KARINDING

Karinding mangrupa salah sahiji alat musik tiup tradisional Sunda. Aya

sababaraha wewengkon nu dipikawanoh minangka wewengkon nu ngahasilkeun

karinding, nyaeta: Citamiang, Pasirmukti, Tasikmalaya, Lewo Malangbong,

(Garut),jeung Cikalongkulon (Cianjur) nu nyieun karinding tina palapah kawung

(enau). Di wewengkon Limbangan jeung Cililin mah, karinding teh dijieunna tina

awi, ieu nandaan taun dijieunna, jeung nu makena ge para wanoja istri, hal ieu

katiten tina wangunna nu jiga cucuk gelung nu gampil ditancebkeun dina gelung

para wanoja rambut. karinding tina kawung lolobana dipake ku lalaki, wangunna

leuwih pondok ngarah bisa diselapkeun dina wadah bako. Wangun karinding aya

tilu buku (ruas).

Cara Nabeuhna

Karinding disimpen dina biwir, terus tepak bagian paneunggeulna ngarah kacipta

résonansi sora. Karindng biasana ditabeuh sacara solo atawa grup (2 nepi ka 5

Urang). Hiji diantarana disebut juru kawih anu ngatur ritem. Di wewengkon

Ciawi, baheulana karinding diulinkeun jeung takokak (pakakas musik bentukna

kawas daun).

1

Mangpaatna

Karinding teh alat pikeun ngusir hama di sawah. Sora anu dihasilkeun tina ke

leterna jarum karinding kaitung sora nu handap low decible. Sorana dihasilkeun

tina ditabeuha gagang karinding jeung tungtung curuk nu ditepak-tepakkeun. Eta

sora nu kaluar teh ngan kadenge ku sabangsa sasatoan insekta, kayaning wereng,

simeut, jangkrik, atawa oge ku manuk, jeung sajabana. Kiwari eta sora teh

disebutna ultrasonik. Salian ti ngusir hama, mangpaat karinding oge pikeun

ngabeberah maneh, sangkan betah waktu jaga sawah atawa huma. Sangkan jadi

wirahma, carana karinding ditabeuhna ku cara ditiup ku baham. Kiwari, nabeuh

karinding diinovasi dibarungan ku pakakas musik sejenna.

Bedana nabeuh karinding jeung alat musik jenis 'mouth harp' sejenna nyaèta lebah

tepakan. Ari nu sejenna mah ditoèl. Nya ku cara ditepak loba kapanggih wirahma

anu beda-beda. Ketukan tina waditra karinding disebutna Rahel, nyaèta keur

ngabedakeun saha anu kudu nepak tiheula jeung satuluyna. Nu tiheula makè rahèl

kahiji, anu kadua makè rahèl kadua, jeung saterusna. Euyeubna sora nu

dihasilkeun ku karinding nimbulkeun rupa-rupa sora, antarana bae sora kendang,

goong, saron bonang atawa bass, rhytm, melodi jeung sajabana. Malah ku

karinding urang bisa nyieun lagu sorangan, sabab cara nepakna anu beda jeung

sora tina baham nu bisa divariasikeun bisa ngagampangkeun urang ngahasilkeun

sora nu warna-warni. Cék kolot, baheula mah ngalagu teh bisa ku karinding,

upama urang geus maher ngulinkeun sora karinding, bakal manggihan atawa

ngahasilkeun sora pikeun nyarita, tapi sora anu kaluarna sada sora roge botik.

GAOK

Kasenian Gaok lamun dititénan mangrupa seni tradisional anu geus ngalaman

singkritisme antara ajén-ajén budaya etnis sunda buhun jeung budaya bernuansa

islami anu dibawa ti cirebon. [1] Di jero pintonan sok dimimitian ku bacaan

Basmallaa sedengkeun basa anu ditepikeun nyaéta basa sunda. [2] Sakapeung

gayana kawas jelema anu keur ngumandangkeun adzan. [2] Busana anu dipaké

2

pikeun pamaén mangrupa busana has sunda. [2] Seni ieu mimitian ngembang di

Majaléngka saprak asupna ajaran Islam kira-kira abad 15 sabot pangeran

Muhammad nyebarkeun agama Islam. [2] Anu dilaksanakeun minangka usaha dina

dakwah islam. [1] Nepi ka ayeuna seni tradisonal Gaok masih aya nya éta anu

dimekarkeun di désa Kulur Kacamatan Majaléngka ku saurang seniman ngaranna

Pidawuh Wangsaharja saprak kira-kira warsih 1920.

Kasenian ieu kaasup seni sastra jenis mamacan (maca teks) atawa singgetan ti

wawar ka anu acan (ngabejaan ka anu tacan nyaho), anu dipintonkeun tanpa

penggung dina acara ritual atawa upacara adat anu umumna dilaksanakeun sabot

ngayun (acara kalahiran orok ) ku cara ngadadarkeun carita kawas Babad Cirebon

anu ditembangkeun ngaliwatan vokal para pamaén anu jumlahna antara opat nepi

ka genep jalma. [1] Kalayan raksukanana make kampret/ toro pepek kalayan

beubeur, dipingpin ku saurang dalang/pengawawit sarta juru mamaos, diatur

dumasar runtuyan; [1]

tatalu

lalaguan

tarian

pintonan

Sedengkeun pakakas musik anu dipaké nyaéta Gong Buyung sarta Kecrek ti Awi.

Durasi pamaén biasana lumangsung sapeupeuting. Para pamaénna sacara

gagantian nembangkeun tembang kalayan sora nu keras, ku kituna dingaranan

Gaok anu dicokot ti kecap “ ngagorowok “ (ceuceuleuweungan) jeung wangun

pupuh atawa kakawen.

3

ANGKLUNG

Angklung nyaéta alat musik tradisional Sunda nu dijieun tina awi, dimaénkeun ku

cara dieundeukkeun (awak buku awina neunggar sarigsig) sahingga ngahasilkeun

sora nu ngageter dina susunan nada 2, 3, nepi ka 4 dina unggal ukuranana, boh nu

badag atawa nu leutik. Laras (nada) nu dipaké angklung tradisional Sunda biasana

saléndro jeung pelog.

Sajarah

Dina kasenian Sunda, nu migunakeun alat musik tina awi di antarana angklung

jeung calung. Anapon awi nu sok dipaké nyieun ieu alat musik biasana tina awi

wulung (awi nu kelirna hideung) jeung awi temen (kelir bodas). Sada nu kaluar

tina angklung jeung calung asalna sarua, nyaéta tina solobong awi nu ngelentrung

lamun ditabeuh (diadu).

4

Angklung geus dipikawanoh ku masarakat Sunda ti jaman karajaan Sunda, di

antarana pikeun ngagedurkeun sumanget dina pangperangan. Fungsi angklung

pikeun ngahudang sumanget ieu jadi sabab dicaramna ieu kasenian ku pamaréntah

jajahan Hindia Walanda.

Kasenian angklung kiwari leuwih mekar deui, ku ayana unsur ibing luyu jeung

kapentinganana, misalna dina upacara ngarak paré kana leuit (ngampih paré,

nginebkeun) jeung dina mangsa mitembeyan melak paré (ngaseuk). Pon kitu deui

dina mangsa panén jeung sérén taun, nu ilaharna aya acara arak-arakan nu kadang

dibarengan ogé ku réngkong jeung dongdang.

Rupa-rupa angklung

Angklung Kanékés

Di wewengkon Kanékés, angklung utamana dipaké patali jeung upacara-upacara

tatanén, lalin keur hiburan. Angklung dipaké nalika melak paré di huma jeung

ngubaran paré (tilu bulan sanggeus dipelak). Sanggeus dipaké, angklung disimpen

dina upacara musungkeun angklung.

Pikeun tujuan hiburan, angklung ilaharna dipidangkeun nalika caang bulan jeung

teu hujan. Ieu hiburan téh digelar di buruan bari nembang, di antarana Lutung

Kasarung, Yandu Bibi, Yandu Sala, Ceuk Arileu, Oray-orayan, Dengdang, Yari

Gandang, Oyong-oyong Bangkong, Badan Kula, Kokoloyoran, Ayun-ayunan,

Pileuleuyan, Gandrung Manggu, Rujak Gadung, Mulung Muncang, Giler,

Ngaranggeong, Aceukna, Marengo, Salak Sadapur, Rangda Ngendong,

Celementre, Keupat Reundang, Papacangan, jeung Culadi Dengdang.

Angklung Dogdog Lojor

Kasenian dogdog lojor ayana di masarakat Kasepuhan Pancer Pangawinan atawa

masarakat adat Banten Kidul nu sumebar di sabudeureun Gunung Halimun. Najan

kasenian ieu ngaranna dogdog lojor, luyu jeung salasahiji alat musikna, ieu

kasenian dilengkepan ogé ku angklung, sabab patali jeung upacara adat paré.

Unggal geus panén, masarakat ngayakeun acara Sérén Taun di puseur kampung

adat (imah kokolot) anu biasana pindah-pindah luyu jeung paréntah tina wangsit.

5

Tradisi ngamulyakeun paré di ieu masarakat masih terus lumangsung, kusabab

masarakatna masih pengkuh kana adat baheula. Dumasar pitutur turun-tumurun,

ieu masarakat adat ngaku salaku turunan para prajurit karaton Pajajaran barisan

Pangawinan (prajurit nu marawa tumbak). Najan kitu, masarakat kasepuhan ieu

geus lila ngagem Islam sarta narima kana modérenisasi. Luyu jeung kamekaran

ieu, dogdog lojor ogé kadang sok midang dina acara nyunatan, ngawinkeun, sarta

karaméan lianna.

Kasenian dogdog lojor dimaénkeun ku genep urang nu nyepeng alat musikna

séwang-séwangan, nyaéta dua dogdog lojor jeung opat angklung gedé, nu masing-

masing boga ngaran: gonggong, panémbal, kingking, jeung inclok (noron ti nu

pangbadagna).

Lagu-lagu dogdog lojor di antarana Balé Agung, Samping Hideung, Oléng-oléng

Papangantén, Si Tunggul Kawung, Adulilang, jeung Adu-aduan.

Upami di Sukabumi kasohorna Dogdog loyor pangrojong dina acara panen.

Angklung Gubrag

Angklung gubrag ayana di kampung Cipining, kecamatan Cigudeg, Bogor. Ieu

angklung umurna geus kolot, dipaké dina upacara melak, ngunjal, jeung

ngadiukkeun paré ka leuit. Dumasar carita turun-tumurun, ieu angklung téh

mimiti aya dina hiji mangsa paceklik.

Badéng

Badéng téh mangrupakeun kasenian nu asalna ti Sanding, Malangbong, Garut.

Bentuk kasenian angklung ieu dipaké pikeun kapentingan da'wah Islam, kira abad

ka-16 atawa 17. Harita, Arpaén jeung Nursaen (dua warga Sanding), diajar Islam

ka Demak. Samulangna ti Demak, aranjeunna nyumebarkeun ajaran Islam ka

masarakat Sanding hususna migunakeun kasenian badéng.

Angklung nu dipaké dina pintonan badéng aya salapan: angklung roél dua,

angklung kecer hiji, angklung indung jeung bapa opat, jeung dua angklung anak

anu dibarengan ku dogdog dua, terebang atawa gembyung dua, jeung kecrék hiji.

Rumpaka tembangna maké basa Sunda nu euyeub ku istilah basa Arab, nu

6

kadieunakeun ogé ditambah ku basa Indonésia. Eusi rumpakana taya lian ti ajén -

inajén Islam jeung pitutur. Pidangan ieu kasenian kadang ogé dibarengan ku

debus nu mintonkeun élmu-élmu kawedukan.

Tembang-tembang badéng anu kawentar, di antarana Lailaha illalloh, Ya’ti,

Kasréng, Yautika, Lilimbungan, jeung Solaloh.

Buncis

Buncis téh seni pintonan nu watekna hiburan, nu utamana kawentar di

wewengkon Baros (Arjasari, Bandung).

TOPENG CIREBON

Topeng Cirebon

Dina sakabéh perbendaharaan seni pagelaran Jawa Barat, pagelaran topéng kaasup

nu pangdinamisna jeung canggih.[1] Aya dua bentuk pintonan.[1] Anu kahiji nya éta

Wayang Topéng nu mintonkeun pagelaran drama panjang jeung dialog

diucapkeun atawa ditembangkeun ku dalang.[1]Di Jenis kadua nya éta Topéng

7

Babakan, mintonkeun sarangkaian tari tunggal, anu masing-masing

ngagambarkeun tokoh nu tangtu.

Wayang Topéng

Drama-tari has Cirebon. Wayang topéng ogé dikenal ku ngaran wayang wong

jeung wayang dalang (carita dibawakeun ku dalang), mintonkeun 20 nepi ka 30

tokoh topéng nu dipirig ku gamelan lengkep dina laras saléndro nu nadana lima.

Pagelaran wayang ieu bisa lumangsung sapopoé jeung ngabutuhkeun penari nu

loba, nayaga, jeung pangrajin nu parigel. Pagelaran ieu kacida mahalna, nepi ka

ayeuna jarang aya nu nganggap. Sabalikna, topeng babakan mah masih kapanggih

di pilemburan wilayah budaya Cirebon.

Topéng Babakan jeung Tokohna

Topéng babakan mangrupa sarangkaian tari. Dina unggal babak nu bisa

lumangsung nepi ka sajam, ngan tokoh utama nu maén. Sakabéh tokoh

dibawakeun ku penari nu sarua, nya éta dalang topéng. Aya lima tokoh dina

wayang babakan. Nu kahiji nya éta Panji. Tokoh panji miboga watek lemes,

murni, jeung lugu siga orok nu karék brol, namung wijaksana, pinter ngadalikeun

diri, jeung handap asor. Panji mangrupa tokoh sajarah, tapi dina topéng babakan

manéhna ogé ngagambarkeun sipat dasar manusa.

Sangges nari sajam, dalang topeng nu geus cape ngareureuh, diuk deukeut kotak

kai di hareupeun nayaga. Saurang tukang bodor, Pentul naék panggung ngahibur

para tatamu salila jeda jeung ngabahas masalah sosial jeung para nayaga sarta

para panongton. Nalika dalang topéng geus meunangkeun deui kakuatana,

manéhna mere isarat ka Pentul pikeun nyingkah ka pipir. Tokoh kadua nu maén

nya éta Samba, lalaki nu pinuh ku heureuy jeung resep ngagoda, ngawakilan

mangsa keur leutik. Ngaran séjénna nya éta Pamindo, nu artina ganda atawa nu

kadua. Di tengah pintonan, Samba dipairan ku Pentul tukang bodor nu nanyakeun

saha dirina jeung naon nu rék dilakukeun. Samba muka saeutik topéngna nepi ka

bisa ngawanohkeun manéh. Manéhna mere nyaho Pentul yén manéhna téh

diondang pikeun nari. Paguneman nu singget éta ngawanohkeun para penari ka

8

panongton jeung sakalian ngabéwarakeun runtuyan pintonan. Sangges éta Samba

nuluykeun nari. Tuluy kaluar [[Tumenggung], lalaki anu kuat jeung

kalungguhanna luhur, ngagambarkeun pribadi anu mapan. Saperti dana dua

adegan saméméhna, dalang topéng ngamimitian pagelaran teu make topéng.

Sangges mungkas bagian kahiji, manehna istirahat, diuk di deukeut kotak.

9