! cover
TRANSCRIPT
BOBOT AJI MORAL ING NOVEL “GARUDA PUTIH” ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA MINANGKA BEBAKALAN PIWUCALAN NYERAT NASKAH SANDIWARA SISWA KELAS IX SMP NEGERI 3 SUMBANG
WARSA 2011
SKRIPSI
Katujukaken kangge njangkepi salah satunggaling syarat gelar Sarjana
Penidikan Bahasa dan Sastra ing IKIP PGRI Semarang
DENING
SUWARNO
NPM : 10438017
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
IKIP PGRI SEMARANG2012
i
SKRIPSI
BOBOT AJI MORAL ING NOVEL “GARUDA PUTIH” ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA MINANGKA BEBAKALAN PIWUCALAN NYERAT NASKAH SANDIWARA SISWA KELAS IX SMP NEGERI 3 SUMBANG
WARSA 2011
Dipunrakit lan dipunaturaken dening
SUWARNO
NPM : 10438017
Sampun kasarujuki dening pembimbing kangge dipunujekaken wonten
ngarsanipun dewan penguji
Ing surya 2012
Pembimbing I, Pembimbing II,
Alfiah, S.Pd., M.Pd. Nuning Zaidah, S.Pd., MA.
NPP 077401193 NPP 117201329
FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENIIKIP PGRI SEMARANG
2012
ii
PENGESAHAN
Skripsi kanthi irah-irahan “Bobot Aji Moral ing Novel Garuda Putih
Anggitanipun Suparto Brata Minangka Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah
Sandiwara Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang Warsa 2011” dipunserat dening
Suwarno sampun kaujekaken ing sidang Panitia Ujian Skripsi Fakultas Pendidikan
Bahasa dan Seni IKIP PGRI Semarang ing:
Dinten :
Surya :
Panitia Ujian Skripsi
Pangarsa, Panyitra,
Dra. Sri Sucianti, M.Hum. Dra. H.R. Utami, .Hum.NIP. 19650316199032002 NPP 906301071
Anggota Penguji
1. Alfiah, S.Pd., M.Pd. (.....................................)
NPP 077401193
2. Nuning Zaidah, S.Pd., MA. (.....................................)
NPP 117201329
3. Bambang Sulanjari, S.S.MA. (.....................................)
NPP 077001187
FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
IKIP PGRI SEMARANG
2012
iii
PRATELAN
Skripsi kanthi irah-irahan Bobot Aji Moral ing Novel “Garuda Putih”
Anggitanipun Suparto Brata Minangka Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah
Sandiwara Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang Warsa 2011, saestu kadamel
dening:
Nama : Suwarno
Npm : 10438017
Skripsi ingkang kula damel punika boten nedhak pamawas tiyang sanes.
Punapa ingkang kaserat ing skripsi punika minangka tanggel jawab kula.
Panaliti
Suwarno
NPM 10438017
iv
SESANTI LAN PISUNGSUNG
SESANTI
1. Sapa wonge gelem usaha, mesti ana dalane.
2. Sapa temen tinemenan
PISUNGSUNG
1. Kagem almarhumah ibu
kandung kula saha
almarhum ayah kandung
kula ingkang kinabekten.
2. Kanggo semah kula
ingkang kula tresnani
ingkang paring
panyengkuyung moril saha
materiil.
3. Kanggo motivasi pasinaon
anakku Anom Waskito Aji
lan Amirul Jati Bagaskara.
v
ATUR CECALA
Puji syukur tansah kaaturaken dhumateng Allah SWT ingkang sampun
paring rahmat saha hidayah, saengga panyerat saged ngrampungaken skripsi ingkang
irah-irahan “Bobot Aji Moral ing Novel Garuda Putih Anggitanipun Suparto Brata
Minangka Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah Sandiwara Siswa Kelas IX SMP
Negeri 3 Sumbang Warsa 2011” saged kalampahan kanthi gancar.
Panyerat mangertos bilih seratan skripsi punika boten uwal saking
pambiyantu, panyengkuyung, lan pambimbing ingkang sampun paring bimbingan.
Pramila panaliti ngaturaken agunging panuwun dhumateng:
1. Bapak Dr. Muhdi, S.H., M.Hum. Rektor IKIP PGRI Semarang ingkang sampun
maringi kalodhangan.
2. Ibu Dra. Sri Sucianti, M.Hum., ingkang paring idin lan lampahing ujian skripsi.
3. Dra. H.R. Utami, M.Hum. Ketua Program Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa.
4. Dra. H.R. Utami, M.Hum. Dosen pembimbing I ingkang kanthi sabar lan
wicaksana paring bimbingan lan sarta nyengkuyung ngantos skripsi punika purna.
5. Dr. Bambang Sulanjari, S.Ss, M.Art. Dosen pembimbing II ingkang kanthi sabar
lan wicaksana paring bimbingan lan nyengkuyung ngantos skripsi punika purna.
6. Bapak saha Ibu dosen Pendidikan Bahasa lan Sastra Jawa.
7. Kepala SMP Negeri 3 Sumbang.
8. Kanca PPKHB Purbalingga, jurusan Pendidikan Basa Jawa.
9. Sedaya kemawon ingkang boten saged kasebataken satunggal baka satunggal
ingkang sampun nyengkuyung skripsi punika.
Panyerat nyuwun panyaruwe lan pamanggihipun pamaos ingkang sipatipun
mbangun murih sampurnaning skripsi punika. Panyerat ngajab supados skripsi
punika paring mupangat tumrap pamaos.
Semarang, 2012
Panali t i
Suwarno
vi
SARI PATHI
SUWARNO, NPM 10438017, “Bobot Aji Moraling Novel Garuda Putih Anggitanipun Suparto Brata Minanga Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah Sandiwara Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang Warsa 2011”. Skripsi. Program Studi Bahasa dan Sastra jawa. Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni. IKIP PGRI Semarang. 2012. Pembimbing I Dra. Hj. HR. Utami, M.Hum lan Pembimbing II Bambang Sulanjari,S.Ss,M.Art.
Tembung Wos: Aji Moral, Novel, Nyerat Naskah Sandiwara.1. Momotaning perkawis
Adhedhasar irah-irahan ing inggil, momotaning prekawis inggih punika:a. Bobot aji moral punapa kemawon ingkang kaemot ing novel Garuda Putih
anggitanipun Suparto Brata?b. Kados pundi cak-cakanipun bobot ajining moral ingkang kaemot ing novel
Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata kangge bebakalan piwucalan nyerat naskah sandiwara?
2. Ancas panelitenAncas ingkang badhe dipungayuh wonten ing panaliten punika:
a. Mratelakaken bobot aji moral ingkang kaemot ing novel Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata.
b. Njlentrehaken cak-cakanipun bobot ajining moral ingkang kaemot ing novel Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata kangge bebakalan piwucalan nyerat naskah sandiwara.
3. Metode penelitianPanaliten punika kalebet panaliten kualitatif. Panaliten kualitatif inggih punika
panaliten ingkang dipuntindakaken boten ngutamakaken angka-angka, ananging dhatanipun arupi tetembungan (Semi 1993: 34).
Panaliten punika ngginakaken metodhe panaliten deskriptif. Panaliten deskriptif tegesipun data tetep ngginakaken angka-angka ananging asilipun tetep ngginakaken tetembungan utawi kaurai wujud tembung-tembung4. Pirembagan
a. Dhata PanalitenData ing panaliten punika awujud tetembungan ingkang ngemu bobot aji moral ing novel Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata.b. Analisis Dhata
1) Tema cariyosNove l Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata nggadhahi tetenger ingkang khas wonten ing cariyosipun.
2) Latar (setting)- Latar panggenan- Latar wekdal
3) Paraga lan penokohan- ParagaIng novel Garuda Putih paraga-paraganipun inggih punika Detektif Handaka.
vii
- PenokohanDetektif Handaka ing cariyos mujudaken paraga ingkang nggadhahi sipat pinter lan tliti.
5. DudutanSaking pinten-pinten andharan ing ngajeng pramila dipunpundhet dudutan
bilih.a. Jinising bobot aji moral wonten ing novel Garuda Putih angitanipun Suparto
Brata wonten kalih jinis, inggih punika:1) Bobot aji moral ingkang gegayutan kaliyan dhiri pribadhi2) Bobot aji moral ingkang gegayutan kaliyan sasamining manungsa.
b. Cak-cakanipun wonten ing kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang warsa 2011, inggih punika:1) Perencanaan2) Persiapan3) Pelaksanaan4) Asiling piwucalan.Adhedhasar panaliten ingkang sampun katindakaken saged dipunpendhet
dudutan bilih bobot aji moral saged dipunkatrapaken ing piwucalan nyerat skenario sandiwara jumbuh kaliyan biji siswa (lampiran 4), saking kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang, amargi bijinipun sae-sae.
Dhata wonten ing panaliten awujud tetembungan lan dialog para paraga ingkang ngemot bobot aji moral. Metodhe panaliten ingkang dipunginakaken inggih punika metodhe deskriptif. Pendekatan panaliten ngginakaken pendekatan moral. Metodhe pangempalan dhata ngginakaken teknik dhasar arupi metodhe simak lan teknik lanjutan arupi teknik cathet kanthi prosedur maos, paring tetenger, nyalin, lan mantha-mantha. Wondene teknik analisis dhata ngginakaken metodhe analisis, kanthi cara deskripsi dhata, klasifikasi dhata, interprestasi dhata, generalisasi lan simpulan. Teknik penyawisan dhata ngginakaken metodhe informal.
Adhedhasar asil analisis saged dipunpundhut dudutan bilih bobot aji moral ing novel Garuda Putih inggih punika (1) Bobot aji moral ingkang gegayutan kaliyan dhiri pribadi, antawisipun: kejujuran, tanggel jawab, disiplin, lan tenang, (2) Bobot aji moral ingkang gegayutan kaliyan sesama manungsa, antawisipun: kerja sama, remen tetulung, sopan, lan ramah. Lajeng dipunimplementasikaken ing piwucalan bahasa Jawa, mliginipun piwucalan nyerat naskah sandiwara siswa SMP.
viii
ABSTRAK
SUWARNO, NPM 10438017, “Bobot Aji Moraling Novel Garuda Putih Anggitanipun Suparto Brata Minanga Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah Sandiwara Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang Warsa 2011”. Skripsi. Program Studi Bahasa dan Sastra jawa. Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni. IKIP PGRI Semarang. 2012. Pembimbing I Dra. Hj. HR. Utami, M.Hum lan Pembimbing II Bambang Sulanjari,S.Ss,M.Art.
Kata Kunci : Nilai Moral, Novel, Menulis Naskah Sandiwara.1. Latar belakang masalah2. Tujuan penelitian3. Metode penelitian4. Pokok masalah5. Kesimpulan
Data dalam penelitian ini berupa kata-kata dan dialog para tokoh, yang memuat nilai moral. Metode penelitian yang digunakan adalah metode deskriptif. Pendekatan penelitian menggunakan pendekatan moral. Metode pengumpulan data menggunakan teknik dasar berupa metode simak dan teknik lanjutan berupa teknik cathet dengan prosedur membaca, memberi tanda, menyalin, dan menggolong-golongkan. Selanjutnya teknik analisis data menggunakan metode analisis, dengan cara deskripsi data, klasifikasi data, interprestasi data, generalisasi dan simpulan. Teknik penyajian data menggunakan metode informal.
Berdasarkan hasil analisis bisa diambil kesimpulan bahwa nilai moral dalam novel Garuda Putih adalah (1) Nilai moral yang berhubungan dengan diri sendiri, antara lain: kejujuran, tanggung jawab, disiplin, dan tenang, (2) Nilai moral yang berhubungan dengan sesama manusia, antara lain: kerjasama, suka menolong, sopan, dan ramah. Kemudian diimplementasikan kedalam pembelajaran bahasa Jawa, khususnya pembelajaran menulis naskah drama siswa SMP.
ix
DHAPTAR ISI
KACA IRAH-IRAHAN ................................................................................. i
KACA PASARUJUKAN .............................................................................. ii
KACA PENGESAHAN ................................................................................. iii
KACA PRATELAN ...................................................................................... iv
SESANTI LAN PISUNGSUNG ................................................................... v
ATUR CECALA ............................................................................................ vi
SARI PATHI................................................................................................... vii
ABSTRAK ...................................................................................................... viii
DHAPTAR ISI ............................................................................................... ix
DHAPTAR LAMPIRAN .............................................................................. xi
BAB I PURWAKA ..................................................................................... 1A. Pawadan Pamiling Irah-irahan ......................................................... 1B. Momotaning Prekawis ..................................................................... 5C. Ancasing Panaliten ........................................................................... 5D. Mupangating Panaliten ..................................................................... 5E. Panandhesing Tembing ing Irah-irahan ........................................... 6F. Metodhe Panaliten ............................................................................ 7
1. Jinis panaliten ............................................................................. 72. Pendekatan panaliten .................................................................. 73. Sumber dhata lan dhata .............................................................. 84. Teknik pangempalaning dhata ................................................... 85. Teknik analisis dhata .................................................................. 96. Teknik penyawisan dhata ........................................................... 10
G. Tata Rakiting Panyeratan ................................................................. 11
BAB II LNDHESANING TEORI .............................................................. 12A. Novel................................................................................................. 12B. Perangan-perangan ingkang Ndhapuk Novel ................................... 13C. Pangertosan Moral ............................................................................ 16D. Moral ing Sastra ............................................................................... 17E. Bobot Aji Moral................................................................................ 18F. Katrampilan Nyerat .......................................................................... 21G. Naskah Sandiwara ............................................................................ 23
BAB III ANALISIS BOBOT AJINING MORAL NOVEL GARUDA PUTIH ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA ......................... 26
A. Dhata Panaliten ................................................................................. 26B. Analisis Dhata .................................................................................. 26
x
C. Bobot Aji Moral ingkang kaemot ing Novel Garuda Putih Anggitanipun Suparto Brata ............................................................. 47
D. Fungsi utawi Keginaan Bobot Aji Moral ing Novel Garuda Putih ................................................................................................. 52
E. Cak-cakanipun Bobot Aji Moral ing Novel Garuda Putih Angitanipun Suparto Brata tumrap Piwucalan Nyerat Naskah Sandiwara ......................................................................................... 59
BAB IV PANUTUP ....................................................................................... 70A. Dudutan ............................................................................................ 70B. Pamrayogi ........................................................................................ 71
KAPUSTAKAN
LAMPIRAN
xi
DHAPTAR LAMPIRAN
Lampiran I Sinopsis
Lampiran II Daftar Siswa
Lampiran III Materi Ajar
Lampiran IV Daftar nilai Siswa
xii