mineralogi, petrologi dan terapannya

81
MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA DR. HILL. GENDOET HARTONO, ST., MT. DR.RER.NAT. ARIFUDIN IDRUS MATERI KURSUS GEOLOGY FOR NON-GEOLOGIST OLEH : IKATAN AHLI GEOLOGI INDONESIA DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA 18-19 Maret 2010

Upload: others

Post on 02-Oct-2021

18 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

MINERALOGI, PETROLOGI

DAN TERAPANNYA

DR. HILL. GENDOET HARTONO, ST., MT.

DR.RER.NAT. ARIFUDIN IDRUS

MATERI KURSUS

GEOLOGY FOR NON-GEOLOGIST

OLEH :

IKATAN AHLI GEOLOGI INDONESIA

DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA

18-19 Maret 2010

Page 2: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

MINERALOGI

Dr.rer.nat. Arifudin Idrus

Page 3: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

K R I S T A L

Dari kata “Krustallos” (bhs Yunani),

diperoleh dari “kruos” & “stellein”

yang artinya beku krn mendingin,

sering disebut sebagai hablur / balur.

Bhn padat yg scr kimia homogen dgn btkgeometri tetap, sbg gambaran dr susunan atom yg teratur, dibatasi oleh bid banyak (polyhedron), jmlh & kedudukan dr bid-bid kristalnya ttt & teratur.Setiap mineral / zat mempunyai bentuk ttt.

Page 4: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

“ YG TERDAPAT DI ALAM “

Halit (NaCl) adalah mineral

Kaca, semen & batu bata

Tiruan Ruby, Spinel, Saphire &

Corundum bukan mineral.

Page 5: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

”TERBENTUK SECARA ANORGANIK”

Benda-benda padat homogen yg dihslkan krn

kehidupan (manusia, hewan, & tumbuhan) tdk termasuk mineral.

Batubara, minyak bumi, guano, kulit tiram,

dan mutiara bukan mineral.

Batu ginjal/“neer steen”/ “Kidney stone”)

bukan mineral.

Page 6: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

S I S T E M K R I S T A L

Pembagian utama dlm klasifikasi

kristal-kristal menurut bentuknya :

Kubik, Tetragonal, Hexagonal,

Trigonal, Ortorombik,

Monoklinik & Triklinik.

.

Page 7: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 8: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 9: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 10: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 11: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 12: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 13: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 14: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 15: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

M I N E R A L

“Suatu benda padat homogen yg terdpt di alam,

terbentuk scr anorganik, dgn komposisi kimia

pd batas-batas tertentu & mempunyai atom-

atom yg tersusun secara teratur”.

(BERRY & MASON).

Page 16: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 17: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 18: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 19: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 20: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 21: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 22: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 23: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 24: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 25: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 26: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 27: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 28: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 29: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 30: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 31: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 32: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 33: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 34: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

MINERAL - MINERAL PEMBENTUK BATUAN

(ROCK FORMING MINERALS)

Mineral Batuan Kulit bumi

99,9 % kulit bumi t.a. 20 mineral dr ribuan mineral

yg ada di dunia.

Min–min pembtk batuan dpt dibagi dua kelompok :

Mineral-mineral Silikat Alkali Alumina (FELSIK)

Berwarna terang,

Mineral-mineral Silikat Ferro-Magnesian (MAFIK)

Berwarna gelap,

Page 35: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

BOWEN‘S REACTION SERIES

DISCONTINUOUS SERIES CONTINUOUS SERIES

OLIVINE CALCIC PLAG

Mg–PYROXENE CALC-ALKALI-PLAG

Ca – PYROXENE ALKALI-CALC-PLAG

AMPHIBOLE ALKALI-PLAG

BIOTITE

POTASH FELSPAR

MUSCOVITE

QUARTZ

Page 36: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

MINERAL-MINERAL FELSIK

FELDSPAR :

ORTOKLAS (KAlSi3O8)

ALBIT (NaAlSi3O8)

ANORTIT (CaAl2Si2O8)

FELSPATOID (FOID) :

LEUSIT (KAlSi5O6)

NEFELIN (NaAlSiO4)

SODALIT (Na8(AlSiO4)6Cl2)

Page 37: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

K U A R S A (SiO2):

AMETIS, KUARSA JAMBON, MATA HARIMAU, MATA

KUCING

KALSEDON, KARNELIAN, AGAT, FLINT, JASPER,

CHERT

OPAL

Page 38: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

M I K A

BIOTIT (K(Mg,Fe)3(AlSi3)O10(OH,F)2 hitam)

MUSKOVIT (KAl2 (AlSi3O10)(OH,F)2 putih)

FLOGOPIT (K2(Mg,Fe)6(Si6Al2)O20(OH,F)4

coklat - hitam)

Page 39: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

MINERAL-MINERAL MAFIK

AMFIBOL (silikat aluminium Ca, Mg, Fe dan Na )

PIROKSIN (2(Mg,Fe)SiO3)

OLIVIN ((Mg,Fe)2SiO4)

Page 40: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

M I N E R A L L A I N

MINERAL OKSIDA : Kuarsa, Magnetit, Hematit,

Limonit, Ilmenit

MINERAL KARBONAT : Kalsit, Aragonit, Dolomit,

Siderit

MINERAL FOSFAT : Apatit

MINERAL SULFIDA : Pirit, Markasit, Kalkopirit

MINERAL SULFAT : Gips, Anhidrit, Barit

MINERAL KLORIDA : Halit

Page 41: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Proses Pembentukan Mineral

Page 42: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 43: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 44: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 45: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 46: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 47: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 48: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 49: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 50: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 51: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 52: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 53: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

PETROLOGI

Dr. Hill Gendoet Hartono

Page 54: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Kerak0 to 40 km

0°C

Selimut Atas40 to 670 km

1,000°C

Selimut Bawah670 to 2,890 km

2,000°C

Inti Luar2,890 to 5,150 km

3,700°C

Inti Dalam5,150 to 6,370 km

4,300°C

Struktur dalam Bumi

Page 55: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 56: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Topografi benua dan lantai samudera

Page 57: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Petrologi :

Cabang ilmu geologi yang secara khusus

mempelajari batuan pembentuk kulit Bumi,

yang mencakup mengenai cara terjadinya,

komposisi, klasifikasi batuan, dan hubungannya

dengan proses-proses geologi, dan sejarah

geologinya (aspek deskripsi dan aspek genesis-

interpretasi).

Ilmu pengetahuan geologi yang mempelajari

secara mata telanjang, secara optik/mikroskopis,

secara kimia, dan radio isotop.

Page 58: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 59: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

.

Mineral membentuk batuan.

Gabungan senyawa dan unsur membentuk mineral.

Gabungan unsurmembentuk senyawa .

Batuan membentuk Bumi.

Hirarki Unsur Geologi

Atom membentuk unsur.

Page 60: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Susunan/urutan

kejadian yang

melibatkan

pembentukan,

alterasi/ubahan,

penghancuran,

dan

pembentukan

ulang batuan

sebagai hasil

proses-proses

alami.

Siklus Batuan

Page 61: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

S

M I

Mesin putaran raksasa antara

permukaan, kerak, dan selimut Bumi

Page 62: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 63: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 64: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Batuan Beku :

Batuan Sedimen :

Batuan Malihan :

Batuan Gunung Api :

Kumpulan mineral silikat sebagai hasil pembekuan

magma yang mendingin.

Batuan hasil kegiatan gunung api secara langsung

maupun tidak langsung.

Batuan hasil litifikasi bahan rombakan batuan yang

berasal dari proses denudasi atau hasil reaksi kimia,

maupun hasil kegiatan organisme.

Batuan yang berasal dari suatu batuan yang sudah

ada yang mengalami perubahan tekstur dan

komposisi mineral pada fase padat sebagai perubahan

kondisi fisika (P dan T).

Page 65: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Mineral pembentuk batuan asal magma

Page 66: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Mineral umum pembentuk batuan beku & gunung api

Page 67: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Piroklastika jatuhan

Proses

magmatisme

Proses

sedimentasi

Ada kesatuan proses intrusi dan ekstrusi (magmatisme, volkanisme) & sedimentasi

Kantong magma

retassill

Leher gunungapi

Kubah lava

Aliran lava

Dapur magma

Volkanisme

Page 68: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Pembentukan batuan gunung api

Page 69: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Material

piroklastik

berbagai

ukuran

sebagai

produk

kegiatan

gunung

api,

khususnya

erupsi

meletus

Page 70: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

CIRI-CIRI BATUAN GN.API

• TEKSTUR HIPOKRISTALIN -GELAS/HOLOHEALIN

• STRUKTUR MENCERMINKAN PENDINGINAN SANGAT CEPAT (embayment, glass inclusions, skeletal, etc.)

• KOMPOSISI SELALU MENGANDUNG GELAS

Page 71: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

PARAMETER DESKRIPSI

• WARNA

• TEKSTUR (BENTUK & UKURAN

BUTIR/KRISTAL, KEMAS,

SORTASI)

• STRUKTUR (PENDINGINAN

CEPAT & PENGENDAPAN)

• KOMPOSISI (MINERAL,

BATUAN)

Page 72: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

PARAMETER GENESA

• SUMBER (ERUPSI GUNUNG API)

• PROSES (MEKANISME

PEMBEKUAN/ PENGENDAPAN)

• UMUR (PEMBEKUAN/

PENGENDAPAN)

• LINGKUNGAN (PEMBEKUAN/

PENGENDAPAN

Page 73: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

PENAMAAN DESKRIPTIF

SECARA KIMIA

NAMA BATUAN % Berat SiO2

Basal 45 - 52

Andesit basal 53 – 57

Andesit 58 – 63

Dasit 64 – 68

Riolit 69 - 75

Page 74: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Tahap-tahap pembentukan batuan sedimen

Pelapukan

Erosi

Transportasi

Pengendapan

Pembatuan

--Kompaksi

--Sementasi

Page 75: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 76: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 77: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA
Page 78: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Batuan sedimen batupasir dapat termalihkan menjadi batuan malihankuarsit.

Batuan sedimen batugamping or dolomitdapat termalihkan menjadi batuan malihan marmer/pualam.

Batuan sedimen shale dapat termalihkan menjadi batuan malihan slate.

Page 79: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Batuan malihan phyllite dapat termalihkanmenjadi batuan malihan schist.

Batuan malihan slate dapat termalihkan menjadi batuan malihan phyllite

Batuan malihan schist dapat termalihkanmenjadi batuan malihan gneiss.

Page 80: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Berbagai produk

gunung api yang

dapat

membahayakan

manusia.

Page 81: MINERALOGI, PETROLOGI DAN TERAPANNYA

Terima kasih