asd dengan dekompensasi kordis pada anak

Upload: nanaradhiyana

Post on 06-Jul-2018

230 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    1/60

    1

    SMF/Lab Ilmu Kesehatan Anak Refleksi Kasus Nefrologi & Kardiologi

    Fakultas Kedokteran Umum

    Universitas Mulaarman

    AS! " !#K$M%#NSASI K$R!IS

    !isusun oleh

    Radhiana %utri '()'')*'+)

    %embimbing

    dr, Sherl -uniar.han S0,A

    !ibaakan dalam Rangka 1ugas Ke0aniteraan Klinik 0ada

    Laboratorium Ilmu Kesehatan Anak 

    Fakultas Kedokteran Universitas Mulaarman

    Samarinda

    2')3

    !AF1AR ISI

    DAFTAR ISI............................................................................................................2

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    2/60

    2

    BAB 1 PENDAHULUAN.......................................................................................3

    BAB 2 STATUS PASIEN........................................................................................5

    BAB 3 TINJAUAN PUSTAKA.............................................................................22

    BAB 4 PEMBAHASAN........................................................................................55

    BAB 5 PENUTUP.................................................................................................60

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    3/60

    4A4 )

    %#N!A5ULUAN

    Penyak! "an!#n$ %a&aan 'PJB( a)a*a+ ,enyak! )en$an ke*anan ,a)a

    -!#k!# "an!#n$ a!a# /#n$- -k#*a- "an!#n$ yan$ )%a&a )a *a+ yan$ !e"a)

    ak%a! a)anya $an$$#an a!a# ke$a$a*an ,eke%an$an -!#k!# "an!#n$ ,a)a /a-e

    a&a* ,eke%an$an "ann. A)a 2 $*n$an %e-a PJB ya!# nn -an!k '!)ak 

     %#( )an -an!k '%#( yan$ a-n$a-n$ e%ekan $e"a*a )an ee*#kan

     ,ena!a*ak-anaan yan$ %e%e)a. An$ka ke"a)an PJB )*a,kan -ek!a 10 %ay

    )a 1000 ke*a+an +)#, )an 30 )an!aanya !e*a+ e%ekan $e"a*a ,a)a

    n$$#n$$# ,e!aa ke+)#,an. B*a !)ak !e)e!ek- -e7aa )n )an !)ak )!an$an )en$an %ak 50 kea!annya akan !e"a) ,a)a %#*an ,e!aa

    ke+)#,an12. D ne$aa a"# +a, -e#a "en- PJB !e*a+ ))e!ek- )a*a a-a

     %ay %a+kan ,a)a #-a k#an$ )a 1 %#*an -e)an$kan ) ne$aa %eke%an$

     %anyak yan$ %a# !e)e!ek- -e!e*a+ anak *e%+ %e-a -e+n$$a ,a)a %e%ea,a

     "en- PJB yan$ %ea! #n$kn !e*a+ enn$$a* -e%e*# !e)e!ek-. Pa)a %e%ea,a

     "en- PJB !e!en!# -an$a! ),e*#kan ,en$ena*an )an )a$n-- )n a$a -e$ea

    )a,a! )%ekan ,en$%a!an -e!a !n)akan %e)a+ yan$ ),e*#kan. Un!#k 

    e,e%ak ,e*ayanan ) In)ne-a -e*an ,en$a)aan )ana )an ,#-a! ,e*ayanan

    ka)*$ anak yan$ a)ek#a! ),e*#kan "#$a kea,#an )e!ek- )n PJB )an

     ,en$e!a+#an -aa! #"#kan yan$ ,!a* *e+ ,aa )k!e ## yan$ ,e!aa ka*

     %e+a)a,an )en$an ,a-en4.

     Penyak! "an!#n$ %a&aan 'PJB( nn -an!k a)a*a+ ke*anan -!#k!# )an

    /#n$- "an!#n$ yan$ )%a&a *a+ yan$ !)ak )!an)a )en$an -an--8 -a*nya

    *#%an$ ) -eka! "an!#n$ -e+n$$a !e"a) ,a# )a k ke kanan ke*anan -a*a+

    -a!# ka!#, "an!#n$ )an ,enye,!an a*# ke*#a 9en!ke* a!a# ,e%#*#+ )aa+

     %e-a !an,a a)anya *#%an$ ) -eka! "an!#n$. Ma-n$a-n$ e,#nya -,ek!#

     ,e-en!a- k*n- yan$ %e9aa- )a n$an -a,a %ea! !e$an!#n$ ,a)a "en-

    )an %ea!nya ke*anan -e!a !a+anan 9a-k#*e ,a#. :an$ )ak-#) )-n +anya 2

    ke*,k %e-a PJB nn -an!k8 ya!# '1( PJB nn -an!k )en$an *e- a!a#

    *#%an$ ) "an!#n$ -e+n$$a !e)a,a! a*an ,a# )a k ke kanan -a*nya

    ventricular septal defect ';SD( atrial septal defect 'ASD( )an  patent ductus

    arteriosus 'PDA( )an '2( PJB nn -an!k )en$an *e- %-!#k!/ ) "an!#n$

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    4/60

     %a$an k a!a# kanan !an,a a*an ,a# e*a*# -eka! ) "an!#n$ -a*nya aortic

     stenosis 'AS( coarctatio aorta '

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    5/60

    Pa-en MRS ,a)a !an$$a* 6 A,* 2016 e*a*# I>D RSUD A.?.

    S"a+ane Saan)a )an )a&a! na, ) R#an$ Me*a!.

    Identitas %asien6

     Naa @ An. PR 

    U# @ !a+#n

    Jen- ke*an @ Pee,#an

    A*aa! @ Ten$$an$

    Tan$$a* a-#k @ 5 A,* 2016

    Identitas Aah %asien6

     Naa @ B,k. AS

    U# @ 40 !a+#n

    Peke"aan @ Peke"a Ban$#nan

    Pen))kan !eak+ @ SMP

    A*aa! @ Ten$$an$

    Identitas Ibu %asien6

     Naa @ I%#. S

    U# @ 35 !a+#n

    Peke"aan @ I%# R#a+ Tan$$a

    Pen))kan !eak+ @ SD

    A*aa! @ Ten$$an$

    ANAMN#SIS), Keluhan Utama

    Pe#! e%e-a 

    2, Riaat %enakit Sekarang

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    6/60

    Pa-en en$a*a ,e#! yan$ e%e-a -e"ak 1 n$$# SMRS. Men##!

    aya+ ,a-en ,a-en en$ak# ,e#!nya !ea-a ,en#+. Se*an !# ,a-en

    en$e*#+kan a)anya %en$kak ) kak -e"ak 1 n$$# SMRS. Pa-en "#$a

    en$e*#+kan -e-ak. Se-ak !e*a+ )a*a -e"ak 3 %#*an SMRS na#n -e-ak 

    )a-akan -eakn %ea! -e"ak 1 n$$# SMRS. Se-ak !e#!aa )a-akan *e%+

     %ea! -aa! a*a +a *e+ kaena !# -e!a, ka* !)# ,a-en enn$$kan

     %an!a*nya. Pa-en -e*aa n !)ak )a,a! %eak!9!a- ,a-en +anya a,#

     %e%an$ )an )#)#k kaena ,a-en akan en$a*a -e-ak -e!a, ka* %eak!9!a-.

    Men##! an$#!a ,a-en ,a-en !)ak ,ena+ en$a*a ke%#an. Na/-# akan

     ,a-en en##n -e"ak 2 %#*an !eak+. Men##! ,en$ak#an an$!#a -e*aa -a!#

    n$$# SMRS ,a-en "#$a "aan$ BAK )an &ana BAK %e&ana k#nn$ !#a.

    Pa-en "#$a !)ak !e*a*# n$n n# kaena ea-a -e-ak -e!a, ka* n#

    !e*a*# %anyak.

    +, Riaat %enakit !ahulu

    Pa-en a&a*nya en$e*#+kan -e-ak )an %a!#k -e*aa 1 n$$# yan$ )a*a 3

     %#*an yan$ *a*#. Ke#)an ,a-en %e%a! na#n -e-ak !)ak %ek#an$

    ke#)an ,a-en -e,a! %e%a! ) RS Ten$$an$ )an )*ak#kan /! n!$en

    )an )ka!akan en$a*a ,enyak! "an!#n$. Se!e*a+ !# ,a-en +anya e*ak#kan

    a&a! "a*an -e*aa 2 %#*an na#n kaena ke*#+an %e!a%a+ ak+nya ,a-en

     %e%a! ke RSU A?S -aa! !# )*ak#kan e7+7a)$a/ )an -aa! !# )nya!akan

    en$a*a ASD )an )an"#kan #n!#k ,ea- ) Jaka!a na#n kaena %e%ea,a

     ,e!%an$an ke*#a$a ,a-en +anya e*ak#kan a&a! "a*an -e*aa 1 %#*an )an

    ke#)an -e!e*a+ !# #*a #n7#* ke*#+an ,e#! e%e-a.

    R&aya! A*e$ )an &aya! a-a )-an$ka*. Se*an !# ,a-en ,ena+e*ak#kan ,ea- !# ,a)a k#*! !a+#n *a*# ) RS Ten$$an$.

    7, Riaat %enakit Keluarga

    Anak )a a)k ,ee,#an %# kan)#n$ ,a-en en$a*a ,enyak! "an!#n$

     %a&aan yan$ !e*a+ ))a$n-a -e"ak #-a 13 %#*an

    Nenek ,a-en e*k ,enyak! a-a

    R&aya! +,e!en- DM )an a*e$ )-an$ka*

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    7/60

    *, Riaat Kehamilan dan %ersalinan

    I%# ,a-en e*ak#kan ,eek-aan AN< ke ,-yan)# -e!a, %#*an.

    Se*aa +a* %# !)ak en$a*a a-a*a+ )an +anya )%ekan 9!an )an

     ,ena%a+ )aa+.

    Pa-en *a+ )!*n$ *e+ %)an ) ,ak!ek %)an -&a-!a. Pa-en *a+ 

    -,n!an ,e9a$na a!e %#*an )an *an$-#n$ enan$- k#a! kea)aan %ay

    en"a) %# a!a# k#nn$ )-an$ka*.

    3, Riaat Makanan & Minuman

    Pa-en +anya n# ASI -a,a #-a 1 !a+#n 6 %#*an. Pa-en )%e -#-#

    /#*a -e"ak %e## 6 %#*an. Pa-en #*a akanan ,a)a! )an *a#k -aa!

    ## 12 %#*an

    8, Riaat Imunisasi

    ImunisasiUsia saat imunisasi

    I II III I9 4ooster I 4ooster II

    B CCCCCCCC CCCCCCC CCCCCCC CC CCCCC CCCCCCC

    P*

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    8/60

    >$ ke*#a @ 6 %#*an Be) @ 10 %#*an

    Te-eny# @ 3 %#*an Be"a*an @ 12 %#*an

    Mn$ @ 4 %#*an Be%7aa 2 -#k# ka!a @ 13 %#*an

    Ten$k#a, @ %#*an Ma-#k TK @ 5 !a+#n

    D#)#k @ %#*an Ma-#k SD @ 6 !a+#n

    Mean$kak @ %#*an %-a Sekaan$ ke*a- @ 2 SD

    %#M#RIKSAAN FISIK 

    Kea)aan ## @ !a,ak -ak! -e)an$

    Ke-a)aan @ k,-en!- E4;5M6

    1anda;tanda vital

    1. Tekanan Daa+ @ 0C60 H$

    2. Fek#en- na) @ 120 Cen!

    3. Fek#en- na/a- @ 36 Cen!

    4. S#+# @ 365<

    Status = @ >= k#an$

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    9/60

    Status generalisata

    Ke0ala

    • Ben!#k @ N7e,+a*

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    10/60

    • Ra%#! @ +!a !e%a* !)ak #)a+ )7a%#!

    • Ma!a @ kn"#n$!9a ane- 'C( -k*ea !)ak k!ek ,#,* -k e/*ek-

    7a+aya 'C(

    • H)#n$ @ na/a- 7#,n$ +)#n$ 'C( -eke! '(

    • Te*n$a @ %en!#k na* -eke! '(

    • M#*#! @ %% -an-- '( /an$ !)ak +,ee-

    • K>B @ !)ak a)a ,e%e-aan ke*en"a $e!a+ %enn$

    1hora>

    %ulmo

    • In-,ek- @ $eakan )n)n$ )a)a -e!- e!ak- -#,a-!ena* '( e!ak-

    n!ek-!a* '(

    •Pa*,a-@ /e!#- a%a -#*! )e9a*#a-

    •Pek#- @ -n ) -e#a *a,an$an ,a#

    •A#-k#*!a- @ 9e-k#*e 'C( &+ee=n$ 'C( nk 'C(

    ?antung

    In-,ek- @ Ik!#- 7)- !)ak !a,ak  

    Pa*,a- @ Ik!#- 7)- !ea%a ) I

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    11/60

    • Pa*,a- @ -e/* !)ak a)a nye !ekan +e,a!e$a* '( !e, !#,#*

    -,*ene$a* '( a-!e- '(

    • Pek#- @ !,an

    • A#-k#*!a- @ %-n$ #-#- na*

    #kstremitas

    • S#,e @ aka* +an$a!

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    12/60

    2,

    #.ho.ardiografi @22 Februari 2')3

    La% 05C04C2016 Ha-* Na*

    He$*%n 120 1116 $C)*

    Le#k-! .600 400010000CL

    T%-! 223.000 150000450000CL

    Hea!k! 34 30540

    >DS 60150 $C)*

     Na 13 135155 *CL

    K  45 3655 *CL

    PT 20

    A*%#n 34

    13C4C2016

    He$*%n 134 1116 $C)*

    Le#k-! .0 400010000CL

    T%-! 262.000 150000450000CL

    Hea!k! 416 30540  Na 13 135155 *CL

    K  3 3655 *CL

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    13/60

    a %

    7

    5asil %emeriksaan #kokardiografi8

    A!a* S!#- S*!#-

    A;;A

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    14/60

    Da$n-- K,*ka- @

    ),3 %#NA1ALAKSANAAN 6

    In/#- D5 NS 1200 77C24 "a

    In". A,7*n 4 500 $ I; -kn !e-!

    In". La- 2 20 $ I;

    /I RR 6 +: >/I  T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    15/60

    aka* +an$a! '( edema @"/"

    0ada tungkai baah

    06C04C16

    H2

    BB 1 k$

    R.Me*a!

    Se-ak na/a-'( %en$kak 

    '(

    K,-en!-

    TD @ 100C0 H$ N @ 11

    CI RR @ 36 CI T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    16/60

    aka* +an$a! '( e)ea 'C( 

    12C04C16

    HBB 15 k$

    R.Me*a!

    Se-ak na/a- '( %en$kak 

    '( %a!#k '(

    K,-en!-

    TD @ 0C60 H$ N @ 112 CIRR @ 2 CI

    T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    17/60

    '( na*. aka* +an$a! '(

    e)ea 'C(

    16C04C16

    H12

    BB 15 k$

    R.Me*a!

    Se-ak na/a-'( K,-en!-

    TD @ 0C60 H$ N @ 120 CI

    RR @ 36 CI T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    18/60

    21C04C16

    H1

    BB 15 k$

    R.Me*a!

    Se-ak na/a-'(

    )ea '( %a!#k '(

    K,-en!-

    TD @ 100C0 H$ N @ 104

    CI RR @ 2 CI T@36

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    19/60

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    20/60

    4A4 +

    1IN?AUAN %US1AKA

    +,) !efek Se0tum Atrium

    +,),)C !efinisi

    A!a* -e,!a* )e/e7! 'ASD( e#,akan kea)aan )ana !e"a) )e/ek ,a)a

     %a$an -e,!# an!a a!# -e+n$$a !e"a) k#nka- *an$-#n$ an!aa a!#

    k )an kanan. A!a* -e,!a* )e/e7! )a,a! !e"a) ) %a$an ana,#n )a -e,!#

    a!# !e$an!#n$ )a -!#k!# -e,!# a!# yan$ $a$a* %eke%an$ -e7aa

    na*.6

    Se7aa ana!- ASD )%a$ en"a) ASD ,# -ek#n)# !,e -n#-9en-#- )an !,e -n#- kna#-. Pa)a ASD ,# !e)a,a! )e/ek ,a)a %a$an

     %a&a+ -e,!# a!# ya!# ,a)a -e,!# a!# ,#. Se*an !# ,a)a ASD

     ,# -en$ ,#*a !e)a,a! 7e*a+ ,a)a )a#n ka!#, !a*. Ke)#a kea)aan

    !e-e%#! enye%a%kan ,a# )a a!# k ke kanan )an a#- --!*k )a

    9en!ke* k ke a!# k e*a*# 7e*a+ ,a)a ka!#, !a* 'e$#$!a- !a*(.

    Pa)a !,e -n#- 9en-#- )e/ek -e,!# !e*e!ak ) )eka! #aa 9ena ka9a -#,e 

    a!a# n/e )an -en$ )-e!a )en$an ana* ,a-a* )ana-e 9ena ,#*na*-

    ya!# -e%a$an 9ena ,#*na*- kanan %e#aa ke )a*a a!# kanan. Pa)a !,e

    -n#- kna#- )e/ek -e,!# !e*e!ak ) #aa -n#- kna#-. Pa# ,a)a ASD

    -n#- kna#- !e"a) )a a!# k ke -n#- kna#- %a# ke#)an ke

    a!# kanan. Pa)a ke*anan n )a,a! )!e#kan -n#- kna#- yan$

    e%e-a.5

    Pa)a ASD -ek#n)# !e)a,a! *#%an$ ,a!*$- ,a)a /-a 9a*-. A!a*

    -e,!a* )e/e7! -ek#n)# )a,a! !#n$$a* a!a# #*!,e* (fenestrated atrial septum).

    De/ek yan$ *e%a )a,a! e*#a- ke n/e -a,a ,a)a 9ena ka9a n/e )an

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    21/60

    -!# -n#- kna#- a!a#,#n )a,a! e*#a- ke -#,e -a,a ,a)a 9ena ka9a

    -#,e.5

    +,),2 #tiologi

    Se%a$aana yan$ !e*a+ )ke!a+# %a+&a ,enyak! "an!#n$ kn$en!a*

     %anyak )-e%a%kan *e+ n!eak- k,*ek- an!aa /ak! $ene!k )en$an /ak! 

    *n$k#n$an ',a,aan !e+a)a, =a! !ea!$en(. A%na*!a- $ene!k )a,a!

    )-e%a%kan *e+ #!a- $en !#n$$a* ' single gene mutation( )an ke*anan

    k-a* ')e*e- !- n-(. Ke*anan k-a* yan$ -en$

    enye%a%kan ASD )an!aanya -n) T#ne '45( -n) D&n '!- 21(

    -e!a -n) M**e Deke ')e*e- 1,(. Na#n )ekan ,e*# )n$a! %a+&a

     %anyak ke*anan k-a* *annya yan$ )a,a! enye%a%kan ,enyak! "an!#n$

    kn$en!a* e-k,#n !)ak -,e-/k enye%a%kan ke*anan !e!en!#.

    Ke*anan "an!#n$ ,a)a -n) D&n e#,akan ke*anan yan$ ,a*n$ "e*a-

    ekan-enya kaena e*%a!kan ana* -!#k!# yan$ %ea-a* )a %an!a*an

    en)ka)# '!ea-#k -eka! a!9en!k#*a )an ka!#, "an!#n$(. Tea!$en

    e#,akan /ak! *n$k#n$an yan$ ,a*n$ %e,ean )a*a enye%a%kan ,enyak!

     "an!#n$ kn$en!a* !ea-#k ) an!aanya ASD. Te*a+ )ke!a+# %a+&a ,a"anan

    !e+a)a, n/ek- #%e**a kn$en!a* )a%e!e- $e-!a-na* a*k+* !+a*))e

    a-a e!na! )a,a! enye%a%kan !e"a)nya ,enyak! "an!#n$ kn$en!a* ,a)a

    anak.

    +,),+ Klasifikasi

    ASD )a,a! )$*n$an en"a) e,a! $*n$anyakn@1

    a. A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)#

    e#,akan !,e yan$ !e-en$ '0(.Pa)a A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)# !e)a,a! *#%an$ ,a!*$- ) !e,a!

    /--a 9a*-. De/ek )a,a! %e#k#an ke7* -a,a -an$a! %e-a -e+n$$a

    en7ak#, -a,a -e%a$an %e-a -e,!#. Ak%a!nya !e"a) ,a# )a

    a!# k ke a!# kanan )en$an %e%an 9*#e ) a!# )an

    9en!ke* kanan.

     %. A!a* -e,!a* )e/e7! ,#e#,akan "en- ke)#a !e%anyak )a

    A!a* -e,!a* )e/e7!. Pa)a )e/ek -e,!# ,# !e)a,a! 7e*a+ ,a)a

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    22/60

     %a$an %a&a+ -e,!# a!# yakn ,a)a -e,!# a!# ,#.

    D-a,n$ !# -en$ ,#*a !e)a,a! 7e*a+ ,a)a )a#n ka!#, !a*.

    7. De/ek -n#- 9en-#-!e*e!ak ))eka! #aa 9ena ka9a -#,e a!a#

    9ena ka9a n/e )an -en$ka* )-e!a )en$an ana* ,a-a*

    )ana-e 9ena ,#*na*- yakn -e%a$an 9ena ,#*na*- %e#aa ke

    )a*a a!# kanan.

    ). De/ek )-n#- kna#- )e/ek !e)a,a! ) #aa -n#- kna#-.

    Pa# )a k ke kanan yan$ !e"a) a)a*a+ )a a!# k ke -n#-

    kna#- %a# ke#)an ke a!# kanan.

    +,),7 %atofisiologi

    Penye%a% )a ,enyak! "an!#n$ kn$en!na* ASD n %e*# )a,a!

    ),a-!kan %anyak ka-#- #n$kn !e"a) ak%a! ak- !ea!$en yan$ !)ak 

    )ke!a+# )a*a !-ee-!e ,e!aa ke+a*an -aa! !e"a) ,eke%an$an "an!#n$

     "ann. Dana -!#k!# ka)9a-k#*e !e%en!#k. A)anya A!a* -e,!a* )e/e7! akan

    e%#a! )aa+ )a a!# k )a,a! a-#k ke a!# kanan e*a*# )e/ek -eka!

    n. A*an n !)ak )ea- kaena ,e%e)aan !ekanan ,a)a a!# k )an kanan

    !)ak %e$!# %e-a '!ekanan ,a)a a!# k 6 H$ -e)an$kan ,a)a a!#

    kanan 5 H$( .A)anya a*an )aa+ enye%a%kan ,ena%a+an %e%an ,a)a

    9en!ke* kanan a!e ,#*na*- ka,*e ,a#,a# )an a!# k. B*a -+#n!

     %e-a aka 9*#e )aa+ yan$ e*a*# a!e ,#*na*- )a,a! 35 ka* )a )aa+

    yan$ e*a*# a!a. Den$an %e!a%a+nya 9*#e a*an )aa+ ,a)a 9en!ke*

    kanan )an a!e ,#*na*- aka akan !e"a) kenakan !ekanan -e+n$$a

    !a+anan ka!#, a!e ,#*na*- enn$ka! )an !e"a) ,e%e)aan !ekanan -ek!a 

    15 25 H$. Ak%a! a)anya ,e%e)aan !ekanan n !%#* -#a!# %-n$ --!*k '"a) %-n$ --!*k ,a)a ASD e#,akan %-n$ )a -!en-- e*a!/ ka!#,

     ,#*na*(. Pa)a 9a*9#*a !k#-,)a*- "#$a a)a ,e%e)aan !ekanan -e+n$$a )-n

     "#$a !e"a) -!en-- e*a!/ ka!#, !k#-,)a*- -e+n$$a !e)en$a %-n$

    )a-!*k.1011

    Kaena a)anya ,ena%a+an %e%an yan$ !e#- ene#- ,a)a a!e

     ,#*na*- *aa ke*aaan akan !e"a) kenakan !a+anan ,a)a a!e ,#*na*-

    )an ak%a!nya akan !e"a) kenakan !ekanan 9en!ke* kanan yan$ ,eanen. Aa+

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    23/60

    -+#n! ,#n %-a %e#%a+ en"a) )a kanan ke k -e+n$$a -k#*a- )aa+

    --!ek %anyak en$an)#n$ )aa+ yan$ en)a+ k-$en ak%a!nya !e"a)

    +,k-e )an -an--.1213

    Dea"a! ,a# )a a!# k ke a!# kanan !e$an!#n$ ,a)a %e-anya

    )e/ek k,*an- e*a!/ 9en!ke* kanan )an e--!en- e*a!/ 9a-k#*a ,#*na*.

    Pa)a )e/ek yan$ %e-a -e"#*a+ )aa+ yan$ !ek-$ena- ')a 9ena ,#*na*(

    en$a* )a a!# k ke a!# kanan ena%a+ "#*a+ )aa+ 9ena yan$

    a-#k ke a!# kanan (venous return). T!a* )aa+ !e-e%#! ke#)an ),,a

    *e+ 9en!ke* kanan ke ,a#. A*an )aa+ %a*k )a ,a# ke a!# k akan

    !e%a$ en"a) )#a ya!# ke a!# kanan e*a*# )e/ek )an ke 9en!ke* k.

    Pa)a )e/ek yan$ %e-a a- a*an )aa+ ,#*na* )%an)n$kan --!ek 

    ',C-( )a,a! %ek-a an!aa 2@1 -a,a 4@1.

    >e"a*a a-!a!- ,a)a %ay )en$an ASD !eka! )en$an e--!en- ,a#

    yan$ a-+ !n$$ )an -!#k!# 9en!ke* kanan ,a)a a-a a&a* ke+)#,an ya!#

    )n)n$ !! 9en!ke* kanan yan$ a-+ !e%a* )an k,*an- yan$ k#an$

    -e+n$$a e%a!a- ,a# k ke kanan. Sen$ )en$an %e!a%a+nya #-a

    e--!en- 9a-k#*a ,#*na* %ek#an$ )n)n$ 9en!ke* kanan en,- )an

    ke"a)an ,a# k ke kanan e*a*# ASD enn$ka!. Penn$ka!an a*an )aa+ ke

     "an!#n$ -- kanan akan enye%a%kan ,e%e-aan a!# )an 9en!ke* kanan

    -e!a )*a!a- a!e ,#*na*-. Re--!en- 9a-k#*a ,#*na* !e!a, en)a+

    -e,an"an$ a-a anakanak e-k,#n )a,a! #*a enn$ka! -aa! )e&a-a )an

    enye%a%kan ,a# yan$ %e*a&anan )an !e"a) -an--.

    +,),* !iagnosis

    A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)# *e%+ -en$ !e"a) ,a)a ,ee,#an )en$ana- 2@1 an!aa ,ee,#an )an ,a. A!a* -e,!a* )e/e7! 'ASD( -en$ !)ak 

    !e)e!ek- -a,a )e&a-a kaena %a-anya a-,!a!k )an !)ak e%ekan

    $a%aan )a$n-- /-k yan$ k+a-. ?a*a#,#n an$ka kekea,an +)#, !)ak 

    -e,e! na* 7#k#, %anyak yan$ %e!a+an +)#, -a,a #-a *an"#!.6

    a. >e"a*a k*n-

    Pen)e!a ASD -e%a$an %e-a en#n"#kkan $e"a*a k*n- -e%a$a

     %ek#!@1314

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    24/60

    • De!ak "an!#n$ %e)e%a)e%a ',a*,!a-(

    • Sen$ en$a*a n/ek- -a*#an ,ena,a-an

    • D-,ne# 'ke-#*!an )a*a %ena,a-(

    • Se-ak na,a- ke!ka e*ak#kan ak!9!a-

     Dispneu d’effort  )an a!a# ke*e*a+an n$an a)a*a+ $e"a*a a&a* yan$ ,a*n$

    -en$ )!e#. Pa)a %ay k#an$ )a 1 !a+#n "aan$ -eka* e,e*+a!kan !an)a

    !an)a $a$a* "an!#n$k n$e-!/ yan$ en$aa+ ,a)a )e/ek a!# yan$

    !e-e%#ny.61314Da$n-- )!e$akkan %e)a-akan ,eek-aan /-k@

    • Deny#! a!e ,#*na*- )a,a! )a%a ) )a)a

    •Peek-aan )en$an -!e!-k, en#n"#kkan %#ny "an!#n$ yan$a%na*. Da,a! !e)en$a ## ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+ yan$

    e*a*# ka!#, ,#*na*-.

    • Tan)a!an)a $a$a* "an!#n$

    • Jka shunt-nya %e-a## "#$a %-a !e)en$a ak%a! ,enn$ka!an a*an

    )aa+ yan$ en$a* e*a*# ka!#, !k#-,)a*-.

    Pa)a ,eek-aan ASD !e)a,a! -#aa -,*!!n$ yan$ ene!a, ,a)a S2.

    Tan)a n a)a*a+ k+a- ,a)a ,a!*$- ASD )ana )e/ek "an!#n$ yan$ !,e *an

    !)ak enye%a%kan -#aa -,*!!n$ ,a)a S2 yan$ ene!a,. San-- "aan$

    )!e#kan ke7#a* %*a )e/ek %e-a a!a# common a!# )e/ek -n#- kna#-

    ke*anan 9a-k#*a ,a# -!en-- ,#*na* a!a# %*a )-e!a ana* E%-!en. 613

     %. Peek-aan ,en#n"an$

    Peek-aan ,en#n"an$ #n!#k ASD n )a,a! )*ak#kan )en$an %e%ea,a

    7aaan!aa *an@61314

    F! T+ak-F! !+ak- -!an)a )a,a! -an$a! e%an!# )a$n-- A!a* -e,!a* )e/e7!.

    Pa)a ,a-en )en$an A!a* -e,!a* )e/e7! )en$an ,a# yan$ %eakna /! !+ak-

    AP en#n"#kkan a!# kanan yan$ enn"* )an )en$an kn#- ,#*na*-

    yan$ enn"*. Pa)a /! AP %a-anya !a,ak "an!#n$ yan$ +anya -e)k!

    e%e-a )an 9a-k#*a-a- ,a# yan$ %e!a%a+ -e-#a )en$an %e-anya ,a#

    -e,e! ,a)a )e/ek -e,!# 9en!ke* 9a-k#*a-a- ,a# !a,ak enn$ka! %*a ,C

    - 2@1.

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    25/60

    E*ek!ka)$a/

    >a%aan EK> ,en!n$ )a*a e%an!# )a$n-- )e/ek -e,!#

    -ek#n)#. E*ek!a)$a en#n"#kkan ,*a RBBB ,a)a 5 ka-#- )e/ek 

    -e,!# -ek#n)# yan$ en#n"#kkan !e)a,a!nya %e%an 9*#e 9en!ke* kanan.

    Pa)a A!a* -e,!a* )e/e7! )e9a- -#%# RS ke kanan 'right axis deviation( yan$

    e%e)akannya )a A!a* -e,!a* )e/e7! ,# yan$ en#n"#kkan )e9a-

    -#%# 'left axis deviation(. Da,a! "#$a !e"a) %*k A; )ea"a! 1 ',ean"an$an

    n!e9a* PR( !e)a,a! ,a)a 10 ka-#- )e/ek -ek#n)#. H,e!/ 9en!ke* kanan

    7#k#, -en$ )!e#kan akan !e!a, ,e%e-aan a!# kanan "aan$ !a,ak.

    Ekka)$a/

    Den$an en$$#nakan ekka)$a/ !an- !aka* 'ETT( )an D,,*e 

     %e&ana )a,a! )!en!#kan *ka- )e/ek -e,!# aa+ ,a# #k#an a!# )an

    9en!ke* kanan ke!e*%a!an ka!#, !a* -a*nya ,*a,- yan$ ean$ -en$

    !e"a) ,a)a ASD.

    Ekka)$a/ !an- e-,+a$ea* 'ETE( -an$a! %ean/aa! %*a)en$an 7aa

    n )a,a! )*ak#kan ,en$#k#an %e-a )e/ek -e7aa ,e-- -e+n$$a )a,a!

    e%an!# )a*a !n)akan ,en#!#,an ASD ,ek#!an "#$a ke*anan yan$

    enye!a.

    Ka!e!e-a- "an!#n$

    Den$an !e-e)anya a*a! ekka)$a/ )an ),,*e !e)a,a! 2 +a* ,en!n$

    )a*a )a$n-- )an ,ena!a*ak-anaan A!a* -e,!a* )e/e7!. Pe!aa *e%+ %anyak 

     ,a-en )en$an )e/ek -e,!# -ek#n)# yan$ )a$n--nya )a,a! )!e$akkan ,a)a

    a-a %ay )an anak ke7*. Ke)#a )a$n-- ana!k )an /-*$- yan$ ak#a!

    )en$an ekka)$a/ )an ),,*e e#n$knkan ka!e!e-a- "an!#n$.

    ka!e!e-a- +anya )*ak#kan a,a%*a !e)a,a! kea$#an akan a)anya ,enyak

     ,enye!a a!a# +,e!en- ,#*na*.

    A,a%*a )*ak#kan ,a)a ka!e!e-a- "an!#n$ )e/ek -e,!# -ek#n)# !an,a

    k,*ka- )!e#kan !ekanan 9en!ke* kanan )an a!e ,#*na*- yan$ na*

    a!a# -e)k! enn$ka!. Te)a,a! ,#*a kenakan -a!#a- k-$en ) a!# kanan.

    Pe*# )7a ke#$knan !e)a,a!nya ke*anan *an -a*nya -!en-- ,#*na*

    a!a# ana* ,aa* )ana-e 9ena ,#*na*-.

    +,),3 %enatalaksanaan

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    26/60

    Men#!#, ASD ,a)a a-a kanakkanak %-a en7e$a+ !e"a)nya ke*anan

    yan$ -e#- ) ke#)an +a. Pa)a %e%ea,a anak ASD )a,a! en#!#, -,n!an

    !an,a ,en$%a!an. Jka $e"a*anya n$an a!a# !)ak a)a $e"a*a !)ak ,e*#

    )*ak#kan ,en$%a!an. Jka *#%an$nya %e-a a!a# !e)a,a! $e"a*a )*ak#kan

     ,e%e)a+an #n!#k en#!#, ASD. Pen$%a!an ,en7e$a+an )en$an an!%!k 

    -e%aknya )%ekan -e!a, ka* -e%e*# ,en)e!a en"a*an !n)akan ,en7a%#!an

    $$ #n!#k en$#an$ -k !e"a)nya en)ka)!- n/ek!/.1314

    Pa)a ASD )en$an a- left to right shunt *e%+ %e-a )a 2@1 ,e*#

    )*ak#kan !n)akan ,ea- #n!#k en$kek- kea)aan !e-e%#!. A)a 2 "en-

    !n)akan ,ea- yan$ )$#nakan #n!#k e*ak#kan kek- ,a)a ASD n ya!#@13

    • Be)a+ "an!#n$ !e%#ka

    •  Amplatzer septal occlude 'AS(

    AS e#,akan a*a! )en$an 7aka $an)a yan$ )a,a! en$e%an$

    -en) ' self expandable( !e%#a! )a ka&a! n!n* %e)ae!e 00040005 n7

    yan$ !eanya k#a! en"a) )#a 7aka )en$an ,n$$an$ ,en$+#%#n$ 34 .

    D )a*anya !e)a,a! *a,-an )akn !e%#a! )a %enan$  polyester yan$ )a,a!

    ean$-an$ !%-- -e+n$$a *#%an$C+#%#n$an an!aa a!# k )an kanan

    akan !e!#!#, -e,#na. Tn)akan ,ea-an$an AS !e*a+ en)a,a! ,e-e!#"#an

    )a American Food and Drug Administration 'FDA( ,a)a %#*an De-e%e 2001.

    D In)ne-a !n)akan AS #*a )*ak#kan ,a)a !a+#n 2002.

    K!ea ,a-en ASD yan$ akan )*ak#kan ,ea-an$an AS an!aa *an @

    1. ASD -ek#n)#

    2. Dae!e k#an$ a!a# -aa )en$an 34

    3. Flow ratio *e%+ a!a# -aa )en$an 15 a!a# !e)a,a! !an)a!an)a %e%an 9*#e

     ,a)a 9en!ke* kanan

    4. Me,#nya ,-!e na* 5 )a 9ena ,#*na*- kanan

    5. De/ek !#n$$a* )an !an,a ke*anan "an!#n$ *annya yan$ ee*#kan n!e9en-

     %e)a+

    6. M#aa 9ena ,#*na*- na* ke a!# k

    . H,e!en- ,#*na* )en$an e--!en- 9a-k#*e ,a# ' ulmonary Artery

     !esistance "ndex PARI( k#an$ )a #ood $nit

    . B*a a)a $a$a* "an!#n$ /#n$- 9en!ke* 'EF( +a#- *e%+ )a 30.

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    27/60

    Pa)a )e&a-a -an$a! ),en$a#+ *e+ %e%a$a /ak! !ea-#k ke*#+an

    ## #k#an )an ana! )e/ek a)anya ke*anan yan$ enye!a !ekanan a!e

     ,#*na* -e!a e--!en- 9a-7#*a ,a#. In)ka- ,en#!#,an ASD@6

    • Pe%e-aan "an!#n$ /! !ak- )*a!a- 9en!ke* kanan kenakan a!e

     ,#*na*- 50 a!a# k#an$ )a !ekanan a!a !an,a e,e!%an$kan

    ke*#+an.

    • A)anya &aya! -kek transient  a!a# -!ke ,a)a ASD a!a# /aen 9a*e

     ,e--!en.

    +,),8 Kom0likasi

    K,*ka- yan$ akan !%#* "ka !)ak )*ak#kan ,en#!#,an )e/ek a)a*a+

     ,e%e-aan "an!#n$ kanan )an ,en##nan k,*an- 9en!ke* kanan a!a )an

    ke#n$knan #n!#k enye%a%kan ,enyak! 9a-k#*a ,a# %-!#k!/. Sn)a

    e-enen$e a)a*a+ kea)aan ,a# kanan ke k ,a-a* a!a# !!a* ,a)a ,a-en

    )en$an )e/ek -e,!# ak%a! ,e#%a+an 9a-k#*a ,a#. Pa)a )e/ek -e,!# yan$

    enye%a%kan ,a# )a k ke kanan ,enn$ka!an a*a+ )aa+ ke ,a#

    enye%a%kan ,e#%a+an +-!*$- ,a)a ,e%#*#+ )aa+ ,a#. Ha* n

    enye%a%kan !ekanan )aa+ ) ,a# enn$ka! -e+n$$a ,a# %e%a*k aa+

    en"a) )a kanan ke k. >e"a*a yan$ !%#* %e#,a -an-- )y-,nea *e*a+ )an

    )-!a. Pa)a !a+a, ak+ ,enyak! )a,a! !%#* $a$a* "an!#n$ nye )a)a

    -nk, )an +e,!--.13

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    28/60

    Be%ea,a k,*ka- enye!a !n)akan ,en#!#,an )e/ek -e,!# %ak 

    !an-ka!e!e a!a# e*a*# ,e%e)a+an. K,*ka- ay ya!# k,*ka- yan$

     ,e*# ,enan$anan -e$ea an!aa *an kea!an )ek,en-a- +e)nak yan$

    en$an7a nya&a ee*#kan n!e9en- %e)a+ )an *e- /#n$-na* a!a#

    ana! yan$ ,eanen ak%a! !n)akan ka!e!e-a-. K,*ka- yan$ )a,a!

    !%#* )a !n)akan ,e%e)a+an an!aa *an a!a a!a* %*k "an!#n$.

    K,*ka- *an yan$ %e+#%#n$an )en$an a*a!a*a! k*#- !an-ka!e!e a)a*a+

    e%*-a- yan$ ka)an$ ee*#kan ,e%e)a+an #*an$ a!a !%#-.

    K,*ka- yan$ "aan$ !e"a) a)a*a+ e/#- ,eka)a* transient ischemic

    attac%&)an sudden death.13

    +,),: %rognosis

    Se7aa ## ,$n-- )e/ek -e,!# -ek#n)# ,a)a a-a anakanak 

    )a,a! )ka!akan %ak.Pa)a -e%a$an %e-a ka-#- e-k,#n !)ak ),ea- ,a-en

    )a,a! e*ak#kan ak!9!a-nya )en$an na* a!a#,#n +a, na*. Ma-a*a+

    akan !%#* ,a)a )eka)e ke2 +n$$a ke3. H,e!en- ,#*na* )a,a! !e"a)

    )a*a k##n &ak!# !e-e%#!. ASD e-k,#n !)ak e%a+ayakan !a, ,e*#

    en)a,a!kan ,e+a!an k+#-#- kaena -e*aa ,#*#+an !a+#n !)ak en#n"#kkan

    ke*#+an )a*a ,e"a*anannya !e!a, )a*a &ak!# -an$a! ,en)ek !e#!aa )en$an

    !%#*nya +,e!en- ,#*na* akan en$aa+ )a*a -#a!# kea)aan k*n- yan$

     %ea!. T%#*nya /%*a- a!# )an $a$a* "an!#n$ e#,akan $e"a*a yan$ %ea!.13

    Se!e*a+ ,en#!#,an ASD ,a)a &ak!# anakanak #k#an "an!#n$ akan

    ke%a* ,a)a #k#an na* ,a)a &ak!# 46 %#*an. Se!e*a+ )*ak#kan ,en#!#,an

    !)ak a)a ,ea-a*a+an yan$ !%#* )en$an ak!9!a- /-k )an !)ak a)a %a!a-an

    a,a,#n )a*a ak!9!a-. :an$ +a#- )*ak#kan a)a*a+ e*ak#kan ,ea&a!an -e7aa

     %eka*a)en$an -ean$ a+* ka)*$ yan$ !e*a+ ea&a!nya.

    22

      P$n-- ,en#!#,an ASD akan -an$a! %ak )%an)n$ )en$an ,en$%a!an e)kaen!-a.

    Pa)a ke*,k ## 40 !a+#n ke a!a- +a#- ),e!%an$kan !e"a)nya a!a

    a!a* a,a*a$ %*a -e%e*#nya !e*a+ )!e# a)anya $an$$#an aa.6

    +,2 !ekom0ensasi Kordis / a$a* "an!#n$ -e7aa k*a-k )an$$a, -nn )en$an )-/#n$- ,,a

    9en!ke* k %a-anya %e-/a! ,$e-/ %eak+ )en$an )*a!a- )n)n$ !,-

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    29/60

    )an kn!ak!*!a- yan$ %##k. Saa! n ,en$e!an $a$a* "an!#n$ akn ),e*#a-

     %#kan +anya -e%a!a- ekan-e ,a)a "an!#n$ !e!a, "#$a ,a)a "a*#"a*# yan$

    en$ak%a!kan ,e/a "an!#n$ en"a) a%na*. Sn) k*n- yan$ !a,ak 

    e#,akan an/e-!a- )a ,a!/-*$ $a$a* "an!#n$ yan$ e*,#! n!eak-

    yan$ k,*ek- an!aa -k#*a- ne#+na* )an ke*anan *ek#*e.1

    >a$a* "an!#n$ ))e/n-kan -e%a$a kea)aan ,a!*$- )ana "an!#n$

    !)ak a,# e,a )aa+ 7#k#, #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*k 

    !#%#+.1511202122  >a$a* "an!#n$ ,a)a %ay )an anak e#,akan -#a!# -n)

    k*n- yan$ )!an)a *e+ ka)# !)ak a,# e,a )aa+ ke -e*##+

    !#%#+ #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*-e !#%#+ !ea-#k ke%#!#+an #n!#k 

     ,e!#%#+an.1516

    +,2,2 #tiologi

    Da*a +#%#n$an yan$ *#a- a)a )#a /ak! ,enye%a% $a$a* "an!#n$@16123

    1. Fak! ekank 'ke*anan -!#k!# "an!#n$(8 kn)- ka)# na*

    akan !e!a, $an$$#an )a %e%an ke"a yan$ %e*e%+an %a-anya ke*e%+an

     %e%an 9*#e ' preload ( a!a# !ekanan 'afterload ( ak%a! PJB a!a# ))a,a!.

    2. Fak! ka)# ya!# ke*anan !! "an!#n$ -en) a!a# n-#/-en-

    ka)# -a*nya@

    a. Ra)an$ a!a# n!k-ka- !! "an!#n$ ,a)a ,en)e!a )ea e#a!k a!a#

    )/!e.

     %. !! "an!#n$ k#an$ akanan -e,e! ,a)a anea %ea!.

    7. Pe#%a+an,e#%a+an ,a!*$- )a*a -!#k!# "an!#n$ --a*

    ka),a!.

    Pa)a a-a ,ena!a* )an %ay $a$a* "an!#n$ *e%+ -en$ )-e%a%kan *e+

    7a7a! -!#k!#a* -e)an$ ,a)a anak yan$ *e%+ !#a ,enyak! -!#k!#a* a!a#ka)# )a,a! )!e#kan.3

    E!*$ >a$a* Jan!#n$ Ma-a Anakanak 

    Pa)a a&a* ,e!en$a+an a-a anakanak ke%anyakan )a 7a7a! 7n$en!a* !e*a+

    en$a*a ,e%akan a!a# )n$ankan ' palliated (. Na#n $a$a* "an!#n$ )a,a!

    )!e#kan )en$an akn %e!a%a+nya e$#$!a- ka!#, a!9en!k#*a ,a)a

    anakanak )en$an kana* a!9en!k#*a k,*! a!a# -e%a$a ak%a! )a ,-e)# 

     ,a*a!/ -e,e! ,a# %e-a a!e --!ek ke ,#*na*. Penyak! "an!#n$ ))a,a!

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    30/60

    -e,e! )ea e#a!k ka)!- 9#- a!a# en)ka)!- %aK!ea* )a,a!

    en%#*kan $a$a* "an!#n$ e*,#! +,e!en- ak#! '%a-anya ak%a!

    $*e#*ne/!-( !!k-k-- !k--!a- !ea, kanke '!ea-#k a)a- a!a#

    )k-#%-n 'a)ay7n(( anea -e* -a%! a!a# k,#*na* ak%a! /%--

    k-!k.1

    1abel ), #tiologi a$a* Jan!#n$ Kanan

    Jan!#n$ kanan yan$ !e*a+ *ea+ !)ak k#a! *a$ en)a+kan )aa+ yan$

    7#k#, %anyak )a -#-#nan ,e%#*#+ )aa+ 9en-a '9ena ka9a a!# )an

    9en!ke* kanan( ke -#-#nan ,e%#*#+ )aa+ a!e-a 'a!e ,#*na*-(. *e+

    kaena !# )aa+ akan !e!%#n ) )a*a 9en!ke* kanan a!# kanan )an )

    )a*a 9ena ka9a -e+n$$a )e-akan )aa+ )a*a a!# kanan )an 9ena !e-e%#!

    enn$$. Makn !n$$ )e-akan )aa+ )a*a 9ena 9ena akn en$e%an$

    ')*a!a-(.23

    Da*a ,ak!k !ekana 9en-a yan$ enn$$ n )a,a! )*+a! ,a)a 9ena

     "#$#*a- ek-!ena. Pen%#nan )aa+ 9en-a --!ek akan enye%a%kan

     ,e%en$kakan +e,a a!a# +e,a!e$a*. Pa)a $a$a* "an!#n$ yan$ %ea! ,n$$ 

     %a&a+ +a! )a,a! en7a,a #%*k#-. Ha! yan$ e%en$kak n kn--!en-nya

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    31/60

    kea- ,e#kaannya *7n )an -en$ -ak! !ekan !e#!aa ,a)a *nea e)ana.

    He,a!e$a* e#,akan -#a!# $e"a*a yan$ ,en!n$ -eka* ,a)a $a$a* "an!#n$

    kanan.23

    Pen#,#kan )aa+ 9en-a ,a)a 9ena9ena ) !#%#+ %a$an %a&a+ akan

    enye%a%kan !e"a)nya e)ea. M#*a#*a e)ea !%#* ,a)a !e,a! a!a kak

    ',a)a anak yan$ -#)a+ %e)( "a) ,a)a !e,a! !een)a+ kaena enn$$nya

    !ekanan +)-!a!- e#,akan -#a!# /ak! %a$ !%#*nya e)ea. M#*a#*a

    e)ea !%#* +anya ,a)a a*a +a &ak!# !)# )an ,a$nya e)ea

    en$+*an$. Pa)a -!a)# yan$ *e%+ *an"#! e)ea !e!a, a)a ,a)a &ak!# -an$

    +a )an e)ea !)ak !%#* ,a)a a!a kak -a"a !e!a, )a,a! "#$a !e"a) ,a)a

     ,#n$$#n$ kak ,a+a k#*! ,e#! )an ak+nya ,a)a *en$an )an #ka. Ak%a!

    -e*an"#!nya )a !%#nan )aa+ n a)a*a+ a-!e- )an a-!e- n -an$a! -en$

    )"#,a ,a)a anak yan$ en)e!a $a$a* "an!#n$. Da,a! "#$a !e"a) +)!ak-

    e-k,#n ,a)a anak a$ak "aan$ )"#,a. B*a +)!ak- !e*a*# %anyak akan

    e,e%ea! kea)aan )-,nea ,en)e!a.23

    A)anya ke*ea+an "an!#n$ kanan #*a#*a )k,en-a- )en$an

    )*a!a- )n)n$ "an!#n$ kanan !e#!aa )n)n$ 9en!ke* kanan. A)anya )*a!a-

    )n)n$ 9en!ke* akan ena%a+ kee$an$an ka)# -e+n$$a akan

    e,ek#a! --!*e yan$ %eak%a! ,ena%a+an 7#a+ "an!#n$. A)anya )*a!a-

    )an "#$a -e)k! +,e!/ "an!#n$ akan enye%a%kan ,e%e-aan "an!#n$ a!a#

    )-e%#! ka)e$a*.23

    U,aya ,ena%a+an 7#a+ "an!#n$ kaena ke*ea+an "#$a )*ak#kan

    )en$an enakkan /ek#en- "an!#n$ '!akka)(. Pa)a ak+nya ke*ea+an

     "an!#n$ kanan n !)ak )a,a! )k,en-a- *a$ -e+n$$a )aa+ yan$ a-#k ke

    )a*a ,a# akan %ek#an$ )an n !en!#nya akan ean$-an$ ,a# #n!#k  %ena,a- *e%+ 7e,a! $#na en$%an$ ke%#!#+an k-$en ak%a!nya !e"a)

    !ak,nea.23

     %. >a$a* Jan!#n$ K

    Jka )aa+ )a a!# k #n!#k a-#k ke 9en!ke* k ,a)a &ak!#

    )a-!*e en$a*a +a%a!an akan enye%a%kan !ekanan ,a)a a!# enn$$

    -e+n$$a a!# k en$a*a -e)k! )*a!a-. Makn *aa )*a!a- n -eakn

     %ea! -e+n$$a a!# k )-a,n$ )*a!a- "#$a en$a*a +,e!/ kaena

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    32/60

    !! a!# n !e#- ene#- +a#- en)n$ )aa+ yan$ *e%+ %anyak )en$an

    +a%a!an yan$ akn %e-a. *e+ kaena )n)n$ a!# !,- )a*a &ak!# yan$

    e*a!/ -n$ka! !! a!# k !)ak *a$ )a,a! een#+ ke&a"%annya #n!#k 

    en$-n$kan a!# k. Men##! ,en$#k#an !ekanan n en7a,a 2434

    H$ ,a)a+a* !ekanan na* +anya 6 H$ a!a# ke!ka 9en!ke* k !)ak 

    a,# e,a )aa+ ke a!a 'kaena ke*ea+an 9en!ke* k( )aa+

    !e!#,#k ) 9en!ke* k ak%a!nya )aa+ )a a!# k !)ak !e!a,#n$ )

    9en!ke* k ke#)an akn *aa akn een#+ 9ena ,#*na*- )an

    ak+nya !e"a) e)ea ,#*n#.23

    Pen$-n$an a!# k yan$ !)ak -e,#na n )!a%a+ enn$$nya

    !ekanan ))a*anya enye%a%kan a*an ) )a*anya enye%a%kan a*an )aa+

    )a ,a# ke )a*a a!# k !e$an$$# a!a# !e%en)#n$. Ak%a!nya !ekanan

    )a*a 99.,#*na*e- enn$$ )an n "#$a akan en"a*a ke )a*a ka,*e )

    )a*a ,a# ke )a*a a!e ,#*na*- )an ak+nya ke )a*a 9en!ke* kanan.23

    Ak+nya a!# k akn !)ak a,# en$-n$kan )aa+

     %en)#n$an )a*a ,a# -eakn %ea! !e"a)*a+ kn$e-! ,a#. Ak%a!nya

    #an$an ) )a*a ,a# yan$ )-e)akan #n!#k #)aa %ek#an$ )an !e"a)*a+

    -#a!# $e"a*a -e-ak na,a- ,a)a &ak!# %eke"a 'dyspnoe d’effort (. D-n 9en!ke*

    kanan a-+ k#a! -e+n$$a )n$an )aa+ )a 9en!ke* kanan !e!a, %e-a

    -e)an$kan a!# k !e!a, !)ak a,# enya*#kan )aa+ ak%a!nya

     %en)#n$an ,a# -eakn %ea! -e+n$$a akan !e"a) -e-ak na,a- e-k,#n )a*a

    kea)aan -!a+a! 'orthopnea(. Pa)a anak a)anya kn$e-! ,a# n akan

    e#)a+kan !e"a)nya %nk!- -e+n$$a anak -en$ %a!#k%a!#k. 23

    Daa+ yan$ %anyak !e!%#n )a*a 9en!ke* kanan enye%a%kan

    9en!ke* kanan )*a!a- ke#)an )k#! )en$an +,e!/ yan$ ak%a!nya akan!e"a) ka)e$a*. Da*a an$ka e,e%e-a 7#a+ "an!#n$ -e*an "an!#n$

    e,ek#a! --!* kaena a)anya kee$an$an !! %e*e%+an "an!#n$ "#$a

     %eke"a *e%+ 7e,a! a!nya /ek#en- nak. Den$an )ekan !e"a) !akka).

    *e+ kaena yan$ *ea+ a)a*a+ a!# k )an a!a# 9en!ke* k aka )-e%#!

    $a$a* "an!#n$ k.23

    +,2,7 Klasifikasi

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    33/60

    A)a e,a! ,aae!e yan$ )a,a! )$#nakan #n!#k k*a-/ka- $a$a* "an!#n$

    ya!#@

    1. F#n$- ka)#

    2. Ka,a-!a- /#n$-na*8 kea,#an #n!#k e,e!a+ankan ak!9!a- +aan

    )an ka,a-!a- *a!+an ak-a*.

    3. 'utcome /#n$-na* '!a*!a- ke%#!#+an #n!#k !an-,*an!a-(

    4. Dea"a! ak!9a- ekan-e k,en-a- '7n!+nya e-,n

    ne#+na*(

    1abel 2, Klasifikasi Ross untuk gagal Bantung 0ada bai sesuai N-5A ):27

    Ke*a- I T)ak a)a ,e%a!a-an ak!9!a- /-k8 ak!9!a- %a-a !)ak en%#*kan ke*e*a+an

    )-,nea a!a# ,a*,!a-.Ke*a- II A)a ,e%a!a-an n$an )a ak!9!a- /-k @ ak!9!a- %a-a en%#*kan ke*e*a+an

    )-,nea ,a*,!a- a!a# an$na.

    Ke*a- III Pe%a!a-an ,a)a ak!9!a- /-k @ &a*a#,#n ,a-en nyaan -aa! -!a+a! -e)k!

    e*ak#kan ak!9!a- %a-a -a"a )a,a! en%#*kan $e"a*a.

    Ke*a- I; Ke!)aka,#an #n!#k e*ak#kan ak!9!a-. >e"a*a $a$a* "an!#n$ !%#* -aa!

    -!a+a!

    K*a-/ka- #n!#k anak !)ak #)a+ )%#a! kaena *#a-nya ke*,k ## 

    )en$an 9aa- an$ka na* #n!#k *a"# na/a- )an *a"# "an!#n$ en!an$

    kea,#an ka,a-!a- *a!+an yan$ *e%a '#*a )a kea,#an n# ASI

    -a,a kea,#an en$en)aa -e,e)a( )an 9aa- e!*$ yan$ %e%e)a ,#*a.

    R-- )kk !a+#n 122 e,#%*ka-kan --!e -k #n!#k en$k*a-/ka-kan

    $a$a* "an!#n$ -e7aa k*n- ,a)a %ay 'Ta%e* 3(. Sk R-- n )-e"a"akan )en$an

    k*a-/ka- Ne& :k Hea! A--7a!n 'N:HA( 'Ta%e* 2( )a,a! e%ekan

    $a%aan yan$ *e%+ n7 *e+ kaena ,enn$ka!an )ea"a! %ea!nya $a$a* "an!#n$

    -e-#a )en$an ,enn$ka!an ka)a ne,ne/n ,*a-a )an ka)a n akan

    en##n -e!e*a+ )*ak#kan kek- a!a#,#n -e!e*a+ ,e%ean %a! an! $a$a*

     "an!#n$.

    1abel +, Sistem skor Ross untuk gagal Bantung 0ada bai):

    0 ,n 1 ,n 2 ,n

    ;*#e -eka* n# '77( 115 5115 G25

    ?ak!# ,e-eka* n# 'en!( G40 en! 40 en!

    La"# na/a- G50Cen! 5060Cen! 60Cen!

    P*a na/a- Na* A%na*

    Pe/#- ,e/e Na* Men##n

    S3 a!a# )a-!*k #%*e T)ak a)a A)a

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    34/60

    Jaak !e, +e,a )a %a!a- k-!ae G2 7 23 a$a* "an!#n$ -e)an$ @ ,n

    >a$a* "an!#n$ %ea! @ 1012 ,n

    Un!#k anak *e%+ )a 1 !a+#n -a,a ea"a Re!!ann )kk 

    en$an"#kan en$$#nakan k*a-/ka- *an 'Ta%e* 4(. Den$an en$$#nakan -k 

    n %*a -k *e%+ )a 6 e,#nya ke*a- yan$ %eakna !e+a)a,

    en##nnya ak!9!a- a)en*a! -k*a-e.

    Ta%e* 4. S-!e k*n- $a$a* "an!#n$ ,a)a anak 1

    K!ea Sk  

    0 1 2

    R&aya!

    Da,e-- '%eken$a!(

    Hanya )ke,a*a Ke,a*a )an %a)an

    -aa! %eak!9!a-

    Ke,a*a )an %a)an

    -aa! -!a+a!

    Tak,nea Jaan$ Ka)an$ka)an$ Sen$

    Peek-aan F-k 

    Pena,a-an Na* Re!ak- D-,nea

    La"# na,a-C en!

    16 !+

    10 !+

    1114 !+

    G35

    G25

    G1

    3545

    2535

    12

    45

    35

    2

    La"# Jan!#n$C en!

    16 !+

    10 !+

    1114 !+

    G105

    G0

    G0

    105115

    0100

    00

    115

    100

    0

    He,a!e$a* '!e, +e,a 

    )a !e, k-!ae kanan(

    G 2 7 23 7 3 7

    +,2,* Manifestasi Klinik 

    Tan)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ a)a*a+ kaena 7#a+ "an!#n$

    en)a+ a)a,!a- --!ek !e+a)a, kea)aan 7#a+ "an!#n$ en)a+ )anC a!a#

    kn$e-! 9ena --!ek a!a# 9ena ,#*na*-. Man/e-!a- k*n- n !e$an!#n$

     ,a)a !n$ka! 7a)an$an "an!#n$ ,a)a %e%a$a kea)aan. Bay yan$ -ak! %ea! a!a#

    anak yan$ ekan-e k,en-a-nya !e*a+ -an$a! *e*a+ ,a)a -aa! )ana a !)ak 

    #n$kn *a$ e,e*e+ 7#a+ "an!#n$ yan$ 7#k#, #n!#k een#+ ke%#!#+an

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    35/60

    e!a%*-e %a-a* !#%#+ akan %e$e"a*a ,a)a -aa! -!a+a! . ?a*a#,#n /-*$

    yan$ en)a-a -e#,a an/e-!a- k*nk $a$a* "an!#n$ ,a)a a-a %ay )an a-a

    anakanak %e%e)a.151

    Man/e-!a- K*n- >a$a* Jan!#n$ ,a)a Ma-a Anakanak 

    Tan)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ ,a)a anak yan$ *e%+ !#a -an$a!

    -e#,a )en$an !an)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ ,a)a an$ )e&a-a.

    Tan)a!an)a n e*,#! ke*e*a+an !)ak !a+an ke"a /-k %a!#k anek-a )an

    nye a%)en. Ke-#kaan %ena/a- e#,akan !an)a yan$ %a-a )a

    )ek,en-a- 9en!ke* k ,a)a anak ak%a! kn$e-! ,a#. In %a-anya !a,ak 

    -e%a$a )-,ne# ,a)a &ak!# ,en$ea+an !ena$a )an e-,n ke-#kaan %ena/a-

    yan$ %e!a%a+ %ea! ,a)a ,en$ea+an !ena$a yan$ %ea!. M#*a#*a ,en##nan

    kea,#an #n$kn a-+ )a*a k-aan 9aa- na* !e!a, ak+nya ke!ka

    $a$a* "an!#n$ %e!a%a+ %ea! anak #n$kn en)a,a! ke-#kaan )en$an

    !#n!#!an +)#, -e+a+a !ea-#k nak !an$$a ) -ek*a+.151

    Ba!#k ,en)ek knk ak%a! kn$e-! #k-a %nk#- )an nk %a-a*

    )a,a! "#$a a)a ,a)a %e%ea,a anak. Ke!ka !ekanan a!# k %e!a%a+ anak 

    )a,a! en)e!a !,nea ee*#kan ,enn$$an ke,a*a )a!a- %e%ea,a %an!a*

     ,a)a a*a +a. 

    Ke*e*a+an )an ke*ea+an e#,akan an/e-!a- yan$ e*a!/ 

    *a%a!.151

    Pa)a ,eek-aan /-k anak )en$an $a$a* "an!#n$ n$an a!a# -e)an$

    !a,ak !)ak )a*a kea)aan )-!e- !e!a, eeka yan$ en)e!a $a$a* "an!#n$

     %ea! #n$kn )-,ne# ,a)a &ak!# -!a+a!. Jka #*anya $a$a* "an!#n$ e*a!9e

    en)a)ak anak #n$kn !a,ak 7ea- !e!a, ,eke%an$an %ak )an $= %ak8

    eeka yan$ en$a*a ,-e- *e%+ knk %a-anya !)ak !a,ak 7ea- !e!a,

    #n$kn k#an$ $= )an k#an$ ene$.

    1

    Se,e! %ay anak )en$an $a$a* "an!#n$ %a-anya !akka) kaena naknya

    ak!/!a- -,a!- )an !ak,ne# kaena %e!a%a+nya a )a*a ,a#,a# .

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    36/60

    k*a9k#*a -een!aa ,en)e!a )#)#k. Ha! #n$kn e%e-a ,a)a ,a*,a- a!a#

     ,ek#- )an "ka ,e%e-aan e*a!/ ak#! #n$kn!e,nya *#nak kaena

    ee$an$nya ka,-#* +a!.1

    Anakanak )a,a! "#$a en)e!a e)ea ,e/e. M#*a#*a !an)a!an)anya

    #n$kn !)ak ken!aa !e!a, %*a !e*a+ a)a kenakan %ea! %a)an 10 #ka

    !e#!aa ke*,ak a!a #*a !a,ak %en$kak )an e)ea !e"a) ,a)a %a$an

    !#%#+ yan$ !e$an!#n$ a!a# )a,a! ana-aka. E)ea yan$ -#)a+ %e"a*an *aa

    )a,a! en%#*kan keea+an )an n)#a- k#*!. %a-anya )a!a- %e!- )an

     ,e$e*an$an kak. Ek-#)a- 7aan ke )a*a n$$an$$a !#%#+ )a,a!

    )!e#kan -e%a$a a-!e- )an ka)an$ka)an$ +)!+ak-.151

    Pa)a ,eek-aan "an!#n$ +a, -e*a*# a)a ka)e$a*. Sen$ a)a

    aa $a**, !an)a!an)a a#-k#*!a- *an k+a- #n!#k *e- "an!#n$ -,e-/k. I,#*-

     "an!#n$ #n$kn !enan$ %*a a)a ,enyak! !! "an!#n$ ,e '--a* ka)!-

    a!a# ka),a!( !e!a, %a-anya +,eak!/ %*a $a$a* kn$e-!/ )-e%a%kan

    *e+ %e%an 9*#e %e*e%+ )a ,a# k ke kanan a!a# e$#$!a- ka!#,

    a!9en!k#*a. S#aa "an!#n$ ke!$a yan$ !e"a) )a*a ) )a-!* #n$kn

    e#,akan !an)a na* ,a)a anak !e!a, -en$ %e-aa )en$an %e!a%a+nya

    kekak#an 9en!ke* ,a)a eeka yan$ )en$an ,enyak! "an!#n$. P#*-#- a*!enan-

    )!an)a aa !ea!# )en$an ,#*-a- k#a! )an *ea+ %e-e*an$-e*n$

    ka)an$ka)an$ )a,a! )a-akan !e!a, *e%+ #)a+ )n*a -een!aa en$#k# 

    !ekanan )aa+ --!ek a!a# ,ean!a#an !ekanan )aa+. P#*-#- a*!enan- ))#$a

    )-e%a%kan *e+ ,e#%a+an ,a)a 9*#e 9en!ke* k ak%a! ,e#*+an

    ka)#nya !)ak -e,#na ,a)a )eny#! yan$ %e-e*an$-e*n$. P#*-#-

     ,aa)k-#- '!##nnya !ekanan )aa+ ,a)a n-,a- )an nak ,a)a ek-,a-(

    ak%a! aa !ekanan n!a,#*ne yan$ en7*k yan$ e,en$a#+ ,en$-an 9en!ke* '-e,e! ,a)a !a,na)e ,e7a)#( ka)an$ka)an$

    )!e#kan ,a)a anak yan$ *e%+ !#a.151

    Pa)a anak -na )a)a +a, -e*a*# en#n"#kkan ,e%e-aan "an!#n$.

    >a%aan a*an a!ea ,#*na*- na* !e%a*k 'ya!# a*an ke )a-a 

     ,a#,a# %e!a%a+ )%an)n$kan )en$an yan$ ) a,ek-(. B*a !ekanan

    ka,*ee*e%+ 2025 H$ e)ea ,#*n# n!e-!-a* #n$kn !e"a)

    enye%a%kan keka%#!an -e*##+ *a,an$an ,a#,a# !e#!aa ,a)a O$a%aan

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    37/60

    k#,#k#,# -ek!a +*#-. In )a,a! en%#*kan $a- Ke*ey ke,a)a!an *ne 

    !a"a ,a)a -e,!# n!e*%a#-.1

    Pa)a $a$a* "an!#n$ knk ,!en#a )an %ea! "en- ken7n$ yan$ !n$$

    e#,akan ,ene#an %a-a )an #n$kn a)a kenakan #ea n!$en )an

    kea!nn )aa+ ak%a! en##nnya a*an )aa+ $n"a*. Ka)a na!# )aa+

    )a*a ken7n$ %a-anya k#an$ )a 10 EQCL. an$ka e*ek!*! -e# %a-anya

    na* -e%e*# ,en$%a!an !e!a, +,na!e ak%a! %e!a%a+nya e!en- a

    #n$kn )!e#kan ,a)a $a$a* "an!#n$ *aa yan$ %ea!. He,a!e$a* kn$e-!/ 

    )an --- ka)ak )a,a! enye%a%kan ke*anan +a! )anC a!a# kenakan %*#%n

     ,a)a kea)aan yan$ "aan$.1

    +,2,* !iagnosis

    Da*a ene$akkan )a$n-- ),e*e+ )a +a-* anane--

     ,eek-aan /-k )an ,eek-aan ,en#n"an$ e*,#! /! )a)a

    e*ek!ka)$a/ ek+$a/ ana*-- $a- )aa+ )an e*+a! ,e!an)a %*$-

    $a$a* "an!#n$.1623

    Anamnesis

    Da anane-- )a,a! )!anyakan en$ena a)anya@ 16

    -e-ak na,a-

    ke-#*!an n#C akan

    %en$kak ,a)a ke*,ak a!a )an a!a# !#n$ka

    $an$$#an ,e!#%#+an )an ,eke%an$an ',a)a ka-#- kn-(

    ,en##nan !*ean- *a!+an a#,#n ken$a! %e*e%+an ) )a+.

    %emeriksaan Fisik 

    Da ,eek-aan /-k an!aa *an@

    K,en-a- kaena /#n$- "an!#n$ yan$ en##n aka akan !a,ak@

    1

    !akka)a

    aa $a*,

    ,enn$ka!an an$-an$an -,a!- ken$a! )an k#*! )n$nC *e%a%

    ka)e$a* -e!a

    $a$a* !#%#+.

    Tan)a kn$e-! 9ena ,#*na*- '$a$a* "an!#n$ k(161

    !ak,nea

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    38/60

    !,nea

    &+ee=n$ a!a# nk ,a)a a#-k#*!a- ,a#

    %a!#k.

    Tan)a kn$e-! 9ena --!ek '$a$a* "an!#n$ kanan(161

    ,enn$ka!an !ekanan 9ena "#$#*a-

    E)ea ,e/e@ ,a*,e%a e)ea ,a)a %ay e)ea !#n$ka ,a)a anak

    He,a!e$a*@ kenya* )an !e, !#,#*.

    %emeriksaan %enunBang

    Da ,eek-aan ,en#n"an$ e*,#!@161

    F! !ak-

    EK>

    Ekka)$a/

    Ana*-- $a- )aa+

    Daa+ #!n

    F! !ak- en#n"#kkan a)anya ka)e$a*. Na#n ka)e$a*

     %#kan -e*a*# %ea! a)anya $a$a* "an!#n$. Se*an !# "#$a )a,a! en#n"#kkan

    a)anya e)ea ,a# a!e*ek!a-- e$na* )an ke#n$knan a)anya ,enyak!

     ,enye!a -e,e! $a%aan ,ne#na. E*ek!ka)$a/ )a,a! e%an!#

    enen!#kan !,e )e/ek a)anya -n# !akka)a ,e%e-aan a!# )an +,e!/

    9en!ke* !e!a, !)ak #n!#k enen!#kan a,aka+ !e)a,a! $a$a* "an!#n$ a!a# !)ak.

    Ana*-- $a- )aa+ )a,a! en#n"#kkan a)anya a-)-- e!a%k )-e!a )en$an

     ,enn$ka!an ka)a *ak!a! -e%a$a +a-* )a e!a%*-e anae% ) )a*a !#%#+.

    Ekka)$a/ )a,a! -e7aa nya!a en$$a%akan -!#k!# "an!#n$ )a!a !ekanan

    )an -!a!#- /#n$-na* "an!#n$ -e+n$$a )a,a! en$e!a+# ,e%e-aan #an$

     "an!#n$ )an e!*$.

    161

    +,2,3 %enatalaksanaan

    Ke%e+a-*an ,en$%a!an $a$a* "an!#n$ ,a)a anak ))a-akan ,a)a

     ,en$e!an en$ena -/a! )an ak%a! /-*$- 7a7a! "an!#n$ -,e-/k yan$

    enye%a%kan ke$a$a*an "an!#n$ )an !e-e)anya 7aa7aa ,en$%a!an. Un!#k 

    eeka yan$ )en$an ,enyak! -!#k!#a* )an kea)aan !eka! a!a# kea)aan yan$

    e,e%##k yan$ )a,a! e#,akan ,enye%a% yan$ e,e7e,a! $a$a* "an!#n$

    '-a*nya )ea )-!a )an anea( ,en$ena*an )an ,en$%a!an -e$ea

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    39/60

    )a,a! en$a+-*kan ,e%akan yan$ )aa!-. Jka a)a *e- ana!k -,e-/k yan$

    )a,a! ),e!an$$#n$"a&a%kan #n!#k !n)akan ,e%e)a+an ,a*a!/ a!a#

     ,e%e)a+an kek- #,aya /aak*$k a!a# #,aya *an yan$ e,e%ak

    !an)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ #n$kn %e*e%+ a-a*a+ ekank 

    -en$ ee*#kan ,enye*e-aan ekank. Na#n "ka ,e%e)a+an !)ak !e-e)a

    a!a# !)ak ea)a !e-e)a %ea7aa7a 7aa ## )an /aak*$-

    #n!#k e,e%ak kea)aan k*nk ,en)e!a.1

    Pena!a*ak-anaan U#@

    1. Ta+ %an$ ,-- -e!en$a+ )#)#k.15161

    Pen$#an$an ak!9!a- /-k e#,akan -an)aan #!aa ,en$%a!an $a$a*

     "an!#n$ )e&a-a na#n -#ka ,a)a anak. *a+a$a k,e!!/ yan$ ee*#kan

     %anyak !ena$a a!a# -e!k +a#- )+n)a na#n !n$ka! ke,a!#+an anak 

    )a*a +a* n -an$a! en)a+. Jka !e"a) $a$a* "an!#n$ %ea! ak!9!a- /-k +a#-

    -an$a! )%a!a-. Saa! a-a !a+ %an$ -e+aan -e%aknya eny%#kkan eeka

    )en$an ke$a!an n$an yan$ eeka -#ka yan$ )a,a! )ke"akan )a!a- !e,a!

    !)# 'en$+n)a anak %e!eak!eak !)ak !eken)a*(.1  Se)a- ka)an$

    ),e*#kan@ *#na* 23 $Ck$BBC)-- !a, "a -e*aa 12 +a.16

    2. Pen$$#naan k-$en.161

    Pen$$#naan k-$en #n$kn -an$a! e%an!# #n!#k ,en)e!a $a$a*

     "an!#n$ )en$an e)ea ,a#,a# !e#!aa "ka !e)a,a! ,a# )a kanan ke k

    yan$ en)a-a )en$an +,k-ea knk. D%ekan k-$en 3050 )en$an

    ke*e%a%an !n$$ -#,aya "a*an na/a- !)ak ken$ )an e#)a+kan -eke-

    -a*#an na/a- ke*#a. Na#n k-$en !)ak e,#nya ,ean ,a)a ,en$%a!an

    $a$a* "an!#n$ knk.

    3. Kek- $an$$#an ke-e%an$an a-a %a-a )an e*ek!*!.

    16

    4. Pe%a!a-an 7aan )an $aa. Dan"#kan ,e%ean 7aan -ek!a 0

    0 '2C3( )a ke%#!#+an. Se%e*# a)a a$en )#e!k k#a! ,e%a!a-an )e!

    na!# eankan ,ean ,en!n$ )a*a ,ena!a*ak-anaan $a$a* "an!#n$.

    Makanan en)a+ $aa +a, -e*a*# !)ak -e)a, *e%+ %ak #n!#k 

    e,e!a+ankan )e! a)ek#a! )en$an ena%a+ )-- )#e!k "ka ),e*#kan.

    Se%aknya !)ak enyaankan #n!#k e%a!a- kn-#- a ke7#a* ,a)a $a$a*

     "an!#n$ yan$ ,aa+.15123

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    40/60

    5. De! akanan %eka* !n$$

    Bay yan$ -e)an$ en)e!a $a$a* "an!#n$ kn$e-!/ %anyak kek#an$an

    ka* kaena ke%#!#+an e!a%*-e %e!a%a+ )an ,ea-#kan ka* %ek#an$.

    *e+ kaena !# ,e*# ena%a+ ka* +aan. Se%aknya eaka akanan

     %eka* !n$$ %#kan akanan )en$an 9*#e yan$ %e-a kaena anak n

    #-#-nya !e$an$$#. J#$a -e%aknya akanannya )a*a

     %en!#k yan$ a$ak 7a #n!#k e%an!# $n"a* e,e!a+ankan na!# )an

    ke-e%an$an 7aan yan$ 7#k#,.23

    6. Pean!a#an +e)nak yan$ ke!a!.

    Pen$aa!an )an ,en7a!a!an -e7aa !ea!# !e+a)a, )eny#! "an!#n$ na,a-

    na) !ekanan )aa+ %ea! %a)an +e,a )e-akan 9ena -en!a*- ke*anan ,a#

    )ea"a! e)ea -an--

    ke-a)aan )an ke-e%an$an a-a %a-a.16

    . H*an$kan /ak! yan$ e,e%ea! '-a*nya )ea anea n/ek-(

     "ka a)a.16

    Penn$ka!an !e,ea!# -e,e! yan$ !e"a) -aa! -ean$ en)e!a

    )ea akan -an$a! enn$ka!kan /ek#en- )eny#! "an!#n$ ka)an$ka)an$ )#a

    ka* )a /ek#en- )eny#! na*. Penye%a% ,en$a#+ n ke#n$knan kaena

     ,ana- enn$ka!kan ,eea%*!a- e%an !! n yan$ en$+a-*kan

     ,enn$ka!an ,ean$-an$an -en). Anea )a,a! e,e%##k $a$a* "an!#n$

     "ka H% G $ %ekan !an-/#- PR

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    41/60

    Kaena ,enye%a% $a$a* "an!#n$ %e$!# %e9aa- ,a)a anak aka -#ka 

    #n!#k e%#a! $enea*-a- en$ena ,ena!a*ak-anaan e)kaen!-a.

    ?a*a#,#n )ekan ),e$an$ %e%ea,a ,n-, ##. Se7aa /aak*$-

     ,en$%a!an a)a*a+ ,en)eka!an !$a !n$ka! ya!#@1

    1. Me,e%ak kne"a ,,a "an!#n$

    2. Men$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$ %e*e%+an

    3. Men$#an$ %e%an ke"a

    Pen)eka!an ,e!aa a)a*a+ e,e%ak kne"a ,,a )en$an en$$#nakan

    )$!a*- "ka $a$a* "an!#n$ !e!a, !)ak !eken)a* aka )$#nakan )#e!k 

    ',e$#an$an ,a%e%an( #n!#k en$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$

     %e*e%+an. Jka ke)#a 7aa !e-e%#! !)ak e/ek!/ %a-anya )7%a ,en$#an$an

     %e%an ke"a "an!#n$ )en$an 9a-)*a! --!ek ',en$#an$an %e%an ,a-7a(. Jka

     ,en)eka!an n !)ak e/ek!/ #,aya *e%+ *an"#! e,e%ak kne"a ,,a

     "an!#n$ )a,a! )7%a )en$an a$en -,a!e!k a!a# a$en n!,k ,-!/ 

    *an. Jka !)ak a)a )a 7aa7aa !e-e%#! yan$ e/ek!/ #n$kn ),e*#kan

    !an-,*an!a- "an!#n$.3 Un!#k en*a +a-*nya +a#- a)a ,en7a!a!an yan$ !e*! )an

     %e#*an$ka* !e+a)a, )eny#! "an!#n$ na,a- na) !ekanan )aa+ %ea! %a)an

    +e,a )e-akan 9ena -en!a*- ke*anan ,a# )ea"a! e)ea -an-- )an

    ke-a)aan.16

    Menn$ka!kan Daya Ke"a Jan!#n$

    D$!a*- e#,akan %a! an! $a$a* "an!#n$ yan$ ,a*n$ %anyak ),aka

     ,a)a %ay )an anak. Pn-, e/ek /aak*$k )$!a*- a*a+ enn$ka!kan

    kn!ak- !! "an!#n$ 'n!,k ,-!/( )an e,e*a%a! /ek#en- )eny#!

     "an!#n$ 'kn!,k ne$a!/(. E/ek n enye%a%kan 7#a+ "an!#n$ enn$ka!

    )e-akan 9ena -en!a*- en##n )an #an$an "an!#n$ en$e7*.

    1516

      Den$ane%aknya -k#*a- !e"a) )#e-- ',a %e%an en##n( -e+n$$a 7#a+

    -ek#n7#, enn$ka!. Dan"#kan -#,aya -e*a*# eaka -a!# a7a ,e,aa!

    -a"a yan$ )a,a! )%ekan ,ea* a#,#n ,aen!ea* -#,aya e,e*e+

     ,en$a*aan )an #)a+ en$ena* !an)a!an)a n!k-ka-nya. Pe,aa! yan$

    )an"#kan #n!#k %ay )an anak a*a+ )$k-n kaena ,e,aa! n )a,a!

    )$#nakan -e7aa a* a#,#n ,aen!ea*. Se7aa a* )$k-n )a,a! )-ea,

    an!aa 605. J#$a )a,a! )$#nakan ,a)a kea)aan $a&a! )a#a! a#,#n )a*a

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    42/60

    kea)aan kn-. E/ek ak-a* !e"a) ,a)a -ek!a 26 "a -e-#)a+ ,e%ean

     ,e a* e/ek a&a* )a,a! )*+a! -e-#)a+ 30 en! ,e%ean. B*a %a! )%ekan

    -e7aa n!a9ena e/ek a&a* !e*+a! ,a)a -ek!a 1530 en! )an e/ek ,#n7ak 

    !e"a) ,a)a -ek!a 14 "a. Se%a$an !e%anyak )a )-- n-a* )ek-e-kan

    e*a*# $n"a* )a*a &ak!# 24 "a )an en$+*an$ )a !#%#+ )a*a &ak!# 42

     "a.151623

    Peakaan )$!a*- +a#- +a!+a! kaena e-,n- )an !k--!a- %e-/a!

    n)9)# )an "#$a -e,!nya %a!a- an!aa )-- !ea, )an )-- !k--. D--

    )-e-#akan )en$an e-,n- ,en)e!a. Pa)a n/*aa- ka)# ,a-7a ,ea-

     "an!#n$ )an %ay ,ea!# ##nya -en-!9!a- ka)# enn$ka! !e+a)a,

    )$!a*-. Un!#k en$+n)a e/ek %##k )$!a*- aka ,e*# ),e+a!kan

     %e%ea,a +a* %ek#!@ 151623

    1. In-!#k- +a#- "e*a- !en!an$ a7a ,e,aa! )an 7aa ,e%ean +a#- )!#*-.

    2. Lak#kan EK> -e%e*# ,e%ean )$k-n #n!#k e%e)akan a,aka+

     ,e#%a+an EK> yan$ #n$kn !e"a) ak%a! )$!a*- a!a# ak%a! ,enyak!nya.

    3. Jka #n$kn ,ek-a ka)a K )an

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    43/60

    Tea, )$!a*- #a! )#*a -ek!a 12 "a -e-#)a+ )$!a*-a- ,en#+.1D--

    +aan )%a$ )a*a )#a %a$an )an )%ekan ,a)a n!e9a* 12 "a a$a ka)a 

    )aa+ k#an$ *e%+ !e!a, )an /*ek-%*!a-nya *e%+ %e-a ,a)a ka-#- kea7#nan.

    D-- #a! a)a*a+ 1C51C3 )a )-- )$!a*-a- !!a*.D-- ak-# #n!#k 

    #a!an a)a*a+ 2 0125 $ a!a# 2 !a%*e! )$k-n.110 Un!#k ,en)e!a yan$

    yan$ ,a)a #*anya ))$!a*-a- -e7aa n!a9ena )$k-n #a! )a,a! )%ekan

    -e7aa a* "ka akanan a* )a,a! )!ea. Kaena ,enyea,an )a -a*#an

     ,en7enaan k#an$ ,a-! )-- #a! a* %a-anya 2025 *e%+ !n$$ )a,a)a

     "ka )$k-n )$#nakan -e7aa ,aen!ea*. D-- )$k-n +aan na* #n!#k 

    anak yan$ yan$ *e%+ !#a '## *e%+ )a 5 !a+#n( yan$ )+!#n$ )en$an %ea!

     %a)an +a#- !)ak e*e%+ )-- )e&a-a %a-a 0205 $C24 "a.1 Pa)a ka-#-

    yan$ !)ak %e$!# %ea!,e%ean )$!a*- )a,a! *an$-#n$ )en$an )-- #a!an.

    Tan)a %a+&a )$!a*- %ee/ek an!aa *an@23

    1. Fek#en- "an!#n$ )an e-,a- %ek#an$

    2. He,a en$e7*

    3. Pea-aan *e%+ enak 

    4. ;*#e #n 24 "a %e!a%a+

    Kea7#nan )$!a*- yan$ #)a+ !e"a) kaena -e,!nya %a!a- )--

    ,!# )an )-- !k-k )a,a! enye%a%kan kea!an. Fak! ,e)-,--

    kea7#nan )$!a*- a)a*a+ +,ka*ea. H,ka*ea -en$ !e"a) ,a)a

     ,e%ean )#e!k yan$ k#a! ,a)a anak )en$an #n!a+#n!a+ ,a)a !ea,

    -!e). *e+ kaena !# %*a ,a)a anak )%e )$!a*- k%na- )en$an )#e!k

     "an$an *#,a e%e ,e,aa! ka*#.23 Ka)a ka*-# yan$ !n$$ "#$a )an$$a,

    ena%a+ -en-!9!a- ka)# !e+a)a, )$!a*-. *e+ kaena !# ,a)a

    &ak!# ,e%ean )$!a*- "an$an -eka*ka* )%e ka*-# -e7aa n!a9ena ,e%ean n )a,a! enye%a%kan +en! "an!#n$ en)a)ak. >e"a*a k*nk 

    kea7#nan )$!a*- an!aa *an@ 23

    M#a* #n!a+

    Taka!a %*ka)e a!9en!k#*a 

    Penan$anan n!k-ka- )$!a*- an!aa *an@23

    1. Hen!kan ,e%ean )$!a*-

    2. Hen!kan ,e%ean )#e!k 

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    44/60

    3. Lak#kan ,ean!a#an EK> !e#- ene#-

    4. %a! -e$a*a a!a yan$ !%#* %a)ka)a %*a a)a )a,a! )a!a- )en$an

    a!,n 001 $Ck$C)-- . Jka !)ak a)a ,e%akan )a,a! )%ekan )*an!n

    1 $Ck$ 9 ,e*a+an*a+an )a*a 12 en! yan$ )a,a! )#*an$ !a, 5 en!

    -a,a a)a ,e%akan a!a# !e*a+ en7a,a 10 )--.

    5. Pek-a ka)a e*ek!*! )an %e ka*# -e,e*#nya -a,a ka)a ka*#

    en7a,a +a$a na* ka*# )%ekan ,e - 12 $C+a. Pa)a kea7#nan

     %ea! )a,a! )%ekan n/#- yan$ en$an)#n$ ka*# "an$an e*e%+ 0

    EQCk$C"a.

    6. Pkkan #n!#k e*ak#kan !an-/#- !#ka 

    Sa,a ka,an )$!a*- +a#- )%ekan %e*# a)a ,e-e-#aan ,en)a,a!.

    Pa)a %ay -e!e*a+ $a$a* "an!#n$ !ea!a- )$!a*- )*an"#!kan ka)an$ ka)an$

    -a,a 2 !a+#n. Kea)aan k*nk )an ,enyak! ,e -an$a! ,en!n$ -e%a$a

     ,a!kan ,e%e+en!an ,en$%a!an.

    Pen)e!a yan$ !)ak -ak! %ea! )a,a! ))$!a*-a- ,a)a #*anya )en$an

    -e7aa a* )an ,a)a ke%anyakan )$!a*-a- )-e*e-akan )a*a 24 "a. B*a

    )n$nkan )$!a*-a- *a%a! -a*nya ,a)a a-a -e$ea ,a-7a %e)a+ -kea

    e#*a #a! )$k-n !an,a )-- n-a* -e%e*#nya akan en7a,a

    )$!a*-a- )a*a 10 +a. Ha* n -en$ )a,a! )*ak#kan ,a)a ,en)e!a a&a!

     "a*an.15

    Jka %ay e%ak )en$an e#a-kan )en$an )$!a*- -e*aa %e%ea,a

     %#*an )an ke%#!#+an %a! !a,ak en$#an$ '-a* ;SD yan$ en"a) -eakn

    ke7*( )-- !)ak )!a%a+ e-k,#n %ea! anak %e!a%a+. Jka kea)aan k*n-

    en$#a!kan %a! ak+nya )+en!kan.15

    Pen$#k#an ka)a )$k-n -e# %e$#na ,a)a %e%ea,a kea)aan@

    15

    1. B*a )-- %ak# )$k-n !)ak e,#nya ,en$a#+ !ea,e#!k yan$

     %ean/aa!

    2. B*a "#*a+ )$k-n yan$ )%ekan !)ak )ke!a+# a!a# !e!e*an -e7aa !)ak 

    -en$a"a

    3. B*a /#n$- $n"a* !e$an$$# a!a# "ka a)a ke#n$knan n!eak- %a! '--a*

    Q#n)n(

    4. B*a a)a a-a*a+ %ekenaan )en$an ke,a!#+an

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    45/60

    5. B*a )7#$a a)a kea7#nan

    Daa+ %a-anya )a%* -e$ea -e%e*# -a!# )-- !e!a, n# 4 "a

    -e-#)a+ )-- !eak+ -e+n$$a !e*a+ !e"a) ke-e%an$an "an$anC ,*a-a.

    Ka)a )aa+ na* ,a)a %ay -ek!a 24 n$C* )an ,a)a anak yan$ *e%+ !#a 12

    n$C*. e*e%+ ka)a n %a-anya !)ak aka na)a !a%a+an yan$ %ea! ,a)a

    an"een $a$a* "an!#n$ )an +anya akan ena%a+ -k kea7#nan. Pa)a

    ke7#$aan a)anya kea7#nan ka)a )$k-n -e# yan$ !n$$ !)ak )en$an

    -en)nya))a$n-- kea7#nan !e!a, +a#- )a!kan -e%a$a ,e*en$ka, !e+a)a,

    !an)a!an)a k*n- )an EK> *an '$a%aan aa )an +an!aan(. Na#-ea )an

    #n!a+ a$ak k#an$ -en$ ,a)a ,en)e!a ,e)a!. H,ka*ea +,a$ne-a

    +,eka*-ea a)an$ "an!#n$ kaena ka)!- )an ,ea!#!a- -e#anya

    )a,a! e,ek#a! kea7#nan )$!a*-. A!a "an!#n$ yan$ !e"a) ,a)a anak 

    yan$ n# )$!a*- "#$a )a,a! ak%a! ,enyak! ,enya %#kannya ak%a! %a!.

     Na#n -e!a, %en!#k a!a ,a-7a ,e%ean !ea, )$!a*- +a#- )an$$a, %a!

    -a,a !e%#k! *an. D-- %ek#!nya +a#- )+en!kan -a,a a-a*a+nya

    !ea!a-.15

    Men$#an$ Be%an Ke"a Jan!#n$

    I-!a+a! -e!en$a+ )#)#k '450( %e!#"#an #n!#k en##nkan ,a%e%an

    -e+n$$a %en)#n$an yan$ !e"a) akan %ek#an$. ;a-)*a! %eke"a )en$an 7aa

    en$#an$ ,a%e%an '$*n$an 9en)*a!( kaena )a,a! en##nkan !n#-

    9ena --!ek)anC a!a# %e%an ,a-7a '$*n$an a!e)*a!( )en$an 7aa

    en$#an$ !a+anan 9a-k#*e ,e/e -e+n$$a )a,a! e,e%ak kne"a

    ka)#. Pe%ean 9a-)*a! ee*#kan ,en$aa!an yan$ ke!a! !e+a)a,

     ,en$-an "an!#n$ )an !ekanan )aa+ a!e. Pen$#an$ %e%an ,a-7a !e#!aa

     %e$#na ,a)a anak )en$an $a$a* "an!#n$ ak%a! ka),a! )an ,a)a %e%ea,a ,en)e!a )en$an n-#/-en- !a* )an a!a %ea!. Meeka )a,a! "#$a e/ek!/ 

     ,a)a ,en)e!a )en$an $a$a* "an!#n$ ak%a! ,a# )a k ke kanan. %a! n

     %a-anya !)ak )$#nakan %*a a)a *e- -!en-- -a*#an a*an ke*#a 9en!ke* k.

    %a! ,en$#an$ %e%an ,a-7a ,a*n$ -en$ )$#nakan %e-aa )en$an %a!%a!

    an! kn$e-!/ *annya -e,e! )$k-n )an )#e!k.15

    ;a-)*a! !e) )a@ 15

    9a-)*a! a!ea* '+)a*a=n(

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    46/60

    9a-)*a! 9en)*a! 'n!$*-en --%) )n!a!( )an

    $a%#n$an 'A

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    47/60

    Pen$+a%a! A

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    48/60

    Men$#an$ Be%an ;*#e

    D#e!k ),e$#nakan #n!#k en$#an$ ,a%e%an. %a! n en$$an$$#

     ,enyea,an ke%a* a )an na!# *e+ $n"a* yan$ %eak%a! ,en##nan

    9*#e )aa+ yan$ %e-k#*a- )an kaenanya en$#an$ ke*e%+an 7aan

    )a*a ,a#,a# )an !ekanan ,en$-an 9en!ke*. %a! n -en$ +a#- )$#nakan

     %e-aa )en$an !ea, )$!a*- ,a)a ,en)e!a )en$an $a$a* "an!#n$ %ea!. %a!

    yan$ )a,a! )$#nakan )an!aanya@ 15

    1. F#-e)

    F#-e) a)a*a+ )#e!k yan$ ,a*n$ -en$ )$#nakan ,a)a ,en)e!a $a$a*

     "an!#n$. %a! n en$+a%a! ,enyea,an ke%a* na!# )an k*)a ,a)a

    !#%#*#- )-!a* )an *en$k#n$ +en*e. Pen)e!a yan$ ee*#kan )ee-- ak#! +a#-

    )%ekan /#-e) n!a9ena a!a# n!a#-k#*e ,a)a )-- a&a* 12 $Ck$. Ha*

    n %a-anya enye%a%kan )ee-- 7e,a! )an ,e%akan -e$ea -!a!#- k*n-

    !e#!aa "ka a)a $e"a*a kn$e-!/ ,a#. Tea, /#-e) *aa )e-e,kan ,a)a

    )-- 14 $Ck$C 24 "a )%ekan an!aa 1 )an 4 ka* -e+a. Pean!a#an

    e*ek!*! yan$ !e*! ,e*# ,a)a !ea, /#-e) "an$ka *aa kaena #n$kn a)a

    ke+*an$an ka*# yan$ %ea!. Pena%a+an ka*# k*)a %a-anya ),e*#kan

    ke7#a* ka*a# )#e!k ,en$+ea! ka*# -,n*ak!n )%ekan %e-aa-aa.

    B*a /#-e) )%ekan -e!a, -e*an$ -e+a ,ena%a+an ka*# )a*a )e!

    #n$kn 7#k#, #n!#k e,e!a+ankan ka)a ka*# -e# na*. Pe%ean

    /#-e) *aa )a,a! enye%a%kan kn!ak- #an$an 7aan ek-!a-e*#*e

    en%#*kan Oa*ka*-- kn!ak-. Pa)a kea)aan n a-e!a=*a) n+%! 

    ka%nk an+)a-e #n$kn %e$#na.

    2. S,n*ak!n

    S,n*ak!n e#,akan n+%! a*)-!en )an e,e%e-a e!en-ka*#. Ba-anya )%ekan -e7aa a* 23 $Ck$BBC24 "a )a*a 23 )--

    !e%a$ e#,akan )#e!k +ea! ka*#. K%na- -,n*ak!n )an

    k*!a=) %a-anya )$#nakan #n!#k kenyaanan kaena eeka en$+*an$kan

    ke%#!#+an ,ena%a+an ka*# yan$ -en$ k#an$ )!*ean-.

    3. K*!a=)

    K*!a=) ka)an$ka)an$ )$#nakan #n!#k )ee-- ,a)a anak )en$an $a$a*

     "an!#n$ k#an$ %ea!. Ke"anya %a! n k#an$ 7e,a! )an k#an$ ,!en )%an)n$

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    49/60

    )en$an /#-e) )an %a! n e,en$a#+ ,enyea,an ke%a* e*ek!*!

    +anya )a*a !#%#*#- $n"a*. D-- %a-anya a)a*a+ 2050 $C k$C 24 "a )a*a

    )-- !e%a$. Pena%a+an ka*# -en$ ),e*#kan "ka %a! n )$#nakan

    -en)an.

    A$en In!,k Lan

    An -,a!e!k ka!ek*an )an -,a!e!k *an )a,a! e,e%ak

    7#a+ "an!#n$ yan$ en)a+ )en$an %en!eak- )en$an e-e,! %e!a

    enye%a%kan kenakan kn!ak!*!a- )an /ek#en- "an!#n$.1

    1. A$n- A)ene$k

    I-,!een* -#a!# ,e,aa! n!a9ena yan$ )$#nakan #n!#k en$%a! 7#a+

     "an!#n$ en)a+ e,#nya ,en$a#+ a)ene$k -en!a* a#,#n ,e/e "#$a

    en$#an$ %e%an ,a-7a "an!#n$ e,e%e-a kn!ak!*!a- enakkan

    /ek#en- "an!#n$ )an enye%a%kan 9a-)*a!a-.13  %a! )%ekan ) )a*a

    #an$ ,ea&a!an n!en-/ ,a)anya )-- )!!a-kan an!aa 001 )an 05

    K$Ck$Cen!. Penen!#an !ekanan )aa+ a!ea* )an /ek#en- "an!#n$ !e#-

    ene#- e#,akan ke+a#-an )an ,en$#k#an 7#a+ "an!#n$ )en$an ka!e!e 

    !e)*#- ,#*na* )a,a! "#$a e%an!# ,en*aan kean"#an %a!.15

    Ke#$an #!aa -,!een* a)a*a+ e,#nya ,en$a#+ kn!,k yan$ k#a!

    -e+n$$a enye%a%kan !akka) yan$ %eakna yan$ )a,a! en$$an$$# ,e/#-

    kne *e+ kaena !# a !)ak %*e+ )$#nakan ,a)a ,en)e!a yan$ !e*a+

    en)e!a !akka)a %eakna.151 Ke#$an n*a+ yan$ e%a!a- ,en$$#naan

    k*nknya.1 Anakanak yan$ en)a,a! -,!een* +a#- ),an!a# -e7aa !e*!

    #n!#k )e,*a-a- ,ea!# a!# a!a# 9en!ke*. Sen$ka* -aa! ,en$%a!an

    -,!een* a!a# a$n- a)ene$k )+en!kan !ea, )$k-n )!a%a+kan

    #n!#k ,en$a#+ n!,k -e*an"#!nya.

    15

    D,an e,#nya ,en$a#+ kn!,k )an a!$enk *e%+ ke7*

    )a,a)a -,!een*. %a! n en%#*kan 9a-)*a!a- $n"a* -e*ek!/

    !e#!aa %e$#na ,a)a ,en)e!a )en$an /#n$- $n"a* !e$an$$# yan$ -en$

    )"#,a )en$an 7#a+ "an!#n$ en)a+. Pa)a )-- 210 $Ck$Cen! ),ane

    enye%a%kan kenakan kn!ak!*!a- )en$an -e)k! 9a-kn-!k- ,e/e.

     Na#n "ka )-- )!a%a+ )a!a- 15 $Ck$Cen! ,en$a#+ a)ene$k

     ,e/enya )a,a! enye%a%kan 9a-kn-!k-. Pa)a ),an )-- !n$$ )a,a!

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    50/60

     "#$a enye%a%kan kenakan !a+anan 9a-k#*e ,#*na*.15  Pe%ean ),ane

    !e-e%#! %a-anya )*ak#kan ) #an$ n!en-/ )en$an en$$#nakan infusion

     pump+  D%#!an )e9a! ),an "#$a )$#nakan #n!#k en$%a! 7#a+

     "an!#n$ en)a+. %a! n en%#*kan ,en$a#+ n!,k *an$-#n$ )en$an

     ,en$#an$an -e)an$ ,a)a !a+anan 9a-k#*e ,e/e. D%#!an )a,a! )%ekan

    -e%a$a !a%a+an ,a)a !ea, ),an a$a en$+n)a 9a-kn-!k- ),ane

    )-- !n$$. D%#!an "#$a a$aknya k#an$ enye%a%kan $an$$#an aa

     "an!#n$. D-- %a-anya 220 $Ck$Cen!.15

    E,ne/n e,#nya ak!9!a- a*/a ,e/e a#,#n %e!a1 "an!#n$.

    Ka)an$ka)an$ %a! n )$#nakan ,a-7a %e)a+ "an!#n$ )ana an$-an$an

    n!,knya yan$ -an$a! k#a! e%#a! a %e$#na ,a)a kea)aan 7#a+ "an!#n$

    en)a+ )en$an 9a-kn-!k- yan$ ka)an$ka)an$ enye!a ,e%e)a+an.

    Kek#an$an #!aa %e#,a -en$nya !e"a) kenakan /ek#en- "an!#n$ yan$

    en7*k e%a!a- ,en$$#naanya.1

    2. Pen$+a%a! F-/)e-!ea-e

    Ann a)a*a+ %a! ke*a- %a# ,e!aa !)ak -aa )en$an ka!ek*an

    a#,#n )$!a*- %e$#na )a*a en$%a! ,en)e!a )en$an 7#a+ "an!#n$

    en)a+ yan$ e/ak!e !e+a)a, !ea, -!an)a. %a! n %eke"a )en$an

    en$+a%a! /-/)e-!ea-e en7e$a+ ,en$+an7#an 7AMP n!a-e*#*e.

    Ann e,#nya ,en$a#+ n!,k ,-!/ ,a)a "an!#n$ a#,#n ,en$a#+

    9a-)*a! ,e/e yan$ %ea! )an %a-anya )$#nakan -e%a$a !a%a+an !ea,

    ),an )an )%#!an )a*a #n! ,ea&a!an n!en-/. %a! n )%ekan )en$an

    )-- ,e%e%anan a&a* 'loading dose( 05 $Ck$Cen!. E/ek -a,n$ #!aa

    a)a*a+ +,!en- ak%a! 9a-)*a!a- ,e/e. H,!en- %a-anya )a,a! )!a!a*ak-ana

    )en$an ,e%ean 7aan n!a9ena #n!#k en7#k#, 9*#e n!a9a-k#*e. E/ek -a,n$ ke)#a a)a*a+ !%-!,ena ke,aa+annya !a,ak !eka! )en$an

    ke7e,a!an n/#- )an *aa !ea,. E/ek -a,n$ n e9e-%e* %*a %a! )+en!kan

    a!a# ke7e,a!an n/#- )k#an$.151

    Tea, Be)a+

    Tea, %e)a+ ,a)a $a$a* "an!#n$ *e+ kaena )e/ek n!aka)ak )a,a!

     %e-/a! ,a*a!/ a!a# kek- ',en#!#,an )e/ek(. Tea, ,a*a!/ %e#,a ,en"ea!an

    'banding ( a!e ,#*na*- )!#"#kan ,a)a %ay ke7* )en$an kea)aan k!- yan$

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    51/60

    !)ak e#n$knkan en$$#nakan e-n ,n!a- "an!#n$ ,a#. Ke#$an banding 

    a!e ,#*na*- n e*,#! !a*!a- )n ,-! ,ea- $a$a* "an!#n$ kn$e-!/ 

     ,e--!en !e+nk debanding yan$ -#*! ,a)a -aa! ,ea- kek- )an

    ke#n$knan !e"a) -!en-- -#%a!k. Tea, kek- ,a)a %ay )*ak#kan

    )en$an !#"#an #n!#k enan$$#*an$ $a$a* "an!#n$ yan$ !)ak )a,a! )a!a-

    )en$an e)kaen!-a !ea-#k ))a*anya -a*#an na/a- %a$an %a&a+

     %e#*an$ )an $a$a* !#%#+.1

    +,2,8 Kom0likasi

    K,*ka- yan$ )a,a! !e"a) ,a)a ,en)e!a $a$a* "an!#n$ an!aa *an@15

    1. >an$$#an ,e!#%#+an8 ,a)a %ay )an anak yan$ en)e!a $a$a*

     "an!#n$ yan$ *aa %a-anya en$a*a $an$$#an ,e!#%#+an. Bea!

     %a)an *e%+ !e+a%a! )a,a)a !n$$ %a)an.

    2. D-,ne#8 ,a)a $a$a* "an!#n$ k )en$an $an$$#an ,e,aan ,a)a

    9en!ke* k )a,a! en$ak%a!kan %en)#n$an ,a# )an -e*an"#!nya )a,a!

    enye%a%kan 9en!ke* kanan %ek,en-a- )en$an en$a*a

    +,e!/ )an en%#*kan )-,nea )an $an$$#an ,a)a --!e ,ena,a-an

    *annya.

    3. >a$a* $n"a*8 $a$a* "an!#n$ )a,a! en$#an$ a*an )aa+ ,a)a $n"a*

    -e+n$$a akan )a,a! enye%a%kan $a$a* $n"a* "ka !)ak )!an$an.

    4. He,a!e$a* a-7!e- %en)#n$an ,a)a 9ena ,e/e )an $an$$#an

    $a-!n!e-!na* ,a)a $a$a* "an!#n$ kanan.

    5. Sean$an "an!#n$ )an -!ke8 )-e%a%kan kaea a*an )aa+ ,a)a "an!#n$

    en)a+ -e+n$$a en%#*kan !e"a)nya "en)a*an )aa+ yan$ )a,a!

    enn$ka!kan e-k -ean$an "an!#n$ )an -!ke.

    6. Syk ka)$enk8 ak%a! ke!)ak a,#an "an!#n$ en$a*kan 7#k#,)aa+ ke "an$an #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*-. Ba-anya

    !e"a) ,a)a $a$a* "an!#n$ e/ak!e.

    +,2,: %rognosis

    P$n-- $a$a* "an!#n$ !e$an!#n$@

    1. U# 

    Pa)a -e%a$an ke7* ,a-en $a$a* "an!#n$ yan$ %ea! !e"a) ,a)a +aC

    n$$#n$$# ,e!aa ,a-7a *a+ -a*nya -n) +,,*a-a "an!#n$ k

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    52/60

    a!e-a a!a kak!a- a!a a!a# ana* !!a* )ana-e 9ena ,#*na*- )en$an

    %-!#k-. Te+a)a, eeka !ea, e)ken!-a -a"a -#*! e%ekan +a-*

    !n)akan n9a-/ ),e*#kan -e$ea -e!e*a+ ,a-en -!a%*. Ke$a$a*an #n!#k 

    e*ak#kan ,ea- ,a)a $*n$an ,a-en n +a, -e*a*# akan %eak+ )en$an

    kea!an.

    2. Bea! n$annya ,enyak! ,e 

    Pa)a $a$a* "an!#n$ ak%a! PJB yan$ k#an$ %ea! ,en)eka!an a&a* a)a*a+

    )en$an !ea, e)- a)ek#a! %*a n !e*+a! en*n$ aka )a,a! )!e#-kan

    -a%* en#n$$# -aa! yan$ %k #n!#k kek- %e)a+. Pa)a ,a-en ,enyak!

     "an!#n$ ea!k yan$ %ea! yan$ )-e!a $a$a* "an!#n$ %a!%a! $a$a* "an!#n$

    !e#- )%ekan -een!aa ,a-en e,e*e+ ,/*ak-- -ek#n)e ,en$%a!an

    )en$an ,/*ak-- -ek#n)e #n$kn )a,a! e,e%ak kea)aan "an!#n$.

    3.

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    53/60

    • Sen$ en$a*a n/ek- -a*#an

     ,ena,a-an

    • D-,ne# 'ke-#*!an )a*a %ena,a-(

    • Se-ak na,a- ke!ka e*ak#kan ak!9!a-

     Dispneu d’effort  )an a!a# ke*e*a+an n$an a)a*a+

    $e"a*a a&a* yan$ ,a*n$ -en$ )!e#.

    Pa)a %ay G1 !a+#n "aan$ e,e*+a!kan !an)a

    !an)a $a$a* "an!#n$ kn$e-!/ yan$ en$aa+ ,a)a

    )e/ek a!# yan$ !e-e%#ny.

    !ekom0ensasi Kordis

    Se-ak na/a-

    Ben$kak ,a)a ke*,ak a!a )an a!a# !#n$ka

    ke*e*a+an

    !)ak !a+an ke"a /-k

     %a!#k

    anek-a

    nye a%)en.

    Ba!#k ,en)ek knk 

     

    anak )a,a! en)e!a !,nea ee*#kan

     ,enn$$an ke,a*a )a!a- %e%ea,a %an!a* ,a)a

    a*a +a. 

    Saa! !)# ,a-en ,e*#

    enn$$kan %an!a*

    3 %#*an yan$ *a*# a&a*nya

     ,a-en en$e*#+kan -e-ak )an

     %a!#k -e*aa 1 n$$# )an

    !)ak e%ak )en$an

     ,en$%a!an 

    Pa-en +anya %e%an$ )an

    !)ak a,# %eak!9!a-

    %emeriksaan Fisik 

    ; AS! 6

    Deny#! a!e ,#*na*- )a,a! )a%a ) )a)a• A#-k#*!a- @ %#ny "an!#n$ yan$ a%na*. Da,a!

    !e)en$a ## ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+

    yan$ e*a*# ka!#, ,#*na*-.

    • Tan)a!an)a $a$a* "an!#n$

    • Jka shunt-nya %e-a ## "#$a %-a !e)en$a 

    ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+ yan$ en$a* 

    e*a*# ka!#, !k#-,)a*-.

    1anda;tanda vital

    o Tekanan )aa+ @ 0C60

    H$o Fek#en- na) @ 120

    Cen!

    o Fek#en- na/a- @ 36 Cen!

    a)anya ,ena/a-an 7#,n$ +)#n$

    o S#+# @ 365<

    Status

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    54/60

    • S#aa -,*!!n$ yan$ ene!a, ,a)a S2.

    !ekom0ensasi Kordis

    • )-,ne# ,a)a &ak!# -!a+a!.

    • Takka)

    • a$a* !#%#+

    • He,a!e$a* !e, !#,#*

    • e)ea ,e/e %a-anya ,a)a #ka !e#!aa

    ke*,ak a!a #*a !a,ak %en$kak )an e)ea

    !e"a) ,a)a %a$an !#%#+ yan$ !e$an!#n$ a!a#

    )a,a! ana-aka. Ek-#)a- 7aan ke )a*a

    n$$an$$a !#%#+ )a,a! )!e#kan -e%a$a

    a-!e- )an ka)an$ka)an$ +)!+ak-

    • Pa)a ,eek-aan "an!#n$ +a, -e*a*# a)a

    ka)e$a*.

    Sen$ a)a aa $a**,

    Tn$$ Ba)an @ 116 7

    S!a!#- >= @ >= k#an$

    >a**, '( -aa! ) I>D

    ))a,a!kan a)anya ##

    --!*k 

    Saa! ) I>D ))a,a!kan a)anya

    a-!e-

    He,a!e$a* !e, !#,#*

    Saa! ) I>D !e)a,a! e)ea ,a)a

    ke)#a !#n$ka %a&a+

    %emeriksaan %enunBang

    ASD@

    • F! Rn!$en !ak- a!# kanan yan$

    enn"* )an )en$an kn#- ,#*na*- yan$

    enn"* !a,ak "an!#n$ yan$ +anya -e)k!e%e-a )an 9a-k#*a-a- ,a# yan$ %e!a%a+

    -e-#a )en$an %e-anya ,a#

    • E*ek!ka)$a/ ,*a RBBB ,a)a )e/ek 

    -e,!# -ek#n)# )e9a- -#%# RS ke kanan

    'right axis deviation( %*k A; )ea"a! 1

    ',ean"an$an n!e9a* PR H,e!/ 9en!ke*

    kanan 7#k#, -en$ )!e#kan akan !e!a,

    • Pa)a /! !ak- ))a,a!kan

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    55/60

     ,e%e-aan a!# kanan "aan$ !a,ak.

    • Ekka)$a/ *ka- )e/ek -e,!# aa+ ,a#

    #k#an a!# )an 9en!ke* kanan ke!e*%a!an

    ka!#, !a*

    • Ka!e!e-a- "an!#n$

    !ekom0ensasi Kordis 6

    • F! !ak- @ a)anya ka)e$a* )a,a!

    en#n"#kkan a)anya e)ea ,a# a!e*ek!a--

    e$na* )an ke#n$knan a)anya ,enyak!

     ,enye!a -e,e! $a%aan ,ne#na.

    • E*ek!ka)$a/ )a,a! e%an!# enen!#kan

    !,e )e/ek a)anya -n# !akka)a ,e%e-aan

    a!# )an +,e!/ 9en!ke* !e!a, !)ak #n!#k 

    enen!#kan a,aka+ !e)a,a! $a$a* "an!#n$ a!a#

    !)ak.

    • Ana*-- $a- )aa+ )a,a! en#n"#kkan a)anya

    a-)-- e!a%k )-e!a )en$an ,enn$ka!an

    ka)a *ak!a! -e%a$a +a-* )a e!a%*-e

    anae% ) )a*a !#%#+.

    • Ekka)$a/ )a,a! -e7aa nya!a en$$a%akan

    -!#k!# "an!#n$ )a!a !ekanan )an -!a!#- /#n$-na*

     "an!#n$ -e+n$$a )a,a! en$e!a+# ,e%e-aan

    #an$ "an!#n$ )an e!*$.

    %enatalaksanaan

    ;; AS!6

    • Men#!#, ASD ,a)a a-a kanakkanak %-a

    en7e$a+ !e"a)nya ke*anan yan$ -e#- )

    ke#)an +a. ASD )a,a! en#!#, -,n!an !an,a

     ,en$%a!an. Jka $e"a*anya n$an a!a# !)ak a)a

    $e"a*a !)ak ,e*# )*ak#kan ,en$%a!an. Jka

    *#%an$nya %e-a a!a# !e)a,a! $e"a*a )*ak#kan

     ,e%e)a+an #n!#k en#!#, ASD 'Be)a+ "an!#n$

      Tea, yan$ )%ekan @

    In/#- D5 NS 500 77C24 "a

    A,7*n n". 4 500 $

     In". La- 2 20 $

    D,an 5 $CK$BBCen!

    D%#!an 5 EQCk$BBCen!

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    56/60

    !e%#ka Amplatzer septal occlude 'AS(.

    Pen$%a!an ,en7e$a+an )en$an an!%!k 

    -e%aknya )%ekan -e!a, ka* -e%e*# ,en)e!a

    en"a*an !n)akan ,en7a%#!an $$ #n!#k 

    en$#an$ -k !e"a)nya en)ka)!- n/ek!/.

    !ekom0ensasi Kordis

    Pena!a*ak-anaan U#@

    1. Ta+ %an$ ,-- -e!en$a+ )#)#k.

    2. Pen$$#naan k-$en.

    3. Kek- $an$$#an ke-e%an$an a-a %a-a )an

    e*ek!*!.

    4. Pe%a!a-an 7aan )an $aa. Dan"#kan

     ,e%ean 7aan -ek!a 00 '2C3( )a

    ke%#!#+an.

    5. De! akanan %eka* !n$$

    6. Pean!a#an +e)nak yan$ ke!a!.

    . H*an$kan /ak! yan$ e,e%ea! '-a*nya

    )ea anea n/ek-( "ka a)a.

    An!%!ka -en$ )%ekan -e%a$a #,aya

     ,en7e$a+an !e+a)a, ka)!-C en)ka)!-

    en$n$a! !n$$nya /ek#en- ISPA

    'Bnk,ne#n( ak%a! e)ea ,a# ,a)a %ayC

    anak yan$ en$a*a $a$a* "an!#n$ k

    . Pena!a*ak-anaan )e! ,a)a ,en)e!a yan$ )-e!a

    a*n#!-

    Se7aa /aak*$- ,en$%a!an a)a*a+ ,en)eka!an

    !$a !n$ka! ya!#@1

    1. Me,e%ak kne"a ,,a "an!#n$ @

    en$$#nakan )$!a*- 'D$k-n(

    2. Men$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$

     %e*e%+an %a! yan$ )a,a! )$#nakan )an!aanya

    /#-e) )en$an )-- 12 $Ck$ -,n*ak!n

    D$n 2 100 7$ ,.

    Dne 2 10 7$ ,.

    Mn# -e)k!-e)k!

    2 na-a* kan#*

    Ha-* kn-#* BTK;   , ASD

    7*-#e -e!e*a+ ,nae )an

    kn!* ke ,* BTK;

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    57/60

    )an k*!a=)

    3. Men$#an$ %e%an ke"a @ ,e%ean 9a-)*a!

    an!aa *an

    9a-)*a! a!ea* '+)a*a=n(

    9a-)*a! 9en)*a! 'n!$*-en --%)

    )n!a!( )an

    $a%#n$an 'A

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    58/60

    Pa-en n ))a$n-- ASD )en$an )ek,en-a- k)-. Jka )!e*aa+

     %e)a-akan anane-- +n$$a ,ena!a*ak-anaan aka ))a,a!kan ke-,#*an

     %a+&a !e*a+ -e-#a an!aa ka-#- )en$an *!ea!# yan$ ka )a,a!kan.

    !AF1AR %US1AKA

    1. E)e S. 2010.  enya%it ,antung awaan. A9a*a%*e /@

    +!!,@CCe,-!y.#-#.a7.)C%!-!eaC123456C2340C4CNSISDANTATALAKSANAPJB2.,)

    4. ?-n#&a)+ana. 2010.  0anfaat emberian Diet /ambahan /erhadap

     ertumbuhan pada Ana% Dengan enya%it ,antung awaan

     Asianoti% .A9a*a%*e /@

    +!!,@CCe,n!-.#n),.a7.)C1130C1CMASV?ISHNU?ARDHANA.,)/ 

    5. Sa-!a-. S#)$) )kk Peny#n!n$.  u%u A1ar .ardiologi Ana% .

    Jaka!a@BPIDAI8 14

    http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    59/60

    6. Ben-!en D. +ane A. Penyak! "an!#n$ 7n$en!a* ,a)a )e&a-a. In@ S#)y A? )kk 'e)(.

    B#k# a"a *# ,enyak! )a*a. E)- I;. J*) III. Jaka!a@ BP FKUI 200.

    1641.

    . Fe)an ?F a!=#*- MA S&an L T+een J Pan!e*y >A. A)#*! 7n$en!a* +ea!

    )-ea-e@ a ,a7!7a* $#)e. 2005. /)@ B*a7k&e** ,#%*-+n$ *!).Q

    10. P,e*9a J e7+-*n E Kaeee H S#!!n M. a$a* Jan!#n$ Kn$e-!/ )a*a Ka)*$ Anak 

     Na)a-.:$yaka!a@ >a"a+ Ma)a Un9e-!y ,e--.

    1. S#,ya!n Ba%an$. 200. Mana$een! / Pe)a!7 Hea! D-ea-e / 

     ,a7!!ne@ F Ea*y De!e7!n ! In!e9en!n. Jaka!a@ De,a!een IKA

    FKUIRS

  • 8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak

    60/60

    1. SMF I*# Anak. 200. Pe)an Da$n-- )an Tea, SMF I*# Ke-e+a!an

    Anak. Je%e@ RSUD. D. Se%an).

    20.