asd dengan dekompensasi kordis pada anak
TRANSCRIPT
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
1/60
1
SMF/Lab Ilmu Kesehatan Anak Refleksi Kasus Nefrologi & Kardiologi
Fakultas Kedokteran Umum
Universitas Mulaarman
AS! " !#K$M%#NSASI K$R!IS
!isusun oleh
Radhiana %utri '()'')*'+)
%embimbing
dr, Sherl -uniar.han S0,A
!ibaakan dalam Rangka 1ugas Ke0aniteraan Klinik 0ada
Laboratorium Ilmu Kesehatan Anak
Fakultas Kedokteran Universitas Mulaarman
Samarinda
2')3
!AF1AR ISI
DAFTAR ISI............................................................................................................2
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
2/60
2
BAB 1 PENDAHULUAN.......................................................................................3
BAB 2 STATUS PASIEN........................................................................................5
BAB 3 TINJAUAN PUSTAKA.............................................................................22
BAB 4 PEMBAHASAN........................................................................................55
BAB 5 PENUTUP.................................................................................................60
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
3/60
4A4 )
%#N!A5ULUAN
Penyak! "an!#n$ %a&aan 'PJB( a)a*a+ ,enyak! )en$an ke*anan ,a)a
-!#k!# "an!#n$ a!a# /#n$- -k#*a- "an!#n$ yan$ )%a&a )a *a+ yan$ !e"a)
ak%a! a)anya $an$$#an a!a# ke$a$a*an ,eke%an$an -!#k!# "an!#n$ ,a)a /a-e
a&a* ,eke%an$an "ann. A)a 2 $*n$an %e-a PJB ya!# nn -an!k '!)ak
%#( )an -an!k '%#( yan$ a-n$a-n$ e%ekan $e"a*a )an ee*#kan
,ena!a*ak-anaan yan$ %e%e)a. An$ka ke"a)an PJB )*a,kan -ek!a 10 %ay
)a 1000 ke*a+an +)#, )an 30 )an!aanya !e*a+ e%ekan $e"a*a ,a)a
n$$#n$$# ,e!aa ke+)#,an. B*a !)ak !e)e!ek- -e7aa )n )an !)ak )!an$an )en$an %ak 50 kea!annya akan !e"a) ,a)a %#*an ,e!aa
ke+)#,an12. D ne$aa a"# +a, -e#a "en- PJB !e*a+ ))e!ek- )a*a a-a
%ay %a+kan ,a)a #-a k#an$ )a 1 %#*an -e)an$kan ) ne$aa %eke%an$
%anyak yan$ %a# !e)e!ek- -e!e*a+ anak *e%+ %e-a -e+n$$a ,a)a %e%ea,a
"en- PJB yan$ %ea! #n$kn !e*a+ enn$$a* -e%e*# !e)e!ek-. Pa)a %e%ea,a
"en- PJB !e!en!# -an$a! ),e*#kan ,en$ena*an )an )a$n-- )n a$a -e$ea
)a,a! )%ekan ,en$%a!an -e!a !n)akan %e)a+ yan$ ),e*#kan. Un!#k
e,e%ak ,e*ayanan ) In)ne-a -e*an ,en$a)aan )ana )an ,#-a! ,e*ayanan
ka)*$ anak yan$ a)ek#a! ),e*#kan "#$a kea,#an )e!ek- )n PJB )an
,en$e!a+#an -aa! #"#kan yan$ ,!a* *e+ ,aa )k!e ## yan$ ,e!aa ka*
%e+a)a,an )en$an ,a-en4.
Penyak! "an!#n$ %a&aan 'PJB( nn -an!k a)a*a+ ke*anan -!#k!# )an
/#n$- "an!#n$ yan$ )%a&a *a+ yan$ !)ak )!an)a )en$an -an--8 -a*nya
*#%an$ ) -eka! "an!#n$ -e+n$$a !e"a) ,a# )a k ke kanan ke*anan -a*a+
-a!# ka!#, "an!#n$ )an ,enye,!an a*# ke*#a 9en!ke* a!a# ,e%#*#+ )aa+
%e-a !an,a a)anya *#%an$ ) -eka! "an!#n$. Ma-n$a-n$ e,#nya -,ek!#
,e-en!a- k*n- yan$ %e9aa- )a n$an -a,a %ea! !e$an!#n$ ,a)a "en-
)an %ea!nya ke*anan -e!a !a+anan 9a-k#*e ,a#. :an$ )ak-#) )-n +anya 2
ke*,k %e-a PJB nn -an!k8 ya!# '1( PJB nn -an!k )en$an *e- a!a#
*#%an$ ) "an!#n$ -e+n$$a !e)a,a! a*an ,a# )a k ke kanan -a*nya
ventricular septal defect ';SD( atrial septal defect 'ASD( )an patent ductus
arteriosus 'PDA( )an '2( PJB nn -an!k )en$an *e- %-!#k!/ ) "an!#n$
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
4/60
%a$an k a!a# kanan !an,a a*an ,a# e*a*# -eka! ) "an!#n$ -a*nya aortic
stenosis 'AS( coarctatio aorta '
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
5/60
Pa-en MRS ,a)a !an$$a* 6 A,* 2016 e*a*# I>D RSUD A.?.
S"a+ane Saan)a )an )a&a! na, ) R#an$ Me*a!.
Identitas %asien6
Naa @ An. PR
U# @ !a+#n
Jen- ke*an @ Pee,#an
A*aa! @ Ten$$an$
Tan$$a* a-#k @ 5 A,* 2016
Identitas Aah %asien6
Naa @ B,k. AS
U# @ 40 !a+#n
Peke"aan @ Peke"a Ban$#nan
Pen))kan !eak+ @ SMP
A*aa! @ Ten$$an$
Identitas Ibu %asien6
Naa @ I%#. S
U# @ 35 !a+#n
Peke"aan @ I%# R#a+ Tan$$a
Pen))kan !eak+ @ SD
A*aa! @ Ten$$an$
ANAMN#SIS), Keluhan Utama
Pe#! e%e-a
2, Riaat %enakit Sekarang
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
6/60
Pa-en en$a*a ,e#! yan$ e%e-a -e"ak 1 n$$# SMRS. Men##!
aya+ ,a-en ,a-en en$ak# ,e#!nya !ea-a ,en#+. Se*an !# ,a-en
en$e*#+kan a)anya %en$kak ) kak -e"ak 1 n$$# SMRS. Pa-en "#$a
en$e*#+kan -e-ak. Se-ak !e*a+ )a*a -e"ak 3 %#*an SMRS na#n -e-ak
)a-akan -eakn %ea! -e"ak 1 n$$# SMRS. Se-ak !e#!aa )a-akan *e%+
%ea! -aa! a*a +a *e+ kaena !# -e!a, ka* !)# ,a-en enn$$kan
%an!a*nya. Pa-en -e*aa n !)ak )a,a! %eak!9!a- ,a-en +anya a,#
%e%an$ )an )#)#k kaena ,a-en akan en$a*a -e-ak -e!a, ka* %eak!9!a-.
Men##! an$#!a ,a-en ,a-en !)ak ,ena+ en$a*a ke%#an. Na/-# akan
,a-en en##n -e"ak 2 %#*an !eak+. Men##! ,en$ak#an an$!#a -e*aa -a!#
n$$# SMRS ,a-en "#$a "aan$ BAK )an &ana BAK %e&ana k#nn$ !#a.
Pa-en "#$a !)ak !e*a*# n$n n# kaena ea-a -e-ak -e!a, ka* n#
!e*a*# %anyak.
+, Riaat %enakit !ahulu
Pa-en a&a*nya en$e*#+kan -e-ak )an %a!#k -e*aa 1 n$$# yan$ )a*a 3
%#*an yan$ *a*#. Ke#)an ,a-en %e%a! na#n -e-ak !)ak %ek#an$
ke#)an ,a-en -e,a! %e%a! ) RS Ten$$an$ )an )*ak#kan /! n!$en
)an )ka!akan en$a*a ,enyak! "an!#n$. Se!e*a+ !# ,a-en +anya e*ak#kan
a&a! "a*an -e*aa 2 %#*an na#n kaena ke*#+an %e!a%a+ ak+nya ,a-en
%e%a! ke RSU A?S -aa! !# )*ak#kan e7+7a)$a/ )an -aa! !# )nya!akan
en$a*a ASD )an )an"#kan #n!#k ,ea- ) Jaka!a na#n kaena %e%ea,a
,e!%an$an ke*#a$a ,a-en +anya e*ak#kan a&a! "a*an -e*aa 1 %#*an )an
ke#)an -e!e*a+ !# #*a #n7#* ke*#+an ,e#! e%e-a.
R&aya! A*e$ )an &aya! a-a )-an$ka*. Se*an !# ,a-en ,ena+e*ak#kan ,ea- !# ,a)a k#*! !a+#n *a*# ) RS Ten$$an$.
7, Riaat %enakit Keluarga
Anak )a a)k ,ee,#an %# kan)#n$ ,a-en en$a*a ,enyak! "an!#n$
%a&aan yan$ !e*a+ ))a$n-a -e"ak #-a 13 %#*an
Nenek ,a-en e*k ,enyak! a-a
R&aya! +,e!en- DM )an a*e$ )-an$ka*
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
7/60
*, Riaat Kehamilan dan %ersalinan
I%# ,a-en e*ak#kan ,eek-aan AN< ke ,-yan)# -e!a, %#*an.
Se*aa +a* %# !)ak en$a*a a-a*a+ )an +anya )%ekan 9!an )an
,ena%a+ )aa+.
Pa-en *a+ )!*n$ *e+ %)an ) ,ak!ek %)an -&a-!a. Pa-en *a+
-,n!an ,e9a$na a!e %#*an )an *an$-#n$ enan$- k#a! kea)aan %ay
en"a) %# a!a# k#nn$ )-an$ka*.
3, Riaat Makanan & Minuman
Pa-en +anya n# ASI -a,a #-a 1 !a+#n 6 %#*an. Pa-en )%e -#-#
/#*a -e"ak %e## 6 %#*an. Pa-en #*a akanan ,a)a! )an *a#k -aa!
## 12 %#*an
8, Riaat Imunisasi
ImunisasiUsia saat imunisasi
I II III I9 4ooster I 4ooster II
B CCCCCCCC CCCCCCC CCCCCCC CC CCCCC CCCCCCC
P*
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
8/60
>$ ke*#a @ 6 %#*an Be) @ 10 %#*an
Te-eny# @ 3 %#*an Be"a*an @ 12 %#*an
Mn$ @ 4 %#*an Be%7aa 2 -#k# ka!a @ 13 %#*an
Ten$k#a, @ %#*an Ma-#k TK @ 5 !a+#n
D#)#k @ %#*an Ma-#k SD @ 6 !a+#n
Mean$kak @ %#*an %-a Sekaan$ ke*a- @ 2 SD
%#M#RIKSAAN FISIK
Kea)aan ## @ !a,ak -ak! -e)an$
Ke-a)aan @ k,-en!- E4;5M6
1anda;tanda vital
1. Tekanan Daa+ @ 0C60 H$
2. Fek#en- na) @ 120 Cen!
3. Fek#en- na/a- @ 36 Cen!
4. S#+# @ 365<
Status = @ >= k#an$
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
9/60
Status generalisata
Ke0ala
• Ben!#k @ N7e,+a*
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
10/60
• Ra%#! @ +!a !e%a* !)ak #)a+ )7a%#!
• Ma!a @ kn"#n$!9a ane- 'C( -k*ea !)ak k!ek ,#,* -k e/*ek-
7a+aya 'C(
• H)#n$ @ na/a- 7#,n$ +)#n$ 'C( -eke! '(
• Te*n$a @ %en!#k na* -eke! '(
• M#*#! @ %% -an-- '( /an$ !)ak +,ee-
• K>B @ !)ak a)a ,e%e-aan ke*en"a $e!a+ %enn$
1hora>
%ulmo
• In-,ek- @ $eakan )n)n$ )a)a -e!- e!ak- -#,a-!ena* '( e!ak-
n!ek-!a* '(
•Pa*,a-@ /e!#- a%a -#*! )e9a*#a-
•Pek#- @ -n ) -e#a *a,an$an ,a#
•A#-k#*!a- @ 9e-k#*e 'C( &+ee=n$ 'C( nk 'C(
?antung
In-,ek- @ Ik!#- 7)- !)ak !a,ak
Pa*,a- @ Ik!#- 7)- !ea%a ) I
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
11/60
• Pa*,a- @ -e/* !)ak a)a nye !ekan +e,a!e$a* '( !e, !#,#*
-,*ene$a* '( a-!e- '(
• Pek#- @ !,an
• A#-k#*!a- @ %-n$ #-#- na*
#kstremitas
• S#,e @ aka* +an$a!
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
12/60
2,
#.ho.ardiografi @22 Februari 2')3
La% 05C04C2016 Ha-* Na*
He$*%n 120 1116 $C)*
Le#k-! .600 400010000CL
T%-! 223.000 150000450000CL
Hea!k! 34 30540
>DS 60150 $C)*
Na 13 135155 *CL
K 45 3655 *CL
PT 20
A*%#n 34
13C4C2016
He$*%n 134 1116 $C)*
Le#k-! .0 400010000CL
T%-! 262.000 150000450000CL
Hea!k! 416 30540 Na 13 135155 *CL
K 3 3655 *CL
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
13/60
a %
7
5asil %emeriksaan #kokardiografi8
A!a* S!#- S*!#-
A;;A
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
14/60
Da$n-- K,*ka- @
),3 %#NA1ALAKSANAAN 6
In/#- D5 NS 1200 77C24 "a
In". A,7*n 4 500 $ I; -kn !e-!
In". La- 2 20 $ I;
/I RR 6 +: >/I T@36
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
15/60
aka* +an$a! '( edema @"/"
0ada tungkai baah
06C04C16
H2
BB 1 k$
R.Me*a!
Se-ak na/a-'( %en$kak
'(
K,-en!-
TD @ 100C0 H$ N @ 11
CI RR @ 36 CI T@36
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
16/60
aka* +an$a! '( e)ea 'C(
12C04C16
HBB 15 k$
R.Me*a!
Se-ak na/a- '( %en$kak
'( %a!#k '(
K,-en!-
TD @ 0C60 H$ N @ 112 CIRR @ 2 CI
T@36
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
17/60
'( na*. aka* +an$a! '(
e)ea 'C(
16C04C16
H12
BB 15 k$
R.Me*a!
Se-ak na/a-'( K,-en!-
TD @ 0C60 H$ N @ 120 CI
RR @ 36 CI T@36
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
18/60
21C04C16
H1
BB 15 k$
R.Me*a!
Se-ak na/a-'(
)ea '( %a!#k '(
K,-en!-
TD @ 100C0 H$ N @ 104
CI RR @ 2 CI T@36
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
19/60
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
20/60
4A4 +
1IN?AUAN %US1AKA
+,) !efek Se0tum Atrium
+,),)C !efinisi
A!a* -e,!a* )e/e7! 'ASD( e#,akan kea)aan )ana !e"a) )e/ek ,a)a
%a$an -e,!# an!a a!# -e+n$$a !e"a) k#nka- *an$-#n$ an!aa a!#
k )an kanan. A!a* -e,!a* )e/e7! )a,a! !e"a) ) %a$an ana,#n )a -e,!#
a!# !e$an!#n$ )a -!#k!# -e,!# a!# yan$ $a$a* %eke%an$ -e7aa
na*.6
Se7aa ana!- ASD )%a$ en"a) ASD ,# -ek#n)# !,e -n#-9en-#- )an !,e -n#- kna#-. Pa)a ASD ,# !e)a,a! )e/ek ,a)a %a$an
%a&a+ -e,!# a!# ya!# ,a)a -e,!# a!# ,#. Se*an !# ,a)a ASD
,# -en$ ,#*a !e)a,a! 7e*a+ ,a)a )a#n ka!#, !a*. Ke)#a kea)aan
!e-e%#! enye%a%kan ,a# )a a!# k ke kanan )an a#- --!*k )a
9en!ke* k ke a!# k e*a*# 7e*a+ ,a)a ka!#, !a* 'e$#$!a- !a*(.
Pa)a !,e -n#- 9en-#- )e/ek -e,!# !e*e!ak ) )eka! #aa 9ena ka9a -#,e
a!a# n/e )an -en$ )-e!a )en$an ana* ,a-a* )ana-e 9ena ,#*na*-
ya!# -e%a$an 9ena ,#*na*- kanan %e#aa ke )a*a a!# kanan. Pa)a !,e
-n#- kna#- )e/ek -e,!# !e*e!ak ) #aa -n#- kna#-. Pa# ,a)a ASD
-n#- kna#- !e"a) )a a!# k ke -n#- kna#- %a# ke#)an ke
a!# kanan. Pa)a ke*anan n )a,a! )!e#kan -n#- kna#- yan$
e%e-a.5
Pa)a ASD -ek#n)# !e)a,a! *#%an$ ,a!*$- ,a)a /-a 9a*-. A!a*
-e,!a* )e/e7! -ek#n)# )a,a! !#n$$a* a!a# #*!,e* (fenestrated atrial septum).
De/ek yan$ *e%a )a,a! e*#a- ke n/e -a,a ,a)a 9ena ka9a n/e )an
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
21/60
-!# -n#- kna#- a!a#,#n )a,a! e*#a- ke -#,e -a,a ,a)a 9ena ka9a
-#,e.5
+,),2 #tiologi
Se%a$aana yan$ !e*a+ )ke!a+# %a+&a ,enyak! "an!#n$ kn$en!a*
%anyak )-e%a%kan *e+ n!eak- k,*ek- an!aa /ak! $ene!k )en$an /ak!
*n$k#n$an ',a,aan !e+a)a, =a! !ea!$en(. A%na*!a- $ene!k )a,a!
)-e%a%kan *e+ #!a- $en !#n$$a* ' single gene mutation( )an ke*anan
k-a* ')e*e- !- n-(. Ke*anan k-a* yan$ -en$
enye%a%kan ASD )an!aanya -n) T#ne '45( -n) D&n '!- 21(
-e!a -n) M**e Deke ')e*e- 1,(. Na#n )ekan ,e*# )n$a! %a+&a
%anyak ke*anan k-a* *annya yan$ )a,a! enye%a%kan ,enyak! "an!#n$
kn$en!a* e-k,#n !)ak -,e-/k enye%a%kan ke*anan !e!en!#.
Ke*anan "an!#n$ ,a)a -n) D&n e#,akan ke*anan yan$ ,a*n$ "e*a-
ekan-enya kaena e*%a!kan ana* -!#k!# yan$ %ea-a* )a %an!a*an
en)ka)# '!ea-#k -eka! a!9en!k#*a )an ka!#, "an!#n$(. Tea!$en
e#,akan /ak! *n$k#n$an yan$ ,a*n$ %e,ean )a*a enye%a%kan ,enyak!
"an!#n$ kn$en!a* !ea-#k ) an!aanya ASD. Te*a+ )ke!a+# %a+&a ,a"anan
!e+a)a, n/ek- #%e**a kn$en!a* )a%e!e- $e-!a-na* a*k+* !+a*))e
a-a e!na! )a,a! enye%a%kan !e"a)nya ,enyak! "an!#n$ kn$en!a* ,a)a
anak.
+,),+ Klasifikasi
ASD )a,a! )$*n$an en"a) e,a! $*n$anyakn@1
a. A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)#
e#,akan !,e yan$ !e-en$ '0(.Pa)a A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)# !e)a,a! *#%an$ ,a!*$- ) !e,a!
/--a 9a*-. De/ek )a,a! %e#k#an ke7* -a,a -an$a! %e-a -e+n$$a
en7ak#, -a,a -e%a$an %e-a -e,!#. Ak%a!nya !e"a) ,a# )a
a!# k ke a!# kanan )en$an %e%an 9*#e ) a!# )an
9en!ke* kanan.
%. A!a* -e,!a* )e/e7! ,#e#,akan "en- ke)#a !e%anyak )a
A!a* -e,!a* )e/e7!. Pa)a )e/ek -e,!# ,# !e)a,a! 7e*a+ ,a)a
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
22/60
%a$an %a&a+ -e,!# a!# yakn ,a)a -e,!# a!# ,#.
D-a,n$ !# -en$ ,#*a !e)a,a! 7e*a+ ,a)a )a#n ka!#, !a*.
7. De/ek -n#- 9en-#-!e*e!ak ))eka! #aa 9ena ka9a -#,e a!a#
9ena ka9a n/e )an -en$ka* )-e!a )en$an ana* ,a-a*
)ana-e 9ena ,#*na*- yakn -e%a$an 9ena ,#*na*- %e#aa ke
)a*a a!# kanan.
). De/ek )-n#- kna#- )e/ek !e)a,a! ) #aa -n#- kna#-.
Pa# )a k ke kanan yan$ !e"a) a)a*a+ )a a!# k ke -n#-
kna#- %a# ke#)an ke a!# kanan.
+,),7 %atofisiologi
Penye%a% )a ,enyak! "an!#n$ kn$en!na* ASD n %e*# )a,a!
),a-!kan %anyak ka-#- #n$kn !e"a) ak%a! ak- !ea!$en yan$ !)ak
)ke!a+# )a*a !-ee-!e ,e!aa ke+a*an -aa! !e"a) ,eke%an$an "an!#n$
"ann. Dana -!#k!# ka)9a-k#*e !e%en!#k. A)anya A!a* -e,!a* )e/e7! akan
e%#a! )aa+ )a a!# k )a,a! a-#k ke a!# kanan e*a*# )e/ek -eka!
n. A*an n !)ak )ea- kaena ,e%e)aan !ekanan ,a)a a!# k )an kanan
!)ak %e$!# %e-a '!ekanan ,a)a a!# k 6 H$ -e)an$kan ,a)a a!#
kanan 5 H$( .A)anya a*an )aa+ enye%a%kan ,ena%a+an %e%an ,a)a
9en!ke* kanan a!e ,#*na*- ka,*e ,a#,a# )an a!# k. B*a -+#n!
%e-a aka 9*#e )aa+ yan$ e*a*# a!e ,#*na*- )a,a! 35 ka* )a )aa+
yan$ e*a*# a!a. Den$an %e!a%a+nya 9*#e a*an )aa+ ,a)a 9en!ke*
kanan )an a!e ,#*na*- aka akan !e"a) kenakan !ekanan -e+n$$a
!a+anan ka!#, a!e ,#*na*- enn$ka! )an !e"a) ,e%e)aan !ekanan -ek!a
15 25 H$. Ak%a! a)anya ,e%e)aan !ekanan n !%#* -#a!# %-n$ --!*k '"a) %-n$ --!*k ,a)a ASD e#,akan %-n$ )a -!en-- e*a!/ ka!#,
,#*na*(. Pa)a 9a*9#*a !k#-,)a*- "#$a a)a ,e%e)aan !ekanan -e+n$$a )-n
"#$a !e"a) -!en-- e*a!/ ka!#, !k#-,)a*- -e+n$$a !e)en$a %-n$
)a-!*k.1011
Kaena a)anya ,ena%a+an %e%an yan$ !e#- ene#- ,a)a a!e
,#*na*- *aa ke*aaan akan !e"a) kenakan !a+anan ,a)a a!e ,#*na*-
)an ak%a!nya akan !e"a) kenakan !ekanan 9en!ke* kanan yan$ ,eanen. Aa+
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
23/60
-+#n! ,#n %-a %e#%a+ en"a) )a kanan ke k -e+n$$a -k#*a- )aa+
--!ek %anyak en$an)#n$ )aa+ yan$ en)a+ k-$en ak%a!nya !e"a)
+,k-e )an -an--.1213
Dea"a! ,a# )a a!# k ke a!# kanan !e$an!#n$ ,a)a %e-anya
)e/ek k,*an- e*a!/ 9en!ke* kanan )an e--!en- e*a!/ 9a-k#*a ,#*na*.
Pa)a )e/ek yan$ %e-a -e"#*a+ )aa+ yan$ !ek-$ena- ')a 9ena ,#*na*(
en$a* )a a!# k ke a!# kanan ena%a+ "#*a+ )aa+ 9ena yan$
a-#k ke a!# kanan (venous return). T!a* )aa+ !e-e%#! ke#)an ),,a
*e+ 9en!ke* kanan ke ,a#. A*an )aa+ %a*k )a ,a# ke a!# k akan
!e%a$ en"a) )#a ya!# ke a!# kanan e*a*# )e/ek )an ke 9en!ke* k.
Pa)a )e/ek yan$ %e-a a- a*an )aa+ ,#*na* )%an)n$kan --!ek
',C-( )a,a! %ek-a an!aa 2@1 -a,a 4@1.
>e"a*a a-!a!- ,a)a %ay )en$an ASD !eka! )en$an e--!en- ,a#
yan$ a-+ !n$$ )an -!#k!# 9en!ke* kanan ,a)a a-a a&a* ke+)#,an ya!#
)n)n$ !! 9en!ke* kanan yan$ a-+ !e%a* )an k,*an- yan$ k#an$
-e+n$$a e%a!a- ,a# k ke kanan. Sen$ )en$an %e!a%a+nya #-a
e--!en- 9a-k#*a ,#*na* %ek#an$ )n)n$ 9en!ke* kanan en,- )an
ke"a)an ,a# k ke kanan e*a*# ASD enn$ka!. Penn$ka!an a*an )aa+ ke
"an!#n$ -- kanan akan enye%a%kan ,e%e-aan a!# )an 9en!ke* kanan
-e!a )*a!a- a!e ,#*na*-. Re--!en- 9a-k#*a ,#*na* !e!a, en)a+
-e,an"an$ a-a anakanak e-k,#n )a,a! #*a enn$ka! -aa! )e&a-a )an
enye%a%kan ,a# yan$ %e*a&anan )an !e"a) -an--.
+,),* !iagnosis
A!a* -e,!a* )e/e7! -ek#n)# *e%+ -en$ !e"a) ,a)a ,ee,#an )en$ana- 2@1 an!aa ,ee,#an )an ,a. A!a* -e,!a* )e/e7! 'ASD( -en$ !)ak
!e)e!ek- -a,a )e&a-a kaena %a-anya a-,!a!k )an !)ak e%ekan
$a%aan )a$n-- /-k yan$ k+a-. ?a*a#,#n an$ka kekea,an +)#, !)ak
-e,e! na* 7#k#, %anyak yan$ %e!a+an +)#, -a,a #-a *an"#!.6
a. >e"a*a k*n-
Pen)e!a ASD -e%a$an %e-a en#n"#kkan $e"a*a k*n- -e%a$a
%ek#!@1314
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
24/60
• De!ak "an!#n$ %e)e%a)e%a ',a*,!a-(
• Sen$ en$a*a n/ek- -a*#an ,ena,a-an
• D-,ne# 'ke-#*!an )a*a %ena,a-(
• Se-ak na,a- ke!ka e*ak#kan ak!9!a-
Dispneu d’effort )an a!a# ke*e*a+an n$an a)a*a+ $e"a*a a&a* yan$ ,a*n$
-en$ )!e#. Pa)a %ay k#an$ )a 1 !a+#n "aan$ -eka* e,e*+a!kan !an)a
!an)a $a$a* "an!#n$k n$e-!/ yan$ en$aa+ ,a)a )e/ek a!# yan$
!e-e%#ny.61314Da$n-- )!e$akkan %e)a-akan ,eek-aan /-k@
• Deny#! a!e ,#*na*- )a,a! )a%a ) )a)a
•Peek-aan )en$an -!e!-k, en#n"#kkan %#ny "an!#n$ yan$a%na*. Da,a! !e)en$a ## ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+ yan$
e*a*# ka!#, ,#*na*-.
• Tan)a!an)a $a$a* "an!#n$
• Jka shunt-nya %e-a## "#$a %-a !e)en$a ak%a! ,enn$ka!an a*an
)aa+ yan$ en$a* e*a*# ka!#, !k#-,)a*-.
Pa)a ,eek-aan ASD !e)a,a! -#aa -,*!!n$ yan$ ene!a, ,a)a S2.
Tan)a n a)a*a+ k+a- ,a)a ,a!*$- ASD )ana )e/ek "an!#n$ yan$ !,e *an
!)ak enye%a%kan -#aa -,*!!n$ ,a)a S2 yan$ ene!a,. San-- "aan$
)!e#kan ke7#a* %*a )e/ek %e-a a!a# common a!# )e/ek -n#- kna#-
ke*anan 9a-k#*a ,a# -!en-- ,#*na* a!a# %*a )-e!a ana* E%-!en. 613
%. Peek-aan ,en#n"an$
Peek-aan ,en#n"an$ #n!#k ASD n )a,a! )*ak#kan )en$an %e%ea,a
7aaan!aa *an@61314
F! T+ak-F! !+ak- -!an)a )a,a! -an$a! e%an!# )a$n-- A!a* -e,!a* )e/e7!.
Pa)a ,a-en )en$an A!a* -e,!a* )e/e7! )en$an ,a# yan$ %eakna /! !+ak-
AP en#n"#kkan a!# kanan yan$ enn"* )an )en$an kn#- ,#*na*-
yan$ enn"*. Pa)a /! AP %a-anya !a,ak "an!#n$ yan$ +anya -e)k!
e%e-a )an 9a-k#*a-a- ,a# yan$ %e!a%a+ -e-#a )en$an %e-anya ,a#
-e,e! ,a)a )e/ek -e,!# 9en!ke* 9a-k#*a-a- ,a# !a,ak enn$ka! %*a ,C
- 2@1.
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
25/60
E*ek!ka)$a/
>a%aan EK> ,en!n$ )a*a e%an!# )a$n-- )e/ek -e,!#
-ek#n)#. E*ek!a)$a en#n"#kkan ,*a RBBB ,a)a 5 ka-#- )e/ek
-e,!# -ek#n)# yan$ en#n"#kkan !e)a,a!nya %e%an 9*#e 9en!ke* kanan.
Pa)a A!a* -e,!a* )e/e7! )e9a- -#%# RS ke kanan 'right axis deviation( yan$
e%e)akannya )a A!a* -e,!a* )e/e7! ,# yan$ en#n"#kkan )e9a-
-#%# 'left axis deviation(. Da,a! "#$a !e"a) %*k A; )ea"a! 1 ',ean"an$an
n!e9a* PR( !e)a,a! ,a)a 10 ka-#- )e/ek -ek#n)#. H,e!/ 9en!ke* kanan
7#k#, -en$ )!e#kan akan !e!a, ,e%e-aan a!# kanan "aan$ !a,ak.
Ekka)$a/
Den$an en$$#nakan ekka)$a/ !an- !aka* 'ETT( )an D,,*e
%e&ana )a,a! )!en!#kan *ka- )e/ek -e,!# aa+ ,a# #k#an a!# )an
9en!ke* kanan ke!e*%a!an ka!#, !a* -a*nya ,*a,- yan$ ean$ -en$
!e"a) ,a)a ASD.
Ekka)$a/ !an- e-,+a$ea* 'ETE( -an$a! %ean/aa! %*a)en$an 7aa
n )a,a! )*ak#kan ,en$#k#an %e-a )e/ek -e7aa ,e-- -e+n$$a )a,a!
e%an!# )a*a !n)akan ,en#!#,an ASD ,ek#!an "#$a ke*anan yan$
enye!a.
Ka!e!e-a- "an!#n$
Den$an !e-e)anya a*a! ekka)$a/ )an ),,*e !e)a,a! 2 +a* ,en!n$
)a*a )a$n-- )an ,ena!a*ak-anaan A!a* -e,!a* )e/e7!. Pe!aa *e%+ %anyak
,a-en )en$an )e/ek -e,!# -ek#n)# yan$ )a$n--nya )a,a! )!e$akkan ,a)a
a-a %ay )an anak ke7*. Ke)#a )a$n-- ana!k )an /-*$- yan$ ak#a!
)en$an ekka)$a/ )an ),,*e e#n$knkan ka!e!e-a- "an!#n$.
ka!e!e-a- +anya )*ak#kan a,a%*a !e)a,a! kea$#an akan a)anya ,enyak
,enye!a a!a# +,e!en- ,#*na*.
A,a%*a )*ak#kan ,a)a ka!e!e-a- "an!#n$ )e/ek -e,!# -ek#n)# !an,a
k,*ka- )!e#kan !ekanan 9en!ke* kanan )an a!e ,#*na*- yan$ na*
a!a# -e)k! enn$ka!. Te)a,a! ,#*a kenakan -a!#a- k-$en ) a!# kanan.
Pe*# )7a ke#$knan !e)a,a!nya ke*anan *an -a*nya -!en-- ,#*na*
a!a# ana* ,aa* )ana-e 9ena ,#*na*-.
+,),3 %enatalaksanaan
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
26/60
Men#!#, ASD ,a)a a-a kanakkanak %-a en7e$a+ !e"a)nya ke*anan
yan$ -e#- ) ke#)an +a. Pa)a %e%ea,a anak ASD )a,a! en#!#, -,n!an
!an,a ,en$%a!an. Jka $e"a*anya n$an a!a# !)ak a)a $e"a*a !)ak ,e*#
)*ak#kan ,en$%a!an. Jka *#%an$nya %e-a a!a# !e)a,a! $e"a*a )*ak#kan
,e%e)a+an #n!#k en#!#, ASD. Pen$%a!an ,en7e$a+an )en$an an!%!k
-e%aknya )%ekan -e!a, ka* -e%e*# ,en)e!a en"a*an !n)akan ,en7a%#!an
$$ #n!#k en$#an$ -k !e"a)nya en)ka)!- n/ek!/.1314
Pa)a ASD )en$an a- left to right shunt *e%+ %e-a )a 2@1 ,e*#
)*ak#kan !n)akan ,ea- #n!#k en$kek- kea)aan !e-e%#!. A)a 2 "en-
!n)akan ,ea- yan$ )$#nakan #n!#k e*ak#kan kek- ,a)a ASD n ya!#@13
• Be)a+ "an!#n$ !e%#ka
• Amplatzer septal occlude 'AS(
AS e#,akan a*a! )en$an 7aka $an)a yan$ )a,a! en$e%an$
-en) ' self expandable( !e%#a! )a ka&a! n!n* %e)ae!e 00040005 n7
yan$ !eanya k#a! en"a) )#a 7aka )en$an ,n$$an$ ,en$+#%#n$ 34 .
D )a*anya !e)a,a! *a,-an )akn !e%#a! )a %enan$ polyester yan$ )a,a!
ean$-an$ !%-- -e+n$$a *#%an$C+#%#n$an an!aa a!# k )an kanan
akan !e!#!#, -e,#na. Tn)akan ,ea-an$an AS !e*a+ en)a,a! ,e-e!#"#an
)a American Food and Drug Administration 'FDA( ,a)a %#*an De-e%e 2001.
D In)ne-a !n)akan AS #*a )*ak#kan ,a)a !a+#n 2002.
K!ea ,a-en ASD yan$ akan )*ak#kan ,ea-an$an AS an!aa *an @
1. ASD -ek#n)#
2. Dae!e k#an$ a!a# -aa )en$an 34
3. Flow ratio *e%+ a!a# -aa )en$an 15 a!a# !e)a,a! !an)a!an)a %e%an 9*#e
,a)a 9en!ke* kanan
4. Me,#nya ,-!e na* 5 )a 9ena ,#*na*- kanan
5. De/ek !#n$$a* )an !an,a ke*anan "an!#n$ *annya yan$ ee*#kan n!e9en-
%e)a+
6. M#aa 9ena ,#*na*- na* ke a!# k
. H,e!en- ,#*na* )en$an e--!en- 9a-k#*e ,a# ' ulmonary Artery
!esistance "ndex PARI( k#an$ )a #ood $nit
. B*a a)a $a$a* "an!#n$ /#n$- 9en!ke* 'EF( +a#- *e%+ )a 30.
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
27/60
Pa)a )e&a-a -an$a! ),en$a#+ *e+ %e%a$a /ak! !ea-#k ke*#+an
## #k#an )an ana! )e/ek a)anya ke*anan yan$ enye!a !ekanan a!e
,#*na* -e!a e--!en- 9a-7#*a ,a#. In)ka- ,en#!#,an ASD@6
• Pe%e-aan "an!#n$ /! !ak- )*a!a- 9en!ke* kanan kenakan a!e
,#*na*- 50 a!a# k#an$ )a !ekanan a!a !an,a e,e!%an$kan
ke*#+an.
• A)anya &aya! -kek transient a!a# -!ke ,a)a ASD a!a# /aen 9a*e
,e--!en.
+,),8 Kom0likasi
K,*ka- yan$ akan !%#* "ka !)ak )*ak#kan ,en#!#,an )e/ek a)a*a+
,e%e-aan "an!#n$ kanan )an ,en##nan k,*an- 9en!ke* kanan a!a )an
ke#n$knan #n!#k enye%a%kan ,enyak! 9a-k#*a ,a# %-!#k!/. Sn)a
e-enen$e a)a*a+ kea)aan ,a# kanan ke k ,a-a* a!a# !!a* ,a)a ,a-en
)en$an )e/ek -e,!# ak%a! ,e#%a+an 9a-k#*a ,a#. Pa)a )e/ek -e,!# yan$
enye%a%kan ,a# )a k ke kanan ,enn$ka!an a*a+ )aa+ ke ,a#
enye%a%kan ,e#%a+an +-!*$- ,a)a ,e%#*#+ )aa+ ,a#. Ha* n
enye%a%kan !ekanan )aa+ ) ,a# enn$ka! -e+n$$a ,a# %e%a*k aa+
en"a) )a kanan ke k. >e"a*a yan$ !%#* %e#,a -an-- )y-,nea *e*a+ )an
)-!a. Pa)a !a+a, ak+ ,enyak! )a,a! !%#* $a$a* "an!#n$ nye )a)a
-nk, )an +e,!--.13
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
28/60
Be%ea,a k,*ka- enye!a !n)akan ,en#!#,an )e/ek -e,!# %ak
!an-ka!e!e a!a# e*a*# ,e%e)a+an. K,*ka- ay ya!# k,*ka- yan$
,e*# ,enan$anan -e$ea an!aa *an kea!an )ek,en-a- +e)nak yan$
en$an7a nya&a ee*#kan n!e9en- %e)a+ )an *e- /#n$-na* a!a#
ana! yan$ ,eanen ak%a! !n)akan ka!e!e-a-. K,*ka- yan$ )a,a!
!%#* )a !n)akan ,e%e)a+an an!aa *an a!a a!a* %*k "an!#n$.
K,*ka- *an yan$ %e+#%#n$an )en$an a*a!a*a! k*#- !an-ka!e!e a)a*a+
e%*-a- yan$ ka)an$ ee*#kan ,e%e)a+an #*an$ a!a !%#-.
K,*ka- yan$ "aan$ !e"a) a)a*a+ e/#- ,eka)a* transient ischemic
attac%&)an sudden death.13
+,),: %rognosis
Se7aa ## ,$n-- )e/ek -e,!# -ek#n)# ,a)a a-a anakanak
)a,a! )ka!akan %ak.Pa)a -e%a$an %e-a ka-#- e-k,#n !)ak ),ea- ,a-en
)a,a! e*ak#kan ak!9!a-nya )en$an na* a!a#,#n +a, na*. Ma-a*a+
akan !%#* ,a)a )eka)e ke2 +n$$a ke3. H,e!en- ,#*na* )a,a! !e"a)
)a*a k##n &ak!# !e-e%#!. ASD e-k,#n !)ak e%a+ayakan !a, ,e*#
en)a,a!kan ,e+a!an k+#-#- kaena -e*aa ,#*#+an !a+#n !)ak en#n"#kkan
ke*#+an )a*a ,e"a*anannya !e!a, )a*a &ak!# -an$a! ,en)ek !e#!aa )en$an
!%#*nya +,e!en- ,#*na* akan en$aa+ )a*a -#a!# kea)aan k*n- yan$
%ea!. T%#*nya /%*a- a!# )an $a$a* "an!#n$ e#,akan $e"a*a yan$ %ea!.13
Se!e*a+ ,en#!#,an ASD ,a)a &ak!# anakanak #k#an "an!#n$ akan
ke%a* ,a)a #k#an na* ,a)a &ak!# 46 %#*an. Se!e*a+ )*ak#kan ,en#!#,an
!)ak a)a ,ea-a*a+an yan$ !%#* )en$an ak!9!a- /-k )an !)ak a)a %a!a-an
a,a,#n )a*a ak!9!a-. :an$ +a#- )*ak#kan a)a*a+ e*ak#kan ,ea&a!an -e7aa
%eka*a)en$an -ean$ a+* ka)*$ yan$ !e*a+ ea&a!nya.
22
P$n-- ,en#!#,an ASD akan -an$a! %ak )%an)n$ )en$an ,en$%a!an e)kaen!-a.
Pa)a ke*,k ## 40 !a+#n ke a!a- +a#- ),e!%an$kan !e"a)nya a!a
a!a* a,a*a$ %*a -e%e*#nya !e*a+ )!e# a)anya $an$$#an aa.6
+,2 !ekom0ensasi Kordis / a$a* "an!#n$ -e7aa k*a-k )an$$a, -nn )en$an )-/#n$- ,,a
9en!ke* k %a-anya %e-/a! ,$e-/ %eak+ )en$an )*a!a- )n)n$ !,-
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
29/60
)an kn!ak!*!a- yan$ %##k. Saa! n ,en$e!an $a$a* "an!#n$ akn ),e*#a-
%#kan +anya -e%a!a- ekan-e ,a)a "an!#n$ !e!a, "#$a ,a)a "a*#"a*# yan$
en$ak%a!kan ,e/a "an!#n$ en"a) a%na*. Sn) k*n- yan$ !a,ak
e#,akan an/e-!a- )a ,a!/-*$ $a$a* "an!#n$ yan$ e*,#! n!eak-
yan$ k,*ek- an!aa -k#*a- ne#+na* )an ke*anan *ek#*e.1
>a$a* "an!#n$ ))e/n-kan -e%a$a kea)aan ,a!*$- )ana "an!#n$
!)ak a,# e,a )aa+ 7#k#, #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*k
!#%#+.1511202122 >a$a* "an!#n$ ,a)a %ay )an anak e#,akan -#a!# -n)
k*n- yan$ )!an)a *e+ ka)# !)ak a,# e,a )aa+ ke -e*##+
!#%#+ #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*-e !#%#+ !ea-#k ke%#!#+an #n!#k
,e!#%#+an.1516
+,2,2 #tiologi
Da*a +#%#n$an yan$ *#a- a)a )#a /ak! ,enye%a% $a$a* "an!#n$@16123
1. Fak! ekank 'ke*anan -!#k!# "an!#n$(8 kn)- ka)# na*
akan !e!a, $an$$#an )a %e%an ke"a yan$ %e*e%+an %a-anya ke*e%+an
%e%an 9*#e ' preload ( a!a# !ekanan 'afterload ( ak%a! PJB a!a# ))a,a!.
2. Fak! ka)# ya!# ke*anan !! "an!#n$ -en) a!a# n-#/-en-
ka)# -a*nya@
a. Ra)an$ a!a# n!k-ka- !! "an!#n$ ,a)a ,en)e!a )ea e#a!k a!a#
)/!e.
%. !! "an!#n$ k#an$ akanan -e,e! ,a)a anea %ea!.
7. Pe#%a+an,e#%a+an ,a!*$- )a*a -!#k!# "an!#n$ --a*
ka),a!.
Pa)a a-a ,ena!a* )an %ay $a$a* "an!#n$ *e%+ -en$ )-e%a%kan *e+
7a7a! -!#k!#a* -e)an$ ,a)a anak yan$ *e%+ !#a ,enyak! -!#k!#a* a!a#ka)# )a,a! )!e#kan.3
E!*$ >a$a* Jan!#n$ Ma-a Anakanak
Pa)a a&a* ,e!en$a+an a-a anakanak ke%anyakan )a 7a7a! 7n$en!a* !e*a+
en$a*a ,e%akan a!a# )n$ankan ' palliated (. Na#n $a$a* "an!#n$ )a,a!
)!e#kan )en$an akn %e!a%a+nya e$#$!a- ka!#, a!9en!k#*a ,a)a
anakanak )en$an kana* a!9en!k#*a k,*! a!a# -e%a$a ak%a! )a ,-e)#
,a*a!/ -e,e! ,a# %e-a a!e --!ek ke ,#*na*. Penyak! "an!#n$ ))a,a!
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
30/60
-e,e! )ea e#a!k ka)!- 9#- a!a# en)ka)!- %aK!ea* )a,a!
en%#*kan $a$a* "an!#n$ e*,#! +,e!en- ak#! '%a-anya ak%a!
$*e#*ne/!-( !!k-k-- !k--!a- !ea, kanke '!ea-#k a)a- a!a#
)k-#%-n 'a)ay7n(( anea -e* -a%! a!a# k,#*na* ak%a! /%--
k-!k.1
1abel ), #tiologi a$a* Jan!#n$ Kanan
Jan!#n$ kanan yan$ !e*a+ *ea+ !)ak k#a! *a$ en)a+kan )aa+ yan$
7#k#, %anyak )a -#-#nan ,e%#*#+ )aa+ 9en-a '9ena ka9a a!# )an
9en!ke* kanan( ke -#-#nan ,e%#*#+ )aa+ a!e-a 'a!e ,#*na*-(. *e+
kaena !# )aa+ akan !e!%#n ) )a*a 9en!ke* kanan a!# kanan )an )
)a*a 9ena ka9a -e+n$$a )e-akan )aa+ )a*a a!# kanan )an 9ena !e-e%#!
enn$$. Makn !n$$ )e-akan )aa+ )a*a 9ena 9ena akn en$e%an$
')*a!a-(.23
Da*a ,ak!k !ekana 9en-a yan$ enn$$ n )a,a! )*+a! ,a)a 9ena
"#$#*a- ek-!ena. Pen%#nan )aa+ 9en-a --!ek akan enye%a%kan
,e%en$kakan +e,a a!a# +e,a!e$a*. Pa)a $a$a* "an!#n$ yan$ %ea! ,n$$
%a&a+ +a! )a,a! en7a,a #%*k#-. Ha! yan$ e%en$kak n kn--!en-nya
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
31/60
kea- ,e#kaannya *7n )an -en$ -ak! !ekan !e#!aa ,a)a *nea e)ana.
He,a!e$a* e#,akan -#a!# $e"a*a yan$ ,en!n$ -eka* ,a)a $a$a* "an!#n$
kanan.23
Pen#,#kan )aa+ 9en-a ,a)a 9ena9ena ) !#%#+ %a$an %a&a+ akan
enye%a%kan !e"a)nya e)ea. M#*a#*a e)ea !%#* ,a)a !e,a! a!a kak
',a)a anak yan$ -#)a+ %e)( "a) ,a)a !e,a! !een)a+ kaena enn$$nya
!ekanan +)-!a!- e#,akan -#a!# /ak! %a$ !%#*nya e)ea. M#*a#*a
e)ea !%#* +anya ,a)a a*a +a &ak!# !)# )an ,a$nya e)ea
en$+*an$. Pa)a -!a)# yan$ *e%+ *an"#! e)ea !e!a, a)a ,a)a &ak!# -an$
+a )an e)ea !)ak !%#* ,a)a a!a kak -a"a !e!a, )a,a! "#$a !e"a) ,a)a
,#n$$#n$ kak ,a+a k#*! ,e#! )an ak+nya ,a)a *en$an )an #ka. Ak%a!
-e*an"#!nya )a !%#nan )aa+ n a)a*a+ a-!e- )an a-!e- n -an$a! -en$
)"#,a ,a)a anak yan$ en)e!a $a$a* "an!#n$. Da,a! "#$a !e"a) +)!ak-
e-k,#n ,a)a anak a$ak "aan$ )"#,a. B*a +)!ak- !e*a*# %anyak akan
e,e%ea! kea)aan )-,nea ,en)e!a.23
A)anya ke*ea+an "an!#n$ kanan #*a#*a )k,en-a- )en$an
)*a!a- )n)n$ "an!#n$ kanan !e#!aa )n)n$ 9en!ke* kanan. A)anya )*a!a-
)n)n$ 9en!ke* akan ena%a+ kee$an$an ka)# -e+n$$a akan
e,ek#a! --!*e yan$ %eak%a! ,ena%a+an 7#a+ "an!#n$. A)anya )*a!a-
)an "#$a -e)k! +,e!/ "an!#n$ akan enye%a%kan ,e%e-aan "an!#n$ a!a#
)-e%#! ka)e$a*.23
U,aya ,ena%a+an 7#a+ "an!#n$ kaena ke*ea+an "#$a )*ak#kan
)en$an enakkan /ek#en- "an!#n$ '!akka)(. Pa)a ak+nya ke*ea+an
"an!#n$ kanan n !)ak )a,a! )k,en-a- *a$ -e+n$$a )aa+ yan$ a-#k ke
)a*a ,a# akan %ek#an$ )an n !en!#nya akan ean$-an$ ,a# #n!#k %ena,a- *e%+ 7e,a! $#na en$%an$ ke%#!#+an k-$en ak%a!nya !e"a)
!ak,nea.23
%. >a$a* Jan!#n$ K
Jka )aa+ )a a!# k #n!#k a-#k ke 9en!ke* k ,a)a &ak!#
)a-!*e en$a*a +a%a!an akan enye%a%kan !ekanan ,a)a a!# enn$$
-e+n$$a a!# k en$a*a -e)k! )*a!a-. Makn *aa )*a!a- n -eakn
%ea! -e+n$$a a!# k )-a,n$ )*a!a- "#$a en$a*a +,e!/ kaena
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
32/60
!! a!# n !e#- ene#- +a#- en)n$ )aa+ yan$ *e%+ %anyak )en$an
+a%a!an yan$ akn %e-a. *e+ kaena )n)n$ a!# !,- )a*a &ak!# yan$
e*a!/ -n$ka! !! a!# k !)ak *a$ )a,a! een#+ ke&a"%annya #n!#k
en$-n$kan a!# k. Men##! ,en$#k#an !ekanan n en7a,a 2434
H$ ,a)a+a* !ekanan na* +anya 6 H$ a!a# ke!ka 9en!ke* k !)ak
a,# e,a )aa+ ke a!a 'kaena ke*ea+an 9en!ke* k( )aa+
!e!#,#k ) 9en!ke* k ak%a!nya )aa+ )a a!# k !)ak !e!a,#n$ )
9en!ke* k ke#)an akn *aa akn een#+ 9ena ,#*na*- )an
ak+nya !e"a) e)ea ,#*n#.23
Pen$-n$an a!# k yan$ !)ak -e,#na n )!a%a+ enn$$nya
!ekanan ))a*anya enye%a%kan a*an ) )a*anya enye%a%kan a*an )aa+
)a ,a# ke )a*a a!# k !e$an$$# a!a# !e%en)#n$. Ak%a!nya !ekanan
)a*a 99.,#*na*e- enn$$ )an n "#$a akan en"a*a ke )a*a ka,*e )
)a*a ,a# ke )a*a a!e ,#*na*- )an ak+nya ke )a*a 9en!ke* kanan.23
Ak+nya a!# k akn !)ak a,# en$-n$kan )aa+
%en)#n$an )a*a ,a# -eakn %ea! !e"a)*a+ kn$e-! ,a#. Ak%a!nya
#an$an ) )a*a ,a# yan$ )-e)akan #n!#k #)aa %ek#an$ )an !e"a)*a+
-#a!# $e"a*a -e-ak na,a- ,a)a &ak!# %eke"a 'dyspnoe d’effort (. D-n 9en!ke*
kanan a-+ k#a! -e+n$$a )n$an )aa+ )a 9en!ke* kanan !e!a, %e-a
-e)an$kan a!# k !e!a, !)ak a,# enya*#kan )aa+ ak%a!nya
%en)#n$an ,a# -eakn %ea! -e+n$$a akan !e"a) -e-ak na,a- e-k,#n )a*a
kea)aan -!a+a! 'orthopnea(. Pa)a anak a)anya kn$e-! ,a# n akan
e#)a+kan !e"a)nya %nk!- -e+n$$a anak -en$ %a!#k%a!#k. 23
Daa+ yan$ %anyak !e!%#n )a*a 9en!ke* kanan enye%a%kan
9en!ke* kanan )*a!a- ke#)an )k#! )en$an +,e!/ yan$ ak%a!nya akan!e"a) ka)e$a*. Da*a an$ka e,e%e-a 7#a+ "an!#n$ -e*an "an!#n$
e,ek#a! --!* kaena a)anya kee$an$an !! %e*e%+an "an!#n$ "#$a
%eke"a *e%+ 7e,a! a!nya /ek#en- nak. Den$an )ekan !e"a) !akka).
*e+ kaena yan$ *ea+ a)a*a+ a!# k )an a!a# 9en!ke* k aka )-e%#!
$a$a* "an!#n$ k.23
+,2,7 Klasifikasi
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
33/60
A)a e,a! ,aae!e yan$ )a,a! )$#nakan #n!#k k*a-/ka- $a$a* "an!#n$
ya!#@
1. F#n$- ka)#
2. Ka,a-!a- /#n$-na*8 kea,#an #n!#k e,e!a+ankan ak!9!a- +aan
)an ka,a-!a- *a!+an ak-a*.
3. 'utcome /#n$-na* '!a*!a- ke%#!#+an #n!#k !an-,*an!a-(
4. Dea"a! ak!9a- ekan-e k,en-a- '7n!+nya e-,n
ne#+na*(
1abel 2, Klasifikasi Ross untuk gagal Bantung 0ada bai sesuai N-5A ):27
Ke*a- I T)ak a)a ,e%a!a-an ak!9!a- /-k8 ak!9!a- %a-a !)ak en%#*kan ke*e*a+an
)-,nea a!a# ,a*,!a-.Ke*a- II A)a ,e%a!a-an n$an )a ak!9!a- /-k @ ak!9!a- %a-a en%#*kan ke*e*a+an
)-,nea ,a*,!a- a!a# an$na.
Ke*a- III Pe%a!a-an ,a)a ak!9!a- /-k @ &a*a#,#n ,a-en nyaan -aa! -!a+a! -e)k!
e*ak#kan ak!9!a- %a-a -a"a )a,a! en%#*kan $e"a*a.
Ke*a- I; Ke!)aka,#an #n!#k e*ak#kan ak!9!a-. >e"a*a $a$a* "an!#n$ !%#* -aa!
-!a+a!
K*a-/ka- #n!#k anak !)ak #)a+ )%#a! kaena *#a-nya ke*,k ##
)en$an 9aa- an$ka na* #n!#k *a"# na/a- )an *a"# "an!#n$ en!an$
kea,#an ka,a-!a- *a!+an yan$ *e%a '#*a )a kea,#an n# ASI
-a,a kea,#an en$en)aa -e,e)a( )an 9aa- e!*$ yan$ %e%e)a ,#*a.
R-- )kk !a+#n 122 e,#%*ka-kan --!e -k #n!#k en$k*a-/ka-kan
$a$a* "an!#n$ -e7aa k*n- ,a)a %ay 'Ta%e* 3(. Sk R-- n )-e"a"akan )en$an
k*a-/ka- Ne& :k Hea! A--7a!n 'N:HA( 'Ta%e* 2( )a,a! e%ekan
$a%aan yan$ *e%+ n7 *e+ kaena ,enn$ka!an )ea"a! %ea!nya $a$a* "an!#n$
-e-#a )en$an ,enn$ka!an ka)a ne,ne/n ,*a-a )an ka)a n akan
en##n -e!e*a+ )*ak#kan kek- a!a#,#n -e!e*a+ ,e%ean %a! an! $a$a*
"an!#n$.
1abel +, Sistem skor Ross untuk gagal Bantung 0ada bai):
0 ,n 1 ,n 2 ,n
;*#e -eka* n# '77( 115 5115 G25
?ak!# ,e-eka* n# 'en!( G40 en! 40 en!
La"# na/a- G50Cen! 5060Cen! 60Cen!
P*a na/a- Na* A%na*
Pe/#- ,e/e Na* Men##n
S3 a!a# )a-!*k #%*e T)ak a)a A)a
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
34/60
Jaak !e, +e,a )a %a!a- k-!ae G2 7 23 a$a* "an!#n$ -e)an$ @ ,n
>a$a* "an!#n$ %ea! @ 1012 ,n
Un!#k anak *e%+ )a 1 !a+#n -a,a ea"a Re!!ann )kk
en$an"#kan en$$#nakan k*a-/ka- *an 'Ta%e* 4(. Den$an en$$#nakan -k
n %*a -k *e%+ )a 6 e,#nya ke*a- yan$ %eakna !e+a)a,
en##nnya ak!9!a- a)en*a! -k*a-e.
Ta%e* 4. S-!e k*n- $a$a* "an!#n$ ,a)a anak 1
K!ea Sk
0 1 2
R&aya!
Da,e-- '%eken$a!(
Hanya )ke,a*a Ke,a*a )an %a)an
-aa! %eak!9!a-
Ke,a*a )an %a)an
-aa! -!a+a!
Tak,nea Jaan$ Ka)an$ka)an$ Sen$
Peek-aan F-k
Pena,a-an Na* Re!ak- D-,nea
La"# na,a-C en!
16 !+
10 !+
1114 !+
G35
G25
G1
3545
2535
12
45
35
2
La"# Jan!#n$C en!
16 !+
10 !+
1114 !+
G105
G0
G0
105115
0100
00
115
100
0
He,a!e$a* '!e, +e,a
)a !e, k-!ae kanan(
G 2 7 23 7 3 7
+,2,* Manifestasi Klinik
Tan)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ a)a*a+ kaena 7#a+ "an!#n$
en)a+ a)a,!a- --!ek !e+a)a, kea)aan 7#a+ "an!#n$ en)a+ )anC a!a#
kn$e-! 9ena --!ek a!a# 9ena ,#*na*-. Man/e-!a- k*n- n !e$an!#n$
,a)a !n$ka! 7a)an$an "an!#n$ ,a)a %e%a$a kea)aan. Bay yan$ -ak! %ea! a!a#
anak yan$ ekan-e k,en-a-nya !e*a+ -an$a! *e*a+ ,a)a -aa! )ana a !)ak
#n$kn *a$ e,e*e+ 7#a+ "an!#n$ yan$ 7#k#, #n!#k een#+ ke%#!#+an
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
35/60
e!a%*-e %a-a* !#%#+ akan %e$e"a*a ,a)a -aa! -!a+a! . ?a*a#,#n /-*$
yan$ en)a-a -e#,a an/e-!a- k*nk $a$a* "an!#n$ ,a)a a-a %ay )an a-a
anakanak %e%e)a.151
Man/e-!a- K*n- >a$a* Jan!#n$ ,a)a Ma-a Anakanak
Tan)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ ,a)a anak yan$ *e%+ !#a -an$a!
-e#,a )en$an !an)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ ,a)a an$ )e&a-a.
Tan)a!an)a n e*,#! ke*e*a+an !)ak !a+an ke"a /-k %a!#k anek-a )an
nye a%)en. Ke-#kaan %ena/a- e#,akan !an)a yan$ %a-a )a
)ek,en-a- 9en!ke* k ,a)a anak ak%a! kn$e-! ,a#. In %a-anya !a,ak
-e%a$a )-,ne# ,a)a &ak!# ,en$ea+an !ena$a )an e-,n ke-#kaan %ena/a-
yan$ %e!a%a+ %ea! ,a)a ,en$ea+an !ena$a yan$ %ea!. M#*a#*a ,en##nan
kea,#an #n$kn a-+ )a*a k-aan 9aa- na* !e!a, ak+nya ke!ka
$a$a* "an!#n$ %e!a%a+ %ea! anak #n$kn en)a,a! ke-#kaan )en$an
!#n!#!an +)#, -e+a+a !ea-#k nak !an$$a ) -ek*a+.151
Ba!#k ,en)ek knk ak%a! kn$e-! #k-a %nk#- )an nk %a-a*
)a,a! "#$a a)a ,a)a %e%ea,a anak. Ke!ka !ekanan a!# k %e!a%a+ anak
)a,a! en)e!a !,nea ee*#kan ,enn$$an ke,a*a )a!a- %e%ea,a %an!a*
,a)a a*a +a.
Ke*e*a+an )an ke*ea+an e#,akan an/e-!a- yan$ e*a!/
*a%a!.151
Pa)a ,eek-aan /-k anak )en$an $a$a* "an!#n$ n$an a!a# -e)an$
!a,ak !)ak )a*a kea)aan )-!e- !e!a, eeka yan$ en)e!a $a$a* "an!#n$
%ea! #n$kn )-,ne# ,a)a &ak!# -!a+a!. Jka #*anya $a$a* "an!#n$ e*a!9e
en)a)ak anak #n$kn !a,ak 7ea- !e!a, ,eke%an$an %ak )an $= %ak8
eeka yan$ en$a*a ,-e- *e%+ knk %a-anya !)ak !a,ak 7ea- !e!a,
#n$kn k#an$ $= )an k#an$ ene$.
1
Se,e! %ay anak )en$an $a$a* "an!#n$ %a-anya !akka) kaena naknya
ak!/!a- -,a!- )an !ak,ne# kaena %e!a%a+nya a )a*a ,a#,a# .
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
36/60
k*a9k#*a -een!aa ,en)e!a )#)#k. Ha! #n$kn e%e-a ,a)a ,a*,a- a!a#
,ek#- )an "ka ,e%e-aan e*a!/ ak#! #n$kn!e,nya *#nak kaena
ee$an$nya ka,-#* +a!.1
Anakanak )a,a! "#$a en)e!a e)ea ,e/e. M#*a#*a !an)a!an)anya
#n$kn !)ak ken!aa !e!a, %*a !e*a+ a)a kenakan %ea! %a)an 10 #ka
!e#!aa ke*,ak a!a #*a !a,ak %en$kak )an e)ea !e"a) ,a)a %a$an
!#%#+ yan$ !e$an!#n$ a!a# )a,a! ana-aka. E)ea yan$ -#)a+ %e"a*an *aa
)a,a! en%#*kan keea+an )an n)#a- k#*!. %a-anya )a!a- %e!- )an
,e$e*an$an kak. Ek-#)a- 7aan ke )a*a n$$an$$a !#%#+ )a,a!
)!e#kan -e%a$a a-!e- )an ka)an$ka)an$ +)!+ak-.151
Pa)a ,eek-aan "an!#n$ +a, -e*a*# a)a ka)e$a*. Sen$ a)a
aa $a**, !an)a!an)a a#-k#*!a- *an k+a- #n!#k *e- "an!#n$ -,e-/k. I,#*-
"an!#n$ #n$kn !enan$ %*a a)a ,enyak! !! "an!#n$ ,e '--a* ka)!-
a!a# ka),a!( !e!a, %a-anya +,eak!/ %*a $a$a* kn$e-!/ )-e%a%kan
*e+ %e%an 9*#e %e*e%+ )a ,a# k ke kanan a!a# e$#$!a- ka!#,
a!9en!k#*a. S#aa "an!#n$ ke!$a yan$ !e"a) )a*a ) )a-!* #n$kn
e#,akan !an)a na* ,a)a anak !e!a, -en$ %e-aa )en$an %e!a%a+nya
kekak#an 9en!ke* ,a)a eeka yan$ )en$an ,enyak! "an!#n$. P#*-#- a*!enan-
)!an)a aa !ea!# )en$an ,#*-a- k#a! )an *ea+ %e-e*an$-e*n$
ka)an$ka)an$ )a,a! )a-akan !e!a, *e%+ #)a+ )n*a -een!aa en$#k#
!ekanan )aa+ --!ek a!a# ,ean!a#an !ekanan )aa+. P#*-#- a*!enan- ))#$a
)-e%a%kan *e+ ,e#%a+an ,a)a 9*#e 9en!ke* k ak%a! ,e#*+an
ka)#nya !)ak -e,#na ,a)a )eny#! yan$ %e-e*an$-e*n$. P#*-#-
,aa)k-#- '!##nnya !ekanan )aa+ ,a)a n-,a- )an nak ,a)a ek-,a-(
ak%a! aa !ekanan n!a,#*ne yan$ en7*k yan$ e,en$a#+ ,en$-an 9en!ke* '-e,e! ,a)a !a,na)e ,e7a)#( ka)an$ka)an$
)!e#kan ,a)a anak yan$ *e%+ !#a.151
Pa)a anak -na )a)a +a, -e*a*# en#n"#kkan ,e%e-aan "an!#n$.
>a%aan a*an a!ea ,#*na*- na* !e%a*k 'ya!# a*an ke )a-a
,a#,a# %e!a%a+ )%an)n$kan )en$an yan$ ) a,ek-(. B*a !ekanan
ka,*ee*e%+ 2025 H$ e)ea ,#*n# n!e-!-a* #n$kn !e"a)
enye%a%kan keka%#!an -e*##+ *a,an$an ,a#,a# !e#!aa ,a)a O$a%aan
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
37/60
k#,#k#,# -ek!a +*#-. In )a,a! en%#*kan $a- Ke*ey ke,a)a!an *ne
!a"a ,a)a -e,!# n!e*%a#-.1
Pa)a $a$a* "an!#n$ knk ,!en#a )an %ea! "en- ken7n$ yan$ !n$$
e#,akan ,ene#an %a-a )an #n$kn a)a kenakan #ea n!$en )an
kea!nn )aa+ ak%a! en##nnya a*an )aa+ $n"a*. Ka)a na!# )aa+
)a*a ken7n$ %a-anya k#an$ )a 10 EQCL. an$ka e*ek!*! -e# %a-anya
na* -e%e*# ,en$%a!an !e!a, +,na!e ak%a! %e!a%a+nya e!en- a
#n$kn )!e#kan ,a)a $a$a* "an!#n$ *aa yan$ %ea!. He,a!e$a* kn$e-!/
)an --- ka)ak )a,a! enye%a%kan ke*anan +a! )anC a!a# kenakan %*#%n
,a)a kea)aan yan$ "aan$.1
+,2,* !iagnosis
Da*a ene$akkan )a$n-- ),e*e+ )a +a-* anane--
,eek-aan /-k )an ,eek-aan ,en#n"an$ e*,#! /! )a)a
e*ek!ka)$a/ ek+$a/ ana*-- $a- )aa+ )an e*+a! ,e!an)a %*$-
$a$a* "an!#n$.1623
Anamnesis
Da anane-- )a,a! )!anyakan en$ena a)anya@ 16
-e-ak na,a-
ke-#*!an n#C akan
%en$kak ,a)a ke*,ak a!a )an a!a# !#n$ka
$an$$#an ,e!#%#+an )an ,eke%an$an ',a)a ka-#- kn-(
,en##nan !*ean- *a!+an a#,#n ken$a! %e*e%+an ) )a+.
%emeriksaan Fisik
Da ,eek-aan /-k an!aa *an@
K,en-a- kaena /#n$- "an!#n$ yan$ en##n aka akan !a,ak@
1
!akka)a
aa $a*,
,enn$ka!an an$-an$an -,a!- ken$a! )an k#*! )n$nC *e%a%
ka)e$a* -e!a
$a$a* !#%#+.
Tan)a kn$e-! 9ena ,#*na*- '$a$a* "an!#n$ k(161
!ak,nea
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
38/60
!,nea
&+ee=n$ a!a# nk ,a)a a#-k#*!a- ,a#
%a!#k.
Tan)a kn$e-! 9ena --!ek '$a$a* "an!#n$ kanan(161
,enn$ka!an !ekanan 9ena "#$#*a-
E)ea ,e/e@ ,a*,e%a e)ea ,a)a %ay e)ea !#n$ka ,a)a anak
He,a!e$a*@ kenya* )an !e, !#,#*.
%emeriksaan %enunBang
Da ,eek-aan ,en#n"an$ e*,#!@161
F! !ak-
EK>
Ekka)$a/
Ana*-- $a- )aa+
Daa+ #!n
F! !ak- en#n"#kkan a)anya ka)e$a*. Na#n ka)e$a*
%#kan -e*a*# %ea! a)anya $a$a* "an!#n$. Se*an !# "#$a )a,a! en#n"#kkan
a)anya e)ea ,a# a!e*ek!a-- e$na* )an ke#n$knan a)anya ,enyak!
,enye!a -e,e! $a%aan ,ne#na. E*ek!ka)$a/ )a,a! e%an!#
enen!#kan !,e )e/ek a)anya -n# !akka)a ,e%e-aan a!# )an +,e!/
9en!ke* !e!a, !)ak #n!#k enen!#kan a,aka+ !e)a,a! $a$a* "an!#n$ a!a# !)ak.
Ana*-- $a- )aa+ )a,a! en#n"#kkan a)anya a-)-- e!a%k )-e!a )en$an
,enn$ka!an ka)a *ak!a! -e%a$a +a-* )a e!a%*-e anae% ) )a*a !#%#+.
Ekka)$a/ )a,a! -e7aa nya!a en$$a%akan -!#k!# "an!#n$ )a!a !ekanan
)an -!a!#- /#n$-na* "an!#n$ -e+n$$a )a,a! en$e!a+# ,e%e-aan #an$
"an!#n$ )an e!*$.
161
+,2,3 %enatalaksanaan
Ke%e+a-*an ,en$%a!an $a$a* "an!#n$ ,a)a anak ))a-akan ,a)a
,en$e!an en$ena -/a! )an ak%a! /-*$- 7a7a! "an!#n$ -,e-/k yan$
enye%a%kan ke$a$a*an "an!#n$ )an !e-e)anya 7aa7aa ,en$%a!an. Un!#k
eeka yan$ )en$an ,enyak! -!#k!#a* )an kea)aan !eka! a!a# kea)aan yan$
e,e%##k yan$ )a,a! e#,akan ,enye%a% yan$ e,e7e,a! $a$a* "an!#n$
'-a*nya )ea )-!a )an anea( ,en$ena*an )an ,en$%a!an -e$ea
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
39/60
)a,a! en$a+-*kan ,e%akan yan$ )aa!-. Jka a)a *e- ana!k -,e-/k yan$
)a,a! ),e!an$$#n$"a&a%kan #n!#k !n)akan ,e%e)a+an ,a*a!/ a!a#
,e%e)a+an kek- #,aya /aak*$k a!a# #,aya *an yan$ e,e%ak
!an)a!an)a )an $e"a*a$e"a*a $a$a* "an!#n$ #n$kn %e*e%+ a-a*a+ ekank
-en$ ee*#kan ,enye*e-aan ekank. Na#n "ka ,e%e)a+an !)ak !e-e)a
a!a# !)ak ea)a !e-e)a %ea7aa7a 7aa ## )an /aak*$-
#n!#k e,e%ak kea)aan k*nk ,en)e!a.1
Pena!a*ak-anaan U#@
1. Ta+ %an$ ,-- -e!en$a+ )#)#k.15161
Pen$#an$an ak!9!a- /-k e#,akan -an)aan #!aa ,en$%a!an $a$a*
"an!#n$ )e&a-a na#n -#ka ,a)a anak. *a+a$a k,e!!/ yan$ ee*#kan
%anyak !ena$a a!a# -e!k +a#- )+n)a na#n !n$ka! ke,a!#+an anak
)a*a +a* n -an$a! en)a+. Jka !e"a) $a$a* "an!#n$ %ea! ak!9!a- /-k +a#-
-an$a! )%a!a-. Saa! a-a !a+ %an$ -e+aan -e%aknya eny%#kkan eeka
)en$an ke$a!an n$an yan$ eeka -#ka yan$ )a,a! )ke"akan )a!a- !e,a!
!)# 'en$+n)a anak %e!eak!eak !)ak !eken)a*(.1 Se)a- ka)an$
),e*#kan@ *#na* 23 $Ck$BBC)-- !a, "a -e*aa 12 +a.16
2. Pen$$#naan k-$en.161
Pen$$#naan k-$en #n$kn -an$a! e%an!# #n!#k ,en)e!a $a$a*
"an!#n$ )en$an e)ea ,a#,a# !e#!aa "ka !e)a,a! ,a# )a kanan ke k
yan$ en)a-a )en$an +,k-ea knk. D%ekan k-$en 3050 )en$an
ke*e%a%an !n$$ -#,aya "a*an na/a- !)ak ken$ )an e#)a+kan -eke-
-a*#an na/a- ke*#a. Na#n k-$en !)ak e,#nya ,ean ,a)a ,en$%a!an
$a$a* "an!#n$ knk.
3. Kek- $an$$#an ke-e%an$an a-a %a-a )an e*ek!*!.
16
4. Pe%a!a-an 7aan )an $aa. Dan"#kan ,e%ean 7aan -ek!a 0
0 '2C3( )a ke%#!#+an. Se%e*# a)a a$en )#e!k k#a! ,e%a!a-an )e!
na!# eankan ,ean ,en!n$ )a*a ,ena!a*ak-anaan $a$a* "an!#n$.
Makanan en)a+ $aa +a, -e*a*# !)ak -e)a, *e%+ %ak #n!#k
e,e!a+ankan )e! a)ek#a! )en$an ena%a+ )-- )#e!k "ka ),e*#kan.
Se%aknya !)ak enyaankan #n!#k e%a!a- kn-#- a ke7#a* ,a)a $a$a*
"an!#n$ yan$ ,aa+.15123
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
40/60
5. De! akanan %eka* !n$$
Bay yan$ -e)an$ en)e!a $a$a* "an!#n$ kn$e-!/ %anyak kek#an$an
ka* kaena ke%#!#+an e!a%*-e %e!a%a+ )an ,ea-#kan ka* %ek#an$.
*e+ kaena !# ,e*# ena%a+ ka* +aan. Se%aknya eaka akanan
%eka* !n$$ %#kan akanan )en$an 9*#e yan$ %e-a kaena anak n
#-#-nya !e$an$$#. J#$a -e%aknya akanannya )a*a
%en!#k yan$ a$ak 7a #n!#k e%an!# $n"a* e,e!a+ankan na!# )an
ke-e%an$an 7aan yan$ 7#k#,.23
6. Pean!a#an +e)nak yan$ ke!a!.
Pen$aa!an )an ,en7a!a!an -e7aa !ea!# !e+a)a, )eny#! "an!#n$ na,a-
na) !ekanan )aa+ %ea! %a)an +e,a )e-akan 9ena -en!a*- ke*anan ,a#
)ea"a! e)ea -an--
ke-a)aan )an ke-e%an$an a-a %a-a.16
. H*an$kan /ak! yan$ e,e%ea! '-a*nya )ea anea n/ek-(
"ka a)a.16
Penn$ka!an !e,ea!# -e,e! yan$ !e"a) -aa! -ean$ en)e!a
)ea akan -an$a! enn$ka!kan /ek#en- )eny#! "an!#n$ ka)an$ka)an$ )#a
ka* )a /ek#en- )eny#! na*. Penye%a% ,en$a#+ n ke#n$knan kaena
,ana- enn$ka!kan ,eea%*!a- e%an !! n yan$ en$+a-*kan
,enn$ka!an ,ean$-an$an -en). Anea )a,a! e,e%##k $a$a* "an!#n$
"ka H% G $ %ekan !an-/#- PR
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
41/60
Kaena ,enye%a% $a$a* "an!#n$ %e$!# %e9aa- ,a)a anak aka -#ka
#n!#k e%#a! $enea*-a- en$ena ,ena!a*ak-anaan e)kaen!-a.
?a*a#,#n )ekan ),e$an$ %e%ea,a ,n-, ##. Se7aa /aak*$-
,en$%a!an a)a*a+ ,en)eka!an !$a !n$ka! ya!#@1
1. Me,e%ak kne"a ,,a "an!#n$
2. Men$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$ %e*e%+an
3. Men$#an$ %e%an ke"a
Pen)eka!an ,e!aa a)a*a+ e,e%ak kne"a ,,a )en$an en$$#nakan
)$!a*- "ka $a$a* "an!#n$ !e!a, !)ak !eken)a* aka )$#nakan )#e!k
',e$#an$an ,a%e%an( #n!#k en$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$
%e*e%+an. Jka ke)#a 7aa !e-e%#! !)ak e/ek!/ %a-anya )7%a ,en$#an$an
%e%an ke"a "an!#n$ )en$an 9a-)*a! --!ek ',en$#an$an %e%an ,a-7a(. Jka
,en)eka!an n !)ak e/ek!/ #,aya *e%+ *an"#! e,e%ak kne"a ,,a
"an!#n$ )a,a! )7%a )en$an a$en -,a!e!k a!a# a$en n!,k ,-!/
*an. Jka !)ak a)a )a 7aa7aa !e-e%#! yan$ e/ek!/ #n$kn ),e*#kan
!an-,*an!a- "an!#n$.3 Un!#k en*a +a-*nya +a#- a)a ,en7a!a!an yan$ !e*! )an
%e#*an$ka* !e+a)a, )eny#! "an!#n$ na,a- na) !ekanan )aa+ %ea! %a)an
+e,a )e-akan 9ena -en!a*- ke*anan ,a# )ea"a! e)ea -an-- )an
ke-a)aan.16
Menn$ka!kan Daya Ke"a Jan!#n$
D$!a*- e#,akan %a! an! $a$a* "an!#n$ yan$ ,a*n$ %anyak ),aka
,a)a %ay )an anak. Pn-, e/ek /aak*$k )$!a*- a*a+ enn$ka!kan
kn!ak- !! "an!#n$ 'n!,k ,-!/( )an e,e*a%a! /ek#en- )eny#!
"an!#n$ 'kn!,k ne$a!/(. E/ek n enye%a%kan 7#a+ "an!#n$ enn$ka!
)e-akan 9ena -en!a*- en##n )an #an$an "an!#n$ en$e7*.
1516
Den$ane%aknya -k#*a- !e"a) )#e-- ',a %e%an en##n( -e+n$$a 7#a+
-ek#n7#, enn$ka!. Dan"#kan -#,aya -e*a*# eaka -a!# a7a ,e,aa!
-a"a yan$ )a,a! )%ekan ,ea* a#,#n ,aen!ea* -#,aya e,e*e+
,en$a*aan )an #)a+ en$ena* !an)a!an)a n!k-ka-nya. Pe,aa! yan$
)an"#kan #n!#k %ay )an anak a*a+ )$k-n kaena ,e,aa! n )a,a!
)$#nakan -e7aa a* a#,#n ,aen!ea*. Se7aa a* )$k-n )a,a! )-ea,
an!aa 605. J#$a )a,a! )$#nakan ,a)a kea)aan $a&a! )a#a! a#,#n )a*a
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
42/60
kea)aan kn-. E/ek ak-a* !e"a) ,a)a -ek!a 26 "a -e-#)a+ ,e%ean
,e a* e/ek a&a* )a,a! )*+a! -e-#)a+ 30 en! ,e%ean. B*a %a! )%ekan
-e7aa n!a9ena e/ek a&a* !e*+a! ,a)a -ek!a 1530 en! )an e/ek ,#n7ak
!e"a) ,a)a -ek!a 14 "a. Se%a$an !e%anyak )a )-- n-a* )ek-e-kan
e*a*# $n"a* )a*a &ak!# 24 "a )an en$+*an$ )a !#%#+ )a*a &ak!# 42
"a.151623
Peakaan )$!a*- +a#- +a!+a! kaena e-,n- )an !k--!a- %e-/a!
n)9)# )an "#$a -e,!nya %a!a- an!aa )-- !ea, )an )-- !k--. D--
)-e-#akan )en$an e-,n- ,en)e!a. Pa)a n/*aa- ka)# ,a-7a ,ea-
"an!#n$ )an %ay ,ea!# ##nya -en-!9!a- ka)# enn$ka! !e+a)a,
)$!a*-. Un!#k en$+n)a e/ek %##k )$!a*- aka ,e*# ),e+a!kan
%e%ea,a +a* %ek#!@ 151623
1. In-!#k- +a#- "e*a- !en!an$ a7a ,e,aa! )an 7aa ,e%ean +a#- )!#*-.
2. Lak#kan EK> -e%e*# ,e%ean )$k-n #n!#k e%e)akan a,aka+
,e#%a+an EK> yan$ #n$kn !e"a) ak%a! )$!a*- a!a# ak%a! ,enyak!nya.
3. Jka #n$kn ,ek-a ka)a K )an
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
43/60
Tea, )$!a*- #a! )#*a -ek!a 12 "a -e-#)a+ )$!a*-a- ,en#+.1D--
+aan )%a$ )a*a )#a %a$an )an )%ekan ,a)a n!e9a* 12 "a a$a ka)a
)aa+ k#an$ *e%+ !e!a, )an /*ek-%*!a-nya *e%+ %e-a ,a)a ka-#- kea7#nan.
D-- #a! a)a*a+ 1C51C3 )a )-- )$!a*-a- !!a*.D-- ak-# #n!#k
#a!an a)a*a+ 2 0125 $ a!a# 2 !a%*e! )$k-n.110 Un!#k ,en)e!a yan$
yan$ ,a)a #*anya ))$!a*-a- -e7aa n!a9ena )$k-n #a! )a,a! )%ekan
-e7aa a* "ka akanan a* )a,a! )!ea. Kaena ,enyea,an )a -a*#an
,en7enaan k#an$ ,a-! )-- #a! a* %a-anya 2025 *e%+ !n$$ )a,a)a
"ka )$k-n )$#nakan -e7aa ,aen!ea*. D-- )$k-n +aan na* #n!#k
anak yan$ yan$ *e%+ !#a '## *e%+ )a 5 !a+#n( yan$ )+!#n$ )en$an %ea!
%a)an +a#- !)ak e*e%+ )-- )e&a-a %a-a 0205 $C24 "a.1 Pa)a ka-#-
yan$ !)ak %e$!# %ea!,e%ean )$!a*- )a,a! *an$-#n$ )en$an )-- #a!an.
Tan)a %a+&a )$!a*- %ee/ek an!aa *an@23
1. Fek#en- "an!#n$ )an e-,a- %ek#an$
2. He,a en$e7*
3. Pea-aan *e%+ enak
4. ;*#e #n 24 "a %e!a%a+
Kea7#nan )$!a*- yan$ #)a+ !e"a) kaena -e,!nya %a!a- )--
,!# )an )-- !k-k )a,a! enye%a%kan kea!an. Fak! ,e)-,--
kea7#nan )$!a*- a)a*a+ +,ka*ea. H,ka*ea -en$ !e"a) ,a)a
,e%ean )#e!k yan$ k#a! ,a)a anak )en$an #n!a+#n!a+ ,a)a !ea,
-!e). *e+ kaena !# %*a ,a)a anak )%e )$!a*- k%na- )en$an )#e!k
"an$an *#,a e%e ,e,aa! ka*#.23 Ka)a ka*-# yan$ !n$$ "#$a )an$$a,
ena%a+ -en-!9!a- ka)# !e+a)a, )$!a*-. *e+ kaena !# ,a)a
&ak!# ,e%ean )$!a*- "an$an -eka*ka* )%e ka*-# -e7aa n!a9ena ,e%ean n )a,a! enye%a%kan +en! "an!#n$ en)a)ak. >e"a*a k*nk
kea7#nan )$!a*- an!aa *an@ 23
M#a* #n!a+
Taka!a %*ka)e a!9en!k#*a
Penan$anan n!k-ka- )$!a*- an!aa *an@23
1. Hen!kan ,e%ean )$!a*-
2. Hen!kan ,e%ean )#e!k
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
44/60
3. Lak#kan ,ean!a#an EK> !e#- ene#-
4. %a! -e$a*a a!a yan$ !%#* %a)ka)a %*a a)a )a,a! )a!a- )en$an
a!,n 001 $Ck$C)-- . Jka !)ak a)a ,e%akan )a,a! )%ekan )*an!n
1 $Ck$ 9 ,e*a+an*a+an )a*a 12 en! yan$ )a,a! )#*an$ !a, 5 en!
-a,a a)a ,e%akan a!a# !e*a+ en7a,a 10 )--.
5. Pek-a ka)a e*ek!*! )an %e ka*# -e,e*#nya -a,a ka)a ka*#
en7a,a +a$a na* ka*# )%ekan ,e - 12 $C+a. Pa)a kea7#nan
%ea! )a,a! )%ekan n/#- yan$ en$an)#n$ ka*# "an$an e*e%+ 0
EQCk$C"a.
6. Pkkan #n!#k e*ak#kan !an-/#- !#ka
Sa,a ka,an )$!a*- +a#- )%ekan %e*# a)a ,e-e-#aan ,en)a,a!.
Pa)a %ay -e!e*a+ $a$a* "an!#n$ !ea!a- )$!a*- )*an"#!kan ka)an$ ka)an$
-a,a 2 !a+#n. Kea)aan k*nk )an ,enyak! ,e -an$a! ,en!n$ -e%a$a
,a!kan ,e%e+en!an ,en$%a!an.
Pen)e!a yan$ !)ak -ak! %ea! )a,a! ))$!a*-a- ,a)a #*anya )en$an
-e7aa a* )an ,a)a ke%anyakan )$!a*-a- )-e*e-akan )a*a 24 "a. B*a
)n$nkan )$!a*-a- *a%a! -a*nya ,a)a a-a -e$ea ,a-7a %e)a+ -kea
e#*a #a! )$k-n !an,a )-- n-a* -e%e*#nya akan en7a,a
)$!a*-a- )a*a 10 +a. Ha* n -en$ )a,a! )*ak#kan ,a)a ,en)e!a a&a!
"a*an.15
Jka %ay e%ak )en$an e#a-kan )en$an )$!a*- -e*aa %e%ea,a
%#*an )an ke%#!#+an %a! !a,ak en$#an$ '-a* ;SD yan$ en"a) -eakn
ke7*( )-- !)ak )!a%a+ e-k,#n %ea! anak %e!a%a+. Jka kea)aan k*n-
en$#a!kan %a! ak+nya )+en!kan.15
Pen$#k#an ka)a )$k-n -e# %e$#na ,a)a %e%ea,a kea)aan@
15
1. B*a )-- %ak# )$k-n !)ak e,#nya ,en$a#+ !ea,e#!k yan$
%ean/aa!
2. B*a "#*a+ )$k-n yan$ )%ekan !)ak )ke!a+# a!a# !e!e*an -e7aa !)ak
-en$a"a
3. B*a /#n$- $n"a* !e$an$$# a!a# "ka a)a ke#n$knan n!eak- %a! '--a*
Q#n)n(
4. B*a a)a a-a*a+ %ekenaan )en$an ke,a!#+an
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
45/60
5. B*a )7#$a a)a kea7#nan
Daa+ %a-anya )a%* -e$ea -e%e*# -a!# )-- !e!a, n# 4 "a
-e-#)a+ )-- !eak+ -e+n$$a !e*a+ !e"a) ke-e%an$an "an$anC ,*a-a.
Ka)a )aa+ na* ,a)a %ay -ek!a 24 n$C* )an ,a)a anak yan$ *e%+ !#a 12
n$C*. e*e%+ ka)a n %a-anya !)ak aka na)a !a%a+an yan$ %ea! ,a)a
an"een $a$a* "an!#n$ )an +anya akan ena%a+ -k kea7#nan. Pa)a
ke7#$aan a)anya kea7#nan ka)a )$k-n -e# yan$ !n$$ !)ak )en$an
-en)nya))a$n-- kea7#nan !e!a, +a#- )a!kan -e%a$a ,e*en$ka, !e+a)a,
!an)a!an)a k*n- )an EK> *an '$a%aan aa )an +an!aan(. Na#-ea )an
#n!a+ a$ak k#an$ -en$ ,a)a ,en)e!a ,e)a!. H,ka*ea +,a$ne-a
+,eka*-ea a)an$ "an!#n$ kaena ka)!- )an ,ea!#!a- -e#anya
)a,a! e,ek#a! kea7#nan )$!a*-. A!a "an!#n$ yan$ !e"a) ,a)a anak
yan$ n# )$!a*- "#$a )a,a! ak%a! ,enyak! ,enya %#kannya ak%a! %a!.
Na#n -e!a, %en!#k a!a ,a-7a ,e%ean !ea, )$!a*- +a#- )an$$a, %a!
-a,a !e%#k! *an. D-- %ek#!nya +a#- )+en!kan -a,a a-a*a+nya
!ea!a-.15
Men$#an$ Be%an Ke"a Jan!#n$
I-!a+a! -e!en$a+ )#)#k '450( %e!#"#an #n!#k en##nkan ,a%e%an
-e+n$$a %en)#n$an yan$ !e"a) akan %ek#an$. ;a-)*a! %eke"a )en$an 7aa
en$#an$ ,a%e%an '$*n$an 9en)*a!( kaena )a,a! en##nkan !n#-
9ena --!ek)anC a!a# %e%an ,a-7a '$*n$an a!e)*a!( )en$an 7aa
en$#an$ !a+anan 9a-k#*e ,e/e -e+n$$a )a,a! e,e%ak kne"a
ka)#. Pe%ean 9a-)*a! ee*#kan ,en$aa!an yan$ ke!a! !e+a)a,
,en$-an "an!#n$ )an !ekanan )aa+ a!e. Pen$#an$ %e%an ,a-7a !e#!aa
%e$#na ,a)a anak )en$an $a$a* "an!#n$ ak%a! ka),a! )an ,a)a %e%ea,a ,en)e!a )en$an n-#/-en- !a* )an a!a %ea!. Meeka )a,a! "#$a e/ek!/
,a)a ,en)e!a )en$an $a$a* "an!#n$ ak%a! ,a# )a k ke kanan. %a! n
%a-anya !)ak )$#nakan %*a a)a *e- -!en-- -a*#an a*an ke*#a 9en!ke* k.
%a! ,en$#an$ %e%an ,a-7a ,a*n$ -en$ )$#nakan %e-aa )en$an %a!%a!
an! kn$e-!/ *annya -e,e! )$k-n )an )#e!k.15
;a-)*a! !e) )a@ 15
9a-)*a! a!ea* '+)a*a=n(
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
46/60
9a-)*a! 9en)*a! 'n!$*-en --%) )n!a!( )an
$a%#n$an 'A
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
47/60
Pen$+a%a! A
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
48/60
Men$#an$ Be%an ;*#e
D#e!k ),e$#nakan #n!#k en$#an$ ,a%e%an. %a! n en$$an$$#
,enyea,an ke%a* a )an na!# *e+ $n"a* yan$ %eak%a! ,en##nan
9*#e )aa+ yan$ %e-k#*a- )an kaenanya en$#an$ ke*e%+an 7aan
)a*a ,a#,a# )an !ekanan ,en$-an 9en!ke*. %a! n -en$ +a#- )$#nakan
%e-aa )en$an !ea, )$!a*- ,a)a ,en)e!a )en$an $a$a* "an!#n$ %ea!. %a!
yan$ )a,a! )$#nakan )an!aanya@ 15
1. F#-e)
F#-e) a)a*a+ )#e!k yan$ ,a*n$ -en$ )$#nakan ,a)a ,en)e!a $a$a*
"an!#n$. %a! n en$+a%a! ,enyea,an ke%a* na!# )an k*)a ,a)a
!#%#*#- )-!a* )an *en$k#n$ +en*e. Pen)e!a yan$ ee*#kan )ee-- ak#! +a#-
)%ekan /#-e) n!a9ena a!a# n!a#-k#*e ,a)a )-- a&a* 12 $Ck$. Ha*
n %a-anya enye%a%kan )ee-- 7e,a! )an ,e%akan -e$ea -!a!#- k*n-
!e#!aa "ka a)a $e"a*a kn$e-!/ ,a#. Tea, /#-e) *aa )e-e,kan ,a)a
)-- 14 $Ck$C 24 "a )%ekan an!aa 1 )an 4 ka* -e+a. Pean!a#an
e*ek!*! yan$ !e*! ,e*# ,a)a !ea, /#-e) "an$ka *aa kaena #n$kn a)a
ke+*an$an ka*# yan$ %ea!. Pena%a+an ka*# k*)a %a-anya ),e*#kan
ke7#a* ka*a# )#e!k ,en$+ea! ka*# -,n*ak!n )%ekan %e-aa-aa.
B*a /#-e) )%ekan -e!a, -e*an$ -e+a ,ena%a+an ka*# )a*a )e!
#n$kn 7#k#, #n!#k e,e!a+ankan ka)a ka*# -e# na*. Pe%ean
/#-e) *aa )a,a! enye%a%kan kn!ak- #an$an 7aan ek-!a-e*#*e
en%#*kan Oa*ka*-- kn!ak-. Pa)a kea)aan n a-e!a=*a) n+%!
ka%nk an+)a-e #n$kn %e$#na.
2. S,n*ak!n
S,n*ak!n e#,akan n+%! a*)-!en )an e,e%e-a e!en-ka*#. Ba-anya )%ekan -e7aa a* 23 $Ck$BBC24 "a )a*a 23 )--
!e%a$ e#,akan )#e!k +ea! ka*#. K%na- -,n*ak!n )an
k*!a=) %a-anya )$#nakan #n!#k kenyaanan kaena eeka en$+*an$kan
ke%#!#+an ,ena%a+an ka*# yan$ -en$ k#an$ )!*ean-.
3. K*!a=)
K*!a=) ka)an$ka)an$ )$#nakan #n!#k )ee-- ,a)a anak )en$an $a$a*
"an!#n$ k#an$ %ea!. Ke"anya %a! n k#an$ 7e,a! )an k#an$ ,!en )%an)n$
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
49/60
)en$an /#-e) )an %a! n e,en$a#+ ,enyea,an ke%a* e*ek!*!
+anya )a*a !#%#*#- $n"a*. D-- %a-anya a)a*a+ 2050 $C k$C 24 "a )a*a
)-- !e%a$. Pena%a+an ka*# -en$ ),e*#kan "ka %a! n )$#nakan
-en)an.
A$en In!,k Lan
An -,a!e!k ka!ek*an )an -,a!e!k *an )a,a! e,e%ak
7#a+ "an!#n$ yan$ en)a+ )en$an %en!eak- )en$an e-e,! %e!a
enye%a%kan kenakan kn!ak!*!a- )an /ek#en- "an!#n$.1
1. A$n- A)ene$k
I-,!een* -#a!# ,e,aa! n!a9ena yan$ )$#nakan #n!#k en$%a! 7#a+
"an!#n$ en)a+ e,#nya ,en$a#+ a)ene$k -en!a* a#,#n ,e/e "#$a
en$#an$ %e%an ,a-7a "an!#n$ e,e%e-a kn!ak!*!a- enakkan
/ek#en- "an!#n$ )an enye%a%kan 9a-)*a!a-.13 %a! )%ekan ) )a*a
#an$ ,ea&a!an n!en-/ ,a)anya )-- )!!a-kan an!aa 001 )an 05
K$Ck$Cen!. Penen!#an !ekanan )aa+ a!ea* )an /ek#en- "an!#n$ !e#-
ene#- e#,akan ke+a#-an )an ,en$#k#an 7#a+ "an!#n$ )en$an ka!e!e
!e)*#- ,#*na* )a,a! "#$a e%an!# ,en*aan kean"#an %a!.15
Ke#$an #!aa -,!een* a)a*a+ e,#nya ,en$a#+ kn!,k yan$ k#a!
-e+n$$a enye%a%kan !akka) yan$ %eakna yan$ )a,a! en$$an$$# ,e/#-
kne *e+ kaena !# a !)ak %*e+ )$#nakan ,a)a ,en)e!a yan$ !e*a+
en)e!a !akka)a %eakna.151 Ke#$an n*a+ yan$ e%a!a- ,en$$#naan
k*nknya.1 Anakanak yan$ en)a,a! -,!een* +a#- ),an!a# -e7aa !e*!
#n!#k )e,*a-a- ,ea!# a!# a!a# 9en!ke*. Sen$ka* -aa! ,en$%a!an
-,!een* a!a# a$n- a)ene$k )+en!kan !ea, )$k-n )!a%a+kan
#n!#k ,en$a#+ n!,k -e*an"#!nya.
15
D,an e,#nya ,en$a#+ kn!,k )an a!$enk *e%+ ke7*
)a,a)a -,!een*. %a! n en%#*kan 9a-)*a!a- $n"a* -e*ek!/
!e#!aa %e$#na ,a)a ,en)e!a )en$an /#n$- $n"a* !e$an$$# yan$ -en$
)"#,a )en$an 7#a+ "an!#n$ en)a+. Pa)a )-- 210 $Ck$Cen! ),ane
enye%a%kan kenakan kn!ak!*!a- )en$an -e)k! 9a-kn-!k- ,e/e.
Na#n "ka )-- )!a%a+ )a!a- 15 $Ck$Cen! ,en$a#+ a)ene$k
,e/enya )a,a! enye%a%kan 9a-kn-!k-. Pa)a ),an )-- !n$$ )a,a!
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
50/60
"#$a enye%a%kan kenakan !a+anan 9a-k#*e ,#*na*.15 Pe%ean ),ane
!e-e%#! %a-anya )*ak#kan ) #an$ n!en-/ )en$an en$$#nakan infusion
pump+ D%#!an )e9a! ),an "#$a )$#nakan #n!#k en$%a! 7#a+
"an!#n$ en)a+. %a! n en%#*kan ,en$a#+ n!,k *an$-#n$ )en$an
,en$#an$an -e)an$ ,a)a !a+anan 9a-k#*e ,e/e. D%#!an )a,a! )%ekan
-e%a$a !a%a+an ,a)a !ea, ),an a$a en$+n)a 9a-kn-!k- ),ane
)-- !n$$. D%#!an "#$a a$aknya k#an$ enye%a%kan $an$$#an aa
"an!#n$. D-- %a-anya 220 $Ck$Cen!.15
E,ne/n e,#nya ak!9!a- a*/a ,e/e a#,#n %e!a1 "an!#n$.
Ka)an$ka)an$ %a! n )$#nakan ,a-7a %e)a+ "an!#n$ )ana an$-an$an
n!,knya yan$ -an$a! k#a! e%#a! a %e$#na ,a)a kea)aan 7#a+ "an!#n$
en)a+ )en$an 9a-kn-!k- yan$ ka)an$ka)an$ enye!a ,e%e)a+an.
Kek#an$an #!aa %e#,a -en$nya !e"a) kenakan /ek#en- "an!#n$ yan$
en7*k e%a!a- ,en$$#naanya.1
2. Pen$+a%a! F-/)e-!ea-e
Ann a)a*a+ %a! ke*a- %a# ,e!aa !)ak -aa )en$an ka!ek*an
a#,#n )$!a*- %e$#na )a*a en$%a! ,en)e!a )en$an 7#a+ "an!#n$
en)a+ yan$ e/ak!e !e+a)a, !ea, -!an)a. %a! n %eke"a )en$an
en$+a%a! /-/)e-!ea-e en7e$a+ ,en$+an7#an 7AMP n!a-e*#*e.
Ann e,#nya ,en$a#+ n!,k ,-!/ ,a)a "an!#n$ a#,#n ,en$a#+
9a-)*a! ,e/e yan$ %ea! )an %a-anya )$#nakan -e%a$a !a%a+an !ea,
),an )an )%#!an )a*a #n! ,ea&a!an n!en-/. %a! n )%ekan )en$an
)-- ,e%e%anan a&a* 'loading dose( 05 $Ck$Cen!. E/ek -a,n$ #!aa
a)a*a+ +,!en- ak%a! 9a-)*a!a- ,e/e. H,!en- %a-anya )a,a! )!a!a*ak-ana
)en$an ,e%ean 7aan n!a9ena #n!#k en7#k#, 9*#e n!a9a-k#*e. E/ek -a,n$ ke)#a a)a*a+ !%-!,ena ke,aa+annya !a,ak !eka! )en$an
ke7e,a!an n/#- )an *aa !ea,. E/ek -a,n$ n e9e-%e* %*a %a! )+en!kan
a!a# ke7e,a!an n/#- )k#an$.151
Tea, Be)a+
Tea, %e)a+ ,a)a $a$a* "an!#n$ *e+ kaena )e/ek n!aka)ak )a,a!
%e-/a! ,a*a!/ a!a# kek- ',en#!#,an )e/ek(. Tea, ,a*a!/ %e#,a ,en"ea!an
'banding ( a!e ,#*na*- )!#"#kan ,a)a %ay ke7* )en$an kea)aan k!- yan$
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
51/60
!)ak e#n$knkan en$$#nakan e-n ,n!a- "an!#n$ ,a#. Ke#$an banding
a!e ,#*na*- n e*,#! !a*!a- )n ,-! ,ea- $a$a* "an!#n$ kn$e-!/
,e--!en !e+nk debanding yan$ -#*! ,a)a -aa! ,ea- kek- )an
ke#n$knan !e"a) -!en-- -#%a!k. Tea, kek- ,a)a %ay )*ak#kan
)en$an !#"#an #n!#k enan$$#*an$ $a$a* "an!#n$ yan$ !)ak )a,a! )a!a-
)en$an e)kaen!-a !ea-#k ))a*anya -a*#an na/a- %a$an %a&a+
%e#*an$ )an $a$a* !#%#+.1
+,2,8 Kom0likasi
K,*ka- yan$ )a,a! !e"a) ,a)a ,en)e!a $a$a* "an!#n$ an!aa *an@15
1. >an$$#an ,e!#%#+an8 ,a)a %ay )an anak yan$ en)e!a $a$a*
"an!#n$ yan$ *aa %a-anya en$a*a $an$$#an ,e!#%#+an. Bea!
%a)an *e%+ !e+a%a! )a,a)a !n$$ %a)an.
2. D-,ne#8 ,a)a $a$a* "an!#n$ k )en$an $an$$#an ,e,aan ,a)a
9en!ke* k )a,a! en$ak%a!kan %en)#n$an ,a# )an -e*an"#!nya )a,a!
enye%a%kan 9en!ke* kanan %ek,en-a- )en$an en$a*a
+,e!/ )an en%#*kan )-,nea )an $an$$#an ,a)a --!e ,ena,a-an
*annya.
3. >a$a* $n"a*8 $a$a* "an!#n$ )a,a! en$#an$ a*an )aa+ ,a)a $n"a*
-e+n$$a akan )a,a! enye%a%kan $a$a* $n"a* "ka !)ak )!an$an.
4. He,a!e$a* a-7!e- %en)#n$an ,a)a 9ena ,e/e )an $an$$#an
$a-!n!e-!na* ,a)a $a$a* "an!#n$ kanan.
5. Sean$an "an!#n$ )an -!ke8 )-e%a%kan kaea a*an )aa+ ,a)a "an!#n$
en)a+ -e+n$$a en%#*kan !e"a)nya "en)a*an )aa+ yan$ )a,a!
enn$ka!kan e-k -ean$an "an!#n$ )an -!ke.
6. Syk ka)$enk8 ak%a! ke!)ak a,#an "an!#n$ en$a*kan 7#k#,)aa+ ke "an$an #n!#k een#+ ke%#!#+an e!a%*-. Ba-anya
!e"a) ,a)a $a$a* "an!#n$ e/ak!e.
+,2,: %rognosis
P$n-- $a$a* "an!#n$ !e$an!#n$@
1. U#
Pa)a -e%a$an ke7* ,a-en $a$a* "an!#n$ yan$ %ea! !e"a) ,a)a +aC
n$$#n$$# ,e!aa ,a-7a *a+ -a*nya -n) +,,*a-a "an!#n$ k
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
52/60
a!e-a a!a kak!a- a!a a!a# ana* !!a* )ana-e 9ena ,#*na*- )en$an
%-!#k-. Te+a)a, eeka !ea, e)ken!-a -a"a -#*! e%ekan +a-*
!n)akan n9a-/ ),e*#kan -e$ea -e!e*a+ ,a-en -!a%*. Ke$a$a*an #n!#k
e*ak#kan ,ea- ,a)a $*n$an ,a-en n +a, -e*a*# akan %eak+ )en$an
kea!an.
2. Bea! n$annya ,enyak! ,e
Pa)a $a$a* "an!#n$ ak%a! PJB yan$ k#an$ %ea! ,en)eka!an a&a* a)a*a+
)en$an !ea, e)- a)ek#a! %*a n !e*+a! en*n$ aka )a,a! )!e#-kan
-a%* en#n$$# -aa! yan$ %k #n!#k kek- %e)a+. Pa)a ,a-en ,enyak!
"an!#n$ ea!k yan$ %ea! yan$ )-e!a $a$a* "an!#n$ %a!%a! $a$a* "an!#n$
!e#- )%ekan -een!aa ,a-en e,e*e+ ,/*ak-- -ek#n)e ,en$%a!an
)en$an ,/*ak-- -ek#n)e #n$kn )a,a! e,e%ak kea)aan "an!#n$.
3.
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
53/60
• Sen$ en$a*a n/ek- -a*#an
,ena,a-an
• D-,ne# 'ke-#*!an )a*a %ena,a-(
• Se-ak na,a- ke!ka e*ak#kan ak!9!a-
Dispneu d’effort )an a!a# ke*e*a+an n$an a)a*a+
$e"a*a a&a* yan$ ,a*n$ -en$ )!e#.
Pa)a %ay G1 !a+#n "aan$ e,e*+a!kan !an)a
!an)a $a$a* "an!#n$ kn$e-!/ yan$ en$aa+ ,a)a
)e/ek a!# yan$ !e-e%#ny.
!ekom0ensasi Kordis
Se-ak na/a-
Ben$kak ,a)a ke*,ak a!a )an a!a# !#n$ka
ke*e*a+an
!)ak !a+an ke"a /-k
%a!#k
anek-a
nye a%)en.
Ba!#k ,en)ek knk
anak )a,a! en)e!a !,nea ee*#kan
,enn$$an ke,a*a )a!a- %e%ea,a %an!a* ,a)a
a*a +a.
Saa! !)# ,a-en ,e*#
enn$$kan %an!a*
3 %#*an yan$ *a*# a&a*nya
,a-en en$e*#+kan -e-ak )an
%a!#k -e*aa 1 n$$# )an
!)ak e%ak )en$an
,en$%a!an
Pa-en +anya %e%an$ )an
!)ak a,# %eak!9!a-
%emeriksaan Fisik
; AS! 6
•
Deny#! a!e ,#*na*- )a,a! )a%a ) )a)a• A#-k#*!a- @ %#ny "an!#n$ yan$ a%na*. Da,a!
!e)en$a ## ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+
yan$ e*a*# ka!#, ,#*na*-.
• Tan)a!an)a $a$a* "an!#n$
• Jka shunt-nya %e-a ## "#$a %-a !e)en$a
ak%a! ,enn$ka!an a*an )aa+ yan$ en$a*
e*a*# ka!#, !k#-,)a*-.
1anda;tanda vital
o Tekanan )aa+ @ 0C60
H$o Fek#en- na) @ 120
Cen!
o Fek#en- na/a- @ 36 Cen!
a)anya ,ena/a-an 7#,n$ +)#n$
o S#+# @ 365<
Status
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
54/60
• S#aa -,*!!n$ yan$ ene!a, ,a)a S2.
!ekom0ensasi Kordis
• )-,ne# ,a)a &ak!# -!a+a!.
• Takka)
• a$a* !#%#+
• He,a!e$a* !e, !#,#*
• e)ea ,e/e %a-anya ,a)a #ka !e#!aa
ke*,ak a!a #*a !a,ak %en$kak )an e)ea
!e"a) ,a)a %a$an !#%#+ yan$ !e$an!#n$ a!a#
)a,a! ana-aka. Ek-#)a- 7aan ke )a*a
n$$an$$a !#%#+ )a,a! )!e#kan -e%a$a
a-!e- )an ka)an$ka)an$ +)!+ak-
• Pa)a ,eek-aan "an!#n$ +a, -e*a*# a)a
ka)e$a*.
Sen$ a)a aa $a**,
Tn$$ Ba)an @ 116 7
S!a!#- >= @ >= k#an$
>a**, '( -aa! ) I>D
))a,a!kan a)anya ##
--!*k
Saa! ) I>D ))a,a!kan a)anya
a-!e-
He,a!e$a* !e, !#,#*
Saa! ) I>D !e)a,a! e)ea ,a)a
ke)#a !#n$ka %a&a+
%emeriksaan %enunBang
ASD@
• F! Rn!$en !ak- a!# kanan yan$
enn"* )an )en$an kn#- ,#*na*- yan$
enn"* !a,ak "an!#n$ yan$ +anya -e)k!e%e-a )an 9a-k#*a-a- ,a# yan$ %e!a%a+
-e-#a )en$an %e-anya ,a#
• E*ek!ka)$a/ ,*a RBBB ,a)a )e/ek
-e,!# -ek#n)# )e9a- -#%# RS ke kanan
'right axis deviation( %*k A; )ea"a! 1
',ean"an$an n!e9a* PR H,e!/ 9en!ke*
kanan 7#k#, -en$ )!e#kan akan !e!a,
• Pa)a /! !ak- ))a,a!kan
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
55/60
,e%e-aan a!# kanan "aan$ !a,ak.
• Ekka)$a/ *ka- )e/ek -e,!# aa+ ,a#
#k#an a!# )an 9en!ke* kanan ke!e*%a!an
ka!#, !a*
• Ka!e!e-a- "an!#n$
!ekom0ensasi Kordis 6
• F! !ak- @ a)anya ka)e$a* )a,a!
en#n"#kkan a)anya e)ea ,a# a!e*ek!a--
e$na* )an ke#n$knan a)anya ,enyak!
,enye!a -e,e! $a%aan ,ne#na.
• E*ek!ka)$a/ )a,a! e%an!# enen!#kan
!,e )e/ek a)anya -n# !akka)a ,e%e-aan
a!# )an +,e!/ 9en!ke* !e!a, !)ak #n!#k
enen!#kan a,aka+ !e)a,a! $a$a* "an!#n$ a!a#
!)ak.
• Ana*-- $a- )aa+ )a,a! en#n"#kkan a)anya
a-)-- e!a%k )-e!a )en$an ,enn$ka!an
ka)a *ak!a! -e%a$a +a-* )a e!a%*-e
anae% ) )a*a !#%#+.
• Ekka)$a/ )a,a! -e7aa nya!a en$$a%akan
-!#k!# "an!#n$ )a!a !ekanan )an -!a!#- /#n$-na*
"an!#n$ -e+n$$a )a,a! en$e!a+# ,e%e-aan
#an$ "an!#n$ )an e!*$.
%enatalaksanaan
;; AS!6
• Men#!#, ASD ,a)a a-a kanakkanak %-a
en7e$a+ !e"a)nya ke*anan yan$ -e#- )
ke#)an +a. ASD )a,a! en#!#, -,n!an !an,a
,en$%a!an. Jka $e"a*anya n$an a!a# !)ak a)a
$e"a*a !)ak ,e*# )*ak#kan ,en$%a!an. Jka
*#%an$nya %e-a a!a# !e)a,a! $e"a*a )*ak#kan
,e%e)a+an #n!#k en#!#, ASD 'Be)a+ "an!#n$
Tea, yan$ )%ekan @
In/#- D5 NS 500 77C24 "a
A,7*n n". 4 500 $
In". La- 2 20 $
D,an 5 $CK$BBCen!
D%#!an 5 EQCk$BBCen!
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
56/60
!e%#ka Amplatzer septal occlude 'AS(.
Pen$%a!an ,en7e$a+an )en$an an!%!k
-e%aknya )%ekan -e!a, ka* -e%e*# ,en)e!a
en"a*an !n)akan ,en7a%#!an $$ #n!#k
en$#an$ -k !e"a)nya en)ka)!- n/ek!/.
!ekom0ensasi Kordis
Pena!a*ak-anaan U#@
1. Ta+ %an$ ,-- -e!en$a+ )#)#k.
2. Pen$$#naan k-$en.
3. Kek- $an$$#an ke-e%an$an a-a %a-a )an
e*ek!*!.
4. Pe%a!a-an 7aan )an $aa. Dan"#kan
,e%ean 7aan -ek!a 00 '2C3( )a
ke%#!#+an.
5. De! akanan %eka* !n$$
6. Pean!a#an +e)nak yan$ ke!a!.
. H*an$kan /ak! yan$ e,e%ea! '-a*nya
)ea anea n/ek-( "ka a)a.
An!%!ka -en$ )%ekan -e%a$a #,aya
,en7e$a+an !e+a)a, ka)!-C en)ka)!-
en$n$a! !n$$nya /ek#en- ISPA
'Bnk,ne#n( ak%a! e)ea ,a# ,a)a %ayC
anak yan$ en$a*a $a$a* "an!#n$ k
. Pena!a*ak-anaan )e! ,a)a ,en)e!a yan$ )-e!a
a*n#!-
Se7aa /aak*$- ,en$%a!an a)a*a+ ,en)eka!an
!$a !n$ka! ya!#@1
1. Me,e%ak kne"a ,,a "an!#n$ @
en$$#nakan )$!a*- 'D$k-n(
2. Men$en)a*kan e!en- $aa )an a yan$
%e*e%+an %a! yan$ )a,a! )$#nakan )an!aanya
/#-e) )en$an )-- 12 $Ck$ -,n*ak!n
D$n 2 100 7$ ,.
Dne 2 10 7$ ,.
Mn# -e)k!-e)k!
2 na-a* kan#*
Ha-* kn-#* BTK; , ASD
7*-#e -e!e*a+ ,nae )an
kn!* ke ,* BTK;
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
57/60
)an k*!a=)
3. Men$#an$ %e%an ke"a @ ,e%ean 9a-)*a!
an!aa *an
9a-)*a! a!ea* '+)a*a=n(
9a-)*a! 9en)*a! 'n!$*-en --%)
)n!a!( )an
$a%#n$an 'A
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
58/60
Pa-en n ))a$n-- ASD )en$an )ek,en-a- k)-. Jka )!e*aa+
%e)a-akan anane-- +n$$a ,ena!a*ak-anaan aka ))a,a!kan ke-,#*an
%a+&a !e*a+ -e-#a an!aa ka-#- )en$an *!ea!# yan$ ka )a,a!kan.
!AF1AR %US1AKA
1. E)e S. 2010. enya%it ,antung awaan. A9a*a%*e /@
+!!,@CCe,-!y.#-#.a7.)C%!-!eaC123456C2340C4CNSISDANTATALAKSANAPJB2.,)
4. ?-n#&a)+ana. 2010. 0anfaat emberian Diet /ambahan /erhadap
ertumbuhan pada Ana% Dengan enya%it ,antung awaan
Asianoti% .A9a*a%*e /@
+!!,@CCe,n!-.#n),.a7.)C1130C1CMASV?ISHNU?ARDHANA.,)/
5. Sa-!a-. S#)$) )kk Peny#n!n$. u%u A1ar .ardiologi Ana% .
Jaka!a@BPIDAI8 14
http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176http://indonesia.digitaljournals.org/index.php/majacc/article/download/173/176
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
59/60
6. Ben-!en D. +ane A. Penyak! "an!#n$ 7n$en!a* ,a)a )e&a-a. In@ S#)y A? )kk 'e)(.
B#k# a"a *# ,enyak! )a*a. E)- I;. J*) III. Jaka!a@ BP FKUI 200.
1641.
. Fe)an ?F a!=#*- MA S&an L T+een J Pan!e*y >A. A)#*! 7n$en!a* +ea!
)-ea-e@ a ,a7!7a* $#)e. 2005. /)@ B*a7k&e** ,#%*-+n$ *!).Q
10. P,e*9a J e7+-*n E Kaeee H S#!!n M. a$a* Jan!#n$ Kn$e-!/ )a*a Ka)*$ Anak
Na)a-.:$yaka!a@ >a"a+ Ma)a Un9e-!y ,e--.
1. S#,ya!n Ba%an$. 200. Mana$een! / Pe)a!7 Hea! D-ea-e /
,a7!!ne@ F Ea*y De!e7!n ! In!e9en!n. Jaka!a@ De,a!een IKA
FKUIRS
-
8/17/2019 ASD dengan dekompensasi kordis pada anak
60/60
1. SMF I*# Anak. 200. Pe)an Da$n-- )an Tea, SMF I*# Ke-e+a!an
Anak. Je%e@ RSUD. D. Se%an).
20.