! cover

17
BOBOT AJI MORAL ING NOVEL “GARUDA PUTIH” ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA MINANGKA BEBAKALAN PIWUCALAN NYERAT NASKAH SANDIWARA SISWA KELAS IX SMP NEGERI 3 SUMBANG WARSA 2011 SKRIPSI Katujukaken kangge njangkepi salah satunggaling syarat gelar Sarjana Penidikan Bahasa dan Sastra ing IKIP PGRI Semarang DENING SUWARNO NPM : 10438017 PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA i

Upload: rikzy-as-fanks

Post on 25-Oct-2015

50 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ! Cover

BOBOT AJI MORAL ING NOVEL “GARUDA PUTIH” ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA MINANGKA BEBAKALAN PIWUCALAN NYERAT NASKAH SANDIWARA SISWA KELAS IX SMP NEGERI 3 SUMBANG

WARSA 2011

SKRIPSI

Katujukaken kangge njangkepi salah satunggaling syarat gelar Sarjana

Penidikan Bahasa dan Sastra ing IKIP PGRI Semarang

DENING

SUWARNO

NPM : 10438017

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

IKIP PGRI SEMARANG2012

i

Page 2: ! Cover

SKRIPSI

BOBOT AJI MORAL ING NOVEL “GARUDA PUTIH” ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA MINANGKA BEBAKALAN PIWUCALAN NYERAT NASKAH SANDIWARA SISWA KELAS IX SMP NEGERI 3 SUMBANG

WARSA 2011

Dipunrakit lan dipunaturaken dening

SUWARNO

NPM : 10438017

Sampun kasarujuki dening pembimbing kangge dipunujekaken wonten

ngarsanipun dewan penguji

Ing surya 2012

Pembimbing I, Pembimbing II,

Alfiah, S.Pd., M.Pd. Nuning Zaidah, S.Pd., MA.

NPP 077401193 NPP 117201329

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENIIKIP PGRI SEMARANG

2012

ii

Page 3: ! Cover

PENGESAHAN

Skripsi kanthi irah-irahan “Bobot Aji Moral ing Novel Garuda Putih

Anggitanipun Suparto Brata Minangka Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah

Sandiwara Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang Warsa 2011” dipunserat dening

Suwarno sampun kaujekaken ing sidang Panitia Ujian Skripsi Fakultas Pendidikan

Bahasa dan Seni IKIP PGRI Semarang ing:

Dinten :

Surya :

Panitia Ujian Skripsi

Pangarsa, Panyitra,

Dra. Sri Sucianti, M.Hum. Dra. H.R. Utami, .Hum.NIP. 19650316199032002 NPP 906301071

Anggota Penguji

1. Alfiah, S.Pd., M.Pd. (.....................................)

NPP 077401193

2. Nuning Zaidah, S.Pd., MA. (.....................................)

NPP 117201329

3. Bambang Sulanjari, S.S.MA. (.....................................)

NPP 077001187

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

IKIP PGRI SEMARANG

2012

iii

Page 4: ! Cover

PRATELAN

Skripsi kanthi irah-irahan Bobot Aji Moral ing Novel “Garuda Putih”

Anggitanipun Suparto Brata Minangka Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah

Sandiwara Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang Warsa 2011, saestu kadamel

dening:

Nama : Suwarno

Npm : 10438017

Skripsi ingkang kula damel punika boten nedhak pamawas tiyang sanes.

Punapa ingkang kaserat ing skripsi punika minangka tanggel jawab kula.

Panaliti

Suwarno

NPM 10438017

iv

Page 5: ! Cover

SESANTI LAN PISUNGSUNG

SESANTI

1. Sapa wonge gelem usaha, mesti ana dalane.

2. Sapa temen tinemenan

PISUNGSUNG

1. Kagem almarhumah ibu

kandung kula saha

almarhum ayah kandung

kula ingkang kinabekten.

2. Kanggo semah kula

ingkang kula tresnani

ingkang paring

panyengkuyung moril saha

materiil.

3. Kanggo motivasi pasinaon

anakku Anom Waskito Aji

lan Amirul Jati Bagaskara.

v

Page 6: ! Cover

ATUR CECALA

Puji syukur tansah kaaturaken dhumateng Allah SWT ingkang sampun

paring rahmat saha hidayah, saengga panyerat saged ngrampungaken skripsi ingkang

irah-irahan “Bobot Aji Moral ing Novel Garuda Putih Anggitanipun Suparto Brata

Minangka Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah Sandiwara Siswa Kelas IX SMP

Negeri 3 Sumbang Warsa 2011” saged kalampahan kanthi gancar.

Panyerat mangertos bilih seratan skripsi punika boten uwal saking

pambiyantu, panyengkuyung, lan pambimbing ingkang sampun paring bimbingan.

Pramila panaliti ngaturaken agunging panuwun dhumateng:

1. Bapak Dr. Muhdi, S.H., M.Hum. Rektor IKIP PGRI Semarang ingkang sampun

maringi kalodhangan.

2. Ibu Dra. Sri Sucianti, M.Hum., ingkang paring idin lan lampahing ujian skripsi.

3. Dra. H.R. Utami, M.Hum. Ketua Program Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa.

4. Dra. H.R. Utami, M.Hum. Dosen pembimbing I ingkang kanthi sabar lan

wicaksana paring bimbingan lan sarta nyengkuyung ngantos skripsi punika purna.

5. Dr. Bambang Sulanjari, S.Ss, M.Art. Dosen pembimbing II ingkang kanthi sabar

lan wicaksana paring bimbingan lan nyengkuyung ngantos skripsi punika purna.

6. Bapak saha Ibu dosen Pendidikan Bahasa lan Sastra Jawa.

7. Kepala SMP Negeri 3 Sumbang.

8. Kanca PPKHB Purbalingga, jurusan Pendidikan Basa Jawa.

9. Sedaya kemawon ingkang boten saged kasebataken satunggal baka satunggal

ingkang sampun nyengkuyung skripsi punika.

Panyerat nyuwun panyaruwe lan pamanggihipun pamaos ingkang sipatipun

mbangun murih sampurnaning skripsi punika. Panyerat ngajab supados skripsi

punika paring mupangat tumrap pamaos.

Semarang, 2012

Panali t i

Suwarno

vi

Page 7: ! Cover

SARI PATHI

SUWARNO, NPM 10438017, “Bobot Aji Moraling Novel Garuda Putih Anggitanipun Suparto Brata Minanga Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah Sandiwara Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang Warsa 2011”. Skripsi. Program Studi Bahasa dan Sastra jawa. Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni. IKIP PGRI Semarang. 2012. Pembimbing I Dra. Hj. HR. Utami, M.Hum lan Pembimbing II Bambang Sulanjari,S.Ss,M.Art.

Tembung Wos: Aji Moral, Novel, Nyerat Naskah Sandiwara.1. Momotaning perkawis

Adhedhasar irah-irahan ing inggil, momotaning prekawis inggih punika:a. Bobot aji moral punapa kemawon ingkang kaemot ing novel Garuda Putih

anggitanipun Suparto Brata?b. Kados pundi cak-cakanipun bobot ajining moral ingkang kaemot ing novel

Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata kangge bebakalan piwucalan nyerat naskah sandiwara?

2. Ancas panelitenAncas ingkang badhe dipungayuh wonten ing panaliten punika:

a. Mratelakaken bobot aji moral ingkang kaemot ing novel Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata.

b. Njlentrehaken cak-cakanipun bobot ajining moral ingkang kaemot ing novel Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata kangge bebakalan piwucalan nyerat naskah sandiwara.

3. Metode penelitianPanaliten punika kalebet panaliten kualitatif. Panaliten kualitatif inggih punika

panaliten ingkang dipuntindakaken boten ngutamakaken angka-angka, ananging dhatanipun arupi tetembungan (Semi 1993: 34).

Panaliten punika ngginakaken metodhe panaliten deskriptif. Panaliten deskriptif tegesipun data tetep ngginakaken angka-angka ananging asilipun tetep ngginakaken tetembungan utawi kaurai wujud tembung-tembung4. Pirembagan

a. Dhata PanalitenData ing panaliten punika awujud tetembungan ingkang ngemu bobot aji moral ing novel Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata.b. Analisis Dhata

1) Tema cariyosNove l Garuda Putih anggitanipun Suparto Brata nggadhahi tetenger ingkang khas wonten ing cariyosipun.

2) Latar (setting)- Latar panggenan- Latar wekdal

3) Paraga lan penokohan- ParagaIng novel Garuda Putih paraga-paraganipun inggih punika Detektif Handaka.

vii

Page 8: ! Cover

- PenokohanDetektif Handaka ing cariyos mujudaken paraga ingkang nggadhahi sipat pinter lan tliti.

5. DudutanSaking pinten-pinten andharan ing ngajeng pramila dipunpundhet dudutan

bilih.a. Jinising bobot aji moral wonten ing novel Garuda Putih angitanipun Suparto

Brata wonten kalih jinis, inggih punika:1) Bobot aji moral ingkang gegayutan kaliyan dhiri pribadhi2) Bobot aji moral ingkang gegayutan kaliyan sasamining manungsa.

b. Cak-cakanipun wonten ing kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang warsa 2011, inggih punika:1) Perencanaan2) Persiapan3) Pelaksanaan4) Asiling piwucalan.Adhedhasar panaliten ingkang sampun katindakaken saged dipunpendhet

dudutan bilih bobot aji moral saged dipunkatrapaken ing piwucalan nyerat skenario sandiwara jumbuh kaliyan biji siswa (lampiran 4), saking kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang, amargi bijinipun sae-sae.

Dhata wonten ing panaliten awujud tetembungan lan dialog para paraga ingkang ngemot bobot aji moral. Metodhe panaliten ingkang dipunginakaken inggih punika metodhe deskriptif. Pendekatan panaliten ngginakaken pendekatan moral. Metodhe pangempalan dhata ngginakaken teknik dhasar arupi metodhe simak lan teknik lanjutan arupi teknik cathet kanthi prosedur maos, paring tetenger, nyalin, lan mantha-mantha. Wondene teknik analisis dhata ngginakaken metodhe analisis, kanthi cara deskripsi dhata, klasifikasi dhata, interprestasi dhata, generalisasi lan simpulan. Teknik penyawisan dhata ngginakaken metodhe informal.

Adhedhasar asil analisis saged dipunpundhut dudutan bilih bobot aji moral ing novel Garuda Putih inggih punika (1) Bobot aji moral ingkang gegayutan kaliyan dhiri pribadi, antawisipun: kejujuran, tanggel jawab, disiplin, lan tenang, (2) Bobot aji moral ingkang gegayutan kaliyan sesama manungsa, antawisipun: kerja sama, remen tetulung, sopan, lan ramah. Lajeng dipunimplementasikaken ing piwucalan bahasa Jawa, mliginipun piwucalan nyerat naskah sandiwara siswa SMP.

viii

Page 9: ! Cover

ABSTRAK

SUWARNO, NPM 10438017, “Bobot Aji Moraling Novel Garuda Putih Anggitanipun Suparto Brata Minanga Bebakalan Piwucalan Nyerat Naskah Sandiwara Siswa Kelas IX SMP Negeri 3 Sumbang Warsa 2011”. Skripsi. Program Studi Bahasa dan Sastra jawa. Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni. IKIP PGRI Semarang. 2012. Pembimbing I Dra. Hj. HR. Utami, M.Hum lan Pembimbing II Bambang Sulanjari,S.Ss,M.Art.

Kata Kunci : Nilai Moral, Novel, Menulis Naskah Sandiwara.1. Latar belakang masalah2. Tujuan penelitian3. Metode penelitian4. Pokok masalah5. Kesimpulan

Data dalam penelitian ini berupa kata-kata dan dialog para tokoh, yang memuat nilai moral. Metode penelitian yang digunakan adalah metode deskriptif. Pendekatan penelitian menggunakan pendekatan moral. Metode pengumpulan data menggunakan teknik dasar berupa metode simak dan teknik lanjutan berupa teknik cathet dengan prosedur membaca, memberi tanda, menyalin, dan menggolong-golongkan. Selanjutnya teknik analisis data menggunakan metode analisis, dengan cara deskripsi data, klasifikasi data, interprestasi data, generalisasi dan simpulan. Teknik penyajian data menggunakan metode informal.

Berdasarkan hasil analisis bisa diambil kesimpulan bahwa nilai moral dalam novel Garuda Putih adalah (1) Nilai moral yang berhubungan dengan diri sendiri, antara lain: kejujuran, tanggung jawab, disiplin, dan tenang, (2) Nilai moral yang berhubungan dengan sesama manusia, antara lain: kerjasama, suka menolong, sopan, dan ramah. Kemudian diimplementasikan kedalam pembelajaran bahasa Jawa, khususnya pembelajaran menulis naskah drama siswa SMP.

ix

Page 10: ! Cover

DHAPTAR ISI

KACA IRAH-IRAHAN ................................................................................. i

KACA PASARUJUKAN .............................................................................. ii

KACA PENGESAHAN ................................................................................. iii

KACA PRATELAN ...................................................................................... iv

SESANTI LAN PISUNGSUNG ................................................................... v

ATUR CECALA ............................................................................................ vi

SARI PATHI................................................................................................... vii

ABSTRAK ...................................................................................................... viii

DHAPTAR ISI ............................................................................................... ix

DHAPTAR LAMPIRAN .............................................................................. xi

BAB I PURWAKA ..................................................................................... 1A. Pawadan Pamiling Irah-irahan ......................................................... 1B. Momotaning Prekawis ..................................................................... 5C. Ancasing Panaliten ........................................................................... 5D. Mupangating Panaliten ..................................................................... 5E. Panandhesing Tembing ing Irah-irahan ........................................... 6F. Metodhe Panaliten ............................................................................ 7

1. Jinis panaliten ............................................................................. 72. Pendekatan panaliten .................................................................. 73. Sumber dhata lan dhata .............................................................. 84. Teknik pangempalaning dhata ................................................... 85. Teknik analisis dhata .................................................................. 96. Teknik penyawisan dhata ........................................................... 10

G. Tata Rakiting Panyeratan ................................................................. 11

BAB II LNDHESANING TEORI .............................................................. 12A. Novel................................................................................................. 12B. Perangan-perangan ingkang Ndhapuk Novel ................................... 13C. Pangertosan Moral ............................................................................ 16D. Moral ing Sastra ............................................................................... 17E. Bobot Aji Moral................................................................................ 18F. Katrampilan Nyerat .......................................................................... 21G. Naskah Sandiwara ............................................................................ 23

BAB III ANALISIS BOBOT AJINING MORAL NOVEL GARUDA PUTIH ANGGITANIPUN SUPARTO BRATA ......................... 26

A. Dhata Panaliten ................................................................................. 26B. Analisis Dhata .................................................................................. 26

x

Page 11: ! Cover

C. Bobot Aji Moral ingkang kaemot ing Novel Garuda Putih Anggitanipun Suparto Brata ............................................................. 47

D. Fungsi utawi Keginaan Bobot Aji Moral ing Novel Garuda Putih ................................................................................................. 52

E. Cak-cakanipun Bobot Aji Moral ing Novel Garuda Putih Angitanipun Suparto Brata tumrap Piwucalan Nyerat Naskah Sandiwara ......................................................................................... 59

BAB IV PANUTUP ....................................................................................... 70A. Dudutan ............................................................................................ 70B. Pamrayogi ........................................................................................ 71

KAPUSTAKAN

LAMPIRAN

xi

Page 12: ! Cover

DHAPTAR LAMPIRAN

Lampiran I Sinopsis

Lampiran II Daftar Siswa

Lampiran III Materi Ajar

Lampiran IV Daftar nilai Siswa

xii