makaampo

8/9/2019 Makaampo

1/47

W. Aebersold

Bekem Makaampo Het verhaal van Makaampo. (Sangirese tekst met Ned. vertaling)

In: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 113 (1957), no: 2, Leiden, 122-167

This PDF-file was downloaded from http://www.kitlv-journals.nl

8/9/2019 Makaampo

2/47

B E K E M 1 MAKAAMPO*)

amang i Makaampo i Tangkuliwutang. I ninange i Nabuisang, anai Sasllab tau Taghulandang, 2 dduan sangiang Din, (ding u

Ru a n g ) 3 nakoa solong Hainis 4 (Ta laude) .Su tempong kawawantel ' i Makaampo su Hainis, pia hinduane ka-toang. Katoang ene nlawung tmboe, lilane natarang-tarang su rhue.

Batuu ene tmboe tinganeng ncbaje,5 ualim 6 pangangllas ' u hind uan e;rhue timolo sarang gati, sbae timuwo ncbinein dhue. Saretau puid'iMakaampo natipo, katoang naluka, ku t imondo. Kai maeng i Makaampokumang, katoang malaing lulllang. Samurine katoang nilingka sukhu, ku, sen 7 ta sau kinasilo.

Kal^dumang 8 i Makaampo nilbing, ute kai nbalui nakoa sumu.(Sarang tempo ini sumu ene wodam mapia, issba: sumung kakduangi Makaampo. Gahie misulung-sulung u kakdumang d. akee tawe mara-lsa manilaing 9 mhangu kereapa.)

* Aan het omvangrijke Sangirese woordenboek, dat door wijlen Mr K. Stelleren W. E. Aebersold is samengesteld en dat dit jaar verschijnen zal, warenenige teksten toegevoegd, die voor plaatsing in de Bijdragen alleszins inaanmerking komen. Na het verhaal van Himbawo, dat in deel 108 p. 256 sqqverscheen, publiceren wij thans het belangwekkende verhaal van Makaampo,eveneens met vertaling en aantekeningen van de hand van de heer Aebersold.De spelling is op enige punten gewijzigd en is thans aangepast aan die vanhet woordenboek, dat ter perse is. Deze wijzigingen, op voorstel van Dr Sch erreringevoerd, zullen in het voorwoord tot dit woordenboek worden verantwoord.

Red.1 Het genitief-partikel n" van bke-n, veranderd voor b, ra en p in m".2 Taghulandang is het Zuidelijkste der grote Sangih-eilanden.3 Ruang is de naam van de vulkaan vlak zuid-west van Taghulandang. Din(Dieng) is een geest op deze vulkaan.

8/9/2019 Makaampo

3/47

HET VERHAAL VAN MAKAAMPO

|e vader van Makaampo was Tangkuliwutang. Zijn moederwas Nabuisang, de dochter van Salllab, een man van

Taghujandang en de prinses Din (een geest van de vulkaan Ruang),die naar Hainis (op Talaud) gegaan waren.

Bij de geboorte van Makaampo te Hainis, had hij een tweeling-broeder, een python. Deze python legde zich op zijn hoofd, met zijntong op het voorhoofd (van het ki nd ). Daard oor werd zijn hoofd ovaaltengevolge van de omstrengeling door zijn tweelingbroeder; zijn voor-hoofd groeide naar het gezicht, zijn borst naar het hoofd toe. Toen denavel van Makaampo afviel, liet de python los, en kroop weg. Maartelkens als Makaampo aan het eten was, kwam de python ook mee uitzijn bord eten. Tenslotte kroop de slang in het bos weg en werd nietmeer gezien. De placenta van Makaampo werd begraven, en veranderdein een put. (Tot op de dag van heden is deze put nog goed en wordtde put der placenta van Makaampo" genoemd. Zij ziet er precies uitals een placenta en haar water raakt nooit op, al is het nog zo droog).

Toen Makaampo nog in de kraamkamer was, oefende Tangkuli-wu tan g het vissersbedrij f u it ; zijn bootje was een bajasoa. Terw ijl hijeens aan het vissen was, ontmoette hij vijanden, krijgslieden van deNanusa-eilanden, die kwamen om de mensen van Hainis te beoorlogen.

4 Hainis = Rainis, plaats aan de Oostkust van het eiland Karakelan g (Talaud-eilanden).5 bale = ovaal, vergel, het hoofd van Him bawo (Bijdr. deel 108 pag. 2674 ) .6 ualing ten gevolge van; ook de uitgang ng" van vele bijwoorden veranderdin m" voor b, m en p; zie aant. 1 en 7.7 bng, deng, neng, mang en seng ondergaan dezelfde verandering in m" voorde labialen b, m en p, voor de d entalen d, n, s en t echter in n", zoalsN. Adriani ook aangeeft Sang. Sprk. pag. 255 : delain taku ; e n : dennianuang . . . .8 De placenta speelt bij de bewoners van deze eilanden een grote rol; vergel.J. H. Stokking, Gebruiken bij zwangerschap en geboorte op Talaud", Mede-deelingen v.w. het Ned. Zendelinggeno otschap 1919 pag. 227.9 Sommige bij- en/of voeg-woorden echter worden als stamwoorden beschouwden behouden de uitgang ng", zelfs ook na invoeging van lai", e" of we".Hiertoe behoren: kahiang, maeng, maning, naung, sarung, solong, sulung; zozegt men: maembeng, manilaing, naulaing, saraeweng, sarueweng, sojoeng edg.

8/9/2019 Makaampo

4/47

1 2 4 BEKEM MAKAAMPO.Su tempong i Makaampo ipttalapuhang,10 i Tangkuliwutang am-bake mbebae, sakaenge walasoa n Snsule pia i sie nbae, nsom-

bangken 12 dalako mesaseke u tau Nanusa 1 3 (ndai mangalo tauHainis).

Batuu kai namoto monan sakaeng u pangalo, ute i sie nisolangengkensire. Sartau nisolangeng, i sie nbansag d. nbera ngkung: Ia kaitau Tawukang, baline tau Hainis!" Kuteu dalakon Nanusa kai simim-bang: Tau Tawukang malaim pia puane (tmboe)". Tangu i sie nilu-rangken sire, ku nipate, tmboe niwawa solong Hainis.

Mangkeng 14 kakatllange i M akaampo, ute ambake mangeke. Lawolai manga rario u Talaud mmpangeke dingang. M aeng u i M akaampomangeke, ute kina ahong i sire. K ai i M akaampo man ta kakedie.M ngkate kerene ada t' is i sire ute piae i sie sasae sau mangeke, ne-bawae wara i amange. Narnta nilbinge su enne. Boue' i sie nangekee.Kapangkee ute manga rario u Talaud sau e rimnta nmpangaho kina.

I Makaampo nbera si sire: Kuhakowe, u mnthang i kamene takupateng!" Kai manga rario u Talaud tawe nahimang bawerane r. nm-pbera: I kau ndai ketau ssanu, makapate si kami lawo?" Tanakata-hang i M akaampo, mngkate nangala barae, namili si sire, hakiu pia unate. Bou ene i sie nakoa solong bale; narnta i sie nluhem ie pakeangi amange, woue' i sie timalang solong M elong-u-nne.17 Sene i sie

1 0 A fgeleid van dapuhang", mdapuhang = koken , maar bedoeld is de siwe",een eigen voor de kraamv rouw af geschut ve rtrekje in huis, waa rin zij na debevalling gebakerd, dikwijls half geroosterd wordt. In dien tijd mag ook hetkind niet van de moeder weggenomen worden. Zie Stokking, Gebruiken.."pag. 223.1 1 Het kleinste model boot met uitleggers, slechts voor n persoon.1 2 De partikel n" blijft onveranderd voor de dentalen: d, n, s, en t. Vergel,aant. 7.

8/9/2019 Makaampo

5/47

HET VERHAAL VAN MAKAAMPO. 125

Aangezien hij direct vr de voorsteven van de boot der strijderslangs voer, werd hij door de uitleggers van hun boot geraakt. Toen deuitleggers nvelkaar gehaakt waren, schreeuwde hij en r iep, zeggende:Ik ben een man van T abuk ang en niet van H ain ise!" M aar devijanden van Nanusa antwoordden: De Tabukanesen hebben ook eenhoofd!" Daarop trokken zij hem in hun boot, doodden hem en brachtenzijn hoofd naar Hainis'e.

Makaampo werd steeds groter en heit vissen werd zijn ambacht. Ookveel jonge l ieden van Talaud gingen met hem uit vissen. WanneerMakaampo aan het hengelen was, ontroofden de anderen hem de vis .Maar Makaampo deed volkomen onverschillig. Aangezien hun gedragzo was, nam hij, toen hij weer eens ging hengelen, het zwaard van.zijnvader mee. Aan het strand aangekomen begroef hij het in het zand, enging hengelen. Terwijl hij hengelde kwamen de Talaudse jongelingenweer en stalen de vis weg.

Makaampo zei tegen hen: Houden jullie toch op, anders zal ik jullie doden!" Maar de jongelieden van Talaud geloofden hem niet en zeiden:Jij b ent imm ers alleen, hoe zou je ons velen kunn en doden ?" Makaampokon zich niet beheersen, hij haalde het zwaard en hieuw naar de jonge-lieden, zodat er sommigen gedood werden. Daarna ging hij naar huis,daar aangekomen trok hij de kleren van zijn vader aan en vluchtte naarMelongunne. Daar verbleef hij in de top van een bloed-saliseboom.(T ot op deze tijd staat deze bloed-saliseboom nog aan het s trand engroeit daar. Hij wordt de salise van Makaampo" genoemd). De oudersvan de Talaudse jongelieden die gedood waren, zochten hem, maarkonden hem niet vinden.

Toevallig hoorden de familieleden te Moad van het gebeurde; debeide ooms nu, Ansiga en Makalupa (beiden jongere broers vanM akaamp o's vad er) voeren m et de gehele bemanning uit , om M akaampote halen. Toen zij op Talaud aankwamen, gingen zij te Melongunnevoor anker. Daar stond aan het strand een hele grote bloed-saliseboom.Zij stapten uit en de bemanning bereidde eten onder deze boom. Maar

1 3 Noord-Oostelijk van de Talaud-eilanden.1 4 De uitgang ng" blijft steeds bestaan v oo r: g, h, k, 1, ng en voor de klinkersen dient ook aldus te worden geschreven.1 5 Het woord adat" is hier gebezigd in de zin van: gedrag, wijze van doen.1 6 De nasaal n" word t als m " uitgesproken voor de labialen b, m, en p ; vergel,ook aant. 1.1 7 Talauds =.Molonguane, plaats.op Zuid-Karakelang,

8/9/2019 Makaampo

6/47

12 6 BK EM MA K AA MPO .natana su kot9 u kalu salise-raha. 1 8 (Sarang tempo ini salise-raha enewodam mapia, t imuwo su apeng. Ku issba: Salisem-Makaampo".)Manga ghaghurang u rar io u Talaud nipamateng u anae mdedeaesi sie pateng, kai semben ta nikarea.Sareta u nikaringih'u manga ghaghurange su Moad. ia tangu is iren tatae, i Ansiga dduam Makalupa ( i rdua ini tuaring amange)ringangkeweng kalawou sasakene, tanaee mangala s i Makaampo. Na-humpa u Talaud i s ire namalango su Melong-u-nne, Su apeng kaipia kalu salise-raha masaria. I sire nmptumpae, manga sasake nem-pkoae kang su alung u kalu ene. Ara kapkoae kang pia e wuangkalu r . manga hakonda psmpdi mahgu, nae taghal manawo sukang.Niralingarangken sire, sngkaklla kai pia taumata nae su koto umlhondose buang kalu r . manga hakondakalu, ku naung mnnakalkanini. Tangu nikuiangken sire niaparllus, kai i sire tawe nakakiraladario ene. 2 0 Narllusi, ute dario ene mngkatewe nandem barae,limika si sire. Sarta u limika, nikakiralaen sire bara i Tangkuliwutang;buhue i s ire nasingka u dario ene kai i M akaampo . I A nsiga dduamMakalupa nakiwaloe s i s ie: Mnsang i kau i Makaampo?" I s ie s imim-b an g k e: I a e i M ak aamp o ! "

Bemeten nipaulikang u i rdua kai tuaring amange, ku kai mangalasi sie, ute i sie nilurangken siren tatae su sakeng, niwawae so|ongMoad. I ninange ( i Nabuisang) niwalan s ire su Hainis.Su Moad i sie taghal ipangala i tatae sire sipa su lantang. Snsulei rd uan g llange, taraj nangala sipa, kai sipa e tawe nitpase kainasueng inunge si sie, woue' i sie namate llange, rahane nitaho sukalbe, bou ne niwawae si tatae.I Makaampo ute nakareae kapapunge, arenge i Marinsai (ana iWolinsangiang) tau Wowongkalumpang. 2 1 Ara i rdua kapdalahikinge,i Makaampo kai makamung 2 2 kapapunge kai pia ese baline mamel-las.

1 8 Vermoedelijk de strandboom door Pardo de Tavera: Terminalia catapagfenoemd.1 9 Belangrijk dorp op Zuid-Tabukang; Moad Salurang. De beide jongerebroers van Tangkuliwutang moesten na het overlijden van de vader vanMakaampo de zorg voor de jongen op zich nemen. Volgens een andere lezingwaren zij echter broers van Nabuisang. Af en toe wordt ook de volgorde:Ansiga, Makalupa en Tangkuliwutang aangetroffen, alsof Tangkuliwutang

8/9/2019 Makaampo

7/47


onder het eten koken vielen telkens vruchten van de boom en dorretakjes in het eten.

Naar boven kijkend zagen zij iemand in de top van de boom, die deondeugendheid had telkens boomvruchten en dorre takjes naar benedente werpen. Toen zij hem riepen naar beneden te komen, herkenden zijhem niet.

Beneden aangekomen hief de knaap z'n zwaard op en liep om deanderen heen. Terwijl hij om hen heendraaide, herkenden zij het zwaardvan Tangkuliwutang, en merkten dat deze jongen Makaampo was.Ansiga en Makalupa vroegen hem: Zeg, ben ji j Makaampo?" Hijantwoordde: Ja , ik ben Makaampo!"

Nadat hem medegedeeld was, dat zij beiden de jongere broers vanzijn vader waren en dat zij gekomen waren om hem te halen, werd hijdoor zijn ooms in de boot gebracht en naar Moad vervoerd. Zijnmoeder (Nabuisang) lieten zij te Hainis achter.

Te Moade moest hij telkens voor zijn ooms palmwijn halen in detuin. Eenmaal ging hij met een slaaf palmwijn halen, maar hij dronkdie zelf op, doodde zijn slaaf en liet het bloed in de bamboekoker lopen,waarna hij dat aan zijn ooms bracht.

Makaampo huwde een vrouw, met name Marinsai (een dochter vanWolinsangiang), van Wowongkalumpang. Terwijl zij met elkaar leefden,bespiedde Makaampo zijn vrouw, die nog een andere man had omhem te vervangen.

de jongs te was gewees t .2 0 Volgens anderen werd h i j in de boom z i t tende d i rec t herkend aan he t neer -hangende zwaard van z i jn vader .2 1E e n p l a a t s o p Z u id -T a b u k a n g .2 2 Let te r l i jke ver ta l ing : een levend mens a ls lokaas e rgens p laa tsen , tevens z ich-zelf verdekt opstel len om vandaar de komst van de verwachte geest (of vi jand)te bespieden.

8/9/2019 Makaampo

8/47

1 2 8 BEKEM MAKAAMPO.Tangu i sie mnkate namaringang u llange snkatau nakoa solong

M nda ku 2 3 npakinsaghe. Su shbi i redua nawalie wou npakinsaghe,i sie nparentae llange niptongka u winongos, boue' i sie ndai nsa-kaeng. Narnta i sie mngkatewe nanka kapapunge r. tau ese 'ndajmamllas, nitka sngkatka, ku i rdua nasue nate. B9U ene i sie saunsakaeng solong M ndaku, narnta winongos dem 7 bdan tamata. 2 4

Sngkariollone i ninange kinaratingang (i Wolinsangiang) dimo-lohem ma nga llange iplhabar si M akaam po su M ndak u, u kapa-kunge i Marinsai kai pia u namate. Kai i Makaampo tawe nawawa,ktaen nakiwawang kina d. nbera su rarolohang u: Mngkate lbingi ka m e ne !"Nalium pira llo, kapapunge nalbing, buhue i rdua napule.Narnta i s ie mngkatewe namingkung pundal. I Wojinsangiang n-berae si s ie: Amang! Kawe ren ta wotonge i kau mhal hal mata-ttoge, batuu kapapungu wuhu kakate . 2 5 Tumuhu adat 'u tau kalamona,taumata maeng kapatang u kapapunge, ute kai raralokange kahekeu wango lumanis, pangangirulumange buam bango lumanise. Hdomakapdea bawine waline r. makaphal mattog kaheke ndai mahenf,d. wuam bango 'ndai daunge mnggde.

Batuu nipberang kerene, i Makaampo npdue, i s ie mngkatewenamingkung gatim Bolinsangiang, ku nate, bou ene i sie napule solonganun tatae sire.

Tangu i sie sauewe taghal iapangala i Ansiga dduam Makalupasipa. Snsule i rduang llange arenge i Salumpito nirolohe nipangalasipa su apeng u Wiwai, 2 6 kai sipa man ta matatpas, kereewe adatenaung kalamona, man linumange. Tangu nipakiwalongken tatae:M nsang suapa sipa niala i ru a? " A pa marngu i Salumpito nangakuu kai i Makaampo nanginung. I Makaampo npdue su llange.

Nesaue i rdua nirolohe nipangala sipa su ulune. 2 7 Nahumpae iMakaampo rduan Salumpito, ute i Salumpito nawie su koto u akel, 2 8

2 3 E e n eilandje te n Zuiden v an Groot-Sangih.2 4 Z o vlug had Makaampo de daad verricht!25 1 Z ij veronderstelde dat hij al weer een andere vrouw zou willen zoeken, w atblijkt uit het vervolg van haar redenering.

8/9/2019 Makaampo

9/47


N u nam hij een van zijn slaven mee en ging naar Mendaku om daarte vissen. Toen zij 's nachts van het vissen terugkwamen, beval hij zijnslaaf sago-stengeltjes te poffen, en hij ging varen. Toen hij te Moadaankwam stak hij zijn vrouw zonder meer neer en de man die hemverving stak hij evene ens, neer, zodat beiden stierven. D aar op roeidehij weer naar Mendaku terug, en bij zijn aankomst waren de sago-stengeltjes nog rauw.

De volgende dag zond zijn schoonmoeder (Wolinsangiang) slavenuit om Makaampo te Mendaku mede te delen, dat zijn vrouw Marinsaidoor iemand gedood was. Makaampo ging echter niet mee terug, maarstuurde slechts vis en zeide tegen de boodschappers: Begraven jull iehaar maar ! "

Na verloop van een paar dagen na de begrafenis van zijn vrouw,gingen zij beiden (Makaampo en zijn slaaf) pas terug. Na zijn terug-komst begon hij met de dissel een roeispaan te maken. Wolinsangiangzeide tot hem: H e t is nog niet geoorloofd, vader; dat gij hardewerkzaamheden verr icht , omdat je vrouw pas overleden is. Volgens deoverlevering der ouden moet een man wiens vrouw overleden is, opbladeren vaq een kokospalm liggen, die geel beginnen te worden, enzijn hoofdkussen dient een kokosnoot te zijn, die rijp begint te worden.H ij mag pas een andere vrouw gaan zoeken en mag pas hard werkverrichten, wanneer de kokosbladeren dor geworden zijn en de bladerenvan de (ontkiemde) kokosnoot zich gaan splitsen."

Omdat Makaampo op deze wijze berispt werd, werd hij boos ensloeg Wolinsangiang met de dissel derm ate in het gezicht, dat zij stierf.Daarop ging hij naar zijn ooms. Telkens werd hij weer door Ansiga enMakalupa gezonden om palmwijn voor hen te halen. Eens werd hijmet zijn slaaf Salumpito gestuurd om palmwijn aan het strand vanBiwai te halen, maar de palmwijn kwam niet, maar werd door hem op-gedronken net zo als het vroeger gebeurd was. Hij werd door zijn oomsgevraagd: Waar is de palmwijn, die jul l ie gehaald hebben?" Hetduurde lang eer Salumpito bekende, dat Makaampo die opgedronkenhad. Makaampo werd boos op zijn slaaf.

Weer eens werden die beiden gezonden om palmwijn in het boste halen. Toen Makaampo en Salumpito aangekomen waren, klom

2 6 St rand je t e r i Zu iden van S a l u r a n g ( = M o a d ) .2 7 u lune = het binnenland, bos, in tegenste l l ing tot: apeng = s t rand cf. aan t . 7o.2 8 Dit is de a ren -pa lm , a ren ga saccha r i fe ra .

D l . 113 9

8/9/2019 Makaampo

10/47

1 3 0 B.KEM MAKAAMPO.i Makaampo mahdo su pungene. Sartau sipa niuluh'i Salumpitomngkatewe nasueng inunge si sie. I Salumpito nberae si sie: K!Sipa e kai nasueng inunge, mnthang i kadua peberaneng i tuangkurdua!" Bawerane ene nakappdu si Makaampo. Sartau i Salumpitonarllus, ute sen 7 nihares'i Makaampo. napahia darua, ku nate; rahanenitaho su kalbe, sasae niwawa sarang anun tatae sire. (Oras ini tampaene issba: Salumpito su W alau watuu nipamateng i M akaamposi Sajumpito).

Ualing u kakanoa ene, i sie pinpduang i tatae sire, tangu i sietimalang solong Manalu.29 Sene i sie natana su pia pung u watu,arenge Slle; nisba kerene, watuu sene i sie malaim 16 bedam 16mamate taumata waline; ku taumata apan nipatene, isllee sene.Bou ene i sie timalang solong Ku)uhe.30 Sene malaingkere su Manalu,hakiu pia lai tampa smbau issba Slle, u malaim panllekang u tau-mata wou pinatene.Tangu su Kuluh kai pia tau maghurang u wanua i rdua sngkawin-gang, areng u ese i Linog, bawine i Lama. I Makaampo ute ntanaesu anun dedua.Sensule i Linog deduang Lama kai nangampang lba (nanile 3 1 kinau lba). Ara i rdua manilee, kai nakasilo asu nate pia sohoe wulaeng.Sartau nikakarilae u kai asum 1 Makaampo, ute niwawaen dduaniapasilo si Makaampo. Kai i Makaampo tawe nahimang u asu kawenikasilon dedua su }ba, kueng i Makaampo kai i rdua namate, tadeauptakong bulaenge.

I Makaampo mngkate nkalanto:I kau ngkung kai wega?Ia ana, ia ana,nioba, ia nioba,ia ana i Kakngking,32nioba i Wilingbanua,33ana nakapene nusa,nakatihub buntuang."

2 9 Pl a a t s o p Z u i d - T a b u k a n g .3 0 I d e m .3 1 s i le , manile = met een schepnet v is sen ; sas i le = schepnet .

8/9/2019 Makaampo

11/47

HET VERHAAL VAN MAKAAMPO. 1 3 1

Salumpito in de top van de sagopalm, terwijl Makaampo bij de stamwachtte. Zodra Salumpito de palmwijn naar beneden gelaten had, werdhij door Makaampo opgedronken. Salumpito zeide tot hem: Zeg, nuis de palmwijn helemaal op, straks worden wij weer berispt door debeide heren!" Dit gezegde maakte Makaampo toornig. Nadat Salumpitozelf haar beneden gekomen was, werd hij meteen door Makaamponeergeslagen, zodat hij in tween gesplitst, stierf; het bloed liet hijechter in de bamboekoker lopen en bracht die aan zijn ooms. (Nogheden heet deze plaats: Salumpito, op het strandje Balau, omdatSalumpito daar door Makaampo gedood werd).

Door dit gedrag werden zijn ooms zeer boos (op Makaampo) enhij vluchtte naar Manalu. Daar verbleef hij aan de voet van een rots,genaamd Sll"; zo genoemd, omdat hij nog andere mensen dooddeen de door hem gedoodden daar onder begroef.

Daarvandaan vluchtte hij naar Kuluhe. Het werd daar net zo als teManalu, doordat er ook daar een plaats, genaamd Sll", was, waarook door hem gedoodden verborgen werden.

En te Kuluh was er een oud dorpshoofd met z'n vrouw, de manheette Linogie en de vrouw Lama. Makaampo ging bij deze beideninwonen. Op een dag gingen Linog en Lama naar de sterk gezwollenrivier om met het schepnet vis te vangen. Daarbij visten zij een dodehond, die een gouden halsband droeg. Zodra zij merkten, dat het dehond van Makaampo was, brachten zij hem naar Makaampo. Maar dezewilde niet geloven, dat de hond door hen beiden uit de rivier opgevistwas, maar hij zeide, dat zij hem gedood hadden om het goud te stelen.

Makaampo zong aldus :Gij zegt, dat gij het niet weet?Ik ben het kind, ik ben het kind,de spruit, ik ben de spruit,Ik ben het kind van Kakngking,de spruit van Bilingbanua.Het kind dat de eilanden vulde,overvol deed worden met strijders!"

3 2 Kak ngk ing i s we l l i ch t ve rkee rd gesch reven voor : Karn gkun g = vu is t.3 3 Letter l i jk : d ie het land onders teboven keer t .

8/9/2019 Makaampo

12/47

1 3 2 , BKEM MAKAAMPO.I Linog d. i. Lama mngkatewe riekalanto:

Mangampungke Ampo,kate anu llang,kaiho engkung: Kau ana, kau ana,nioba, kau nioba,kau ana i Kakngking,32nioba i Wilingbanua,33ana nakapene nusa,tngad nakatihube buntuang.Kaiho kai ta i Tiro,3*tawe i Tue,ku lanab'u ltu,saghe tntulaeh,lumanabe tawe lumanab,moho tawe moho,matiang su wisi,nhana su takiahe,tinai tumatinting,mamandang su ptang kngkonda.35"Boeteng i sie nangllang si Linog dduang Lama, i sie nakoa solongbulud'u Awu, hakiu sarang oras ini pia batu smbau sene issba,,Batum Makaampo", watuu naung kkaianeng i Makaampo. Bouwulud'u Awu i sie rimsung solong Laine. Sene i sie nakaringhpia taum ata wahani sngkatau ar enge i Lahauwang, issba lai siMapohe-Ulu.Tangu i sie nakoa sarang anun Lahauwang natana sene, Ku nakoaehapje. I sie ghimghil si Lahauwang makirea u kaghiange. I Lahauwangsimimbangke- si sie: Mapia i kau pkaghiangke mauhen 36 Sahab,37pamilee sngkatau wou taloaran 12 diedua.

3 4 Over deze beide regels zijn diverse opvattingen in omloop. De volgende ver-dient wellicht de meeste aanbeveling: kaiho kai ta i Tue, tawe i Tiro." Eentue is een oester, die in de modder, in het vuil gevonden wordt en slaat indit geval op Linog zelf. Tiro daarentegen is het op spinrag lijkende, witglanzende omhulsel van de cocon van een zeker insekt, dat boven onder het dakder Sangirese huizen te zien is, en doelt hier op Makaampo. Deze tegenstellingvan laag en hoog, nederig en verheven, glanzend, heeft dan de zin: als er

8/9/2019 Makaampo

13/47

HET VERHAAL VAN MAKAAMPO. 1 3 3> *

Linoge en Lama antwoordden daarop:Vergeef ons wel, Arripo,maak ons tot uw slaven!Evenwel zegt men:Gij zijt het kind, gij zijt het kind,de spruit, gij zijt de spruit.Gij zijt het kind van Kakngking,de spruit van Bilingbahua,het kind dat de eilanden vulde,waarlijk overvol deed worden met strijders!Maar als Tiro er niet geweest was,was ook Tue er niet geweest!Bij de vloed van het eerste kwartierstaat het rif maar net in ht water;de vloed wordt niet hoog,de eb wordt niet laag;zwanger in de benen,geboren uit de armen,de ingewanden zijn gezwollen,opgerold tussen de wenkbrauwen."

Nadat hij Linoge en Lama tot slaven had gemaakt, ging hij naar devuurberg Awu, waar tot op heden een steen ligt, genaamd de steenvan Makaampo", omdat dit vroeger de zitplaats van Makaampo was.Van de vuurberg daalde hij af naar Laine. Naar hij gehoord had,woonde daar een held met name Lahauwang, die ook genoemd werdMapohe-Ulu.

Hij ging dus naar Lahauwang, bleef daar en werd zijn vriend. Hijpleegde overleg met Lahauwang en verzocht hem een bruid voor hemte zoeken. Lahauwang antwoordde hem: Het beste is, dat gij u verlooftmet een prinses van Sahabe, kies er maar een uit van de twee."

geen p leegouders waren gewees t , dan zou e r ook van Makaampo n ie t vee lz ij n t e r e c h t g e k o m e n !3 5 De laa ts te 4 rege ls van deze woorden vormen een spo tvers doe lende op het

u i te r l i jk van Makaampo; z ie he t beg in van he t ve rhaa l , aanm. 5 .3 6 mau he i s wisse l te rm van sang iang = p r ins es ; we l lich t a fge le id van u re = goud .3 7 P la a t s o p No o r d - T a b u k a n g . Aa n g a a n d e h e t h i e r g e g e v e n a d v ie s v a n L a h a u wa n gvergel , aant . 40.

8/9/2019 Makaampo

14/47

1 3 4 BEKEM MAKAAMPO.

Su Sahab tangu kai pia mauhe rarua, i akang arenge i Timbangse-hiwu, tuari i Somposhiwu, i rdua ini tamba inang tamba i amang; iamange i Mamata-Nusa, i ninange i Lonsong-u-Konda, issba lai siSompo-Wujaeng.

Pia i sie mllombo su saju u Laine, ute nakasiloe i sie mauhe rarua'ndai medndeno su tangke, pia lantihie r. pia digae. I Makaampomngkatewe tamai ringangu ralombone, narnta nitelede, nataho sumauhen Sahab darua e. I Makaampo sala lighae nanaluru mahualararua ene, ku ittalange, kai tawe nikasapinge, watuu kai nilimpsohe.Manga jantihj d. riagae nebansag, hakju nikaitukangkem Mamata-Nusasire d. apam bawahanin Sahab.

I Makaampo timalangke; masanggidem bale, i sie kakuine si Lahau-w a n g : P o h e ! 3 8 Ia buniko, ndaung kai ssahusuang i Mamata-Nusasire, pateng!"

Engkung i Lahauwang: Sllungke wawa su alung, ptngkatahowawa su wangka!" (Wangka ene kai pkakumbuniang i Lahauwangmaeng pia seke.) I Makaampo mngkatewe simllung ku ntngkatahosu wangka marmma-rmmas sene.

Naralnna kadodo i Mamata-Nusa sire nespue 'ndaj, apid sng-kakiwalone si Lahauwang: Tawe taumata naotong sini , Pohe? U kaipia apa nlomba mauhen Sahab darua, ku ini i kami manahusu si sie!"Engkung i Lahauwang: Tala, tawe taumata natalang solong ini . Bouene i Mamata-Nusa sire nbalie kapia.

Su karua sulee i Makaampo, man 7 sau adate mllombo mauhe raruaene, ku sauewe nipesasahusuang; kai tatalangenge man su ajung, saunitngkatahoe su wangka nipmbuniange kajamona, ku tawe nikarea.Tangu piae i sie sau su ralung u wangka, ku i sie nikahuntikilang sene,i sie kai nipi (niwaliaweng). Su ipine i sie kai nituwong u snsaje,sarang nakakidating u wulang; kahumange kai wulang l imangu. Tanguwujang limangu ene mngkatewe nikange, ku smbka nasue. 3 9 Ip iini nibawekene su hapje i Lahauwang.

Su tempo ene i Lahauwang nbikee si Makaampo: Diollo i kamitarai solong ulune,2 7 mangasi bael ' i Mamata-Nusa. Ku apam bawaha-nin Tawukang d. wawahanin Toad kai matampung dala sene, melmbektaem mauhen Sahab d. riagae, Maeng u i kami sen dala sene, ute

3 8 Pohe" is afkorting van de Sasahara-naam van Lahauwang: Mapohe-Ulu. Zieaant. 59.

8/9/2019 Makaampo

15/47

HET VERHAAL VAN MAKAAM PO. 1 3 5

Te Sahabe waren toen twee prinsessen, de oudste heette Timbangs-hiwu, de jong ste Som poshiwu, zij waren van dezelfde vader en dezelfdemoeder; de vader was Mamata-Nusa, de moeder Lonsong-u-Konda,ook wel Sompo-Wulaeng.

Toen hij in de Laine-rivier met het werpnet aan het vissen was, zaghij daar de beide prinsessen badende in een plas en er waren slavinnenen wachters bij hen. M akaampo ging zomaar m et het werpnet daarh een;dichtbij gekomen wierp hij het net en ving de beide prinsessen vanSahab. Makaampo kon de beide meisjes niet vlug genoeg pakken, zijontglipten zijn handen. De slavinnen en de wachters schreeuwden zohard, dat Mamata-Nusa en de helden van Sahab daar verschenen.

Makaampo vluchtte; dicht bij huis gekomen riep hij : Poh! Verstopmij, ik word vervolgd door Mamata-Nusa en z'n makkers, die mij dodenwil len!"

Lahauwang zeide: Kruip onder het huis , verstop je beneden in dekuil!" (Deze kuil was de verstopplaats van Lahauwang, als er oorlogwas.) Makaampo kroop er onder, legde zich in de kuil en bleef heelstilletjes liggen.

Na een korte poos verschenen Mamata-Nusa en zijn makkers envroegen Lahauwang: Is hier niet een man geweest, Poh? Want eris een die de beide prinsessen van Sahabe met het werpnet ving, en nuzijn wij bezig hem te vervolgen!" Lahauwang zeide: Neen, er is geenmens hierheen gevlucht!" Daarop zijn Mamata-Nusa en de zijnen weerteruggekeerd.

Voo r een tweede keer gedroeg zich Mak aamp o aldu s, dat hij debeide prinsessen met het werpnet ving, en weer werd hij vervolgd; opdezelfde vluchtplaats legde hij zich in de kuil en werd niet gevonden.En nu gebeurde het, toen hij weer in de kuil lag, dat hij daar in slaapviel en hij droomde. In zijn droom zag hij een snsale-boom opgroeientotdat die de maan raakte. Het was volle maan. En toen werd de vollemaan door hem opgegeten, en een deel was weg. Deze droom werddoor hem aan z'n vriend Lahauwang verteld.

In die t i jd vertelde Lahauwang aan Makaampo: Morgen gaan wijnaar het binnenland om rijst te planten op het veld van Mamata-Nusa.Al de helden van Tabukang en de dapperen van de eilanden komendaar bijeen, slechts de prinsessen van Sahab blijven achter met hun

3 9 Met deze droom toonde hij zijn vermetelheid aan, die hem tot het ongelofelijkein staat stelde.

8/9/2019 Makaampo

16/47


i kau tamaiko sarang anun djdua, pdudato, pamile sngkatau woutaloaran d?dua."Sngkarillone mang kere ilhabar'i Lahauwang. Tangu i Makaamponatamaje solong balem M amata-Nusa, barae niwawa. Sngkakllamauhen Sahab darua maiang mttaloara Jisung, mllisi ilo. Nahaungi sie, nanawu barae, apid'u mkalanto:

Manawu sondang, sondangku,sondang kalibotoku,taku iparika andi,ipamihua mahuala."

Apid'u i sie naiang ntngkataloara su mauhe rarua r. kaberane:Paulie i rua, mnsang mapulu arau madiri, maeng madiri i rua takupateng." Palange smbka nilapis si Timbangshiwu smbka siSomposehiwu. Diagae timalang solong bael, nauli si M amata-Nusasire, Narenta sngkaklla wedang kaasje. I M amata- Nusa nakiwalesu riagae: M ensang kai apa nakatalang si kau?" Diagae simimbang:,,Dade kai pia tau ese dimnta naiang ntngkataloara, palange ruam-bka nipangipis si wawuku rdua." I sire mngkate sngkawera:M ang apa pssasahusuang nae pira llo e, mapia sasaekangkeng kitesau deakeng pateng."

Tang, i Lahauwang gimighil si M amata-Nusa r. su mapian Sahabbaline r. nangu n gkun g: M apia i kamene keree m anahusu taumataene. I kamene pdeako taumata tahawanti, tahatariang, tahapdarango,r. tahapmanu, ku pakikakllaiko mnsang apa rajakj ene sumhangkereapa. Kereu sumhang dajaki, mapia pesasumbalang i kite deakengku pateng; kai kereu sumhangbe mapia, ute mapia taumata ene ape-kaghiang mauhen Sahab darua 'ndai! 4 0

Tgu ene nitarima mapia, ku i sire nakireaem manga tahapkaklla e.

4 0 De reden tot het geven van dit advies moet de angs t voor M akaampo geweestzijn, want bigamie zowel als polygamie waren van oudsher in strijd met deadat" op de Sangih-eilanden. Dit wellicht in tegenstelling tot de gebruiken op

8/9/2019 Makaampo

17/47


bewaker. Ga jij dan naar de beide te, wanneer wij daar aangekomenzullen zijn, spreek met hen en kies er een van de twee uit."

De volgende dag geschiedde het zoals Lahauwang verteld had. Toenging Makaampo naar het huis van Mamata-Nusa en nam zijn zwaardmee. Hij trof de beide prinsessen van Sahab zittende aan, de rijst-stamper tussen zich in, met de hand en rijstkorreltjes ontbo lsterend.Naderbij komend trok hij zijn zwaard en zong:

Ik trek mijn dolk, mijn dolk,mijn kris, mijn schrikaanjagende kris,een meisje zal door mij gestoken,een jonkvrouwe gedood worden!"

Toen zette hij zich tussen de beide prinsessen en zeide: Zegt hetmaar, gij beiden, of jullie willen of niet, indien gij niet wilt, dan zalik jull ie beiden doden!" Met het ene been drukte hij Timbangshiwu,met het andere Somposhiwu vast. De bewaker holde naar de tuin envertelde het gebeurde aan Mamata-Nusa en zijn makkers. Toen hij eraankwam, waren zij nog aan het r i js t poten. Mamata-Nusa vroeg debewaker : Waarom hol je zo hard?" De bewaker antwoordde:Beneden is een man gekomen en heeft zich tussen de prinsessengezet; met zijn beide benen klemt hij mijn beide gebiedsters vast!"Toen zeiden zij allen tegelijk: Dat is de man die wij enkele dagengeleden vervolgden; het beste is, (Jat wij naar beneden gaan en weertrachten hem te doden."

Lahau wang echter bepraatte Mam ata-Nusa en de andere aanzienlijkenvan Sahab en gaf hen de raad: Het beste is dat jullie op deze wijzedie man vervolgt. Zoekt tovenaars, wichelaars, waarzeggers en zij dieuit de ingewanden der vogels voorspellen en beziet wat er ten opzichtevan die boosaard te voorschijn komt; blijkt het dat er een kwade zaakuit voortkomt, laat ons dan elkaar helpen hem te zoeken en te doden;maar als er iets goeds uit voortkomt, laat hij zich dan met de beideprinsessen verloven!"

Deze raad werd gunstig opgenomen en men liet waarzeggers komen.

Talaud, die Ds. Brilman beschrijft in: De Zending op de Sangih- en Talaud-eilanden" 1938 pag. 51. Vo oral werd een verbinding met 2 zusters van dezelfdeouders als bloedschande beschouwd en met de dood bestraft.

8/9/2019 Makaampo

18/47

1 3 8 BKEM MAKAAMPO.Humotong i s ire nakimanu, ku i s ire naname manu baralang. Piaekakalantoe:

Mname manu baralang,manu pinmanu,knnang lekes dokone,bungkaes saduane,mnsang pdune timinting,ppusone timinalung,mnsang timinting su langi,t iminalung saluruang."Simhang su manu e mapia, kerene lai su want;, su tariang d. surango . 4 1 Hatede ippaulie: Taumata ene taumata mapia, ku sarungmakahiking Tawukang". Tangu i sire naulie si Lahauwang, ku hale enenipebisaraeten sire, niputus, u ma uhen Sahab darua ene makoakaghiang u taumata ene. Samurine, woeten nipakiawuim banua e, r.nippagangntude ringangu mauhen Sahab darua, i sie nirui datukahumotongange su Tawukang.4 2Saretau i Makaampo naratu, i sie ghimighil si Lahauwang tanaemaneke. Talaud'u Nanusa, watuu kai namate si amange 4 3 (i Tangkuli-wutang). I sie nakisadiaem bininta pira-piram pulo su ghsane ringang-kewen sasakene pile ssane r. wawahani, ku tanae mangalo.

Bininta sem matotob kbi, su tempong lumintuem pseketange iMakaampo mngkatewe nparenta wahani sngkatau arenge i Sahue-malagl, ku nkalanto:Kanteku i Sahuemalag,tundum ba|a sen dudlli,4 4Dako kaselle su apeng,

4 1 banti , tar i ang en dan go zi jn verschil len de soorte n van wich elari j , waa rbij d iversevoorwerpen gebru ik t worden . Word t b i j he t tweede de v ruch t van de ta r iang-boom gebruikt , b i j het laats tgenoemde komt een s tokje te pas, dat door detovenaar a fgemeten word t en waarmee h i j een en ander te we ten komt .4 2 Deze bewer ing i s zeer p rob lemat isch . Wanneer Valen t i jn zeg t : da t e r vanouds maar 2 koningen over di t e i land (Groot Sangihe) plachten te heerschen,te weten , d ie van Ca longan en d ie van Tabo eka ng" (Fran t ; . Va len t i jn ' s oud ennieuw O ost Ind ien I . p . 179 ed. Keijzer 1856), dan is niet duideli jk of wa t Ta bu -

8/9/2019 Makaampo

19/47


Eerst gingen zij uit de ingewanden van een vogel voorspellen en vingeneen snip. Daarbij zongen zij:

Laat ons een snip vangen,een vogel voor een oordeel,wilt ge dan z'n borst openen,de bedekking van z'n borst wegnemen,of z'n toorn gevolgen heeft,z 'n hart (tekenen ener ongunstige) uitwerking.Of het uitw erking heeft in de hemel, .gevolgen in het uitspansel."

Het orakel uit de ingewanden was goed, evenals het waarzeggen, hetwichelen met de tariangvruchten en het mndango". Het resultaatdaarvan was: Deze man is een goed iemand, die later Tabukang zalkunnen opvoeden." Dat deelden zij aan Lahauwang mede en de zaakwerd door hen allen besproken, met het besluit, dat de beide prinsessenvan Sahab de verloofden van die man zouden worden. Daarna werdende verlovings- en huw elijksformaliteiten vervu ld en Maka am po we rdde eerste koning van Tabukang.

Nadat hij koning geworden was, pleegde hij overleg met Lahauwangom de Nanusa-eilanden bij Talaud te beoorlogen, want de krijgsliedenvan deze eilanden hadden zijn vader Tangkuliwutang gedood. Hij lietenige tientallen oorlogsvaartuigen gereed maken, waarvoor hij deopvarenden en de krijgslieden persoonlijk uitkoos en trok aldus tenstrijde.

Op het tijdstip dat Makaampo ten strijde uittrok, waren alle vaar-tuigen reeds aan het strand, en gaf hij een van zijn helden met nameSahuemalage het bevel en zong:

Mijn vriend Sahuemalage!De slagorde staat geestdriftig gereed!Ga langs het strand,

kang betreft onze Makaampo bedoeld is . W el is waar wordt hij hiertelande (teTabukang voornamelijk) algemeen a ls radja beschouwd, maar hij is noch g e -kozen, noch bij enig besluit aangesteld, misschien evenmin voortgesproten u iteen familie, waaruit vorsten en djogoegoe's zijn voortgekomen" (Mededeelingenvan he t Encyclopaedisch Bureau afd. I I 1912 pag . 41). Zie verder aant. 69.43 Zie pag . 1 van het verhaal.4 4 bala slaat op de vloot, die een hooggeplaatste begeleiden moet, is dus Sasahara-term, zie N . Adriani , Sang. Sprk. pag. 282.

8/9/2019 Makaampo

20/47

1 4 0 BKEM MAKAAMPO.pangiluwe su l ighareng,Bawa pia nau leo,pahuwe nbuang ani ,tuwangko i lad'u patoku,salsah'u lalukangku,pato i tondo ikuntang,salsahi apatapu,pato ikuntang su Sawang,apatapu su Weiengang."

I Sahuemalag mngkatewe r imaleng nedea i lade; sengkarntansie nanuwang kalu wahu, woe' niwawa su tngom Makaampo. Nikasi-lom Makaampo i s ie mngkatewe nkalanto:

Kante, kasala npansing,katalengko nbur ighang,4 5dako sau kaselle su apeng,pangiluwe su l ighareng,kaslle apeng pondol,su l ighareng pangumbene,Bawa pia nau leo.pahuwe nebuang ani ,tuwangko i lad'u patoku,salsah'u lalukangku,pato i tondo ikuntang,salsah apatapu,pato ikuntang su Sawang,apatapu su weiengang."

I Sahuemalag sau dimaleng kapia. Sengkarntan i s ie nanuwangkalu soso, bo' niwawa su tngom Makaampo. I Makaampo naralakieihae batuu seng karuasulene man tanakahino, ku sauewe nkalanto:Kante kasala npansing,katalengko nbur ighang,4 5dako sau kaslle su apeng,pangiluwe su l ighareng,

4 5 M.a.w.: hoe verkeerd heb je mij begrepen!

8/9/2019 Makaampo

21/47

HET VERHAAL VAN MAKAAMPO. . 1 4 1/

g a l a ng s d e o e v e r ,d a a r is e e n l e o - b o o m ,

.een schaduwboom met ani-vruchten;kap rollen voor mijn booten onderleggers voor mijn schip!De boot worde afgeschoven en voor anker gelegd,laat de rollen in het water liggen.De boot worde voor anker gelegd in de baai,ze worde in het water gelegd op de ankerplaats."

Sahuemalag ging om de rollen te zoeken; daar aangekomen kaptehij een bahu-boom en bracht die Makaampo. Toen Makaampo dit zag,zong hi j :

Vriend, hoe verkeerd was het lied,hoe vals het gezang!Ga weer langs het strand,ga weer langs de oever,ga langs het eind van het strand,langs het uiterste punt van de oever!Daar is een leo-boom,een schaduwboom met ani-vruchten;kap rollen voor mijn booten onderleggers voor mijn schip!De boot worde afgeschoven en voor anker gelegd,laat de rollen in het water liggen.De boot worde voor anker gelegd in de baai,ze worde in het water gelegd op de ankerplaats."

Sahuemalag ging weer weg en kapte een soso-boom, die hij bijMak aampo bracht. M akaampo w erd boos omdat hij hem voor de tweedekeer verkeerd begrepen had, en zong wederom:

Vriend, hoe verkeerd was het lied,hoe vals het gezang!Ga weer langs het strand,ga weer langs de oever,

8/9/2019 Makaampo

22/47

1 4 2 B E K EM M A K AA M PO .

kaslle apeng pondol,su l ighareng pangumbene.Bawa pia nau leo, i Leo, i Leo,pahuwe nebuang ani,tuwangke i lad'u patoku,salsah'u lalukangku,pato i tondo ikuntang,salesah apatapu,pato ikuntang su Sawang,apatapu su Weiengang."

. I Sahuemalag buhuen nakanna, u kai apemoto si Leo matana bawasu apeng pondole .Tang, i s ie mngkate natanae, narnta apid'u namate si Leo; rahane

nimmung su lama maluku, woe' raha e nikaes su sakaeng i M akaamporduang Lahauwang. Lensorange nasue niralensod, ku takiahe r . wihienikoa i lad,4 6 buhuewen sakaeng e natondo.

M abawalangoete i Lahauw ang mngkate nkalanto:Subaku ra tu i M akadulag , 4 7buisang pangalo lawo,M otong kante , motong kante ,kuhai, motong kuhai,m ot ong ka nte i M a ni ku , 4 3kuhai mangel iwutang. 4 9K ante i M aniku nusa ,mangel iwutang buntuang,5 0kante wawaneng su rulage , 5 1saghnuang su pangalo.M otong kante, motong kante ,kuhai motong kuhai,

4 6 V e r g e l , h e t ve r h a a l v a n H imb a wo , Bi jd r . 108, pag . 27 6 /27 7 .4 7 M a k a du l a g is S a s a h a r a vo o r M a k a a mp o = die ontzag inboezemt.4 8 Afgeleid v a n siku, elleboog, d ie zich m e t d e elleboog weren o f e e n w e g v e r -schaf fen k a n .4 9 mangeliwutang dient a ls S a s a h a r a - te r m vo o r M a n ik u t e wo r d e n g e le z e n . M a a rindien h e t z o w a s , d a n z o u d e naamwij zer i " , m e t opvolgende hoofdlettermoeten s taan: i Ma n g e l i - wu ta n g .

8/9/2019 Makaampo

23/47


ga langs het eind van het strand,langs het uiterste punt van de oever!Daar is een leo-leo-leo-boom,een schaduwboom met ani-vruchten;kap de rollen voor mijn booten onderleggers voor mijn schip!De boot worde afgeschoven en voor an ker gelegd,laat de rollen in het water liggen.De boot worde voor anker gelegd in de baai,ze worde in het water gelegd op de ankerplaats."

Sahuemalag merkte nu pas, dat hij Leo moest doden, de man diedaar beneden aan het eind van het strand woonde.Derhalve ging hij daarheen en zodra hij er aangekomen was, doodde

hij Leo; zijn bloed ving hij op in een groot bord, daarna besproeide hijde boot van Makaampo en die van Lahauwang met het bloed. Allegewrichten van het lijk werden gebroken en de armen en benengebruikte men als rollen; en nu pas konden de boten afgeschovenworden.

To en ze voor anker lagen zong L aha uw ang :Mijn eerbetuiging geldt de vorst Makadlagde vorst over vele helden!Wij zullen de gezellen halen, de makkers nodigen,de metgezellen, de partners roepen!Wij zullen de vriend Maniku halen,de makker, die bijeenbrengt.De vriend van de eilanden,die, het leger bijeenbrengt.De makkers zullen bij de koning worden gebracht,aan de held worden voorgesteld!Wij zullen de metgezellen halen, de makkers nodigen,de metgezellen, de partners roepen!

5 0 bun tuang word t eveneens gebez igd a ls Sasahara voor : e i land ; z ie Sang .Te ks ten , Bij dr . deel X pag. 505. D e tweede regel k an dus hetzelfde bete ken ena ls de ee rs te , maar tens lo t te gaa t he t toch om de bewoners van de e i landen .5 1 In de ver ta l ing i s du lag" opgeva t a l s a fkor t ing van Makadu lag , z ie aan t . 47 .Dit is toch wel de bedoeling, a l is dulag zonder hoofdlet ter geschreven. Zouhet dat n iet z i jn , dan zou vertaald moeten worden: de makkers zullen bi j dev i jand worden gebrach t .

8/9/2019 Makaampo

24/47

144 B E K E M M A K A A M P O .

motong kante i Wawole,kuhai i Paparingang,kante wawaneng su rulage,saghnuang su pangalo,Motong kante, moteng kante,kuhai, motong kuhai,motong kante i Pawawa,kuhai i Sasaghnuang,2 5kante wawaneng su rulagie,saghnuang su pangalo."

d. lai waline apam bawahanin Toad.B9U ene nhngk ase walango , ku nebu ae wou Sahabe-khu (orase

in i Ka lkub) ; 5 3 notong su Toad, napasakeng apam bahani rade sene.Nasuen sakene nbua kapia wou Hempetang namona Tajaud. Manm-baHkuden Buang,5 4 nilenehange, sakaeng tate tumondo.

I M akaam po m ngk atewe nlkalantp :Ali i Walmbang-Dampel ,alako ipangorigang boba,ipnggalos wadoa,ndaung woba nilenehang,badoa natawerae."

Sartau nikaringih' i Lahauwang, i s ie mngkate nkalanto:Subaku ra tu i Makadulag , 4 7Buisang pangalo lawo,Madirim buweku isambai,bawineku iwuala,buwe isambaim mole,iwuala u wahani,pundang mbangka su woba,Msolang su taghaloang."

5 2 Dit is woordenspel, want saghnnu is wisselterm van bawa.6 3 Plaats in Noord-Tabukang.

8/9/2019 Makaampo

25/47


Wij zullen de vriend Bawole halen,de makker Papar ingang. vZe zullen bij de koning worden gebracht,aan de held worden voorgesteld!Wij zullen de gezellen halen, de makkers nodigen,de metgezellen, de partners roepen!Wij zullen de vriend Pawawa halen,de makker Sasaghnuang.Zij zullen bij de koning worden gebracht,aan de held worden voorgesteld!"

En zo werden vervolgens alle helden der eilanden genoemd.Daarop werden de ankers gelicht en zij vertrokken van Sahab-khu

(dat nu Kalkube heet) ; zi j l iepen de ei landen om de helden daar-vandaan aan boord te nemen. Toen allen ingestapt waren, staken zijweer te Hempetang in zee en s tevenden naar Talaud.

Toen zij Buang in de rug hadden, ging de wind liggen, en zijkwamen niet voorui t :

Makjaampo echter zong:Ik doe een beroep op Balembang-Dampel:haal wat de zee onstuimig maakt,wat de oceaan in beweging brengt!Nu is de zee rustig geworden,de oceaan is stil!"

Toen Lahauwang dit hoorde, zong hij :Mijn hulde voor de vorst Makadulag,de vorst over de vele helden!Ik wil niet dat mijn zuster geroofd wordt,dat haar geweld wordt aangedaan,dat de zuster door een held geroofd wordt,dat haar door een dappere geweld wordt aangedaan!Liever wil ik op zee gaan vechten,strijden op de oceaan!"

6 4 Een onbewoond eilandje ten Noord-Oosten van het eiland Bukid.Dl. 113 10

8/9/2019 Makaampo

26/47


Nakapekalanto kerene i Lahauwang, batuu i sie nameam bawinene,u kai naung nipsundaleng i Makaampo, ku i Lahauwang pedu masaria,ku mapulu maneke si Makaampo oras ene. Kai ualim bawahani lawonaneho si rdua, ute tawe nariadi npapate. Kaiho, ualing u pdune,bininta e msesasewohe kekendeng i Lahauwang; isine mngkatemkekakaruti . B9u'e i sie mngkate ntimbuhung, ku sarang Nanusamngkate keree.

Narnta su Nanusa,1 3 i sire namalango su M ang upu ng, 5 5 su sem-bkane tarai su sesasaruang M aloa. (Te mp o ene su M angup ung e renta taune. Batuu kakpal 'u ralohon sakaeng u msaseke u Tawukang,liwua u wanua ene sarang oras ini nakoa bndas, tawe batune sarangsembau, u kai nasue niemong i sire sunggil.)Tangu sen 7 tllu hebi karng ue i sire sene, i M akaam po mng katemanguntang si Lahauwang mnsang mbangungke, kai i Lahauwangmam bdam mkekantong, Naliun tllu llo, o i Lahauwang nbang-ungke, ku mapatumpaen seke, i Makaampo mngkate nkalanto:

Kumui kanteku i Pawawa,kuhai i Sasaghnuang,kante niwawa su rulage,nisaghnuang su pangalo,i kau katumpa horone,kakse kalmonane,katumpa horom pangalo,kalmonan sogilawo."

I Pawawa mngkate nkalanto:Subaku ra tu i M akadulage, 4 7hngko lahngking liwuta-wutang,ia kai mbkeng ipiku,mauliem baliawaku,nipi mndeno u raha,mddaraki malensang."

6 5 N a a m van een van de Nanusarei landen; thans Mangupu genoemd.6 6 idem, thans echter Mafampit geheten.

8/9/2019 Makaampo

27/47


Aldus zong Lahauwang, omdat hij zich schaamde voor zijn zuster,want Makaampo had haar geweld aangedaan; Lahauwang was zeertoornig en wilde Makaampo terstond neersteken. Maar omdat vele derhelden de vechtenden hadden gescheiden, werd hij niet gedood. MaarLahauwang was z toornig, dat de boot door zijn sidderen water schepteen het knersen zijner tanden was duidelijk hoorbaar. Daarom bedektehij zijn hoofd en bleef zo tot Nanusa.

Te Nanusa aangekomen gingen zij vr Mangupung voor anker, aande bovenkant tegenover Maloa. (In die tijd was er nog niemand teMangupung. Door de talr i jke str i jders van Tabukang, die daar aan walgingen, ontstond daar een waadplaats zonder stenen, die tot hedennog gebruikt wordt,, daa r ze alle stenen van de bodem als kooks tenengebruikten.)

Nadat zij reeds drie nachten daar geweest waren, wachtte Makaamposteeds maar, of Lahauwang zou opstaan, maar Lahauwang bleef hals-starrig. Pas na drie dagen stond hij op en zij gingen naar Mahampi.Daar aangekomen en voor anker gegaan zijnde liet Makaampo destrijders uitstappen en zong:

Ik roep mijn makker Pawawa,de vriend Sasaghn aung,de gezel die bij de Koning werd gebracht,die aan de held werd voorgesteld!Stap gij het eerst uit,spring het eerst aan wal!Stap als eerste der schare uit,vooruit het vijandige leger!"

Hierop zong Pawawa:M ijn hulde geldt de koning M akadu lag,de schrik der gehele omgeving!Ik vertel m ijn' droom,openbaar u mijn nachtgezicht:Ik droomde dat ik in bloed ging badenen vrolijk aan het baden was!"

5 7 Ve rge lijke: H et verhaal van- Him baw o, Bijdr. deel 108, pag. 283.

8/9/2019 Makaampo

28/47

1 4 8 BKEM MAKAAMPO.

I Makaampo mengkate namalise nkalanto:Ese dalai matalo,wahani ntmbahonsong,tuwange tmbah ponsol,daleang mtolengikang,ndoe nate reng kadod9,nairi su hiwang inang.57"

I Pawawa timumpa kimse, sngkaksene sarang sbung lua daune,wou sakaeng mangawe 25 su rpane, (paniring kate wahani nitumpangkerene.) Kai pirua, i sie nikawihuan seke e, Ene manga wawahaniringange timumpae nakarolos si sie, malain nasue nikapate. Kasamu-riange ute wahani i Wawole r. i Maniku-Nusa, kaiso malain nikawihua.Tangu lmbene kate i Makaampo rduang Lahauwang ku dingangkewensasake, I Makaampo nputus u i sieete tumumpa ku mngkatewenkalanto:

Ia boto, ia boto,baler, ia balereia botoko su rhu,baler sasaruangeng."

I Makaampo niwotoe. (Taumatang kalmonane, manga ese kai piabotone.) Nasuem botone, i sie npakiling u tawe metatahino koa u wotoene, ku i sie sau nkalanto:

la boto, ia boto,baler, ia baler,Ia botoko su polohe,baler tatalikurang."

Niwotoe su polohl. Nasuem botone, npakilingke wue, u tawe nta-tahino, ku nkalanto kapia:Ia boto, ia boto,baler, ia baler,ia botoko su pipi,balere su sasendihangeng."

8/9/2019 Makaampo

29/47


Makaampo antwoordde en zong:Een slecht man is lafhartig,een held in het zich voordoen!Wat hij als spies kapte, is slechts een bamboespriet,de speer een pas ontloken jonge bamboe!Beter ware het dat je nog jong zijnde, gestorven was,overleden in de schoot van je moeder!"

Toen sprong Pawawa er uit en bereikte met n sprong het schuimder golven, een afstand van 25 vadem van de boot (bedenk dat hij doorzijn moed zover springen kon). Maar helaas sneuvelde hij in den strijd.Zo ook al de makkers die uitstapten om hem te vervangen, zij kwamenin de strijd om. De laatsten waren de helden Bawole en Maniku-Nusa,maar ook zij werden gedood. Zo bleven alleen over Makaampo enLahauwang met de bemanning. Nu besloot Makaampo zelf ook aanwal te gaan en hij zong:

Maakt mijn haar op, maakt mijn haar op,knoopt het, knoopt mijn haar!Maakt mijn haarwrong op het voorhoofd,knoopt het op het voorhoo fd!"

H et haar van Makaam po werd opgemaakt. (Bij de men sen van vroegerdroegen ook de mannen een haarwrong). Toen z 'n haar opgemaakt was,schudde hij met het hoofd, want de haarwrong beviel hem niet en hijzong weer :

Maakt mijn haar op, maakt mijn haar op,knoopt het, knoopt mijn haar!Maakt mijn haarwrong in de nek,knoopt het op mijn achterhoofd!"

Zijn haar werd opgemaakt in de nek. Toen dit klaar was schudde hijweer het hoofd, want het beviel hem niet en hij zong weer:

Maakt mijn haar op, maakt mijn haar op,knoopt het, knoopt mijn haar!Maakt mijn haar op op de wang,knoopt het op de koon!"

8/9/2019 Makaampo

30/47


Niwo toe wue su pipi. Nasuem botone, sauewe npakiling d. nkalanto :

Ia boto, ia boto,bajer, ia baler,ia botoko su pusig,bajer, mamha tmbo.Botoku kasllekang kalog,kawntulang dumalbang."

Boto su pipi e nighoghahe wue, ku niwoto su pusig, Buhuewe iMakaampo ta nepakiling, u woto ene ntatahinoete. Boeten niwoto r.npakeang u peseketang, ku tumumpae meseke, sngkalndiu i Laha-uwang nbngkas r. mhipen tatimbuhunge r. nbera: Ke, dala e kaittuh 'u mam ase, ku tawe ikaumbele u lima, kai gag hata." (M anga lenetntalang dem pia i sie i Lah auw ang kapiako i M akaam potumumpa, walako i s ie kalamona).

Tangu nariadje kerene, ku i Makaampo nadungke, ku i Lahauwangnpakee r . nkalanto:

Ia boto, ia boto,baler, ia baler,ia botoko su rhu,bajer sasaruangeng.

Niwot9e su rhu. Nasuem botone, i sie nepakiling, mang kere iMakaampo, u pakiboto waline.

Tangu nkalantoe wue:Ia boto, ia boto,baler, ia baler,ia botoko su poloh,baler tatalikurang."

Niwotoe wue su likude. Nasuem botone, npakilingke wue, mtto-nengkem boto waline, ku nkalanto:

Ia boto, ia boto,ba ler | ia ba lere ,

8/9/2019 Makaampo

31/47


Het werd op de wang opgemaakt. Toen het geknoopt was, schuddehij weer en zong:

Maakt mijn haar op, maakt mijn haar op,knoopt het , knoopt mijn haar!Maakt mijn haar op op de kruin,knoopt het om het hoofd te verzwaren!Maakt het tot schuilplaats van de zwarte slang,tot uitvalspunt van de zwarte slang!"

Toen werd de haarwrong op de wang weer los gemaakt en opgemaaktop de kruin. Nu pas schudde Makaampo het hoofd niet, want de haar-wrong beviel hem wel. Nadat zijn haar opgemaakt was en hij hetstrijdgewaad had aangetrokken en aan wal was gegaan om te vechten,sprong ineens Lahauwang op, wierp zi jn hoofddoek weg en zeide: H,daar is een gloeiende kool van de mamase-boom, die men niet metde hand kan aanvatten, slechts met een tang!" (Dat betekent, zolanghij, Lahauwang, er nog was, mocht Makaampo niet aan wal gaan, maarmoest hem de voorrang laten) .

En zo geschiedde het, dat Makaampo niet verder ging, terwijl Lahau-wang zijn kleren aantrok en zong:

Maakt mijn haar op, maakt mijn haar op,knoopt het, knoopt mijn haar!Maakt mijn haarwrong op het voorhoofd,knoopt het op het voorhoofd!"

Het werd op zijn voorhoofd opgemaakt. Toen dit klaar was schuddehij zijn hoofd, net als Makaampo, en verzocht het haar anders te knopen.

Toen zong hij weer:Maakt mijn haar op, maakt mijn haar op,knoopt het, knoopt mijn haar!Maakt mijn haarwrong in de nek,knoopt het op mijn achterhoofd!"

De haarwrong werd van achteren geknoopt. Toen dit klaar was,schudde hij het hoofd en wenste hem anders opgemaakt en zong:

Maakt mijn haar op, maakt mijn haar op,knoopt het, knoopt mijn haar!

8/9/2019 Makaampo

32/47


ia botoko su pipi,balere sasndihangeng."

Niwotoe wue su pipi . Nasuem botone sauewe npakil ing, u tawentatahino. Sauewe i Lahauwang nkalanto:

Ia, boto, ia boto,balere, ia balere,ia botoko su pusigf,balere mamha tmbo,botoku kasllekang kalog,kawntulang dumalebang."

Niwotoen sire su pusige, ku buhue nakawatu toneng. Boeten npakeu pakeang u pseketang, sngkakesene rala su taloarang apeng.

I Hansaralung,58 tmbonang u mesaseke u tau Nanusa namihuawahani pirambau kanini e, mngkatewe nkalanto:

I sai rade madisi su apeng,tut indag su l ighareng?Ia kai wgang arengu,tulam pinsbakengu,i areng pllin naungku,bara-warang ndumangku."

I Lahauwang namalis nkalanto:I sai madisi su nau,tu t indag su pahuwe?Ia bgaeng arenge,tulam pinsebakenge,i areng peiling naungku,bara-warang ndumangku.A r e n g k u k ai i M a p o h e - U l u ,5 9mole phontong u rala.

6 8 Hansaralung, de aanvoerder der strijdkrachten van de Nanusa-eilanden wordtelders ook Gansaralung genoemd, of ook Ansaralung, naam der 7 broers in't verhaal van N abala, B ijdr. deel V II I, pag. 321 .

8/9/2019 Makaampo

33/47


Maakt mijn haar op op de wang,knoopt het op de koon!"

Het werd op de wang opgemaakt. Toen het klaar was, schudde hijweer, want het beviel hem niet. En weer zong Lahauwang:

Maakt mijn haar op, maakt mijn haar op,knoopt het, knoopt mijn haar!Maakt mijn haar op op de kruin,knoopt het om het hoofd te verzwaren!Maakt het tot schuilplaats van de zwarte slang,tot uitvalspunt van de zwarte slang!"

Nu maakten zij het op de kruin op, en nu pas was het naar zijn zin.Nadat hij het strijdgewaad aangedaan had, sprong hij op en meteen totmidden op het s trand.

Hansaralung het hoofd der strijders van Nanusa, die zojuist ver-schillende helden overwonnen had, zong:.

Wie staat daar aan het strand,rechtop aan de kust?Ik weet uw naam niet,kan niet raden, hoe u genoemd wordt,uw naam is voor mijn hart verborgen,een geheim voor mijn binnenste."

Lahauwang antwoordde z ingende:W ie staat daar in de schaduw, *rechtop in de schemer?Ik weet zijn naam niet,kan niet raden, hoe hij genoemd wordt,uw naam is voor mijn hart verborgen,een geheim voor mijn binnenste.Mijn naam is Mapohe-Ulu,de voornaamste van de helden van het achterland!

5 9 Dit is een mooie zinspeling op de naam Mapohe-Ulu, wat betekent: de edelste(oftewel: de schrik) van het binnenland; zie aant. 27.

8/9/2019 Makaampo

34/47


hapen-datu i Makadulage,hngko lahngking-h'wutang,pia bisie sasimbag,taroda e laumbang mole."

I Hansaralung namalise wue nekalanto:Maeng i kau makiwalon tude,tu|am pinsbakengku,arengku kai i Hansaralung,si mole liaghan dulag.6 0"

I rdua nesasanggide ku nmpkakalanto nmppapaghllee mamaeng.

I Lahauwang rikalanto kalamona:Suba kante, suba kante,kuhaj, suba kuhaj,kante i Hansaralung,si mole liaghan dulag.6 0Ia gllirang darepa,onggotekon dalmbeang,tgoi su horom bara,su koto u kumngkila."

I Hansaralung nanigoem mamang si Lahauwang su horom bora,bo'e namalise nekalanto:

Suba kante, suba kante,kuhaj, suba kuhaj,kante i Mapohe-Ulu,mole phontong u rala,a tgoin dalepa,onggotekon dalmbeang."

I Lahauwang nanigoem mamang su horom bara si Hansaralung kui redua nmpmamae kbi. Boeten nmpamama sngkianu i Lahauwangnkalantoe wue:

I kau pamili kampona, kante,panhadj kalmona,pil ie wala naungu!"

8/9/2019 Makaampo

35/47


De trouwe metgezel van Makadulage,de schrik en vrees van de gehele omgeving,Hij heeft benen om aanvallend op te treden,voeten om helden weg te maaien!"

Hansaralung antwoordde en zong:Als gij mij zo opzettelijk vraagtnaar het geheim van mijn naam,mijn naam is Hansaralung,de held der dappere zweetdruppels!"

Beiden kwamen al zingende dichter bij elkander, elkaar sirih aan-biedende.Lahauwang zong het eerst :

Eerbied voor de makker, eerbied voor de makker,gezel, aanbidding voor de gezel,voor de makker Hansaralung,de held der dappere zweetdruppels!Laat mij sirih ontvangen,begiftigd worden met een pruim,bied hem aan op de punt van het zwaard,op de punt van het f l ikkerende!"

Hansaralung bood sirih aan op de punt van het zwaard, waarop dezezingende antwoordde:

Eerbied voor de makker, eerbied voor de makker,gezel, aanbidding voor de gezel,voor de makker Mapohe-Ulu,de voornaamste van de helden van het achterland.Mij worde sirih aangeboden,ik worde begif t igd met een pruim!"

Toen bood Lahauwang sir ih aan Hansaralung op de punt van hetzwaard en ze gingen beiden aan het sirihpruimen. Nadat zij gepruimdhadden, zong Lahauwang ineens :

Sla gij het eerst, makker,houw gij het eerst,s la maar naar uw zin!"

8/9/2019 Makaampo

36/47


I Hansaralung namalisi nkajanto:Ia mamilj kampona, kante,manhad kalmona,piliku pili isempe,thad taku ipoahi,taku isempe su watu,ipoahi su hamoiobuhue rumaki su awau,humawung su watangengu!"

Ho i sie ninge ku namili, apide su ralinso i Lahauwang, sngkalinsoerade su wininta, ku tawe nikapili. Kuat'i Hansaralung namilie, hakiuwarae npus sarang nggalea (nggea) . I Lahauwang nakasilo, apidkimiese wou wininta, ku nanawu dingang. Bo'e i Lahauwang mng-katewe nkalanto:

Suba kante, suba kante,kuhai suba kuhai,kante i Hansaralung,si mole liaghan dulagi,60'ia dumolos^ pili,manimbllasi sahaed,piliku pili manempe,thadku ipoahi,pili manempe su watu,mamoahi su hamoio,buhuen dumaki su awau,humawung su watangengu,pil i ta kasaukang!"

Ho i sie ningge namili, apid su ralinso i Hansaralung sngkalinsoenbituing (marange-dange); mngkai naee mansa, nnaenge matadaesu ntana, i Lahauwang mngkate sau namili, sngkapilie napahia darua,ku i Hansaralung nikawihua.

I Lahauwang mngkatewe kimaka d. nbansag. I Makaampo t imum-pae W9U sakaeng, k u d imaleng taw e limem pang kai nisekehe, hakiu wa tu

80 D.h. de held, die z'n vijanden onder het vechten in zweet doet uitbreken.

8/9/2019 Makaampo

37/47


Hansaralung antwoordde en zong : Ik sla eerst, makker,ik houw het eerst,mijn slag zal een slag van de zijde zijn,een houw die ik met een zwaard doe;ik zal even opzij gaan op die steen,een zwaai nemen op die rotsen dan pas afkomen op uw lichaam,doordringen tot uw lijf!"

Nu bewoog hij hoofd en bovenlijf en sloeg; meteen sprong echterLahauwang omhoog en kwam met n sprong in de boot terecht, zodathij niet geraakt werd. Hansaralung had met zulk een kracht geslagen,dat z'n zwaard tot aan de beslagring in de grond was gedrongen.Lahauwang zag het, sprong meteen uit de boot en t rok het mee er uit.Toen zong Lahauwang:

Eerbied voor de makker, eerbied voor de makker,gezel, aanbidding voor de gezel,voor de makker Hansaralung,de held der dappere zweetdroppels!Ik zal vervolgens slaan,zal opvolgend houwen,mijn slag is een slag van de zijde,een houw met een zwaai ;een slag opzij van die steen,een zwaai van die rotsen dan pas zal ik afkomen op uw lichaam,doordringen tot uw lijf!Een slag die niet herhaald kan worden!"

Nu bewoog hij hoofd en bovenlijf en sloeg, meteen sprong Hansara-lung hoog in de lucht; toen hij weer naar beneden kwam en dacht opde aarde te staan, hieuw Lahauwang nog eens en met n slag deeldehij Hansaralung in tween, zodat hij gedood werd.

Lahauwang stootte een kreet van blijdschap uit en juichte. Makaamposprong uit de boot en kwam, niet lopende maar alles opzij schuivende,

8/9/2019 Makaampo

38/47


nasue nalke. (Sarang tempo ini nna u laede ene nakoa bnsad). IMakaampo reduang Lahauwang taraje ntumpa pintum Bentenang-Uhe.6i

Sngkakaklla i Manangka-Langj, kapapung i Wentenang-Uhe 6 0kai makikutu (paniring tau kalmona ese e kai uta, manandu kerewawine), ku ualin 6 takue tawe nakakanoa, mengkate kere nipatenewadange smbau. I Lahauwang tarai kadangenge apid kakakae.I Wentenang-Uhe mngkatewe nangala akikitang 62 (bulo) kunileange si Lahauwang, nihino su mohonge, hakiu himntung su polohe.

Engkung i Makaampo: Pakatulende kante!" I Lahauwang namalis:Pakarmmas, kai wuhue soso nionggo u luhis (mahuala), apidnangiki bulo e, sngkakikine nahnsi. Bulo ne nawawa sarang Tawu-kang, batuu kai wedang lumanis; tangu timuwo, sarang oras inibdam pia tumbale. Naung kalmona maeng bulo ene tuwangengpia dahane mbbalon seke, maeng tawe seke mengkate kere wiasa,engkung u matatimad.Sartau nakarangeng i Lahauwang dduam Makaampo mengkate

himaung si Wentengang-Uhe, ku nipate; kerene lai i Manangka-Langi.Pia lai wahani sngkatau arenge i Mata-Putung, ku mngkatewe nisa-kel'i Makaampo nanawo su salu, bou ene nintungang u watu rarua kunate. (Saran g tempo ini batu ene wdan dudarisi mttatulide tbe kerenaung pinangntung, su alunge pia liwuae). Bukidem (pintum) Ben-tengang-Uhe majaim bedang ene, su ralunge pia lantaka lawo-lawo.)Tangu i sire pa i Hansaralung nasuem patene. Uta i Wentengang-Uhe nibu i Lahauwang dduam Makaampo niptaho makaumbang d.

takahngateng. Kanandung uta ne tllun dpa. I Makaampo ntahomakaumbang, i Lahauwang ntaho takahngateng, (Makaumbang d.takahngateng papehe u pseketang, samurine ssaleng u wanua apantaung-taung. 63

6 1 Zoals bl i jkt ui t he t vervolg van he t verhaal was di t een zeer vers terkte plaa tsw a a r M a n a n g k a - ^ a n g i e n B e n t e n a n g - U h e l ee fd e n.6 2 De akik i t ang" , zoa l s in Noord-Tabukang de la ik i t ang" van Mangani tugenoemd wordt , is een bamboestok, w aara an de weefs ters bundels van ui t -

8/9/2019 Makaampo

39/47


zodat al de stenen opgelicht werden. (Tot op de dag van heden zijnde afdrukken van zijn voeten tot watervaten geworden). Makaampoen Lahauwang gingen naar boven om een aanval op het prinsessen-verblijf van Bentenang-Uhe te doen.

Bij hun aankomst liet Manangka-Langi, de man van Bentenang-Uhezich juist luizen (denk er om, dat vroeger de mannen ook lange harendroegen zoals de vrouwen), en door de schrik kon hij zich niet bewegen,zijn gehele lichaam was als versteend. Lahauwang steeg juichende naarboven.

Bentenang-Uhe echter nam een bamboestok en wierp die als een spiestegen Lahauwang. Zij trof daarmede zijn mond zodat hij bij de nek eruit stak. Makaampo zeide: Maak je zaak goed, makker!" Lahauwangantwoordde: Wees maar gerust, zoeven heb ik rooktuig van de jonk-vrouwe ontvangen!" Tevens beet hij de bamboe met n beet door. Ditstuk bamboe werd naar Tabukang gebracht, want het was nog groenen het groeide, tot op de dag van heden zijn er nog spruiten. Vroeger,wanneer van deze bamboe gekapt werd en er bloed uitkwam, kondigdedat oorlog aan; kwam er geen oorlog, dan was hij als gewoon, vertellende oudjes.

Nadat nu Lahauwang en Makaampo boven gekomen waren, naderdenzij Bentenang-Uhe, en doodden haar, zo ook Manangka-Langj. Er wasnog een andere held aanwezig, met name Mata-Putung; deze werd doorMakaampo met z'n hiel zo geschopt, dat hij in de rivier viel, daaropwerd hij met twee stenen gegooid, zodat hij stierf. (Tot op heden staandeze beide stenen nog rechtop, zoals ze toen geworpen werden, eronderis een diepte ). H et prinsessenverblijf van Be nten ang -Uh e is er ook nog,en daarin zijn vele kanonnen.

Aldus werden Hansaralung en de drie anderen gedood. Het haarvan Bentenang-Uhe werd door Lahauwang en Makaampo uitgetrokkenom te gebruiken als tovermiddelen, die dapper en onfeilbaar kunnenmaken. Het hoofdhaar was drie vadem lang. Makaampo gebruiktehet als tovermiddel voor dapperheid en Lahauwang bezigde het alstovermiddel voor onfeilbaarheid. (Deze beide tovermiddelen werden ingordels genaaid om in oorlogstijd te worden gebruikt, later werd iederjaar door allen daaraan geofferd).

gezochte koffodraden binden, om bij het knopen daarvan steeds draden bij dehand te hebben. (Volgens een andere lezing was Bentenang-Uhe juist metweven bezig, toen dat bezoek kwam.)

8/9/2019 Makaampo

40/47


Tmbo i Wentenang-Uhe, i Hansaralung, i Manangka-Langi d. iM ata-Putung niwusa i M akaampo rduang Lahauwang.B ou M ahampi i sire sau nakoa solong M angupung, natana sene tlluwulang kerngue, tentalang dem mapakahene u ghsin taumata nikawi-hua, tadeau manga tmbo d. ruhim bawahanin Sangih e mawawa. Naliuntellu wulang nebuae wou mangupung, notong su Toade, namllo utmbo d. ruhing apam bahani e su tampae. I W awole rduam M anikunipllo su Nusa, (su Watu raluh). I Pawawa su Wukid, d. lai waline.M anga tmbo d. ruhin bawahani ne sarang tempo ini wdang ne, kus?saleng u taumatang kapir dade sene.

Nawalj bou Talaud i M akaampo, ndajahaem ptatanakeng d. haku kawinge; ku i Timbangshiwu niwawane niaptana su M oad ,1 9hitene nakoa panganga|akeng datu. I Somposhiwu niaptana tbe suSahab,37 hitene nakoa pangangalakeng gugu. Batuu gelarang nehakiu nakoa psaseke su taloaram mawu i Ralero 6 4 rduam Pandialang,gugu su Sahab. I rdua ini msesasighi maratu su Tawukang. I Raleronangala bawahani wou M oad, tmbonange arenge i Takaw erang.

I Pandialang nangala bawahani wou Lumaug, tmbonange issbasi Tabui d. tuarine (tuarim Pandialang) arenge i Mandianaeng.Bawahanim Moad tarai nangalo Lumaug, hakiu Lumaug narusa,6 5dalohone nalmbe nmptalang solong M arulung d. Sahanganeng.Kawasam Makaampo ute nasariae, nanta bouSaHmah6 6 sarangPndarehokang 6 7 d. tahanusan Tajud kebj man su kawasane.

6 3 Meestal worden deze tovermiddelen bewaard in bamboebuizen, pasoio laumbanggenoemd, boven onder de nok van het huis. E l k jaar werden ze eenmaal naarbeneden gehaald en werd er aan1 geofferd. Iedej- geslacht bezat zulke gordelsom zich daarmede-te omgorden bij een uit tocht te n strijde.6 4 Hier doet d e vertel ler e en stap voorui t in de historie . Jakobos M arkus D alerowas radja v a n T a b u k a n g v a n 16821722. Volgens sommigen wa s hij d e 3de,volgens anderen pas de Sde Radja v a n Tabukang. In elk geval w as zijn vader,F ranc iscus Makaampo, genoemd Uda I , de man die in des konings hoff de n

8/9/2019 Makaampo

41/47


De hoofden van Bentenang-Uhe, Hansalarung, Manangka-Langi enMata-Putung werden door Makaampo en Lahauwang afgehakt.

Van Mahampi gingen zij weer naar Mangupung en bleven daar driemaanden lang; onderwijl lieten zij het vlees der gesneuvelden vergaan,opdat de hoofden en de beenderen der helden van Sangih kondenworden meegenomen. Na verloop van drie maanden vertrokken zijvan Mangupung, en deden de eilandjes (voor Tabukang) aan, om dehoofden en de beenderen der helden daar te begraven. Bawole enManiku plaatsten zij op het eiland Nusa (op Batu-Raluh). Pawawawerd naar Bukid gebracht e.d.g. (De hoofden en beenderen der heldenzijn er heden ten. da ge- no g, er word t door heidenen daar n og aangeofferd).

Na zijn terugkeer van Talaud gaf Makaampo aan zijn vrouwenverschillende woonplaatsen en verleende hun rechten. Timbangshiwubracht hij naar Moad en liet haar daar wonen; uit haar nakomelingenwerden de koningen gekozen. Somposhiwu liet hij te Sahab blijvenwonen; haar nakomelingen werden rijksbestierdrs. Het was tengevolgevan deze verdeling, dat er oorlog ontstond tussen de koning Dalero enPandialang, de rijksbestierder van Sahab. Deze beiden twistten overhet radjaschap in Tabukang. Dalero haalde de helden van Moad, hunhoofd droeg de naam Takawerang. Pandialang echter haalde de heldenvan Lumaug, hun hoofd werd genoemd Tabul en de jongere broer(van Pandialang) met name Mandianaeng. De helden van Moadtrokken tegen Lumaug op, zodat Lumaug vernield werd en de over-gebleven bewoners vluchtten naar Maralung en Sarangani.

De macht van Makaampo werd zeer groot; te beginnen van SaHmahtot Pn dareh oka ng en de Talau d-E ilanden w aren allen onder zijn macht.

Na die tijd ging Makaampo met zijn slaaf, genoemd Tahapansiang,met het werpnet vissen aan het strand van Sahab. Terwijl zij beiden

3den November Ao. 1677" het eerste contrakt met Rob. Padbrugge tekende,Meded. v/h Encycl. Bureau 1912, pag. 75.6 5 Zoals bekend is heeft reeds in 1648 de gouverneur der Molukken de koningenvan Sangy en Tagoelande met Nederlandsche soldaten en geschut gesteund",deelt Mr. J. E. He eres mede in Bouwstoffen voor de geschiedenis der Ned er-landers in de Maleise Archipel. Er-ligt thans nog een kanon van 2 mt. lengteop een heuvel achter Sahab (thans Tabukang Lama), wellicht uit deze oorlogafkomstig..Dit stuk wordt door de bevolking genoemd: Tokolang i Ampe.DL 113 11

8/9/2019 Makaampo

42/47


Samuri wou ene i Makaampo rduang llange arenge i Tahapansiangsasae nmplombo su apeng u Sahab. Ara i redua kapelombone sutowo u Watu-ktj, sngkianu pia dalakon tau Siau rimnta, tmbonangi sire arenge i Hengkengunaung (tau Kiawang). I sire ene kai nipakitu-lungang u tau Tamako,67 ipmate si Makaampo batuu manga rario isire lalakeng i Makaampo kkoateng pahurun tiwab.68I Makaampo rade su sagh, llange rala su apeng, barae mabawawasu llange. Lhaungangken seke, mebihu warae kawe marau, Tangu iMakaampo nandeng gare smbua, bou' limika si Hengkengunaungsire. Kellang u seke e, kai wara kahngang, garee kere raung u wusanggoho, hakiu i sire simoho. Sarang oras ini pia kakumbaed'u ana ukawanua ipdalo si Makaampo:

I Makaampo sinumlle,wialai kona!Sio hasu ta himso,namanda pahese,

6 8 N a a m van een landtong in het Noord-Oosten van Groot-Sangih.6 7 E e n plaats op de Westkust van Groot-Sangih in het Zuiden.6 8O ok hier staat dit verhaal o p historische grond. H e t gevolg van de overwinningvan Makaampo door mensen van Siau op verzoek der. bevolking v an Tamako,was, dat Tamako onder den koning van ' t eiland Sjauw staat", zoals Valentijnmeedeelt pag. 179. Verder is op pag . 183 te lezen: Het voornaam dorpTamacko dat in 1682 nog onder den koning van Sjauw stond. H o e lang die vorstdaarop regt gehad, of gezegd heeft te hebben, weet ik niet, maar dit wel, dathij er door d e Spaanschen, die voor 1680 nog op Sjauw meester waren, m etgeweld ingedrongen i s ; weshalve de heer commissaris Padbrugge ook gelastheeft, dat men in het toekomende degenen, waarop de koning v an Sjauw zijnregt bewijzen en met reden vestigen kon, liever naar Sjauw overbrengen zou,om hierdoor veel geschillen, daaruit ontstaande, voor te k o m e n . . " D e z e o n d e r -horigh eid bleef niet alleen bestaan, maar werd bij con tract dd. 25 N ovember 1899onder nadere goedkeuring van de Gouverneur-Generaal door de resident vanMenado E. J . Jellesma gesloten met de radja va n Siau: Manalong DoelangKansil , en bij Gouv. Besluit van 1 Apri l 1902 goedgekeurd en bevestigd."Meded. Encycl . Bureau 1912 pag. 9. Bij gelegenheid van het huwelijk tussen

8/9/2019 Makaampo

43/47

H E T V E R H A A L VAN M A K A A M P O . 163

daarmede bezig waren aan het uiterste punt van Batukti, kwamen erineens vijandige lieden van Siau, de naam van hun aanvoerder wasHengkengunaung (een man van Kiawang). Deze werden verzochtom Makaampo te doden, door de mensen van Tamako, omdat hunkinderen door hem gehaald en gebruikt werden als aas voor de haaien.

M akaa mp o was buiten op het rif, zijn slaaf was aan het strand endroeg zijn zwaard. Toen de krijgslieden hem naderden, zag hij naar zijnzwaard om, ma ar dat was ver weg. Nu hief M akaampo een gare-visin de hoogte en liep daarmede om Hengkengunaung en zijn liedenheen. Voor de krijgers zag het er uit alsof het een echt zwaard was, degare-vis, die was als een blad van de nggoho-banaan, zodat zij zichterugtrokken. Tot op heden wordt er een lied door de bewoners van diestreek gezongen om M akaamp o te prijze n:

M akaam po gaat langs het strand,kijk hem maar eens daar!Negen honderd konden hem niet naderen,zij aanschouwden zijn gelaat.

de R adja van M anganitu W . M . P . M ocodompis met de Siause prinsesLouise Kansil, werd deze enclave weer aan het Landschap Manganitu terug-gegeven. De dienstwoning van de Radja van M anganitu staat nog midden inhet dorp Tamako.Weliswaar is er ook een andere lezing, tengevolge waarvan Makaampo doorT alaurez en van H ainis afgemaakt werd door verraa d van zijn slaaf Sakiunaung.Hengkengunaung ontmoette deze te Tamako en hoorde tot zijn teleurstellingdat Makaampo al dood was. Om nu niet beschaamd naar Siau terug te moetenkeren, kocht hij met een bijl het stilzwijgen van Sakiunaung af, om op Siaute kunnen vertellen, dat hij 't met de zijnen gedaan had.Mede omdat er dergelijke van elkander afwijkende particuliere verhalenbestaan, zijn er critici die een tegenstrijdigheid menen te moeten zien tussendeze legenden en de berichten van Valentijn. Het feit dat Valentijn denaam Makaampo in verband met de Siause invasie op Groot Sangih nietnoemt, kan echter niet een bewijs daarvo or zijn, dat M akaampo niets daarmedete maken zou hebben gehad. Herhaaldelijk hebben legendarische figuren aan-leiding tot een historisch feit gegeven.

8/9/2019 Makaampo

44/47

1 6 4 BKEM MAKAAMPO.nanedem barae gare,nipngganti menda,nakasoh9 wuntu!"

Sartau nikasilong llange (i Tahapansiang) i Hengkengunaung siresimoho, i sie mngkatewe nhabane si sire: Barae kai 'ndaung si sia,dade ittde kai gare! I kamene pbawae warae, tadeau makapate,maeng kai aghid baline tawe makatti", ku apid nglli u wara ene siHengkengunaung.69 Tangu wara niwawaeng Hengkengunaung, ku isire nasasae e sau narnta i Makaampo nipilieng Hengkengunaung, kunate, temboe niwusa, b9e' niwawan sire solong Siau.Nikaringiheng Ansiga dduam Makalupa, u i Makaampo kai nipatentau Siau, tmboe niwawan sire, tangu i rdua mngkatewe nanadiawininta ringangkewen sasakene, bou' nataraie solong Siau ntimonaPehe. Narnta r. namalang9e, irdua napatumpaeng llange sngkatauarenge i Kumale. Su likud'i Kumale tarai mangala tmbo i Makaampo,i Ansiga dduam Makalupa nparentae manga sasake waline, niapaluhuapan sakaeng su kanandung apeng, londe, lahosee r. pake nipakihsa,

manga kora-kora mabawalango arau mabawua nasue nipakilsu.Tangu i Kumale nahumpaem bale smbau (pgaghinsareng), sng-kaklla ute tmbo mapapllo su lama maluku, su taloaram bale, ssa-leng i sire apidie mahunsalo r. mssalai. Sartau narangeng i Kumale,nipakiwalongken sire ngkung: Ta balong kila d. ta balon dllu, kaiapa pandungangu sngkianu natntung sini ?"I Kumale simimbangke si sire:

Ia kai llang bou Ulu,70dadolarang bou indala,mitu ganding, mitu ganding,sahune, mitu sahune,

6 9E e n andere lezing voegt hieraan t o e : want hij was het moede gewordenM a ka a m po te dienen."7 0 Tijdens Makaampo en lang daarna w as Odong, gelegen aan de W e s t kus t v anhet eiland Siau de hoofdplaats en woonplaats van de radja. Toen was de

8/9/2019 Makaampo

45/47


Hij heft een gare-vis als zwaard in de hoogteom het echte zwaard te vervangen!zo kon hij de legerschare doen terugtrekken!"

Zodra zi jn knecht (Tahapansiang) zag dat Hengkengunaung en zijnmakkers zich terugtrokken, deelde hij hun mede: Zijn zwaard is hierbij mij, wat hij daar opheft is een gare-vis! Neemt zijn eigen zwaardmede om hem te kunnen doden, want met een ander wapen zult gijgeen succes hebben! En meteen gaf hij het zwaard aan Hengkengu-

.naung. Toen nam Hengkengunaung het zwaard mede en zij gingenweer naar beneden; daar aangekomen werd M akaampo door H engken gu-naung neergestoken, zodat hij stierf. Zijn hoofd werd afgehakt en doorhen meegenomen naar Siau.

Toen Ansiga en Makalupa hoorden, dat Makaampo door de liedenvan Siau gedood was en zij zijn hoofd hadden meegenomen, maaktenzij onmiddellijk de oorlogsboten gereed met de bemanning en gingennaar Siau, met Pehe als doel. Nadat zij daar aangekomen en voor ankergegaan waren, lieten beiden een slaaf, genaamd Kumale, ui ts tappen.Toen Kumale naar boven was gegaan om het hoofd van Makaampo tehalen, werd de overige bemanning door Makalupa en Ansiga bevolenlangs het strand te gaan en van boot tot boot bij de vlerkprauwen debindselen door te kappen en in de grote boten, die voor anker lagen ofaan het strand waren opgetrokken, lieten zij gaten maken.

Kumale nu kwam bij een huis (waarin leven en lawaai gemaaktwerd) en zag tevens, dat het hoofd van Makaampo op een groot bordmidden in het huis geplaatst was, dat daaraan geofferd werd, en datkrijgs-, en offerdansen uitgevoerd werden. Zodra Kumale in het huisgekomen was, werd hij door hen ondervraagd; en zij zeiden: Bliksemnoch donder hebben u aangekondigd, wat is de bedoeling dat gij zoplotseling hier verschijnt?" Kumale antwoordde hun:

Ik ben een slaaf van Ulu,een knecht uit het binnenland,ik volgde de gong, ik volgde de gong,de trom, ik volgde de t r om;

Westkust het bos, het ulune", zie aant. 27. Hiervan werd dan ook de haamvan deze plaats afgeleid: Ulu (Oeloe), niet van het Maleise woord voor:begin, voorste, hoofd, zoals vaak gedacht wordt; cf. A. B. Dahan, PoelauSiau, pag. 15.

8/9/2019 Makaampo

46/47


mitu ganding u ratune ,sahunem M alambene!A wa n tahiti mleneh,sena mamalui anging,kina makabsu bdan dade,kalu makahoweng bdan dala,su laud iambonge,su rulunge wunga pinsang. 7 1

Na hpus bawera ene, taum ata lawo sngkianu narmm a-rmm asboe nsighie kinahuntikilang, Buhue i Kumale nanapua tmbo r tata-honge, boe niwawane sarang sakaeng. Nasake apid i sire nhngkasba]ango, ku napule solong M oad .

Su palus'i sire, taumata lawo (tau Siau) buhue npapinunu. Sartaunikasilon sire tmbo kai tadje, tangu i sire mnkatewe nakoa solong-apeng: narnta nasitondo-tondone apan sakaeng su apeng, boe i sirenanahusu si M akalupa sire. Su laud sakaeng i sire niwonoh, ku i sirenasue nate nalmmis. 7 2

Tangu i M akalupa sire nahumpaem M oad : narnta su M oade tmbo M akaam po nilebing su Toa d'u S ura. Sara ng tempo ini lbing u tmboene ssaleng u taum atang kapire apang taun g-taung , ssaleng r. lbingi M akalupa sireng A nsig a; komolang i s ire isseba: P angu nang ".

7 1 Door middel van deze toverformule wist Kumale de mensen in diepe slaapte brengen.

8/9/2019 Makaampo

47/47


volgde de gong van mijn koning,de trom van mijn vorst!Het intreden van regen doet de zee kalm worden,maneschijn doet de wind veranderen;de vis kan de lijn reeds ver in zee doen breken,de boom kan bot maken als hij nog in het bos staat,op zee wordt het opgehaald,aan de wal is een giftige paddestoel!"

Na deze woorden werden vele mensen plotseling zeer stil , en na nogwat gekibbeld te hebben, vielen zij in slaap. Nu pas nam Kumale hetbord met het hoofd en bracht het naar de boot. Zodra hij in de bootwas gestapt, werd het anker gelicht en zij keerden naar Moade terug.

Na hun vertrek pas kwamen de meeste van de lieden van Siau weertot zichzelven. Nu ze zagen, dat het hoofd er niet meer was, snelden zijnaar het strand; daar aangekomen duwde ieder zijn boot in zee enachtervolgden Makalupa en zijn makkers. Maar op zee begonnen deboten met de gaten te zinken, en zij verdronken allen.

Makalupa en zijn makkers echter bereikten Moade; daar aangekomenwerd het hoofd van Makaampo op Toad'u Sura begraven. Tot op dezetijd wordt bij het graf van dit hoofd door de heidenen ieder jaar ge-offerd, evenals op de graven van Makalupa, Ansiga en hun makkers.Deze plechtige handeling wordt Pangunang" genoemd.

WALTER E. AEBERSOLD

T 2 Vergelijk hiertoe het slot van het Verhaal van Himbawo", Bijdr. deel 108,

makaampo

Documents