textos para paelografía latina

Textos para paleografía latina. Páx. 1

I. TEXTOS PARA PALEOGRAFÍA LATINA 1. ENEIDA DE VIRXILIO Comezo: “Canto as fazañas e ao home que fuxindo do destino...” Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris Italiam fato profugus Laviniaque venit litora, multum ille et terris iactatus et alto vi superum, saevae memorem Iunonis ob iram, multa quoque et bello passus, dum conderet urbem inferretque deos Latio; genus unde Latinum Albanique patres atque altae moenia Romae. Musa, mihi causas memora, quo numine laeso quidve dolens regina deum tot volvere casus insignem pietate virum, tot adire labores impulerit. tantaene animis caelestibus irae? TITULUS: Aeneis I Vergilii Canto II: “Ordénasme, raíña, renovar unha dor indescritible...” Infandum, regina, iubes renovare dolorem, Troianas ut opes et lamentabile regnum eruerint Danai, quaeque ipse miserrima vidi et quorum pars magna fui. quis talia fando Myrmidonum Dolopumve aut duri miles Ulixi temperet a lacrimis? et iam nox umida caelo praecipitat suadentque cadentia sidera somnos. TITULUS: Aeneis II Vergilii 2. POEMAS DE CATULLO Odio e amo Odi et amo. quare id faciam, fortasse requiris. nescio, sed fieri sentio et excrucior. O paxariño, delicia da miña nena Passer, deliciae meae puellae, quicum ludere, quem in sinu tenere, quoi primum digitum dare adpetenti et acris solet incitare morsus, cum desiderio meo nitenti carum nescioquid libet iocari, et solaciolum sui doloris:


credo, tum gravis acquiescat ardor: tecum ludere, sicut ipsa, possem et tristis animi levare curas! Vivamos e amemos, miña Lesbia Vivamus, mea Lesbia, atque amemus, rumoresque senum severiorum omnes unius aestimemus assis. soles occidere et redire possunt: nobis, cum semel occidit brevis lux, nox est perpetua una dormienda. da mi basia mille, deinde centum, dein mille altera, dein secunda centum, deinde usque altera mille, deinde centum. dein, cum milia multa fecerimus, conturbabimus illa, ne sciamus, aut nequis malus invidere possit, cum tantum sciat esse basiorum. TITULUS Carmina Catulli 3. ODAS DE HORACIO Carpe diem, disfruta o momento Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios temptaris numeros. ut melius, quidquid erit, pati. seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam, quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare Tyrrhenum: sapias, vina liques, et spatio brevi spem longam reseces. dum loquimur, fugerit invida aetas: carpe diem quam minimum credula postero. TITULUS Carmina Horatii Beatus ille..., Feliz aquel que se aparta dos negocios e leva unha vida tranquila «Beatus ille qui procul negotiis, ut prisca gens mortalium, paterna rura bobus exercet suis solutus omni faenore neque excitatur classico miles truci neque horret iratum mare forumque vitat et superba civium potentiorum limina.


TITULUS Epodon Horatii 4. XULIO CÉSAR, GUERRA DAS GALIAS Descrición da Galia nos tempos de César Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garunna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea, quae ad effeminandos animos pertinent, important proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano, continetur Garunna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab extremis Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrionem et orientem solem. Aquitania a Garunna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceani, quae est ad Hispaniam, pertinet, spectat inter occasum solis et septentriones. TITULUS De Bello Gallico Caesaris 5. PRIMEIRA CATILINARIA DE CICERÓN Comezo do discurso contra Catilina, que conxurara contra a República Romana para facerse co poder Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? nihilne te nocturnum praesidium Palati, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora voltusque moverunt? patere tua consilia non sentis, constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides? quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consili ceperis quem nostrum ignorare arbitraris? O tempora, o mores! senatus haec intellegit, consul videt; hic tamen vivit. vivit? immo vero etiam in senatum venit, fit publici consili particeps, notat et designat oculis ad caedem unum quemque nostrum. nos autem fortes viri satis facere rei publicae videmur, si istius furorem ac tela vitamus. ad mortem te, Catilina, duci iussu consulis iam pridem oportebat, in te conferri pestem quam tu in nos omnis iam diu machinaris. TITULUS In L. Catilinam Oratio I Ciceronis


6. AB URBE CONDITA, DE TITO LIVIO Bruto xura vingarse dos Tarquinios ante o cadáver de Lucrecia Brutus illis luctu occupatis cultrum ex uolnere Lucretiae extractum, manantem cruore prae se tenens, «Per hunc» inquit «castissimum ante regiam iniuriam sanguinem iuro, uosque, di, testes facio me L. Tarquinium Superbum cum scelerata coniuge et omni liberorum stirpe ferro igni quacumque dehinc ui possim exsecuturum, nec illos nec alium quemquam regnare Romae passurum.» Cultrum deinde Collatino tradit, inde Lucretio ac Valerio, stupentibus miraculo rei, unde nouum in Bruti pectore ingenium. Vt praeceptum erat iurant; totique ab luctu uersi in iram, Brutum iam inde ad expugnandum regnum uocantem sequuntur ducem. Elatum domo Lucretiae corpus in forum deferunt, concientque miraculo, ut fit, rei nouae atque indignitate homines. Pro se quisque scelus regium ac uim queruntur. Mouet cum patris maestitia, tum Brutus castigator lacrimarum atque inertium querellarum auctorque quod uiros, quod Romanos deceret, arma capiendi aduersus hostilia ausos. Expulsión de Tarquinio o Soberbio His atrocioribusque, credo, aliis, quae praesens rerum indignitas haudquaquam relatu scriptoribus facilia subicit, memoratis incensam multitudinem perpulit ut imperium regi abrogaret exsulesque esse iuberet L. Tarquinium cum coniuge ac liberis. Ipse iunioribus qui ultro nomina dabant lectis armatisque, ad concitandum inde aduersus regem exercitum Ardeam in castra est profectus: imperium in urbe Lucretio, praefecto urbis iam ante ab rege instituto, relinquit. Inter hunc tumultum Tullia domo profugit exsecrantibus quacumque incedebat inuocantibusque parentum furias uiris mulieribusque. TITULUS Ab urbe condita I, T. Livii 7. OS XEMELGOS DE PLAUTO Cepillo explica o seu nome Iuventus nomen fecit Peniculo mihi, ideo quia mensam, quando edo, detergeo. homines captivos qui catenis vinciunt et qui fugitivis servis indunt compedes, nimis stúlte faciunt mea quidem sententia. nam homini misero si ad malum accedit malum, maior lubido est fugere et facere nequiter. nam se ex catenis eximunt aliquo modo. tum compediti anum lima praeterunt aut lapide excutiunt clavom. nugae sunt eae.


Menechmo sae da súa casa botando pestes contra a súa muller Ní mala, ni stulta sies, ni indomita imposque animi, quod viro esse odio videas, tute tibi odio habeas. praeterhac sí mihi tale post hunc diem faxis, faxo foris vídua visas patrem. nam quotiens foras íre volo, me retines, revocas, rogitas, quo ego eam, quam rem agam, quid negotí geram, quid petam, quid feram, quid foris egerim. portitorem domum duxi, ita omnem mihi rem necesse eloqui est, quidquid egi atque ago. nimium ego te habui delicatam; núnc adeo ut facturus dicam. quando ego tibi ancillas, penum, lanam, aurum, vestem, purpuram bene praebeo nec quicquam eges, malo cavebis si sapis, virum observare desines. atque adeo, ne me nequiquam serves, ob eam industriam hodie ducam scortum ad cenam atque aliquo condicam foras. Erocia da ordes a Cilindro, o cociñeiro, para que prepare un banquete para o seu amado Menechmo Erotivm Sine fores sic, abi, nolo operiri. intus para, cura, vide, quod opust fiat: sternite lectos, incendite odores; múnditia inlecebra animost amantium. amanti amoenitás malost, nobís lucrost. sed ubi ille est, quem coquos ánte aedis esse ait? atque eccum video, qui mi ést usui et plurimum prodest. item hinc ultro fit, ut meret, potissimus nostrae domi ut sit; nunc eum adibo, adloquar ultro. animule mi, mihi mira videntur, te hic stare foris, fores quoi pateant, magis quam domus tua domus quom haec tua sit. omne paratumst, ut iussisti atque ut voluisti, neque tibi ulla morast intus. prandium, ut iussisti, hic curatumst: ubi lubet, ire licet accubitum. No final de obra, Mesenión, que conseguiu a liberdade, anuncia a poxa dos bens de Menechmo I, que se reencontrou co seu irmán grazas a el e regresa á súa cidade natal. Auctio fiet Menaechmi mane sane septimi. venibunt servi, supellex, fundi, aedes, omnia. venibunt quiqui licebunt, praesenti pecunia.


venibit uxor quoque etiam, si quis emptor venerit. vix credo tota auctione capiet quinquagesies. nunc, spectatores, valete et nobis clare plaudite. TITULUS Menaechmi, Plauti 8. SÁTIRA DE XUVENAL O pobo perde interese pola política e só quere pan e circo ... iam pridem, ex quo suffragia nulli vendimus, effudit curas; nam qui dabat olim imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se continet atque duas tantum res anxius optat, panem et circenses. TITULUS Satura X Iuvenalis 9. METAMORFOSES DE OVIDIO Dafne transfórmase en loureiro para escapar da persecución de Apolo, que adopta esta árbore como o seu emblema in frondem crines, in ramos bracchia crescunt, pes, modo tam velox, pigris radicibus haeret, ora cacumen obit; remanet nitor unus in illa. hanc quoque Phoebus amat positaque in stipite dextra sentit adhuc trepidare novo sub cortice pectus conplexusque suis ramos ut membra lacertis oscula dat ligno; refugit tamen oscula lignum. cui deus ʹat, quoniam coniunx mea non potes esse, arbor eris certeʹ dixit ʹmea! semper habebunt te coma, te citharae, te nostrae, laure, pharetrae; tu ducibus Latiis aderis, cum laeta Triumphum vox canet et visent longas Capitolia pompas; postibus Augustis eadem fidissima custos ante fores stabis mediamque tuebere quercum, utque meum intonsis caput est iuvenale capillis, tu quoque perpetuos semper gere frondis honores!ʹ TITULUS Metamorphoseon Liber I Ovidii


Píramo e Tisbe, unha historia de amor Pyramus et Thisbe, iuvenum pulcherrimus alter, altera, quas Oriens habuit, praelata puellis, contiguas tenuere domos, ubi dicitur altam coctilibus muris cinxisse Semiramis urbem. notitiam primosque gradus vicinia fecit, tempore crevit amor; taedae quoque iure coissent, sed vetuere patres: quod non potuere vetare, ex aequo captis ardebant mentibus ambo. conscius omnis abest: nutu signisque loquuntur, quoque magis tegitur, tectus magis aestuat ignis. TITULUS Metamorphoseon Liber IV Ovidii 10. POEMA FÚNEBRE DO EMPERADOR HADRIANO Versos que escribiu o emperador Hadriano no seu leito de morte “Pequena alma, branda,/ errante, hóspede e compañeira do corpo/ onde morarás agora/ pálida, ríxida, núa/ incapaz de xogar como antes...? Animula, vagula, blandula Hospes comesque corporis Quae nunc abibis in loca Pallidula, rigida, nudula, Nec, ut soles, dabis iocos... TITULUS Versus P. A. Hadriani imperatoris


II. AFORISMOS E TEXTOS BREVES LATINOS PARA PALEOGRAFÍA 1. Alea iacta est: “A sorte está botada”, frase atribuída a Xulio César ao pasar o río Rubicón no 49 a. C., desafiando unha orde do senado e provocando así a guerra civil contra Pompeio. 2. Amantes, amentes “Amantes, vehementes” do comediógrafo Plauto (s. III‐II a. C.) 3. Ars longa, vita brevis “A arte (ou a ciencia) é duradeira, pero a vida é breve!, cita de Hipócrates, famoso médico grego do s. IV a. C. 4. Ave Caesar, morituri te salutant “Ave, César os que van morrer, saúdante”, frase que, segundo o historiador Suetonio (s. I‐II d. C.), pronunciaron os gladiadores que loitaron ante o César nun espectáculo do a. 52 a. C. 5. Audentis fortuna iuvat “A fortuna axuda aos audaces”. Verso da Eneida de Virxilio (s.I d. C.) 6. Beatus ille qui procul negotiis “Feliz aquel que apartado dos negocios (leva unha vida tranquila)” comezo dunha oda do poeta Horacio (s. I d. C.) 7. Carpe diem “Aproveita o momento” fragmento dunha oda de Horacio que se converteu nun tópico literario 8. Cave canem: “Ten coidado co can”, inscrición dun mosaico de Pompeia á entrada dunha domus 9. Cedant arma togae, concedat laurea laudi “Que las armas cedan á toga e que o loureiro se dea aos méritos” do orador e filósofo Cicerón (s. I a. C.), é dicir, que o poder civil, o Senado en Roma, debe mandar sobre o poder militar, o exército. 10. Cogito, ergo sum “Penso, polo tanto existo” principio básico da filosofía de René Descartes (s. XVII) 11. Cras amet qui nunquam amavit quique amavit, cras amet “Que mañá ame o que nunca amou/ e o que amou, que tamén mañá ame” Pervigilium Veneris (A vixilia de Venus, poema anónimo de época imperial) 12. Dura lex, sed lex “A lei é dura, pero é a lei” expresión do dereito romano.


13. Errare humanum est “Equivocarse é humano” 14. Homo homini lupus est “O home é un lobo para o home”, do comediógrafo Plauto (s. III‐II a. C.) 15. Homo sum , humanum nihil a me alienum “Son home, nada do humano me é alleo” do comediógrafo Terencio (s. II a. C.) 16. In dubio pro reo “En caso de dúbida, a favor do acusado”, principio do dereito romano 17. In medio stat virtus “No medio está a virtude” expresión dos filósofos escolásticos (Idade Media), seguindo os principios de Aristóteles 18. In saecula saeculorum “Polos séculos dos séculos” frase bíblica tomada da Vulgata, tradución latina do Novo Testamento dende o hebreo. 19. In vino veritas “No viño está a verdade” do naturalista Plinio o Vello (s. I d. C.) 20. Locus amoenus “lugar ameno, idílico” tópico literario 21. Mens sana in corpore sano “mente sa nun corpo san” do poeta satírico Xuvenal (s. I‐II d. C.) 22. Nec tecum possum vivere nec sine te “Nin contigo nin sen ti podo vivir” do poeta satírico Marcial (s I d. C.) 23. Nihil difficile amanti “Para o amante nada é difícil” do orador e filósofo Cicerón (s. I a. C.) 24. Nihili est qui nihil amat “De nada vale o que nada ama” do comediógrafo Plauto (s. III‐II a. C.) 25. Nihil novum sub sole “Nada novo baixo o sol” atribuído ao rei bíblico Salomón 26. Non omnis moriar “Non morrerei de todo” explica o desexo de que a nosa obra perdure, do poeta Horacio (s. I d. C.) 27. Nosce te ipsum “Coñécete a ti mesmo” tradución dun aforismo grego que estaba gravado no oráculo de Delfos


“Vae victis!”, cómic de S. Rocca e J. Y. Mitton, na Biblioteca do IES de Melide

28. O tempora, o mores! “Ou tempos, ou costumes!” do orador e filósofo Cicerón (s. I a. C.) queixándose da crueldade e corrupción de Catilina, que conspirara contra a República Romana 29. Omnia vincit amor “O amor todo o pode” do poeta Virxilio (s. I a. C.) 30. Panem et circenses “Pan e circo” parte dunha sátira do poeta Xuvenal (s. I‐II d. C.), que indicaba que o pobo non tiña interese pola política e só se interesaba polo “pan e o circo” que ofrecía gratis o Estado para ese mesmo fin. 31. Senatus Populusque Romanus (S.P.Q.R.) “O Senado e o Pobo Romano” siglas que indicaban na República Romana quen ostentaba o poder e que despois se mantiveron tamén na época do Imperio, onde o poder emanaba só do emperador ou César. 32. Sit tibi terra levis “Que a terra che sexa leve” expresión usada na Roma precristiá como epitafio. 33. Summum ius, summa iniuria “A maior xustiza, a maior inxustiza” Principio do dereito romano que indica que ás veces, se se aplica a lei ao pé da letra, pódese cometer unha gran inxustiza. 34. Suum cuique tribuere “Dar a cada quen o seu” do xurista Ulpiano (s. II‐II d.C.) 35. Tempus fugit “O tempo fuxe” 36. Tu quoque, fili mi? “Ti tamén, fillo meu” Frase que pronunciou Xulio César cando recoñeceu ao seu fillo adoptivo Bruto entre os senadores que o apuñalaron nos Idus de Marzo do 44. a. C. 37. Vae victis: ‘¡Ai dos vencidos!’. Palabras pronunciadas polo xefe galo Breno aos romanos derrotados no 387 a. C. Significa que o vencido está a mercé do vencedor, e que este non soe ter compaixón.


38. Veni, vidi, vici “vin, vin, vencín’. Célebres palabras coas que Xulio César (s. I a. C.) referiu ao Senado la rapidez da vitoria que acababa de conseguir contra Farnaces, rei do Ponto. Expresa a facilidade dun éxito calquera. 39. Verba volant, scripta manent “As palabras voan, os escritos permanecen”. 40. Vulnerant omnes, postera necat

“Todas firen, a última mata” inscrición que adoitaba poñerse nos reloxos de sol e reloxos antigos europeos.

textos para paelografía latina

Documents