AJÉN SOSIAL DINA KASENIAN JENTRÉNG

DI KECAMATAN RANCAKALONG

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN NGAREGEPKEUN

PEDARAN WANDA KASENIAN DAÉRAH

DI SMP KELAS VIII

HERNITA NURMILASARI, USEP KUSWARI, DEDE KOSASIH

Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni,

Universitas Pendidikan Indonesia, jln Setiabudi 229, Bandung.

No Telepon: 085324726526, 081321453429, 081321199673.

E-mail: hernita_ehm@yahoo.com, dekosbdg@yahoo.com

Abstrak: Skripsi ini berjudul “Ajén Sosial dina Kasenian Jentréng di Kecamatan

Rancakalong pikeun Bahan Pangajaran Ngaregepkeun Pedaran Wanda Kasenian

Daérah di SMP Kelas VIII”. Yang menjadi latar belakang dari penelitian ini

adalah adanya kebudayaan baru yang muncul di tengah masyarakat, sehingga

kebudayaan tradisional terasingkan dengan sendirinya. Penelitian ini bertujuan

memaparkan proses berlangsungnya pagelaran kesenian Jentreng dan

menganalisis nilai sosial yang ada di dalamnya. Dengan begitu diharapkan dapat

menarik hati dan menumbuhkan rasa bangga kepada generasi muda khususnya

anak SMP di Kecamatan Rancakalong untuk mencintai kesenian Jentreng yang

merupakan kasenian tradisional di Kecamatan Rancakalong. Metode yang

digunakan dalam penelitian ini adalah metode deskriptif yang merupakan

akumulasi data dasar dengan cara deskripsi saja, tidak menguji hipotesis dan tidak

membuat prediksi. Adapun tekhnik dalam penelitian ini menggunakan tekhnik

observasi langsung, observasi partisipan, tekhnik wawancara dan tekhnik

dokumetasi. Berdasarkan penelitian yang telah dilakukan, skripsi ini memperoleh

gambaran hasil sebagai berikut: 1) Kesenian Jentreng di Rancakalong di latar

belakangi adanya keinginan masyarakat untuk mewujudkan rasa syukur kepada

Dewi Sri yang dipercaya telah menurunkan berkah melalui hasil panen padi yang

melimpah. 2) Kesenian Jentréng di Rancakalong memiliki empat belas nilai sosial

yang masih berlaku di masyarakat hingga sekarang, nilai sosial itu adalah

kekeluargaan (10%), silaturahmi (7,8%), saling menghargai (11%), saling

membantu (7,2%), saling melatih (3,7%), saling menyayangi (4,7%), saling

melindungi (4,4%), kerja sama (5,3%), kekompakan (5,6%), saling memberi

kesempatan (4,4%), etika atau sopan santun (6,9%), saling membutuhkan (7,8%),

saling mengingatkan (8,4%), dan saling melengkapi (12,2%). 3) Selanjutnya hasil

penelitian ini dibuat dalam bentuk bahasan untuk bahan pembelajaran

keterampilan menyimak. Penelitian ini bermanfaat untuk memperluas

pengetahuan tentang nilai-nilai solidaritas masyarakat dalam pembelajaran bahasa

Sunda. Selain itu, bagi para guru penelitian ini bisa dijadikan pertimbangan untuk

memilih bahan pembelajaran.

Kata Kunci : Ajén Sosial dan Jentréng

AJÉN SOSIAL DINA KASENIAN JENTRÉNG

DI KECAMATAN RANCAKALONG

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN NGAREGEPKEUN

PEDARAN WANDA KASENIAN DAÉRAH

DI SMP KELAS VIII

HERNITA NURMILASARI, USEP KUSWARI, DEDE KOSASIH

Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni,

Universitas Pendidikan Indonesia, jln Setiabudi 229, Bandung.

No Telepon: 085324726526, 081321453429, 081321199673

E-mail: hernita_ehm@yahoo.com, dekosbdg@yahoo.com

Abstract: This Skripsi entitled "Ajén Sosial dina Kasenian Jentréng di Kecamatan

Rancakalong pikeun Bahan Pangajaran Ngaregepkeun Pedaran Wanda Kasenian

Daérah di SMP Kelas VIII”. Background from this research is existence of new

culture which appear in surrounding socialize, so that the isolated traditional

culture by itself. This research aim to explaining process to take place showing

kesenian Jentreng and analyse social value exist in depth. That way expected can

find attractive and grow pride to young generation specially child of SMP at

Subdistrict of Rancakalong to love Kesenian Jentreng representing traditional

kasenian at Subdistrict Rancakalong. Method used in this research is descriptive

method representing accumulation of basic data by way of just description, not

hypothesis test and not make prediction. As for technique in this research use

direct observation technique, participant observation, interview technique and

documentation technique. Pursuant to research which have been done, this skripsi

obtain explaining of result as the following :1) Kesenian Jentreng at Rancakalong

be background existence of society desire into reality of feel thanks to Dewi Sri

trusted have give blessing through result harvest paddy which abundance. 2)

Kesenian Jentréng at Rancakalong have fourteen of social value which still go

into effect in society until now, that social value are familiarity (10%), silaturahmi

/good-relationship (7,8%), each other esteem (11%), each other assist (7,2%),

each other train (3,7%), each other love (4,7%), each other protect (4,4%),

cooperation (5,3%), solidarity (5,6%), reciprocating opportunity (4,4%), ethics or

manner (6,9%), each other require ( 7,8%), each other remind (8,4%), and each

other complement (12,2%) Hereinafter result of this research made in the form of

discussion for substance of study of skill correct reading. Result of this research

expected can be useful to extend knowledge about values of solidarity society in

Sundanese language study. That others, to all teacher of this research can be

made a consideration to chosen study substance.

Keyword : Ajén Sosial end Jentréng

BUBUKA

Seni téh mangrupa bagéan tina

kabudayaan. Ari kabudayaan téh asal

kecapna tina budaya anu hartina hiji

cara hirup anu mekar jeung dipiboga ku

saréréa atawa sakelompok jalma tur

diwariskeun ti generasi ka generasi.

Wujud tina kabudayaan téh nya

éta lain ngan saukur koléksi barang-

barang anu diciptakeun ku manusa

salaku makhluk nu berbudaya kawas

karya-karya kasenian, buku-buku, alat-

alat, jsb. Kiwari kabudayaan

dipatalikeun jeung kagiatan manusa

nyieun pakakas, maké tata upacara tari-

tarian jeung mantera-mantera.

Koentjaraningrat (1990:205)

nétélakeun yén kabudayaan ngawengku

tujuh unsur budaya sacara universal di

antarana, nya éta: (1) sistem

kapercayaan, (2) sistem pangaweruh,

(3) organisasi sosial, (4) basa, (5)

sistem pakasaban, (6) kasenian, jeung

(7) sistem téknologi.

Kasenian di wewengkon Sunda

téh loba pisan, awahing ku lobana nepi

ka hésé ngitungna, komo mun

disebutan hiji-hiji. Kasenian Sunda éta

téh aya nu geus leungit, aya nu rék

leungit, tapi aya ogé anu masih kénéh

sok dipaké. Leungit di dieu maksudna

tara dipaké. Kitu deui di wewengkon

Rancakalong-Sumedang, kasenian anu

aya téh kawilang loba, aya kuda

rénggong, singa dépok, kuda lumping,

réak (bangbarongan), terbang,

ngalaksa, celempungan, Jentréng

(tarawangsa) jrrd.

Jentréng mangrupa kasenian nu

tumuwuh tina pola hirup tatanén

masarakat Rancakalong-Sumedang.

Kasenian Jentréng téh minangka

médium dina upacara nu raket pisan

patalina jeung unsur magis. Jentréng

ditujukeun pikeun ngahormat ka Dewi

Sri atawa Dewi paré. ku hormat-

hormatna masyarakat Rancakalong

nyebut kana paré téh ku ngaran Kersa

Nyai minangka personifikasi tina paré.

Tujuanna sangkan Kersa Nyai tetep

cicing jeung betah di Rancakalong. Ieu

hal saluyu jeung kabiasaan masarakat

nu nempatkeun Jentréng salaku media

poko dina upacara nyalin atawa panén

paré.

Salian ti media pikeun sukuran ka

Kersa Nyai, Jentréng ogé osok dipaké

salaku upacara hajat lembur, ngaruat

imah, salametan pikeun ménta

kasalametan tur kaséhatan keur nu

geuring, jrrd.

Kasenian Jentréng di wewengkon

Rancakalong-Sumedang téh kaasup

kasenian anu masih kénéh aya tapi geus

jarang dipidangkeun. Arang langkana

dipidangkeun kasilih ku robahna Jaman

lantaran ayana kasenian anu dianggap

leuwih modern kayaning jaipong

dangdut, organ tunggal jrrd.

Nasib kasenian Jentréng kiwari

lamun dibandingkeun jeung kasenian

buhun séjéna, upamana waé ku

celempungan mémang rada

kaéléhkeun. Alesanana nya éta, nu

kahiji lamun ditilik tina musikalisasina,

celempungan mah bisa maké sindén

dina harti bisa maké nu ngahaleuang

lain ngan saukur ngandelkeun irama

tina waditra nu dipaké, sedengkeun

jentréng mah dipahing maké sindén,

pamali hukumna lamun maké nu

ngahaleuang, ku kituna ngan saukur

ngandelkeun irama tina rebab jangkung

(tarawangsa) jeung kacapi.

Nu kadua ditilik tina fungsina,

kasenian celempungan mah leuwih

nyoko salaku hiburan, ku kituna dina

nataharkeun celempungan mah sagala

kaperluan anu dibutuhkeun nalika

magelar téh henteu riweuh teuing

kawas nataharkeun Jentréng anu

miboga fungsi pikeun ritual atawa

upacara, nepi ka ngabutuhkeun rupa-

rupa sasajén.

Nu katilu ditilik tina ibingna, ieu

aya patalina jeung alesan nu kadua,

ibingan dina kasenian celempungan

mah jumlah nu ngibing jeung tatacara

ngibingna taya aturan, bébas sabaraha

baé jeung kumaha waé.

Gerakan/ibingan dina celempungan

biasana leuwih dinamis lantaran

piriganana leuwih ritmis, sedengkeun

dina Jentréng mah waktu ngamimitian

ngibing kudu saéhu heula saurang,

terus limaan, tujuhan nepi ka

panglobana téh salapan urang.

Ngibingna gé leuwih antaré

gerakanana.

Tilu alesan éta mangrupa alesan

rada kaéléhkeuna kasenian Jentréng ku

celempungan. Ieu mangrupa gejala-

gejala kesenjangan nu aya di antara

kasenian buhun. Kaayaan ieu bisa

disebutkeun masalah anu daria pikeun

kabudayaan buhun khususna Jentréng,

sabab lila kalilaan moal aya generasi nu

daék jadi panerus pikeun ngamumulé

kasenian buhun. Sedengkeun Jentréng

téh mangrupa kasenian buhun anu

“ahéng”, ngandung unsur gaib sarta

dianggap sakral, penting pisan

dimumulé ku urang. Naha disebut

penting? sabab Jentréng téh kasenian

nu ayana ngan ukur di Rancakalong,

lamun urang Rancakalongna geus

embung ngamumulé, tungtungna mah

barudak ngora bisa pareumeun obor

kana kasenian Jentréng.

Alesan séjén anu

ngalantarankeun pentingna ngamumulé

kasenian Jentréng nya éta, ayana ajén

sosial jeung tatahar anu rongkah

rohaka. Ajén sosial ngawengku sagala

aspék kahirupan anu dianggap miboga

ajén anu luhur sarta éndah, patali jeung

masarakatna nu mangrupa makhluk

sosial. Aya sababaraha ajén anu

nyangkaruk dina Jentréng, di antarana

ajén sosial, ajén religi jeung ajén seni.

Ajén religi mangrupa ajén anu

kentel pisan dina kasenian Jentréng, ieu

hal patali jeung mimiti ayana kasenian

Jentréng anu ditujukeun pikeun wujud

rasa syukur ka Dewi Sri atawa Dewi

paré. Salian ti éta nalika kasenian

Jentréng digelar, sok loba anu

kasurupan. Nepi ka aya anggapan dina

kasenian Jentréng leuwih loba nu

kasurupan leuwih hadé, lantaran matak

kitu gé masarakat nganggapna éta

kasenian téh di tarimakeun ku karuhun,

seeur karuhun nu sumping, ngiring

ngibing kucara nyurup kanu aya di

dinya.

Wujud ajén sosial tina kasenian

Jentréng diantarana nya éta

kakeluargaan, silaturahmi, silih ajénan,

silih tulungan, kakompakan jrrd, nalika

Jentréng lumangsung masarakat bisa

patepung lawung nyakséni hiji seni tur

bisa ibing babarengan, itung-itung

hiburan pikeun saréréa. Eta mangrupa

mangfaat pikeun masarakat.

Dumasar kasang tukang di luhur,

masalah dina ieu panalungtikan nya

éta:

a. Kumaha prak-prakan pagelaran

kasenian Jentréng nu aya di

wewengkon Rancakalong ti mimiti

tatahar nepi ka prung pagelaran?

b. Ajén sosial naon baé nu

nyangkaruk dina kasenian Jentréng

di wewengkon Rancakalong?

c. Ajén sosial naon baé anu masih

kénéh luyu jeung geus teu luyu

dipaké dina jaman kiwari?

d. Kumaha bahan ajar anu dijieun

pikeun pangajaran ngaregepkeun

pedaran kasenian daérah kelas

VIII?

Sacara umum tujuan dina ieu

panalungtikan téh nya éta pikeun

neleuman ngeunaan ajén sosial anu aya

dina kasenian Jentréng patali jeung

masarakatna, nya éta masarakat di

wewengkon Rancakalong. Salian ti éta

pikeun nalungtik kasenian buhun anu

geus sakuduna dimumulé ku

masarakatna sorangan.

Luyu jeung masalah nu aya, ieu

panalungtikan téh miboga tujuan

pikeun medar kumaha prak-prakan

kasenian Jentréng nu aya di

wewengkon Rancakalong, medar

ngeunaan ajén sosial naon baé anu

nyangkaruk dina kasenian Jentréng di

wewengkon Rancakalong, medar ajén

sosial anu masih kénéh luyu jeung geus

teu luyu dipaké di jaman kiwari, sarta

pikeun nyieun bahan ajar SMP kelas

VIII ngeunaan Jentréng anu patali

jeung pangajaran ngaregepkeun

pedaran kasenian daérah. Ku cara kitu

dipiharep bisa numuwuhkeun rasa

reueus tur héman ka generasi ngora

khususna budak SMP di wewengkon

Rancakalong-Sumedang sangkan boga

karep pikeun ngamumulé budayana

sorangan. Minimalna budak bisa

wanoh kana budayana sorangan, tur

bisa apal yén maranéhna téh miboga

kasenian anu hadé.

Métode

Lokasi ieu panalungtikan nya

éta di Dusun Cibawang, RT 02 RW 09

Desa Sukasirnarasa Kecamatan

Rancakalong Kabupatén Sumedang.

Anu mangrupa lembur juru rebab

jangkung (Bapa Endang, 50 taun) grup

Jentréng “Pusaka Mulya”. Ieu lokasi

téh béh kuloneun kabupatén

Sumedang, jarak ti puseur sumedang ka

Dusun Cibawang nya éta 40 menitan.

Salian ti di Dusun Cibawang, ieu

panalungtikan dipilampah di Dusun

Ciléngsar RT 02 RW 11 Desa Cigendel

Kecamatan Pamulihan Kabupatén

Sumedang. Anu mangrupa lembur

narasumber sakaligus saéhu lalaki

(Bapa Darya, 68 taun) grup Jentréng

“Pusaka Mulya”. Ieu lokasi béh

kuloneun puser kabupaten Sumedang,

béh kiduleun Desa Sukasirnarasa.

Sumber data dina ieu

panalungtikan nya éta ngumpulkeun

sakabéh data anu aya boh dina sumber

tinulis nya éta buku-buku anu aya

patalina jeung ajén sosial, kabudayaan,

kasenian, jentréng jeung bahan ajar,

boh dinu sumber lisan nya éta ti

narasumber anu apal kana seluk beluk

jentréng tur jalma anu sok ilubiung

dina kasenian jentréng.

Desain panalungtikan mangrupa

léngkah-léngkah anu diliwatan dina

panalungtikan ti mimiti ngararancang,

ngalaksanakeun, nepi ka ngolah hasil

panalungtikan. Arikunto (2010:191)

nétélakeun yén desain panalungtikan 1)

milih masalah, 2) studi pendahuluan, 3)

ngarumuskeun masalah, 4)

ngarumuskeun anggapan, 5) milih

pendekatan, 6) nangtukeun sumber

data, 7) nangtukeun jeung nyusun

instrumén, 8) ngumpulkeun data, 9)

analisis data, 10) narik kasimpulan, 11)

nyusun laporan.

Métode anu digunakeun dina

ieu panalungtikan nya éta métode

déskriptif. Sudjana (1987:52)

nyebutkeun yén métode déskriptif nya

éta métode anu digunakeun pikeun

ngadéskripsikeun jeung ngajéntrékeun

kajadian anu lumangsung mangsa

kiwari. Métode déskriptif nya éta

métode anu digunakeun pikeun

ngungkulan pasualan-pasualan faktual

ku jalan ngumpulkeun jeung

ngadéskripsikeun data, nyusun

papasingan, nganalisis jeung nafsirkeun

data. Panalungtikan nu ngagunakeun

métode déskriptif mangrupa akumulasi

data dasar dina cara déskriptif

wungkul, teu nguji hipotésis, teu

nyieun prédiksi, atawa teu

meunangkeun ma’na implikasi.

Arikunto (2010:203) nétélakeun

yén Instrumén panalungtikan mangrupa

alat atawa fasilitas nu dipaké ku nu

nalungtik dina ngumpulkeun data

sangkan migawéna leuwih babari jeung

hasilna leuwih hadé, hartina leuwih

gemet, lengkep, jeung sistematis nepi

ka leuwih babari diolah. Ku kituna,

instrumén dina ieu panalungtikan nya

éta obsérvasi langsung (kaméra foto,

recorder, handycam, kartu data),

obsérvasi partisipan jeung wawancara.

Téhnik dina ieu panalungtikan

ngawengku léngkah tatahar, téhnik

ngumpulkeun data (studi pustaka,

obsérvasi, wawancara, dokuméntasi),

téhnik ngolah data, téhnik nyusun

laporan.

Hasil Panalungtikan

Dumasar hasil obsérvasi

langsung, rékaman jeung wawancara

dina tanggal 21 Désémber 2012 jeung

Bapa Darya (68 taun) anu mangrupa

saéhu tina grup Jentréng, sarta Ibu

Entar Tarmanah (75 taun) jeung Ibu

Dede (45) dina tanggal 14 Desember

2012, prak-prakan dina kasenian

Jentréng éta dibagi kana tilu tahap di

handap, nya éta:

a. Tahap tatahar Dina nataharkeun Jentréng kacida

riweuhna, mimiti kudu nyayagikeun rupa-

rupa sasajén kalayan taliti. Sasajénna nya

éta: paré dua geges, nu hiji dibajuan

sarta di topéngan awéwé nu hiji deui

dibajuan sarta ditopéngan lalaki,

parukuyan, menyan, boéh atawa lawon

bodas, hanjuang dicaian dinu rantang

atawa botol, hihid, tampolong, poci,

karémbong tilu rupa, keris, cai,

duwegan, bubuahan jeung beubeutian,

rurujakan tujuh rupa, duit, endog,

puncak manik, papais, bugis, dupi,

leupeut, bubur bereum bubur bodas,

bakakak jeung congcot mulus, liwet

(diluhurna ditumpangan kulub endog

tujuh, bawang bereum, cabé bereum,

tarasi), tujuh rupa petis, candil, rujak

kembang (rupa-rupa kembang

diwadahan, dibanjur ku cai), sarikaya

(kocok endog maké gula bodas), béas,

bangsal, roko gudang garam bereum,

surutu, roko daun kawung, tumpeng,

kembang tujuh rupa, cai dina wadah

maké kembang jeung duit, seupaheun,

tékték, daging sapi atawa daging

domba atah, balagudeg (caipati maké

gula bereum), paré ketan (bungsu),

sarupaning kadaharan, kadaharan

hahampangan, panggang lauk emas

jeung lélé.

b. Tahap magelarkeun kasenian

Jentréng

Jentréng dipagelarkeun ti jam

21.00 peuting nepi ka jam 04.00 subuh.

Pagelaran Jentréng dibuka ku ibing

saéhu lalaki bari maké sapangadeg

papakéan anu geus ditangtukeun.

Dituluykeun kana ngalungsurkeun, ari

nu disebut ngalungsurkeun téh nya éta

ngaluarkeun tanggeuyan parawanten ti

goah.

Dituluykeun kana nétés atawa

nyawér. Sanggeus bérés nétés, saéhu

lalaki ibing sakali deui, tuluy

masrahkeun karémbong ka saéhu

awéwé. Saéhu awéwé ibing heula

sorangan bari ngondang atawa

nyumpingkeun Nyi Pohaci. Waktu

ibing saéhu awéwé maké papakéan anu

geus ditangtukeun. Sanggeus bérés

salagu dibaturan ku opat awéwé séjéna,

nu hiji mangrupa nu boga imah,

sedengkeun nu tilu mah mangrupa

rombongan ti grup tarawangsa.

Waktu bérés salagu, nu ibing

bisa nambahan jadi tujuh, tuluy dina

lagu nu saterusna bisa jadi salapan

urang. Awéwé nu hayang ibing gantian

nepi ka jam 24.00. Ti jam 24.00

dituluykeun ku ibing lalaki nepi ka

subuh, kira-kira jam setengah opatan, ti

jam setengah opat nincak kana acara

pamungkas, nya éta nginebkeun.

c. Tahap panutup

Tahap panutup tina kasenian

Jentréng nya éta nginebkeun.

Nginebkeun téh neundeun deui binih

paré ka goah. Salian ti nginebkeun, nu

kaasup kana tahap pamungkas nya éta

babagi sarta bébérés. Babagi nya éta

ngabagikeun rupa-rupa sasajén kanu

aya di dinya, ieu miboga harti ngabagi

kabarokahan ka sasama. Sanggeus

kabéh sasajén dibagikeun, diteruskeun

kana bébérés. Nu dibérésan téh nya éta

sagala rupa pakakas, tempat jsb, tepi ka

bérés deui kawas sasari.

Dumasar hasil panalungtikan ajén

sosial dina ieu panalungtikan aya opat

belas, nya éta: kakeluargaan,

silaturahmi, silih ajénan, silih tulungan,

silih asah, silih asih, silih asuh, gawé

bareng, kakompakan, silih élédan,

étika, silih butuhkeun, silih

geuingkeun, jeung silih lengkepan.

Pedaran

Dumasar kana hasil wawancara jeung analisis data ajén inajén dina

pagelaran kasenian Jentréng bisa ditabélkeun saperti di handap.

Tabél 4.1

Ajén Sosial dina Pagelaran Kasenian Jentréng

N

o

Kode

Data Data

Ajén Sosial

K

K

G

S

L

T

S

H

S

T

S

A

SI S

U

G

B

K

K

S

É

E

T

K

S

B

S

G

S

L

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

1 1 sasajén

1.1 paré dua geugeus v v v v v v v v v v

1.2 parukuyan v v v v v v v v

1.3 menyan v v v v v v v

1.4 boéh v v v v v

1.5 hanjuang v v v v v v

1.6 hihid v v v

1.7 tampolong v v v v v v

1.8 poci v v v v v v

1.9 keris v v v v v v v

1.10 cai v v v v v v v v v

1.11 duwegan v v v v v v v v v

1.12 bubuahan,

beubeutian v v v v v v v V

1.13 rurujakan tujuh rupa v v v v v v v v

1.14 duit v v v v v v v v

1.15 endog v v v v v

1.16 puncak manik v v v v v v

1.17 papais v v v

1.18 bugis v v v v

1.19 dupi v v v v v

1.20 leupeut v v v v v

1.21 bubur beureum,

bubur bodas v v v v v v

1.22 bakakak+congcot v v v v v v v v v v

mulus

1.23 liwet v v v v

1.24 tumpeng v v v v

1.25 candil v v v v v

1.26 sarikaya v v

1.27 béas v v v v v v v v v v

1.28 roko gudang garam

beureum v v v

1.29 surutu v v v v

1.30 roko daun kawung v v v v

1.31 seupaheun v v v v

1.32 kembang tujuh rupa v v v v

1.33 cai maké kembang

jeung duit v v v v v v

1.34 tékték v v v v v v v v v v

1.35 daging atah v v

1.36 balagudeug v v v v

1.37 paré ketan v v v v v v

1.38 sarupaning

kadaharan v v v v v

1.39 kadaharan

hahampangan v v

1.40 panggang lauk emas

jeung lélé v v v v v

2 2 alat

2.1 kacapi v v v v v v

2.2 rebab Jangkung v v v v v v

2.3 pakéan anu boga

imah v v v v

2.4 pakéan saéhu v v v v

2.5 karémbong v v v v v

3 3 prak-prakan

3.1 bubuka v v v

3.2 ngalungsurkeun v v v v v v v

3.3 nétés atawa nyawér v v v v

3.4 masrahkeun

karémbong ti saéhu

lalaki ka saéhu

awéwé

v v v v v v v v

3.5 ibing saéhu awéwé v v v

3.6 hiburan awéwé v v v v v v v v v

3.7 hiburan lalaki v v v v v v v v v

3.8 nginebkeun v v v v v

3.9 babagi v v v v v v v

3.10 bébérés v v v v v v v v v

Jumlah 32 25 35 23 12 15 14 17 18 14 22 25 27 39

Persentase (%) 10 7,8 11 7,2 3,7 4,7 4,4 5,3 5,

6 4,4 6,9 7,8 8,4

12,

2

Katerangan:

KKG : Kakeluargaan

SLT : Silaturahmi

SH : Silih hargaan/ajénan

ST : Silih tulungan

SA : Silih asah

SI : Silih asih

SU : Silih asuh

GB : Gawé bareng

KK : Kakompakan

SÉ : Silih élédan/sabar

ETK : Etika/sopan santun

SB : Silih butuhkeun

SG : Silih geuingkeun

SL : Silih lengkepan

Dumasar data hasil

panalungtikan ku cara wawancara,

obsérvasi, rékaman jeung analisis,

ajén inajén anu aya dina pagelaran

kasenian Jentréng, tétéla kabéh gé

masih luyu jeung kahirupan sapopoé

masarakat Jaman kiwari. Ajén inajén

éta masih dipaké sabab magrupa ajén

anu bisa ngaraketkeun solidaritas

antara manusa jeung manusa séjéna

salaku mahluk sosial. Lamun

sakabéh masarakat daria waktu

ngalarapkeun ajén inajén di luhur,

kahirupan bakal tingtrim sauyunan.

Tabél 4.17

Ajén dina prak-prakan Jentréng anu

masih luyu jeung teu luyu

No

Kode Data

Data

Ajén

Masih

Luyu/

Teger

Teu

Luyu/

Ngagésér

1 2 3 4 5

1 1 sasajén

1.1 paré dua

geugeus

v

1.2 parukuyan v

1.3 menyan v

1.4 boéh v

1.5 hanjuang v

1.6 hihid v

1.7 tampolong v

1.8 poci v

1.9 keris v

1.10 cai v

1.11 duwegan v

1.12 bubuahan,

beubeutian

v

1.13 rurujakan tujuh

rupa

v

1.14 duit v

1.15 endog v

1.16 puncak manik v

1.17 papais v

1.18 bugis v

1.19 dupi v

1.20 leupeut v

1.21 bubur beureum,

bubur bodas

v

1.22 bakakak+congc

ot mulus

v

1.23 liwet v

1.24 tumpeng v

1.25 candil v

1.26 sarikaya v

1.27 béas v

1.28 roko gudang

garam beureum

v

1.29 surutu v

1.30 roko daun

kawung

v

1.31 seupaheun v

1.32 kembang tujuh

rupa

v

1.33 cai maké

kembang jeung

duit

v

1.34 tékték v

1.35 daging atah v

1.36 balagudeug v

1.37 paré ketan v

1.38 sarupaning

kadaharan

v

1.39 kadaharan v

hahampangan

1.40 panggang lauk

emas jeung lélé

v

2 2 alat

2.1 kacapi v

2.2 rebab Jangkung v

2.3 pakéan anu

boga imah

v

2.4 pakéan saéhu v

2.5 karémbong v

3 3 prak-prakan

3.1 bubuka v

3.2 ngalungsurkeun v

3.3 nétés atawa

nyawér

v

3.4 masrahkeun

karémbong ti

saéhu lalaki ka

saéhu awéwé

v

3.5 ngngngngibing

saéhu awéwé

v

3.6 hiburan awéwé v

3.7 hiburan lalaki v

3.8 nginebkeun v

3.9 babagi v

3.10 bébérés v

Jumlah 44 11

Perséntase (%) 80 20

Dina tabél 4.17, tahapan

Jentréng ti mimiti tatahar nepi ka

bébérés di pasing-pasing jadi masih

luyu/teger jeung teu luyu/ngagésér

téh dumasar hasil wawancara jeung

Bapa Darya, anu nyawang tina masih

kapanggih atawa henteuna dina

kahirupan sapopoé, lain ngan saukur

keur upacara atawa ritual hungkul.

Kacindekan jeung Saran Kasenian Jentréng mangrupa

kasenian anu aya tina pola hirup

masarakat Rancakalong nya éta

melak paré (agraris). Jentréng

mangrupa upacara anu miboga unsur

magis. Disebut miboga unsur magis

lantaran nalika jentréng digelar sok

loba anu kasurupan. Salian ti éta

jentréng mangrupa wujud syukur ti

masarakat ka Dewi Sri (paré).

a. Prak-prakan pagelaran kasenian

Jentréng dibagi tilu tahap, nya éta

tahap tatahar, tahap magelar kasenian

Jentréng jeung tahap panutup.

Nalika tatahar nu kudu

disiapkeun nya éta sasajén jeung alat,

sasajén di antarana nya éta; Paré dua

geges, parukuyan, menyan, boéh,

kendi, hanjuang, hihid, tampolong,

poci, keris, cai, duwegan, bubuahan,

bebeutian, rurujakan, duit, endog,

puncak manik, papais, bugis, dupi,

lepet, bubur bereum, bubur bodas,

bakakak jeung congcot mulus, liwet,

tujuh rupa petis, candil, rujak

kembang, sarikaya, béas, bangsal,

roko gudang garam bereum, surutu,

roko daun kawung, tumpeng,

kembang tujuh rupa, cai dina wadah

maké kembang jeung duit,

seupaheun, tékték, daging sapi atawa

daging domba atah, balagudeg, paré

ketan, sarupaning kadaharan,

kadaharan hahampangan, panggang

lauk emas bereum jeung lélé. Salian

ti nataharkuen sasajén, nu kadua

kudu nataharkeun alat nu dipaké

nalika Jentréng, nya éta kacapi, rebab

jangkung, sapangadeg pakéan anu

boga hajat, sapangadeg pakéan

pikeun saéhu jeung karémbong tilu

rupa.

Dina tahap nu ka dua jeung ka

tilu, nya éta tahap prungna

magelarkeun Jentréng nepi ka

réngséna, aya sapuluh léngkah anu

kudu dipilampah. (1) Bubuka, (2)

ngalungsurkeun, (3) nétés atawa

nyawér, (4) masrahkeun karémbong

ti saéhu lalaki ka saéhu awéwé, (5)

ibing saéhu awéwé, (6) hiburan

awéwé, (7) hiburan lalaki, (8)

nginebkeun, (9) babagi, jeung (10)

bébérés.

b. Kasenian jentréng mangrupa

kasenian nu miboga ajén sosial. Ajén

sosialna nya éta kakeluargaan

(KKG), silaturahmi (SLT), silih

hargaan atawa silih ajénan (SH), silih

asah (SA), silih asih (SI), silih asuh

(SU), silih tulungan (ST), gawé

bareng (GB), kakompakan (KK),

silih élédan (SE), étika atawa sopan

santun (ETK), silih butuhkeun (SB),

silih geuingkeun (SG) JEUNG silih

lengkepan (SL).

c. Ajén inajén anu kapanggih dina

kasenian Jentréng kabéh ge masih

luyu jeung kahirupan masarakat

Jaman kiwari, lantaran mangrupa

ajén positif pikeun kahirupan.

Anapon aya nu kurang luyu nya éta

wangun barang anu geus hésé

kapanggih dina kahirupan sapopoé,

ayana ngan dina acara nu tangtu,

conto: balagudeg.

d. Minangka lajuninglaku, ieu

kasenian jentréng dijieun pedaran

dina wangun tinulis, sangkan bisa

dijadikeun bahan pangajaran

ngaregepkeun pedaran.

Dumasar hasil panalungtikan

ngeunaan ajén sosial dina kasenian

Jentréng, saran bisa di tétélakeun

saperti ieu di handap:

a. Dina kasenian Jentréng leubeut ku

rupa-rupa ajén sosial. Ku kituna,

kasenian Jentréng kudu dimumulé ku

masarakat Tatar Sunda umumna

masarakat Rancakalong hususna.

b. Ajén sosial anu kapanggih dina

kasenian Jentréng aya anu masih

luyu jeung aya anu geus teu luyu. Ku

kituna, pikeun ngungkulan ajén anu

geus teu luyu, kudu aya modivikasi

sangkan luyu jeung kahirupan Jaman

kiwari.

c. Kasenian Jentréng miboga ajén

inajén anu linuhung pikeun

mageuhan solidaritas sarta

karukunan masarakat. Ku kituna,

pantes dijadikeun bahan pangajaran.

d. Pamungkas, ieu panalungtikan

ngan medar tur maluruh ngeunaan

ajén sosial dina kasenian Jentréng

hungkul. Ku kituna, perlu aya

panalungtikan séjén anu leuwih

jembar medar ngeunaan Jentréng

ditilik tina unsur séjén.

Tawis nuhun

Ku réngséna ieu panalungtikan

simkuring nghaturkeun nuhun ka:

1. Bapa Drs. H. Usep Kuswari, M.Pd

salaku pangaping I, sinareng Bapa

Drs. Dede Kosasih, M.Si salaku

pangaping II.

2. Bapa Dr. H. Dingding Haerudin,

M.Pd pupuhu Jurusan Pendidikan

Bahasa Daerah FPBS UPI Bandung.

3. Bapa rawuh ibu dosen Jurusan

Pendidikan Bahasa Daerah FPBS

UPI Prof. Dr. H. Rahman, M.Pd., Dr.

H. Yayat Sudaryat, M.Hum., Dr.

Ruhaliah, M.Hum., Dr. Dedi

Koswara, M.Hum., Dr. Hj. Nunuy

Nurjanah, M.Pd., Dr. H. Oleh

Solehudin, M.Pd., Drs. Ano Karsana,

M.Pd., Drs. Ruswendi Permana,

M.Hum., Retty Isnendes, S.Pd,

M.Hum., Hernawan, S.Pd, M.Pd.,

Ade Sutisna, S.Pd., Agus Suherman,

S.Pd, M.Hum., Temmy Widyastuti,

S.Pd, M.Pd., Dian Hendrayana, S.S,

M.Pd anu tos ngatik ngadidik salami

perkuliahan.

4. Pa Wawan, Pa Afan, Kang Dede

sareng Teh Herma anu sok

kaririweuh.

5. Pun Bapa (E. Kosasih) anu teu

kendat ngadu’akeun sareng

narohkeun tanaga katut émutan dina

nyiar rizki pikeun nyumponan sagala

rupa pangabutuh dina ieu

panalungtikan.

6. Pun biang (Dede Rohaéti) anu teu

weléh ngarojong ku du’a kanggo

kalancaran ieu panalungtikan, ogé ka

pun biang (Mimin Rosmiati).

7. Gingin Ali Ginanjar anu teu weléh

nyumangetan dina ieu panalungtikan

ti mimiti tatahar nepi ka

ngajanggélék jadi skripsi. Hatur

nuhun.

8. Teh Neni Nurjanah, A Didin, Kiki

Faturohman, Pipih Kahpi, Siti

Mariam, Rina Nurhayati, Wiwin

Nurmeli, Bubun Hidayat, Wendi

Rizki Wibawa sareng Windi

Sélawati. Teu hilap ka Mah Énok, Pa

Dayat, Teh Amah. Ogé ka Ma Entah

sareng Pa Darya salaku narasumber.

9. Ka sobat anu teu weléh marengan,

The Teachers (Dian Astriany Ajah,

Amhelia Agustina Pratiwi, DePendi

Putra Priangan Timur, Kikiw

Prikitiw, Setiadi Wungkul), Leni

Risna, Oliviasandy Nakahinda, Iyan

Cahyani, Ace Monica, Febby

N.Irwansyah sareng Ade Sundara.

10. Ka dulur-dulur budak C

Salawasna anu matak nineung “geter

asih nu kungsi nyanding, kiwari kari

nineungna, pangnepikeun salam

carita anu baheula”, sareng barudak

Calon SPd kelas B, anu teu tiasa

disebatkeun hiji-hiji.

Pustaka Rujukan

Amir, dkk. 2007. Apresiasi Bahasa

dan Seni. Bandung: Basen Press.

Arikunto, Suharsimi. 2010. Prosedur

Penelitian Suatu Pendekatan

Praktis. Yogyakarta:Rineka Cipta.

Danadibrata, R.A. 2009. Kamus Basa

Sunda. Bandung: Kiblat.

Faridah. Neli. 2004. Aspék Sosiologis

Novél Pangantén Krangan Deden

Abdul Aziz. Bandung:UPI.

Fuad. Ihsan. 2010. Filsafat Ilmu.

Jakarta:Rineka Cipta.

Iskandar. Shinta. 2005. carita Rakyat

anu Aya di Kacamatan Ciparay

pikeun Bahan Pangajaran Sastra

di SMP. Bandung:UPI.

Kuntjara, Esther. 2006. Penelitian

Kebudayaan. Yogyakarta: Graha

Ilmu.

Koentjaraningrat. 1983. Manusia dan

Kebudayaan di Indonesia.

Jakarta: Djambatan.

Koentjaraningrat. 1985. Kebudayaan

Mentalitas dan Pembangunan.

Jakarta: PT.Gramedia.

Marali, Amri. 2005. Antropolozgi &

Pembangunan Indonesia. Jakarta:

Prenada Media

Niniek Sri Wahyuni dan Yusniati.

2011. Pengertian nilai sosial.

[Online].

Tersedia:http://id.shvoong.com/so

cial-sciences/ sociology/2117687-

pengertian-nilai-

sosial/#ixzz26JU7zAMN [15

Februari 2011].

Peursen, C.A van. 1976. Strategi

Kebudayaan. Yogyakarta:

Penerbitan Yayasan Kanisius.

Redfield, Robert. 1982. Masyarakat

Petani dan Kebudayaan. Jakarta:

CV.Rajawali.

Salim, Peter dkk. 2002. Kamus

Bahasa Indonesia Kontemporer.

Jakarta: Modern English Press.

Soekanto, Soerjono. 1990. Sosiologi

Suatu Pengantar. Jakarta:

Rajagrapindo Persada.

Sudjana, Nana. 2000. Proposal

Penelitian di Perguruan Tinggi.

Bandung: Sinar Baru Algesindo.

Supardan, Dadang. 2009. Pengantar

Ilmu Sosial. Jakarta: Bumi aksara

Syam S. Tamoe. 2008. Sejarah

Perkembangan Seni. [Online].

Tersedia:

Mirabiela.wordpress.com/2008/10

/10/sejarah-perkembangan-

seni/?replytocom=53#respond.

Yoeti, Oka A. 1985. Budaya

Tradisional yang Nyaris Punah.

Jakarta:Proyek Penulisan dan

Penerbitan Buku/Majalah.