Puji syukur kami panjatkan kehadirat Allah SWT, berkat rahmat dan karunia Nya, kami dapat menyumbang pikiran dalam proses pengembangan dunia pendidikan kejuruan, terutama dalam bidang bangunan kapal. Diktat ini ditulis secara sederhana agar dapat dengan mudah dipahami oleh para siswa sehingga tujuan kurikulum dalam mata pelajaran tersebut dapat tercapai. Disamping itu penulisan buku ini didasarkan atas pustaka yang ada dan ditunjang oleh pengalaman yang dipunya oleh penulis, sehingga pengungkapan masalah banyak berlandaskan pada pengalaman tersebut.

Kata ucapan terima kasih disampaikan kepada semua pihak yang telah membantu dalam pembuatandiktat inii dengan harapan bahwa, apabila masih terdapat kekurangan, buku ini dapat disempurnakan. Mengingat keterbatasan waktu dan kemampuan yang dimiliki oleh penulis, kritik dan saran dari semua pihak sangat diharapkan guna memberikan masukkan dalam penyempurnaan diktat ini.

Probolinggo, Juli 2014

Rendra Eka A, S.T

i

KATA PENGANTAR

DAFTAR ISI

KATAPENGANTAR ................................................................................................... i DAFTAR ISI .............................................................................................................. ii DAFTAR GAMBAR ………………………………………………………………………………………... vPENDAHULUAN ……………......................................................................................... viA.Deskripsi .............................................................................................................. viB.Tujuan Akhir ........................................................................................................ vi

BAB 1…………………………………………………................................................................... 1I. Diskripsi............................................................................................................... . 1 II. Jenis-jenis kapal 2.1. Kapal menurut bahannya.................................................................................. 1 2.2. Kapal menurut alat penggeraknya.................................................................... 1 2.3. Kapal berdasar mesin penggerak utama........................................................... 1 2.4. Kapal khusus berdasarkan fungsinya................................................................. 1 2.5 Kapal-kapal khusus............................................................................................. 2 Rangkuman .................................................................................................... ............ 6 Latihan Soal ................................................................................................................ 6

BAB 2…………………………………………………..................................................................... 7I. Istilah-istilah bagian kapal yang penting dalam bangunan kapal.......................... 7 1.1 Geladak (deck)................................................................................................... 7 1.2. Lambung............................................................................................................ 7 1.3. Dasar berganda (double bottom)...................................................................... 7 1.4. Ruang pemisah (cofferdam) ............................................................................. 7 1.5 Sekat kedap air (Bulk head)............................................................................... 7 1.6 Tangki Ceruk (Peak tank).................................................................................... 8 1.7 Palkah ................................................................................................................ 8 1.8 Sheer.................................................................................................................. 8 1.9 Flare.................................................................................................................... 8 II. Bagian-bagian buritan, haluan, geladak, & irisan melintang/memanjang kapal... 9 2.1 Bagian-bagian buritan kapal................................................................................ 9 2.2 Bagian-bagian haluan kapal................................................................................. 10 2.3 Penampang memanjang kapal............................................................................. 11 2.4 Penampang memanjang kapal............................................................................. 12

III. Konstruksi haluan kapal 3.1 Bagian-bagian buritan kapal................................................................................. 12

ii

3.2 Macam-macam bentuk haluan kapal.................................................................... 15 3.3 Konstruksi Ceruk Haluan....................................................................................... 15 3.4 Sekat kedap air...................................................................................................... 16 IV. Buritan dan konstruksinya 4.1 Jenis-jenis buritan.................................................................................................. 17 4.2 Konstruksi buritan ................................................................................................. 18 Rangkuman.................................................................................................................... 20Latihan soal ................................................................................................................... 20

BAB 3I. Ukuran Pokok kapal.................................................................................................. 21 3.1 Panjang Kapal...................................................................................................... 22 3.2. Lebar kapal........................................................................................................ .. 22 3.3. Tinggi kapal......................................................................................................... 22 Rangkuman.................................................................................................................... 24Latihan soal ................................................................................................................... 24

BAB 4…………………………………………………........................................................................ 20I. Diskripsi............................................................................................................... ..... 25II. Tonase Kapal 2.1. Pemindahan air.................................................................................................... 25 2.2 Berat Pemindahan air ......................................................................................... 25 2.3. Bobot mati (dead weight).................................................................................... 26 2.4. Berat kapal kosong............................................................................................... 27 2.5. Volume Ruang muat ........................................................................................... 28 2.6. Tonase kapal........................................................................................................ 28III. Lambung timbul ....................................................................................................... 30IV. Tanda untuk lambung timbul.................................................................................... 31 4.1. Garis geladak........................................................................................................ 31 4.2 Tanda garis muat.................................................................................................. 31 4.3. Bobot mati (dead weight).................................................................................... 31 4.4. Ton per centimeter Immersion............................................................................. 33 Rangkuman.................................................................................................................... 34Latihan soal ................................................................................................................... 34

BAB 5…………………………………………………........................................................................ 35I. Diskripsi............................................................................................................... ...... 35 II. Double bottom ................................................................................................. ........ 35III. Wrang............................................................................................................... ........ 36IV. Lunas............................................................................................................... ........ 36

iii

V. Sistem ballas.................................................................................................... ........ 37Rangkuman.................................................................................................................... 38Latihan soal ................................................................................................................... 38

DAFTAR PUSTAKA....................................................................................................... 39

iv

DAFTAR GAMBAR Gambar 1.1 Kapal Container…………………………......................................................... 2 Gambar 1.2 Kapal pemadan kebakaran ………......................................................... 2 Gambar 1.3 Kapal pemadan kebakaran ................................................................... 3 Gambar 1.4 Kapal Tuna Purse seine .......................................................................... 3 Gambar 1.5 Kapal Pole and line....... ......................................................................... 4 Gambar 1.6 Kapal Trawl ............................................................................................ 4 Gambar 1.7 Kapal Tonda.................. ......................................................................... 5 Gambar 1.8 Kapal Lift net................. ......................................................................... 5 Gambar 2.1 Buritan kapal............................................................................................ 9Gambar 2.2 Haluan kapal............................................................................................ 10Gambar 2.3 Penampang memanjang kapal................................................................ 11Gambar 2.4 Penampang melintang kapal................................................................... 12Gambar 2.5 Konstruksi haluan kapal.......................................................................... 14Gambar 2.6 Bentuk haluan kapal .............................................................................. 15Gambar 2.7 Konstruksi ceruk haluan kapal ............................................................... 16Gambar 2.8 Konstruksi kedap air................................................................................ 15Gambar 2.9 Buritan counter....................................................................................... 17Gambar 2.10 Cruiser spoon I.......................................................................................17Gambar 2.11 Cruiser spoon II......................................................................................17Gambar 2.12 Buritan Full cruiser................................................................................ 17Gambar 2.13 Buritan eliptik.........................................................................................18Gambar 2.14 Buritan rata.............................................................................................18Gambar 2.15 Konstruksi Buritan...................................................................................18Gambar 2.16 Konstruksi buritan daun kemudi .......................................................... 19Gambar 2.17 Konstruksi daun kemudi .........................................................................19Gambar 3.1 Ukuran pokok kapal........ ....................................................................... 21Gambar 3.2 Ukuran lebar dan tinggi kapal................................................................. 22Gambar 4.1 Bobot mati.............................................................................................. 26Gambar 4.2 Berat kapal kososong.............................................................................. 27Gambar 4.3 Gross Tonnage ....................................................................................... 29Gambar 4.4 Lambung timbul..................................................................................... 32Gambar 4.5 Plimsol mark........................................................................................... 33Gambar 5.1 Dasar berganda........................................................................................35Gambar 5.2 Wrang.......................................................................................................36Gambar 5.2 Lunas........................................................................................................37Gambar 5.3 Sistem balas.............................................................................................38

v

A. DiskripsiBangunan kapal adalah ilmu yang mempelajari bagai mana cara untuk membuat

kapal berdasarkan ketentuan dan keinginan berdasarkan rencana yang dibuat dengan memperhatikan pula kontruksi dan stabilitas kapal yang telah dibuat, agar pada saat pada saat kapal tersebut dioperasikan atau digunakan untuk pelayaran serta operasi penangkapan ikan dilaut kapal tersebut memiliki kelayakan yang baik sehingga kapal tersebut tidak mengalami kecelakaan baik dari factor internal (kapal sendiri) maupun factor eksternal (cuaca buruk).

Diktat ini disusun sebagai alternatif untuk mempelajari jenis-jenis kapal,struktur, bagian-bagian kapal ikan, dimensi pokok bangunan kapal, bentuk-bentuk kapal, ukuran pokok, tonnage, dasar berganda, sehingga peserta didik akan memperoleh pengetahuan yang diperlukan untuk mengelola dan merawat kapal dengan baik. Sedemikian pentingnya pengetahuan menghitung stabilitas kapal untuk keselamatan pelayaran, maka setiap awak kapal yang bersangkutan bahkan calon awak kapal harus dibekali dengan seperangkat pengetahuan dan keterampilan dalam menjaga kondisi stabilitas kapalnya sehingga keselamatan dan kenyamanan pelayaran dapat dicapai.

Diktat Bangunan kapal pada dasarnya merupakan materi kurikulum yang berfungsi untuk mengembangkan kemampuan peserta didik Bidang Peminatan Nautika Kapal penangkap Ikan dan untuk diterapkan ketika berdinas diatas kapal khususnya dalam tugas-tugas menjaga kondisi kapal yang dapat berpengaruh terhadap keselamatan pelayaran.

.B. Tujuan Setelah mempelajari modul bangunan kapal diharapkan peserta didik mampu :

a) Menjelaskan jenis-jenis bangunan kapal. b) Menjelaskan dimensi pokok bangunan kapal. c) Menjelaskan pembagian kapal berdasarkan bentuk. d) Menjelaskan tonnage kapal. e) Menjelaskan tangki- tangki dasar berganda.

vi

PENDAHULUAN

vii