2

:سنڌو سڀیتا

آرین ۽ دراوڙن وارو مفروضو

رڪ سنڌي: مصنف

Indus Civilization: Aryan and Dravidian Hypothesis

Author: Ruk Sindhi

E-Edition July 2019

Hyderabad, Sindh, Pakistan

3

ترتیب

مھاڳ .1 ٿیوري يسنڌو ماٿري تي آرین جي حملي وار .2 جھڙائي ٻولین وچ ۾ ھ� .3 ، ھ� سازشمفروضوآریائي حملي، لڏپالڻ وارو .4 آریائي نسل پرستي واري ٿیوري بابت رٿابندي .5 آرین جي اصل وطن بابت ماھرن ۾ اختالف .6 انگریزن جو غالمن الِء تعلیمي سرشتو .7 یورپ کي پنھنجي ئي ٿیوري ڳچي ۾ پئجي وئي .8 حملو ۽ رگ ویدجو آرین .9

ندي جي ساراھھویدن ۾ سنڌو .10 ین ۾ ویڙھھ جا سببرآاڻ آرین ۽ .11 آریائي ٿیوري ماھرن طرفان رد .12 ڙي قرار ڏیڻ وارو مفروضوواسنڌو سڀیتا کي در .13 وڙي تھذیب وارو مفروضوابراھوي ۽ در .14 نسلي مفروضو ئيایران ۽ آریا .15 آریا ٿیوري ۽ برصغیر ۾ گھوڙي جو وجود .16 جینیاتي بنیادن تي آریائي حملي وارو مفروضو رد .17 تھذیب جو تسلسل برقرار .18 سنڌو ماٿري مان پرڏیھھ ڏانھن لڏپالڻ .19 نتیجا .20 جي سڃاٹپ سان ھٿ چراند سنڌو سڀیتا .21 ماخذات .22

4

مھاڳ

اڄ جي جدید سائنسي دور ۾ �نھن بھ مل�، قوم، خطي یا �ابھ ٻولي ڳلھائیندڙن بابت �وبھ �وڙ، لٻاڙبازي یا غیر

ڇا�اڻ تھ جیستائین ھر دعوى . حقیقي دعوى ڦٻي نھ ٿي سگھيجا ٺوس سائنسي بنیاد ثابت نھ ٿیندا، ان کي فقط پنھنجي خواھش

یدن، سائنس اسان جي عق. تي سچ قرار ڏئي نھ ٿو سگھجينظرین، نسل پرستاٹي سوچ ۽ غیر حقیقي دعوائن کي رد ڏیڻ الِء موجود آھي، ان �ري قدیم دور جي تھذیب، ثقافت، ماڳن، م�انن، موسم، دریاھي وھ�رن بابت �ابھ �وڙي دعوى پیر

اڄ قدیم دور جي تھذیبن، نسلن، ماٹھن . کوڙي بیھي نھ ٿي سگھيجي جاچ الِء جي رھٹي �ھٹي، طور طریقن ۽ ثقافتي قدرن

�نھن بھ خطي جي ماٹھن . سائنس �یئي بنیاد فراھم �یا آھنجي جینی��س جا بنیاد معلوم �رڻ الِء پاپولیشن جینی��، �مپری�و جینی��، آر�یو جینی��، جینوم�س ۽ جینو�ائپنگ

انھن سائنسي طور . ھ� ٻئي سان سلھاڙیل سائنسي فیلڊ آھنڳ جي ماٹھن بابت اھا طریقن جي بنیاد تي اسان ھزارین سال ا

ڄاڻ حاصل �ري سگھون ٿا تھ انھن پنھنجي ارتقا جون منزلون اسان کي سنڌو سڀیتا بابت بھ چوک . �یئن ۽ �ٿي طئھ �یون

. چ�اس الِء اھي سائنسي طریقا استعمال �رٹا پوندا

قبضي ھیٺ آیل برصغیر تي انگریزن جي قبضي واري دور ۾ ھر ماٹھو پاڻ کي انگریز جي ویجھو ڏسڻ یا ٻاھرین خطي جو

حملي آورن سان پنھنجو حسب نسب مالئڻ جي �وشش �ندو

5

۽ خاص �ري مٿیون طبقو ھندو برھمڻ، مسلمان جاگیردار. ھوي سردار انگریزن کان رعایتون حاصل �رڻ ۽ سندن لقبائ

خوشنودي حاصل �رڻ الِء سندن ھر ڳالھھ، قول ۽ فعل تي اھا غالمانھ . ھنجي ایمان جو حصو سمجھندا ھئاعمل �رڻ پن

ذھنیت فقط انگریزن جي قبضي واري دور ۾ پئدا نھ ٿي ھئي، پر ان کان اڳ بھ جڏھن عربن سنڌ تي حملو �یو تھ ھتان جي مقبوضا ماٹھن ۽ خاص �ري مٿئین طبقي رعایتون حاصل �رڻ ۽ اقتدار جي اڇلیل ھڏي حاصل �رڻ الِء پاڻ کي عربن

ار قرار ڏیڻ الِء مختلف قسم جا حربا استعمال �رڻجي تابعدین طبقي جا خاندان رات پیٽ ۾ پنھنجو حسب ئمٿ .شروع �یا

نسب عربن سان مالئڻ الِء پنھنجي اصلو�ي سڃاٹپ ختم �ري پاڻ کي سید، قریشي، دائود پو�ا، عباسي وغیره سڏائڻ

ان �ري انگریزن جڏھن ھن خطي جي ماٹھن کي ذھني . لڳام بٹائڻ الِء یورپي نسل جي سفید فام آرین جي حملي طور غال

واري ٿیوري گھڙي تھ کین اھا ٿیوري ھتان جي غالم ماٹھن کان اس�ولن ۾ . تسلیم �رائڻ ۾ �ابھ ت�لیف درپیش نھ آئي

جوڙیل نصاب ذریعي ان ٿیوري کي معصوم ٻارن جي �چڙن ذھنن ۾ داخل �ري، ھ� اھڙو نسل تیار �یو ویو، جی�و

ان نسل جي ذھني . وڌی� مال� جو وفادار ٿي بیٺو مال� کانجو ھنن جي ذھن ۾ اھا ڳالھھ طور اھڙي پرورش �ئي وئي،

ي ویٺي تھ انگریز برصغیر جي مقامي ماٹھن کان وڌی� ٿپختي ڏاھو، تعلیم یافتھ، ھوشیار ۽ جدید علمن ھجڻ سبب سڀ ھر شيَء

ان �ري سندن �وبھ خیال، نظریو یا . جي ڄاڻ رکندڙ آھي . راِء غلط ٿي نھ ٿي سگھي

سنڌو ماٿري جي سڀیتا تي یورپ بیٺ�ي دور جي ح�مرانن ھ� وارو مفروضو جوڙي کان آیل آرین جي حملي ۽ قبضي

طرف اتر ھندستان جي ماٹھن کي اھو باور �رایو تھ اوھان �ي الڳ نھ پر اسان جي ئي اعلى نسل آرین مان آھیو، ان �ري اوھان اسان جا غالم نھ پر ماضيَء جا عزیز ۽ رشتیدار

دراوڙي ٻولیون ڳالھائیندڙ جڏھن تھ ڏکڻ ھندستان جي . آھیو۾ خوش فھمي ان ،ارث قرار ڏئيماٹھن کي سنڌو تھذیب جو و

6

مبتال �یو ویو تھ اوھان اتر ھندستان وارن کان الڳ نسل جا ۽ . ۽ سنڌو سڀیتا جا وارث آھیوھن دیس جا اصل ڌٹي

برطانوي تاریخدانن ۽ آر�یاالجي جي ماھرن ھ� گھري سازش ۽ ح�مت عملي ھیٺ برصغیر تي آرین جي حملي جو

ندن بیٺ�ي مفاد سالمت جیئن ھن خطي ۾ س. تصور آڏو آندوسندن ان ٿیوري جو �یتو اڄ تائین برصغیر سنڌ . رھي سگھن

اڄ بھ برصغیر جا ماٹھو انگریزن . ھند جا ماٹھو ڀوڳي رھیا آھن . جي ان سازشي ۽ �وڙي ٿیوري ۾ یقین رکن ٿا

آرین جي حملي واري بي بنیاد ٿیوري اڄ بھ برصغیر جي ماٹھن بنیاد تي تضادن جو سبب بٹیل وچ ۾ سیاسي، ثقافتي ۽ ٻولي جي

ان ئي ٿیوري جي بنیاد تي انگریزن اتر ۽ ڏکڻ ھندستان . آھيجي ماٹھن وچ ۾ دراوڙ ۽ آریا جي نسلي بنیادن تي تضاد کي

ھن �تاب . ھٿي ڏني ۽ کین ھ� ٻئي جي سامھون آٹي بیھاریو۾ برصغیر تي برطانوي قبضي دوران سنڌو ماٿري تي نام نھاد

ري مفروضي کي سائنسي دلیلن سان رد آرین جي حملي واموجوده دور ۾ . �رڻ جي �وشش �ئي وئي آھي

آر�یاالجي، اینٿروپالجي ۽ جینی��س بنیادن تي تحقیق دوران . نتیجن کي آڏو رکي تجزیو �رڻ جي �وشش �ئي وئي آھي .آئون ھن �تاب ۾ ڏنل نتیجن کي حرف آخر نھ ٿو سمجھان

جی�ڏھن ایندڙ وقت ۾ جدید سائنسي تحقیق جي روشني ۾ نیون ون ملن ٿیون تھ ھن �تاب ۾ ڏنل نتیجا �ي حرف آخر نھ یثابت

اسان جي عقیدن، جو سائنسڇا�اڻ تھ . سمجھڻ گھرجن .سان �و بھ تعلق ناھي نظرین، سوچ ۽ دعوائن

رڪ سنڌي

ع 2019جوالِء 14

7

يوارسنڌو ماٿري تي آرین جي حملي ٿیوري

آرین جي وچ ایشیا جي ھ� نسلي گروپ وارو تصور پھریون . ع ۾ پیش �یو1850ڀیرو جرمن ٻولي ماھر می�س مولر

آریا نسل واري ٿیوري گھڙیندڙ جرمن ماھر فریڊرڪ می�س ع ۾ آ�سفورڊ ۾ 1848) ع1900: ع، وفات1823: جنم(مولر

یزي ع ڌاري پھریون ڀیرو انگر1850ھن . رھائش اختیار �ئيلفظ ٻولین جي ھ� وڏي گروپ طور متعارف ” آریا“ٻولي ۾ ھن نھ فقط آرین ٻولین جي گروپ وارو نظریو ڏنو پر . �رایو

می�س .ان سان گڏ آرین نسل جو بھ مفروضو متعارف �رایومولر آرین نسل جي ماٹھن جو اولھھ ایشیا کان ٻن گروپن ۾

یا مان جنھن موجب سین�رل ایش. لڏپالڻ جو تصور پیش �یواوڀر آرین جي ھ� گروپ اولھھ طرف یورپ ۽ ٻئي گروپ

ایران طرف لڏپالڻ �ندڙن ) 1(.یعني ایران طرف لڏپالڻ �ئيآرین بابت اھو خیال . ھئي) سنڌ ماٿري(جي آخري منزل انڊیا

جن . پیش �یو ویو تھ ھو سین�رل ایشیا جا خانھ بدوش قبیال ھئاڀر ایشیا مان ن�ري اوق م ڌاري پنھنجي اصل وطن وچ 1500

جن آریائي خانھ . پالڻ �ئيڏطرف ایران رستي انڊیا ڏانھن لسي پھریان . بدوش قبیلن ایران مان انڊیا طرف لڏپالڻ �ئي

۽ سنڌ جي میداني عالئقن ۾ پنجاب سنڌو ماٿري یعني موجوده�جھھ یورپي ماھرن موجب آریا سنڌو ماٿري ۾ ایران .داخل ٿیا

واٽ وٺي افغانستان کان داخل بل واري رستي نھ پر ھندو�ش ج

8

جڏھن پروفیسر می�س مولر آریائي نسل جي وچ ) 2(.ٿیاع ڌاري یورپ جي 1880ایِشائي ھجڻ جو تصور پیش �یو تھ

�جھھ ماھرن آرین نسل واري مفروضي تي پنھنجي اجاره داري قائم رکڻ الِء آرین کي وچ ایشیا بدران یورپ جو نسل

ر پیش �یو تھ آریا وچ ایشیا جا نھ پر ھنن اھا تصو. قرار ڏنویورپي . یورپ جي ھنگري ۽ آس�ریا جو اصل رھواسي ھیا

ماھرن یورپ، ایران ۽ انڊیا جي ٻولین وچ ۾ ھ� جھڙائي کي سندن ) 3. (بنیاد بٹائي انڊو یورپین ٻولین واري تصور پیش �یو

موجب یورپ ۽ انڊیا توڙي ایران جي ٻولین وچ ۾ ھ� جھڙائي یورپ مان ایران ۽ انڊیا طرف لڏپالڻ یا حملو �ري جو بنیاد

مفروضي تحت یورپ جي انھن ان . آیل آرین جي ٻولي ھئيآرین جي ٻولي کي ایران ۽ اتر انڊیا جي ٻولین جي ماُء قرار

. ڏنو

یورپي ماھرن طرفان انڊیا ۽ یورپین ٻولین وچ ۾ ھ�جھڙائي ر کي ان وقت جي بنیاد تي جوڙیل انڊو یورپین ٻولین واري تصو

ع ۾ ھڙاپا ۽ موھن جي دڙي جي 1920وڏو ڌچ�و لڳو، جڏھن کو�این مان ھزارین سال آڳا�ي ترقي یافتھ سنڌو سڀیتا دریافت

آر�یاالجی�ل سروي آف انڊیا جي ان وقت جي ڊائری��ر . ٿيجنرل ۽ ھڙاپا ۽ موھن جي دڙي جي کو�ائي �رائیندڙ ماھر

ن وقت یورپ کان سر جان مارشل اھو ان�شاف �یو تھ جنھ

9

اچي برصغیر فتح �ندڙ آرین اڃا سنڌ ۽ پنجاب سمیت انڊیا جي ھزار سال آڳا�ي 5ٻین خطن بابت ٻڌو بھ نھ ھو، ان وقت ھتي

ھ� ترقي یافتھ شھري تھذیب موجود ھئي، جی�ا �ن حالتن ۾ ) 5) (4(.ي تھذیبن کان بھ �افي سڌریل ھئيمصر ۽ عراق ج

صدیون اڳ 2موھن جي دڙي ۽ ھڙاپا جي دریافت بعد لڳ ڀڳ . یورپ جي سڌریل ھجڻ جي دعوى وڃي پٽ پئي

. می�س مولر آریا نسل جي مفروضي جو بنیاد ویدن تي رکیووید ۾ �جھھ ھنڌن جڏھن ھن ویدن جو ترجمو �یو تھ ھن رگ

تي �تب آیل لفظ آریا کي بنیاد بنائي آرین کي ٻاھر کان آیلق م ۾ سنڌو ماٿري طرف لڏپالڻ جو 1500قرار ڏئي سندن وید ۾ ذ�ر �یل آریا یورپ ھن موجب رگ. تصور پیش �یو

طرف لڏپالڻ �ري پنھنجي ) انڊیا(جا ھئا ۽ ھنن سنڌو ماٿري برصغیر ۾ کین آرین جي حملي وارو . تھذیب جا بنیاد رکیا

جڏھن سنڌو . مفروضو ان وقت جوڙڻ جي ضرورت پیش آئيآرین جي . ھزار سال کان بھ آڳا�ي تھذیب دریافت ٿي 5ري ۾ ماٿ

طرفان وھیلرسنڌو ماٿري تي حملي واري ٿیوري سر مر�یمیر آریائي حملي واري ٿیوري موجب آرین سنڌو . پیش �ئي وئي

مار�یمیر . ماٿري تي حملو �ري ان جي سڀیتا جو خاتمو آندودڙي ۾ جڏھن ھڙاپا جي کو�ائي دوران ھ� ع1946 وھیلر

جي چوڌاري ھ� قلعي نما ڀت دریافت �ئي تھ ھن بنا �نھن سوچ ویچار ۽ �ائیم وڃائڻ جي ان کي آرین جو حملو قرار ڏئي، اھو نتیجو �ڍیو تھ آرین سپتا سنڌو یعني ستن دریاھن جي دیس کي حملو �ري فتح �یو ۽ ھنن اتان جي رھواسین جي شھرن

وھیلرمار�یمیر ) 6. (جي چوڌاري قائم �یل قلعا تباھھ �یاموجب ویدن ۾ آرین جي جنگجو دیوتا اندرا سنڌو سڀیتا جي ماڳن

کن قلعا تباھھ 90دیوتا اندرا کي ان ویڙھھ ۾ . کي تباھھ �یواھي قلعا �ٿي ھئا، جن کي اندرا . �ندڙ قرار ڏنو پیو وڃي

وٽ �وبھ ثبوت موجود نھ وھیلرتباھھ �یو انھن جو مار�یمر ھڙاپا جي کو�این مان ھ� ڊٺل قلعي کي وھیلرمار�یمیر . ھیو

بنیاد بٹائي آریائي حملي جو جواز فراھم �رڻ جي �وشش )7. (�ئي

10

یورپي ماھرن سنڌو ماٿري تي آریائي حملي واري ٿیوري جاپھرین نقطي موجب سنڌو : پیش �یا ویا نقطامکیھ 3 طرفان

جا اصلو�ا رھواسي �اري رنگ جا دراوڙ ) انڊیا(ماٿري سنڌو ماٿري ۾ ھ� انتھائي پرامن ۽ ترقي یافت شھري ھئا، جن

1500ٻئي نقطي موجب سنڌو ماٿري تي . تھذیب جو بنیاد وڌوق م ۾ سفید رنگ جي آرین نالي ھ� رولو نسلي گروپ حملو

اھي آریا نسل جا ماٹھو یورپ جا . �ري قبضو �ري ورتوانھن . آریا نسل جا اھي ماٹھو سنس�رت ڳالھائیندڙ ھئا. ھئا

آریا . ماٹھن مقامي دراوڙي تھذیب کي تباھھ ۽ برباد �ري ڇڏیونسل جي حملي آورن سنڌو ماٿري ۾ رھندڙ دراوڙن کي ڏکڻ

�ین نقطي موجب سنڌو . ھندستان طرف لڏپالڻ تي مجبور �یوماٿري تي قبضو �ندڙ ان آریائي نسل جي ماٹھن وید تخلیق

امي ماٹھن �یا ۽ ھن خطي ۾ ھندو ڌرم نافذ �یو ۽ ھتان جي مق )8. (۾ ذات پات جي بنیاد تي ویڇا پئدا �یا

یورپ جي ٻولي ماھرن سمیت آر�یاالجس�ن آریائي حملي 20بعد ۾ . واري ٿیوري کي ڏکڻ ایشیا سمیت یورپ ۾ ڦھالیو

صديَء جي آخر ۾ سنڌو ماٿري تي حملي واري ٿیوري جا بنیاد

11

وري نھ ملڻ بعد ان کي حملي بدران آرین جي لڏپالڻ واري ٿی)Indo Aryan Migration Theory) (IAMT ( جو نئون

ان نئین �ر�ساٽ موجب آرین سنڌو ماٿري . ویس پھرایو ویوتي حملو نھ �یو ھو، پر ھن خطي ڏانھن لڏپالڻ �ري اچي آباد

انھن لڏپالڻ �ري آیل رولو قبیلن جي ماٹھن وید لکیا ۽ . ٿیا ھئاوري جي ھ� ٻي آرین حملي واري ٿی. ھندو ڌرم جو بنیاد وڌو

حامي تاریخدان رومیال ٿاپر بھ اڳتي ھلي حملي واري ٿیوري تان �یو تھ انڊیا تي آرین جي اختیارھٿ کٹي وئي ۽ ھن اھو موقف

یا آھن، پر آرین جي ھن خطي �نھن وڏي حملي جا ثبوت نھ مل . پالڻ ٿي، جن پنھنجي زبان ۽ �لچر ھن خطي ۾ آندوڏطرف ل

:حواال

(1) Muller, Max (1988), Biographies of words and the home of the Aryas, Longmans

(2) Bryant, Edwin, The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate, 2001, Published to Oxford Scholarship Online: November 2003, DOI: 10.1093/0195137779.001.0001

(3) Auroux, Sylvain (2000). History of the Language Sciences. Berlin, New York: Walter de Gruyter. p. 1156.

See Also: Anthony, David; Ringe, Don (2015), "The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives", Annual Review of Linguistics, 1: 199–219

12

(4) Danino, Michel, Aryans and the Indus Civilization: Archaeological, Skeletal and Molecular Evidence, Book: A Companion to South Asia in the Past, Pp.206, April, 2016.

(5) Marshall, 1931: v (6) Wheeler, R. E. M., “Harappa 1946: The

Defences and Cemetery R 37”, Ancient India, 3 (1947), p. 82.

(7) Possehl, Gregory L. (2002), The Indus Civilization: A Contemporary Perspective, Rowman Altamira, p. 238

(8) Knapp, Stephen, The Aryan Invasion Theory: The Final Nail in its Coffin, www.stephen-knapp.com

13

جھڙائي وچ ۾ ھ� ٻولین

صديُء ۾ مختلف ٻولین تي تحقیق 19۽ 18جڏھن ٻولي ماھرن جي شروعات �ئي تھ کین سنس�رت ۽ فارسي سمیت یورپ . جي �یترین ئي زبانن ۾ تمام گھٹي ھ� جھڙائي نظر آئي

لڳایو تھ انھن ٻولین جو بنیاد �ا ھ� ئي وجنھن مان ھنن اندازرن سنس�رت سان جنھن بعد ٻولي جي ماھ. ٻولي ھوندي

ھ�جھڙائي رکندڙ ٻولین جي گروپ کي انڊو یورپین ٻولین جو ٻولین جا گروپ جوڙڻ جو خیال �یئن آیو؟ . ��نب قرار ڏنو

صديَء ۾ �جھھ یورپي سیاح برصغیر ۾ آیا تھ ھنن 16جڏھن انڊیا جي زبانن ۽ یورپي ۽ ایراني زبانن ۾ �یترائي ھ� جھڙا

رھینَء صديَء ۾ پورچوگیزن، عیسوي پندرھینَء ۽ سو .لفظ ڏٺاڊچن، فرینچن ۽ انگریزن، ھ� ٻئي جي پٺیان، واپار سانگي

سمیت سنس�رت �وٺیون قائم �یون، تھ ھنن ھندستان ۾ اچيھنن ڏٺو تھ . جو مطالعو �یو نزبانھتان جي ٻین مقامي

سنس�رت ۾ گھٹا ئي اھڙا لفظ موجود آھن، جی�ي ساڳیا مثالً سنس�رت . �یترین ئي یوروپي ٻولین ۽ پارسيَء ۾ آھن

۽ ” مادر“جا اُچار پارسيَء ۾ ) ڀاءُ (” ڀراتر“۽ ) ماتا، ماءُ (” ماتر“ (Brother)بردر“۽ (Mother) “مدر“۽ انگریزيَء ۾ ” برادر“

ا ٻیا �ئین ساڳیا لفظ ڏسي حیران ٿیا؛ پر سمجھي نٿي اھڙ. آھن .سگھیا، تھ اھي لفظ یورپ، ایران ۽ ھندستان ۾ �یئن عام ٿیا

ع ۾ انڊیا ۾ آیل ھ� مسیحي پادري ۽ محقق ٿامس 1583) 1(اس�یفن انڊیا ۽ یورپ جي زبانن ۾ ان ھ� جھڙائي کي محسوس

تھ انڊیا �ندي، گوا مان پنھنجي ڀاُء کي خط رستي اطالع ڏنو جون زبانون یوناني ۽ الطیني زبانن سان ھ� جھڙائي رکن

14

جنھن بعد فلورینس جي ھ� واپاري فیلپو ساسی�ي بھ . ٿیونع ۾ الطیني زبان ۽ انڊیا جي ٻولین ۾ ھ� جھڙائي جو 1585

ان وقت سندن ان دعوى کي سنجیدگيَء سان نھ . ان�شاف �یو�وس زیورس ان بعد ھ� ڊچ ٻولي ماھر مار) 2. (ورتو ویو

) Marcus Zuerius van Boxhorn(وین با�سھورن ایشیا ۽ یورپي مل�ن جي ٻولین وچ ۾ ھ� جھڙائي کي محسوس �ندي اھو نتیجو �ڍیو تھ اھي سڀ ٻولیون �نھن

ان قدیم زبان کي ھن یورپي . ھ� قدیم زبان جو اوالد ھوندیوناھڙي طرح . قرار ڏنو) Scythian (لو�ن جي زبان سیٿین

ف یورپي ٻولي ماھر مختلف ٻولین ۾ موجود ھ�جھڙائي مختلع ۾ سر 1783سن . تي مختلف قسم جا نظریا پیش �ندا رھیا

بنگال جو چیف جس�س مقرر ٿي ) ع1794- 1746(ولیم جونس آیو، تنھن سنس�رت جو اونھو اڀیاس �ري ظاھر �یو، تھ

یوروپي ٻولیون ساڳئي بنیاد ئي سنس�رت، ایراني ۽ �یتریون ن، تنھن�ري �یترا لفظ ساڳیا اٿن ۽ نحوي بناوت بھ مان آھ

Sir(سر ولیم جونس ) 3. (�یتري قدر ھ�جھڙي اٿنWilliam Jones (1786 ع ۾ ایشیائ�� سوسائ�ي آف بینگال

جي گڏجاٹي ۾ لی�چر ڏیندي سنس�رت، الطیني ۽ یوناني ٻولین ۾ ھ� جھڙائي بابت اھا راِء ڏني تھ انھن ٻولین جو بڻ بٹیاد �ا

سندس ان بیان تائین انڊو یورپین ٻولین جي . ئي ٻولي آھي ھ�خاندان بابت اڃا سوڌو �ا حتمي راِء نھ جوڙي وئي ھئي ۽ نھ . وري اھڙو ٻولي خاندان بابت �و باضابطا اعالن �یو ویو ھو

) Thomas Young (برطانوي ٻولي ماھر ٿامس ینگ ع ۾ پھریون ڀیرو انڊو یورپین 1813پھریون ماٹھو ھو، جنھن

ھن اولھھ یورپ کان اتر انڊیا تائین . ٻولین جو �رم استعمال �یو) 4. (انڊو یورپین ٻولین جي جاگرافیائي ایراضي ظاھر �ئي

ساڳي طرح ٻین ٻولین ۾ بھ ھ�جھڙائي جي بنیاد تي سندن - تبتین، نائیجر -نوجن ۾ سی. لینگویج فیملي گروپ جوڙیا ویا�انگو، ایفروشی�� ۽ ٻیا -�انگو، آس�رونیشین، ای�الن��

15

انھن گروپن جا وري ننڍا ننڍا گروپ بھ . گروپ شامل آھنجوڙیا ویا، جیئن انڊو یورپین ٻولین جي گروپ جا سب گروپ

یورپي ماھرن . انڊو ایرانین ۽ انڊو آرین جي نالي سان جوڙیا ویاچ ۾ ھ�جھڙائي جي بنیاد تي اھو انڊیا ۽ یورپ جي ٻولین و

مفروضو قائم �یو تھ انھن زبانن جو بڻ بٹیاد یورپ ۾ موجود جتان اھي زبانون ماٹھن جي لڏپالڻ یا حملن سبب انڊیا ۽ . ھو

یعني انڊو یورپین ٻولین جي . ایران سمیت ٻین مل�ن ۾ پھتیونان مفروضي جي . ماَء ٻولي �ا یورپي خطي جي زبان ھئي

ولین جا گروپ قائم �ري ٻولین جي فیملي �ري بنیاد تي ٻ . جوڙیو ویو

اھي ٻولیون شامل انڊو یورپي ٻولین جي انڊو آرین گروپ ۾ . �یون ویون، جی�ي ا�ثر برصغیر ۾ ڳالھایون وڃن ٿیون

انھن ٻولین کي قدیم سنس�رت جون شاخون قرار ڏئي، وري �ن جن ۾ ھ� اولھھ واري شاخ . وڌی� شاخن ۾ ورھایو ویو

۾ سنڌي، ھندي، پنجابي، گجراتي، ) Shaurasene(سورشیني جڏھن تھ ٻي ڏکڻ واري . راجسٿاني ۽ نیپالي کي شامل �یو ویو

16

۾ سنھالي، میراٺي، مالدیوي ) Maharashtri(شاخ مھاراشتري اوڀر واري شاخ جڏھن تھ . ۽ �ون�اني کي شامل �یو

)Magadhi ( ۾ آسامي، بنگالي، بھاري، ڀوڄپوري وغیره کي . شامل �یو ویو

جڏھن تھ انڊیا جي خطي ۾ ڳالھائجندڙ ٻین ٻولیون خاص �ريدراوڙي ٻولین . دراوڙي ٻولین کي الڳ گروپ جو نالو ڏنو ویو

۾ عام طور ڏکڻ ھندستان جون ٻولیون شامل خاندان واري، تیلگو ۽ مالیالم تامل ۾ �نڙ، جن .�یون ویون

ڳالھائجندڙ بروھي ٻولي عالئقي ۾ جي قالت واري بلوچستان ۽یورپي محققن جي انڊو یورپین ٻولین جي .کي شامل �یو ویو

خاندان سمیت انڊو آرین ٻولین جي گروپ بندي سان انڊیا سمیت . دنیا جا �یترائي ٻولي ماھر متفق نھ آھن

جي انڊو یورپین ٻولین جو بڻ بٹیاد یورپ یورپي ماھرن طرفان برصغیر ڏیڻ واري مفروضي جي رکي قراٻولي ھ� �نھن

سمیت مختلف مل�ن جي ٻولي ماھرن سخت مخالفت �ئي ۽ ان وٻولین وچ ۾ ھ� جھڙائي ججي رد ۾ دلیل ڏئي ثابت �یو تھ

بنیاد �ا ھ� ٻولي نھ ھئي، پر قدیم دور ۾ مختلف خطن جي �ري رھائش طرفان ھ� ھنڌ کان ٻئي ھنڌ لڏپالڻ ماٹھن

پي ریو. پئدا ٿيھ� جھڙائي اختیار �رڻ سبب ٻولین وچ ۾ ٻولین کي مڙني ٻولین جو بٹیاد قرار ڏیڻ واري مفروضي جي

ھزار ق م 20آخري برفاني دور مخالفت �ندڙ ماھرن موجبھزار ق م تائین انساني زندگي سخت سردي سبب 16کان

. پنھنجن پنھنجن خطن تائین محدود یعني قید ٿي رھجي وئيری�ا مان انسان جي دنیا جي ٻین برصغیر، ڏکڻ اوڀر ایشیا ۽ آف

سخت ٿڏ سبب وڏي پئماني تي . خطن ڏانھن لڏپالڻ ر�جي وئيماٹھن جو موت واقع ٿیو ۽ �جھھ ماٹھن جابلو عالئقن ۾ غارن اندر پناھھ وٺڻ تي مجبور ٿیا، ان برفاني دور سبب ایشیا ۽ . یورپ جا �یترائي عالئقا انساني آبادین کان خالي ٿي ویا

ھزار ق م جي وچ ۾ موسم �جھھ 14ار ق م کان ھز 16جڏھن

17

بھتر ٿیڻ لڳي تھ انساني زندگي الِء موافق حالتون پئدا ٿیون ۽ ان ئي دور ۾ برصغیر ۾ بھ نھ . انساني آبادي ۾ ٻیھر واڌ ٿیڻ لڳي

فقط انساني آبادي ۾ واڌ ٿي پر ماٹھن پنھنجي گذر سفر الِء نوان الِء پوکي راھي ۽ ماٹھو پنھنجي جیاپي. گس ڳولڻ شروع �یا

اھڙي طرح ماٹھن نھ فقط جانورن . ش�ار طرف ڌیان ڏیڻ لڳاجو ش�ار �یو پر انھن کي زندھھ پ�ڙي ڌارڻ شروع �یو، جیئن اڳتي ھلي سندن کاڌي خوراڪ جون ضرورتون پوریون

ان ئي دور ۾ برصغیر ۾ ماٹھن ڳائو مال، رڍون ۽ . ٿي سگھندور جي پڄاٹي بعد آخري برفاني . ٻ�ریون ڌارڻ شروع �یون

آبادي ۾ بي انتھا واڌ کان پوِء برصغیر مان ماٹھن جي ٻین خطن ور ۾ ماٹھن جي ٻین برصغیر مان ان د. طرف لڏپالڻ شروع ٿي

ابت ٿیا ثجا ثبوت ڊي این اي تحقیق ذریعي ڻخطن طرف لڏپالڊي این اي تحقیق ذریعي اھا ثابتي ملي آھي تھ ھن خطي . آھن

ڏاکٹي روٽ گجرات ریجن ذریعي ٿي ۽ مان ماٹھن جي لڏپالڻجنھن بعد یورپ طرف . پھتا) موجوده تر�ي(ھو اناطولیا برصغیر مان یورپ طرف لڏپالڻ �ري ویندڙ . لڏپالڻ �ئي

ماٹھن نھ فقط اتي پوکي راھي کي متعارف �رایو پر پنھنجي یورپي ٻولین ۽ برصغیر جي ٻولین ۾ ) 5. (ٻولي جا بھ اثر ڇڏیا

ب آریا نسل جي ماٹھن جو حملو نھ پر ھتان ویجھڙائپ جو سب . یورپ طرف ٿیل اھا لڏپالڻ ئي ھئي

یورپي محققن طرفان انڊو یورپین ٻولین جي خاندان سمیت انڊو آرین ٻولین جي گروپ بندي وارو تصور یورپ مان سنڌو

تي حملي یا بعد ۾ سندن چوڻ مطابق لڏپالڻ تي ) انڊیا(ماٿري د ۾ انڊیا سمیت خود یورپ جي ئي جنھن کي بع. قائم �یو ویو

آمری�ا جي او�لوھوما اس�یٽ . �یئي ماھرن رد �ري ڇڏیوتي ) سنڌو ماٿري(یونورس�ي جي پروفیسر سڀاش �اڪ انڊیا

آریائي حملي واري ٿیوري کي رد �ندي چیو آھي تھ نئین ھزار سال اڳ آرین جي ھن دیس تي 5کان 4کوجنائن ذریعي

یونیورس�ي آف ویسٽ . �ي آھيحملي واري ٿیوري رد ٿي چجو چوڻ آھي تھ فلوریڊا جي پروفیسر ڊا��ر مدن الل گوئیل

18

جدید تحقیق موجب انڊیا مان ئي ماٹھن جي یورپ، جاپان ۽ چین ان �ري ھن خطي جي ٻولین یورپ جي . طرف لڏپالڻ ٿي

ھن جو چوڻ آھي تھ تازي تحقیق ان . ٻولین تي پنھنجا اثر ڇڏیاوچ �ري تھ انڊیا جي ماٹھن جا یورپ ۽ ڳالھھ کي رد نھ ٿي

انڊیا کان . ایشیا جي انڊو یورپین ماٹھن سان الڳاپا قائم ھئاتائین ھ� بیلٽ قائم ھیو، جنھن جا ) بحر روم(میڊی�رین سمنڊ

جن کي انڊو . ماٹھو ھ� ٻئي سان الڳاپیل زبانون ڳالھائیندا ھئا ئیلڊا��ر مدن الل گو. یورپین زبانون قرار ڏنو پیو وڃي

موجب انڊو یورپین زبانن واري خاندان ۾ سنس�رت سڀ کان

ان �ري ان کي انڊو یورپین زبانن جي . وڌی� قدیم زبان آھي )6. (ماُء قرار ڏئي سگھجي ٿو

یورپي ماھرن طرفان انڊیا ۽ یورپین ٻولین وچ ۾ ھ�جھڙائي جي بنیاد تي جوڙیل انڊو یوپین ٻولین واري تصور کي ان وقت

ع ۾ ھڙاپا ۽ موھن جي دڙي جي 1920وڏو ڌچ�و لڳو، جڏھن کو�این مان ھزارین سال آڳا�ي ترقي یافتھ سنڌو سڀیتا دریافت

ي ڊائری��ر آر�یاالجی�ل سروي آف انڊیا جي ان وقت ج. ٿيجنرل ۽ ھڙاپا ۽ موھن جي دڙي جي کو�ائي �رائیندڙ ماھر

19

سر جان مارشل اھو ان�شاف �یو تھ جنھن وقت یورپ کان اچي برصغیر فتح �ندڙ آرین اڃا سنڌ ۽ پنجاب سمیت انڊیا جي

ھزار سال آڳا�ي 5ٻین خطن بابت ٻڌو بھ نھ ھو، ان وقت ھتي جی�ا �ن حالتن ۾ ھ� ترقي یافتھ شھري تھذیب موجود ھئي،

) 7. (مصر ۽ عراق جي تھذیبن کان بھ �افي سڌریل ھئي)Marshall, 1931: v ( موھن جي دڙي ۽ ھڙاپا جي دریافت

صدیون اڳ یورپ جي سڌریل ھجڻ جي دعوى 2بعد لڳ ڀڳ . وڃي پٽ پئي

مائی�ل ڊانینو موجب بیٺ�ي دور ۾ �ن یورپي ٻولي ماھرن � جھڙائي کي برصغیر طرفان سنس�رت ۽ یورپي ٻولین ۾ ھ

تي آریا نسل جي ماٹھن جو حملي سان جوڙڻ جي خود �جھھ جن ۾ برطانوي آر�یاالجسٽ . یورپي ماھرن بھ مخالفت �ئي

بھ ) ع1901وفات آ��وبر -1829جنم مئي (ائزڪ �ائلر �ائلر ٻولي ۽ نسلي گروپ ۾ ھ�جھڙائي کي سختي . شامل ھو

سیلومون رینیچ جڏھن تھ فرینچ آر�یاالجسٽ . سان رد �یوآریائي نسل جي ) ع1932وفات نومبر - 1858جنم آگسٽ (

ھن آریائي نسل واري تصور کي رد . تصور کي ئي رد �یو�ندي چیو تھ اھو ھ� مفروضو ۽ ان تي ڳالھائڻ بي وقوفي

جنم (ساڳي طرح برطانوي بائیوالجسٽ جولین ھ�سلي . آھيیادن تي بھ حیاتیاتي بن) ع1975وفات فیبروري -1887جون

انڊو یورپین ٻولین واري خاندان ۽ آریائي نسل واري تصور وچ )8. (۾ ڳانڊاپي کي رد �ري ڇڏیو

سر جارج انڊیا تي برطانوي بیٺ�ي دور ۾ سندن ئي ھ� آفیسر ) Sir George Abraham Grierson(ابراھم گریئرسن

” انڊیا جو ٻولین جو جائزو”انڊیا جي ٻولین تي تحقیق �ري )uistic Survey of IndiaThe ling ( نالي �تاب تیار

ع ۾ انڊیا جي 9881ح�ومت گریئرسن کي برطانوي . �یوٻولین بابت سروي وارو کاتو قائم �ري ان جو سپرین�ینڊنٽ

20

179ع تائین انڊیا جي 1928ھن ان وقت کان . مقرر �یو. جلدن ۾ شایع �یا 11ان جا نتیجا ٻولین جي سروي �ري

ٻولین واري خاندان ۾ سنڌي ٻولي کي بھ شامل انڊو آرین ) 9(جو پھریون حصو 8گرئرسن جي رپورٽ جو جلد . �یو ویو

جنھن ۾ سنڌي ٻولي جي گرامر ۽ ٻین ٻولین . ع ۾ شایع ٿیو1919جڏھن تھ ) 11) (10. (سان ڀیٽ بابت جائزو شامل ھو

بابت خیال پیش �یو تھ سنڌي ٻولي ارنیسٽ �رمپ ڊا��ر۽ پوِء اپڀرنش، پالي مان پرا�رت، سنڌي زبان سنس�رت

جي معرفت یارھین صدي عیسويَء ڌاري اپڀرنش وراچڊجي ان ارنیسٽ �رمپ) 12(. ھاٹو�ي صورت اختیار �ئي

راِء سان ٻولي جي ماھرن سخت اختالف �یو تھ سنڌي ٻولي )13. (سنس�رت مان ن�تل آھي

پھریان یورپ جا محقق ۽ لساني ماھر جڏھن ھندستان آیا تھ ھنن سنس�رت جو مطالعو �یو، بعد ۾ پنھنجي محدود مطالعي جي آڌار تي ھتان جي ٻین ٻولین کي سنس�رت ٻوليَء جون شاخون

رت سان ٿوري ھنن کي جنھن بھ ٻوليَء جي سنس�. ظاھر �یوتھ اھا ئيتھ ت�ڙ ۾ اھا راِء پئي قائم � ئيبھ مشابھت نظر ٿي آ

تامل، تیلگو ۽ �ناڙي . ٻولي پڻ سنس�رت جي ڀیڻ یا ڌيُء آھيتھ سنڌي وَء جون �جھھ خاصیتون ڏسي ڌ�و ھنی۾ سنڌي ٻولي

ٻولي انھن ٻولین جي گروپ مان جڙي راس ٿي ۽ اھي دراوڙي یا وري سنس�رت ۽ سنڌي ٻوليَء ۾ �افي . ٻولیون آھن

. مجھینھ�جھڙائي ڏسي سنڌي زبان کي سنس�رت ڄائي ٿي س. ان جو �وبھ ثبوت موجود نھ ھو. پر اصل ۾ ائین �ونھ ھو

تامل تیلگو ۽ �ناڙي ٻولین جي وارثن جون تھذیبون ایتریون قدیم نھ آھن، سندن تھذیبون سنڌو سڀیتا جي ڀیٽ ۾ ٻارڙیون لڳن

)14( .ٿیون

سنڌي زبان جي آریائي ٻولي ھجڻ واري یورپي مفروضي کي سنڌ جي . ن دلیلن سان رد �یو آھيسنڌ جي ٻولي ماھرن ۽ محقق

21

محققن سنڌي کي سنڌو ماٿري جي اصلو�ي زبان قرار ڏنو 5سنڌي ٻولي جي ماھرن موجب سنڌي ٻولي جون پاڙون . آھي

موجوده .ھزار سال آڳا�ي سنڌو ماٿري جي سڀیتا ۾ کتل آھنواري اھا سڀیتا جي دورسنڌي ٻوليَء جو بڻ بٹیاد بھ سنڌو

آھي، جی�ا قدیم زماني کان ھتي رھندڙ ماٹھو ٻولي قدیم جيسنڌي محققن انڊو یورپین ۽ انڊو آرین ٻولین . ڳالھائیندا ھئا

خاندانن واري ٿیوري کي بھ سخت تنقید جو نشانو بٹائیندي اھا راِء قائم �ئي تھ سنڌو ماٿري جي زبان نھ فقط آڳا�ي سنڌي

مل�ن ۾ زبان ھئي، پر اھا ھتان ئي یورپ سمیت اوڀر وارناولھھ ۽ اوڀر وارن مل�ن جي ٻولین تي پرو�و سنڌي . پکڙي

اھي ئي اثر یورپ، ایران ۽ انڊیا جي . ٻولي پنھنجا اثر ڇڏیا )15.(ٻولین وچ ۾ ھ� جھڙائي جو سبب آھن

(Meluhhan Language) میلوھا ٻولي

سنڌو سڀیتا جي وارثن جا پنھنجي تھذیبي عروج واري دور ۾ عراق .تھذیبن سان واپاري الڳاپا موجود ھئامصر ۽ عراق جي

جي قدیم ماڳن جي کو�ائي دوران ھ� اھڙي ٻولي جا لفظ ملیا آھن، جی�ي ان وقت سنڌو ماٿري مان ایندڙ واپاري استعمال

ان ٻولي جا لفظ دراوڙین ٻولین جي گروپ جا نھ . �ندا ھئاعراق جي آھن، پر اھي ھ� اھڙي ٻولي جا آھن، جنھن کي

. میسوپو�یبن تھذیبن جا شھري میلوھا نالي ٻولي سان سڏیندا ھئانامیاري آر�یاالجسٽ ۽ انٿروپالجسٽ گریگوري لوئیس پوشیل جي تحقیق موجب میسوپ�ین سان واپار �ندڙ میلوھن زبان ڳالھائیندڙ ھئا ۽ میلوھن زبان جي بنیاد تي سمیرین سندن مل�

یرین جي زبان کان میلوھن زبان سم. کي میلوھا جو نالو ڏنوالڳ زبان ھئي، جنھن �ري ھنن اھا زبان ترجمو �رائڻ الِء

آس�و پرپوال ) 16. (میلوھا مان ھ� ترجمو �ندڙ گھرایوموجب میلوھا مان گھرایل ان ترجمی�ار جو نالو سوئلسو

)Suilisu (ھیو) .جنھن ٻولي کي سمیرین میلوھا زبان جي ) 17

22

اصل ۾ سنڌو ماٿري جي زبان نالي سان سڃاٹندا ھئا، اھا زبان جنھن کي سنڌ جا ٻولي ماھر سنڌوئن یا پرو�و سنڌي قرار . ھئي

میلوھا نالي . پوشیل موجب میلوھا ھ� فرد جو نالو ھیو. ڏین ٿاشخص یا قبیلي جي ٻولي کي سندس ئي نالي پویان میلوھن زبان

) مھاٹو(اھو فرد پنھنجي قبیلي جي نالي میلوھا . سڏیو ویو ھوندویان سڏیو ویندو ھوندو ۽ سندس زبان کي بھ ان ئي نالي سان پو

میلوھا نالي قبیلي، برادري یا . سان میلوھن زبان �وٺیو ویوجاتي جا ماٹھو جی�ي عراق ۽ مصر جي قدیم تھذیبن سان واپار

جن کي . �ندڙ ھئا، سي اصل ۾ سنڌو ماٿري جا مھاٹا ھئا. سڏیو ویو آھي) حرمھاٹا، میرب(سمیرین جي قدیم لکتن ۾ میلوھھ

ڇا�اڻ تھ مھاٹا سمنڊ رستي ڀر وارین ریاستن سان واپار �ندڙ مالحن کي سنڌي ٻولي ۾ �یترن ئي مختلف نالن سان سڏیو . ھئا

ھو ھزارین سالن کان ٻیڙین ذریعي ڏیھھ پرڏیھھ سان . ویندو آھي . جي ش�ار سان الڳاپیل رھیا آھن ءَ واپار ۽ مڇي

غالم علي االنا سنڌو سڀیتا سنڌ جو ٻولي ماھر ڊا��ر کي ھن خطي جي اصلو�ي تھذیب قرار ڏیندي، ان جي زبان

” سنڌو زبان”کي بھ ھتان جي مقامي ۽ اصلو�ي ٻولي )Sindhu language (ڊا��ر االنا موجب . قرار ڏئي ٿو

. سنڌو زبان �یترین ئي مقامي ٻولین جي شاخن ۾ ورھایل ھئي۾ ڳالھایون ویندیون سنڌو زبان جون اھي ٻولیون انھن خطن

موجوده سنڌي ٻولي قدیم ) 18. (ھیون، جتي ھو رھائش پذیر ھئاسنڌو زبان جي ھ� شاخ ھئي، جی�ا سنڌو ماٿري جي ڏاکٹي

جڏھن تھ سنڌو زبان جي سین�رل . حصي ۾ ڳالھائي ویندي ھئيموجوده اوڀر ۽ اولھھ (برانچ سنڌو ماٿري جي مر�زي عالئقي

انڊو آریائي زبانن تي تحقیق . ھئي۾ ڳالھائي ویندي ) پنجاب .Dr. Collin P(�ندڙ ماھر ڊا��ر �ولن پي ماسی�ا

Masica( ڊا��ر ارنیسٽ �رمپ سمیت سر گریئرسن جي ،سنڌي ٻولي سمیت سنڌو ماٿري جي ٻین ٻولین جي اصلیت بابت

ڊا��ر �ولن پي ماسی�ا . ٿیوري سان اتفاق نھ ٿو �ري

23

تھذیبن ۽ ٻولین تي تحقیق ش�اگو یونیورس�ي جي ڏکڻ ایشیا جي�ندڙ شعبي جو پرفیسر آھي ۽ کیس انڊو آرین ٻولین تي تحقیق

سنڌ ۽ انڊیا جي سنڌي . �ندڙ ماھرن ۾ اھم مقام حاصل آھيڊا��ر این اي بلوچ، سراج الحق میمڻ، محققن ۽ ٻولي ماھرن

ڊا��ر پرسو گدواٹي بھ ڊا��ر ارنیسٽ �رمپ ۽ سر گریئرسن سنڌ . ل نسل بابت راِء سان متفق نھ آھنجي سنڌي ٻولي جي اص

جي عالم ڊا��ر نبي بخش بلوچ سنڌي ٻولي کي سنڌو ماٿري جڏھن تھ . جي قدیم انڊو آرین پري سنس�رت زبان قرار ڏنو

ایم �ي جی�لي موجب سنڌي ڀارت جي سنڌي ٻولي جي ماھر جڏھن تھ . ٻولي �نھن پراٹي انڊو آرین ٻولین جي نسل مان آھي

جي ماھر سراج الحق میمڻ سنڌي ٻولي کي سنڌو سنڌي ٻولي ماٿري جي اصلو�ي زبان قرار ڏنو ۽ سنس�رت کي سنڌي ٻولي مان ڦ�ل ڏیکاري، ان کي سنڌي ٻولي جي ڌيُء قرار ڏنو

)19(. آھي

سنڌي محققن جي راِء آھي تھ سنڌي سمیت سنڌو ماٿري جون کان ) نام نھاد حملي(ٻیون ٻولیون آرین جي سنڌو ماٿري ۾ اچڻ

اھي . اڳ جون ۽ ھتان جون مقامي ۽ اصلو�یون زبانون آھن )20. (ٻولیون قدیم سنڌو زبان جون شاخون آھن

ھن وقت دنیا جي �یئي ٻولي ماھر، آر�یاالجسٽ ۽ اینٿروپالجسٽ ان ڳالھھ تي متفق آھن تھ سنڌو ماٿري سمیت گنگا جمنا ماٿرین ۾ آریا نالي �و نسل، قبیلو یا قوم موجود نھ

پر آریا لفظ ھارپو �ندڙ ۽ ٻین ماٹھن جي ڀیٽ ۾ وڌی� . يھئآرین . سڌریل ۽ سکین ستابن ماٹھن جي الِء استعمال ٿیندو ھو

جي �نھن پرڏیھي حملي آورن یا لڏپالڻ �ري ایندڙ ماٹھن بدران مقامي ھجڻ واري ٿیوري کي ماھرن ڌرتي ڌٹي آریا

. يجو نالو ڏنو آھ) Indigenous Aryans theory(ٿیوري Out of India(جنھن کي آئوٽ آف انڊیا ٿیوري

theory (OIT) (ان آئوٽ آف انڊیا ٿیوري . بھ چیو ویندو آھي

24

ن�رل ایشیا ۽ ٻین مل�ن موجب سنڌو ماٿري مان یورپ، سی-Indo(�ري ویل ماٹھن انڊو یورپین ٻولین ڻطرف لڏپال

European languages ( یا انڊو آرین ٻولین)Indo-Aryan languages (سنڌ ماٿري مان ٻین . جو بنیاد وڌو

مل�ن ڏانھن لڏپالڻ سبب سنڌو سڀیتا جي آڳا�ي سنڌي ٻولي )Proto Sindhi Language ( یورپي ۽ سین�رل ایشیائي

ٻولین تي نھ فقط پنھنجو اثر ڇڏیو پر انھن ٻولین جو بھ اثر قبول ٿي آڳا�ي سنڌو ٻولي جا �یئي لفظ یورپین ٻولین ۾ رائج . �یو

ساڳي طرح انھن ٻولین جي لفظن بھ ھ� ٻئي سان رابطن . ویا۽ واپار سبب سنڌو ماٿري سمیت موجوده انڊیا جي ٻولین ۾

ھن خطي جي ٻولین وچ ۾ . پنھنجي جاَء جوڙي ورتيجنھن کي . ھ�جھڙائي جو سبب اھي ئي گڏیل رابطا ۽ واپار ھو

ٻولین جي بنیاد بٹائي یورپین انڊو آرین ٻولین یا انڊو یورپین گروپ جو نظریو قائم �یو پر ان ۾ بھ یورپین وڏي چاال�ي سان پنھنجي مٿڀرائپ کي برقرار رکیو ۽ آریائي حملي یا لڏپالڻ واري ٿیوري ذریعي گھوڙي کي گاڏي پویان جو�ڻ جي �وشش

یعني انڊو یورپین یا انڊو آرین ٻولین جو اصل وطن یعني . �ئيقرار ڏیڻ بدران یورپ ۽ بنیاد سنڌو ماٿري یا برصغیر کي

یعني برصغیر جون ٻولین جو اصل . سین�رل ایشیا کي قرار ڏنوآریائي . وطن سندن پنھنجو خطو نھ پر یورپ کي قرار ڏنو ویو

حملي یا لڏپالڻ واري ٿیوري کي بنیاد بنائي اھو مفروضو قائم �یو ویو تھ سنس�رت ٻولي برصغیر جي مقامي ٻولي نھ پر

ي ٻولي ھئي، جنھن ۾ وید لکیا ویا ۽ ویدن جا ٻاھران آیل آرین جخالق ننڍي کنڊ جا باشندا نھ پر ٻاھران آیل سین�رل ایشیائي ۽

انڊو آرین یا انڊو یورپین ٻولین واري . یورپي یعني آریا ھئاٿیوري مان ھن خطي ۾ آرین جي نام نھاد حملي یا لڏپالڻ کان

چاال�ي اڳ موجود ھ� سڌریل سنڌو سڀیتا جي ٻولي کي وڏي جنھن ان وقت لکت جي . ۽ م�اري سان نی�الي ڏني وئيان آڳا�ي سنڌو ماٿري جي . صورت بھ اختیار �ري ورتي ھئي

25

ٻولي جي لکت جا نمونا آر�یاالجي ماھرن کي کو�این دوران ویدن جي زبان سنس�رت بھ ان . مختلف ماڳن تان ھٿ آیا آھن

طرفان انڊو یورپي ماھرن. آڳا�ي سنڌو ٻولي مان ئي اسري ھئيآرین یا انڊو یورپین ٻولین واري ٿیوري ۾ تھ ایئن ثابت �رڻ جي �وشش �ئي وئي آھي تھ ھن خطي ۾ ان وقت �ابھ

ان ٻولي واري خال . سڌریل ٻولي ۽ ان جي لکت موجود نھ ھئيکي ٻاھران آیل ماٹھن ڀري ھن خطي جي ماٹھن تي احسان

ن ماڳن مانموھن جي دڙي سمیت سنڌو سڀیتا جي ھزاری. �یوھزار سال اڳ ٻولي ۽ لکت جي ثبوت ملڻ بعد یورپي 5 ساڍا

ماھرن جي ان دعوى جي پت وائکي ٿي وڃي ٿي ۽ سندن انڊو آرین یا انڊو یورپین ٻولین واري ٿیوري جو جوڙیل �وٽ ڊھي

. اچي پٽ پوي ٿو

5سنڌو سڀیتا جي ماڳن مان ملیل ٻولي جي لکت جا نمونا ساڍا ماھرن طرفان سنڌو لکت کي دنیا جي . ھنھزار سال پراٹا آ

یعني سنڌو سڀیتا . ق م جي لکت قرار ڏنو پیو وڃي 3500آڳا�ي جڏھن تھ قدیم مصر . جي وارثن ٻولي دنیا جي آڳا�ي ٻولي ھئي

2600ق م، عراق جي سمیري ٻولي 2690جي ٻولي ) ایجپٽ( 1500ق م، یوناني 300ق م، تامل 2000ق م، سنس�رت

ان �ري سنڌو ٻولي کي دنیا جي ٻولین . لیون آھنق م جون ٻوجڏھن ننڍي کنڊ ۾ ساڍا . جي ماُء قرار ڏیڻ ۾ �وبھ حرج ناھي

سان ) Script(ھزار سال اڳ ھ� سڌریل ٻولي پنھنجي لپي 5وجود رکندڙ ھئي تھ پوِء ھتان جي ٻولین جو بڻ بنیاد وچ ایشیائي

انڊو آریائي یا. یا یورپي ٻولین کي �یئن ٿو قرار ڏئي سگھجيٻولین جو اصل وطن برصغیر کي ٻاھر ھجڻ جي دعوى کي

. �یئن ٿو سچو ثابت �ري سگھجي

26

:حواال

سنڌي ادبي بورڊ، مھرچند آڏواٹي، قدیم سنڌ، ،ڀیرو مل )1( ع2004ڄامشورو،

(2) Auroux, Sylvain (2000). History of the Language Sciences. Berlin, New York: Walter de Gruyter. p. 1156.

سنڌي ادبي بورڊ، مھرچند آڏواٹي، قدیم سنڌ، ،ڀیرو مل )3( 2004ڄامشورو،

(4) Robinson, Andrew (2007). The Last Man Who Knew Everything: Thomas Young, the Anonymous Genius who Proved Newton Wrong and Deciphered the Rosetta Stone, among Other Surprising Feats. Penguin. ISBN 978-0-13-134304-7.

(5) Priyadarshi, P., Evidence of Indo-European origins from the Early Holocene pollen studies, linguistics and climatology, Dialogue, July-Sept 2013, Vol 15, No. 1.

https://aryaninvasionmyth.wordpress.com/page/2/

(6) Goel, Madan Lal, THE MYTH OF ARYAN INVASIONS OF INDIA, www.uwf.edu/lgoel

(7) Danino, Michel, Aryans and the Indus Civilization: Archaeological, Skeletal and

27

Molecular Evidence, Book: A Companion to South Asia in the Past, Pp.206, April, 2016.

(8) Danino, Michel, Aryans and the Indus Civilization: Archaeological, Skeletal and Molecular Evidence, Book: A Companion to South Asia in the Past, Pp.205-224, April, 2016. (https://www.researchgate.net/publication/301336677_Aryans_and_the_Indus_Civilization_Archaeological_Skeletal_and_Molecular_Evidence)

(9) Grierson, George Abraham, Linguistic Survey of India, 11 Vols. In 19 Parts. Delhi, Low Price Publ. (2005)

(10) Grierson, George Abraham, Linguistic Survey of India, volume: VIII Indo-Aryan Languages, North-Western Group, Part I Sindhi & Lahnda

(11) Pirzado, Anwar, Sindhi Language and Literature, Sindhi Language Authority, Hyderabad, ISBN: 978-969-9098-14-7

(12) Mukherjee, Sibasis, Sindhi language and its history, https://www.academia.edu/800843/Sindhi_language_and_its_history

(13) http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D8%B1%D9%86%D9%8A%D8%B3%D9%BD%20%D9%BD%D8%B1%D9%85%D9%BE

رڪ سنڌي، سنڌو سڀیتا جي وسر، )14(

28

(15) http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%B3%D9%86%DA%8C%D9%8A%20%D9%BB%D9%88%D9%84%D9%8A

(16) Possehl, Gregory L., 1996. Meluhha. Reade, Julian (ed.), The Indian Ocean in antiquity. London: Kegan Paul International in association with the British Museum.

(17) Parpola, Asko (1994), Deciphering the Indus script, Cambridge University Press,

(18) Allana, G.A, (2002) Origin and growth of Sindhi language, p: 301, nstitute of Sindhology. Jamshoro

رڪ سنڌي، سنڌو سڀیتا جي اوسر )19((20) Allana, G.A, Linguistic and Cultural

Study of Brahui Language, Pp: 42-50, BRAHUI LANGUAGE Past, Present and Future, Edited by: Sikander Brohi, Brahui Academy, Pakistan, Quetta, 2018

29

، ھ� مفروضوآریائي حملي، لڏپالڻ وارو سازش

دنیا جي وڏي جاگرافیائي ایراضي تي قبضو �ندڙ انگریز انتھائي چاالڪ، م�ار ۽ پنھنجي مفادن جي تحفظ خاطر

وڏي ھنن دنیا جي . مستقبل الِء ڊگھي رٿابندي �ندڙ قوم ھئيآبادي کي ھٿیارن بدران عقل، ڏاھپ ۽ م�اري سان پنھنجي

جنھن وقت ھڙاپا ۽ موھن جي دڙي جي کو�ائي . بیٺ�یت بٹایوع ۾ 1922بعد سنڌو سڀیتا دنیا آڏو نروار ٿي، ان وقت یعني

برطانوي انگریز سڄي برصغیر، آس�ریلیا، نیوزیلینڊ، ڏکڻ . تي قابض ھیا آفریقا، مصر، آئرلینڊ، �ئناڊا سمیت ٻین مل�ن

سندن ڀیٽ ۾ بیٺ�ي ریاستن جا ح�مران، مذھبي پیشوا ۽ عوام انتھائي سادو، ھر ڳالھھ تي بنا �نھن سوچ جي ویساھھ ۽ بنا

انگریزن برصغیر سمیت جن . جاچ جوچ جي اعتبار �ندڙ ھیوتي قبضو �یو، اتان جي عوام ۾ موجود مذھبي، نبھ ریاست

جو گھرو مطالعو �ري، طبقاتي ۽ برادري ت�رارن ۽ تضادن انھن تضادن ۽ ت�رارن کي پنھنجي بیٺ�ي مفادن الِء استعمال �یو ۽ اھڙا نظریا ۽ تصور ایجاد �یا، جیئن انھن تضادن کي وڌی� گھرو �ري ��راَء جي ش�ل ۾ آٹي سگھجي، جیئن

انگریزن انتھائي چاال�ي ۽ . سندن بیٺ�ي مفاد سالمت رھنادن کي وڌی� گھرو م�اري سان برصغیر ۾ بھ انھن تض

�رڻ الِء ھٿ ٺو�یا نظریا گھڙیا ۽ انھن جي ایڏي تھ تشھیر �ئي، جو ھتان جا اصل رھواسي سندن سامراجي ۽ بیٺ�ي

اھو ئي . نظرین جا سندن کان وڌی� و�یل ۽ حامي بٹجي ویاسبب ھیو جو انگریز دنیا جي ھ� ننڍڙي اقلیت ھوندي، وڏي

ھنن . ۾ �امیاب ٿیاا�ثریت تي صدین تائین ح�مراني �رڻ مقامي ماٹھن کي نھ فقط سیاسي پر نظریاتي طور بھ غالم بٹائي

30

ھنن دنیا جي اڌ آبادي کي غالم بٹائڻ الِء �نھن ھٿیار ۽ . ورتوطاقت جو سھارو نھ ورتو، پر پنھنجي علم، ھنر، سائنس ۽ مذھبي بنیادن تي �وڙي پرچار ذریعي کین ذھني طور غالم

�یترائي مل� ۽ قومون انگریزن جي اڄ تائین .بٹائي ورتوسیاسي غالمي مان آزادي ماٹڻ باوجود ذھني طور سندن غالمي

. ۾ مبتال آھن

اسان کي سنڌ ۽ ھند جي تاریخ بابت انگریزن جي گھڙیل ٿیورین برطانوي تاریخدانن ۽ . کي بھ ان پسمنظر ۾ ڏسڻ گھرجي

آر�یاالجي جي ماھرن ھ� گھري سازش ۽ ح�مت عملي جیئن ھن . غیر تي آرین جي حملي جو تصور آڏو آندوھیٺ برص

سندن ان ٿیوري . خطي ۾ سندن بیٺ�ي مفاد سالمت رھي سگھن. جو �یتو اڄ تائین برصغیر سنڌ ھند جا ماٹھو ڀوڳي رھیا آھن

اڄ بھ برصغیر جا ماٹھو انگریزن جي ان سازشي ۽ �وڙي ۾ اڄ بھ پا�ستان ۽ انڊیا جي اس�ولن . ٿیوري ۾ یقین رکن ٿا

. برطانوي سامراج جي ان سازشي ٿیوري کي پڙھایو وڃي ٿواسان جا �یترائي محقق اڄ بھ انگریزن جي قائم �یل بي بنیاد ۽ ٺڳي ۽ م�اري تي ٻڌل انھن ٿیورین ۾ نھ فقط یقین رکن ٿا پر

31

پنھنجي تحقیق دوران انھن کي بنیاد بٹائي دلیل طور استعمال . �ن ٿا

آرین جي حملي واري بي بنیاد ٿیوري اڄ بھ برصغیر جي ماٹھن وچ ۾ سیاسي، ثقافتي ۽ ٻولي جي بنیاد تي تضادن جو سبب بٹیل

ان ئي ٿیوري جي بنیاد تي انگریزن اتر ۽ ڏکڻ ھندستان . آھيجي ماٹھن وچ ۾ دراوڙ ۽ آریا جي نسلي بنیادن تي تضاد کي

ھنن وڏي . ھاریوھٿي ڏني ۽ کین ھ� ٻئي جي سامھون آٹي بیچاال�ي ۽ م�اري سان ڏکڻ ھندستان جي رھواسین کي

برصغیر جو اصل وارث دراوڙ قرار ڏنو ۽ اتر ھندستان جي ماٹھن کي آرین نسل جو قرار ڏئي، کین ٻاھران یعني یورپ کان

ساڳي طرح ھتان جي قدیم اصلو�ي . آیل حملي آور قرار ڏنوجو مذھب قرار ھندو مذھب کي بھ ٻاھران درآمد �یل یورپ

اھڙي طرح انگریزن سنڌو ۽ سرسوتي ندین جي �نارن . ڏنو . تي سرجیل ویدن کي بھ یورپین تخلیق جو درجو ڏئي ڇڏیو

32

جوازآریائي حملي واري ٿیوري گھڙڻ جو

صدي ۾ جن بھ مل�ن تي قبضو �یو، انھن ۾ 19انگریزن ویڙھایو ۽ راڄ “پنھنجي ناجائز قبضي کي برقرار رکڻ الِء

مفتوح عالئقن جي . واري پالیسي تي عمل �یو” ریو�ماٹھن کي پاڻ ۾ ویڙھائڻ خاطر �ٿي مذھب جو سھارو ورتو ویو تھ �ٿي وري نسل پرستي کي بنیاد بنائي عوام منجھھ

برصغیر ۾ بھ انگریزن ساڳي . نفرتون پئدا �یون ویونپالیسي تي عمل �ندي، ھ� طرف ڏکڻ ۽ اتر ھندستان جي

۽ دراوڙ بنیاد تي ورھائڻ ۽ ویڙھائڻ جي ماٹھن کي آریا�وشش �ئي تھ ٻئي طرف ھندو مسلم ۽ ھندو سک جي

. بنیاد تي عوام منجھھ نفرت جون دیوارون کڙیون �یونجنھن جو اڳتي ھلي نتیجو ننڍي کنڊ جي ورھاست جي

.صورت ۾ اڳیان آیو

یورپي ماھرن، برطانوي ح�مرانن ۽ مسیحي مذھبي پیشوائن جي تھذیب جون پاڙون اکیڙڻ جي �وشش گڏجي برصغیر

ان مقصد الِء ھنن آریا نسل جي حملي واري ٿیوري . �ئيگھڙي ڀارت جي سماجي تاڃي پی�ي کي ورھائڻ جي �وشش

ورھایو ۽ مذھب “۽ ” ورھایو ۽ ح�ومت �ریو“ھنن . �ئيبرطانوي . واري ح�مت عملي تي �م �یو” تبدیل �ریو

جي ثقافت تبدیل �رڻ ح�مران قبضي ھیٺ آیل مل� ھندستان ان سازش جو . واري ح�مت عملي تي �م �ري رھیا ھئا

مقصد ھن مل� جي معیشت تي قبضو �رڻ ۽ پنھنجو مذھب اھوئي سبب آھي جو . عیسائیت کي ڦھالئڻ جي �وشش ھئي

تي پنھنجي مذھب انگریزن جن بھ مل�ن تي قبضو �یو، ااھوئي . سائیت جو ڦھالُء �رڻ الِء سڀ حربا استعمال �یاعی

�ینیا ۾ ھن وقت آھي جو سندن قبضي ھیٺ رھندڙ مل� سبب 82سی�ڙو، یوگنڊا ۾ 90عیسائي مذھب جي پوئلڳن جو

سی�ڙو 90سی�ڙو ۽ فلپائین ۾ 75سی�ڙو، ڏکڻ آفریقا ۾ انگریزن پنھنجي قبضي ھیٺ آیل مل� روانڊا . انگ موجود آھي

33

تان جي ۾ بھ نسلي بنیادن تي سازشي ٿیوریون متعارف �رائي، اھوتو ۽ �و�سي قبیلن م دشمني جا بنیاد قائم �ري ڇڏیا، جنھن سبب ٻنھي قبیلن ۾ برطانوي ح�مرانن جي ٻاریل نفرت واري

ع ۾ 1947خود . باھھ لکین ماٹھو موت جي منھن ۾ ڏئي ڇڏیابرصغیر جو مذھب جي بنیاد تي ورھاڱو �رائي لکین ماٹھن

�رڻ سمیت کي پنھنجا اباٹا وطن ڇڏڻ، ھ� ٻئي جو �وساڄ بھ ھن . ھمیشھ الِء ھ� ٻئي جي جان جو دشمن بٹائي ڇڏیو

خطي جا ماٹھو انگریزن جي سازشي ٿیوري سبب جنگ ۽ .ڇ�تاڻ جو ش�ار آھن

آریائي نسل پرستي واري ٿیوري بابت رٿابندي

ع ۾ پالسي جي جنگ 1757برطانیھ جي ایسٽ انڊیا �مپني ش�ست ڏئي ڀارت تي ۾ نواب آف بینگال سراج الدولھ کي ڀارت تي مرحلي وار . پنھنجي قبضي جي شروعات �ئي

قبضي بعد ننڍي کنڊ جي تاریخ، مذھبن، ثقافتن، ٻولین ۽ ماٹھن ع تي لنڊن ۾ 1824آگسٽ 11جي نفسیات تي تحقیق الِء

) The Royal Asiatic Society(رائل ایشیا�� سوسائ�ي حقیق جو مقصد ان سوسائ�ي جي ت) 2)(1. (جو بنیاد وڌو ویو

ھندستان تي پنھنجي قبضي کي برقرار رکڻ الِء رٿابندي ھن سوسائ�ي طرفان ھندستان بابت تحقیق الِء . �رڻ ھیو

جن ھن خطي . یورپي ماھرن جي ھ� �یم مقرر �ئي وئيجي تاریخ، ھتان جي ماٹھن منجھھ ٻولي، تھذیب، ثقافت ۽ مذھبي تضادن بابت تحقیق �ري �یترائي �تاب ۽ رساال

ثقافتي �تابن جا انگریزي ۾ ۽ ڇپایا ۽ ھندستان جي مذھبيان سوسائ�ي ھندستان جي ٻولین . ترجما �ري شایع �رایا

ھن سوسائ�ي سان الڳاپیل یورپي ) 3. (بابت بھ تحقیق �ئيماھرن سنس�رت زبان جو بھ انڌو منڊو مطالعو �رڻ بعد

34

اھو نتیجو �ڍیو تھ سنس�رت ۽ یورپي ٻولین ۾ �جھھ جنھن �ري ھندستاني ٻولین جو . ڙائي موجود آھيھ�جھ

بنیاد ضرور یورپ جون زبانون رھیون ھوندیون ۽ قدیم زماني ۾ ھندستاني ٻولین جو اصل وطن یورپ رھیو ھوندو، یورپ مان ئي اھي ٻولیون سفر �ري ھندستان پھتیون

یورپي ماھرن سنس�رت ۽ یورپي ٻولین ۾ �جھھ . ھوندیوناد بنائي اھو مفروضو قائم �یو تھ قدر ھ�جھڙائي کي بنی

قدیم زماني ۾ یورپ جي ماٹھن ھندستان تي قبضو �ري اتي یورپ جا اھي ماٹھو . پنھنجون بیٺ�ون قائم �یو ھوندیون

�یر ھئا، جن قدیم زماني ۾ برصغیر تي حملو �ري ان کي ان سوال جي جواب خاطر ھنن . پنھنجي قبضي ھیٺ آندو

پي نسل جي آرین جي حملي ق م ۾ ھندستان تي یور 1500 . جو بي بنیاد مفروضو گھڙي ورتو

لنڊن ۾ ڳجھي گڏجاٹي

سنڌو ماٿري تي آرین جي حملي واري ٿیوري جو بنیاد لنڊن ۾ ع ۾ رائل ایشیا�� سوسائ�ي لنڊن 1866 اپریل 10 .وڌو ویو

جنھن ۾ ڀارت تي قبضي . جي آفیس ۾ ھ� ڳجھي گڏجاٹي ٿيجو جواز گھڙڻ ۽ ھتان جي ماٹھن کي ذھني طور غالم رکڻ

ان گڏجاٹي ۾ . الِء مختلف ٿیورین تي بحث مباحثو �یو ویوان ڳالھھ تي اتفاق �یو ویو تھ ڀارت تي پنھنجو قبضو

جواز گھڙیا وڃن ۽ انھن کي عام �یو برقرار رکڻ الِء اھڙاوڃي، جیئن ڀارت جا ماٹھو مسیحي قبضي کي کلیل دل سان

. قبول �ن ۽ انگریزن یعني یورپین کي ڌاریا تصور نھ �نع ۾ ان ئي گڏجاٹي ۾ پھریون ڀیرو ڀارت تي 1866اپریل 10

قائم �یو مفروضویورپین آریا نسل جي قبضي جو بي بنیاد یترو تھ ڦھالیو ویو جو خود ڀارت جا ویو ۽ ان �وڙ کي ا

. ماٹھو بھ ان کي سچ سمجھڻ لڳا

35

نامیاري محقق ۽ تاریخدان ڊین چندورا پھریون ڀیرو یورپ ) 4(جي ان سازشي ٿیوري تان پردو کٹندي لکیو آھي تھ

آرین جي حملي واري ٿیوري برصغیر بابت تحقیق متعلق ورپي ی. غلط بیاني �رڻ نھ ھیو، پر اھا ھ� سازش ھئي

اھا . ماھرن شعوري طور تي اھا ٿیوري گھڙي عام �ئياپریل 10ٿیوري گھڙڻ الِء لنڊن جي ایشیا�� سوسائ�ي ۾

جنھن ۾ . ع تي ھ� ڳجھي گڏجاٹي �وٺائي وئي1866. ڀارت تي آرین جي حملي واري ٿیوري جو بنیاد وڌو ویو

ان ٿیوري قائم �رڻ جو مقصد اھو ھیو تھ ھندستاني ) 5(ھو باور �رائجي تھ �جھھ صدیون اڳ بھ ماٹھن کي ا

یورپي نسل جي آرین ھندستان تي قبضو �یو ھو ۽ ڀارت جا موجوده ماٹھو ان یورپي نسل یعني آرین جو اوالد آھن، سندن ھندو مذھب ۽ سنس�رت ٻولي بھ یورپي نسل جي آرین جو

ان �ري ھو ھاٹي بھ انگریزن کي ڌاریا . مذھب ۽ ٻولي آھيان �ري آرین جي حملي واري . �نح�مران تصور نھ

ٿیوري کي ٻیا �ي بھ تاریخي ۽ تھذیبي بنیاد نھ ھیا، پر اھا جیئن انگریز ھندستان تي . ٿیوري خالص سیاسي سازش ھئي

)6. (پنھنجو ناجائز قبضو برقرار رکي سگھن

36

:حواال

(1) Noehden, G. H. (1824). "Report of the Proceedings of the Asiatic Society of Great Britain and Ireland, at Its First General Meeting, on the 15th of March, 1823". Transactions of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland.

(2) https://royalasiaticsociety.org/

(3) http://www.asiaticsocietykolkata.org/history

(4) Chandora, Deen, Distorted Historical Events and Discredited Hindu Chronology, Revisiting Indus-Sarasvati Age and Ancient India, (p. 383)

(5) Danino, Michel, The Invasion That Never Was, The Mother’s Institute of Research, Delhi, & Mira Aditi, Mysore, 1996; 2nd edn, revised and enlarged, 2000 (co-author)

(6) Knapp, Stephen, Crimes Against India: and the Need to Protect its Ancient Vedic, New York, 2009, P. 136, https://books.google.com.pk/

37

آرین جي اصل وطن بابت ماھرن ۾ اختالف

سنڌو ماٿري جي سڀیتا تي نام نھاد آرین جي حملي واري بي بنیاد ٿیوري گھڙیندڙ یورپي ۽ جرمن ماھرن ۾ ان ڳالھھ تي بھ

ڇا�اڻ . اختالف موجود آھن تھ آرین جو اصل وطن �ھڙو ھوتھ آرین جي حملي وارو تصور ئي �وڙ تي ٻڌل ھو، جنھن

�وڙ �ري ھر ماھر ان �وڙ کي بنیاد فراھم �رڻ الِء ٻئي (Max Muller)جرمن ماھر می�س مولر . جو سھارو ورتو

ع 1853می�س مولر . آرین کي وچ ایشیا جو قرار ڏئي ٿولفظ کي یورپ ۾ ھ� اعلى نسل طور متعارف ” آریا“ڌاري ھن پھریان انڊو آرین ٻولین جي گروپ وارو تصور بھ . �رایو

ع ۾ آریا نسل واري 1888گھڙیو، می�س مولر اڳتي ھلي ھن پنھنجي اڳ ڏنل نظرئي کي رد . تان پوئتي ھ�ي ویو موقف

�ندي اھو موقف اختیار �یو تھ ھن آرین کي ھ� نسل قرار نھ ڏنو ھو، پر انھن ماٹھن کي آریا قرار ڏنو، جی�ي آریائي

ع ۾ ڇپیل پنھنجي �تاب ۾ 1888پاڻ . ٻولیون ڳالھائیندڙ ھیایان ٿو لکي ٿو تھ مان ھ� کان وڌی� ڀیرا اھا ڳالھھ واضح �

ان جو مطلب �و . تھ مون جی�و آریا لفظ استعمال �یو آھيجی�ي ساڳیون . الڳ نسل نھ پر انھن ماٹھن جو گروھھ آھي

می�س مولر ۽ ڊا��ر ٿاپر سمجھن ) 1.(ٻولیون ڳالھائیندڙ آھنٿا تھ آرین جو اصل وطن اروسیا ریجن جي الیپس جي اوڀر ۾

Andreas) جڏھن تھ جرمن ماھر اینڊریاس نیھرنگ. ھیوNehring) 2. (آرین کي ڏکڻ روس جو رھواسي قرار ڏنو (

) Juliusآس�رین ٻولي ماھر جیولس پو�ورني ) 3()Pokorny ) ع1970اپریل 8ع، وفات 1887جون 12جنم (

جیولس ) 4. (آرین جو اصل وطن روس کي ڄاٹائي ٿو

38

ھن جرمني . پو�ورني آئرش قومپرستي جي حامي ھیوفیسر جي حیثیت سان ذمیواریون ادا �یون، یونیورس�ین ۾ پرو

جنھن �ري ھو آئرش قومپرستي سمیت جرمن نسل پرستي جي پاڻ پھرین عالمي جنگ ۾ آس�رین فوج جو بھ . اثر ھیٺ رھیو

جیولس پو�ورني موجب سنڌو ماٿري تي حملو . حصو رھیوجیولس پو�ورني ئي آڳا�ین انڊو . �ندڙ آریا روس کان آیا ھئا

جنھن موجب ڏکڻ ایشیا جون . جو شجرو بھ گھڙیو یورپین ٻولین�یتریون ئي ٻولیون انڊو یورپین ٻولین جي حسب نسب مان

آرین کي (Brandstein)ٻئي طرف برانڊس�ین ) 5.(آھنثابت �رڻ جي �وشش (Kirghiz Steppe)�رغز اس�یپي

. نازي ماھر آرین جو نسل جرمن قرار ڏین ٿا) 6. (�ري ٿوموجب آریا اولھھ سائبیریا (Morgan)ھ� ٻئي ماھر مورگان

آرین (Jairazhov)ساڳي طرح جیرازوف . جا رھواسي ھئاکي اولھھ �یپسین سمنڊ واري عالئقي جو رھواسي ثابت �ري

Professor)جڏھن تھ پروفیسر می�ڊونل . ٿوMacdonnel) ساڳي . موجب آریا اوڀر یورپ جا رھواسي ھیا

موجب آریا آس�ریا یا (Dr.Gilex)طرح ڊا��ر گلی�س آرین جي اصل وطن بابت اتفاق نھ . ھنگري جا رھواسي ھیا

ھجڻ مان ثابت ٿئي ٿو تھ آریا نالي اولھھ جي مل�ن ۾ �نھن بھ روضو گھڙڻ آرین جو مف. انساني نسل جو �وبھ وجود نھ ھیو

بعد ھر یورپي، جرمن ۽ روسي ماھر انھن کي پنھنجي پنھنجي

39

آرین جي اصل ) 7. (عالئقي جو ثابت �رڻ جي �وشش �ئيوطن تي اختالفن باوجود ھنن مڙني ماھرن جو گڏیل مقصد اھو ثابت �رڻ ھیو تھ آرین یورپ کان سنڌ ۽ ھند طرف لڏپالڻ

.�ئي ۽ ھن خطي تي دائمي قبضو �یو

آریا مفروضي کي �ي بھ تاریخي ۽ ثقافتي بنیاد ھ� طرف فراھم نھ �یل آھن، تھ ٻئي طرف ان جا خالق �ي سائنسدان، بائیوالجسٽ، اینٿروپالجسٽ ۽ آر�االجسٽ نھ پر فوجي جرنیل ھیا، جن برطانوي ۽ جرمن فوج ۾ اھم عھدن تي

سندن دنیا جي تاریخ سان �ابھ . ذمیواریون ادا �یون

فقط فوجي ح�مت عملي تحت مفتوح ھو ،دلچسپي نھ ھئيقومن کي طاقت سمیت نظریاتي بنیادن تي غالم بنائڻ واري

آریا نظرئي جو . ح�مت عملي تحت �م �ري رھیا ھئار گریٽ بر�ین جو سر�اري مالزم وڏو حامي می�س مول

. ۽ سندس برصغیر ۾ ایسٽ انڊیا �مپني سان رابطا ھئا وھھو ھتان جي ٻولین بابت تجزیو ۽ مطالعو �ري رھیو ) 8(

ھن طرفان آریا نسل بابت ڏنل ٿیوري قابض انگریزن . ھوجیئن تھ می�س مولر ) 9. (جي مفادن کي سگھھ بخشڻ ھیو

پاڻ جرمن نسل جو ھیو، پر کیس برطانیھ طرفان اھم عھدن جنھن جي احسان طور ھو برطانوي . �یو ویو تي مقرر

40

ھندستان ۾ .قبضي جو وڏو حامي ۽ دفاع �ندڙ رھیوبرطانوي بیٺ�ي دور تي تحقیق �ندڙ ماھرن موجب برطانیھ جي ح�مرانن آریا نسل جي برصغیر تي حملي واري بي بنیاد

پائونڊ ڏئي سندس 7500ٿیوري کي گھڙڻ الِء می�س مولر کي ) 10. (ھیون خدمتون حاصل �یون

ساڳي طرح آریا مفروضي جا ٻھ وڏا حمایتي السین )LassenChristian) ( ۽ 1876)۽ وفات 1800جنم

) 1920، وفات 1864جنم ( )WeberMax(می�س ویبر جرمن ) 11. (سخت گیر جرمن نسل پرست ۽ قومپرست ھیا

نسل پرستي ۾ مبتال ماھر السین ۽ ویبر انگریزن جي ان تمام گھٹو خوش ھئا، ڇا�اڻ تھ آریا نسل آریائي نظرئي مان

. جي ان نظرئي ۾ جرمن نسلي برتري جو عنصر موجود ھیوھنن ٻنھي جرمن ماھرن آرین ٿیوري کي اڳتي وڌائڻ ۾ ) 12(

. مدد فراھم �ئي) ان�لی�چوئل(انگریزن کي ف�ري

41

:حواال

(1) Muller, Max, Biographies of Words and the Home of the Aryas, 1888, pg 120.

(2) Nehring, Andreas, Aryans and Dravidians.The Discovery of the Dravidian Family of Languages and the Representation of the Tamil Society by German Missionaries in the 19. Century, in: ICHR 2002.

(3) Bergunder Michael, HeikoFrese, Ritual, Caste, and Religion in Colonial South India, Primus Books, 2011

(4) Pokorny, Julius. 1959, 2007. Proto-Indo-European Etymological Dictionary. A Revised Edition of Julius Pokorny’sIndogermanischesEtymologischesWörterbuch. Published on the Internet: Indo-European Language Revival Association.

(5) Arvidsson, Stefan, Aryan Idols: Indo-European Mythology as Ideology and Science, University of Chicago Press, 2006

(6) Beckwith, Christopher I. (16 March 2009), Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present, Princeton University Press

42

(7) Kumar, Senthil, A.S. (2012), Read Indussian, Amarabharathi Publications & Booksellers

(8) Stephen G. Alter (9 March 2005). "The Battle with Max Müller". William Dwight Whitney and the Science of Language. Johns Hopkins University Press

(9) Shukla, Shyam Narayan, The Myth of the Aryan Invasion Theory , http://theindianheritage.blogspot.com/2010/09/macaulays-letter-and-origin-of-f-max.html

(10) Rajaram, N.S., Aryan Invasion — History or Politics?

http://archaeologyonline.net/artifacts/aryan-invasion-history

http://www.slideshare.net/nidhi1509/aryans-invaded-india-fabricated-history

(11) http://topyaps.com/aryan-invasion (12) Reinhard Bendix, Max Weber: An

Intellectual Portrait, Volume 2, 1998

See also:

Roslyn Wallach Bologh, Love Or Greatness (Routledge Revivals): Max Weber and Masculine Thinking, 2009

See also:

Jonathan Peter Spiro, Defending the Master Race, 2009

43

انگریزن جو غالمن الِء تعلیمي سرشتو

برصغیر تي برطانوي سامراجي قبضي بعد انگریزن ھن خطي جي ماٹھن کي ذھني طور غالم بٹائڻ الِء پنھنجو تعلیمي سرشتو

جنھن تحت قبضي ھیٺ آیل ھندستان منجھھ پڙھیل . الڳو �یولکیل ماٹھن جي اھڙي کیپ تیار �رٹي ھئي، جی�ا سندن

خاص �ري ھتان نوجوانن کي . مفادن جو تحفظ �ري سگھيجتي سندن . على تعلیم الِء یورپین یونیورس�ین ۾ مو�لیو ویوا

اھڙي ذھني تربیت �ئي وئي، جیئن ھو واپس ھندستان اچي . انگریزن جي مفادن جي نگھباني جا فرض سرانجام ڏین

ھندستان ۾ انگریزن پنھنجو تعلیمي سرشتو الڳو �رڻ الِء ٿامس ) Thomas Babington Macaulay(بابنگ�ن می�اولي

می�اولي . کي ایجو�یشن بورڊ جو چیئرمین مقرر �یو) 1(سندس سوچ ھئي تھ . مذھبي طور ��ر پرو�یس�نٽ عیسائي ھیو

ھندن کي عیسائي مذھب اختیار �رائڻ سان انگریز ھندستان ۾ ان سان گڏ ) 2. (انتظامي طور سگھھ حاصل �ري سگھن ٿا

انگریزن جي تعلیمي سرشتي ذریعي ھندستانین جو اھڙو نسل تیار �ري سگھجي ٿو، جی�و اڳتي ھلي انگریزن جو اتحادي

می�اولي ایجو�یشن بورڊ انڊیا جي چیئرمین . بٹجي سگھي ٿوع ۾ پنھنجي پيُء کي خط لکیو، جنھن مان 1836شپ دوران

. سندس ناپاڪ ارادن جي پروڙ پئي ٿي

اسان جو ”ي پيُء کي لکیل خط ۾ چوي ٿو تھ می�اولي پنھنجاس�ولن وارو نظام بھتر طریقي سان ڦھلجي ھندستان ۾ انگلش

. ان جا ھندستانین تي بھتر اثر پئجي رھیا آھن.... رھیو آھيمنھنجو ایمان آھي تھ جی�ڏھن اسان جي اس�ولن وارو اھو

سالن ۾ ھتان 30نظام بھتر طریقي سان ھلندو رھیو تھ ایندڙ آزادي (جي اعلى سوسائ�ي ۾ ھ� بھ نظریاتي ماٹھو ) بنگال(

اھو مقصد �نھن بھ ماٹھو جو عقیدو . موجود نھ رھندو) دپسن

44

ان تعلیمي نظام . تبدیل �رڻ کان سواِء حاصل �ري سگھبوسان اسان ھندستانین جي مذھبي آزادي ۾ �ابھ مداخلت �رڻ

)4) (3( “.کان سواِء پنھنجا مقصد حاصل �ري سگھنداسین

زن می�اولي جي ان خط مان اندازو لڳائي سگھجي ٿو تھ انگریبرصغیر ۾ انگلش تعلیمي سرشتو الڳو �ري پنھنجي بیٺ�ي

عیسائي مذھبي پیشوا . نظام کي برقرار رکڻ جي �وشش �ئيانگریزن جي ھندستان تي قبضي برقرار رکڻ الِء ھ� خاص مشن ھیٺ ھتي آندا ویا ۽ اھم عھدن تي مقرر �ري، سندن

ن ذریعي ھتان جي ماٹھن کي ذھني طور غالم بنائڻ جون سازشواھي ئي مذھبي پیشوا ھن خطي جي پنھنجي مفادن . س�یون ویون

مشھور لیک� ارون شوري . تحت تاریخ مرتب �رڻ لڳا Missionaries in(” مشنریز ان انڊیا“ پنھنجي �تاب

India ( ۾ انگریزن جي قبضي وقت ھندستان ۾ عیسائي مشنریزپاڻ لکي ٿو تھ . جي �ردار کي ثبوتن سان وائکو �یو آھي

ائي مشنریز جو �ردار مذھبي گھٽ پر انگریزي بیٺ�ي عیسھنن ھندستان ۾ برطانوي . نظام کي سگھھ بخشڻ وڌی� ھو

حا�من جي سڄي ھٿ طور �م �یو، ھو مذھبي ادارا گھٽ پر اصل ۾ سامراجي نظام جا غیر سر�اري طور ٻانھن ٻیلي

)5. (ھئا

می�اولي کي برطانوي تعلیمي سرشتي ذریعي برصغیر جي ماٹھن کي ذھني طور غالم رکڻ الِء �نھن اھڙي ماٹھو جي تالش ھئي، جی�و ساٹس ان �م ۾ ٻانھن ٻیلي ٿي �م �ري

می�اولي کي . سگھي یا سندس نظرین کي سگھھ بخشي سگھيلنڊن واپس پھچڻ بعد اھڙو ماٹھو ھٿ اچي ویو، جی�و سندس

اھو ماٹھو نوجوان جرمن ماھر . پورو �ري سگھي �ارج کيمی�س مولر ھو، جی�و نھ صرف سر�اري مدد جو گھرجائو

می�اولي . ھو، پر ویدن جي مطالعي ۾ بھ دلچسپي رکندڙ ھیوایسٽ انڊیا �مپني تائین پنھنجو اثر رسوخ استعمال �ري رگ . وید جو ترجمو �رائڻ الِء می�س مولر الِء فنڊ حاصل �یا

مولر مسیحي مذھب کي انڊیا ۾ ڦھالئڻ الِء ایسٽ انڊیا می�س می�س مولر . �مپني الِء �م �رڻ الِء رضامند ٿي ویو

45

ایسٽ انڊیا �مپني طرفان فنڊ حاصل �رڻ بعد ویدن جو ھن ویدن سمیت . ترجمو ۽ انھن جي تشریح جو �م ھٿ ۾ کنیو

ڏکڻ ایشیا جي مذھبن اسالم، ٻڌمت، جین ڌرم ۽ ٻین ڌرمن بابت جلدن ۾ �تاب مختلف لیک�ن ذریعي مرتب یا ترجمو 50

Sacred Books(انگریزي ۾ اھي جلد . �ري شایع �رایاof the East (جي نالي سان شایع �یا ویا) .انھن جلدن ۾ ) 6

ویدن جي معنى ۽ مفھوم اھڙي طرح سان �ڍڻ جي �وشش �ئي وئي، جیئن انھن جي پڙھڻ سان مسیحي مذھب کي ھٿي

. جي قدم ھندو مذھب بابت مونجھارا پئدا ٿینملي ۽ برصغیر ان جو پتو . ویدن جي ترجمي پویان �ھڙي سازش ل�ل ھئي

ع ۾ پنھنجي زال کي لکیل 1866اسان کي می�اولي طرفان . خطن مان ٿئي ٿو

اھي وید ئي “می�اولي پنھنجي زال کي لکیل خطن ۾ چوي ٿو تھ کین اھو ان �ري ویدن ذریعي . ھندن جي مذھب جو بنیاد آھن

. ڏیکارڻ جي �وشش �ئي وئي آھي تھ سندن بنیاد ڇا آھيھزار سالن جا بنیاد 3مون کي پ� آھي تھ سندن گذریل

ٻن سالن بعد . �مزور �رڻ جو اھو ئي ھ�ڙو رستو آھيمی�اولي بر�ش انڊیا جي قائم مقام سی�ری�ري ڊیوڪ آف

انڊیا جو قدیم : کي لکي ٿو تھ) Duke of Argyll(ارگائل جی�ڏھن مسیحي مذھب ان جي . ھب آخري پساھن ۾ آھيمذ

ھنن مڙني ” جاِء نھ واالري تھ اھو �نھن جو ڏوھھ ھوندو؟ثبوتن مان پتو پوي ٿو تھ می�س مولر برطانوي بیٺ�ي ح�ومت جو ایجنٽ ھیو، جنھن معاوضو وٺي، بر�ش انڊیا جي

. مفادن الِء ھن خطي جي تاریخ کي مسخ �یو

جا سیاسي مفاد ھ� ٻئي سان ��رائڻ جڏھن جرمني ۽ برطانیھلڳا ۽ برطانیھ جا ماٹھو جرمني جا سخت مخالف بٹجي ویا تھ

ع ڌاري می�س مولر جرمن قومپرست ھجڻ جي ناتي 1872ھن نھ فقط برطانیھ . برطانیھ کي الوداع �رڻ جو فیصلو �یو

سال اڳ قائم �یل آریا نسل واري 25کي ڇڏیو پر پنھنجي سال آریا 30پاڻ عمر جا آخري . ي ڇڏیوٿیوري تان بھ ھٿ کٹ

ڇا�اڻ تھ اھا . نسل واري ٿیوري جو سخت مخالف رھیو

46

می�س مولر آریا . ٿیوري برطانیھ کي فائدو رسائي رھي ھئينسل واري ٿیوري تان دستبردار ٿي، ان کي آریا نسل بدران

. آرین ٻولین واري ٿیوري تائین محدود �ري ڇڏیو

:حواال

(1) MacKenzie, John, "A family empire," BBC History Magazine (January 2013).

(2) Macaulay by Zareer masani - a review". Guardian. Retrieved 20 September 2018.

(3) Evans, Stephen (2002). "Macaulay's minute revisited: Colonial language policy in nineteenth-century India”. Journal of Multilingual and Multicultural Development 23 (4): 260–281.

(4) "Minute by the Hon'ble T. B. Macaulay, dated the 2nd February 1835" (From: Bureau of Education. Selections from Educational Records, Part I (1781-1839). Edited by H. Sharp. Calcutta: Superintendent, Government Printing, 1920. Reprint. Delhi: National Archives of India, 1965, 107-117.)

47

http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00generallinks/macaulay/txt_minute_education_1835.html

(5) Shourie, Arun, Missionaries in India, May 1st 1998 by South Asia Books

(6) THE SACRED BOOKS OF THE EAST – ALL 50 VOLUMES, https://www.holybooks.com/the-sacred-books-of-the-east-all-50-volumes/

Note: The Sacred Books of the East is an enormous project undertaken by Max Müller and various authors from 1879 and 1910. Written by: Various oriental scholars, edited by Max Müller, Published by: Oxford University Press

48

ٿیوري ڳچي ۾ پئجي یورپ کي پنھنجي ئي وئي

ع ۾ آرین جي ڏکڻ ایشیا جي 1850جنھن وقت یورپي ماھرن مل�ن ڏانھن لڏپالڻ یا حملي واري ٿیوري گھڙي، ان وقت اڃا

سنڌ ۽ ھند تي قبضي ) 1. (سنڌو سڀیتا جي دریافت نھ ٿي ھئيبعد یورپین ۽ جرمنن اھا ٿیوري گھڙي ھتان جي ماٹھن کي اھا

وشش �ئي تھ ھن خطي جا ماٹھو ڳالھھ باور �رائڻ جي �جڏھن تھ قبضو . غیر مھذب، علم، ادب ۽ سائنس کان اڻ ڄاڻ ھیا

علم ۽ سائنس ،رپي اصل کان سڌریل، تھذیب یافتھ�ندڙ یعني یوجا ڀنڊار ھیا، ان �ري ھو دنیا مٿان حا�میت �رڻ جا حقدار

سنڌو سڀیتا جي دریافت کان اڳ اھو سمجھیو ویندو ھو تھ . ھیاق م کان یونان کان ٿئي 1200تاریخ جي شروعات دنیا جي

انگریزن یونان جي تھذیب کي بنیاد بنائي ان نظرئي کي ) 2( .ٿيھٿي ڏني تھ باقي مل�ن ۽ خاص �ري سندن بیٺ�ن جا ماٹھو

سنڌو سڀیتا جي دریافت ٿیڻ . جھنگلي، جاھل ۽ اڻ سڌریل ھئائم �یو کان اڳ آرین جي حملي وارو مفروضو بھ ان بنیاد تي قا

ویو تھ برصغیر جي تاریخ آرین جي ھن خطي تي حملي کان ان وقت جیتوٹی� ھندو ڌرم جا مقدس . پوِء شروع ٿئي ٿي

�تاب وید، مھاڀارتا ۽ رامائڻ یورپین جي نظر مان گذریا ھئا ۽ ھنن انھن جا پنھنجي مقصد مطابق ھیر ڦیر �ري انگریزي ۾

قط ڏند �ٿائن، ترجما بھ �یا ھئا، پر ھو انھن �تابن کي فقصن ۽ �ھاٹین تي ٻڌل قرار ڏئي، انھن جي تاریخي حیثیت کان

ع ۾ ھڙاپا ۽ موھن جي 1922پر جڏھن . ان�ار �ندا رھیادڙي جي کو�ائي �رائي وئي ۽ ان سان دنیا جي سڀ کان قدیم ۽ عظیم سنڌو تھذیب ن�ري نروار ٿي تھ یورپین الِء ھتان جي

49

سڌریل ھجڻ ۽ ھ� عظیم ھزار سال کان بھ اڳ 5ماٹھن جي شھري تمدن جي وارث ھجڻ واري حقیقت ھضم �رڻ ڏکي ٿي

یورپین کي سنڌو تھذیب جي دریافت بعد پنھنجا اڳ قائم . پئي�یل نظریا تبدیل �رٹا پیا، پر ان سان گڏوگڏ ھنن آرین جي حملي واري ٿیوري کي سنڌو سڀیتا جي پوئتي پوڻ سان سلھاڙي

تھ سنڌو ماٿري جي تھذیب جي زوال اھو نئون تصور اڳیان آندو جنھن الِء ھنن . جو سبب یورپي نسل جي آرین جو حملو ھیو

یورپین طرفان ان . ق م جو سن بھ طئھ �ري ورتو 1500. محسوس نھ �ئي وئيبابت �نھن بھ ثبوت جي ضرورت

اھڙي طرح ھنن سنڌو سڀیتا جي اھمیت کي گھ�ائڻ الِء �و بھ . موقعو ھٿان وڄائڻ نھ ڏنو

سنڌو سڀیتا جي دریافت اھو ثابت �یو تھ یونان نھ پر ھن خطي سنڌو سڀیتا جا ماٹھو دنیا جا پھریان سڌریل ۽ تھذیب یافتھ ماٹھو ھئا، جن شھرن جو بنیاد وڌو، لکت ایجاد �ئي، آبپاشي جو نظام

یورپین الِء اھو ) 3. (تیار �یو ۽ پرڏیھھ سان واپار شروع �یوجنھن وقت یورپ وٽ �ابھ تاریخ نھ تسلیم �رڻ ڏکیو ھیو تھ

ھئي، �ا بھ تھذیب نھ ھئي، �وبھ �لچر نھ ھیو، �وبھ لکت جو نظام نھ ھیو، ان وقت سنڌو ماٿري ۾ سڌریل شھري رٿابندي ھیٺ شھر قائم �یا ویندا ھئا، گھرن ۾ رڌپچاَء الِء رڌٹا ھیا،

50

ان ئي احساس . غسل خانھ ھیا، پاٹي جي نی�اس جو نظام ھیوي ختم �رڻ ۽ یورپي نسل جي برتري قائم رکڻ الِء �متري ک

. ھنن ھ� ٻئي پٺیان ھٿ ٺو�یا نظریا ۽ ٿیوریون پیش �یونھنن پنھنجي صدمي ۽ �اوڙ جو توڙ ھن خطي جي تاریخ کي مسخ �رڻ، ھتان جي ماٹھن جي تذلیل �رڻ ۽ تاریخي حقیقتن

. کي �وڙي مروڙي پیش �رڻ جي صورت ۾ �ڍیو

تھ جنھن وقت ننڍي کنڊ مان ھ� عظیم سوچڻ جي ڳالھھ آھي شھري تھذیب نروار ٿي تھ یورپي ماھرن کي �ن ۾ اھا ڦوڪ �نھن ڏني تھ ان تھذیب کي فنا �ندڙ آریا نالي یورپي نسل

ان نسل ۽ سندس نالي بابت دنیا جي �ھڙي �نڊ منجھان . ھیو�ھڙي قدیم آثار یا قدیم لکت جي دریافت . کین ثابتیون ملیون

ر پئي تھ ان وقت ڌرتي جي ھن گولي تي آریا نالي مان اھا خب�و نسل بھ رھندڙ ھیو ۽ ان نسل ھزارین میل لتاڙي اچي سنڌو

سوال ٿو پئدا ٿئي تھ ڇا ان دور . ماٿري جي سڀیتا کي تباھھ �یو۾ مواصالت جون ایڏیون سھولیتون موجود ھیون جو لکین ماٹھن

انکا ۽ ھنن پاڻ جا قافال ھزارین میل لتاڙي سنڌو ماٿري ۾ پھتوڌی� ترقي یافتھ تھذیب کي فنا �یو ۽ سندن وارثن کي ڏکڻ

جی�ڏھن واقعي آریا ایترا طاقتور . ھندستان طرف ڀڃائي �ڍیوھیا تھ پوِء سنڌو سڀیتا جي نام نھاد زوال بعد قدیم آثارن مان سندن ھتي اچڻ ۽ ھتان جي تھذیب تي قبضي جون ثابتیون ڇو نھ

�ڏھن آرین حملو �ري سوال ٿو پئدا ٿئي تھ جی. ملیون آھنسنڌو ماٿري کي فتح �رڻ بعد ھتي مستقل س�ونت اختیار �ئي تھ پوِء کین ھن ماٿري جا ڀریا ڀاڳیا شھر تباھھ �رڻ جي

ھنن خالي ٿیل شھرن ۾ پاڻ رھائش ڇو . ضرورت ڇو پیش آئي . نھ اختیار �ئي

دنیا اندر اھڙو �وبھ مثال موجود ناھي تھ ھ� نسل یا قوم ٻي ل جي خطي تي قبضو �ري کین شھرن سمیت قوم یا نس

جی�ڏھن . ٻھراڙین مان بھ م�مل طور تي بي دخل �یو ھجيآرین شھر تباھھ �یا ۽ شھرن جي ماٹھن ٻئي خطي طرف . لڏپالڻ �ئي تھ پوِء ٻھراڙین ۾ رھندڙ ماٹھو �یڏانھن ویا

یورپي ماھرن جي تجویز �یل انھن �ارن اصلو�ن رھواسین

51

جن کي . ٿري ۾ موجود ھجڻ گھرجي ھاجي باقیات تھ سنڌو ما . ھو ڏکڻ ھندستان جا دراوڙ قرار ڏین ٿا

: حواال

(1) https://www.britannica.com/topic/Aryan (2) Carol, G. Thomas (1988). Paths from

ancient Greece. Brill. Retrieved 12 June2011.

(3) Wright, Rita P. (2009). The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. Cambridge University Press.

52

حملو ۽ رگ ویدجو آرین

سوال پئدا ٿئي ٿو تھ انگریزن ۽ یورپي ماھرن کي �نھن ٻڌایو تھ آرین سنڌو ماٿري تي حملو �ري، ان کي قدیم دور ۾ پنھنجي بیٺ�یت بٹایو ھو؟ ڇا کین اھڙي �ا ثابتي برصغیر جي قدیم آثارن، قدیم تاریخ، تھذیب، لوڪ ورثي یا

کان سواِء ” نھ“جنھن جو جواب . مذھبي �تابن مان ملي ھئيبرصغیر سنڌ ھند جا قدیم مذھبي �تاب . �جھھ بھ نھ آھي

جن ۾ اھڙي �ابھ ثابتي موجود ناھي تھ ھن خطي . وید آھنتي ان دور ۾ ٻاھران آیل �نھن ماٹھن جي گروھھ حملو

سنڌو ماٿري ۾ ھندو ڌرم جا مذھبي . �ري قبضو �یو ھو�تاب چار وید سنڌو سڀیتا جي پوئتي پوڻ واري دور یعني

جن ۾ رگ وید، سماوید، . بعد تحریر �یا ویا ق م 1500انھن چئني ویدن کي دنیا جون . یجر وید، اٿرا وید شامل آھن

. قدیم کان قدیم لکتون قرار ڏنو وڃي ٿو

لفظ جي معنى ڇا آھي؟” آریا“

سننس�رت ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معنى “ آریا”اصل ۾ ي انڊیا ج. آھي) Noble(“ عزت وارو”�و نسل نھ پر

ع جي سنس�رت 450جي سن ) Amarakosha(امار�وشا لفظ جي ھن ” آریا“۾ ) Sanskrit lexicon(لفظن جي لغت

)2) (1. (ریت سمجھاٹي ڏني آھي

mahakulakulinaryasabhyasajjanasadhavah

آریا اھو شخص آھي، جی�و �نھن اوچي خاندان مان ھجي، . سٺو اخالق ۽ ڀلو ورتاُء رکندڙ ھجي

جي “ راما”ھندن جي ڌرمي �تاب رامائڻ ۾ بھ ساڳي طرح :ورتاَء بابت بھ ھیئن لکیل آھي

aryasarvasamascaivasadaivapriyadarsanah

53

آریا اھو آھي، جی�و سڀني ۾ برابري جو ورتاُء �ندڙ ھجي ۽ .سڀني کي پیارو ھجي

. لفظ استعمال ٿیل آھي“ آریا”ڀیرا 36اھڙي طرح رگ وید ۾ بھ اچو تھ ڏسون رگ . الِء استعمال ٿیل نھ آھي پر اھو �نھن نسل

. وید ۾ آریا جو لفظ استعال �یئن ٿیل آھي

prajaaryajyotiragrah ... (RV, VII. 33.17)

ھتي مشعل لفظ . آرین جا ٻار مشعل وانگر سربراھي �ندڙ آھنرگ وید ۾ آریا انھن . عقیدي جي نسبت سان استعمال ٿیل آھي

جی�ي ھ� طئھ �یل سماجي . ھيماٹھن الِء �تب آندو ویو آآریا ۽ اڻ آریا . جي پیروي �ندڙ آھن) طور طریقن(نظام

ماٹھن جي پرک ان طئھ �یل �وڊ آف �نڊ�ٽ تحت �ئي خاندان سان تعلق رکندڙ ھوندو جی�و ماٹھو اوچي . ویندي ھئي

سٺو اخالق ۽ ورتاُء رکندڙ ھوندو ھو، ایماندار ۽ ماٹھن سان ھو،ان کي آریو �وٺیو ویندو ھو ۽ ان .ڙ ھوبابري جو ورتاُء �ند

. جي ابتڙ �ردار جي مال� کي اڻ آریو تصور �یو ویندو ھوان جي وڌی� بھتر تشریح ھندن جي ڌرمي لکتن منو ڌرما

۽ منوسمرتي ) Manudharma Shastra(شاسترا )Manusmriti (اڳتي ھلي اھي تصور مذھبي اوچ . ۾ ٿیل آھي

)4) (3. (ي ویانیچ ۽ طبقاتي ش�ل اختیار �ر

ان �ري اھو سمجھڻ تھ رگ وید ۽ ٻین مذھبي لکتن ۾ آریا لفظ ویدن ۽ . �نھن نسل یا قوم طور استعمال ٿیل آھي، غلط ٿیندو

ڙن ۾ ویڙھھ ۽ وااپنشدن سمیت پران ۾ �ٿي بھ آرین ۽ درھندن جي مذھبي �تاب . اختالفن جو ذ�ر موجود ناھي

ھمالیھ جبل، بنگال جي منوسمرتي ۾ آرین جي دیس جون حدون منوسمرتي، . (اپسمنڊ ۽ عربي سمنڊ جي وچ ۾ ڏیکاریل آھن

رگوید موجب آریا ستن دریاھن واري مل� ۾ ) 22، 3شلو�ا اھي ست دریاھھ گنگا، جمنا، سرسوتي، شتدوري . رھندا ھئا

. ھئا) جھلم(، وتاستا )چناب(، اس�اني )راوي(، پرسپي )ستلج( )5، 75، 10شلو�ا (

54

روبنڊو موجب ویدن ۾ آیل آریا لفظ �نھن نسل جي شري اونمائندگي نھ ٿو �ري نھ وري انڊیا ۾ ٻن ثقافتن جي نشاندھي

یعني ٻني کیڙیندڙ طور ) ھر(” ار“پر اھو لفظ . �ري ٿو )5. (استعمال ھیٺ آیل آھي

این ایس راجارام موجب جرمن قومپرستن طرفان ادا �یل سمجھڻ گھرجي تھ ان �ردار تي ڳالھائڻ کان اڳ اھو ڏسڻ ۽

لفظ جي معنى ڇا آھي؟ آریا ھندستان ۾ ھزارین سالن کان ” آریا“آرین جي . آریا لفظ جو یورپین غلط استعمال �یو. رھندڙ ھئا

پرڏیھھ کان اچي ھندستان تي قبضو �رڻ ۽ سنڌو سڀیتا کي ان . تباھھ �رڻ وارو نظریو یورپین جي تازي ایجاد ھئي

ماڳن جي دریافت ۽ کو�این سمیت نظرئي جي ھندستان ۾ قدیمساڳي . پراٹي ر�ارڊ مان �وبھ ثبوت یا حمایت نھ ملي آھي

طرح آرین جي ھ� نسل واري نظرئي کي بھ ھندستان جي االجي سمیت پراٹي ل�رري ر�ارڊ مان �ابھ حمایت یا یآر�

. ھٿي نھ ٿي ملي

ساڳي طرح ڀارت جي نامیاري اینٿروپالجسٽ ۽ یورپ سمیت قدیم ٻولین تي تحقیق �ندڙ ماھر سوجي رائو منڊاولي انڊیا جي

موجب رگوید ۾ آرین لفظ جو استعمال �نھن نسلي گروپ بدران اولھھ جي یورپي .ثقافتي لفظ طور استعمال �یو ویو آھي

صديُء کان اڳ �ٿي بھ آرین لفظ جو ذ�ر نھ ٿو 18مل�ن ۾ �نھن بھ یورپي مل� جي تاریخ یا قدیم دور ۾ لکیل . ملي

�تاب ۾ اھڙو ذ�ر نھ ٿو ملي تھ یورپ م �ي آریائي نسل جا جن قدیم دور ۾ انڊیا سمیت ایران ۽ ٻین مل�ن . ماٹھو رھندڙ ھئا

تي �اھون �ري انھن کي فتح �یو ھو، یا انھن مل�ن طرف ) 6. (�ا لڏپالڻ �ئي ھئي

موجب ) Wim Borsboom(ماھر وم بورسبوم �یناڊا جيموجوده بلوچستان جي اڀرندي حصي وارین ماٿرین مان ش�ار ۽ پوکي راھي تي گذر سفر �ندڙ ماٹھن جي �ولن سپتا سنڌو

ھنن ماٹھن سپتا سنڌو ماٿري ۾ پوکي . ماٿري طرف لڏپالڻ �ئيان �ري کین آریا یعني زمین . راھي �رڻ شروع �ئي

55

کي آرین کیڙیندڙ ۽ پوکي راھي �ندڙ سڏیو ویو ۽ سندن خطي مھرڳڙھھ ۾ رھندڙ ھي ماٹھو . جو خطو یا زمین قرار ڏنو ویو

تھذیب جا ابتدائي ڏا�ا اتي طئھ �رڻ بعد سپتا سنڌو ماٿري ۾ ق م ۾ آریا 1850. شاندار شھري تھذیب جو حصو بٹجي ویا

لفظ عزت دار، زمین رکندڙ یا پوکي راھي �ندڙ طور استعمال )7. (�یو ویندو ھو

و مذھب ۽ ویدن جو خالق ٻاھران آیل آرین یورپي ماھر ھندیعني بیٺ�ي راڄ قائم �ندڙ انگریزن آرین . کي قرار ڏین ٿا

جي حملي جو بي بنیاد مفروضو قائم �ري ھن خطي جي ماٹھن کي سندن قدیم مذھب ھندو ڌرم ۽ قدیم �تابن ویدن جي

جی�ڏھن واقعي آرین . مال�ي تان بھ بي دخل �ري ڇڏیوت تي حملو �ري ان تي قبضو �یو ھو ۽ سنڌو ماٿري ۽ ڀار

آرین ئي وید تحریر �یا ھئا تھ آخر انھن چئن ویدن ۾ ان ھندن جي قدیم . حملي ۽ قبضي جو قصو موجود ڇو نھ آھي

مذھب، �لچر، ثقافت، ریتن رسمن مان اھڙیون ثابتیون ڇو نھ فقط ان . نھ ٿیون ملن، جنھن سان ان نظرئي کي سگھھ ملي

لکتن ۾ اھڙو �وبھ ثبوت ۽ خ، آر�یاالجيدور جي قدیم تارینھ ٿو ملي، پر ان بعد بھ صدین تائین ھن خطي جي لکیل آڳا�ین تاریخن، قدیم �تابن، قصن، لوڪ ورثي ۾ اھڙا ثبوت

ق م 1500موجود ڇو نھ آھن، جنھن مان اھا ثابتي ملي تھ بعد آرین ھن خطي تي قبضو �ري، ان کي نھ فقط پنھنجي

ھن خطي جي ماٹھن کي ھندو ڌرم ۽ ماتحت �یو ھو پرسندن قدیم مذھبي �تاب وید بھ تحفي طور فراھم �ري مٿن

سنڌو سڀیتا جي دور بعد ٻڌ ڌرم ۽ جین ڌرم . احسان �یو ھوجي قدیم تاریخ، روایتن ۽ لکتن مان اھڙي �ابھ ثابتي نھ ملڻ

ویدن جي زماني . ان ھٿ ٺو�ئي تصور کي وائکو �ري ٿيانھن . ن مٿي عرصو گذري چ�و آھيسال کا 3500کي اڄ

سو سالن دوران برصغیر ۾ لکیل تاریخن، تاریخي 35�تبن، ثقافتي ۽ مذھبي لکتن، قصن، �ھاٹین، شاعري ۽

خود . �ھاوتن ۾ ان قسم جو ذ�ر ڇو �و نھ موجود آھيانگریزن، جرمنن ۽ ٻین یورپي آر�یاالجس�ن کي پنھنجي

56

کو�این مان اھڙا بیٺ�ي دور ۾ ھن خطي جي قدیم آثارن جي ثبوت ڇو نھ ھٿ آیا، جنھن مان سندن ئي ان مفروضي کي

صدي ۾ یورپي ماھرن کي اھو 19آخر . حاصل ٿئي ھا سگھھھزار سال اڳ سندن �3ٿان نزول ٿیو تھ ننڍي کنڊ تي ساڍا

ابن ڏاڏن قبضو �ري ھتي ھندو مذھب جو وجود عمل ۾ آندو سیڙجي ھندو ھو ۽ پنھنجن اصلو�ن وطنن بدران ھتي اچي

ھزار سال 3جی�ڏھن ساڍا . ڌرم جا قدیم �تاب وید لکیا ھئااڳ نام نھاد آریا نسل ایترو ئي سڌریل، لکیو، پڙھیو خطرناڪ ھٿیارن سان ھٿیاربند ۽ جنگ جو علم ڄاٹندڙ ھیو تھ سندن ان حرفت ۽ چاال�ي جون ثابتیون سندن پنھنجن

ن جي ڇا آری. اصلو�ن وطنن مان ڇو ھٿ نھ آیون آھنآڳا�ن وطنن مان آر�یاالجس�ن کي �ا اھڙي ثابتي ملي

. آھي، جنھن سان سندن ان موقف کي ھٿي ملي سگھي

یورپي محققن ۽ ٻولي ماھرن طرفان آرین جو سنڌو ماٿري ۾ اچڻ ۽ ھتان جي اصلي باشندن کي غالم بٹائي انھن جو قتل عام

یا �رڻ یا مڙني ماٹھن کي سنڌو ماٿري مان نی�الي ڏئي ڇڏڻسندن سموري تھذیب ۽ ان جي شھرن ۽ وسندین کي م�مل

آریا نھ . طور فنا �ري ڇڏڻ وارو تصور ھ� مفروضو آھيان �ري . �ا قوم، نھ وري قبیلو یا ماٹھن جو �و گروھھ ھیو

اھو تصور �رڻ تھ سنڌو سڀیتا جو خاتمو نام نھاد آریا قبیلن .آندو، عقلي ۽ سائنسي بنیادن تي بیٺل نھ آھي

آریا اصل ۾ �ا قوم، قبیلو یا نسل نھ ھو، پر سنڌو ماٿر ۾ رھندڙ آریا اھي ماٹھو سڏبا ھئا، جی�ي . ماٹھن جو ھ� طبقو ھو

ھارین کي موھن جي دڙي جي دور کان وٺي . ھارپو �ندا ھئاھندو ڌرم جي عروج واري دور ۽ ان کان پوِء بھ آریا چیو ویندو

ریل یعني اڻ آریا چیو جڏھن تھ ھارپو نھ �ندڙن کي اڻ سڌ. ھومان ن�تل آھي ۽ ’ ھر‘اصل ۾ ’ ھري‘ھندن جو دیوتا . ویندو ھو

ان �ري سنڌو ماٿر ۾ . آباديَء جو دیوتا تصور �یو ویندو آھي) ھاریا(آباديَء ۽ خوشحالي جي عالمت طور ھارین کي آریا

سنس�رت زبان ۾ بھ آرین جي معنى اوچي . �وٺیو ویندو ھوسنس�رت زبان ۾ آریا لفظ �نھن . يذات، شریف ۽ آزاد آھ

57

جیئن یورپي . نسل، قبیلي یا قوم جي نالي طور �تب نھ آیو آھيمحققن ھ� مفروضو قائم �ري تاریخ ۾ آرین جو افسانو

یورپي محققن طرفان آرین جو افسانو ) 8. (گھڙي شامل �یوگھڙڻ پویان بھ ننڍي کنڊ جي ماٹھن کي غالم رکڻ جو ھ�

ورپ خاص �ري جرمنيَء جا ماٹھو پاڻ ی. نفسیاتي حربو ھوکي آریا یعني سڌریل نسل جا سمجھندا ھئا ۽ برصغیر تي پنھنجي قبضي کا جائز ڄاٹائڻ الِء ھنن ھتان جي تاریخ کي مسخ

انگریز محققن ۽ ح�مرانن پاڻ کي . �رڻ جي �وشش �ئيآرین جا وارث ڄاٹائي دنیا آڏو ۽ غالم قومن آڏو اھو ثابت �رڻ

تھ ھو قدیم دور کان وٺي سڌریل ۽ طاقتور جي �وشش �ئيسندن �مزور . ھنن ئي سڄي دنیا کي تھذیب یافتھ بٹایو. ھئا

ڇو جو ھو تھذیب جا علمبردار ھئا . قومن مٿان قبضو جائز ھیو . ۽ دنیا کي مھذب �رڻ الِء ماضيَء جیان ٻیھر ن�تا ھئا

ھیا �و ٻاھران آیل نسل جا ماٹھو نھ ) ھارپو �ندڙ ماٹھو(آریا ھنن ئي ماٹھن . پر ھو سنڌو ماٿري جا ئي اصلو�ا رھواسي ھئا

رگ وید . ق م ۾ انڊیا جي ٻین عالئقن ڏانھن لڏپالڻ �ئي 2000۾ بھ اھو ئي لکیل آھي تھ آریا پاڻ کي سپتا سنڌو ماٿري یا ریجن

سپتا سنڌو ان ئي جاگرافیائي خطي تي . جا رھواسي قرار ڏین ٿارگ . تا جو جاگرفیائي خطو آھيجی�و سنڌو سڀی. مشتمل آھي

وید بعد لکیل ٻین ویدن ۾ ۾ بھ اھو ئي لکیل آھي تھ انھن آرین سپتا سنڌو کان گنگا ۽ جمنا ماٿرین طرف ) ھارپو �ندڙ ماٹھن(

جڏھن رگ وید ۾ ذ�ر ھیٺ آیل آریا پاڻ کي سپتا . لڏپالڻ �ئيسنڌو جا رھواسي قرار ڏین ٿا تھ پوِء آخر ان ڳالھھ تي ڳنڊ ڇو

رگ . ني وئي آھي تھ ھو ھن خطي جا اصلو�ا باشندا نھ ھئاڏوید ۾ �ٿي بھ آرین پاڻ کي سپتا سنڌو کان سواِء �نھن ٻئي

نھ وري ویدن ۾ . مل� یا خطي جو رھواسي قرار نھ ڏنو آھي. �ٿي اھو لکیل آھي تھ آریا یورپ یا سین�رل ایشیا کان آیا ھئا

ان جي سدا وھندڙ ویدن ۾ آرین طرفان پنھنجي مادر وطن سنڌ ۽آخر آرین کي سچو . دریاھھ سنڌو جي شان ۾ گیت سرجیل آھن

انھن جي پنھنجي ئي �یل دعوى کي . ڇو نھ ٿو سمجھیو وڃي . تسلیم ڇو نھ ٿو �یو وڃي

58

:حواال

(1) Amarakosha compiled by B.L.Rice, edited by N.Balasubramanya, 1970, page X

(2) Literary and Historical Studies in Indology, Vasudev Vishnu Mirashi, , Motilal Banarsidass Publ., 1975, p. 50-51

https://sanskritdocuments.org/doc_z_misc_amarakosha.html

(3) Rajaram, N. S.,Caste and Science: Hot Air and Cold Fusion

(4) Preston Peet, Disinformation guide to ancient aliens, lost civilizations, astonishing archaeology & hidden history, San Francisco, 2013, P. 41

http://archaeologyonline.net/artifacts/aryan-invasion-history

(5) Varma, Vishwanath Prasad, The Political Philosophy of Sri Aurobindo, 1990

(6) Mandavilli, Sujay Rao, The Demise of the Dravidian, Vedic and Paramunda Indus Hypotheses: A brief explanation as to why these three Hypotheses are no longer tenable, Pp:6-7

(7) https://independent.academia.edu/WimBorsboom

(8) Sindhi, Ruk, Rise of Indus Civilization, Hyderabad, Sindh,

59

ویدن ۾ سنڌو ندي جي ساراھھ

ھندن جي مذھبي �تاب رگ وید کي سڄي دنیا جو آڳا�و �تاب جی�و سنڌو نديُء جي �نارن تي ) 1. (آھيقرار ڏنو ویندو رگ وید ۾ سنڌ کي انتھائي شاھو�ار ۽ ڀریو . تخلیق �یو ویو

رگ وید جي منڊل ڏھون . ڀاڳیو پرڳٹو قرار ڏني ویو آھيسنڌ . ۾ لکیل آھي تھ سنڌ فصلن ۾ شاھو�ار آھي 75سُو�ت

۾ شاھو�ار ۽ ) گاڏین(ٿن سنڌ ر. گھوڙن ۾ شاھو�ار آھيسنڌوَء ندي سدا وھندڙ . ٺي ۾ شاھو�ار آھيڳھھ ڳ ،�پڙي ل�ي

.دریاھھ آھي، ان جا �نارا ماکي ڏیندڙ گلن سان سینگاریل آھن)2)(3(

رگ وید واري زماني ۾ بھ سنڌو سنڌو سڀیتا جي ڍر�ي پوڻ بعدماٿري جي سڀیتا اھڙي اعلٰي درجي تي پھتل ھئي، جو ان وقت

ھ� رشي سنڌو رگ وید جو. سندس ساراھھ جا ڍڪ ڀریا ویااي سنڌو، جڏھن تون “دریاھھ جي ساراھھ �ندي چوي ٿو تھ

میدان مان وھین ٿي، تڏھن بي شمار کاڌو پاڻ سان آٹین ٿي، اي سنڌو، جی�ڏھن تنھنجي خوبصورتيَء . تنھنجو پاٹي اُتم آھي

سنڌو . جي ڀیٽ �جي تھ تون نو ورني �نوار وانگر آھین )4( “.یرهسدائین جوان ۽ سدائین سھٹي آھین وغ

رگ وید ۾ لکیل گیتن ۾ سنڌ ۽ سنڌو دریاھھ جي شان ۾ �جھھ :ھن طرح چیو ویو آھي

! سنڌ” گھوڙن ۾ شاھو�ار، َرٿن ۾ شاھو�ار،

�پڙن ۾ شاھو�ار، سھٹن ڳھٹن ۾ شاھو�ار، ن ۾ شاھو�ار آھيي پیتي ۾ شاھو�ار ۽ سدا تازيَء اکاڌ

“. سان سینگاریلڀاڳوند سنڌوَء جا ماکي ڏیندڙ �نارا آھن گلن ساڳئي منڊل ۾ ھ� رشي چوي ٿو تھ،

جڏھن تون میدان مان وھین ٿي! اي سنڌو”

60

. اُتم آھي تنھنجو پاٹي. تھ بیشمار کاڌو پاڻ سان آٹین ٿي . تنھنجي سونھن پڻ نؤورني �نوار وانگر آھي! اي سنڌو

“! تون سدائین جواڻ ۽ سھٹي آھینپوِء ُسسرتو، رسا ۽ سویتي پھرین تون ترشتما سان، ! اي سنڌو” . سان وھین ٿي) سوات نديءَ (

سان بھ (Mehtnu)۽ میھتنو) گومل(، گومي )�اُبل(تون �ڀا “. گڏجي وھین ٿي

ایترین ندین جي گڏجڻ سان سنڌونديَء جي اوج جو بیان �ندي : رشي چوي ٿو تھ

! تان اُٿي ٿي، اُھا آسمان ڀریو ڇڏي سنڌوَء جي گڙگاٽ، ڌرتيءَ ”نھایت (نھایت زور سان وھي ٿي ۽ ُمنھن مٹیادار اٿس سنڌو

، سندس پاٹيَء جي آواز مان، ائین پیو ڀائنجي،)سھٹي آھي . ڄڻ مینھن جون اوڙ�ون گجگوڙ �ري پیون وسن

.… ِاجھا سنڌو، ڍڳيَء وانگر رنڀندي پئي اچيجیئن سوئا گایون، کیر ڀریل اوھن سان پنھنجن ڦرن ! اي سنڌو

ڏي ڊوڙن ٿیون،توڏي رنڀندیون کٹي پاٹي تیئن ٻیون ندیون، جدا جدا ھنڌن مان

“! اچنرشي، جنھن مھل سنڌوَء جي ڀرتي �ندڙ ندین کي سنڌوَء ڏانھن

: وھندي ڏٺو، تنھن مھل چیائینجیئن �و راجا ُیڌ �رڻ ن�رندو آھي ۽ پٺیان ! اي سنڌو”

لش�ر ھوندو اٿس،اڳیان مھندار ٿي ندین جي ) شاھاٹي شو�ت سان(تیئن تون بھ

ھلین ٿي ۽ ٻیون ندیون بھ پل�ٹون �ري، تنھنجي پٺیان ائین ھلن ٿیون،

“. ڄڻ تھ ساڳئي َرٿ ۾ سوار آھیو : ھ� ھنڌ وري چیائین

سندس ورڻ یا رنگ اڇو . اجیت آھي، سا سڌي وھي ٿي! سنڌو . آھي

سنڌو وڏي نديَء جي پاٹيَء ۾ تِک گھٹي آھي،جی�ي بھ متحرڪ یا . ي ٿي۽ چئني پاسي ٻوڙان ٻوڙ �ر

61

چرندڙ شیون آھن، سي اھڙیون تیز رفتار نھ آھن، جھڙي سنڌو “! آھي

: رگ وید جي ساڳئي ڏھین منڊل ۾ چیل آھيورڻ دیوتا تنھنجي وھڻ الِء گھٹیون وا�ون ٺاھیون ! اي سنڌو”

)5( “. آھن

جی�ڏھن وید لکندڙن ھن خطي یعني سنڌو ماٿري جا اصل نام نھاد آریا نسل جا ٻاھران آیل حملي آور رھواسي نھ ھیا ۽ ھو

ھنن کي تھ . ھیا تھ پوِء ھنن سنڌوندي جي شان ۾ ڇو قصیدا ڳایافطري طور تي ویدن ۾ پنھنجي اصل وطن جي ساراھھ ۾ گیت

ٻاھریان حملي آور ھمیشھ مفتوح قوم جي . چوڻ گھرجن ھاڌرتي، دریاھن، ٻولي، ریتن رسمن ۽ ثقافت سان محبت نھ پر

پر ھتي اھو �یئن ٿیو تھ ٻاھران آیل حملي .�ندا آھن نفرتآورن پنھنجي اصل وطن کي وساري سنڌو جي شان ۾ قصیدا

. ڳایا

:حواال

(1) Rig Veda, translated by Ralph T.H. Griffith in 1896 (PDF)

(2) Stephaniem Jamison and Joel Brereton (2014), The Rigveda : the earliest religious poetry of India, Oxford University Press, ISBN 978-0199370184,

(3) Advani, Bheromal, M., Ancient Sindh, Jamshoro,

(4) Advani, Bheromal, M., Ancient Sindh, Jamshoro,

(5) http://www.encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D8%B4%D9%84%D9%88%DA%AA

62

ین ۾ ویڙھھ جا سببراڻ آآرین ۽

ع ۾ موھن جي دڙي جي وڌی� 1945 وھیلرسر مور�یمر سنڌو سڀیتا جي ھن اھم ماڳ جي کو�ائي بعد . کو�ائي �رائي

ھن اھو مفروضو قائم �یو تھ موھن جي دڙي سمیت سنڌو سڀیتا جا ٻیا ماڳ سین�رل ایشیا ۽ یورپ کان آیل آریا نسل جي حملن

ھن اھو اندازو موھن جي دڙي مان ملیل . آورن تباھھ �یا ھئاجي بنیاد تي قائم �یو تھ اھي آرین جي حملي ۾ �جھھ الشن

جڏھن تھ ھڙاپا شھر جي گھرن کي ڏنل دیوارن . مارجي ویا ھئاکي �و�ن جو درجو ڏئي اھا راِء قائم �ئي تھ اھي قلعا آرین

۾ جڏھن ھڙاپا 1946 وھیلرسر مار�یمیر ) 1. (تباھھ �یا ھئایافت جي کو�ائي دوران ھ� دڙي جي چوڌاري قلعي نما ڀت در

�ئي تھ ھن بنا �نھن سوچ ویچار ۽ �ائیم وڃائڻ جي ان کي آرین جي حملي واري ٿیوري سان سلھاڙي اھو نتیجو �ڍیو تھ آرین سپتا سنڌو یعني ستن دریاھن جي دیس کي حملو �ري فتح �یو ۽ ھنن اتان جي رھواسین جي شھرن جي چوڌاري قائم

ویدن ۾ آرین موجب وھیلرمار�یمیر ) 2. (�یل قلعا تباھھ �یا. جي جنگجو دیوتا اندرا سنڌو سڀیتا جي ماڳن کي تباھھ �یو

کن قلعا تباھھ �ندڙ قرار ڏنو 90دیوتا اندرا کي ان ویڙھھ ۾ اھي قلعا �ٿي ھئا، جن کي اندرا تباھھ �یو انھن جو . پیو وڃي

وھیلرمار�یمیر . وٽ موجود ناھي وھیلر�وبھ تفصیل مار�یمر ھ� ڊٺل قلعي کي بنیاد بٹائي اصل ۾ ھڙاپا جي کو�این مان

می�س مولر جي آریائي حملي واري ٿیوري کي جواز فراھم .�رڻ جي �وشش �ئي

اصل ۾ آر�یاالجسٽ سان گڏ ھ� فوجي وھیلرسر مار�یمر ھن جنھن وقت موھن جي دڙي جي کو�ائي . جرنیل بھ ھیو

�رائي تھ ان کان ٿورو اڳ ھو ٻین عالمي جنگ ۾ ھ� آفیسر طور خدمتون سرانجام ڏئي واپس مو�یو برطانوي فوجي

63

جنھن �ري ھو جنگ ۾ بھرو وٺڻ سبب مڙني شین کي . ھوھن موھن جي دڙي جي .جنگ جي پسمنظر ۾ ڏسي رھیو ھو

کو�ائي دوران �جھھ الش ملڻ بعد ان کي شھر تي ٻاھرین حملي آور آرین جي �رایل قتالم سان ڀیٽ ڏني ۽ ھڙاپا موھن

ڊٺل ڀتین کي حفاظتي �وٽ ۽ قلعا قرار جو دڙو ۾ گھرن جي ڏئي اھو نتیجو �ڍیو تھ اھي قلعا حملي آور آرین تباھھ �یا

) 3. (ھئا

جي ان راِء سان ٻیا �یترائي ماھر متفق نھ وھیلرسر مار�یمر : جنم(آس�ریلیا جي نامیاري آر�یاالجسٽ وي گورڊن چلڊي . ھئا

سڀیتا جي مطابق سنڌو ) ع1957آ��وبر : وفات - 1892اپریل ماڳن تان �نھن بھ قسم جا جنگي ھٿیار نھ ملیا آھن، نھ وري

۾ملي ۾ تباھھ ٿیل یا جنگ جي صورت شھر �نھن اوچتي حموھن جي دڙي مان ملیل �جھھ . اباھھ ڏئي ساڙیل نظر اچن ٿ

مان اھو نتیجو نھ ٿو �ڍي سگھجي تھ ھن شھر ۾ �و شنالنامیاري . ٻاھران آیل حملي آورن قتل عام �یو ھو

جي مخالفت وھیلرآر�یاالجسٽ مارڪ �ینوائر بھ مار�یمر �ندي چیو تھ سنڌو سڀیتا جي شھرن جي �ائون پالننگ ۾ قلعن

اھي ڀتیون �نھن جنگ جي . جي �ابھ ثابتي نھ ٿي مليسندس چوڻ موجب اسان . ل نظر نھ ٿیون اچنپسمنظر ۾ جوڙی

کي سنڌو سڀیتا جي ماڳن جي کو�این دوران �نھن بھ قسم جي ان سان گڏ اسان کي . جنگ دوران ٿیل تباھي جا ثبوت نھ ٿا ملن

شھرن ٻاھران �نھن بھ قسم جا داخلي دروازا نظر نھ ٿا اچن، ن بچاُء الِء جوڙیا ویاجی�ي �نھن ٻاھرین حملي یا جنگ کا

جي ان وھیلرساڳي طرح جارج ایف ڊیلز بھ مار�یمر )4. (ھجنڊیلز موجب اسان کي موھن جي . راِء سان متفق نظر نھ ٿو اچي

دڙي جي مٿین تھھ مان �نھن بھ قسم جي ساڙ ٻار جا آثار نھ ٿا ملن، نھ وري �نھن جنگ جي صورت ۾ ماٹھن جا الش ۽

جي ماڳن تان سنڌو سڀیتا. جنگ ۾ استعمال ٿیل اوزار ملن ٿااسان کي �و ھ� بھ اھڙو ثبوت نھ ٿو ملي، جنھن مان اھو

) 5. (تاثر ملي تھ آرین حملو �ري ھنن شھرن کي فتح �یو ھو

64

ویڙھھ کي پرڏیھھ کان آیل حملي گھرو آرین ۽ اڻ آرین وچ ۾ آورن ۽ دیس ڌٹین وچ ۾ جنگ قرار ڏیڻ واري مفروضي کي

ي ۽ جینیات جا ماھر رد پالجوصديَء جا آر�یاالجي، اینٿر 20م ڌاري جڏھن زرعي نظام -ق1500اصل ۾ .�ري چ�ا آھن

وڌی� پ�و پختو ٿیو تھ ذاتي مل�یت جو تصور وڌی� گھرو ٿیو ۽ سنڌو ماٿري جو سماج آھستي آھستي طبقن ۾ ورھائجڻ

جنھن بعد ئي ھیٺین ۽ مٿئین طبقي ۾ اختالف وڌڻ لڳا، جن . لڳوھندن جي مذھبي . ر �ئياڳتي ھلي جھیڙن جي صورت اختیا

۾ جن جنگین جو ذ�ر آھي، اھي جنگیون ’ رگ وید‘�تاب ڌرتي ڌٹین ۽ ٻاھرین حملي آورن ۾ نھ ھیون، پر اھا ویڙھھ اصل

انھن جنگین کي یورپي . ۾ ھیٺین ۽ مٿئین طبقي ۾ شروع ٿيمحقق سنڌو ماٿري جي رھواسین ۽ ٻاھران آیلن ۾ لڙایون �ري

�ري چ�و آھیون تھ آریا اھي جیئن مٿي ذ�ر . پیش �ن ٿاماٹھو ھئا، جی�ي اوائلي سماج ۾ ھارپو �ندا ھئا ۽ سماج جي

ئي ) ھارین(انھن آرین . ٻین طبقن جي ڀیٽ ۾ وڌی� محنتي ھئادولت گڏ �رڻ شروع �ئي ۽ جڏھن دولت ججھي مقدار ۾ جمع

) آریا(ٿي ۽ وڌی� دولت جمع �رڻ جو حرص پیدا ٿیو تھ ھو جا مخالف ٿي بیٺا ۽ پاڻ ) راڄوٹي سماج(ج اوائلي اشترا�ي سما

کان �مزور ۽ سست ماٹھن کي پنھنجو غالم بنائي ورتو ۽ پاڻ پئسي ۽ دولت جي بنیاد تي سڌریل، شریف، ۽ اوچي ذات جا ٿي

مٿئین طبقي جا ماٹھو ھیٺئین طبقي ) سڌریل(جڏھن اھي آریا . ویام وارن جو استحصال �رڻ لڳا تھ منجھن جنگیون ۽ جھیڙا جن

جا ماٹھو لڏي ٻین ڏیھن ڏانھن ان �ري ھیٺین طبقي . وٺڻ لڳاان مان اھو . ۽ اتي وڃي نئین زندگيُء جي شروعات �ین ویا

مطلب وٺڻ بل�ل غلط ٿیندو تھ �و ٻاھران آیلن اچي سنڌ تي قبضو �یو ۽ ھنن ھتان جي اصل رھواسین کي ڌ�ي سنڌ مان

. ٻاھر �ڍي ڇڏیو ۽ پاڻ اڇي �اري جا مال� ٿي ویھي رھیا)6(

65

:حواال

(1) Wheeler, R. E. M., “Harappa 1946: The Defences and Cemetery R 37”, Ancient India, 3 (1947), p. 82.

(2) Danino, Michel, Aryans and the Indus Civilization: Archaeological, Skeletal and Molecular Evidence, Book: A Companion to South Asia in the Past, Pp.207-8, April, 2016.

(3) Wheeler R. E. M. 1947. Harappa 1946: the defences and cemetery R‐37. Ancient India 3: 58–130.

(4) Kenoyer JM. 1998. Ancient cities of the Indus Valley civilization. Karachi and Islamabad: Oxford University Press and American Institute of Pakistan Studies. P. 56

(5) Dales GF. 1964. The mythical massacre at Mohenjo Daro. Expedition 6(3): 36–43.

(6) Sindhi, Ruk, Rise of Indus Civilization, Hyderabad, Sindh.

66

آریائي ٿیوري ماھرن طرفان رد

ڀارت سمیت دنیا جي �یترن ئي آر�یاالجي، اینٿروپالجي ۽ تاریخ جي ماھرن انگریزن جي آرین جي حملي بابت ٿیوري

رد کيکي نھ فقط قبولڻ کان ان�ار �یو پر دلیلن سان ان آریا حملي واري ٿیوري جي مخالفت خود �یترن . �یو آھي

بیٺ�ي دور ۾ سنس�رت ۽ یورپي . ئي یورپي ماھرن �ئي۾ ھ� جھڙائي کي بنیاد بٹائي برصغیر تي آریا نسل جي ٻولین

ماٹھن جو حملي سان جوڙڻ جي خود �جھھ یورپي ماھرن بھ Isaac(جن ۾ برطانوي تاریخدان ائزڪ �ائلر . مخالفت �ئي

Taylor) ( بھ شامل ) ع1901وفات آ��وبر -1829جنم مئي�ائلر ٻولي ۽ نسلي گروپ ۾ ھ�جھڙائي کي سختي سان رد . ھوجنم آگسٽ (جڏھن تھ فرینچ آر�یاالجسٽ سیلومون رینیچ . یو�

آریائي نسل جي تصور کي ئي ) ع1932وفات نومبر - 1858ھن آریائي نسل واري تصور کي رد �ندي چیو تھ . رد �یو

ساڳي طرح . اھو ھ� مفروضو ۽ ان تي ڳالھائڻ بي وقوفي آھيوفات -1887جنم جون (برطانوي بائیوالجسٽ جولین ھ�سلي

بھ حیاتیاتي بنیادن تي انڊو یورپین ٻولین ) ع1975فیبروري واري خاندان ۽ آریائي نسل واري تصور وچ ۾ ڳانڊاپي کي رد

)1. (�ري ڇڏیو

۽ نیچرل سائنس جي ماھر سر جولین برطانیھ جي بائیوالجسٽ: ع وفات1887جون 22: جنم) (Julian Huxley(ھ�سلي

. بي بنیاد قرار ڏنو ویوطرفان بھ ان کي ) ع1975فیبروري 14آریا نسل یا ان حملي واري ٿیوري “ ھس�لي جو چوڻ ھو تھ

اھو فقط سیاسي پرچار خاطر . جو �وبھ سائنسي بنیاد نھ ھیوھ� وکر ھیو، جنھن کي ھٿي ڏیڻ الِء ٻولي جو جواز فراھم

ع ۾ آرین نسل واري 1939سر جولین ھ�سلي ) 2(” .�یو ویونوجوان جرمن اس�الر “تھ، ٿیوري کي رد �ندي لکي ٿو

67

ع ۾ آ�سفورڊ ۾ رھائش اختیار 1848فریڊرڪ می�س مولر ع ۾ پھریون ڀیرو 1853ئي س مولر�یبدقسمتي سان م. �ئي

انگریزي زبان ۾ ٻولین جي ھ� وڏي گروپ جي سڃاٹپ طور مولر نھ فقط آریا لفظ ٻولین جي . آریا لفظ جو استعمال �یو

پر آریا نسل جو بي بنیاد ھ� وڏي گروھھ طور استعمال �یو، ان نظرئي کي بعد ۾ جرمني ۽ برطانیھ . مفروضو بھ قائم �یو

)5) (4) (3(” .پنھنجي مفادن الِء استعمال �یو

بنگال سان واسطو رکندڙ مشھور تاریخدان ۽ ماھر سوامي ع، 1863: جنم( (Swami Vivekananda)ویوو �انندا

چوي ٿو آرین جي ان ٿیوري کي رد �ندي) ع1902وفات وٽ آرین جي برصغیر تي ) پنڊتن(تھ انھن یورپي ماھرن

حملي جو �ھڙو ثبوت موجود آھي، ھنن کي �یئن خبر پئي، �ٿان خبر پئي تھ انھن جھنگلي ۽ رول نسل جي آرین �نھن ٻئي مل� مان اچي ھن ماٿري تي حملو �ري ان تي

ھو . �ھڙي وید مان کین اھڙي ثابتي ملي آھي. قبضو �یوسوامي . ا مقصد ماٹڻ چاھین ٿاڙبنیاد ٿیوري مان �ھ ان بي

ع تي مھاراجا کتري کي 1895مارچ 4 ویوو �انندامو�لیل ھ� جوابي خط ۾ لکي ٿو تھ یورپي پنڊتن جي اھا

یورپي پنڊتن کي جڏھن بھ . ٿیوري �وڙي ۽ بي بنیاد آھيموقعو ملي ٿو تھ ھو ھتان جي مقامي ماٹھن کي اھو بانور

ش �ن ٿا تھ جیئن صدیون اڳ سندن نسل �رائڻ جي �وشجي آرین ھن خطي تي قبضو �یو ھو، ھنن بھ ھندستان تي

)7) (6.(قبضو �ري ان تسلسل جو ٻیھر ورجاُء �یو آھي

.N.S(ڀارتي آر�یاالجسٽ ڊا��ر این ایس راجارام Rajaram (سمیت آریا موجب آرین جي حملي واري ٿیوري

آریا لفظ جو انتھائي . ڙ معاملو رھیو آھيدلفظ انتھائي منجھائینسندس موجب موجوده دور ۾ . غلط استعمال �یو ویو آھي

سائنسي بنیادن تي تحقیق بعد اھو ثابت ٿیو آھي تھ برصغیر تي آرین جو �وبھ حملو نھ ٿیو ھو، ٻیو تھ رگ وید جا ماٹھو انڊیا ۾

لي آرین جي حملي واري ٿیوري نس. ق م جا آباد ٿیل آھن 4000

68

۽ سیاسي بنیادن تي ٻڌل آھي، ان جو تاریخ سان �وبھ واسطو . ناھي

آریا نسل واري ٿیوري گھڙیندڙ جرمن ماھر فریڊرڪ می�س لفظ ٻولین جي ” آریا“ع ڌاري انگریزي ٻولي ۾ 1850 مولر

ھن نھ فقط آرین ٻولین . ھ� وڏي گروپ طور متعارف �رایور ان سان گڏ جي گروپ وارو �وڙو ۽ بي بنیاد نظریو ڏنو پ

ڊا��ر این ایس . آرین نسل جو بھ مفروضو متعارف �رایوراجارام موجب ان بي بنیاد نظرئي کي جرمني ۽ انگلینڊ جي انھن لیک�ن ھٿي ڏني ۽ ان جي وڌي چڙھي پرچار �ئي،

کان ) Ethnology(جی�ي بنیادي طور انساني نسل بابت تعلیم رین حملي واري ڊا��ر این ایس راجارام موجب آ. اڻ ڄاڻ ھیا

ٿیوري جرمنن ایجاد �ئي ۽ برطانیھ ان کي پنھنجي مقصدن الِء آرین بابت ھ� نسل طور تصور ۽ ان کي . استعمال �یو

آریائي وطن سان ڳنڍڻ واري نظرئي جا خالق جرمن قومپرست )9) (8. (ھئا

Sri(شري اوروبنڊو ساڳي طرح ٻئي ھ� ڀارتي فالسافرAurobindo)(بھ آرین بابت ) ع1950: ، وفات1872: جنم

ان ٿیوري کي مذمت الئق قرار ڏیندي لکیو آھي تھ یورپین ویدن، اپنشدن ۽ گیتا جي ھن . جي اھا ٿیوري بي بنیاد ھئي

بنگالي ماھر موجب ویدن مان اھڙو �وبھ ثبوت نھ ملیو آھي تھ پرڏیھي نسل جي آرین ڀارت تي حملو �ري قبضو �یو

ي کي اتر ۽ ڏکڻ ھندستان جي عوام ھن آرین جي ان ٿیور. ھومنجھھ وڇو�یون پئدا �رڻ جي ھ� سامراجي سازش قرار

شري اوروبنڊو موجب ویدن ۾ آیل آریا لفظ ) 10. (ڏنو ھو�نھن نسل جي نمائندگي نھ ٿو �ري نھ وري انڊیا ۾ ٻن

یعني ) ھر(” ار“پر اھو لفظ . ثقافتن جي نشاندھي �ري ٿو )11. (ٺ آیل آھيٻني کیڙیندڙ طور استعمال ھی

سنڌ ۾ آمري ۽ بلوچستان ۾ پیرڪ جي ماڳن جي کو�ائي ع ۾ پنھنجي �1969رائیندڙ فرینچ ماھر زین میري �یسل

رپورٽ ۾ آریائي حملي واري مفروضي بابت لکیو تھ، ھیل تائین

69

�نھن بھ ماڳ تان آرین جي حملي سان واسطو رکندڙ �ابھ تھ سندن ان دور ھئا جی�ڏھن آریا ھتي آیا. آھي باقیات نھ ملي

سنڌو ) 12. (جي اھڙي تلوار یا �و خنجر تھ ڏیکاریو وڃيسڀیتا جي آخري دور کان پوِء وارن انھن ماڳن تان گھرن ۾ استعمال ٿیندڙ ٿانون، معیشت سان واسطو رکندڙ سامان، راندی�ا، لکتون، جنگ ۾ استعمال ٿیندڙ اوزار یا اڏاوتن جا

ندازو لڳائي سگھجي تھ ھتي نمونا نھ ملیا آھن، جن مان اھو ا . �ي پرڏیھھ مان آیل ماٹھو رھندڙ ھئا

یورپي ماھرن طرفان آریا لفظ جي غلط استعمال پویان سیاسي یورپین طرفان آریا لفظ جي غلط استعمال کي سمجھڻ . مفاد ھیا

19۽ 18الِء اسان کي یورپ ۽ خاص �ري جرمني جي ین ٿیوري جون آر. صديَء واري تاریخ ۾ پوئتي وڃٹو پوندو

پاڙون یورپین جي سامي تھذیب سان نفرت واري نظرئي ۾ کتل نامیارن اس�الرن پولیا�وف ۽ شیفر طرفان ٿیل تازي . ھیون

صدي ۾ یورپین طرفان آرین جي حملي 19۽ 18تحقیق موجب واري ٿیوري گھڙڻ جو مقصد پاڻ کي یھودین کان ڌار سڃاٹپ

.ڏیڻ جي ھ� �وشش ھئي

ي آر�یاالجسٽ بي بي الل یورپي آرین جي ڀارت جي نامیاربي بي الل . حملي واري ٿیوري کي ثبوتن سان رد �یو آھي

ع تائین 1972ع کان 1968آر�یاالج�یل سروي آف انڊیا جو ھن سنڌو سڀیتا جي �یترن ئي قدیم . ڊائری��ر جنرل رھیو

ھن سنڌو ماٿري جي سڀیتا تي . ماڳن جي کو�ائي ۾ بھرو ورتوھ� کان وڌی� تحقیقي �تابن ۾ ثبوتن سان ان لکیل پنھنجن

سندس چوڻ آھي تھ سنڌو )14) (13. (ٿیوري کي رد �یو آھي. ي ھئيق م تائین پنھنجي جوڀن ت 1900ق م کان 2600سڀیتا

ابھ ثابتي نھ ملي این مان اھڙي ��سنڌو سڀیتا جي ماڳن تي کوسین�رل ایشیا کان آیل جنگجو آرین جي حملي بآھي تھ ھي تھذیسنڌو سڀیتا جي پوئتي پوڻ جا سبب موسمي . سبب تباھھ ٿي

. تبدیلیون، ماحولیاتي تباھي یا واپار جي پوئتي پوڻ ٿي سگھن ٿاجیتوٹی� ھن وقت تائین �جھھ ڌریون آرین جي ٿیوري ۾ یقین

ین رکن ٿیون ۽ اھا ٿیوري شاگردن کي پڙھائي وڃي ٿي، پر ک

70

اھا ڳالھھ تسلیم �رڻ ۾ وقت لڳندو تھ آرین جي حملي واري اھو سڀ �جھھ رات وچ . ٿیوري جو �وبھ ثبوت موجود ناھي

پروفیسر بي بي الل چوي ٿو تھ . پر ان ۾ وقت لڳندو. ۾ نھ ٿیندوآرین جي ٿیوري ۾ یقین رکندڙن کي اھو سمجھڻ ۾ وقت لڳندو

. ا سان سلھاڙیل آھيتھ رگ وید ۾ ٻڌایل جاگرافي بھ سنڌو سڀیت)15 (

آریا سماج جو باني ۽ ویدڪ ثقافت جو ماھر دیانندا سراسواتي )Dayananda Saraswati) (ع ۽ وفات1824: جنم :

بھ آرین جي پرڏیھي ھجڻ ۽ سندن ڀارت تي حملي جي ) ع1883دیانندا برصغیر جو انھن پھرین . نفي �ندڙ ماھرن ۾ شامل آھي

، جن آرین جي حملي واري ماھرن جي فھرست ۾ شامل ھیوسوامي ) 16. (ٿیوري کي بي بنیاد قرار ڏئي رد �ري ڇڏیو ھو

دیانندا سراسواتي آرین جي حملي واري ٿیوري کي رد �ندي ۾ لکي )Prakasha) Satyartha ع ۾ پنھنجي �تاب 1875

ٿو تھ سنس�رت جي �نھن بھ قدیم �تاب ۾ اھو لکیل ناھي تھ آریا ایران کان ھتي آیا ۽ ھتان جي اصلي باشندن کي ش�ست

ان �ري اسان . ڏئي ڀڄائي ھن مل� جا والي وارث ٿي ویٺاسندس . پرڏیھي یورپین جي اھا ٿیوري �یئن تسلیم �یون

بتي نھ ٿي ملي موجب ڀارت جي �نھن بھ قدیم ل�ریچر مان اھا ثاآریا �نھن ڌار نسل جا . تھ آرین ھن مل� کي فتح �یو ھو

ماٹھو نھ پر ھن مل� جا قدیم باشندا ھئا، جن جو ڀارت جي . ل�ریچر، ادب ۽ ثقافت ۾ وڏو حصو رھیو آھي

: جنم) (Baba SahebAmbedkar(بابا صاحب امبیڊ�ر بھ برصغیر تي آرین جي حملي ) ع1956: ع ۽ وفات1891ٿیوري کي �وڙ ۽ ٺڳي تي ٻڌل تصور �ندي، ان خالف واري

سال اڳ بابا صاحب یورپین جي ان آرین 76. آواز بلند �یوٿیوري کي رد �ندي لکیو تھ ویدن ۾ اھڙي �نھن بھ آرین نالي

ھن موجب ویدن مان اھڙي �ابھ ثابتي نھ . نسل جو ذ�ر ناھيٻاھران ملي آھي تھ آرین نالي �نھن نسل اندیا تي حملو �یو ۽

ان ڳالھھ . آیل آرین ھتان جي اصلو�ن رھواسین کي فتح �یوجو بھ ویدن مان �و ثبوت نھ ملیو آھي تھ آرین ۽ داسن ۾ تفریق

71

سندس موجب ویدن ۾ آرین ۽ . طبقاتي نھ پر نسلي بنیادن تي ھئي) 17. (داسن ۾ رنگ جي تفاوت جو بھ �و ذ�ر موجود ناھي

)18) (19(

: حواال

(1) Danino Michel, Aryans and the Indus Civilization: Archaeological, Skeletal and Molecular Evidence, Book: A Companion to South Asia in the Past, Pp.205-224, April, 2016. (https://www.researchgate.net/publication/301336677_Aryans_and_the_Indus_Civilization_Archaeological_Skeletal_and_Molecular_Evidence)

(2) Danino Michel and Sujata Nahar, The Aryan Invasion of Europe, The Invasion that never Was. p. 28-33

(3) Rajaram N. S.,Caste and Science: Hot Air and Cold Fusion

(4) Preston Peet, Disinformation guide to ancient aliens, lost civilizations, astonishing archaeology & hidden history, San Francisco, 2013, P. 41

(5) http://archaeologyonline.net/artifacts/aryan-invasion-history

(6) The complete works of Swami Vivekananda, Jan1989,Vol.V,P.534.

(7) Letters of Swami Viveknanda,1976,P.232 (8) Bryant, Edwin (March 2004). The Quest for

the Origins of Vedic Culture : The Indo-

72

Aryan Migration Debate. Oxford University Press. pp. 347, 82.

(9) Rajaram N. S., Closing the Chapter on the Aryan Problem, http://archaeologyonline.net/artifacts/decline-of-ai

(10) Goel M. Lal, The Myth of Aryan Invasions of India, University of West Florida, http://www.infinityfoundation.com/mandala/h_es/h_es_goel-m_aryan_frameset.htm

(11) Varma Vishwanath Prasad, The Political Philosophy of Sri Aurobindo, 1990

(12) Danino Michel, (2018) Fabricating Evidence in Support of the Aryan Invasion/Migration Theory, P-07. National Conference on Indian History: Emerging Perspectives, Indian Council of Historical Research, New Delhi

(13) Lal Braj Basi, (2002). The Sarasvatī flows on: the continuity of Indian culture. Aryan Books International

(14) Lal Braj Basi, (2005). The Homeland of the Aryans. Evidence of Rigvedic Flora and Fauna & Archaeology. Aryan Books.

(15) Interview of B. B. Lal, Hinduism Today, May, 1998

http://hindunet.org/hvk/articles/0302/167.html

(16) Wadhwa Y K,The Myth of the Aryan invasion of India.

73

https://agniveerfan.wordpress.com/2011/08/04/dayanand-vedas-4/

(17) Ambedkar Baba sahib: Writings and Speeches, Volume 7, Education Department, Government of Maharashtra, 1990, Page-85

(18) The Annihilation of Caste (1936) (The 2014 annotated edition, published by Navayana in India, and Verso in North America, has an extended introduction by Arundhati Roy)

(19) Castes in India: Their Mechanism, Genesis and Development was a paper read by Dr. Bhimrao Ramji Ambedkar at an anthropological seminar of Dr. Alexander Goldenweiser in New York on 9 May 1916. It was later published in Indian Antiquary, Vol. XLI in May 1917

74

ڙي قرار ڏیڻ وارو واسنڌو سڀیتا کي در مفروضو

بیٺ�ي دور ۾ یورپي ماھرن طرفان سنڌو ماٿري تي آرین جي حملي کي جواز بخشڻ الِء ڏکڻ انڊیا ۾ رھندڙ دراوڙن کي سنڌو

موجب دراوڙن کي یورپي ماھرن . سڀیتا جا وارث قرار ڏنو ویوآرین . نام نھاد آرین سنڌو ماٿري تي حملو �ري ڀڃائي �ڍیو

جي حملي ۽ سنڌو سڀیتا کي ناس �رڻ بعد اھو مفروضو گھڙڻ بھ ضروري ھیو تھ سنڌو ماٿري جا وارث حملي بعد لڏپالڻ

دراوڙن کي یورپي . �ري ڏکڻ ھندستان یعني تامل ناڊو ھلیا ویار رنگ جا �ارا، بدش�ل، بي ماھرن نفرت وچان آفریقن وانگ

ڊوال قرار ڏنو، جڏھن تھ حملي آور آریا گوري رنگ جا قرار .ڏنا ویا

ڙ شروع ۾ انڊیا جي وایورپي ماھرن جي ان دعوى مطابق دراترین حصن ۾ رھندا ھئا، جن کي بعد ۾ ٻاھران آیل حملي آور

دراوڙي ٻولیون . آرین انڊیا جي ڏاکٹي عالئقي طرف ڌ�ي ڇڏیوانڊیا جي . ندڙ اندیا جي ڏکڻ وارن عالئقن جا رھائشي آھنڳالھائی

ال، �رنا��ا، آنڌرا پردیش، اانھن ریاستن ۾ تامل ناڊو، �یریدراوڙي ٻولیون ڳالھائیندڙ انڊیا جي آبادي جو . تیلگانا شامل آھن

دراوڙي ٻولین جي گروپ ۾ تامل، ملیالم، . سی�ڙو آھن 20 ) 2) (1. (امل آھنزبانون ش 70تیلگو، �ناڊا ۽ تلو سمیت

75

یورپي ماھرن طرفان موھن جي دڙي ۽ ھڙاپا جي کو�این بعد سنڌو سڀیتا کي دراوڙي تھذیب قرار ڏیڻ جو �وبھ ٺوس جواز

ع ۾ سر جان مارشل موھن جي 1924جڏھن . موجود نھ ھیودڙي جي کو�ائي �رائي تھ ھن اعالن �یو تھ موھن جي دڙي

تھذیب دراوڙي تھذیب مان ملیل ٻولي دراوڙي زبان ۽ سنڌو ھتي سوال ٿو پئدا ٿئي تھ جڏھن اڃا موھن جي دڙي جي . آھي

کو�ائي شروعاتي مرحلي ۾ ھئي ۽ ان مان ملیل لکت پڙھجي نھ سگھي ھئي تھ سر جان مارشل اھو اندازو �یئن لڳایو تھ موھن

جي دڙي جي وارثن جي ٻولي دراوڙي ھئي ۽ ھي تھذیب ارشل جي ان دراوڙي سر جان م. دراوڙن جي تھذیب ھئي

، )Henry Heras(تھذیب واري مفروضي کي ھینري ھیراس ن ۽ اروٿم مھادیو )Asko Parpola(آس�و پارپوال

)Iravatham Mahadevan ( اڳتي وڌایو ۽ ان ڳالھھ تي) 3. (زور ڏنو تھ سنڌو سڀیتا آڳا�ي دراوڙي بڻ بٹیاد رکندڙ ھئي

)4 (

ھندن جي ڌرمي �تابن ویدن جو اڀیاس �ندڙ ماھرن موجب د ۾ �ٿي بھ لفظ دراوڙ �نھن نسلي گروپ طور رگ وی

ڙ لفظ رگ وید بعد لکیل واجڏھن تھ در. استعمال ٿیل نھ آھي

76

سنس�رت ادب جي �تابن ۾ جاگرافیائي خطي طور �تب آندل ڙن جو وااینٿروپالجسٽ سجي رائو منڊاولي موجب در. آھي

نسلي گروپ طور انڊیا جي ل�ریچر ۾ �ٿي بھ �و ذ�ر نھ ٿو رگوید ۾ آرین لفظ جو استعمال �نھن نسلي گروپ ) 5. (ملي

جڏھن تھ . بدران ثقافتي لفظ طور استعمال �یو ویو آھيڙي لفظ کي ڏکڻ انڊیا ۾ ڳالھائجندڙ ٻولین جي گروپ طور وادر

دراوڙ لفظ جي نسلي ) 8) (7) (6. (استعمال �یو وڃي ٿوصديُء ۾ �یو 19گروپ طور استعمال انڊیا ۾ بیٺ�ي دور

. ویو

ڌو سڀیتا جا وارث ڏکڻ ھندستان جا دراوڙ نھ پر ھن ماٿري سنسنڌو ماٿري تي آرین جي حملي وارو . جا آڳا�ا سنڌي ھئا

مفروضو برطانوي ۽ جرمن نسل پرست ماھرن طرفان گھڙیو یورپي ماھرن برصغیر سمیت دنیا تي پنھنجي ناجائز . ویو

قبضي کي جواز فراھم �رڻ الِء ھتان جي تاریخ کي مسخ نھ فقط قبضاگیر . الِء بي بنیاد ٿیوریون اڳیان آندیون �رڻ

برطانوي ۽ جرمن نسل پرستن سنڌو ماٿري جي تاریخ سان ھاڃا �یا، پر اڳتي ھلي نسل پرستي ۾ مبتال روسي محققن بھ سنڌو ماٿري جي سڀیتا کي ھن ماٿري جي اصلو�ي تھذیب قرار ڏیڻ

ٿوٹیون ڏیڻ بدران آرین نسلي برتري جي ڊھندڙ ڀت کي ٿنڀا ۽ . جون �وششون �یون

صدي ۾ دنیا جي نامیارن سائنسدانن طرفان جینیاتي 21پر Genetic)( بنیادن تي ٿیل تحقیق برطانوي، جرمن، تامل ۽

روسي نسل پرستي تي ٻڌل بي بنیاد دراوڙي ۽ آرین نسلن واري مفروضي جي تابوت ۾ آخري �و�و ٺو�ي ڳرندڙ ۽ سڙندڙ

.�ري ڇڏیو الش کي ھمیشھ الِء دفن

آمری�ا جي ھ� نامیاري بائیوالجسٽ ۽ انیٿروپالجسٽ �وڊ آر لڳاتار تحقیق بعد ثابت �یو تھ ) Todd R Disotell(ڊسو�یل

ساڳي . اتر ۽ ڏکڻ ھندستان جي ماٹھن جي ڊي این اي ساڳي آھيطرح آمری�ا جي ھ� ٻئي اینٿروپالجسٽ �ینٿ �ینڊي

)Kenneth Kennedy( جان ل�اس ،)John Lukas ( ۽

77

بھ ڊي این اي ذریعي ثابت ) Brian Hemphill(برین ھیمپفل �یو آھي تھ اتر ۽ ڏکڻ ڀارت جي ماٹھن جي ڊي این اي ۾

. �وبھ فرق ناھي

ایس�ونیا ۽ انڊیا جي جینیاتي سائنسدانن سنڌو ماٿري جي سڀیتا تي سین�ر آف سیلیولر اینڊ . آرین جي حملي کي غلط قرار ڏنو آھي

Centre for Cellular and)ائیوالجي، مالی�یولر بMolecular Biology (CCMB), Hyderabad) ھندو

یونیورس�ي حیدرآباد، یونیورس�ي آف �ار�و ایس�ونیا(University of Tartu, Estonia) ۽ چی�یند ا�یڊمي آف

Chettinad Academy of)ریسرچ اینڊ ایجو�یشن چنائي Research and Education, Chenna) جي سائنسدانن

جي گڏیل �یم طرفان برصغیر ۾ رھندڙ مختلف نسلن جي ماٹھن ماھرن جي ان �یم طرفان انڊیا جي . جو جینیاتي جائزو ورتو ویو

گھٽ ۾ گھٽ . نسلي گروپن جي ڊي این اي �یسٽ �ئي وئي 30. ماٹھن جي بھ الڳ الڳ بنیادن تي ڊي این اي �ئي وئي 1300

ھ ایشیا، وچ اوڀر ۽ �ا�اسس جي ان ڊي این اي ڊی�ا کي اولھمختلف نسلي گروپن جي ماٹھن جي ڊي این اي �یس�ن جي نتیجن

جنھن مان اھڙي �ابھ ثابتي نھ ملي تي سین�رل . سان ڀی�یو ویوایشیا رستي یورپ جي ماٹھن یعني نام نھاد آرین �ا برصغیر

یا سنڌو سڀیتا جي وارثن جي ) 9. (ڏانھن لڏپالڻ �ئي ھئي . ضو �ري کین ھتان لڏپالڻ تي مجبور �یو ھوشھرن تي قب

ان کوجنا بعد ماھرن جي �یم جي سربراھھ ڊا��ر �مارا سامي چیو آھي تھ ان (Dr Kumarasamy Thangaraj)ٿنگاراج

1500دور جي ماٹھن جي جینیاتي تجزئي بعد ثابت ٿیو آھي تھ ق م ۾ آرین جو ھن خطي تي �وبھ حملو نھ ٿیو ھو، نھ وري ان

۾ یورپ یا سین�رل ایشیا مان آرین جي ھن خطي طرف �ا دورڇا�اڻ تھ ان دور جي ماٹھن جي جینیاتي . لڏپالڻ ٿي ھئي

. کوجنا بعد ھتي آرین جي ھجڻ جو �وبھ ثبوت نھ ملیو آھيسین�ر آف سیلیولر اینڊ مالی�یولر بائیوالجي جي اڳوٹي ڊائری��ر ۽ ھندو یونیورس�ي جي وائیس چانسیلر ڊا��ر الل

چیو آھي تھ ھاٹي وقت اچي (Dr Lalji Singh)جي سنگھھ

78

ویو آھي تھ ان جینیاتي تحقیق بعد اسان کي ھن خطي جي تاریخ ھن وڌی� چیو آھي تھ ان ڳالھھ جو . نئین سر لکڻ گھرجي

�وبھ ثبوت موجود ناھي تھ آرین ان دور ۾ سنڌو سڀیتا تي �ا لڏپالڻ �اھھ �ئي ھئي یا وري یورپ کان ھندستان طرف �ا

ڊا��ر الل جي سنگھھ چیو آھي تھ آرین ۽ دراوڙن ۾ . ٿي ھئيھن چیو آھي تھ سنڌو . ویڙھھ واري ٿیوري بل�ل بي بنیاد ھئي

) 10. (سڀیتا جي وارثن کي دراوڙ قرار ڏیڻ بھ بي بنیاد آھنسنڌو سڀیتا جا وارث دراوڙ نسل جا ماٹھو نھ ھیا نھ وري مٿن

) 11( .ي مجبور �یو ھوآرین �و حملو �ري کین لڏپالڻ ت

The(”دي آمری�ن سوسائ�ي آف ھیومن جینی��سAmerican Society of Human Genetics ( جي

ماھرن برصغیر ۾ رھندڙ ماٹھن جي جینیاتي بنیادن تي تحقیق 15دنیا جي مختلف مل�ن سان واسطو رکندڙ . �ئي آھي

سال 3سائنسدانن ننڍي کنڊ جي ماٹھن جي جینیات تي لڳاتار جنھن بعد ھنن پنھنجي تحقیق جا نتیجا آمری�ن . تحقیق �ئي

�یم جي ریسرچ. جنرل آف ھیومن جینی��س ۾ شایع �یا آھنمیمبر ۽ بنارس ھندو یونیورس�ي جي وائیس چانسیلر پروفیسر اللجي سنگھھ چیو آھي تھ جینیاتي بنیادن تي ٿیل تحقیق ثابت �یو آھي تھ برصغیر ۾ آرین یا دراوڙ نسل جي ماٹھن جو

آریا ۽ دراوڙ نسل جي �ابھ تفریق موجود . �وبھ وجود نھ ھیوٹھن طرفان من گھڙت ۽ نھ ھئي، پر اھا �جھھ مفاد پرست ما

پاڻ وڌی� چوي ٿو تھ ان تحقیق ان دعوى . �وڙي پرچار ھئيکي بھ رد �یو آھي تھ اتر ھندستان جا ماٹھو دراوڙ نسل جا ھیا، جی�ي آرین جي حملي ۽ قبضي بعد اتر ھندستان مان

.لڏپالڻ �ري ڏکڻ ھندستان ھلیا ویا ھئا

ي ایس�ونین جڏھن تھ ریسرچ �یم جي ھ� ٻئي ماھر ایس�ونیا جبائیو سین�ر �ار�و جي مالی�یورل سائنسدان ڊا��ر گائنیشور

چیو آھي تھ اسان تحقیق ) Gyaneshwer Chaubey(چوبي ذریعي ثابت �یو آھي تھ برصغیر ۾ رھندڙ مڙني ماٹھن جو

برصغیر جي مڙني ماٹھن جي . ھ� جھڙو جینی�� بنیاد آھين منجھھ گذریل ھتان جي ماٹھ. ڊي این اي بناوت بھ ساڳي آھي

79

ھزار سالن ۾ �نھن بھ پرڏیھي جینز یا ڊي این اي جي 60ڊا��ر چوبي موجب آرین جي . �ابھ مداخلت نھ ٿي آھي

. برصغیر تي حملي واري ٿیوري سراري طور تي بي بنیاد آھيسندس موجب جینی�� بنیادن تي ان تحقیق دوران اسان

ن یعني اسا. کي استعمال �یو) autosomes(آ�وسومس �روموسومس 23پنھنجي تحقیق دوران مڙني

)chromosomes (ان . کي پنھنجي مطالعي ۾ شامل �یوی�� ھزار سالن جي انسانن جي جین 60ل کوجنا ذریعي گذری

جنھن سان ان ڳالھھ جو . بنیادن بابت معلومات حاصل �ئي وئيپتو پیو تھ برصغیر جي ماٹھن جا جینز ساڳیا آھن، انھن ۾ �وبھ

)12. (جین داخل نھ ٿیو آھي ٻاھریون

) ICHR(ٻئي طرف انڊین �ائونسل فار ھس�اری�ل ریسرچ جي �یل تحقیق موجب ڏکڻ ۽ اتر ھندستان جا ماٹھو ھ� ئي جیني پول سان تعلق رکن ٿا ۽ ھتي دراوڙ ۽ آریا نالي �ي بھ

�ائونسل جي چیئرمین ۽ . الڳ الڳ نسلي گروپ موجود نھ آھنسائنسدان پروفیسر ڊي این �رپاٿي موجب نامیاري جینیاتي

پا�ستان جي جینی��س سائنسدانن طرفان جینیاتي تحقیق الِء برصغیر جي ماٹھن جا سیمپل گڏ �ري جینیاتي تحقیق الِء

انھن سیمپلن جي نتیجن . آمری�ا جي لیبار�رین کي مو�لیا ویاھزار سال اڳ 60مان بھ اھا ڳالھھ ٿابت ٿي تھ آفری�ا مان

جینی��س اپا�ستان ج. ن خطي طرف لڏپالڻ �ئيھ ماٹھنسائنسدانن ان نتیجي تي پھتا تھ انڊیا جي اترین ۽ ڏاکٹین عالئقن . سمیت اولھھ ایشیا جي ماٹھن جا ساڳیا جینی�� بنیاد آھن

پروفیسر ڊي این �رپاٿي آرین جي حملي واري ٿیوري کي رد ظریو رد �ندي چیو آھي تھ جینیاتي �یس�ن جي بنیاد تي اھو ن

)14) (13. (ٿي چ�و آھي

اتر ھندستان جي (جینی�� سائنسدان جو ھ� گروپ آرین جو ) ڏکڻ ھندستان جي رھواسین(۽ دراوڙن ) مقامي رھواسین

ھو دراوڙن ۽ آرین کي ھ� . ھ� ئي جینی�� بنیاد ٻڌائي ٿوسائنسدانن جو اھو . ٻئي کان الڳ الڳ گروپ قرار نھ ٿا ڏین

ققن طرفان آرین ۽ دراوڙن وچ ۾ گروپ بیٺ�ي دور جي مح

80

سندس چوڻ آھي تھ دراوڙ توڙي آریا . فرق کي رد �ري ٿومنجھن جینی�� بنیادن . ھن ئي دیس جا اصلو�ا رھواسي آھن

جینی�� سائنسدانن موجب اتر ۽ . تي �ابھ تفریق موجود ناھيتمام وڏي R1a1aڏکڻ ھندستان جي رھواسین ۾ ھیپلو گروپ

اراسامي ٿنگراج موجب جینوم� �م. سطح تي موجود آھيتحقیق موجب اتر انڊیا جا رھواسي ڏکڻ انڊیا جي ماٹھن کان

جینی�� بنیاد واتر۽ ڏکڻ انڊیا جا ماٹھو ساڳی. مختلف نھ آھن ) 15. (رکندڙ آھن

سنڌو سڀیتا جي ) اي ایڇ داني(نامیارو محقق آغا حسن داني ڙ قرار ڏیڻ واري تصور کي رد �ندي چوي ٿو واوارثن کي در

آس�و پرپوال، مھادیون ۽ روس جا ٻولي ماھر تھ �جھھ ماھر ان ام�ان تي �م �ري رھیا آھن تھ سنڌو سڀیتا جي ٻولي

پر ھو پاڻ . دراوڙي آھي ۽ سنڌو سڀیتا جا خالق دراوڙ آھن۽ ڀارت جو پروفیسر بي بي الل سندن ان ٿیوري سان ) داني(

موجب دراوڙ ڏکڻ ھندستان ۾ رھندڙ آھن، داني. نسھمت ناھجی�ڏھن ھو سنڌو سڀیتا جا اڏیندڙ ھیا ۽ �ن سببن جي �ري ھتان لڏي ھلیا ویا تھ پوِء ھنن اتي پنھنجي ڇڏي آیل سڀیتا جي

ڏکڻ ھندستان مان سنڌو سڀیتا جي آثار ڇو . اڏاوت ڇو نھ �ئيسڀیتا جا آثار جڏھن تھ گجرات ۽ ملبار مان تھ سنڌو . نھ ملیا آھن

ملیا آھن، پر اتان �وبھ ثبوت نھ ملیو آھي، جتي ھن وقت ڙن آرین جي حملي بعد واجی�ڏھن در )16. (دراوڙ رھندڙ آھن

سنڌو ماٿري جا شھر ڇڏي ڏکڻ ھندستان ۾ رھائش اختیار �ئي تو پوِء ھنن اھڙا شھري مر�ز ڏکڻ ھندستان ۾ ڇو نھ قائم �یا

سلسلو پنھنجن نون عالئقن ۾ ۽ حملي سبب ڇڏي آیل تھذیب جو آر�یاالجي جي ماھرن موجب ڏکڻ . ڇو نھ جاري رکیو

ھندستان مان اھڙا �ي بھ قدیم آثار نھ ملیا آھن، جنھن مان ثابت ٿئي تھ سنڌو ماٿري جي سڀیتا تي نام نھاد آرین جي حملي بعد ھتان لڏپالڻ �ري ویل ماٹھن اتي تھذیب جو اھو سلسلو جاري

. رکیو

ڀارت جي مشھور آر�یاالجسٽ بي بي الل جو ساڳي طرح چوڻ آھي تھ سنڌو سڀیتا کي دراوڙي تھذیب قرار ڏیڻ جو �و

81

ھن وقت ڏکڻ انڊیا جي دراوڙي ٻولي . بھ ثبوت موجود ناھيسان تعلق رکندڙ تامل، تیلگو ۽ ان سان الڳاپیل زبانون

د ڳالھائیندڙن کي سنڌو سڀیتا سان جوڙڻ جو بھ �و جواز موجوبي بي الل موجب می�س مولر جو اھو نظریو �وڙ . نھ آھي

تي ٻڌل آھي تھ آرین جي حملي بعد سنڌو سڀیتا جا وارث لڏپالڻ ڇا�اڻ تھ ڏکڻ ھندستان مان سنڌو . �ري ڏکڻ ھندستان ھلیا ویا

جی�ڏھن ھڙاپا ۽ موھن جي. سڀیتا جو �وبھ ماڳ نھ ملیو آھيویا تھ انھن جو اتان �ري ڏکڻ طرف ھلیا ڻدڙي جا ماٹھو لڏپال

)18) (17. (�و تھ آر�یاالجی�ل ثبوت ملڻ گھرجي ھا

یورپي ماھرن آریا حملي واري ٿیوري گھڙڻ وقت اھو موقف اختیار �یو ھو تھ سنڌو سڀیتا فقط سنڌو ماٿري تائین محدود ھئي ۽ ان ماٿري تي آرین حملو �ري سنڌو سڀیتا جي وارثن

ي وڃڻ تي مجبور �یو کي ڀارت یعني گنگا ماٿري طرف لڏجڏھن تھ بعد جي دریافتن سندن ان دعوى کي بھ �وڙو . ھو

ڇا�اڻ تھ سنڌو سڀیتا فقط سنڌو ماٿري تائین . ثابت �یومحدود نھ ھئي، پر بعد ۾ ڀارت جي ریاستن چندي ڳڙھھ، پنجاب، ھریانھ، راجسٿان ۽ گجرات وارن عالئقن ۾ سنڌو

. سڀیتا جا سوین ماڳ دریافت �یا ویا

سنڌو سڀیتا جا وارث ئي شھري تمدن جي پوئتي پوڻ بعد دراوڙن سمیت موجود ھندستان . سڄي ھندستان ۾ ڦھلجي ویا

جي ٻولین ۽ ثقافتن تي سنڌو ماٿري مان لڏپالڻ �ري ویل ڊا��ر مدن الل . ماٹھن جي ٻولي ۽ ثقافت جا اثر موجود آھن

گوئیل موجب لی�ن، گری� ۽ سنس�رت جي ماھر سري انڊیا جي اتر ۽ ڏکڻ واري نسلي تفریق واري ٿیوري اروبینڊو

سري اروبینڊو ان نظرئي سان . کي دفن �ري چ�و آھيبل�ل متفق نھ آھي تھ اتر ۽ ڏکڻ انڊیا جون زبانون ھ� ٻئي

تامل زبان . سان سلھاڙیل نھ آھن یا انھن ۾ �وبھ واسطو نھ آھيمل جي تحقیق بعد ھو ان نتیجي تي پھتو آھي تھ سنس�رت ۽ تا

زبانون ھ� ٻئي جي تمام ویجھو آھن، ھي ٻئي زبانون قدیم دور ڏکڻ انڊیا جي . جي گم ٿي ویل ھ� زبان جون شاخون آھن

زبانن تامل، �اناڊا، تیلگو ۽ مالیلم ۽ سنس�رت وچ ۾

82

بي بي الل موجب سنڌو ) 19. (�یترائي لفظ ھ� جھڙا آھندن سڀیتا جي وارثن جڏھن دکن ریجن طرف لڏپالڻ �ئي تھ سن

زبان دراوڙي ٻولین سمیت ڏکڻ اوڀر ایشیا جي آس�رو ایشیائي . تي پنھنجا اثر ڇڏیا) Austro-Asiatic languages(زبانن

آس�رو ایشیائي زبانن ۾ منڊا، بنگالي، نیپالي، ٿائیلینڊ، ) 20( . وی�نامي ۽ ڏکڻ چین جون زبانون اچي وڃن ٿیون

دیم دور جي سري اروبینڊو سنس�رت ۽ تامل زبانن کي جنھن قگم ٿي ویل ٻولي جون شاخون قرار ڏئي ٿو، اھا یقینن سنڌو

جنھن جي الفابیٽ موھن جو دڙو، . ماٿري جي زبان ھونديھڙاپا سمیت ھریانھ، گجرات، راجسٿان ۽ اوڀر پنجاب جي قدیم

سنڌو سڀیتا جي عروج سمیت ان جي . ماڳن تان ملي چ�ي آھيٹھن جي لڏپالڻ دنیا ڍر�ي پوڻ واري دور ۾ ھن ماٿري مان مااوڀر طرف لڏپالڻ . جي ٻین خطن سمیت اوڀر انڊیا طرف ٿي

�ندڙ ماٹھو گنگا ۽ جمنا ماٿریون لتاڙي وڃي ڏکڻ انڊیا جي ان �ري تامل ۽ سنس�رت ٻولین . سامونڊي �ناري تائین پھتا

. ۾ ان ئي گم ٿیل زبان جا لفظ ساڳي صورت ۾ موجود آھنتي آباد ٿیل سنڌو سڀیتا ندي جي �نارن ) ھا�ڙو(سرسوتي

جي ماڳن جي دریافت بھ ان ڳالھھ جي نشاندھي �ري ٿي تھ سنڌو سڀیتا جي ڍر�ي پوڻ بعد ان تھذیب سرسوتي ندي جي

تازو گجرات ۾ . �نارن تي پنھنجو تسلسل جاري رکیوجي کو�ائي ) Dwarka(ویدڪ دور جي قدیم ماڳ دوار�ا

ھندن جي )21.(مان ویدڪ دور تي روشني پئجي سگھي ٿو” سنڌو بادشاھت“موجب دوار�ا ” مھاڀارتا“مذھبي �تاب

)Sindhu Kingdom (جو ھ� شھر ھیو) .22(

بیٺ�ي دور ۾ انگریزن طرفان سنڌو ماٿري جي تھذیب کي نام نھاد دراوڙ تھذیب قرار ڏیڻ پویان جی�و مفروضو قائم �یو

ان موجب سین�رل ایشیا مان �اھھ �ري آیل آرین سنڌو . ویوڙن کي ش�ست ڏئي اھڙو تھ مجبور واذیب جي وارث درتھ

�یو جو ھو ڀر وارین ڀارتي ریاستن گجرات ۽ راجسٿان وغیره ھزار 2ڀارتي ریاستون لتاڙي وڃي 5۾ پناھھ وٺڻ بدران

دنیا جي تاریخ . �لومی�ر پري تامل ناڊو ۾ پناھھ وٺي ویھي رھیا

83

ٿو ۾ جنگ سبب اھڙي �نھن بھ قسم جي لڏپالڻ جو مثال نھملي تھ جنگ س�یل یا ش�ست کاڌل ماٹھو ڀر وارین ریاستن ۾

ھزار �لومی�ر پري ھلیا 2ریاستون لتاڙي 5پناھھ وٺڻ بدران ویا ھجن ۽ سندن باقیات جو انھن وچ وارین ریاستن ۾ �وبھ

. وجود نھ ملندڙ ھجي

سنڌو تھذیب جي ماڳن تان ملیل �افي شیون اسان کي دراوڙي سنڌو سڀیتا جي ماڳن تان چیس بورڊ، . ن�لچر ۾ نھ ٿیون مل

سواستی�ا جا نشان، یوگا جون ثابتیون ۽ ان دور جي دیوین ۽ دیوتائن جون مورتیون ۽ وھنجڻ جا وڏا حوض دراوڙي �لچر

. سان مشابھت نھ ٿا رکن

سنڌو ماٿري جي ثقافت جون �ي بھ نشانیون ڏکڻ انڊیا ۾ نھ ملڻ وڙي ڳالھائیندڙن جو ان جو ثبوت آھي تھ ھن تھذیب سان درا

ق م کان پوِء جی�ڏھن سنڌو ماٿري 1900. �وبھ تعلق نھ ھومان ڏکڻ انڊیا طرف لڏپالڻ ٿئي ھا تھ ان دراوڙي خطي مان سنڌو ماٿري جي ماڳن تان ملیل مھرن، تور جي و�ن، کاڌي خوراڪ ۾ استعمال ٿیندڙ سامان، ھار سینگار جي زیورن،

نظام سمیت سنڌو سڀیتا جي گھرن جي اڏاوت، گھ�ین ۽ ڊرینیج . ٻین شین جو �و تھ ثبوت ھٿ اچڻ گھرجي ھا

انساني علم جي ماھرن موجب ڀارت جي ثقافت، ل�ریچر ۽ لوڪ ورثي ۾ آریائي ۽ دراوڙي ڌار ڌار نسلن جي بنیاد تي �وبھ

دنیا جي ٻین معاشرن وانگر ڀارتي . تضاد یا ��راُء موجود ناھيتھ تضاد موجود آھن، پر نسلي معاشري ۾ بھ طبقاتي بنیادن تي

جنھن کي بنیاد . بنیادن تي �و بھ ��راُء ڏسڻ ۾ نھ ٿو اچيبٹائي چئي سگھجي تھ ڏکڻ ڀارت جا رھواسي ۽ اتر ڀارت جا

ماھرن . رھواسي �ن الڳ الڳ نسلن جي نمائندگي �ن ٿاموجب سنڌو ماٿري جي سڀیتا جي پوئتي پوڻ جا �ارڻ �ا

ون یا سو�ھڙو تھ ٿي سگھي ٿو، پر وڏي ٻوڏ، ماحولیاتي تبدیلی . ان کي نام نھاد یورپي آرین جي حملي سان جوڙڻ غلط ٿیندو

ڀارت سمیت دنیا اندر ٿیل تازي تحقیق جي بنیاد تي اھو ثابت �یو ویو آھي تھ سنڌو ماٿري جي سڀیتا دراوڙن جي تھذیب

84

نھ ھئي، جنھن کي نام نھاد آریا نسل جي ماٹھن حملو �ري پر سنڌو سڀیتا وڏین ٻوڏن بعد شھري . تباھھ �ري ڇڏیو

جنھن جا . مر�ز تباھھ ٿیڻ کان پوِء ویدڪ دور ۾ داخل ٿيسنڌو سڀیتا جي وارثن ئي . آھنویدڪ ل�ریچر ۾ ثبوت موجود

.جو بنیاد وڌو لکیا ۽ ھندو ڌرم وید

:حواال

(1) Overview of Dravidian languages". Encyclopædia Britannica. Retrieved 4 July 2018.

(2) West, Barbara A. (1 January 2009). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. p. 713. ISBN 978-1-4381-1913-7.

(3) Parpola, Asko (1994). Deciphering the Indus script. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43079-1.

(4) Parpola, Asko (2015), The Roots of Hinduism. The Early Arians and the Indus Civilization, Oxford University Press

(5) Mandavilli Sujay Rao, The Demise of the Dravidian, Vedic and Paramunda Indus Hypotheses: A brief explanation as to why these three Hypotheses are no longer tenable, Pp:14-15

(6) Mandavilli Sujay Rao, The Demise of the Dravidian, Vedic and Paramunda Indus Hypotheses: A brief explanation as to why

85

these three Hypotheses are no longer tenable, Pp:6

(7) Mandavilli Sujay Rao, The Demise of the Dravidian, Vedic and Paramunda Indus Hypotheses: A brief explanation as to why these three Hypotheses are no longer tenable, Pp:7

(8) Trautmann, Thomas R. (2005). The Aryan Debate. New Delhi: Oxford University Press. Pp:20-30

(9) http://indiatoday.intoday.in/story/indians-are-not-descendants-of-aryans-study/1/163645.html http://timesofindia.indiatimes.com/india/Aryan-Dravidian-divide-a-myth-Study/articleshow/5053274.cms http://hinduonline.co/Articles/HinduHistory/AryanInvasionTheory.html

(10) http://www.dnaindia.com/india/report-new-research-debunks-aryan-invasion-theory-1623744

(11) Sindhi, Ruk, Rise of Indus Civilization, (12) Mait Metspalu, Irene Gallego

Romero, Bayazit Yunusbayev, Gyaneshwer Chaubey, Chandana Basu Mallick, Georgi Hudjashov, Mari Nelis, Reedik Mägi, Ene Metspalu, Maido Remm, Ramasamy Pitchappan, Lalji Singh, Kumarasamy Thangaraj, Richard Villems, and Toomas Kivisild, Shared and Unique Components

86

of Human Population Structure and Genome-Wide Signals of Positive Selection in South Asia, The American Journal of Human Genetics, 90, 731–744; December 9, 2011

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3276658/

(13) Tripathi D.N. (2005) A Discourse on Indo European Languages and Culture,, Manak Publications Pvt. Ltd, Delhi

(14) ICHR says – No Aryans or Dravidians, HISTORY: INDIA, JUNE 27, 2006, http://varnam.nationalinterest.in/2006/06/ichr_says_no_aryans_or_dravidi/

(15) https://economictimes.indiatimes.com/opinion/interviews/all-indians-have-the-same-genes-kumarasamy-thangaraj/articleshow/11324640.cms

(16) https://www.harappa.com/script/danitext1.html

(17) Lal B.B (2002). The Sarasvatī flows on: the continuity of Indian culture. Aryan Books International

(18) Lal B.B (2005). The Homeland of the Aryans. Evidence of Rigvedic Flora and Fauna & Archaeology. Aryan Books.

(19) Aurobindo Sri, The Secret of the Veda, V 10, the Centenary Edition, p 36, 46.

(20) Lal, B. B. "Rigvedic Aryans: The Debate Must Go On." East and West 48.3 (1998):

87

441.JSTOR. Web. 28 Jan. 2013.

(21) S.R. Rao, Lost City of Dvaraka, 1999 http://www.thehindu.com/todays-paper/significant-finds-at-dwaraka/article1801011.ece

(22) Nagar, Shanti Lal, ed. (2012). HarivamsaPurana. p. 555. ISBN 978-8178542188.

88

وڙي تھذیب وارو مفروضوابراھوي ۽ در

ماھرن پنھنجي یورپي سنڌو سڀیتا کي دراوڙي تھذیب قرار ڏیندڙ ثابت �رڻ الِء بلوچستان ۾ رھندڙ بروھین مفروضي کي سچ

. جي موجودگيَء جو جواز فراھم �رڻ جي �وشش �ئيڳالھائیندڙ زبانن جي ونسندن موجب بروھي ٻولي دراوڙي ٻولی

گروپ منجھان آھي ۽ بروھي سنڌو سڀیتا جي دور کان ھن خطي سندن موجب بروھي دراوڙن جي پوئنیرن . ۾ رھائش پذیر آھن

. مان آھن

ي ٻولي ڳالھائیندڙن جو پا�ستان اندر تمام مختصر تعداد بروھپا�ستان سمیت افغانستان ۽ ایراني . لک کن آباد آھي 20

لک کن بروھي ڳالھائینڙ رھائش پذیر 30بلوچستان ۾ اندازن بروھي ڳالھائیندڙ پا�ستان جي بلوچستان صوبي، ڏکڻ . آھن

ریاستن ۾ افغانستان، ایراني بلوچستان سمیت وچ اوڀر جي عرب بروھي ٻولي ھن وقت ) 1. (آھن رھائش پذیربھ مختصر تعداد ۾

انھن عالئقن ۾ ڳالھائي وڃي ٿي جتي اوڀر ایران جون ٻولیون ندڙ الڏائو برادري یئماضيَء ۾ بروھي ڳالھا. وڃن ٿیون ڳالھایون

قدیم دور ۾ بروھین جي مستقل . سان واسطو رکندڙ رھیا آھنرھائش نھ ھجڻ سبب سندن تاریخ ۽ ٻولي بابت �ي بھ آڳا�یون

مسلسل لڏپالڻ سبب سندن اصل . شاھدیون نھ ملي سگھیون آھنندن جي مذھبي ھ. وطن ۽ ٻولي بابت مونجھارا موجود آھن

یستا سمیت ھن خطي جي اوشتن جي �تابن ویدن سمیت زرت. �نھن بھ قدیم �تاب ۾ بروھین جو �وبھ ذ�ر نھ ٿو ملي

بروھي ٻولي جي قدیم دور ۾ �ا بھ اس�رپٽ موجود نھ رھي . جنھن سبب سندن بابت لکت ۾ �وبھ ر�ارڊ نھ ٿو ملي. آھي

جڏھن تھ ویجھڙائي وارن ڏھا�ن دوران بروھي ٻولي ۾ لکڻ ) لپي(طور تي الفابیٽ جي شروعات ٿي آھي ۽ ان جي باضابطا

. جوڙي وئي آھي

89

بروھین جي پا�ستان ۾ موجودگي بابت �یتریون ئي ٿیوریون بیٺ�ي دور ۾ یورپي جنھن ۾ پھرین ٿیوري . گردش ھیٺ آھن

موجب بروھي دراوڙي ٻولین جنھن . ٻولي ماھرن قائم �ئيھو . ت آھنایواري گروپ سان واسطو رکندڙ ۽ سندن باق

ن وقت کان رھندڙ آھن، جڏھن دراوڙ ھن موجوده پا�ستان ۾ اسین�رل ایشیا مان نام نھاد آریائي نسل . خطي ۾ رھائش پذیر ھئا

جي سنڌو ماٿري تي حملي سبب بروھي ٻولي ڳالھائیندڙ دراوڙن ان . جي اتر انڊیا طرف لڏپالڻ سبب کانئن ��جي الڳ ٿي ویا

. ڙن جي باقیات قرار ڏنا وڃن ٿاوامفروضي تحت بروھي درصدي 14یا 13جڏھن تھ ٻي ٿیوري موجب بروھي ) 3) (2(

عیسوي دوران مسلم ح�مراني واري دور ۾ انڊیا کان بلوچستان ع ۾ �1000ین ٿیوري موجب بروھین . ۾ لڏپالڻ �ري پھتا

جڏھن تھ چوٿین . سین�رل انڊیا کان بلوچستان طرف لڏپالڻ �ئي بروھي اولھھ ایشیائي مل�ن جا اصل رھواسيٿیوري موجب

آھن، اولھھ ایشیا ۾ ایران، اسرائیل، اردن، �ویت، اومان ۽ ٻیا .عرب مل� اچي وڃن ٿا

: جنم) (Bray Denys(برطانیھ جي ٻولي ماھر سر ڊینس بري بروھي ٻولي ۽ ) ع1951نومبر 19: وفات -ع1875نومبر 29

پاڻ بیٺ�ي دور ۾ بلوچستان ۾ آِء . گرامر تي �افي تحقیق �ئيھن بروھي ٻولي جي حسب نسب بابت .سي ایس آفیسر ھیو

سندس راِء موجب جڏھن یونانین. �جھھ ٿیوریون پیش �یونخراسان ۽ بلوچستان تي قبضو �یو تھ ان وقت ق م ۾ 326

بروھي ٻولي ڳالھائیندڙ افغانستان جي ھیلمنڊ ماٿري ۾ رھندڙ . سڏیندا ھئا) Baroyana(بروھي ان ماٿري کي بروئنا . ھئا

سر . لي بروئنا مان تبدیل ٿي بروھي بٹجي ویواھو نالو اڳتي ھڊینس بري موجب بروھین جو سنڌو ماٿري جي تھذیب سان

)5) (4. (الڳاپیل ھجڻ بابت �وبھ ثبوت نھ ٿو ملي

جڏھن تھ �یترن ئي ماھرن جي راِء آھي تھ بروھي سنڌو ماٿري یا موجوده بلوچستان ۾ سنڌو سڀیتا جي دور کان رھائش

صدي عیسوي ۾ موجوده 13یا 10ھنن پر . پذیر نھ آھنآمری�ا جي . پا�ستان جي عالئقن ۾ اچي رھائش اختیار �ئي

90

لسانیات جي ماھر جوزف ایرون ایلفنبین موجب بروھین جي پروفیسر ) 6. (سنڌو ماٿري ۾ قدامت جو �و بھ ثبوت نھ ٿو ملي

: وفات -1920سیپ�مبر 16: جنم(ڊا��ر جوزف ایرون ایلفنبین بلوچي ٻولي تي تحقیق �ندڙ ماھرن ۾ شامل ) ع1987جون 8

ڊا��ر جوزف موجب بروھین جي پا�ستان ۾ ) 7. (آھي. موجودگي سنڌو سڀیتا کي دراوڙي تھذیب ثابت نھ ٿي �ري

ع ۾ 1924جڏھن تھ فرانس جو لسانیات جو ماھر جیولس بھ پئرس : جنم(جیولس . پنھنجي تحقیق دوران ساڳي نتیجي تي پھتو

آرین ) ع1953نومبر 29: وفات -1880پھرین مئي، مفروضي سمیت ایراني، دراوڙي ۽ میراٺي ٻولین تي تحقیق

)8. (�ندڙ ماھرن ۾ شامل آھي

براھوي ٻولي سمیت بلوچستان جي مقامي زبانن تي تحقیق �ندڙ ماھر نور احمد پیر�اٹي موجب جیتوٹی� سر ڊینس

، بري، ڊا��ر عبدالرحمان بروھي، ڊا��ر عبدالرزاق صابرڊا��ر جاوید اختر ۽ ڊا��ر نذیر احمد شا�ر، بروھي زبان . کي دراوڙي زبان قرار ڏین ٿا ۽ ان ٿیوري ۾ �وبھ ش� ناھي

پر مان سمجھان ٿو تھ بروھي ۽ بلوچ ساڳي نسل سان واسطو بلوچي ڳالھائیندڙ م�ران رستي داخل ٿیا، جڏھن تھ . رکندڙ آھن

ڙ وانن قالت جي دربروھي ڳالھائیندڙ چاغي رستي داخل ٿیا ۽ ھجنھن بعد دراوڙ ۽ بروھي م�ي . ح�مرانن کي ش�ست ڏني

. مائ�ي جي ٻنڌٹن ۾ ٻڌجي ھ� ٻئي جا رشتیدار بٹجي ویادراوڙن ۽ بلوچي ڳالھائیندڙن ۾ م�ي مائ�ي سبب ھ� نئین ٻولي

نور احمد پیر�اٹي پنھنجي ان ٿیوري جي . بروھي جنم ورتوي قبیلن جا ماٹھو حمایت ۾ دلیل ڏیندي چوي ٿو تھ بروھ

. بلوچستان جي مختلف عالئقن ۾ مختلف زبانون ڳالھائیندڙ آھنھن موجب خاران، واش� ۽ م�ران جا محمد حسني، ساسولي، مالزئي ۽ مینگل قبیال بلوچي ٻولي ڳالھائین ٿا، جڏھن تھ نوش�ي، قالت ۽ سوراب ۾ ساڳیا قبیال بروھي زبان ڳالھائیندڙ

جب بروھي ٻولي ھ� ھزار سال نور احمد پیر�اٹي مو. آھناڳ بلوچي، فارسي ۽ دراوڙي ٻولین وچ ۾ میالپ کان پوِء جنم

) 9. (ورتو

91

جس�س خدابخش مري بروھین کي بلوچن جو آڳا�و قبیلو قرار ڏیندي چوي ٿو تھ قالت جا ح�مران خاندان پنھنجن نالن جي پویان بلوچ لفظ استعمال �ندا ھئا، سندس موجب بروھین ۾

جڏھن تھ نصیر بروھي ) 10. (دراوڙي رت بھ ملیل آھي�جھھ پنھنجي �تاب ۾ لکي ٿو تھ بروھي دراوڙ نھ آھن، پر بلوچ ۽

خان آف ) 11. (بروھي ھ� ئي نسل سان واسطو رکندڙ اھنقالت جي ح�ومت ۾ وزیر رھندڙ آخوند صالح محمد جو

) ’Kurdgal Namik(ع ۾ لکیل �تاب �ردگل نام� 1659ي، جنھن ۾ لکیل آھي تھ بلوچ ۽ بروھي ھ� ئي تازو ھٿ آیو آھ

�تاب موجب بلوچ �رد آھن ۽ بروھي . خاندان جا ماٹھو آھن�تاب ۾ ان دعوى جا �ي بھ . بھ �ردن جو ھ� قبیلو آھن

)12. (ثبوت نھ ڏنا ویا آھن

بلوچستان سان تعلق رکندڙ تاریخدان میر گل خان نصیر، آغا صالح محمد لھري ۽ نصیر خان احمدزئي، حاقل خان مینگل،

میر خدابخش مري عرب تاریخدانن، جاگرافي جي ماھرن ۽ �ورس�ن جي �تابن مان اخذ �یل ثبوتن بعد ان نتیجي تي پھتا آھن تھ براھوي ٻولي توراني ٻولین جي خاندان سان تعلق رکندڙ

سان “تر�و آرین”آھي ۽ توراني ٻولیون آرین ٻولین جي خاندان اھرن موجب بروھي ٻولي ۾ فارسي، مٿین م. تعلق رکن ٿیون

سنڌي ۽ سرائی�ي ٻولین جا �یئي لفظ شامل ،بلوچي، پشتواھو ان ڳالھھ جو ثبوت آھي تھ براھوي آرین ٻولین واري . آھن

. خاندان سان تعلق رکندڙ زبان آھي

بروھین جا جینی�� بنیاد واِء ڊي این اي ھیپلو گروپ R1a1a-M17 )35 تعلق رکن سان ) 09. 39سی�ڙو کان

انھن جینی�� بنیادن جو تعلق سین�رل ۽ سائوٿ ایشیا سان . ٿاان بنیاد تي بروھین جو الڳاپو قدیم دور جي خانھ بدوش . آھي

) 14) (13. (انڊو ایرانین گروپ سان آھي

جینی�� سائنسدانن موجب بروھي دراوڙي آبادي سان وڏي سندن جڏھن تھ . پئماني تي جینی�� ھ�جھڙائي رکندڙ نھ آھن

92

ئیندڙن جینی�� بنیاد پا�ستان سمیت انڊو ایرانین ٻولیون ڳالھا ) 15. (ھنآسان وڌی� ویجھڙائپ رکندڙ

جینی�� تحقیق موجب بروھي اولھھ ایشیائي مل�ن جا اصل رھواسي آھن، اولھھ ایشیا ۾ ایران، اسرائیل، اردن، �ویت،

بروھین جو ) 16. (اومان ۽ ٻیا عرب مل� اچي وڃن ٿاآھي، سندن جینی�� بنیاد Y Haplogroupجینی�� بنیاد

.پنھنجن پاڙیسرین سنڌین، بلوچن ۽ م�رانین سان ملندڙ آھي

David(آمری�ا سان تعلق رکندڙ لسانیات جي ماھر ڊیوڊ الپین McAlpin ( دراوڙي ۽ پرو�و ایلمی�� ٻولین)Proto-Elamitic ( آھي تھ بروھي تي تحقیق بعد ان نتیجي تي پھتو

ڊیوڊ الپین موجب بروھي . ٻولي اصل ۾ دراوڙي زبان نھ آھيزبان ایران جي قدیم تھذیب ایالم جي ڏکڻ اولھھ واري پرو�و

واري خاندان جي ) Proto-Zagrosian(زیگروشین ٻولي ڊیوڊ الپین ایران جي پرو�و ایالمي ٻولي کي . الڳ شاخ آھي

سندس )18( )17. (ٿوپرو�و دراوڙي زبان جي ڀیڻ قرار ڏئي پرو�و دراوڙي ۽ پرو�و ایالم جي زبانن کي ھ� ٻئي جون . ڀینرون قرار ڏیڻ واري موقف سان �یئي ماھر متفق نھ آھن

ھزار ق م ۾ ڏکڻ ایران جي زیگروس جابلو 4ایالمي زبانون اھو جابلو . سلسلي واري عالئقي ۾ ڳالھایون ویندیون ھیون

. تان ۾ داخل ٿئي ٿوسلسلو عراق کان شروع ٿي بلوچس

ڙي ٻولین جي مختصر تعداد ۾ لفظ ملڻ تي وابروھي ٻولي ۾ دران کي دراوڙي ٻولین جي گروپ ۾ شامل �رڻ تي بھ �یترن

سندن موجب بروھي قبیلن جي . ئي ماھرن سوال اٿاریا آھنمسلسل لڏپالڻ سبب سندن ٻولي تي دراوڙي ٻولین جو اثر موجود

دراوڙي ٻولي قرار ڏیڻ واري بروھي زبان کي اصل ۾ .آھيمفروضي پویان بھ آریائي نسل پرستي واري ٿیوري جي حامي

یورپي ماھرن طرفان جڏھن آرین جي . محققن جو وڏو ھٿ ھیوسنڌو ماٿري تي حملي وارو مفروضو قائم �یو ویو ۽ سنڌو ماٿري جي سڀیتا کي دراوڙي تھذیب قرار ڏنو ویو تھ ان الِء

یتا واري عالئقي ۾ بھ ان جو �و جواز ضروري ھو تھ سنڌو سڀ

93

لھائیندڙ قرار ابروھین کي دراوڙي ٻولي ڳ. فراھم �یو وڃيڻ جي ھ� ڏیڻ بھ سنڌو سڀیتا کي دراوڙي تھذیب ثابت �ر

یٺ�ي دور جي یورپي ٻولي بان ٿیوري تحت . �وشش ھئيماھرن سمیت انگریز �امورن دراوڙي ۽ بروھي زبان ۾ ھ�

ان سلسلي ۾ . �وششون �یونجھڙایون ڳولڻ جون �یئي براھوي ٻولي ۽ ان جي گرامر تي �یترائي �تاب ۽ مقاال شایع

جن ۾ اھو ثابت �رڻ جي �وشش �ئي وئي تھ . �یا ویاآرین جي سنڌو ماٿري جي سڀیتا تي نام نھاد حملي بعد دراوڙي

ھزار �لومی�ر 2ھن ماٿري مان لڏي نٻولي ڳالھائیندڙیعني ڏکڻ انڊیا ۾ وڃي رھائش اختیار ڏورانھین عالئقي تامل ناڊو

�ئي، جڏھن تھ سندن ھن خطي ۾ رھجي ویل باقیات ۾ بروھي ھتي سوال ٿو پئدا ٿئي تھ جی�ڏھن بروھي . ڳالھائیندڙ شامل آھن

ڳالھائیندڙ واقعي دراوڙن جي نک مان ھئا تھ انھن جي موجودگي جا ثبوت سنڌو ماٿري جي ٻین عالئقن خاص �ري

اب، راجسٿان، گجرات وغیره مان ڇو نھ ملي موجوده سنڌ، پنجآخر �ار بروھي ٻولي ڳالھائینڊر قدیم دور کان . سگھیا آھن

بلوچستان جي انھن عالئقن ۾ ڇو رھائش پذیر آھن، جی�ي . ایران ۽ افغانستان جي سرحدن سان ملندڙ عالئقا آھن

ٻولین وچ ۾ ھ�جھڙائي جو نسلي گروپن ۾ تعلق سان �وبھ ماٹھن جو �وبھ گروپ یا فرد �نھن . و آھيواسطو نھ ھوند

ٻئي مل� یا خطي ۾ وڃي رھڻ سان �افي وقت کان پوِء اتان یا وري صدیون گذرڻ بعد . جي ٻولي اختیار �ري وٺندو آھي

لڏپالڻ �ري ویل گروپ جي زبان مٿان ان نئین مل� یا خطي ان �ري فقط . جي ٻولي پنھنجا اثر ڇڏڻ شروع �ندي آھي

ڙائي مختلف نسلن یا ماٹھن جي گروپن وچ ۾ ٻوليَء ۾ ھ�جھان �ري بروھي . نسلي ڳانڍاپي کي ثابت �ري نھ ٿي سگھي

زبان ۾ مختصر انگ ۾ دراوڙي ٻولین جا لفظ ھجڻ �ري کین نھ وري . نسلي بنیادن تي دراوڙي قرار ڏئي نھ ٿو سگھجي

. بروھي ڳالھائیندڙن جو سنڌو سڀیتا سان �و الڳاپو ثابت ٿئي ٿوسنڌ ۾ رھندڙ ھزارین بروھي پنھنجي براھوي زبان ھن وقت

سمیت سنڌي ٻولي ڳالھائیندڙن آھن، جڏھن تھ سندن وڏو تعداد

94

ساڳي ) 20( )19( .پنھنجي ماُء ٻولي بھ وساري چ�و آھيطرح بلوچستان ۾ رھندڙ ھزارین بروھي پنھنجي زبان سمیت

بان ۾بروھي ز. زبان طور ڳالھائین ٿامادري بلوچي کي بھ ٻي ڇا اسان ان کي سنڌي ٻولي جي زبان اڻ ڳٹیا سنڌي لفظ ھجڻ تي

. قرار ڏئي سگھون ٿا۽ سنڌي نسل

:حواال

(1) International Journal of Dravidian Linguistics, Volumes 36-37” department of linguistics, University of Kerala

(2) Venkatesh, Karthik (2017-02-18). “A slice of south India in Balochistan”. Livemint.com/

(3) electricpulp.com. “BRAHUI – Encyclopaedia Iranica”. www.iranicaonline.org.

(4) Denys Bray, The Brahui Language Part 1, Brahui Academy, Quetta, 1977

(5) Denys Bray, The Brahui Language Part 2, Brahui Academy, Quetta, 1978

(6) Mandavilli Sujay Rao, The Demise of the Dravidian, Vedic and Paramunda Indus Hypotheses: A brief explanation as to why

95

these three Hypotheses are no longer tenable, Pp:27-28 (Josef Elfenbein, 1987)

(7) Elfenbein J. H., The Baluchi language: a dialectology with texts, Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland; London, Luzac, 1966

(8) Bloch Jules was a French linguist who studied Indian languages, and was also interested in languages in their cultural and social contexts. (https://en.wikipedia.org/wiki/Jules_Bloch)

(9) Pirkani Noor Ahmed, Theories about the Origin of Brahui Language, PP: 90-100, BRAHUI LANGUAGE Past, Present and Future, Edited by: Sikander Brohi, Brahui Academy, Pakistan, Quetta, 2018

(10) Marri Mir Khuda Bakhsh, Searchlights on Baloches and Balochistan, Royal Book Company, 1974

(11) Brohi Nasser, Studies in Brahui history, Pakistan Herald Press, Karachi, 1977

(12) Rahman Tariq, Teaching in Brahui Language, Pp: 101-203

(13) Underhill, PA; Myres, NM; Rootsi, S; Metspalu, M; Zhivotovsky, LA; King, RJ; Lin, AA; Chow, CE; Semino, O; Battaglia, V; Kutuev, I; Järve, M; Chaubey, G; Ayub, Q; Mohyuddin, A; Mehdi, SQ; Sengupta, S; Rogaev, EI; Khusnutdinova, EK; Pshenichnov, A; Balanovsky, O; Balanovska, E; Jeran, N; Augustin, DH;

96

Baldovic, M; Herrera, RJ; Thangaraj, K; Singh, V; Singh, L; Majumder, P; Rudan, P; Primorac, D; Villems, R; Kivisild, T (2010). "Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a". Eur. J. Hum. Genet. 18: 479–84.

(14) Qamar, R; Ayub, Q; Mohyuddin, A; et al. (May 2002). "Y-Chromosomal DNA Variation in Pakistan". Am. J. Hum. Genet. 70: 1107–24.

(15) Pagani, Luca; Colonna, Vincenza; Tyler-Smith, Chris; Ayub, Qasim (2017). “An Ethnolinguistic and Genetic Perspective on the Origins of the Dravidian-Speaking Brahui in Pakistan”. Man in India. 97 (1): 267–278.

(16) Raheel Qamar, Qasim Ayub, Aisha Mohyuddin, Agnar Helgason, Kehkashan Mazhar, Atika Mansoor, Tatiana Zerjal, Chris Tyler-Smith, and S. Qasim Mehdi, Y-Chromosomal DNA Variation in Pakistan, National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine8600 Rockville Pike, Bethesda MD, 20894 USA, Published online 2002 Mar 15. Doi: 10.1086/339929

(17) David W. McAlpin, Brahui and the Zagrosian Hypothesis, Journal of the American Oriental Society, Vol. 135, No. 3 (July–September 2015), pp. 551-586

97

(18) Bashir Elena, The Brahui Language: Recovering the Past, Documenting the Present, and Pondering the Future, BRAHUI LANGUAGE Past, Present and Future, Edited by: Sikander Brohi, Brahui Academy, Pakistan, Quetta, 2018, Pp: 16-17

بروھي، بروھي ۽ سنڌي ٻولي جو لساني ” شا�ر“نذیر )19(: ھراڻ، سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو، نمبرڳانڊاپو، �ماھي م

ع1993، 2، 1 بلوچستان ۾ سنڌي بروھي، ” خادم”ڊا��ر داد محمد )20(

سنڌي ٻوليَء جو بااختیار ادارو، ، ٻوليَء ۽ ادب جو اڀیاس حیدرآباد،

98

نسلي مفروضو ئيایران ۽ آریا

زرتشتن ھندن جي قدیم مذھبي �تاب رگ وید وانگر ایران جي جو پراٹي ۾ پراٹو مذھبي �تاب اویستا )باھھ جي پوڄارین(

رگ وید وانگر فارسي زرتشتن جي قدیم . قرار ڏنو ویندو آھي�تاب اویستا ۾ ماٹھن جي ھ� گروپ الِء آریا لفظ جو استعمال

�جھھ محققن ایراني زرتشتن جي مذھبي �تاب ) 1(. ٿیل آھيي آھي تھ آریا جي مطالعي بعد اھا راِء ڏن) Avesta(اویستا

ران اصل ۾ انڊیا جا رھواسي ھئا، جتان ھنن پرشیا موجوده ایفارسي زرتشتن )2. (طرف لڏپالڻ �ئي

)Zoroastrianism ( جو مذھبي �تاب اویستا ساسانيع ۾ پھریون ڀیرو لکت جي 651-ع224بادشاھت جي دور

ق م ۾ ڳالھائي 2000قدیم اویستا زبان ) 3. (صورت ۾ ملیو ھوجڏھن تھ جدید اویستا زبان جو وجود ھ� ھزار ق . ھئيویندي

مذھبي �تاب اویستا �ھڙي دور ۾ سرجیو یا لکیو . م ۾ ملي ٿو�جھھ ماھرن موجب جنھن وقت . ان بابت متضاد رایا آھن. ویو

سنڌو ماٿري ۾ رگ وید تخلیق ٿیو، ان ئي دور ۾ اویستا بھ لکیو ماھرن . ي آھيان بابت اڃا �ا حتمي ثابتي نھ ملي سگھ. ویو

موجب رگ وید ۽ اویستا جي ٻولین وچ ۾ ھ�جھڙائي موجود ان جو اھوئي سبب ٿي سگھي ٿو تھ رگ وید ۽ اویستا جا . آھي

سندن وچ ۾ سماجي ۽ ) 4. (لکندڙ ھ� ٻئي جا پاڙیسري ھیاقدیم ایران ۽ سنڌو ماٿري نھ . واپاري سطح تي رابطا موجود ھئا

پر اصل ۾ ھنن جا ایڏا تھ فقط ھ� ٻئي جا پڙیسري مل� ھئا،. ویجھا رابطا ھئا جو ڄڻ تھ ٻئي مل� ھ� ٻئي جو حصو ھجن

ٻنھي ٻولین طرفان . سندن ٻولین ۾ بھ �افي ھ� جھڙائي ھئي . ھ� ٻئي جو اثر قبول �رڻ الزمي ھیو

99

بیٺ�ي دور جي یورپي محققن آریائي حملي واري ٿیوري کي انھن ۾ . گھڙیا سچ ثابت �رڻ الِء ان جي حمایت ۾ �یئي دلیل

ھ� دلیل اھو بھ ھو تھ سین�رل ایشیا کان سنڌو ماٿري تي حملو آرین سنڌو . �ري آیل آریا ایران رستي سنڌو ماٿري ۾ داخل ٿیا

سندن نالي پویان . ماٿريَء سمیت ایران ۾ بھ رھائش اختیار �ئيجڏھن تھ ایران نالي سان آرین . ئي ان خطي تي ایران نالو پیو

ھزارین سال اڳ . ڏپالڻ جو �وبھ واسطو نھ ھوجي حملي یا لجي نالي سان سڃاتو ویندو ) پرشیا(کان موجوده ایران فارس

فارس جي نالي پویان ئي سندن ٻوليُء کي فارسي ) 5(. ھوجیئن سنڌ وطن جي پویان سنڌي، پنجاب . �وٺیو ویندو آھي

وطن جي پویان پنجابي ۽ بلوچستان وطن جي پویان بلوچي ٻولي جي وطني سڃاٹپ رکندڙ آھن، ساڳي طرح فارس وطن جي پنھن

پویان فارسي زبان ھزارین سالن کان فارس جي قومي سڃاٹپ ي ۽ قبضي بعد فارس جی�ڏھن قدیم دور ۾ آرین جي حمل. آھي

ایراني فارسي بدران تھ سندن زبان بھ یو وڃي ھامل� ایران سڏق م 600فارس ۾ . نالي سان سڃاٹپ اختیار �ري ھاٻولي جي

صديَء 20جی�و سلسلو . کان بادشاھتن جو دور شروع ٿیوق م ۾ پھرین بادشاھت 550 سائرس اعظم. تائین جاري رھیو

جڏھن تھ آخري بادشاھت رضا شاھھ پھلوي جي .جو بنیاد وڌوھئي، جی�ا ایران ۾ اسالمي طرز ح�ومت قائم ٿیڻ بعد

و فارس مل� کي ایران نال. ع ۾ ختم ٿي وئي1979فیبروري . ع ۾ ڏنو ویو1935رضا شاھھ پھلوي جي دور ح�مراني ۾

) 7(. جنھن جي مل� اندر �افي مخالفت پڻ �ئي وئي) 6(ھتي سوال ٿو پئدا ٿئي تھ رضا شاھھ پھلوي کي آخر فارس جو ھزارین سال پراٹو نالو بدالئي ایران رکڻ جي ضرورت ڇو

ان پویان بھ یورپي ۽ نازي جرمني جي نسل پرست. پیش آئيجڏھن یورپ جي محققن ۽ خاص �ري . سوچ موجود ھئي

جرمني جي ھ�لر آرین کي دنیا جو اعلى نسل قرار ڏئي، دنیا مٿان پنھنجي ح�مراني کي جائز قرار ڏیڻ جي �وشش �ئي تھ ایران جي شاھي خاندان بھ آرین نسل پرستي واري ٿیوري تحت پاڻ کي باقي دنیا کان برتر تسلیم �رائڻ الِء ساڳي سوچ

100

ھ یورپي دانشورن آریائي حملي آورجیئن ت. جو مظاھرو �یوگروپن کي وچ ایشیائي قرار ڏنو ھو ۽ اھي عالئقا فارس جي سرحدن سان الڳاپیل ھئا، ان �ري آریائي نسل پرستي واري سوچ تي فارس جي شاھي خاندان پنھنجو حق وڌی� جتائیندي

ران ھجڻ پاڻ کي آریا قرار ڏیڻ شروع �یو ۽ مل� جو نالو ایجنھن جو سر�اري سطح تي اعالن �ري . جو اعالن �یو

سفارتخانن ذریعي دنیا جي مل�ن کي فارس کي ان نئین نالي جنھن . سان تسلیم �رڻ، سڏڻ ۽ لکڻ جي درخواست �ئي وئي

تي جرمني باضابطا طور احتجاج �یو ۽ رضا شاھھ پھلوي جي ڻ تھ ڇا�ا. ح�ومت سان سفارتي سطح تي اھو معاملو اٿاریو

جرمني سمجھي پیو تھ ھو ئي دنیا جو اعلى نسل آریا آھن، ان جڏھن تھ ان معاملي ۾ روس جا . لقب تي فقط سندن ئي حق آھي

محقق بھ پوئتي نھ رھیا ۽ ھو سین�رل ایشیا جي ریاستن کي روس جو حصو قرار ڏیندي آرین نسلي برتري تي پنھنجو حق

ي نام نھاد آرین جي اصل ۾ سنڌو ماٿري جي سڀیتا ت. جتائڻ لڳاحملي واري بي بنیاد ٿیوري گھڙیندڙ یورپي ۽ جرمن ماھرن ۾ ان ڳالھھ تي بھ اختالف موجود آھن تھ آرین جو اصل وطن

ڇا�اڻ تھ آرین جي حملي وارو تصور ئي �وڙ . �ھڙو ھوتي ٻڌل ھو، جنھن �ري ھر ماھر ان �وڙ کي بنیاد فراھم

من ماھر می�س جر. �رڻ الِء ٻئي �وڙ جو سھارو ورتو. آرین کي وچ ایشیا جو قرار ڏئي ٿو (Max Muller)مولر

Andreas) جڏھن تھ ھ� ٻیو جرمن ماھر اینڊریاس نیھرنگ Nehring)ٻئي . آرین کي ڏکڻ روس جو رھواسي قرار ڏئي ٿو

آرین کي �رغز اس�یپي (Brandstein) طرف برانڊس�ین (Kirghiz Steppe) ثابت �رڻ جي �وشش �ري ٿو .

ھ� ٻئي ماھر . نازي جرمن آرین جو نسل جرمن قرار ڏین ٿاموجب آریا اولھھ سائبیریا جا رھواسي (Morgan)مورگان

آرین کي اولھھ (Jairazhov)ساڳي طرح جیرازوف . ھئا. �یپسین سمنڊ واري عالئقي جو رھواسي ثابت �ري ٿو

(Professor Macdonnel)جڏھن تھ پروفیسر می�ڊونل .dr)ڊا��ر گلی�س. یورپ جا رھواسي ھیاموجب آریا اوڀر

101

Gilex) موجب آریا آس�ریا یا ھنگري جا رھواسي ھیا .نسلي گروپ ھجن ھا ۽ اڄ بھ حقیقي جی�ڏھن آریا واقعي �و

اتفاق سان زندھھ ھجن ھا تھ پنھنجي نالي تي ٿیندڙ ھن ڄنڊاپٽ . بعد خود�شيَء کي ترجیح ڏین ھا

:حواال

(1) Trivedi Aditi, The Aryan Debate, https://drexel.academia.edu/AditiTrivedi

(2) Dhavalikar, M. K. "Archaeology of the Aryans." Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute 87 (2006): 2. JSTOR. Web. 28 July 2013.

(3) Boyce, Mary (1984), Textual Sources for the Study of Zoroastrianism, Manchester UP.

(4) Eduljee K. E., Zoroastrian Heritage, 2005-17

(https://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/aryans/index.htm)

(5) https://www.britannica.com/place/Iran (6) Yarshater Ehsan, When "Persia" became

"Iran, Iranian Studies, Vol. XXII, No.1, 1989.

(7) Majd, Hooman, The Ayatollah Begs to Differ: The Paradox of Modern Iran, by Hooman Majd, Knopf Doubleday Publishing Group, 23 September 2008, ISBN 0385528426, 9780385528429. p. 161

102

آریا ٿیوري ۽ برصغیر ۾ گھوڙي جو وجود

سین�رل ایشیا کان آریائي حملي یورپي ماھرن سنڌو ماٿري تيواري مفروضي ۾ اھو بھ ڄاٹایو تھ حملو �ندڙ گھوڙن جي رٿن

سندن چوڻ موجب سنڌو ماٿري جي سڀیتا جي . تي چڙھي آیا ھئاجڏھن تھ ویدڪ . ماڳن مان گھوڙي جون شاھدیون نھ ملیون آھن

سندن موجب . دور ۾ گھوڙن جي موجودگي جو ثبوت ملي ٿوان �ري . ڀیرا �یل آھي 200جو ذ�ر رگ وید ۾ گھوڙي

ویدڪ تھذیب سنڌو ماٿري واري تھذیب کان الڳ یعني ٻاھران جی�ي گھوڙن تي چڙھي ھن . آیل حملي آورن جي تھذیب ھئي

موجب سنڌو ماٿري ۾ یورپي ماھرن . ماٿري تي حملي آور ٿیاق م ۾ ٻاھران آیل حملي آور آرین متعارف 1500گھوڙو ي چڙھي ھتان جي ڏاند ھ�لیندڙ ماٹھن آرین گھوڙن ت. �رایو

آریا حملي واري ٿیوري گھڙیندڙن وٽ . کي ش�ست ڏنيپنھنجي ثبوت ۾ ٻولین وچ ۾ ھ� جھڙائي کان پوِء گھوڙو ئي

جڏھن تھ سنڌو ماٿري ۾ گھوڙي جي موجودگي . حرف آخر ھیوق م کان بھ 1500جا ثبوت نام نھاد آرین جي حملي واري وقت

) 1.(آھن سال اڳ موجود سوین

۾ گھوڙي کي گھریلو ) Eurasian Steppes(سین�رل ایشیا ) 2.(ق م ۾ ملن ٿیون 3500جانور طور پالڻ جون ثابتیون

جڏھن تھ ساڳي ئي دور ۾ �اغزستان جي ا�موال صوبي )Kazakhstan of Akmola Province ( ۾ بھ گھوڙي کي

گھریلو مقصدن طور استعمال �رڻ جون ثابتیون ملیون عرب مل�ن یعني وچ اوڀر ۾ گھوڙي کي گھریلو ) 3.(آھن

ھزار سال اڳ تائین ملن 4جانور طور پالڻ جون ثابتیون ساڍا 1700خاص �ري قدیم عراقي ۽ مصري تھذیب مان بھ . ٿیون

ق م ۾ گھوڙي کي سواري یا جنگي مقصدن طور پالڻ جون

103

جنھن وقت عراق ۾ میسوپو�یما ۽ قدیم ) 4. (ثابتیون ملیون آھنصر جون تھذیبون عروج تي ھیون، ان وقت عراق، مصر ۽ م

ان �ري . سنڌو سڀیتا جي وارثن وچ ۾ واپاري الڳاپا قائم ھیاسنڌو سڀیتا جي دور ۾ واپارین جي ذریعي گھوڙي جي ھن خطي

ویدڪ دور ۾ . ۾ پھچڻ جي ام�ان کي رد �ري نھ ٿو سگھجيٿو گھوڙي جي موجودگي کي بنیاد بٹائي اھو نظریو قائم نھ

�ري سگھجي تھ گھوڙو آریا حملي آورن جي ذریعي یورپ . کان ھند ۽ سنڌ ۾ پھتو

سنڌو سڀیتا جي قدیم ماڳن تان گھوڙي جي موجودگي جا

اھي ثبوت گھوڙي جي . �یترائي فزی�ل ثبوت ھٿ آیا آھنآرین . ھڏن سمیت انھن جي مورتین جي صورت ۾ موجود آھن

مور�یمر وھیلر پاڻ ان ڳالھھ ٿیوري جو وڏي ۾ وڏي حمایتي سر ماٿري جي سڀیتا مان اٺ، گھوڙو ۽ وجو اقرار �یو آھي تھ سنڌ

جڏھن تھ قدیم ) 6) (5. (گڏھھ جي موجودگي جا ثبوت ملیا آھنآثارن جي ماھر بي بي الل قدیم سڀیتا جي ماڳن �الي بنگن، . روپر، مالوان ۽ لوٿل مان گھوڙي جا ھڏا ۽ ڏند ڳولي لڌا آھن

ي طرح سینئر آر�یاالجسٽ ایس پي گپتا بھ ان قسم جا ساڳ) 7( )8. (وڌی� ثبوت ھٿ �یا آھن

104

قدیم آثارن جي ماھر اي �ي شرما کي �ڇ ۾ سنڌو سڀیتا جي . قدیم ماڳ سر�و�اڊا مان گھوڙي جي باقیات ھٿ آئي آھي

جنھن جي ھنگري جي نامیاري آر�یوزوالجسٽ سندور قدیم . �ئي آھيبھ تصدیق ) Sándor Bökönyi(بو�ونائي

دور ۾ جانورن جي باقیات متعلق عالمي سطح تي اٿار�ي سمجھیو ویندڙ ماھر سندور بو�ونائي سر�و�اڊا مان گھوڙن جي ملندڙ ھڏن کي خچر یا �نھن گڏھھ جي ھڏن بدران گھریلو

دکن ) 9. (سطح تي پالجندڙ اصلي گھوڙي جا ھڏا قرار ڏنو آھيجوگل�ار سنڌو �الیج جي ماھرن پي �ي ٿامس ۽ پي پي

سڀیتا جي قدیم ماڳ ش�ارپورا مان بھ گھوڙن جي باقیات ھٿ جڏھن تھ �ڇ ۽ سوراش�را جي سرحدي سنڌو ماڳ . �ئي آھي

قدیم . �نتاسي مان بھ گھوڙن جي پالنا جا ثبوت ھٿ آیا آھنآثارن جي ماھر جي آر شرما اتر پردیش ۾ هللا آباد ضلعي جي

نڌو ماڳ تان گھوڙي جي بیالن ماٿري ۾ �ولڌوا جي قدیم سجڏھن تھ نامیاري آر�یاالجسٽ ایم �ي . باقیات ھٿ �ئي آھي

ڍوال�ر مڌیا پردیش جي چمبیل ماٿري مان سنڌو سڀیتا جي ماڳ . تان گھوڙن جي باقیات ھٿ �ئي آھي) Kayatha(�یاٿا

ق م 2000ق م کان 2450جنھن جي ریڊیو �اربان تاریخ

105

ر موجب �یاٿا جي قدیم ایم �ي ڍوال�. مقرر �ئي وئي آھيماڳ تان نھ فقط گھوڙن جا ھڏا ھٿ آیا آھن، پر مورتیون بھ ھٿ

. ان دور ۾ گھوڙن جي پالنا �ئي ویندي ھئي. �یون ویون آھن)10(

ڊانینو آرین ٿیوري کي برصغیر ۾ گھوڙي جي وجود مائی�ل سان سلھاڙڻ واري خیال کي رد �ندي چوي ٿو تھ سنڌو سڀیتا جي دور ۾ گھوڙي جي موجودگي جو سبب ھن سڀیتا جي وارثن

انھن واپاري الڳاپن . جي ڀر وارن عالئقن سان واپاري ناتا ھئا .ذریعي گھوڙو سنڌو سڀیتا جي دور ۾ ئي ھتي متعارف ٿیو

گھوڙي جي موجودگي ھن خطي تي نام نھاد آریا حملي واري ٿیوري کي سچ ثابت �رڻ الِء �ي بھ بنیاد فراھم نھ ٿي

ھن آریائي نسل واري ٿیوري گھڙیندڙن جي ان دعوى . �ريکي بھ رد �یو آھي تھ رگ وید ۾ ویدڪ دور ۾ گھوڙي جي

مائی�ل ڊینینو موجب . وڏي انگ ۾ موجودگي جو ذ�ر ٿیل آھي. رپي ماھرن طرفان رگ وید جي غلط تشریح �ئي وئي آھيیو

جڏھن تھ رگ وید ۾ گھوڙي جي وڏي انگ ۾ موجود ھجڻ بدران ) 11. (ان کي عالمتي طور استعمال �یو ویو آھي

نھ فقط سنڌو سڀیتا جي ماڳ سر�و�اڊا مان گھوڙي ڌارڻ جون باقیات ملیون آھن، پر راجسٿان جي بیگور، آراولي جابلو سلسلي

4500جی�ي . مان بھ گھوڙي جي موجودگي جا ثبوت ملیا آھنراجسٿان جي آراولي جابلو سلسلي مان گھوڙي جي . ق م جا آھن

ملیل باقیات، دنیا مان ملیل گھوڙي جي گھریلو استعمال طور . باقیات جي ھم عصر یعني ساڍا چار ھزار سال اڳ جي آھي

ان آیل آریا جنھن مان ثابت ٿئي ٿو تھ ھن خطي ۾ گھوڙو ٻاھرق 1500نسل جي حملي آورن متعارف نھ �رایو، پر گھوڙو

م کان بھ اڳ دنیا جي مختلف خطن مان واپار جي ذریعي ھتي بلوچستان ۾ سنڌو سڀیتا جي قدیم ماڳ راٹا گندائي جي . پھتو ھو

کي گھوڙي جا ڏند ) E. J. Ross(کو�ائي مان بھ اي جي راس )12. (ملیا آھن

) Guha(۽ گوھا ) Sewell(جس�ن سیویل نامیارن آر�یاالع ۾ رپورٽ �یو تھ موھن جي دڙي جي قدیم ماڳ تان 1931

106

اھڙي طرح قدیم آثارن جي ماھر . بھ گھوڙي جا ثبوت ملیا آھنع ۾ رپورٽ �یو تھ ھڙاپا، Bholanath (1963(ڀوالناٿ

روپر ۽ لوٿل جي قدیم ماڳن تان بھ گھوڙي جي موجودگي جا و ماٿري جي سڀیتا واري دور ۾ گھوڙي جي سنڌ. ثبوت ملیا آھن

موجودگي بابت ٻیو وڏو ثبوت قدیم آثارن جي ماھر جي ایچ ع ڌاري ھٿ آیو، کیس 1938کي ) E.J.H Mackay(می�ي

موھن جي دڙي جي کو�ائي دوران ھ� ٺ�ر تي گھوڙي جي ي جي ڙسنڌو سڀیتا جي قدیم ماڳن مان گھو) 13. (مورتي ملي

جن ۾ . �یترائي ثبوت ھٿ آیا آھن ھڏن، ڏندن ۽ مورتین جيچمبا ماٿري ۾ سنڌو سڀیتا جي قدیم ماڳ تان گھوڙي جا ھٿ آیل

ساڳي طرح سوات ماٿري، گومال، . م جا آھن ق 2450ھڏا مالوان ۽ ٻین ھنڌن تان بھ سنڌو سڀیتا جي دور ۾ گھوڙي جي

)15) (14. (موجودگي جا آثار ملیا آھنضلعي ۾ سنڌو سڀیتا جي قدیم ڀارتي ریاست اترپردیش جي ڀاڳپت

مان قدیم آثارن جي ماھرن کي گھوڙي ) (Sinauli ماڳ سنولي سنولي مان ملیل گھوڙي . ملي آھي) chariot(جي ھ� رٿ

. جي رٿ کي ماھر انتھائي اھمیت الئق قرار ڏئي رھیا آھنڇا�اڻ تھ ڏکڻ ایشیا ۾ ھي پھریون ماڳ آھي، جتان گھوڙي جي

ق 2200سنڌو سڀیتا جو ھي ماڳ ) 16(. رٿ جا ثبوت ملیا آھنابت ٿئي ٿو تھ ثي جي رٿ ملڻ مان سنولي مان گھوڙ. م جو آھي

سال اڳ بھ انڊیا ۾ گھوڙو نھ 700نام نھاد آرین جي حملي کان )17.(فقط پالیو ویندو ھو، پر سواري الِء بھ استعمال ٿیندو ھو

بلوچستان جي پیراڪ جي قدیم ماڳ تان بھ گھوڙي جا آثار ملیا سنڌو سڀیتا جي قدیم ماڳ پیراڪ جي فرینچ . آھن

آر�یاالجی�ل مشن جي �یم جین میري �یسل جي سربراھي ۾ ق م 1800جین میري �یسل موجب ھي ماڳ . کو�ائي �رائي

پیراڪ جي کو�ائي دوران گھوڙن ۽ اٺن جون اڻ . جو آھيماھرن موجب ڏکڻ ) 18. (ون مورتیون ملیون آھنپ�ل م�ي ج

ایشیا ۾ ھن قدیم ماڳ جي تاریخي اھمیت اتان گھوڙي جي پراٹي ق م ۾ گھوڙو 1700ھن قدیم ماڳ جي وارثن . باقیات ملڻ آھي

پیراڪ مان ملیل ثبوتن بعد یورپي ماھرن جي . پالڻ شروع �یو

107

ي ق م ۾ آریا نسل ج 1500اھا دعوى غلط ثابت ٿئي ٿي تھ یورپین سنڌو ماٿري تي حملو �ري ان کي تباھھ �یو ۽ آریا نسل جي حملي آورن ئي پھریون ڀیرو گھوڙو ھن خطي ۾

. متعارف �رایو

سنڌو سڀیتا جي مختلف ماڳن تان گھوڙن جي موجودگيُء جا . ثبوت ملڻ بعد آریا حملي وارو مفروضو رد ٿي وڃڻ گھرجي

نھ پھتو پر سنڌو گھوڙو آرین حملي آورن ذریعي ھن خطي ۾ ، افغانستان ۽ تر�مانستان جي عراقماٿري جي سڀیتا جي

گھوڙو . �جھھ عالئقن سان واپاري ناتن سبب ھن خطي ۾ پھتونامیارا . واپار جي ھ� وکر طور سنڌو ماٿري ۾ متعارف ٿیو

آر�یاالجسٽ جین فرانس�و جیراج ۽ جوناٿن مارڪ �ینوئر ب سنڌو سڀیتا جي وارثن ماھرن موج. بھ ان راِء سان سھمت آھن

ان �ري . جي واپاري ناتن سبب گھوڙو ۽ اٺ ھن خطي ۾ پھتاگھوڙن جي موجودگي کي ھن خطي تي �نھن ٻاھرین حملي

. سان جوڙڻ �نھن بھ طرح دانشمندي نھ ٿي چئي سگھجي

:حواال

(1) Danino Michel, The Horse and the Aryan Debate, Journal of Indian History and Culture of the C. P. Ramaswami Aiyar Institute of Indological Research, Chennai, September 2006, No.13, pp. 33-40

(2) "What We Theorize – When and Where Domestication Occurred". International

108

Museum of the Horse. Retrieved 2015-01-27.

http://www.imh.org/exhibits/online/legacy-of-the-horse/what-we-theorize-when-and-where-domestication-occurred/

(3) Alan K. Outram, Natalie A. Stear, Robin Bendrey, Sandra Olsen, Alexei Kasparov, The Earliest Horse Harnessing and Milking, http://science.sciencemag.org/content/323/5919/1332?sid=d021eb55-bcbd-4ebd-9eca-145ce25969b0

(4) Edwards, Gladys Brown, The Arabian, war horse to show horse, the University of Wisconsin – Madison, 2011

(5) Wheeler Mortimer, The Indus Civilization (Cambridge: Cambridge University Press, 1953), p.92,

(6) Bryant in The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate (New Delhi: Oxford University Press, 2002), pp. 170-171.

(7) Lal B. B., The Earliest Civilization of South Asia (New Delhi: Aryan Books International, 1997), p. 162.

(8) Gupta S. P., The Indus-Sarasvati Civilization – Origins, Problems and Issues (Delhi: Pratibha Prakashan, 1996), pp. 160-161.

(9) Danino Michel, The Horse and the Aryan Debate, Journal of Indian History and

109

Culture of the C. P. Ramaswami Aiyar Institute of Indological Research, Chennai, September 2006, No.13, pp. 33-59

(10) Danino Michel, The Horse and the Aryan Debate, Journal of Indian History and Culture of the C. P. Ramaswami Aiyar Institute of Indological Research, Chennai, September 2006, No.13, pp. 33-59

(11) Danino Michel, The Horse and the Aryan Debate, Journal of Indian History and Culture of the C. P. Ramaswami Aiyar Institute of Indological Research, Chennai, September 2006, No.13, pp. 33-59

http://archaeologyonline.net/artifacts/horse-debate

(12) Bryant Edwin, The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate (Oxford University Press, USA, 2004).P, 170-171

(13) Danino Michel, The Horse and the Aryan Debate, Journal of Indian History and Culture September 2006, no. 13: 33-59.

(14) Lal B.B., The Truant Horse Clears the Hurdles,in The Aryan Debate edited by Thomas R. Trautmann (Oxford University Press, USA), 230-233

(15) Anthony, David. (2010). Current Thoughts on the Domestication of the

110

Horse in Asia. South Asian Studies. 1997. 315-318.

(16) Rai, Sandeep. "ASI unearths ‘first-ever’ physical evidence of chariots in Copper Bronze Age" The Times of India 06 Jun. 2018.

(17) Subramanian, T. S. "Royal burial in Sanauli" Frontline 28 Sept. 2018

(18) Allchin Bridget, Raymond Allchin, The Rise of Civilization in India and Pakistan, Cambridge University Press, 1982, P-311

111

جینیاتي بنیادن تي آریائي حملي وارو مفروضو رد

اھڙن ) haplogroup(“ ھیپلوگروپ”جینی�� �رمناالجي ۾ ماٹھن جو گروپ ھوندو آھي، جی�و جینی�� بنیادن تي

ھیپلو گروپ . ھ�جھڙیون مورثي خاصیتون رکندڙ ھوندو آھي-Y(ٻن قسمن جو ھوندو آھي، ھ� واِء �روموسومس

chromosome (patrilineal) ( ۽ ٻیو ایم �ي ڊي این اي)mtDNA (matrilineal) (ھیپلو گروپ کي . ھوندو آھي

واِء �روموسومل . وڌی� ننڍن ننڍن گروپن ۾ ورھایو ویو آھيطور بھ سڃاتو 17، جنھن کي آر ایم R1a1aھیپلو گروپ

ویندو آھي، دنیا جو وڏي ۾ وڏو مورثي گروپ قرار ڏنو ویندودنیا اندر اربین ماٹھو ان انساني جین رکندڙ گروپ جا . آھي

ھن گروپ جا ماٹھو برصغیر سمیت سین�رل ایشیا، . رھندڙ آھنروس، پولینڊ، یو�رین سمیت مختلف یورپي مل�ن ۾ موجود

جي بنیاد تي ٻولي جي ماھرن انڊو R1a1aھیپلو گروپ . آھنرصغیر ۾ ب. یورپین ٻولین واري گروپ جو نظریو قائم �یو

جي بنیاد تي ئي انڊو آرین ٿیوري جو R1a1aھیپلو گروپ ھیپلو گروپ ماھرن موجب . مفروضو بھ قائم �یو ویو

R1a1a جتان ئي ھي گروپ . جي پئدائشي ھنڌ برصغیر آھي�جھھ جینی�� ) 1. (یورپ سمیت سین�رل ایشیا ۾ پکڙیو

سال 18000برصغیر ۾ R1a1aماھرن موجب ھیپلو گروپ جڏھن تھ فرانس جي انس�ی�یوٽ آف . آڳا�و گروپ آھي

ھیپلو گروپ مولی�یولر اینٿروپالجي پئرس جي رپورٽ موجب R1a جی�ي . ملڻ جا پراٹي ۾ پراٹا ثبوت انڊیا مان ملیا آھن

نیئن تحقیق ثابت ) 2. (سال آڳا�ا آھن 450ھزار 15اندازن و اصلو�و وطن ج R1a1aھیپلو گروپ �یو آھي تھ

برصغیر ھیو ۽ اھو گروپ ھتان ئي دنیا جي ٻین خطن ڏانھن

112

پکڙیو، یعني ھتان جي ماٹھن لڏپالڻ �ري وڃي یورپ، سین�رل ان �ري اھو گروپ . ایشیا ۽ ٻین مل�ن ۾ رھائش اختیار �ئي

جنھن کي بنیاد بٹائي بیٺ�ي دور سمیت . انھن مل�ن ۾ ملي ٿوال ماھر برصغیر تي آریائي ھاٹي بھ یورپي نسل پرستي ۾ مبت

نسل جي ماٹھن جي قبضي یا لڏپالڻ واري مئل گھوڙي ۾ �نھن نھ �نھن طرح وري وري ساھھ وجھڻ جي �وشش �ري

اھو چوڻ ۾ جي بنیاد تي R1a1a ھیپلو گروپ . رھیا آھن�وبھ وڌاُء نھ ٿیندو تھ دنیا اندر رھندڙ آبادي جو وڏي حصي جا

.ابا ڏاڏا برصغیر ۾ رھندڙ ھئا

برصغیر جي مردن ۾ ھیپلو گروپ جینی�� ماھرن موجبR1a1a 17 اھو گروپ اتر سمیت ڏکڻ . سی�ڙو ملیو آھي

اھو گروپ . انڊیا جي ماٹھن ۾ وڏي پئماني تي موجود ملي ٿوساڳي . ھندو جاتي جي مٿین ذاتین سمیت ھیٺین ذاتین ۾ بھ ملي ٿو

ماھر . ڙن، دلتن ۽ شیڊول �اسٽ ھندن ۾ بھ ملي ٿوواطرح درھزار 44جو جنم R1a1aان تي متفق آھن تھ ان ھیپلو گروپ

انڊیا مان . ھزار سال اڳ وچ ایشیا نھ پر انڊیا ۾ ٿیو 18سال کان ان �ري . رکندڙ ماٹھو وچ ایشیا پھتا R1a1aئي ھیپلو گروپ

جنھن ) 3. (الڻ ٿيوچ ایشیا نھ پر انڊیا مان انھن خطن ڏانھن لڏپکي بیٺ�ي دور جي نسل پرست یورپي ماھرن ابتو �ري پیش

.�یو

The(”دي آمری�ن سوسائ�ي آف ھیومن جینی��سAmerican Society of Human Genetics ( جي

ماھرن برصغیر ۾ رھندڙ ماٹھن جي جینیاتي بنیادن تي تحقیق 15دنیا جي مختلف مل�ن سان واسطو رکندڙ . �ئي آھي

سال 3سدانن ننڍي کنڊ جي ماٹھن جي جینیات تي لڳاتار سائنجنھن بعد ھنن پنھنجي تحقیق جا نتیجا آمری�ن . تحقیق �ئي

ع واري 2011ڊسمبر 9جنرل آف ھیومن جینی��س جي ریسرچ �یم جي میمبر ۽ بنارس ھندو . شماري ۾ شایع �یا آھن

یونیورس�ي جي وائیس چانسیلر پروفیسر اللجي سنگھھ چیو آھي تھ جینیاتي بنیادن تي ٿیل تحقیق ثابت �یو آھي تھ برصغیر ۾

آریا ۽ . آرین یا دراوڙ نسل جي ماٹھن جو �وبھ وجود نھ ھیو

113

دراوڙ نسل جي �ابھ تفریق موجود نھ ھئي، پر اھا �جھھ مفاد پاڻ . پرست ماٹھن طرفان من گھڙت ۽ �وڙي پرچار ھئي

یو آھي تھ وڌی� چوي ٿو تھ ان تحقیق ان دعوى کي بھ رد �اتر ھندستان جا ماٹھو دراوڙ نسل جا ھیا، جی�ي آرین جي حملي ۽ قبضي بعد اتر ھندستان مان لڏپالڻ �ري ڏکڻ ھندستان

.ھلیا ویا ھئا

جڏھن تھ ریسرچ �یم جي ھ� ٻئي ماھر ایس�ونیا جي ایس�ونین بائیو سین�ر �ار�و جي مالی�یورل سائنسدان ڊا��ر گائنیشور

چیو آھي تھ اسان تحقیق ) Gyaneshwer Chaubey(چوبي ذریعي ثابت �یو آھي تھ برصغیر ۾ رھندڙ مڙني ماٹھن جو

برصغیر جي مڙني ماٹھن جي . ھ� جھڙو جینی�� بنیاد آھيھتان جي ماٹھن منجھھ گذریل . ڊي این اي بناوت بھ ساڳي آھي

ھزار سالن ۾ �نھن بھ پرڏیھي جینز یا ڊي این اي جي 60ڊا��ر چوبي موجب آرین جي . آھي �ابھ مداخلت نھ ٿي

. برصغیر تي حملي واري ٿیوري سراري طور تي بي بنیاد آھيسندس موجب جینی�� بنیادن تي ان تحقیق دوران اسان

یعني اسان . کي استعمال �یو) autosomes(آ�وسومس �روموسومس 23پنھنجي تحقیق دوران مڙني

)chromosomes (ان . کي پنھنجي مطالعي ۾ شامل �یوھزار سالن جي انسانن جي جیننی�� 60کوجنا ذریعي گذریل

جنھن سان ان ڳالھھ جو . بنیادن بابت معلومات حاصل �ئي وئيپتو پیو تھ برصغیر جي ماٹھن جا جینز ساڳیا آھن، انھن ۾ �وبھ

سائنسدانن جي ھن �یم جي ھ� . ٻاھریون جین داخل نھ ٿیو آھيسین�ر فار سیلیولر اینڊ جي ) انڊیا(ٻئي ماھر حیدرآباد دکن

مولی�یولر بائیوالجي جي سینئر سائنسدان �مارسامي ٿنگراج موجب جینی�� بنیادن تي تحقیق سان یورپي نسل جي آرین جو برصغیر تي حملي جو تھ �و ثبوت نھ ملیو آھي، پر اھي ثبوت . ملیا آھن تھ برصغیر مان ماٹھن یورپ طرف لڏپالڻ �ئي ھئي

یورپ جي ماٹھن منجھھ برصغیر جي اھو ئي سبب آھي جو )4. (ماٹھن جا جینی�� ثبوت ملن ٿا

114

جڏھن تھ ھ� ٻي جینی�� رپورٽ ۾ اھو ثابت �یو ویو آھي ق م کان ھ� ھزار ق م تائین برصغیر ۾ دنیا جي 13000تھ

. �نھن بھ ٻئي خطي مان ماٹھن جي لڏپالڻ نھ ٿي آھيس�ونیا جي آ�سفورڊ یونیورس�ي جي ڊپار�مینٽ آف زوالجي، ا

اس�ونین بائیو سین�ر، انڊیا جي نیشنل ڊي این اي ایناالئسز سین�ر �ول�تا ۽ انڊیا جي نیشنل انس�ی�یوٽ آ ف بائیوالجی�ل جي گڏیل پراجی�ٽ ھیٺ نامیارن سائنسدانن سنگھا مترا ساھو، انامی�ا سنگھھ، جي ھیمابنڊو، جھیلم بینرجي، �ي سیتال�شمي،

دي، فلپ اینڊی�وٽ، �وماس سونالي گی�واد، آر تریوی�یویسلڊ، میٽ می�سپائولو، رچرڊ ولیمس ۽ وي �ي �شیاپم ڊي این اي تحقیق بعد برصغیر ۾ ٻاھرین �نھن بھ لڏپالڻ یا

) 5. (�نھن ڌارئي نسل جي ماٹھن جي حملي کي رد �یو آھيجڏھن تھ ڊي این اي جي مدد سان اھي ثابتیون ملیون آھن تھ

۾ ھن خطي مان نھ فقط انسان، پر ھزار ق م 15برصغیر مان )6. (جانورن بھ ڀر وارن مل�ن طرف لڏپالڻ �ئي آھي

جینی�� بنیادن تي ٿیل وڌی� تحقیقن بھ آریائي حملي واري ھیٺ ڏنل ریسرچ . ٿیوري کي سائنسي بنیادن تي رد �یو آھي

۾ جینی�� سائنس جي نامیارن ماھرن ) 9) (8) (7(پیپرن ھزار 15ھزار کان 10ھي تھ گذریل پنھنجي رپور�ن ۾ ٻڌایو آ

سالن اندر برصغیر جي ماٹھن جي جینی�� بنیادن ۾ �ابھ سندن جینی�� بنیاد اڄ بھ ساڳیا آھن، . تبدیلي نظر نھ ٿي اچي

مختلف مل�ن جي . ھزار سال اڳ ھیا 15کان 10جی�ي یونیورس�ین سان تعلق رکندڙ جینی�� سائنسدانن ھنن تحقیقي

آھي تھ ھن خطي یعني انڊیا ڏانھن آریائي نسل مقالن ۾ ثابت �یو جي ماٹھن جي �ابھ لڏپالڻ یا حملو نھ ٿیو ھو ۽ انڊیا جا

یا اندر دن. رھواسي جینیاتي بنیادن تي ھ� ئي جین رکندڙ آھنٻیو نمبر سگھارو جینی�� بنیاد وماٹھ اآفریقا کان پوِء انڊیا ج

. رکندڙ آھن

ٿروپالجسٽ �وڊ آر نیا �ا جي ھ� نامیاري بائیوالجسٽ ۽آمریلڳاتار تحقیق بعد ثابت �یو تھ ) Todd R Disotell(ڊسو�یل

ساڳي . اتر ۽ ڏکڻ ھندستان جي ماٹھن جي ڊي این اي ساڳي آھي

115

طرح آمری�ا جي ھ� ٻئي اینٿروپالجسٽ �ینٿ �ینڊي )Kenneth Kennedy( جان ل�اس ،)John Lukas ( ۽

اي ذریعي ثابت بھ ڊي این) Brian Hemphill(برین ھیمپفل �یو آھي تھ اتر ۽ ڏکڻ ڀارت جي ماٹھن جي ڊي این اي ۾

. �وبھ فرق ناھي

�� سائنسدان ۽ آ�سفورڊ یونیورس�ي جي یبرطانوي جیناینٿروپوالجي شعبي جي پروفیسر اس�یفن اوپنھیمر جي �یل

ھتان . جین جو ڏکڻ ایشیا حتمي خالق آھي 17تحقیق موجب ایم . جینی�� بنیاد رکندڙ آھن 17جا اصلو�ا رھواسي ایم

) R1a1( 17پا�ستان، انڊیا ۽ اوڀر ایران جي رھواسین ۾ ایم . جین وچ ایشیا جي ڀیٽ ۾ انتھائي مٿانھین ش�ل ۾ موجود آھي

کي بنیاد بٹائي 17ان �ري ڏکڻ ایشیا جي ماٹھن ۾ جین ایم انھن کي وچ ایشیا یعني نسلي طور آریا قرار ڏیڻ واري ٿیوري

جو 17ڏکڻ ایِشا جي ماٹھن ۾ جین ایم . �ري ٿوکي �مزور جین 17ایم . ھزار سال اڳ کان موجود آھي 51وجود

)R1a1 ( انڊیا ۽ پا�ستان مان ئي �شمیر جي رستي وچ ایشیارکندڙ ڏکڻ ایشیا جا ماٹھو 17جتان جین ایم . ۽ روس ۾ پھتو

ان �ري جینی�� بنیادن تي سنڌو ) 10. (یورپ وڃي پھتارکندڙ نام نھاد آرین جي حملي 17ڀیتا تي جین ایم ماٿري جي س

واري ٿیوري نھ فقط بي بنیاد ثابت ٿئي ٿئي ٿي، پر ان کان بھ اڳتي وڌي اھو ثابت �ري ٿي تھ ڏکڻ ایشیا یعني سنڌو ماٿري جا رھواسي ئي ھتان ن�ري یورپ، سین�رل ایشیا ۽ ٻین خطن ۾

رھواسین ۾ سندن ان لڏپالڻ سبب وچ ایشیا ۽ یورپ جي . پھتا( جو وجود ملي ٿو ۽ سندن ٻولین تي سنڌو ماٿري 17جین ایم

جنھن کي . جي ٻولین جو اثر موجود آھي) پا�ستان - انڊیا بیٺ�ي ذھنیت رکندڙ یورپي دانشورن نھ فقط ابتو �ري پیش �یو پر ا�لندو ھن خطي تي نام نھاد حملي واري ٿیوري گھڙي

. ڏیڻ جي �وشش �ئي ڏکڻ ایشیا جي ماٹھن کي آریائي قرار) R1a1( 17جینی�� سائنسدانن موجب سنڌ جي مھاٹن ۾ ایم

جڏھن تھ گجرات . سی�ڙو جي شرح سان موجود آھي 71جین سی�ڙو شرح سان 67سی�ڙو ۽ کترین ۾ 60جي لوھاٹن ۾

116

اس�یفن اوپنھیمر جي تحقیق موجب ڏکڻ ایشیا ) 11. (ملي ٿوھزار 50الڻ لڳ ڀڳ مان یورپ ڏانھن ماٹھن جي لڏپ) ھند- سنڌ(

اوپنھیمر موجب جی�ڏھن آفری�ا سڄي انسانذات . سال اڳ ٿيمڙني اڻ آفریقي ماٹھن جو ) سنڌ ھند(جو گھر آھي تھ وري انڊیا

ھزار سال اڳ اوڀر طرف ھندي 90آفریقا مان ماٹھن . گھر آھيسمنڊ واري رستي سان لڏپالڻ �ئي ۽ انڊیا ۾ اچي وسندیون قائم

ھزار سال اڳ یعني 50مان ) سنڌ ۽ ھند(نڊیا جنھن بعد ا. �یونبرفاني دور ۾ آیل وقفي دوران روس، وچ ایشیا، اوڀر یورپ

ڇا�اڻ تھ برفاني . سمیت چین سمیت اتر اوڀر طرف لڏپالڻ ٿيدور ۾ آیل وقفي کان پوِء برپٽ بٹجي ویل میدان ٻیھر آباد ٿي پیا،

اڪ جي کان ماٹھن کاڌي خور) انڊیا(جنھن �ري سنڌو ماٿري ڳوال ۾ انھن آباد ٿیل عالئقن طرف لڏپالڻ �ري وڃي رھائش

انھن خطن ۾ پنھنجا اثر جنھن سبب سندن ٻولي. اختیار �ئيڇڏیا ۽ سنڌو ماٿري جي ٻولي یورپي زبانن سان ملي جلي انڊو

سنڌو . ٻولین جي گروپ کي جنم ڏنو) سنڌو یورپین(یورپین ۾ ھ�جھڙائي جو بھ ماٿري ۽ یورپي ماٹھن جي جینی�� بنیادن

اوپنھیمر موجب قدیم دور جي تاریخ بابت . اھو ئي سبب آھياوپنھیمر موجب یورپین جو . یورپین نقطي نظر ئي غلط آھي

سال اڳ جینی�� بنیاد ئي ڏکڻ ایشیا، یعني سنڌو ماٿري 50یورپین جا ابا ڏاڏا پنھنجي اباٹي وطن . ھو) موجوده پا�ستان(

رو�ن سان لڏپالڻ �ري یورپي سنڌو ماٿري مان ئي مختلف اوپنھیمر جي تحقیق موجب سنڌو ماٿري مان . مل�ن ۾ پھتا

لڏپالڻ �ندڙ ماٹھن ٻھ رستا اختیار �یا، ھ� رستو فر�ائیل مل�ن وارو ھیو، جنھن ) Fertile Crescent (�ریسنٽ

رستي سان سنڌو ماٿري جي ماٹھن وچ اوڀر جي مل�ن عراق، . ردن ۽ تر�ي ڏانھن لڏپالڻ �ئياسرائیل، شام، لبنان، مصر، ا

. جڏھن تھ ٻیو رستو، سنڌو ندي کان مٿي �شمیر وارو ھیوجنھن رستي ھتان جا ماٹھو وچ ایشیا ۽ یورپ طرف لڏپالڻ

. �ري ویا

�� سائنسدان پروفیسر اس�یفن یھ� طرف برطانوي جینھزار 50اوپنھیمر جینی�� بنیادن تي اھا ڳالھھ ثابت �ئي تھ

117

اٿري جي ماٹھن یورپ طرف لڏپالڻ �ئي ۽ سال اڳ سنڌو میورپ جا ماٹھن جا ابا ڏاڏا سنڌو ماٿري جا رھواسي ھیا تھ ساڳي

ی�ل پتراگلیا ۽ ھنان ئوقت �یمبرج یونیورس�ي جي محقق ماجیمس بھ قدیم دور جي ماڳن تان ملندڙ باقیات جي چوک

طرف آریائي چ�اس بعد ساڳي نتیجي تي پھتا تھ سنڌو ماٿري پر پالڻ یا حملو تھ نھ ٿیو ھو ڏماٹھن جي �ا لنسل جي

کان ) سنڌ ماٿري(ٿي ھئي تھ اھا انڊیا ڻجی�ڏھن �ا لڏپال )12. (یورپ طرف ئي ٿي ھئي

راکي ڳڙھي ڊي این اي جا نتیجا

ڀارتي ریاست ھریانھ ۾ سنڌو سڀیتا جي ماڳ راکي ڳڙھي جي قبرستان مان ھٿ آیل انساني ڍانچن جي ٿیل ڊي این اي �یس�ن مان اھا ثابتي ملي آھي تھ ان دور ۽ بعد ۾ سنڌو ماٿري طرف

سنڌو سڀیتا جي . پرڏیھھ مان ماٹھن جي �ابھ لڏپالڻ نھ ٿي ھئيان جا اصلو�ا ان ماڳ سمیت ھن ماٿري ۾ رھندڙ ماٹھو ھت

رھواسي ھئا ۽ اڄ بھ ھن ماٿري ۾ رھندڙ ماٹھو سندن پوئینر دکن �الیج پوني جي وائیس چانسیلر پروفیسر وسنت . آھن

ھزار سال اڳ جي ھٿ آیل انساني ڍانچن 5شاندي چیو آھي تھ جي ڊي این اي �یس�ن مان ثابت ٿیو آھي تھ ھن خطي ڏانھن

یھي ماٹھن جي لڏپالڻ نھ ھزار سالن دوران �ابھ پرڏ 10گذریل ان �ري آریا نسل جي ماٹھن جي ھن خطي تي �اھھ . ٿي آھي

�رڻ ۽ ھتان ڏیھي ماٹھن جي لڏپالڻ واري ٿیوري ۾ �ابھ ان �ري ویدن واري دور ۾ آریا �رم جو استعمال . حقیقت ناھي

پروفیسر وسنت . �نھن قبیلي یا برادري طور �یو ویو ھجياین اي �یسٽ جي نتیجن جي شاندي موجب ھو اھا دعوى ڊي

ھن موجب اسان اھا راِء �نھن بھ . بنیاد تي �ري رھیا آھنھ� سورس مان حاصل �یل ڊی�ا تي قائم نھ �ئي آھي پر اسان جي ڊی�ا ٻن لیبار�رین ۾ تصدیق جي مرحلي مان گذري

انساني ڍانچن 2راکي ڳڙھي جي قبرستان مان ھٿ آیل . آھي

118

دکن جي سین�ر آف سیلیولر اینڊ جي ڊي این اي �یسٽ حیدرآباد مالی�یولر بائیوالجي ۽ لکنو جي بیربل ساھني انس�ی�یوٽ آف

ھاورڊجنھن جي ھاٹي وري . پائلیو سائنسز مان �ئي وئيپروفیسر شاندي . یونیورس�ي مان ٻیھر تصدیق �ئي پئي وڃي

موجب راکي ڳڙھي مان ملیل انساني ڍانچن جي جسماني بناوٽ یعني قد �اٺ ھریانا ۽ پنجاب ۾ ھن وقت رھندڙ ماٹھن سان

ھن موجب ڏکڻ �وریا جي سیئول نیشنل . مشابھت رکي ٿيیونیورس�ي �الیج آف میڊیسنس ۾ راکي ڳڙھي جي انساني

انچن جو پیٿاالجی�ل تجزیو ۽ سندن فیس�ل ري ڍجنھن . �ئي وئي ( facial reconstruction)�نس�ر�شن

مان بھ اھا ڳالھھ ثابت ٿي تھ ھن وقت ھن خطي ۾ رھندڙ ماٹھو ھزار سال اڳ راکي ڳڙھي ۾ رھندڙ ماٹھن جو تسلسل 5

) 13.(آھن

راکي ڳڙھي جي انساني ڍانچن جي ڊي این اي �ندڙ ماھرن ج راِء ۽ وسنت شاندي موجب ڊي این اي جي نتیجن مان نیرا

سین�رل ایشیا مان ھن خطي ڏانھن لڏپالڻ جو �وبھ ثبوت نھ ان �ري نتیجن مان اھو ثابت ٿیو آھي تھ آرین جي . ملیو آھي

حملي واري ٿیوري بي بنیاد آھي ۽ ویدڪ دور سنڌو سڀیتا جي یان آیل ویدن جي دور جي تھذیب جا خالق �ي ٻاھر. تسلسل ھو

نیراج راِء ۽ . ماٹھو نھ پر ھن خطي جا اصلو�ا باشندا ھئاوسنت شاندي موجب راکي ڳڙھي جي ڊي این اي ۾ واضح

. موجود آھي )( mitochondrial DNAنموني مقامي عنصر ڊي این اي ۾ تمام گھٽ ۾ گھٽ سطح تي پرڏیھي عنصر جي

ان پرڏیھي عنصر جو واسطو ) 14. (موجودگي ظاھر ٿي آھيجن جا ھن خطي جي . ایران جي ھارپو �ندڙ ماٹھن سان آھي

ایران ۽ سنڌو ماٿري جون . ماٹھن سان واپاري الڳاپا ھئاسرحدون ھ� ٻئي جي سلھاڙیل ھجڻ سبب ایران مان ماٹھن جو ھتي اچڻ ۽ ھتان ماٹھن جو ڀر واري مل� ایران ۾ وڃڻ،

پروفیسر. واپار �رڻ یا رھائش اختیار �رڻ سڀاوی� لڳي ٿونیراج راِء موجب راکي ڳڙھي مان ملیل انساني ڍانچن تي �نھن جنگ یا حملي دوران �نھن بھ قسم جي تشدد جا نشان

119

راِء موجب راکي ڳڙھي جي رگ ویدڪ دور . موجود ناھنسنڌو سڀیتا . واري تھھ ۾ بھ سنڌو سڀیتا جو تسلسل موجود آھي

واري دور کان پوِء راکي ڳڙھي کي آباد �ندڙ ماٹھو �ي ان آیل نھ پر اتان جا اصلو�ا رھا�و ھئا، جن اڳ واري ٻاھر

)17) (16) (15. (تھذیب جي تسلسل کي برقرار رکیو

وسنت شاندي راکي ڳڙھي جي قدیم ماڳ جي کو�ائي بعد اھو نتیجو �ڍیو تھ ان ماڳ جا رھواسي اڄ بھ ان عالئقي ۾ رھندڙ

سال اڳ راکي 500ھزار 7ڊا��ر وسنت شاندي موجب . آھنڳڙھي ۾ رھندڙ ماٹھو اڄ بھ ان جاَء تي موجود آھن ۽ ان دور

سل برقرار جي تھذیب م�مل فنا نھ ٿي ھئي، پر ان پنھنجو تسل مصرمیسوپ�یما سمیت عراق جي وسنت شاندي موجب . رکیو

جون تھذیبون پنھنجو تسلسل برقرار رکي نھ سگھیون، پر سنڌو )18. (ماٿري جي تھذیب جو تسلسل اڄ بھ برقرار آھي

عالمي سطح تي سیلیولر ۽ مالی�یولر بائیوالجي ۾ ٿیل تحقیق ي کي تاریخ جي آریا نسل جي سنڌو ماٿري تي حملي واري ٿیور

جینیاتي بنیادن تي ٿیل ھيَء .�ٻاڙخاني ۾ اڇالئي ڇڏیو آھيتحقیق آریائي نسل جي حملي واري ٿیوري جي و�الت �ندڙن

ان سان گڏوگڏ آریا ۽ . الِء وڏي صدمي جو سبب بٹي آھيڙي بنیادن تي برصغیر جي ماٹھن منجھھ وڇو�یون پئدا وادر

جینی��س . و آھي�ندڙن کي بھ مایوسي ۾ مبتال �ري ڇڏی)Genetics ( بنیادن تي ھن تحقیق ثابت �یو آھي تھ آریا نالي

�نھن بھ نسل جي ماٹھن سنڌو سڀیتا جي عروج واري دور کان پوِء �نھن ڌارئي دیس مان سنڌو ماٿري طرف �ابھ لڏپالڻ نھ

.نھ وري سنڌو ماٿري تي �و ٻاھریون حملو ٿیو ھو. �ئي ھئي

120

:حواال

(1) https://www.nature.com/articles/jhg20082 (2) https://www.longdom.org/open-access/the-

major-ychromosome-haplotype-xi--haplogroup-r1a-in-eurasia-2161-1041-1000150.pdf

(3) https://www.mynation.com/views/aryan-invasion-theory-ait-kai-friese-indus-valley-civilisation-indian-history-pep13y

(4) Mait Metspalu, Irene Gallego Romero, Bayazit Yunusbayev, Gyaneshwer Chaubey, Chandana Basu Mallick, Georgi Hudjashov, Mari Nelis, Reedik Mägi, Ene Metspalu, Maido Remm, Ramasamy Pitchappan, Lalji Singh, Kumarasamy Thangaraj, Richard Villems, and Toomas Kivisild, Shared and Unique Components of Human Population Structure and Genome-Wide Signals of Positive Selection in South Asia, The American Journal of Human Genetics, 90, 731–744; December 9, 2011

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3276658/

(5) Sanghamitra Sahoo, Anamika Singh, G. Himabindu, Jheelam Banerjee, T. Sitalaximi, Sonali Gaikwad, R.

121

Trivedi, Phillip Endicott, Toomas Kivisild, Mait Metspalu, Richard Villems and V. K. Kashyapm A prehistory of Indian Y chromosomes: Evaluating demic diffusion scenarios, PNAS 2006 January, 103 (4) 843-848.

https://doi.org/10.1073/pnas.0507714103

http://www.pnas.org/content/103/4/843.full

(6) Priyadarshi, P., Evidence of Indo-European origins from the Early Holocene pollen studies, linguistics and climatology, Dialogue, July-Sept 2013, Vol 15, No. 1.

https://aryaninvasionmyth.wordpress.com/page/2/

(7) Sanghamitra Sengupta, Lev A. Zhivotovsky, Roy King, S. Q. Mehdi, Christopher A. Edmonds, Cheryl-Emiliane T. Chow, Alice A. Lin, Mitashree Mitra, Samir K. Sil, A. Ramesh, M. V. Usha Rani, Chitra M. Thakur, L. Luca Cavalli-Sforza, Partha P. Majumder, and Peter A. Underhill, (Feb. 2006), Polarity and Temporality of High-Resolution Y-Chromosome Distributions in India Identify Both Indigenous and Exogenous Expansions and Reveal Minor Genetic Influence of Central Asian Pastoralists, (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1380230/)

122

(8) Peter A Underhill, Natalie M Myres, Siiri Rootsi, Mait Metspalu, Lev A Zhivotovsky, Roy J King, Alice A Lin,Cheryl-Emiliane T Chow, Ornella Semino, Vincenza Battaglia, Ildus Kutuev, Mari Järve, Gyaneshwer Chaubey, Qasim Ayub, Aisha Mohyuddin, S Qasim Mehdi, Sanghamitra Sengupta, Evgeny I Rogaev, Elza K Khusnutdinova, Andrey Pshenichnov, Oleg Balanovsky, Elena Balanovska,Nina Jeran,Dubravka Havas Augustin, Marian Baldovic,Rene J Herrera, Kumarasamy Thangaraj, Vijay Singh, Lalji Singh, Partha Majumder, Pavao Rudan, Dragan Primorac, Richard Villems, and Toomas Kivisild, Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a, (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2987245/)

(9) Tamang Rakesh and Kumarasamy Thangaraj, Genomic view on the peopling of India, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3514343/)

(10) Oppenheimer Stephen, The Real Eve: Modern Man's Journey Out of Africa, Carroll & Graf. 2003. ISBN 0-7867-1192-2.

(11) Underhill, Peter A; et al. (2009), "Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes

123

within haplogroup R1a", European Journal of Human Genetics, 18 (4): 479–84

(12) http://varnam.org/2006/01/what_aryan_invasion/

(13) Deepender Deswal, No Rakhigarhi migration since Harappan era: Experts,Tribune News Service, Hisar, June 15, 2018

(14) Anubhuti Vishnoi, Harappan site of Rakhigarhi: DNA study finds no Central Asian trace, junks Aryan invasion theory, ET Jun 13, 2018

(15) https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/harappan-site-of-rakhigarhi-dna-study-finds-no-central-asian-trace-junks-aryan-invasion-theory/articleshow/64565413.cms

(16) https://www.eupedia.com/forum/threads/36400-Rakhigarhi-DNA-study-finds-no-Central-Asian-trace-junks-Aryan-invasion-theory

(17) https://www.outlookindia.com/magazine/story/we-are-all-harappans/300463

(18) https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/Descendants-of-Harappans-still-living-in-Rakhigarhi/articleshow/53609286.cms

124

تھذیب جو تسلسل برقرار

قدیم آثارن سنڌو سڀیتا جي عروج کان پوِء وارو دور جنھن کي ) Late Harappan phase(ماھر آخري ھڙپین فیز جا

سنڌو . ق م تائین جاري رھیو 1300ق م کان 1900چون ٿا، سڀیتا جي عروج واري دور بعد ھن ماٿري مان ماٹھن جي

ق م 300ق م کان 600. لڏپالڻ گنگا ۽ جمنا ماٿرین طرف ٿيدوران گنگا ۽ جمنا ماٿرین ۾ جی�ي شھر اڏیا ویا انھن ۾ بھ

شھرن ۾ موجود انھن . سنڌو سڀیتا جي �لچر جي ڇاپ ملي ٿي�ی�ناالجي، گھرن جي اڏاوت ۽ مذھبي عالمتن جا نمونا بل�ل اھي ئي ساڳیا ھئا، جی�ي سنڌو سڀیتا جي اوج واري دور ۾

300ق م کان 600گنگا ۽ جمنا جي ماٿرین ۾ بھ . موجود ھئاق م دوران �ي پرڏیھي ماٹھو نھ پر سنڌو سڀیتا جا وارث اچي

۽ پنھنجي ثقافت جو تسلسل برقرار آباد ٿیا ۽ انھن اھي شھر اڏیاآر�یاالجي ماھرن کي ملیل اھي ثبوت بھ آرین جي . رکیو

جی�ڏھن سنڌو ماٿري ) 1. (حملي واري ٿیوري کي رد �ن ٿاجي سڀیتا کي ٻاھران آیل آرین قبضو �ري تباھھ �ري ڇڏیو

گنگا ۽ جمنا جي ماٿرین ۾ پنھنجي ثقافت جو حملي آورھو تھ ھنجي مذھبي ریتن رسمن، گھرن جي اڏاوت ۽ پن. ڦھالُء �ن ھا

. آرٽ کي ھٿي ڏین ھا

۾ �جھھ ماھرن جي اھا راِء ھئي تھ سنڌو سڀیتا بیٺ�ي دور پر . خاتمو ٿي ویو جي زوال بعد برصغیر ۾ شھري تھذیب جو

ابت ٿیو آھي تھ سنڌو سڀیتا اوچتو غائب نھ ٿي ثتازي تحقیق ۾ ھڙاپا . دار ٿیاومن ۾ نتھذیب جا عنصر بعد جي تھذیبوئي پر ان

پنجاب، )Cemetery H culture(�ري ایڇ �لچر جو سمی. سنڌ، ھریانا ۽ اتر پردیش جي اوڀر واري حصي ۾ ظاھر ٿیو

125

۾سنڌ . ق م تائین جاري رھیو 1300 ق م کان 1900جی�و ھڙپین �لچر جا آثار جھ�ر �لچر ۽ گجرات ۾ پوئین

�لچر بھ ڇای سمی�ري. ور �لچر جي صورت ۾ ملیا آھنرانگپڊیوڊ . مقامي �لچر ۽ سنڌو سڀیتا جي آخري فیز جو تسلسل ھیو

گورڊن وائیٽ موجب ویدڪ �لچر جو جنم سنڌو ماٿري جي ع ۾ ٿیل چوک 2016قدیم آثارن تي ) 2. (تھذیب مان ٿیو

900چ�اس مان اڃا بھ اھي ثبوت ملیا تھ لیٽ ھڙپین �لچر سٽ رچرڊ میڊائو آر�یاالج ھاورڊ) 3. (ق م تائین جاري رھیو

موجب بلوچستان ۾ سنڌو سڀیتا جي قدیم ماڳ پیراڪ ۾ لیٽ ق م کان س�ندر اعظم یوناني جي حملي 1800ھڙپین �لچر

)4. (ق م تائین مسلسل جاري رھیو 325

برصغیر ۾ قدیم ماڳن جي کو�این مان اھا ڳالھھ ثابت ٿي آھي تھ سنڌو سڀیتا جي ڍر�ي پوڻ بعد ھن ماٿري مان ماٹھن جي نون

126

قدیم آثارن جي ماھر . ماڳن جي تالش ۾ اوڀر طرف لڏپالڻ ٿيیعني ق م بعد سنڌو ماٿري جي اوڀر طرف 1900پوشیل موجب

ٿي 853مان وڌي 218ماڳن جو انگ موجوده انڊیا ۾ ان وقتگنگا ماٿري ۾ ٿیل کو�این مان پتو پوي ٿو تھ سنڌو سڀیتا . ویو

ق م ۾ انھن 1200وِء یعني جي پوئتي پوڻ کان �جھھ صدیون پھا اجنھن مان . گنگا ماٿري ۾ بنیاد پوڻ شروع ٿیو وشھرن ج

تھ تھذیب جو تسلسل ر�جي نھ ویو پر اھو ٿي ڳالھھ پڌري ٿئي ڀارت . عني گنگا ماٿري ۾ جاري رھیوماٿري جي اوڀر ی وسنڌ

جي ریاست ھریانھ جي قدیم ماڳ ڀاڳونپورا جي کو�ائي دوران ھیٺین تحت مان ھڙاپا جي آخري دور جي باقیات ملي آھي،

جی�ا . جڏھن تھ مٿئین تھھ مان ویدڪ دور جي باقیات ملي آھيجنھن مان پتو پوي ٿو تھ ) 5. (ق م جي دور جي آھي 1200

ویدڪ کان پوءِ اپا جي آخري دور جي ماٹھن ھن ماڳ کي ھڙساڳي طرح ڀارتي ریاست . دور جي رھواسین ٻیھر آباد �یو

گجرات جي سورٺ ریجن جي راج �وٽ ضلعي ۾ سنڌو سڀیتا جي قدیم ماڳ روجڙي جي کو�این دوران بھ سنڌو سڀیتا جي

ھن ماڳ جي گریگوري . تسلسل برقرار رھڻ جا ثبوت ملیا آھن۾ کو�ائي ع1995 ۽ ع1982راول طرفان پشیل ۽ ایم ایڇ

ھن ماڳ جي ھیٺین تھھ جو واسطو سنڌو سڀیتا . ئي�رائي و. ق م سان آھي 2200ق م کان 2500 جي عروج واري دور

ق م 1700ق م کان 1900جڏھن تھ مٿیون تھھ ویدڪ دور ماھرن موجب ٻنھي تھن ۾ ساڳئي ثقافت . سان واسطو رکندڙ آھي

)6. (جو تسلسل ملي ٿو

مارڪ �ینوائر موجب سنڌو سڀیتا جي قدیم آثارن جي ٿیل رد ن ۽ تحقیق آرین جي حملي واري ٿیوري کي ون کو�ائیوتازی

تازي تحقیق مان ثابت ٿیو آھي تھ سنڌو تھذیب جي . �ن ٿیونآخري دور ۾ موھن جي دڙي ۽ ھڙاپا جي شھرن ۾ ویدڪ دور

سرسوتي ندي جي س�ي وڃڻ بعد . جا ماٹھو رھندا ھئاکان سرسوتي ندي جي پاٹي تي انحصار رکندڙ شھر ڦ�ي وڃڻ

اتان جي ماٹھن بھ موھن جو دڙو ۽ ھڙاپا طرف لڏپالڻ پوءِ . سبب اھي شھر آباديَء جي دٻاَء ھیٺ اچي ویا جنھن. �ئي

127

ھزار ماٹھو 50ھ� اندازي موجب ان وقت ھڙاپا شھر ۾ مارڪ �ینوائر موجب سنڌو ماٿري ۾ ان وقت . رھندڙ ھئا

مھرون مختلف نسلي گروپن پنھنجي پنھنجي سڃاٹپ الِء مختلفڳي ۽ مینھن جا نشان عالمت ڍڱي نجن ۾ ھ� س. ایجاد �یونھ� سڱي ڍڳي جي عالمت سنڌو ماٿري . �یا ویا طور اختیار

جی�ا صدیون اڳ سنڌو ماٿري . جي رھواسین جي ایجاد ھئي )7. (مان میسوپ�یما جي ذریعي یورپ تائین پھتي

ماضيَء ۾ محققن طرفان سنڌو لکي ٿو تھمارڪ �ینوائر ھن سڀیتا جا ۾ ق م 1750تھذیب بابت اھو نتیجو �ڍیو ویو تھ

پر اسان . �جي ویاستي تان غائب ٿي ویا یا مماڳ اوچتو صفحھ ھابت �یو آھي تھ سنڌو تھذیب جي عروج کان ثجي تازي تحقیق ق م تائین ھڙاپا جي 1300ق م کان 1900پوِء واري فیز ۾

)8. (شھرن ۾ ساڳیا ماٹھو آباد رھیا

مارڪ �ینوائر موجب سنڌو سڀیتا جي قدیم آثارن جي ماھر نھن بھ نئین قسم جي آبادي جي پوئین دور جي برادرین ۾ �

سنڌو تھذیب جي عروج . موجودگيُء جو �وبھ ثبوت نھ ٿو مليھڙاپا ایڇ �لچر . واري دور بعد بھ ساڳیو �لچر برقرار رھیو

تھذیب جا وجی�ي ان کان اڳ سنڌ. ۾ اھي ساڳیا ماٹھو آباد رھیا )10( )9. (سندن ئي تھذیب جو تسلسل برقرار رھیو. وارث ھئا

)11 (

ثن ۽ رااس�لی�ل بائیوالجي جي ماھرن موجب سنڌو سڀیتا جا وموجوده دور ۾ ھن ماٿري ۾ رھندڙ ماٹھن وچ ۾ قد، بت یعني

�ل یلھن خطي جي اس�. حیاتیاتي طور ھ�جھڙائي موجود آھي۾ سنڌو سڀیتا جي دور کان وٺي ) skeletal record(ر�ارڊ

جی�ا ڳالھھ .اڄ تائین �ابھ وڏي پئماني تي تبدیلي نظر نھ اچي. ڙن ۽ آرین جي نسل واري مفروضي کي رد �ري ٿيوادر

ڊي نٿ اي آر �یناس�لی�ل بائیوالجي جو آمری�ي ماھر �ی)Kenneth A.R. Kennedy ( ھن خطي ۾ انساني ھڏاونڃرن جي اڀیاس بعد ان نتیجي تي پھتو تھ آریائي نسل جي نپ

ماٹھن طرفان ھن خطي ۾ اچي آباد ٿیڻ جي سلسلي ۾ �وبھ

128

انساني ھڏاون پڃرن جي اڀیاس مان پتو پوي ٿو . ثبوت نھ ٿو مليتھ موجوده انڊیا ۽ پا�ستان جا ماٹھو سنڌو سڀیتا جي دور سان

ھن . ڙ آھنواسطو رکندڙ ماٹھن جھڙي جسماني بناوت رکندھزار سال اڳ آباد ٿیندڙ ماٹھو اڄ بھ 65کان 60ماٿري ۾

جارج ارڊوسي موجب قدیم ھڙاپا جڏھن تھ ) 12. (موجود آھنجا رھواسي موجوده وقت جي پا�ستان ۽ اتر اوڀر ) سنڌو سڀیتا(

�ینٿ �ینڊي )13. (ڀارت ۾ رھندڙ ماٹھن کان مختلف نھ ھیاجي خاتمي بعد ھن خطي موجب سنڌو سڀیتا جي اوج واري دور

جي ماٹھن جي ڊیموگرافي ۾ �نھن بھ قسم جي تبدیلي نظر نھ �ینڊي سنڌو سڀیتا ۽ گنڌارا تھذیبن وچ ۾ ڀیٽ �ندي . ٿي اچي

لکي ٿو تھ گنڌارا تھذیب جي دور ۾ بھ اسان کي ٻاھران آیل آرین

جڏھن تھ ٻنھي . جي حیاتیاتي سڃاٹپ جي �ابھ نشاني نھ ٿي مليٹھن جي حیاتیاتي یعني جسماني بناوت ۾ تھذیبن جي ما

ان �ري موجوده دور ۾ ھن . ھ�جھڙایون ضرور ملن ٿیون. خطي ۾ رھندڙ ماٹھو سنڌو سڀیتا جي وارثن جو اوالد آھن

) حیاتیاتي(سنڌو ۽ گنڌارا تھذیب جا رھواسي بائیوالجی�ل ) 14(گنڌارا ) 15. (طور ھ� ئي گروپ سان واسطو رکندڙ ھئا

جو �نھن بھ آریائي ماٹھن جي گروپ سان تھذیب جي ماٹھن�ینڊي موجب ھڙاپا جي مٿئین تھھ .�وبھ واسطو نھ ھو

جا رھواسي ) Cemetery H culture( �لچر �ري ایڇیمسواري دور ۾ اھي ئي ماٹھو ھئا، جی�ي ھڙاپا جي عروج

)17( )16. (موجود ھئا

129

یونیورس�ي آف االس�ا جي آر�یاالجسٽ برین ھیمڦل موجب سنڌو سڀیتا جي دور بعد ھن خطي ۾ �نھن بھ قسم جي ٻاھرین آبادي جي وڏي پئماني تي لڏپالڻ یا جینی�� تبدیلي جي �ابھ

جڏھن تھ ان دور ۾ سنڌو ماٿري ۽ سین�رل . ثابتي نھ ملي آھي )18(. ٹھن وچ ۾ ننڍي سطح تي رابطا موجود ھئاایشیا جي ما

ڀارت جي قدیم ماڳ عالمگیرپور جي ثقافت بھ ٻاھرین حملي ان )19. (آورن جي ثقافت نھ پر سنڌو تھذیب جو تسلسل ھو

�ري اھا ڳالھھ وڏي اعتماد سان چئي سگھجي ٿي تھ سنڌو �نھن ٻاھرئین حملي یا لڏپالڻ سبب بعد پوئتي پوڻتھذیب جي

.آباديَء ۾ �ابھ تبدیلي نظر نھ ٿي

۾ سرسوتي ندي جو ھندن جي آڳا�ي مذھبي �تاب رگ وید آریائي حملي واري ٿیوري جي . ذ�ر �افي ھنڌن تي ملي ٿو

حامي ماھرن موجب وید آرین جي تخلیق ھئا ۽ ھنن ھن ماٿري دور جو آغاز �یو تي حملي بعد وید لکي سنڌو ماٿري ۾ ویدڪ

130

ھتي سوال ٿو پئدا ٿئي تھ آریائي حملي واري ٿیوري جي . ھوق م کان 1500حامین موجب جی�ڏھن آرین ھن خطي تي

ق م ۾ حملو �ري اچي رھائش اختیار �ئي ۽ وید 1200 4تخلیق �یا تھ پوِء جنھن وقت وید تخلیق �یا ٿي ویا، ان کان

. ائي ویٺي ھئيسو سال اڳ سرسوتي ندي پنھنجو وجود وڃق 1900ڇا�اڻ تھ جیاالجي جي ماھرن موجب سرسوتي ندي

جی�ا ندي ان ) 20. (س�ي پنھنجو وجود وڃائي ویٺي ھئي۾ م وقت وجود ئي رکندڙ نھ ھئي، ان جو آخر نام نھاد آرین ھ� وھ�رو جاري رکندڙ وڏي ندي طور ویدن ۾ �یئن ذ�ر

ندي آر�یاالجي جي ماھرن کي س�ي ویل سرسوتي . �یوان . جي �نارن تي سنڌو سڀیتا جا �یترائي ماڳ ھٿ آیا آھن

�ري ماھرن اھا راِء قائم �ئي آھي تھ وید ٻاھران آیل حملي آورن جي تخلیق نھ پر انھن جا خالق بھ سنڌو ماٿري جي سڀیتا

. جا وارث ھئا

یون ئي ھ� سنڌو سڀیتا ۽ ان کان پوِء واري �لچر ۾ �یترو تھذیب جي عمل جي جاري رھڻ �جی. ون آھنیلجھڙایون م

پریسٽ �نگ کي موھن جي دڙي مان ملیل . جو ثبوت آھياجرڪ جو اھو . شال اوڍیل آھي �اجرڪ جي نموني جي ھ

ھزار سال گذرڻ باوجود اڄ بھ سنڌ ۽ ان جي ڀر وارن 5نموني اڄ بھ سنڌي ماٹھو . خطن ۾ استعمال ھیٺ اچي رھیو آھي

ندا آھن، جھڙي طرح ڍیواني ۽ شان سان واجرڪ ان ئي نمان کان سواِء سنڌو . سنڌو سڀیتا جي دور ۾ اوڙھیو ویندو ھو

1900آھن، جی�ي موجود عنصر 39سڀیتا جي دور جا اھڙا گنگا ماٿري ۾ رائج بخطي مان ماٹھن جي لڏپالڻ سب ق م ۾ ھن

موھن جي دڙي مان ملیل ناچٹي کي �راین ۽ ٺوٺ )21. (ٿیاجڏھن تھ موجوده سنڌ ۾ اڄ . کان مٿي تائین چوڙا پھریل ملیا آھن

بھ عورتون �راین کان ٺوٺ جي مٿئین حصي تائین چوڙا پائین سنڌو سڀیتا جي دور ۾ ھ� ٻئي سان ملڻ وقت ھٿ ٻڌي . ٿیون

رڀاُء اھو ھٿ ٻڌي ھ� ٻئي جو آڌ. جو رواج ھیو آڌرڀاُء �رڻھزار سال گذرڻ باوجود اڄ بھ سنڌ ۾ رائج �5رڻ جو طریقو

. آھي

131

سنڌو ماٿري جي ماڳن تان ملیل مھرن ۾ �یترین ئي مھرن تي . ھ� شخص کي یوگا جي پوزیشن ۾ ویٺل ڏیکاریو ویو آھي

اھا مھر ھندن جي ڀڳوان . جنھن جي چوڌاري جانور موجود آھنوا یوگا پوزیشن ۾ ڀڳوان شی. شیوا سان مشابھت رکندڙ آھي

. ویھندو ھو ۽ کیس جانورن جو دوست قرار ڏنو ویندو آھيماھرن سنڌو ماٿري جي انھن مھرن کي شیوا جون مھرون قرار

سنڌو ماٿري مان �جھھ مھرن تي مرد تھ جڏھن . ڏنو آھيمان ثابت ٿئي ٿو تھ جنھن . ڀڳوان جون تصویرون ملیون آھن

بادت جي شروعات ٿي سنڌو ماٿري مان ئي شیوا ڀڳوان جي ع

فرض جی�ڏھن) 22. (جی�ا اڄ سوڌو برصغیر ۾ ھلندڙ آھي�یو وڃي تھ سنڌو ماٿري تي آرین جي صورت ۾ ٻاھرین ماٹھن حملو �یو تھ پوِء ھن خطي تي ھنن ضرور پنھنجو مذھب،

پر ھن خطي ۾ موھن . ریتون ۽ رسمون نافذ �یون ھوندیونھب ۽ عبادت جون جي دڙي واري دور کان پوِء بھ ساڳیو مذ

جنھن سان آرین جي حملي یا ھن . ساڳیون رسمون رائج رھیون . خطي طرف لڏپالڻ واري نظرئي جي تردید ٿئي ٿي

132

سنڌو سڀیتا جي عروج واري دور بعد بھ ھن ماٿري ۾ ساڳي مارڪ �ینوائر طرفان �یل . تھذیب جو تسلسل جاري رھیو

سڀیتا جي دور ۾ خوبصورت زیور، آرائش وتازي تحقیق ۾ سنڌجن ۾ . جون شیون ٺاھڻ الِء باھھ جون بٺیون ایجاد �یون ویون

سي تي شین کي پگھاري مختلف 940انتھائي وڏي گرمي پد اڏاوتي سرون ۽ مھرون، فینسي قسم جو آرائشي سامان، زیور،

ان قسم جا ساڳیا بٺا اڄو�ي دور ۾ بھ . راندی�ا ٺھیا ویندا ھئاباھھ جي بٺن جو اھو تسلسل ثابت �ري ٿو ) 23. (وجود آھنم

. تھ ھن خطي ۾ ھزارین سالن کان ساڳیا ماٹھو رھائش پذیر آھن�نھن بھ ٻاھرین حملي سبب ھن خطي ۾ �ابھ ثقافتي تبدیلي

. نظر نھ ٿي اچي

پروفیسر بي بي الل ویدڪ تھذیب کي سنڌو ماٿري جي . سڀیتا جو تسلسل قرار ڏئي ٿو

تحقیق موجب سنڌو سڀیتا سندس جي ماڳن لوٿل، �الي بنگن ۽

باھھ جي پوڄا وارا ۾ بناوالي باھھ جي پوڄا جا . ھنڌ ملیا آھن

اھي ھنڌ نھ فقط گھرن پر . عوامي ھنڌن تان بھ ملیا آھن

ویدڪ لکتن مان بھ ساڳي طرح باھھ جي پوڄا جا ثبوت ملیا ھھ �الي بنگن شھر جي مر�ز مان ھ� ئي ھنڌ تان با. آھن

اھي پوڄا جا ھنڌ اھڙي طرح ٺاھیا . ھنڌ ملیا آھن 5جي پوڄا جا . ویا آھن، جو عبادت وقت پوڄارین جو منھن اوڀر طرف ھجي

ساڳي طرح ویدن ۾ بھ باھھ جي پوڄا وقت اوڀر طرف مھڙ . �رڻ بابت لکیل آھي

سنڌو ماٿري جي سڀیتا تي لڳ ڀڳ اڌ صديَء تائین تحقیق �ندڙ ماٿري مان ملیل وبي بي الل موجب سنڌآر�یاالجسٽ پروفیسر

قدیم آثارن ۽ انھن تي ٿیل تحقیق دوران ھن خطي تي ٻاھرین ان �ري آریائي . حملي یا جنگ جو �وبھ ثبوت نھ ملیو آھي

133

بي بي الل . حملي واري ٿیوري حقیقت نھ پر مفروضو آھيسنڌو تھذیب ۽ . موجب سنڌو ۽ ویدڪ تھذیب جا بنیاد ساڳیا آھن

جھڙي طرح سنڌو . ھ� س�ي جا ٻھ پاسا آھنویدڪ دور دور ڪسڀیتا جا وارث ھن ڌرتي جا فرزند ھئا، ساڳي طرح وید

جا رھواسي بھ سنڌو تھذیب جو تسلسل ۽ ھن ڌرتي جا مقامي ملي واري ٿیوري پروفیسر بي بي الل آریا ح) 24. (باشندا ھئا

The Rigvedic(تحقیقي �تاب ربابت پنھنجي مشھوPeople: Invaders? Immigrants? or Indigenous (

۾ آریائي حملي کي رد �رڻ بابت �یترائي آر�یاالجی�ل ھن اھو ثابت �یو آھي تھ سنڌو سڀیتا جي دور . ثبوت ڏنا آھن

ثقافتي قدر اڄ بھ ھن خطي ۽ جون �یتریون ئي ریتون رسمونپروفیسر الل موجب یوگا، شولنگم ۽ یوني ) 25. (۾ موجود آھني شده عورتن طرفان سینڌ ۾ سنڌور وجھڻ، ٻانھن جي پوڄا، شاد

۾ �اراین تائین چوڙا پائڻ، ٻئي ھٿ ٻڌي نمستي چوڻ ۽ ٻیون �یتریون ئي رسمون سنڌو سڀیتا جي دور کان اڄ تائین ھن

)26( .خطي ۾ موجود آھن

۾ تحقیق ) HARP(ھڙاپا آر�یاالجی�ل ریسرچ پراجی�ٽ �ندڙ ماھر جارج ایف ڊیلز آرین حملي واري ٿیوري بابت

سالن 9سنڌو سڀیتا جي اھم ماڳن جي کي چوي ٿو تھ اسان بوت نھ ملیو آھي تھ دوران �یل کو�این دوران اھڙو �وبھ ث

. اھرین ماٹھن یعني آرین حملو �ري تباھھ �یوٻھن سڀیتا کي ھڙو �وبھ ثبوت نھ ٿو ان اماڳن تان ملیل انساني ڍانچن مقدیم

اھرین حملي آورن جنگ �ري ھنن شھرن کي فتح ٻملي تي )27. (�یو ھجي ۽ شھرن ۾ وڏي پئماني تي تباھي آندي ھجي

ھزار 4اس�یفن �نیپ موجب سنڌو سڀیتا جي ماڳن تان جی�ي سال پراٹا انساني ڍانچا ملیا آھن، سي موجوده دور جي گجرات ۽

ھن موجب . جھڙائي رکندڙ آھنپنجاب جي ماٹھن سان نسلي ھ�نسل سفید اھا ڳالھھ انتھائي دلچسپ آھي تھ جی�ڏھن پرڏیھي

جي ماٹھن ھن خطي ۾ داخل ٿي ان تي قبضو �یو تھ پوِء ان پرڏیھي نسل جي ماٹھن جا جینی�� ثبوت موجوده دور جي

ان �ري ھن خطي جي ماٹھن ) 28. (ماٹھن ۾ ھجڻ گھرجن ھا

134

ثابت �ري ٿي تھ سنڌو ۾ صدین کان نسلي ھ� جھڙائينھ وري �نھن . ي ھئيماٿري تي �ابھ پرڏیھي یلغار نھ ٿ

.ماٹھو ھن خطي جي آباديِء ۾ ضم ٿیا ھئا اٻاھرین نسل ج

سنڌو ماٿري ۾ اڄ بھ اھي ماٹھو آباد آھن، جی�ي سنڌو سڀیتا جي سندن فزی�ل خاصیتن ۾ اڄ بھ . دور ۾ ھن خطي ۾ رھندڙ ھئا

خطي ۾ سنڌو سڀیتا جي دور ۽ ھن. ھ� جھڙائي موجود آھياڄو�ي دور ۾ رھندڙ ماٹھن جي وچ ۾ جینی�� ھ� جھڙایون

نامیارن بائیو اینٿروپالجس�س پرتاپ سي دتا، . موجود آھنبي سنڌو �ینٿ اي آر �ینیڊي، بي اي ھیمپفل ۽ ایس آر ولم

انساني ڍانچن جي ھن ئي خطي مان سڀیتا جي ماڳن تان ملندڙساني ڍانچن سان ڀیٽ �ندي اھو نتیجو مختلف دورن ۾ ملیل ان

�ڍیو آھي تھ سنڌو ماٿري ۾ اڄ بھ اھي ماٹھو رھندڙ آھن، انھن ماھرن موجب فزی�ل . جی�ي سنڌو سڀیتا جا خالق ھئا

اینٿروپالجی�ل ڊی�ا آرین جي حملي واري ٿیوري کي رد �ري سندن موجب برصغیر جي اتر اولھھ سی��ر ۾ سنڌو سڀیتا . ٿي

عد �نھن بھ قسم جي ڊیموگراف� تبدیلي نظر جي ڍر�ي پوڻ ب .S.R(نامیاري اینٿروپالجسٽ اي آر ولمبي . نھ ٿي اچيWalimbe ( چیو آھي تھ انساني ڍانچن جي چ�اس مان اھڙو

�وبھ ثبوت نھ ٿو ملي تھ سنڌو ماٿري جي سڀیتا تي ٻاھران آیل )30) (29. (حملي آورن قبضو �یو ھو

135

:حواال

(1) Kenoyer, Jonathan. (1998). Ancient Cities of the Indus Valley Civilization. Oxford, New York. Oxford University Press.

(2) White, David Gordon (2003). Kiss of the Yogini. Chicago: University of Chicago Press. p. 28. ISBN 978-0-226-89483-6.

(3) Shaffer, Jim (1993). "Reurbanization: The eastern Punjab and beyond". In Spodek, Howard; Srinivasan, Doris M. (eds.). Urban Form and Meaning in South Asia: The Shaping of Cities from Prehistoric to Precolonial Times.

(4) "Indus Collapse: The End or the Beginning of an Asian Culture?" Science Magazine. 320: 1282–1283. 6 June 2008 (https://science.sciencemag.org/content/320/5881/1281)

(5) Kenoyer J.M. (2006), "Cultures and Societies of the Indus Tradition. In Historical Roots" in the Making of ‘the Aryan’, R. Thapar (ed.), pp. 21–49. New Delhi, National Book Trust.

(6) Possehl, Gregory L.; Raval, M. H. (1989). Harappan Civilization and Rojdi. American Institute of Indian Studies.

(7) Kenoyer, Jonathan. (July 2003) Uncovering the keys to lost Indus cities. Scientific American. pg 67 to 75. (Scientific American, Vol. 289, No. 1 (JULY 2003), pp.

136

66-75 Published by: Scientific American, a division of Nature America, Inc.)

(8) Kenoyer, Jonathan. (July 2003) Uncovering the keys to lost Indus cities. Scientific American. pg 72 to 75.

(9) Bryant, Edwin (2001), The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-513777-4. p. 231.

(10) Kenoyer Jonathan Mark, UNCOVERING THE KEYS TO THE LOST INDUS CITIES, Scientific American, Vol. 289, No. 1 (JULY 2003), pp. 66-75 (PDF)

(11) Bryant 2001, p. 231 (12) Kennedy Kenneth A.R, Have Aryans

been identified in the Prehistoric Skeletal record from South Asia? Biological Anthropology and the concepts of Ancient races in The Decline and fall of the Indus civilization ed. Nayanjot Lahiri, Permanent Black 2000

(13) Erdosy, George, ed. (1995), The Indo-Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity, Berlin/New York: Walter de Gruyter, ISBN 978-3-11-014447-5

(14) Mandavilli Sujay Rao, The Demise of the Dravidian, Vedic and Paramunda Indus Hypotheses: A brief explanation as to why these three

137

Hypotheses are no longer tenable, Pp: 20-21

(15) Erdosy 1995, p. 49 (16) Erdosy, George, ed. (1995), The Indo-

Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity, Berlin/New York: Walter de Gruyter, ISBN 978-3-11-014447-5

(17) Erdosy 1995, p. 49 (18) Hemphill 1998 "Biological Affinities and

Adaptations of Bronze Age Bactrians: III. An initial craniometric assessment", American Journal of Physical Anthropology, 106, 329–348.; Hemphill 1999 "Biological Affinities and Adaptations of Bronze Age Bactrians: III. A Craniometric Investigation of Bactrian Origins", American Journal of Physical Anthropology, 108, 173–192 (https://www.academia.edu/7065096/Biological_affinities_and_adaptations_of_Bronze_Age_Bactrians_III._An_initial_craniometric_assessment)

(19) Singh Ravindra N, et al. (2014) & Recent Excavations at Alamgirpur, Meerut District: A Preliminary Report. (https://www.academia.edu/8246061/Recent_Excavations_at_Alamgirpur_Meerut_District_A_Preliminary_Report)

(20) Feurstein, George, Kak, Subash, Frawley, David. (2001) In Search of the

138

Cradle of Civilization. Wheaton, Illinois. Quest Books. pg. 91.

http://www.archaeologyonline.net/artifacts/harappa-mohenjodaro

(21) Mandavilli Sujay Rao, The Demise of the Dravidian, Vedic and Paramunda Indus, Pp: 38-39

(22) Stephen Knapp,. (2000). Proof of Vedic Culture's Global Existence. Detroit, Michigan. The World Relief Network. 42.

(23) Kenoyer, Jonathan. (1998). Ancient Cities of the Indus Valley Civilization. Oxford, New York. Oxford University Press. pg. 97.

(24) Lal B. B. Read more at: http://www.newsgram.com/vedic-and-harappan-are-respectively-literary-and-material-facets-of-same-civilization

(25) Lal B. B. The Rigvedic People: Invaders? Immigrants? or Indigenous?, Aryan Books International (February, 2015)

(26) Lal B. B. (2015). The Rigvedic People: 'Invaders'?/'Immigrants'? or Indigenous?. Aryan Books International.

(27) Dales F. George "The Mythical Massacre at Mohenjo-Daro" Expedition Magazine 6.3 (1964): n. pag. Expedition Magazine. Penn Museum, 1964 Web. 30 May 2019 http://www.penn.museum/sites/expedition/?p=733

139

(28) Knapp, Stephen. (2000). Proof of Vedic Culture's Global Existence. Detroit, Michigan. The World Relief Network. pg. 43. (https://www.stephen-knapp.com/proof_of_vedic_culture's_global_existence.htm)

(29) Hemphill BE, Lukacs JR, Kennedy KAR. 1991. Biological adaptations and affinities of the Bronze Age Harappans. In: Meadow RH, editor. Harappa excavations 1986–1990: a multidisciplinary approach to third millennium urbanism. Madison (WI): Prehistory Press. pp 137–182.

(30) Walimbe SR. 1993. The Aryans: the physical anthropological approach. In: Deo SB, Kamath S, editors. The Aryan problem. Pune: Bharatiya Itihasa Sankalana Samiti. pp 108–115.

140

سنڌو ماٿري مان پرڏیھھ ڏانھن لڏپالڻ

سنڌو سڀیتا جي رھواسین طرفان ٻین مل�ن ڏانھن لڏپالڻ �ري . �رڻ بابت �یئي ماھر متفق آھناتي وڃي آبادیون قائم

الجس�ن ۽ اینٿروپالجس�ن سینگوپتا ۽ انڊرھل بھ اینامیارن آر�ڏپالڻ نھ لتیجو �ڍیو تھ ھن خطي ڏانھن �ابھ تحقیق بعد اھو ن

۽ ٻین پرمان ماٹھن یو) انڊیا(سنڌو ماٿري ۾ٿي ھئي، پر اصل ساڳي طرح لیوئس ) 1. (مل�ن طرف لڏپالڻ �ئي ھئي

�یون�نا، مورسي ۽ سندس ساٿي محققن ونسینٽ ما�یولي ۽ ، جیمس ۽ مائی�ل پتراگالیا بھسندس ساٿین، وي اي ھناھھ

پنھنجن پنھنجن مطالعن بعد اھو نتیجو �ڍیو تھ آفری�ا مان شیا ۾ ھزار سال اڳ ڏکڻ اولھھ ای 75جدید انسان لڏپالڻ �ري

. جنھن بعد ھن اتان دنیا جي ٻین خطن طرف لڏپالڻ �ئي. پھتوھزار سال اڳ وچ اوڀر ۽ اولھھ 50اھڙي طرح جدید انسان

. یورپ ۾ پھتو

آرین جي حملي واري سنڌو ماٿري تي سین�رل ایشیا مان نام نھاد گھڙیل لڏپالڻ ان مفروضي جي نا�امي کان پوِء بعد ۾ ۽ٿیوري

دنیا سمیت انڊیا جي �یترن ئي محققن دلیلن وارین ٿیورین کي سان رد �یو ۽ ان کي بیٺ�ي راڄ دوران گھڙیل �وڙ ۽

ماھرن جي وڏي انگ آرین کي �و ٻاھران . م�اري قرار ڏنوان . آیل حملي آور گروپ نھ پر ھتان جا مقامي باشندا قرار ڏنو

Indigenous Aryans(ٿیوري کي مقامي آریا ٿیوري

141

theory (IAT) ( سمیت انڊیا کان پرڏیھھ ٿیل لڏپالڻ واري. جو نالو ڏنو ویو) Out of India theory (OIT)(ٿیوري

ٿیوري موجب آریا �ي ٻاھران حملو �ري مقامي آرین واريیا لڏپالڻ �ري آیل ماٹھو نھ ھئا، پر ھو ھن دیس جا ئي اصلو�ا باشندا ھئا ۽ سندن ٻولیون ھن ئي خطي ۾ اسریون ۽

مقامي آریا ٿیوري جي ماھرن موجب سنڌو تھذیب . نسریون )2. (دراوڙن جي تھذیب نھ پر ویدڪ تھذیب ھئي

یوري جا حامي ماھر پنھنجي دلیلن آرین جي مقامي ھجڻ واري ٿان سان . جي حق ۾ آر�یاالجي ۽ ثقافتي تسلسل جا ثبوت ڏین ٿا

گڏ سندن اھو بھ دلیل آھي تھ انڊیا جي قدیم مذھبي �تابن پراڻ، مھاڀارتا ۽ رامائڻ ۾ جن بادشاھن جو ذ�ر موجود آھي، اھي آرین جي حملي یا لڏپالڻ بابت ڏنل تاریخن کان ھزارین سال

جن کي �جھھ ماھر قصا ۽ �ھاٹیون . ٹا آھنپرا)Mythology (قرار ڏئي رد �ن ٿا .

انڊیا جي ریاست ھریانھ جي ضلعي فتح آباد ۾ بھرانا جو قدیم سنڌو سڀیتا جو انتھائي قدیم . ھزار سال آڳا�و آھي 9ماڳ اڄ کان

ھزار ق م ۾ آباد 7ماڳ بھرانا سرسوتي ندي جي �ناري تي جي ماھر سار�ر موجب سرسوتي ندي الجياآر�ی) 3. (ھیو

جي �نارن تي سنڌو سڀیتا جي شروعاتي دور جا ماڳ ملیا ھزار ق م ۾ موسمي تبدیلین یعني برساتون گھ�جي وڃڻ 5. آھن

سبب سرسوتي ندي آھستي آھستي پنھنجو وھ�رو گھ�ائڻ لڳي ق م تائین ھي ندي م�مل طور س�ي پنھنجو 1500۽

مي تبدیلین سبب سنڌو سڀیتا موس) 4. (وھ�رو وڃائي ویٺيجنھن بعد ھمالیھ . آھستي آھستي پنھنجو شھري اوج وڃائڻ لڳي

جبل جي پسگردائي سمیت جمنا ندي جي ماٿري، گجرات ۽ . راجسٿان ۾ ننڍیون ننڍیون آبادیون اسرڻ لڳیون

Wim(نامیاري آر�یاالجسٽ وم بورسبوم �یناڊا جيBorsboom ( موجب موجوده بلوچستان جي اڀرندي حصي

وارین ماٿرین مان ش�ار ۽ پوکي راھي تي گذر سفر �ندڙ ھنن . ماٹھن جي �ولن سپتا سنڌو ماٿري طرف لڏپالڻ �ئي

142

ان . ماٹھن سپتا سنڌو ماٿري ۾ پوکي راھي �رڻ شروع �ئي�ري کین آریا یعني زمین کیڙیندڙ ۽ پوکي راھي �ندڙ سڏیو

. کي آرین جو خطو یا زمین قرار ڏنو ویوویو ۽ سندن خطي مھرڳڙھھ ۾ رھندڙ ھي ماٹھو تھذیب جا ابتدائي ڏا�ا اتي طئھ �رڻ بعد سپتا سنڌو ماٿري ۾ شاندار شھري تھذیب جو حصو

ق م ۾ آریا لفظ عزت دار، 1850 موجب وم بورسبوم .بٹجي ویازمین رکندڙ یا پوکي راھي �ندڙ طور استعمال �یو ویندو

ڳڙھھ وارو خطو ان دور ۾ زرعي زرخیزي جي حوالي مھر. ھووم بورسبوم موجب مھرڳڙھھ وارو ماڳ . سان مشھور ھو

زراعت یعني پوکي راھي �رڻ جي حوالي سان ڏکڻ ایشیا جو ھن ئي خطي ۾ پھریون ڀیرو زراعت جا . پھریون قدیم ماڳ آھي

جي وم بورسبوم. نوان طریقا استعمال یا ایجاد �یا ویامیگریشن ٿیوري موجب مھر ڳڙھھ جا زراعت پیشا مھرڳڙھھ ا

ڀارت جي قدیم ل�ریچر ۾ انھن ) 5. (ماٹھو ئي آریا سڏجڻ ۾ آیا. جن ڏکڻ انڊیا طرف لڏپالڻ �ئي. ماٹھن جو ئي ذ�ر آھي

مھرڳڙھھ جا اھي ماٹھو سنڌو ماٿري ۾ اڳ رھندڙ ماٹھن کان سرن ٺاھڻ، بٺن ۾ سرن پچائڻ، تعمیرات، ڊرائنگ ۽ لکڻ جي فن

وم بورسبوم جي مھرڳڙھھ امیگریشن ٿیوري . ۾ وڌی� اڳڀرا ھئاموجب سنڌو ماٿري ۾ ھي لڏپالڻ �ا ٻاھرین مل� مان نھ ٿي پر ھي ھن ئي خطي یعني پنھنجي ئي وطن اندر ماٹھن جي

. لڏپالڻ ھئي

ورس�ي جي پروفیسر سڀاش یآمری�ا جي او�لوھوما اس�یٽ یونذات جو ھندورو آھي �اڪ چیو آھي تھ جی�ڏھن آفریقا انسان

ھن انڊیا تي آریائي حملي واري . تھ انڊیا ان جي نرسري آھي 5کان 4ٿیوري کي رد �ندي چیو آھي تھ نئین کوجنائن ذریعي

ھزار سال اڳ آرین جي ھن دیس تي حملي واري ٿیوري رد ٿي یونیورس�ي آف ویسٽ فلوریڊا جي پروفیسر ڊا��ر . چ�ي آھي

تھ جدید تحقیق موجب آفریقا کان مدن الل گوئیل جو چوڻ آھيانڊیا مان ئي ماٹھن جي . پوِء انسانذات جو ٻیو گھر انڊیا ھو

ان �ري ھن خطي جي . یورپ، جاپان ۽ چین طرف لڏپالڻ ٿيھن جو . ماٹھن جي ٻولین یورپ جي ٻولین تي پنھنجا اثر ڇڏیا

143

چوڻ آھي تھ تازي تحقیق ان ڳالھھ کي رد نھ ٿي �ري تھ انڊیا ن جا یورپ ۽ ایشیا جي انڊو یورپین ماٹھن سان الڳاپا جي ماٹھتائین ھ� بیلٽ ) بحر روم(انڊیا کان میڊی�رین سمنڊ . قائم ھئا

قائم ھیو، جنھن جا ماٹھو ھ� ٻئي سان الڳاپیل زبانون ڳالھائیندا ڊا��ر ) 6. (جن کي انڊو یورپین زبانون قرار ڏنو پیو وڃي. ھئا

ن زبانن واري خاندان ۾ مدن الل گوئیل موجب انڊو یورپیان �ري ان کي . سنس�رت سڀ کان وڌی� قدیم زبان آھي

. انڊو یورپین زبانن جي ماُء قرار ڏئي سگھجي ٿو

قدیم دؤر جي مختلف تھذیبن وچ ۾ ھ�جھڙایون ملڻ جیئن قدیم مصر جي تھذیب، عراق جي تھذیب ۽ سنڌو سڀتا جي قدیم ماڳن

اوت ۾ مشابھت، ان ڳالھھ مان ملیل سامان، لکتن ۽ گھرن جي اڏجا وڌی� پختا دلیل آڏو آندا تھ قدیم دؤر ۾ ھ� ھنڌ کان ٻئي

�یئي قبیال ۽ برادریون موسمي . ھنڌ لڏپالٹون ٿیندیون رھیون. ن �ري ھ� ھنڌ کان ٻئي ھنڌ ویندیون رھیونیریڦیرین گھ

و موسمي تبدیلین، لڏپالڻ جي عمل ۾ اچڻ جو سبب اھوئي ھیو جن، سردین، طوفانن، ٻوڏن، زلزلن �ري یعني گھٽ برسات

سرسبز میدان صحرائن ۾ تبدیل ٿي ویندا ھئا تھ وري �ي ٺوٺ س�ل ۽ انساني تھذیب کان نا آشنا خطا بدلجي سرسبز ۽ آباد ٿي

اھڙي طرح موسمي ڦیرین گھیرین کان سواِء لڏپالڻ . ویندا ھئاسنڌو ماٿري مان .آبادي جي واڌ �ري بھ عمل ۾ ایندي ھئي

ا لڏپالڻ ٿي ۽ ھتان جا ماٹھو قدیم دؤر ۾ ٻین خطن ۾ وڃي جی�انساني تاریخ .ان جي پویان بھ اھي عمل �ارفرما ھیا. آباد ٿیا

فرگوسن تھ چوي . ان ڳالھھ سان ھم خیال آھن جا �یترائي ماھرسنڌ مان سنڌوندي رستي ذاتین پٺیان ذاتیون ۽ بي شمار تھ ٿو

)7. (ڦھالُء �یو آھيماٹھو ٻاھر ویا آھن، جن تھذیب جو دنیا جي گھٹن قدیم قومن جي تھذیب ۽ تمدن، ٻوليَء ۽ �لچر ۾ سنڌو ماٿري جي پرو�و سنڌي ٻولي ۽ �لچر جي ڇاپ ملڻ، ان ڳالھھ جي ثابتي آھي تھ ھزارین سال اڳ جڏھن سنڌ ڌرتيَء تي انساني اوسر ۽ تھذیب جي ابتدا ٿي تھ ھتان جا ماٹھو قافلن جي

ھو . وڙي سمنڊ رستي دنیا ۾ ڦھلجڻ لڳاصورت ۾ خش�يَء تپنھنجن ٻیڙین ۽ غورابن ۾ چڙھي، نین انساني آبادین کان خالي

144

توڙي تھذیب جي ابتدائي مرحلن ۾ سفر �ندڙ انساني آبادین پالڻ سنڌو ماٿر مان ان وقت ٿیڻ ھيَء لڏ) 8(. تائین وڃي ن�تا

پا، چانھون جو دڙو، �و�ڏیجي الڳي، جڏھن موھن جو دڙو، ھڙ .پنھنجي تھذیب جي اعلٰي منزل تي رسیل ھیا

:حواال

(1) Danino Michel, Aryans and the Indus Civilization: Archaeological, Skeletal and Molecular Evidence, Book: A Companion to South Asia in the Past, Pp.205-224, April, 2016.

(2) Chavda A.L., The Aryan Invasion Myth: How 21st Century Science Debunks 19th Century Indology, May, 2017, P-1-33 (PDF) (http://indiafacts.org/aryan-invasion-myth-21st-century-science-debunks-19th-century-indology/) (A. L. Chavda is a theoretical physicist whose research interests include dark matter, dark energy, black hole physics, quantum gravity, and the physics of the very early universe.)

(3) Dikshit, K.N. (2013), "Origin of Early Harappan Cultures in the Sarasvati Valley: Recent Archaeological Evidence and Radiometric Dates" (PDF), Journal of IndIan Ocean Archaeology No. 9, 2013.

(4) Sarkar, Anindya (2016), "Oxygen isotope in archaeological bioapatites from India:

145

Implications to climate change and decline of Bronze Age Harappan civilization", Scientific Reports, 6 (https://www.nature.com/articles/srep26555)

(5) https://independent.academia.edu/WimBorsboom

(6) GOEL MADAN LAL, THE MYTH OF ARYAN INVASIONS OF INDIA, www.uwf.edu/lgoel

(7) Frgossen, “History of Indian and Eastern Architecture” Vol: 1, Introduction P-4

رڪ سنڌي، سنڌو سڀیتا جي اوسر، حیدرآباد )8(

146

نتیجاھن �تاب ۾ جدید سائنسي بنیادن تي تحقیق ذریعي اھا ڳالھھ ثابت �رڻ جي �وشش �ئي وئي آھي تھ سنڌو ماٿري جي

ق ۾ ۾ یورپ یا 1500سڀیتا جي پوئتي پوڻ بعد ھن خطي تي سین�رل ایشیا کان آرین نالي نسل جو �وبھ حملو نھ ٿیو ھو ۽ نھ

. وري آرین طرفان برصغیر طرف �ا لڏپالڻ �ئي وئي

یورپي ماھرن طرفان جنھن انڊو یورپین ٻولین جي گروپ جي اھو اصل ۾ آڳا�ي سنڌي زبان جي اثر . دعوى �ئي وئي آھي

جنھن کي جدید تحقیق بعد ملیل ثبوتن . ھیٺ ٻولین جو گروپ ھیو. جي بنیاد تي سنڌو یورپین زبانن جو گروپ قرار ڏیڻ گھرجي

صل وطن ڇا�اڻ تھ سنڌو یورپین زبانن واري گروپ جو ا . سنڌو ماٿري ھئي

سنڌو سڀیتا جي پوئتي پوڻ بعد ھن ماٿري ۾ تھذیب جو ڦیٿو ڦرڻ ر�جي نھ ویو، نھ وري ھن خطي تي ٻاھران آیل آرین حملو �ري پنھنجي تھذیب ۽ ٻولي جو بنیاد وڌو پر سنڌو تھذیب

ویدڪ دور سنڌو سڀیتا . دور ۾ داخل ٿيویدڪ پوئتي پوڻ بعد . جو تسلسل ھیو

برصغیر ۾ ھندو مذھب جي شروعات ٻاھران آیل آرین نھ �ئي ق م ۾ 1500. ھئي، پر سنڌو ماٿري ھندو ڌرم جو جنم ھنڌ آھيجنھن جا خالق . رگ وید سنڌو ندي جي �نارن تي لکیو ویو

.سنڌو ماٿري جا رھواسي ھئا

سنڌو ماٿري جي تھذیب ڏکڻ انڊیا ۾ رھندڙ دراوڙي ٻولیون سڀیتا نھ ھئي، پر ان تھذیب جا خالق اھي ڳالھائیندڙ ماٹھن جي

ئي ماٹھو ھئا، جی�ي اڄ بھ سنڌو ماٿري یعني اڄو�ي ۽ انڊیا جي عالئقن پنجاب، راجسٿان، ) سنڌ ۽ پنجاب(پا�ستان

.گجرات، �ڇ، �اٺیاواڙ ۾ رھندڙ آھن

147

رگ وید ۾ ڄاٹایل ویڙھھ پرڏیھھ کان آیل حملي آور آریائي قبیلن ین وچ ۾ جنگ نھ ھئي، پر اھا ۽ ھتان جي اصلو�ن رھواس

ویڙھھ مقامي راجائن وچ ۾ ھ� ٻئي جا عالئقا ھٿ �رڻ ۽ . اندروني ڇ�تاڻ جو نتیجو ھئي

R1a1a جینی�� بنیادسنڌو ماٿري سمیت انڊیا جي ماٹھن جو ھو، جی�و ھتان ھزارین سال اڳ اولھھ وارن مل�ن طرف

طرف جي ماٹھن اولھھ وارن یورپي مل�ن سنڌو ماٿري. پکڙیوجنھن �ري سندن . لڏپالڻ �ري وڃي آبادیون قائم �یون

.بنیاد یورپ جي مل�ن ۾ بھ ملي ٿو R1a1aجینی��

148

سان ھٿ چراندجي سڃاٹپ سنڌو سڀیتابرصغیر تي انگریزن جي قبضي وقت جڏھن قدیم دور جي ماڳن

ھزار سال کان وڌی� قدیم تھذیب جو 5جي کو�ائي دوران ٿیو تھ ان کي پھریان ملندڙ قدیم ماڳ ھڙاپا جي نالي ان�شاف

ھڙاپا کان پوِء ان جھڙو . پویان، ھڙاپائي تھذیب جو نالو ڏنو ویوانھن . ئي قدیم ماڳ موھن جو دڙو سمیت �یئي ٻیا ماڳ ھٿ آیا

ملیل ماڳن جو الڳاپو جیئن تھ سنڌو ماٿري سان ھو، ان �ري اٿري جي سڀیتا ھن تھذیب کي �نھن ھ� ماڳ بدران سنڌو م

بیٺ�ي دور جي خاتمي تائین . جي نالي سان منسوب �یو ویو Indus Valley(ھن تھذیب جو نالو سنڌو ماٿري جي سڀیتا

Civilization (جڏھن برصغیر جي ورھاڱي بعد . برقرار رھیوٻھ الڳ الڳ مل� پا�ستان ۽ انڊیا جي نالن سان وجود ۾ آیا تھ

ڱي سمیت مذھب پنھنجا اثر سنڌو سڀیتا جي نالي تي بھ ورھاانڊیا ۾ ھن عظیم تھذیب کي مختلف نالن . ڏیکارڻ شروع �یا

ان سلسلي ھیٺ پھریان تھ سنڌو . ڏیڻ جو ھ� سلسلو شروع ٿیوSindhu-(سرسوتي تھذیب -ماٿري جي سڀیتا کي سنڌوSaraswati Civilisation (ان جو اھو . جو نالو ڏنو ویو

جواز ڏنو ویو تھ جیئن تھ اڳ رڳو سنڌو ماٿري مان ھن سڀیتا جا ماڳ ملیا ھئا، ان �ري ھي تھذیب سنڌو تھذیب قرار ڏني وئي، جڏھن تھ بعد ۾ سرسوتي ندي جي �نارن سان بھ ھن تھذیب جا

ان �ري ھن تھذیب جو نالو رڳو سنڌو نھ . �یئي ماڳ ملیا آھنھتي . وتي جي گڏیل نالي سان منسوب ھجڻ گھرجيپر سرس

ھ� ڳالھھ سمجھڻ ضروري آھي تھ سرسوتي ندي، جنھن کي سان سڏیو ویندو گھاگھر ۽ ناالش�رمختلف نالن ھا�ڙو،

ن ۽ ٻوڏ جي تآھي، اھو �و سدا وھندڙ دریاھھ نھ ھو، پر برساوري جڏھن موسم خش� ٿي ویندي ھئي . موسم ۾ وھي ایندو ھو

ون گھ�جڻ لڳندیون ھیون تھ اھو دریاھھ پنھنجو اوج یا برساتجڏھن تھ سنڌو دریاھھ سدا وھندڙ دریاھھ . وڃائي وھندو ھو

رھیو آھي ۽ ھزارین سال گذرڻ بعد اڄ بھ پنھنجو وجود برقرار

149

ان �ري ھي قدیم شھري تھذیب �نھن موسمي . رکیو پیو اچيڌي دریاھھ نھ پر سدا وھندڙ دریاھھ جي �نارن تي سرجي، و

ان تھذیب جا وڏا مر�زي شھر بھ سنڌو . ویجھي ۽ جوان ٿيان �ري ان تھذیب جي سڃاٹپ . ندي جي �نارن تي آباد ھئا

جڏھن تھ سڄي . فقط سنڌو سڀیتا جي نالي سان ئي سونھین ٿيدنیا اندر اھا تھذیب سنڌو دریاھھ جي نالي سان ئي سڃاتي وڃي

ھن بھ طرح ان �ري ھن تھذیب کي �و ٻیو نالو ڏیڻ �ن. ٿي . دانشمندي چئي نھ ٿي سگھجي

جڏھن انڊیا ۾ مذھبي ��رپٹي ۾ واڌ آئي ۽ خاص �ري ھندو انتھاپسند جماعت جنتادل پنھنجو اثر ڏیکارڻ شروع �یو تھ

) Indian Civilization(سنڌو تھذیب کي انڊیا جي تھذیب ان سلسلي . قرار ڏئي، ان جي وڏي پئماني تي تشھیر �ئي وئي

ویا، انڊین تھذیب جي عنوان ھیٺ �تاب لکیا ائم �ی۾ ادارا قاساڳي طرح پا�ستان ۾ بھ . جی�و سلسلو اڄ بھ جاري آھي. ویا

خاص �ري ان سلسلي ۾ . اھڙیون �وششون �یون ویونقدیم پا�ستان جي نالي سان نھ صرف ڏیھي . �تاب لکرایا ویا

پر پرڏیھي لیک�ن کان �تاب لکرائي اھو تاثر ویھارڻ جي ھزار سال پراٹي 5ئي وئي تھ پا�ستان جي تاریخ �وشش �

پر ) 2) (1(. یعني موھن جي دڙي جي دور کان شروع ٿئي ٿيخاص . پا�ستان ۾ اھي �وششون �امیاب نھ ٿي سگھیون

�ري ذوالفقار علي ڀ�و جي ح�ومتي دور ۾ سنڌو سڀیتا تي ع ۾ 1975جي عنوان ھیٺ “ سنڌ صدین کان” عالمي �انفرنس

. �رائي، اھڙي تاثر کي رد ڏیڻ جي �وشش �ئي وئي

ھتي ھ� ڳالھھ واضح �رڻ ضروري آھي تھ جنھن وقت ھن سال کان بھ اڳا�ي ھ� ترقي یافتھ شھري ھزار 5خطي ۾

تھذیب موجود ھئي، ان وقت انڊیا یا پا�ستان نالي مل�ن، قومن پا�ستان نالي مل� جي . یا خطن جو �و بھ وجود نھ ھیو

ان �ري . وجود کي تھ اڃا ھ� صدي بھ م�مل نھ ٿي آھيسنڌو تھذیب کي پا�ستان جي تھذیب قرار ڏیڻ �نھن بھ طرح

اصل ۾ اڄ جو پا�ستان قدیم دور . ھ ٿو لڳيسان عقلي عمل ن. جي سنڌو سڀیتا جي سرحدي حدبندین اندر ئي وجود رکي ٿو

150

سنڌو سڀیتا جون سرحدون فقط اڄو�ي پا�ستان تي مشتمل نھ ایئن . ھیون، پر ان ۾ اڄو�ي انڊیا جو وڏو حصو بھ شامل ھیو

چوڻ ۾ �وبھ وڌاُء نھ ٿیندو تھ اڄ جو پا�ستان اصل ۾ سنڌو ساڳي طرح جنھن وقت سنڌو . ي جي وارثن جو مل� آھيماٿر

سڀیتا وجود ورتو، ان وقت ھن خطي ۾ انڊیا نالي بھ �و مل� اصل ۾ انڊیا تي اھو نالو سنڌو ندي جي نالي . موجود نھ ھیو

صدي 4یونان جي تاریخدان ھیروڊ�س پھریون ڀیرو . پویان پیونالو استعمال ) انڊیا(قبل مسیح ۾ سنڌو جي تلفظ کي ڦیرائي انڊ

ھیروڊ�س پنھنجي جاگرافي ۾ سنڌو ندي الِء انڊوس نالو . �یو. جڏھن تھ اتان جي رھواسین کي انڊین قرار ڏنو. استعمال �یو

س�ندر اعظم جي سنڌ تي حملي وقت سنڌو جو انڊیا جي نالي ساڳي طرح لفظ ھندو یا ھندستان ) 4) (3.(سان ذ�ر �یو ویو

پراٹین پارسي لکتن ۾ سنڌو کي . يبھ سنڌو جي نالي تان ورتل آھق م ۾ سنڌ فتح 516جنھن وقت دارا اول . بدالئي ھندو لکیو ویو

�ئي تھ پارسي لکتن ۾ س جو تلفظ ھھ ۾ بدالئي سنڌو ماٿري . جي ھیٺین حصي واري خطي الِء ھندو لفظ استعمال �یو ویو

جی�و اڳتي ھلي مل� مٿان ھندستان جي نالي سان ) 6) (5(جڏھن تھ پراٹین انگریزي لکتن ۾ انڊیا . وع ٿیو�تب اچڻ شر

اھڙي طرح جدید . صدي عیسوي ۾ استعمال �یو ویو 9نالو صديُء کان استعمال ۾ اچي 17انگریزي لکتن ۾ انڊیا جو نالو

جنھن وقت ھن خطي ۾ سنڌو تھذیب اُسري، نسري ۽ وڌي . ٿوترقي جون منزلون طئھ �یون، ان وقت ھن خطي ۾ انڊیا یا

تان نالي �و جاگرافیائي مل� یا خطو موجود ئي نھ ھیو، سدھنتھ پوِء ان دور جي تھذیب کي انڊیا جي تھذیب قرار ڏیڻ پٺیان

. آخر گروھي مفادن کان سواِء �ھڙو منطق ٿي سگھي ٿو

151

:حواال

(1) Wheeler Robert Eric Mortimer , Five Thousand Years of Pakistan: An Archaeological Outline, 1950

(2) Dani Ahmad Hasan, History of Pakistan: Pakistan Through Ages. 2007

(3) Harris, J. (2012), Indography: Writing the "Indian" in Early Modern England, Palgrave Macmillan US, p. 8, ISBN 978-1-137-09076-8

(4) Mukherjee, Bratindra Nath (2001), Nationhood and Statehood in India: A historical survey, Regency Publications, p. 3, ISBN 978-81-87498-26-1

(5) Thieme, P. (1970), "Sanskrit sindu-/Sindhu- and Old Iranian hindu-/Hindu-", in Mary Boyce; Ilya Gershevitch (eds.), W. B. Henning memorial volume, Lund Humphries, pp. 447–450

(6) Eggermont, Alexander's Campaigns in Sind and Baluchistan (1975)

152

Bibliography

1. Advani Bhero Mal M. (2004) Ancient Sindh, Sindhi Adabi Board, Jamshoro, Sindh

2. Alan K. Outram, Natalie A. Stear, Robin Bendrey, Sandra Olsen, Alexei Kasparov, The Earliest Horse Harnessing and Milking. http://science.sciencemag.org/content/323/5919/1332?sid=d021eb55-bcbd-4ebd-9eca-145ce25969b0

3. Allana, G.A, (2002) Origin and growth of Sindhi language, p: 301, nstitute of Sindhology. Jamshoro.

4. Allchin Bridget, Raymond Allchin, The Rise of Civilization in India and Pakistan, Cambridge University Press, 1982.

5. Amarakosha compiled by B.L.Rice, edited by N.Balasubramanya, 1970.

6. Ambedkar Baba sahib: Writings and Speeches, Volume 7, Education Department, Government of Maharashtra, 1990.

7. Ambedkar Bhimrao Ramji. Castes in India: Their Mechanism, Genesis and Development, Paper read at an anthropological seminar of Dr. Alexander Golden weiser in New York on 9 May 1916.

153

8. Anthony, David. (2010). Current Thoughts on the Domestication of the Horse in Asia. South Asian Studies. 1997.

9. Anthony, David; Ringe, Don (2015), "The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives", Annual Review of Linguistics, 1.

10. Anubhuti Vishnoi, Harappan site of Rakhigarhi: DNA study finds no Central Asian trace, junks Aryan invasion theory, ET Jun 13, 2018.

11. Arvidsson, Stefan, Aryan Idols: Indo-European Mythology as Ideology and Science, University of Chicago Press, 2006.

12. Aurobindo Sri, The Secret of the Veda, V 10, the Centenary Edition.

13. Auroux, Sylvain (2000). History of the Language Sciences. Berlin, New York: Walter de Gruyter.

14. Beckwith, Christopher I. (16 March 2009), Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present, Princeton University Press.

15. Bergunder Michael, HeikoFrese, Ritual, Caste, and Religion in Colonial South India, Primus Books, 2011.

16. Boyce, Mary (1984), Textual Sources for the Study of Zoroastrianism, Manchester UP.

17. Brohi Nasser, Studies in Brahui history, Pakistan Herald Press, Karachi, 1977

18. Brohi Nazeer Shakir, Mehran, (1993, 1-2) Sindhi Adabi Board, Jamshoro, Sindh.

19. Brohi Sikander, Brahui Language Past, Present and Future, Brahui Academy, Pakistan, Quetta, 2018.

20. Brohi, Dad M. Study of Sindhi Language and Literature in Balochistan, Sindhi Language Authority, Hyderabad, Sindh.

154

21. Bryant, Edwin (2001), The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-513777-4.

22. Carol, G. Thomas (1988). Paths from ancient Greece. Brill. Retrieved 12 June 2011.

23. Chandora, Deen, Distorted Historical Events and Discredited Hindu Chronology, Revisiting Indus-Sarasvati Age and Ancient India.

24. Chavda A.L. The Aryan Invasion Myth: How 21st Century Science Debunks 19th Century Indology, May, 2017. (PDF) (http://indiafacts.org/aryan-invasion-myth-21st-century-science-debunks-19th-century-indology/)

25. Dales F. George "The Mythical Massacre at Mohenjo-Daro" Expedition Magazine 6.3 (1964): Expedition Magazine. Penn Museum, 1964 Web. 30 May 2019 http://www.penn.museum/sites/expedition/?

26. Dani Ahmad Hasan, History of Pakistan: Pakistan Through Ages. 2007

27. Danino Michel and Sujata Nahar, The Aryan Invasion of Europe, The Invasion that never Was.

28. Danino Michel, (2018) Fabricating Evidence in Support of the Aryan Invasion/Migration Theory. National Conference on Indian History: Emerging Perspectives, Indian Council of Historical Research, New Delhi.

29. Danino Michel, Aryans and the Indus Civilization: Archaeological, Skeletal and Molecular Evidence, Book: A Companion to South Asia in the Past, April, 2016. (https://www.researchgate.net/publication/301336677_Aryans_and_the_Indus_Civilization_Ar

155

chaeological_Skeletal_and_Molecular_Evidence)

30. Danino Michel, The Horse and the Aryan Debate, Journal of Indian History and Culture of the C. P. Ramaswami Aiyar Institute of Indological Research, Chennai, September 2006, No.13.

31. David W. McAlpin, Brahui and the Zagrosian Hypothesis, Journal of the American Oriental Society, Vol. 135, No. 3 (July–September 2015).

32. Deepender Deswal, No Rakhigarhi migration since Harappan era: Experts,Tribune News Service, Hisar, June 15, 2018

33. Denys Bray, The Brahui Language Part 1, Brahui Academy, Quetta, 1977

34. Denys Bray, The Brahui Language Part 2, Brahui Academy, Quetta, 1978

35. Dhavalikar, M. K. "Archaeology of the Aryans." Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute.(2006): 2. JSTOR. Web. 28 July 2013.

36. Dikshit, K.N. (2013), "Origin of Early Harappan Cultures in the Sarasvati Valley: Recent Archaeological Evidence and Radiometric Dates" (PDF), Journal of IndIan Ocean Archaeology No. 9, 2013.

37. Eduljee K. E., Zoroastrian Heritage, 2005. 38. Edwards, Gladys Brown, The Arabian, war

horse to show horse, the University of Wisconsin – Madison, 2011.

39. Eggermont, Alexander's Campaigns in Sind and Baluchistan (1975)

40. electricpulp.com. “BRAHUI – Encyclopaedia Iranica”. www.iranicaonline.org.

41. Elfenbein J. H., The Baluchi language: a dialectology with texts, Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland; London, Luzac, 1966

156

42. Encyclopædia Britannica. Overview of Dravidian languages". . Retrieved 4 July 2018.

43. Erdosy, George, ed. (1995), The Indo-Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity, Berlin/New York: Walter de Gruyter, ISBN 978-3-11-014447-5

44. Evans, Stephen (2002). "Macaulay's minute revisited: Colonial language policy in nineteenth-century India”. Journal of Multilingual and Multicultural Development 23 (4).

45. Feurstein, George, Kak, Subash, Frawley, David. (2001) In Search of the Cradle of Civilization. Wheaton, Illinois. Quest Books.

46. Frgossen, “History of Indian and Eastern Architecture” Vol: 1.

47. Goel M. Lal, The Myth of Aryan Invasions of India, University of West Florida, http://www.infinityfoundation.com/mandala/h_es/h_es_goel-m_aryan_frameset.htm

48. Grierson, George Abraham, Linguistic Survey of India, 11 Vols. In 19 Parts. Delhi, (2005).

49. Gupta S. P., The Indus-Sarasvati Civilization – Origins, Problems and Issues (Delhi: Pratibha Prakashan, 1996).

50. Harris, J. (2012), Indography: Writing the "Indian" in Early Modern England, Palgrave Macmillan US. ISBN 978-1-137-09076-8

51. Hemphill 1998 "Biological Affinities and Adaptations of Bronze Age Bactrians: III. An initial craniometric assessment", American Journal of Physical Anthropology, 106. (https://www.academia.edu/7065096/Biological_affinities_and_adaptations_of_Bronze_Age_Bactrians_III._An_initial_craniometric_assessment)

157

52. Hemphill BE, Lukacs JR, Kennedy KAR. 1991. Biological adaptations and affinities of the Bronze Age Harappans. In: Meadow RH, editor. Harappa excavations 1986–1990: a multidisciplinary approach to third millennium urbanism. Madison (WI): Prehistory Press.

53. http://archaeologyonline.net/artifacts/aryan-invasion-history.

54. http://archaeologyonline.net/artifacts/horse-debate

55. http://encyclopediasindhiana.org 56. http://indiatoday.intoday.in/story/indians-are-

not-descendants-of-aryans-study/1/163645.html http://timesofindia.indiatimes.com/india/Aryan-Dravidian-divide-a-myth-Study/articleshow/5053274.cms http://hinduonline.co/Articles/HinduHistory/AryanInvasionTheory.html

57. http://topyaps.com/aryan-invasion 58. http://varnam.org/2006/01/what_aryan_invasio

n/ 59. http://www.archaeologyonline.net/artifacts/hara

ppa-mohenjodaro 60. http://www.asiaticsocietykolkata.org/history 61. http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00

generallinks/macaulay/txt_minute_education_1835.html

62. http://www.dnaindia.com/india/report-new-research-debunks-aryan-invasion-theory-1623744

63. http://www.imh.org/exhibits/online/legacy-of-the-horse/what-we-theorize-when-and-where-domestication-occurred/

64. http://www.pnas.org/content/103/4/843.full 65. http://www.slideshare.net/nidhi1509/aryans-

invaded-india-fabricated-history

158

66. https://agniveerfan.wordpress.com/2011/08/04/dayanand-vedas-4/

67. https://aryaninvasionmyth.wordpress.com 68. https://books.sindhsalamat.com/book.php?boo

k_id=288 69. https://doi.org/10.1073/pnas.0507714103 70. https://economictimes.indiatimes.com/news/pol

itics-and-nation/harappan-site-of-rakhigarhi-dna-study-finds-no-central-asian-trace-junks-aryan-invasion-theory/articleshow/64565413.cms

71. https://economictimes.indiatimes.com/opinion/interviews/all-indians-have-the-same-genes-kumarasamy-thangaraj/articleshow/11324640.cms

72. https://independent.academia.edu/WimBorsboom

73. https://royalasiaticsociety.org/ 74. https://sanskritdocuments.org/doc_z_misc_am

arakosha.html 75. https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandig

arh/Descendants-of-Harappans-still-living-in-Rakhigarhi/articleshow/53609286.cms

76. https://www.britannica.com/place/Iran 77. https://www.britannica.com/topic/Aryan 78. https://www.eupedia.com/forum/threads/36400

-Rakhigarhi-DNA-study-finds-no-Central-Asian-trace-junks-Aryan-invasion-theory

79. https://www.harappa.com/script/danitext1.html 80. https://www.heritageinstitute.com/zoroastrianis

m/aryans/index.htm 81. https://www.longdom.org/open-access/the-

major-ychromosome-haplotype-xi--haplogroup-r1a-in-eurasia-2161-1041-1000150.pdf

82. https://www.mynation.com/views/aryan-invasion-theory-ait-kai-friese-indus-valley-civilisation-indian-history-pep13y

159

83. https://www.nature.com/articles/jhg20082 84. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC

3276658/ 85. https://www.outlookindia.com/magazine/story/

we-are-all-harappans/300463 86. https://www.stephen-

knapp.com/proof_of_vedic_culture's_global_existence.htm

87. ICHR says – No Aryans or Dravidians, HISTORY: INDIA, JUNE 27, 2006, http://varnam.nationalinterest.in/2006/06/ichr_says_no_aryans_or_dravidi/

88. Indus Collapse: The End or the Beginning of an Asian Culture?" Science Magazine. 320: 1282–1283. 6 June 2008 (https://science.sciencemag.org/content/320/5881/1281)

89. International Journal of Dravidian Linguistics, Volumes 36-37” department of linguistics, University of Kerala

90. Interview of B. B. Lal, Hinduism Today, May, 1998

91. Jonathan Peter Spiro, Defending the Master Race, 2009

92. Kennedy Kenneth A.R, Have Aryans been identified in the Prehistoric Skeletal record from South Asia? Biological Anthropology and the concepts of Ancient races in The Decline and fall of the Indus civilization ed. Nayanjot Lahiri, Permanent Black 2000

93. Kenoyer J.M. (2006), "Cultures and Societies of the Indus Tradition. In Historical Roots" in the Making of ‘the Aryan’, R. Thapar (ed.), New Delhi, National Book Trust.

94. Kenoyer, Jonathan. (1998). Ancient Cities of the Indus Valley Civilization. Oxford, New York. Oxford University Press.

160

95. Kenoyer, Jonathan. (July 2003) Uncovering the keys to lost Indus cities. Scientific American. pg 67 to 75. (Scientific American, Vol. 289, No. 1 (JULY 2003), pp. 66-75 Published by: Scientific American, a division of Nature America, Inc.)

96. Knapp, Stephen, Crimes Against India: and the Need to Protect its Ancient Vedic, New York, 2009, https://books.google.com.pk/

97. Knapp, Stephen, The Aryan Invasion Theory: The Final Nail in its Coffin, www.stephen-knapp.com

98. Knapp, Stephen. (2000). Proof of Vedic Culture's Global Existence. Detroit, Michigan. The World Relief Network.

99. Kumar, Senthil, A.S. (2012), Read Indussian, Amarabharathi Publications & Booksellers.

100. Lal B. B. (2015). The Rigvedic People: 'Invaders'?/'Immigrants'? or Indigenous?. Aryan Books International.

101. Lal B. B. Read more at: http://www.newsgram.com/vedic-and-harappan-are-respectively-literary-and-material-facets-of-same-civilization

102. Lal B. B., The Earliest Civilization of South Asia (New Delhi: Aryan Books International, 1997).

103. Lal B.B (2002). The Sarasvatī flows on: the continuity of Indian culture. Aryan Books International

104. Lal B.B (2005). The Homeland of the Aryans. Evidence of Rigvedic Flora and Fauna & Archaeology. Aryan Books.

105. Lal B.B., The Truant Horse Clears the Hurdles,in The Aryan Debate edited by Thomas R. Trautmann (Oxford University Press, USA).

161

106. Lal, B. B. "Rigvedic Aryans: The Debate Must Go On." East and West 48.3 (1998): 441.JSTOR. Web. 28 Jan. 2013.

107. Letters of Swami Viveknanda,1976. 108. Macaulay by Zareer masani - a

review". Guardian. Retrieved 20 September 2018.

109. MacKenzie, John, "A family empire," BBC History Magazine (January 2013).

110. Mait Metspalu, Irene Gallego Romero, Bayazit Yunusbayev, Gyaneshwer Chaubey, Chandana Basu Mallick, Georgi Hudjashov, Mari Nelis, Reedik Mägi, Ene Metspalu, Maido Remm, Ramasamy Pitchappan, Lalji Singh, Kumarasamy Thangaraj, Richard Villems, and Toomas Kivisild, Shared and Unique Components of Human Population Structure and Genome-Wide Signals of Positive Selection in South Asia, The American Journal of Human Genetics, 90, December 9, 2011

111. Majd, Hooman, The Ayatollah Begs to Differ: The Paradox of Modern Iran, by Hooman Majd, Knopf Doubleday Publishing Group, 23 September 2008, ISBN 0385528426, 9780385528429.

112. Mandavilli Sujay Rao, The Demise of the Dravidian, Vedic and Paramunda Indus Hypotheses: A brief explanation as to why these three Hypotheses are no longer tenable. (Josef Elfenbein, 1987)

113. Marri Mir Khuda Bakhsh, Searchlights on Baloches and Balochistan, Royal Book Company, 1974

114. Marshall Sir Johan, Mohenjo Daro and the Indus Civilization, Three Volumes, Arthur Probsthain, London, 1931.

162

115. Mirashi Vasudev Vishnu, Literary and Historical Studies in Indology, Motilal Banarsidass Publ. 1975.

116. Mukherjee, Bratindra Nath (2001), Nationhood and Statehood in India: A historical survey, Regency Publications. ISBN 978-81-87498-26-1

117. Mukherjee, Sibasis, Sindhi language and its history, https://www.academia.edu/800843/Sindhi_language_and_its_history

118. Muller, Max (1988), Biographies of words and the home of the Aryas, Longmans

119. Nagar, Shanti Lal, ed. (2012). HarivamsaPurana. ISBN 978-8178542188.

120. Navayana. The Annihilation of Caste (1936) (The 2014 annotated edition, published by in India)

121. Nehring, Andreas, Aryans and Dravidians.The Discovery of the Dravidian Family of Languages and the Representation of the Tamil Society by German Missionaries in the 19. Century, in: ICHR 2002.

122. Noehden, G. H. (1824). "Report of the Proceedings of the Asiatic Society of Great Britain and Ireland, at Its First General Meeting, on the 15th of March, 1823". Transactions of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland.

123. Oppenheimer Stephen, The Real Eve: Modern Man's Journey Out of Africa, Carroll & Graf. 2003. ISBN 0-7867-1192-2.

124. Pagani, Luca; Colonna, Vincenza; Tyler-Smith, Chris; Ayub, Qasim (2017). “An Ethnolinguistic and Genetic Perspective on the Origins of the

163

Dravidian-Speaking Brahui in Pakistan”. Man in India. 97 (1).

125. Parpola, Asko (2015), The Roots of Hinduism. The Early Arians and the Indus Civilization, Oxford University Press.

126. Parpola, Asko (1994). Deciphering the Indus script. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43079-1.

127. Peter A Underhill, Natalie M Myres, Siiri Rootsi, Mait Metspalu, Lev A Zhivotovsky, Roy J King, Alice A Lin,Cheryl-Emiliane T Chow, Ornella Semino, Vincenza Battaglia, Ildus Kutuev, Mari Järve, Gyaneshwer Chaubey, Qasim Ayub, Aisha Mohyuddin, S Qasim Mehdi, Sanghamitra Sengupta, Evgeny I Rogaev, Elza K Khusnutdinova, Andrey Pshenichnov, Oleg Balanovsky, Elena Balanovska,Nina Jeran,Dubravka Havas Augustin, Marian Baldovic,Rene J Herrera, Kumarasamy Thangaraj, Vijay Singh, Lalji Singh, Partha Majumder, Pavao Rudan, Dragan Primorac, Richard Villems, and Toomas Kivisild, Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a, (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2987245/)

128. Pirzado, Anwar, Sindhi Language and Literature, Sindhi Language Authority, Hyderabad, ISBN: 978-969-9098-14-7

129. Pokorny, Julius. 1959, 2007. Proto-Indo-European Etymological Dictionary. A Revised Edition of Julius Pokorny’sIndogermanischesEtymologischesWörterbuch. Published on the Internet: Indo-European Language Revival Association.

164

130. Possehl, Gregory L. (1996). Meluhha. Reade, Julian (ed.), The Indian Ocean in antiquity. London: Kegan Paul International in association with the British Museum.

131. Possehl, Gregory L. (2002), The Indus Civilization: A Contemporary Perspective, Rowman Altamira.

132. Possehl, Gregory L.; Raval, M. H. (1989). Harappan Civilization and Rojdi. American Institute of Indian Studies.

133. Preston Peet, Disinformation guide to ancient aliens, lost civilizations, astonishing archaeology & hidden history, San Francisco, 2013.

134. Priyadarshi, P. Evidence of Indo-European origins from the Early Holocene pollen studies, linguistics and climatology, Dialogue, July-Sept 2013, Vol 15, No. 1.

135. Priyadarshi, P., Evidence of Indo-European origins from the Early Holocene pollen studies, linguistics and climatology, Dialogue, July-Sept 2013, Vol 15, No. 1.

136. Qamar, R; Ayub, Q; Mohyuddin, A; et al. (May 2002). "Y-Chromosomal DNA Variation in Pakistan". Am. J. Hum. Genet. 70: 1107–24.

137. Raheel Qamar, Qasim Ayub, Aisha Mohyuddin, Agnar Helgason, Kehkashan Mazhar, Atika Mansoor, Tatiana Zerjal, Chris Tyler-Smith, and S. Qasim Mehdi, Y-Chromosomal DNA Variation in Pakistan, National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine8600 Rockville Pike, Bethesda MD, 20894 USA, Published online 2002 Mar 15. Doi: 10.1086/339929

138. Rahman Tariq, Teaching in Brahui Language.

165

139. Rai, Sandeep. "ASI unearths ‘first-ever’ physical evidence of chariots in Copper Bronze Age" The Times of India 06 Jun. 2018.

140. Rajaram N. S., Closing the Chapter on the Aryan Problem, http://archaeologyonline.net/artifacts/decline-of-ai

141. Rajaram N. S.,Caste and Science: Hot Air and Cold Fusion

142. Rajaram, N.S., Aryan Invasion — History or Politics?

143. Rao S.R. Lost City of Dvaraka, 1999 http://www.thehindu.com/todays-paper/significant-finds-at-dwaraka/article1801011.ece

144. Reinhard Bendix, Max Weber: An Intellectual Portrait, Volume 2, 1998

145. Rig Veda, translated by Ralph T.H. Griffith in 1896 (PDF)

146. Robinson, Andrew (2007). The Last Man Who Knew Everything: Thomas Young, the Anonymous Genius who Proved Newton Wrong and Deciphered the Rosetta Stone, among Other Surprising Feats. Penguin. ISBN 978-0-13-134304-7.

147. Roslyn Wallach Bologh, Love Or Greatness (Routledge Revivals): Max Weber and Masculine Thinking, 2009

148. Sanghamitra Sahoo, Anamika Singh, G. Himabindu, Jheelam Banerjee, T. Sitalaximi, Sonali Gaikwad, R. Trivedi, Phillip Endicott, Toomas Kivisild, Mait Metspalu, Richard Villems and V. K. Kashyapm A prehistory of Indian Y chromosomes: Evaluating demic diffusion scenarios, PNAS 2006 January, 103 (4).

166

149. Sanghamitra Sengupta, Lev A. Zhivotovsky, Roy King, S. Q. Mehdi, Christopher A. Edmonds, Cheryl-Emiliane T. Chow, Alice A. Lin, Mitashree Mitra, Samir K. Sil, A. Ramesh, M. V. Usha Rani, Chitra M. Thakur, L. Luca Cavalli-Sforza, Partha P. Majumder, and Peter A. Underhill, (Feb. 2006), Polarity and Temporality of High-Resolution Y-Chromosome Distributions in India Identify Both Indigenous and Exogenous Expansions and Reveal Minor Genetic Influence of Central Asian Pastoralists, (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1380230/)

150. Sarkar, Anindya (2016), "Oxygen isotope in archaeological bioapatites from India: Implications to climate change and decline of Bronze Age Harappan civilization", Scientific Reports, 6 (https://www.nature.com/articles/srep26555)

151. Shaffer, Jim (1993). "Reurbanization: The eastern Punjab and beyond". In Spodek, Howard; Srinivasan, Doris M. (eds.). Urban Form and Meaning in South Asia: The Shaping of Cities from Prehistoric to Precolonial Times.

152. Sharp. H. Minute by the Hon'ble T. B. Macaulay, dated the 2nd February 1835" (From: Bureau of Education. Selections from Educational Records, Part I (1781-1839). Calcutta: Superintendent, Government Printing, 1920. Reprint. Delhi: National Archives of India, 1965.

153. Shourie, Arun, Missionaries in India, May 1st 1998 by South Asia Books.

154. Shukla, Shyam Narayan, The Myth of the Aryan Invasion Theory.

167

http://theindianheritage.blogspot.com/2010/09/macaulays-letter-and-origin-of-f-max.html

155. Sindhi Ruk, Rise of Indus Civilization, Hyderabad, Sindh.

156. Singh Ravindra N, et al. (2014) & Recent Excavations at Alamgirpur, Meerut District: A Preliminary Report. (https://www.academia.edu/8246061/Recent_Excavations_at_Alamgirpur_Meerut_District_A_Preliminary_Report)

157. Stephaniem Jamison and Joel Brereton (2014), The Rigveda : the earliest religious poetry of India, Oxford University Press, ISBN 978-0199370184,

158. Stephen G. Alter (9 March 2005). "The Battle with Max Müller". William Dwight Whitney and the Science of Language. Johns Hopkins University Press.

159. Stephen Knapp. (2000). Proof of Vedic Culture's Global Existence. Detroit, Michigan. The World Relief Network.

160. Subramanian, T. S. "Royal burial in Sanauli" Frontline 28 Sept. 2018

161. Tamang Rakesh and Kumarasamy Thangaraj, Genomic view on the peopling of India, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3514343/)

162. The Sacred Books Of The East – All 50 Volumes. https://www.holybooks.com/the-sacred-books-of-the-east-all-50-volumes/

163. Thieme, P. (1970), "Sanskrit sindu-/Sindhu- and Old Iranian hindu-/Hindu-", in Mary Boyce; Ilya Gershevitch (eds.), W. B. Henning memorial volume, Lund Humphries.

164. Trautmann, Thomas R. (2005). The Aryan Debate. New Delhi: Oxford University Press.

168

165. Tripathi D.N. (2005) A Discourse on Indo European Languages and Culture,, Manak Publications Pvt. Ltd, Delhi.

166. Trivedi Aditi, The Aryan Debate, https://drexel.academia.edu/AditiTrivedi

167. Underhill, PA; Myres, NM; Rootsi, S; Metspalu, M; Zhivotovsky, LA; King, RJ; Lin, AA; Chow, CE; Semino, O; Battaglia, V; Kutuev, I; Järve, M; Chaubey, G; Ayub, Q; Mohyuddin, A; Mehdi, SQ; Sengupta, S; Rogaev, EI; Khusnutdinova, EK; Pshenichnov, A; Balanovsky, O; Balanovska, E; Jeran, N; Augustin, DH; Baldovic, M; Herrera, RJ; Thangaraj, K; Singh, V; Singh, L; Majumder, P; Rudan, P; Primorac, D; Villems, R; Kivisild, T (2010). "Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a". Eur. J. Hum. Genet. 18.

168. Varma Vishwanath Prasad, The Political Philosophy of Sri Aurobindo, 1990.

169. Venkatesh, Karthik (2017-02-18). “A slice of south India in Balochistan”. Livemint.com

170. Vivekananda Swami. The complete works, Jan1989,Vol.V.

171. Wadhwa Y K,The Myth of the Aryan invasion of India.

172. Walimbe SR. 1993. The Aryans: the physical anthropological approach. In: Deo SB, Kamath S. editors. The Aryan problem. Pune: Bharatiya Itihasa Sankalana Samiti.

173. West, Barbara A. (1 January 2009). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Info base Publishing. ISBN 978-1-4381-1913-7.

174. What We Theorize – When and Where Domestication Occurred". International Museum of the Horse. Retrieved 2015-01-27.

169

175. Wheeler Mortimer, The Indus Civilization (Cambridge: Cambridge University Press, 1953).

176. Wheeler R. E. M. 1947. Harappa 1946: The Defences and cemetery R‐37. Ancient India 3.

177. Wheeler R. E. M. Five Thousand Years of Pakistan: An Archaeological Outline, 1950.

178. White, David Gordon (2003). Kiss of the Yogini. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-89483-6.

179. Wright, Rita P. (2009). The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. Cambridge University Press.

180. Yarshater Ehsan, When "Persia" became "Iran, Iranian Studies, Vol. XXII, No.1, 1989.

170

رڪ سنڌي جو تعارف

ادیب، محقق ۽ تاریخدان سان تعلق رکندڙسنڌ 5) اصل نالو غالم اصغر منگي(رڪ سنڌي

ع تي تعلقي �نڊیاري ضلع نواب 1961آگسٽ پاڻ سنڌ . شاھھ جي ڳوٺ حامد اڄڻ ۾ پیدا ٿیو

یونیورس�ي مان گریجوئیشن �رڻ بعد صحافت پاڻ روزاني سنڌ سجاڳ . جو پیشو اختیار �یو

جي ایڊی�ر ۽ روزاني جاڳو �راچي جي ایڊی�ر ۽ جڏھن تھ . جام ڏنیونپبلشر طور خدمتون سران

روزاني عوامي آواز �راچي، روزاني سچ �راچي، روزاني سوڀ �راچي، روزاني تعمیر سنڌ �راچي، روزاني

. سنڌ حیدرآباد ۾ نیوز ایڊی�ر ۽ اسس�نٽ ایڊی�ر طور خدمتون سرانجام ڏنیون . پاڻ مختلف صحافتي تنظیمن ۾ شامل رھیو آھي

ت ۽ صحافت سان الڳاپیل سالن کان ادب، سیاس 30رڪ سنڌي گذریل جن ۾ �یترائي . ھجڻ سمیت �یترن ئي �تابن جو خالق رھیو آھي

جڏھن تھ سندس سوین مقاال ۽ مضمون مختلف . �تاب شایع ٿیل آھنرڪ سنڌي جي شایع ٿیل �تابن ۾ . ناخبارن ۽ رسالن ۾ شایع ٿیندا رھیا آھ

قوم سنڌي ”، “�وڙي ڦا�� جو سانحو”، “قومون ۽ قومي تحری� آزادي”قاضي فیض ”، “تاریخ جي الٽ”، “سنڌ جي سیاسي صورتحال”، “جو مقدمو

سنڌو ” ،“اڄ جي سنڌ”، “سنڌ جي قومي تحری� ۽ سنڌین جو اتحاد”، “محمدآرین ۽ دراوڙن : سنڌو سڀیتا” ۽“ سنڌو سڀیتا جا محقق”، “سڀیتا جي اوسر . �تاب ڳٹائي سگھجن ٿا “وارو مفروضو

�ري سنڌي ٻوليَء جي جھوليَء ۾ رڪ سنڌي �یترائي �تاب ترجموبھ “پا�ستان طوفان جي گھیري ۾”جن ۾ بینظیر ڀ�و جو �تاب . ا آھنوڌ

باباِء سنڌ ”جن ۾ . جڏھن تھ �یئي �تاب مرتب بھ �یا آھن. ھ� آھي . ۽ ٻیا شامل آھن “رت رتوليسنڌي ٻولي ”، “�امریڊ حیدر بخش جتوئي