daftar isi.docx
DESCRIPTION
daftarisi alpTRANSCRIPT
LAPORAN RESMI PRAKTIKUM
ANALISA LUMPUR PEMBORAN
DISUSUN OLEH :
Nama : Dewi Purnamasari
NIM : 1101164
Kelompok : VI (Enam)
JURUSAN S1 TEKNIK PERMINYAKAN
SEKOLAH TINGGI TEKNOLOGI MINYAK & GAS BUMI
BALIKPAPAN
2013
i
LEMBAR PENGESAHAN
LAPORAN RESMI
ANALISA LUMPUR PEMBORAN
Diajukan untuk memenuhi persyaratan praktikum Analisa Lumpur Pemboran
Tahun Akademik 2011 / 2012
Program Studi S1. Teknik Perminyakan
Sekolah Tinggi Tekonologi Minyak Dan Gas Bumi Balikpapan
Disusun Oleh,
Nama : Dewi Purnamasari
NIM : 1101164
Kelompok : VI (Enam)
Dengan hasil penilaian:
Balikpapan, 22 Mey 2013
Disetujui Oleh :
Dosen Pembimbing Praktikum Asisten Praktikum
(Ir. Yudi Aryono) (Randy Andhika)
ii
LEMBAR ASISTENSI PRAKTIKUM
ANALISA FLUIDA RESERVOIR
NAMA : Dewi Purnamasari
NIM : 1101164
JURUSAN : S1 - TEKNIK PERMINYAKAN
KELOMPOK : VI (Enam)
No. Tanggal Keterangan Paraf
1
2
iii
KATA PENGANTAR
Segala puji dan syukur tercurah atas segala nikmat yang telah dilimpahkan
oleh pemlik ilmu yang maha luas Allah SWT kepada penulis sehingga dapat
menyelesaikan laporan praktikum Analisa Lumpur Pemboran, sebagai persyaratan
untuk memenuhi kurikulum Tahun Akademik 2011 / 2012 dalam menyelesaikan
Mata Kuliah Teknik Pemboran I di Jurusan S1 Teknik Perminyakan, STT Migas
Balikpapan.
Begitu banyak rasa terimakasih yang ingin penulis sampaikan kepada semua
pihak yang telah berperan dan membantu penulis dalam penyelesain laporan ini,
terutama kepada:
1. Bapak Drs. EC Sugiono, MM. selaku Ketua STT Migas Balikpapan
2. Mayda Waruni Kasrani, ST, MT selaku dosen pembimbing.
3. Ir. Yudi Aryono selaku dosen mata kuliah Teknik Pemboran I.
4. Asisten Praktikum Analisa Fluida Reservoir kelompok 7 Maksum Bima
Ariesona yang telah meluangkan banyak waktunya dan memberikan banyak
masukkan/kritik yang membangun.
5. Bapak Asep Kosasih dan Ibu Ana Rahmayana selaku Orang tua dan
keluarga yang selalu mendukung dan memberikan semangat.
6. Arie Kustanty
7. Rekan-rekan angkatan S1 Teknik Perminyakan yang memberikan referensi.
8. Rekan-rekan kelompok 7 Praktikum Analisa Lumpur Pemboran atas
kerjasamanya.
Penulis mengharapkan saran dan kritik demi kesempurnaan didalam laporan
ini. Semoga laporan ini bermanfaat bagi semua rekan-rekan yang membacanya.
Balikpapan, April 2012
Penyusun
iv
DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL ........................................................................................i
LEMBAR PENGESAHAN .............................................................................ii
LEMBAR ASISTENSI PRAKTIKUM .........................................................iii
KATA PENGANTAR .....................................................................................iv
DAFTAR ISI ....................................................................................................v
DAFTAR GAMBAR .......................................................................................ix
DAFTAR TABEL ............................................................................................xi
DAFTAR GRAFIK .........................................................................................xii
DAFTAR LAMPIRAN ...................................................................................xiii
BAB I PENDAHULUAN ....................................................................1
BAB II DENSITAS, SAND CONTENT, DAN PENGUKURAN
KADAR MINYAK PADA LUMPUR PEMBORAN
2.1. Tujuan Percobaan ..........................................................8
2.2. Teori dasar .....................................................................8
2.2.1. Densitas .............................................................8
2.2.2. Sand Content .....................................................12
2.2.3. Pengukuran Kadar Minyak ................................15
2.3. Alat dan Bahan ..............................................................16
2.3.1. Alat ....................................................................16
2.3.2. Bahan .................................................................16
2.4. Prosedur Percobaan .......................................................19
2.4.1. Densitas Lumpur ...............................................19
2.4.2. Sand Content .....................................................20
2.4.3. Penentuan Kadar Cairan Tapisan ......................21
2.5. Data dan Hasil Percobaan ..............................................22
2.6. Pembahasan ...................................................................22
2.6.1. Pembahasan Praktikum .....................................22
v
2.6.2. Pembahasan Soal ...............................................23
2.7. Kesimpulan ....................................................................26
BAB III PENGUKURAN VISKOSITAS DAN GEL STRENGTH
3.1. Tujuan Percobaan ..........................................................27
3.2. Teori Dasar ....................................................................27
3.2.1. Penentuan Harga Shear Stress dan
Shear Rate ..........................................................31
3.2.2. Penentuan Harga Viskositas Nyata
(Apparent Viscosity) ..........................................31
3.2.3. Penentuan Plastic Viscositas dan
Yield Point .........................................................31
3.2.4. Penentuan Harga Gel Strength ..........................32
3.3. Alat dan Bahan ..............................................................32
3.3.1. Alat ....................................................................32
3.3.2. Bahan .................................................................32
3.4. Prosedur Percobaan .......................................................36
3.5. Data dan Hasil Percobaan ..............................................37
3.6. Pembahasan ...................................................................37
3.6.1. Pembahasan Praktikum .....................................37
3.6.2. Pembahasan Soal ...............................................38
3.7. Kesimpulan ....................................................................39
BAB IV FILTRASI DAN MUD CAKE
4.1. Tujuan Percobaan ..........................................................40
4.2. Teori Dasar ....................................................................40
4.3. Alat dan Bahan ..............................................................43
4.3.1. Alat ....................................................................43
4.3.2. Bahan .................................................................43
4.4. Prosedur Percobaan .......................................................45
4.5. Data dan Hasil Percobaan ..............................................46
vi
4.6. Pembahasan ...................................................................46
4.6.1. Pembahasan Praktikum .....................................46
4.6.2. Pembahasan Soal ...............................................47
4.7. Kesimpulan ....................................................................48
BAB V ANALISA KIMIA LUMPUR PEMBORAN
5.1. Tujuan Percobaan ..........................................................49
5.2. Teori Dasar ....................................................................49
5.3. Alat dan Bahan ..............................................................51
5.3.1. Alat ....................................................................51
5.3.2. Bahan .................................................................51
5.4. Prosedur Percobaan .......................................................54
5.4.1. Analisa Kimia Alkalinitas .................................54
5.4.2. Analisa Kesadahan Total ...................................56
5.4.3. Menentukan Kesadahan Mg+2 dan Ca+2 .............56
5.4.4. Menentukan Kandungan Chlorida .....................57
5.4.5. Menentukan Kandungan Ion Besi
(metode 1) ..........................................................57
5.4.6. Menentukan Kandungan Ion Besi
(metode 2) ..........................................................57
5.5. Data dan Hasil Percobaan ..............................................59
5.6. Pembahasan ...................................................................59
5.6.1. Pembahasan Praktikum .....................................59
5.6.2. Pembahasan Soal ...............................................60
5.7. Kesimpulan ....................................................................62
BAB VI KONTAMINASI LUMPUR PEMBORAN
6.1. Tujuan Percobaan ..........................................................64
6.2. Teori Dasar ....................................................................64
6.3. Alat dan Bahan ..............................................................65
6.3.1. Alat ....................................................................65
vii
6.3.2. Bahan .................................................................66
6.4. Prosedur Percobaan .......................................................70
6.4.1. Kontaminasi NaCl .............................................70
6.4.2. Kontaminasi Gypsum ........................................70
6.4.3. Kontaminasi Semen ...........................................71
6.5. Data dan Hasil Percobaan ..............................................71
6.6. Pembahasan ...................................................................72
6.6.1. Pembahasan Praktikum .....................................72
6.6.2. Pembahasan Soal ...............................................75
6.7. Kesimpulan ....................................................................77
BAB VII PENGUKURAN HARGA MBT
7.1. Tujuan Percobaan ..........................................................78
7.2. Teori Dasar ....................................................................78
7.3. Alat dan Bahan ..............................................................80
7.3.1. Alat ....................................................................80
7.3.2. Bahan .................................................................80
7.4. Prosedur Percobaan .......................................................85
7.5. Data dan Hasil Percobaan ..............................................86
7.6. Pembahasan ...................................................................86
7.6.1. Pembahasan Praktikum .....................................86
7.6.2. Pembahasan Soal ...............................................86
7.7. Kesimpulan ....................................................................87
BAB VIII PEMBAHASAN UMUM ........................................................88
BAB IX KESIMPULAN UMUM ..........................................................91
DAFTAR PUSTAKA ......................................................................................93
LAMPIRAN
viii
DAFTAR GAMBAR
Gambar 2.1. Shale Shaker ..............................................................................13
Gambar 2.2. Degasser ....................................................................................13
Gambar 2.3. Desander ....................................................................................14
Gambar 2.4. Cone Desilter .............................................................................15
Gambar 2.5. Mud Balance ..............................................................................16
Gambar 2.6. Retort Kit ...................................................................................17
Gambar 2.7. Multi Mixer ...............................................................................17
Gambar 2.8. Wetting Agent ...........................................................................17
Gambar 2.9. Sand Content Set .......................................................................18
Gambar 2.10. Gelas Ukur .................................................................................18
Gambar 2.11. Barite ........................................................................................18
Gambar 2.12. Bentonite ...................................................................................19
Gambar 2.13. Aquades .....................................................................................19
Gambar 3.1. Marsh Funnel .............................................................................33
Gambar 3.2. Timbangan .................................................................................33
Gambar 3.3. Gelas Ukur .................................................................................33
Gambar 3.4. Fan VG Meter ............................................................................34
Gambar 3.5. Mud Mixer .................................................................................34
Gambar 3.6. Cup Mud Funnel ........................................................................34
Gambar 3.7. Bentonite ...................................................................................35
Gambar 3.8. Aquades .....................................................................................35
Gambar 3.9. Thinner ......................................................................................35
Gambar 4.1. HPHT ........................................................................................41
Gambar 4.2. Filter Press .................................................................................43
Gambar 4.3. Mud Mixer .................................................................................43
Gambar 4.4. Stopwatch ..................................................................................44
Gambar 4.5. Gelas Ukur..................................................................................44
Gambar 4.6. Jangka Sorong ...........................................................................44
Gambar 4.7. Filter Paper ................................................................................45
ix
Gambar 5.1. Labu Titrasi ...............................................................................51
Gambar 5.2. Bauret Mikro .............................................................................42
Gambar 5.3. Pengaduk ...................................................................................42
Gambar 5.4. Pipet ........................................................................................42
Gambar 5.5. Ph Paper .....................................................................................53
Gambar 5.6. NaHCO3, NaOH, CaCO3, serbuk MgO, Kalium khromat,
Bentonite, Gypsum, Aquadest, Quebracho................................53
Gambar 5.7. Larutan H2SO4 0.02 N, larutan EDTA 0.01 M, larutan
AgNO3,larutan KmnO40.1 N......................................................53
Gambar 5.8. Indikator EBT, Phenolpthalein, Methyl Jingga, Murexid, HCL
konsentrat, hidrogen periode 3%, larutan indikator besi, larutan
buffer besi ..................................................................................54
Gambar 6.1. Fann VG ....................................................................................66
Gambar 6.2. Baroid Wall Building ................................................................66
Gambar 6.3. Tester Neraca .............................................................................67
Gambar 6.4. Ph Indicator ...............................................................................67
Gambar 6.5. Kompresor .................................................................................67
Gambar 6.6. Gelas Ukur .................................................................................68
Gambar 6.7. Mud Mixer .................................................................................68
Gambar 6.8. Stopwatch ..................................................................................68
Gambar 6.9. Titration Disk ............................................................................69
Gambar 6.10. Jangka Sorong ..........................................................................69
Gambar 6.11. Filter Trap ..................................................................................69
Gambar 7.1. Timbangan .................................................................................80
Gambar 7.2. Gelas Ukur .................................................................................81
Gambar 7.3. Gelas Erlenmeyer ......................................................................81
Gambar 7.4. Magnet Batang ..........................................................................81
Gambar 7.5. Hot Plate ....................................................................................82
Gambar 7.6. Multi Magnetiser .......................................................................82
Gambar 7.7. Pipet ........................................................................................82
Gambar 7.8. Buret Titration ..........................................................................83
x
Gambar 7.9. Kertas Saring .............................................................................83
Gambar 7.10. Gelas Erlenmeyer ......................................................................83
Gambar 7.11. Bentonite ...................................................................................84
Gambar 7.12. Aquades .....................................................................................84
Gambar 7.13. H2SO4 ........................................................................................84
Gambar 7.14. Methylene Blue Test .................................................................85
xi
DAFTAR TABEL
Tabel 2.1. Data Densitas dan Sand Content Hasil Percobaan ....................22
Tabel 3.1. Hasil Perhitungan Viscositas dan Gel Strength .........................37
Tabel 4.1. Hasil Pengujian Filtrasi dan Mud Cake .....................................46
Tabel 5.1. Hasil Perhitungan Analisa Kimia Lumpur Bor .........................59
Tabel 6.1. Hasil Percobaan Kontaminasi Lumpur Pemboran ....................71
Tabel 6.2. Hasil Percobaan Kontaminasi Lumpur Pemboran ....................72
Tabel 7.1. Kapasitas Tukar Kation dan Beberapa Jenis Mineral Clay .......79
xii
DAFTAR GRAFIK
Grafik 6.1. Kontaminasi NaCl .....................................................................73
Grafik 6.2. Kontaminasi Gypsum ................................................................74
Grafik 6.3. Kontaminasi Semen ...................................................................74
xiii
DAFTAR LAMPIRAN
ACARA I DENSITAS, SAND CONTENT, DAN PENGUKURAN KADAR
MINYAK PADA LUMPUR PEMBORAN
ACARA II PENGUKURAN VISKOSITAS DAN GEL STRENGTH
ACARA III FILTRASI DAN MUD CAKE
ACARA IV ANALISA KIMIA LUMPUR PEMBORAN
ACARA V KONTAMINASI LUMPUR PEMBORAN
ACARA VI PENGUKURAN HARGA MBT
TUGAS PENDAHULUAN
xiv
1