teori-dasar-matriks

37
 DAFTAR ISI BAB I. MATRIKS BAB II. DETERMINAN BAB III. INVERS MATRIKS BAB IV. PENYELESAIAN PERSAMAAN LINEAR SIMULTAN BAB I. MATRIKS Matriks berupa sekelompok bilangan yang disusun empat persegi dan dibatasi tanda  terdiri dari baris dan kolom  Notasi matriks: Satu huruf besar atau huruf kapital : A, B, C Contoh:  baris ke-1  baris ke-2  k 1  k 2  k 3  Bilangan yang menyusun disebut elemen matrik. Elemen matrik : 2, 5, 7, 1, 3, 4 Ukuran matriks ditunjukkan dengan jumlah ba ris x jumlah kolom Secara umum : a A ij  dimana : a ij  i = 1, 2, 3, …, m  j = 1, 2, 3, …, n m : jumlah baris n : jumlah kolom 4 5 7 3 1 2  A

Upload: sandymylife221

Post on 11-Jul-2015

701 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 1/37

 

DAFTAR ISI

BAB I. MATRIKS

BAB II. DETERMINAN

BAB III. INVERS MATRIKS

BAB IV. PENYELESAIAN PERSAMAAN LINEAR SIMULTAN

BAB I. MATRIKS

Matriks berupa sekelompok bilangan yang disusun empat persegi dan dibatasi tanda

terdiri dari baris dan kolom

Notasi matriks: Satu huruf besar atau huruf kapital : A, B, C

Contoh:

baris ke-1

baris ke-2

↓ ↓ ↓ 

k 1 k 2 k 3 

Bilangan yang menyusun disebut elemen matrik.

Elemen matrik : 2, 5, 7, 1, 3, 4

Ukuran matriks ditunjukkan dengan jumlah baris x jumlah kolom

Secara umum :

aA ij dimana : aij 

i = 1, 2, 3, …, m 

 j = 1, 2, 3, …, n 

m : jumlah baris

n : jumlah kolom

457

312 A

Page 2: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 2/37

 

2

Penulisan :

mnm3m2m1

2n232221

1n131211

aaaa

aaaa

aaaa

 A

 

Macam-macam matrik 

1.  Matrik Bujur Sangkar

Jika m =n

22 21

12

  33 

512

472

121

 

2.  Matrik Segitiga Atas

Jika aij = 0 untuk i > j

500

470

121

 

3.  Matrik Segitiga Bawah

Jika aij = 0 untuk setiap i < j

512

072

001

 

4.  Matrik Dagonal

Jika aij = 0 untuk i ≠ j 

Page 3: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 3/37

 

3

500

070

001

 

5.  Matrik Skalar

Jika aij = 0 untuk i ≠ j dan aij bernilai sama untuk i = j

700

070

007

 

6.  Matrik Satuan (Identitas)Jika aij = 0 untuk i ≠ j dan aij = 1 untuk i = j

100

010

001

I3  

In = matrik identitas dengan ukuran n x n

OPERASI MATRIKS

1.  Kesamaan dua matrik 

A = [aij]

B = [bij]

A = B jika aij = bij untuk setiap i dan j dan kedua matrik mempunyai ukuran yang

sama.

2.  Penjumlahan

A = [aij]

B = [bij]

C = [cij]

Page 4: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 4/37

 

4

A + B = C jika aij + bij = cij untuk setiap i dan j dan kedua matrik mempunyai

ukuran yang sama.

181614

10119

121110

987

654

132 

3.  Perkalian

(a) Perkalian dengan bilangan skalar

2820

128

75

32 4  

α = bilangan skalar  

A = [aij]

B = [bij]

B = αA jika bij = α × aij untuk setiap i dan j

(b) Perkalian dua matrik 

A = [aij]

B = [bij]

C = [cij]

C = A × B jika

n

1k 

kjik ij bac untuk setiap i dan j

Syarat untuk dilakukan perkalian antar matrik adalah jumlah kolom matrik 

pertama = jumlah baris matrik kedua.

71

31

4

7

3

654

132 

A(2×30) B(3×1) C(2×1)

Jika A (m×n), B (p×q) dan p = n maka C (m×q)

Page 5: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 5/37

 

5

c11 = a11 · b11 + a12 · b21 + a13 · b31 

n

1k 

kjik ij bac ; n adalah jumlah kolom matrik I atau jumlah baris matrik II.

Cij = ai1 b1j + ai2 b2j + … + ain bnj 

k=1 k=2 k=n

57382071

2319931

4114

5427

2313

654

132 

Secara umum : AB ≠ BA 

4.  Matrik transpose

A = [aij]

B = [bij]

B = AT

jika bij = a ji untuk setiap i dan j

41

32

43

12T

 

A B

b11 = a11; b12 = a21; b21 = a12; b22 = a22 

963

852

741

987

654

321T

 

Soal!

Hitunglah:

a.  4A + AB

b.  ATB - BI3 

c.  A2  – I3 

Dengan:

Page 6: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 6/37

 

6

243-

31-2

121

 A dan

51-1

132

211

 B  

Penyelesaian:

a.

16235

30811

131410

877

1843

966

81612

1248

484

511

132

211

243

312

121

243

312

121

4AB4A

b.

1098

2282

1391

511

132

211

1589

2354

11102

100

010

001

511

132

211

511

132

211

231

412

321

 BIBA 3

T

 

c.

Page 7: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 7/37

 

7

1221

5169

941

100

010

001

1321

5179

942

100

010

001

231

412

321

231

412

321

 IA 3

2

 

Page 8: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 8/37

 

8

BAB II

DETERMINAN

Determinan matrik A diberi lambang atau notasi det A atau |A|

Nilai determinan suatu matrik merupakan bilangan skalar.

Determinan didefinisikan pada matriks bujur sangkar.

Cara menghitung nilai determinan:

I.  Ukuran 2 2

dc

ba A

Nilai |A| = det A = ad – bc

Contoh:

23241

43

21

 

II.  Ukuran 3 3

Perkalian elemen searah diagonal

ihg

f ed

cba

 A

Nilai |A| = det A, dilakukan sebagai berikut:

Page 9: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 9/37

 

9

bdi-afh-ceg-cdhbfgaei

hgihg

edf ed

bacba

 

Keterangan:

= dijumlahkan

= dikurangkan

Catatan: Menghitung nilai determinan dengan cara ini hanya berlaku untuk 

matrik 3x3, tidak dapat dilakukan bila ukuran 4x4 atau lebih.

SOAL

753

432

321

= ?

Penyelesaian:

1 2 3 1 2

2 3 4 2 3 21 24 30 27 20 28 0

3 5 7 3 5

 

Matrik yang determinannya = 0 disebut matrik singular

753

432321

 

Selisih det 0 disebut non singular

Page 10: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 10/37

 

10

Sifat determinan:

1.  Nilai determinan suatu matriks tidak berubah jika matriks tersebut ditranspose

|AT| = |A|

2.  Nilai determinan akan berubah tanda bila salah satu baris atau kolom

dipertukarkan dengan baris atau kolom lain.

052

421

123

421

052

123

421

123

052

 

3.  Nilai determinan akan berubah menjadi k kali jika setiap elemen suatu baris

atau kolom dikalikan dengan k.

4721

1723

0752

421

123

075727

7

421

123

052

 

MINOR DAN KOFAKTOR

Minor

Minor dari matrik A [aij] = Mij 

Mij adalah matrik yang berasal dari matrik yang baris ke-I dan kolom ke-j

dihilangkan.

Misal:

333231

232221

131211

aaa

aaa

aaa

 A ; M12 = ?

M12 : dari matrik A, baris ke-1 dan kolom ke-2 dihilangkan.

3331

2321

12aa

aaM  

Page 11: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 11/37

 

11

3231

1211

23aa

aaM  

2322

1312

31aa

aaM  

Kofaktor

Aij = (-1)i+j

|Mij|

Dengan i : nomor baris

 j : nomor kolom

Misal:

333231

232221

131211

aaa

aaa

aaa

 A

Maka:

33213123

31233321

3331

232121

12

aaaa

aaaa

aa

aa)1(A

 

12 133 1

31

22 23

12 23 13 22

a aA ( 1)

a a

a a a a

 

Nilai determinan matrik A dapat dihitung dengan menggunakan minor Mij dan

kofaktor Aij

  Ekspansi baris pertama atau kedua

Page 12: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 12/37

 

12

232322222121

131312121111

 Aa Aa Aa A

 Aa Aa Aa A

 

  Ekspansi kolom pertama

323222221212 AaAaAaA  

CONTOH SOAL

1.  Hitung determinan matriks di bawah ini dengan minor dan kofaktor

151

432321

 

Penyelesaian:

  Cara 1

Mengitung nilai minor dan kofator dilanjutkan dengan ekspansi baris

143

32A

1315

32A

1715

43A

31

21

11

 

8

11132)17(1

AaAaAaA313121211111

 

  Cara 2, langsung ekspansi baris ke-3

Page 13: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 13/37

 

13

8

1101

32

211

42

315

43

321A

 

2.  Hitung determinan dari (4x4)

2031

3112

5201

1312

 

Penyelesaian

2031

3112

5201

1312

 

Ekspansi baris ke-2

1 3 1 2 3 1 2 1 1 2 1 3

A 1 1 1 3 0 2 1 3 2 2 1 3 5 2 1 1

3 0 2 1 0 2 1 3 2 1 3 0

1 3 1 1 3 2 1 1 2 1 2 1 3 2 1

1 1 3 1 1 2 2 1 3 2 1 5 2 1 1 2 1

3 0 2 3 0 1 3 2 1 3 1 3 0 1 3

(1 1 2 3 3 3 1 1 3 3 1 2) 2(2 1 2 1 3 1 1 2 3 1 1 1 2 3 3 1 2 2)

5(1 1 1 3 2 3 3 1 1 2 1 3)

(2

27 3 6) 2(4 3 6 1 18 4) 5(1 18 3 6)

20 20 50

50

 

3.  Hitung determinan dari

Page 14: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 14/37

 

14

2132

3201

1122

0130

 

Penyelesaian:

2132

3201

1122

0130

 

  Ekspansi baris ke-1

2 1 1 2 1 1 2 2 1 2 2 1

A 0 0 2 3 3 1 2 3 1 1 0 3 0 1 0 2

3 1 2 2 1 2 2 3 2 2 3 1

2 1 1 2 1 2 2 1 2 2

3 1 2 3 1 2 1 1 0 3 1 0

2 1 2 2 1 2 3 2 2 33(2 2 2 1 3 2 1 1 1 1 2 2 2 3 1 1 1 2) 1(2 3 2 1 1 3 2 3 3 2 1 2)

3(8 6 1 4 6 2) 1(12 3 18 4)

9 7

16

 

  Ekspansi kolom ke-1

Page 15: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 15/37

 

15

2 1 1 3 1 0 3 1 0 3 1 0

A 0 0 2 3 2 0 2 3 1 2 1 1 2 2 1 1

3 1 2 3 1 2 3 1 2 0 2 3

3 1 0 3 1 3 1 0 3 1 3 1 0 3 1

2 0 2 3 0 2 1 2 1 1 2 1 2 2 1 1 2 1

3 1 2 3 1 3 1 2 3 1 0 2 3 0 2

2(3 2 2 1 3 3 3 3 1) (3 1 2 1 1 3 3 1 1 1 2 2) 2(3 1 3 3 1 2 1 2 3)

2(12 9 9) (6 3 3 4) 2(9 6

6)

24 2 6

16

 

OPERASI BARIS ATAU KOLOM

Nilai determinan tidak berubah jika salah satu baris / kolom, elemennya ditambah

dengan suatu bilangan skalar dikalikan elemen baris atau kolom yang lain.

Contoh:

751

432

321

Hitung determinannya!

Operasi baris: Ob(21)(-2) elemen baris ke-2 ditambah dengan (-2) kali elemen

baris pertama

Penyelesaian

Page 16: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 16/37

 

16

751

210

321

751

3)2(42)2(31)2(2

321

751

432

321

 

  Dengan determinan biasa

1 2 3 1 2

0 1 2 0 1 [1 ( 1) 7 2 ( 2) 1 3 ( 1) 1 1 ( 2) 5)

1 5 7 1 5

2

 

  Dengan ekspansi kolom ke-1

2

)1514()107(

75

321

75

320

75

211

751

210321

 

  Dengan Ob (31)(-1) untuk hasil (matrik) Ob (21)(-2)

430

210

321

3)1(72)1(51)1()1(

210

321

751

210

321

 

Page 17: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 17/37

 

17

Penyelesaian:

Dengan ekspansi kolom ke-1

2

)64(1

43

211

430

210

321

 

SOAL

1.

2132

3201

1122

0130

Hitunglah determinannya!

Penyelesaian:

2132

3201

1122

0130

Dengan Operasi kolom: Ok (23)(-3)

Jawab:

211)3(32321)3(01

111)3(22

011)3(30

  

21023261

1112

0100

 

Dengan ekspansi baris 1

Page 18: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 18/37

 

18

2 1 1 2 1 1 2 1

1 1 6 3 1 1 6 3 1 6

2 0 2 2 0 2 2 0

1 [2 ( 6) 2 ( 1) 3 2 1 ( 6) 2 ( 1) 1 2]

24 6 12 2

16

 

2. Dari soal contoh setelah Ob (310(-1) dilakukan Ob(32)(3)

430

210

321

 

Penyelesaian:

200

210

321

)2()3(4)1(330)3(0

210

321

 

Dengan sifat matrik segitiga atas |A| : elemen diagonal

Maka:

|Matrik di atas| = 1(-1)(-2) = 2

3. Hitunglah determinan dari

2324

4231

2542

3323

dengan Ok (13)(-1) dan Ok(43)(-1)

Penyelesaian

Page 19: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 19/37

 

19

132

2233

3543

0320

3)1(2323)1(4

2)1(4232)1(1

5)1(2545)1(2

3)1(3323)1(3

 

Dengan ekspansi baris ke-1

3 5 3 3 4 3 3 5 3 3 5 3 4 3 3 4

2 3 2 2 3 3 3 2 2 3 2 2 3 2 3 3 3 2 3 3

1 3 1 1 2 1 1 3 1 1 3 1 2 1 1 2

28

 

Page 20: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 20/37

 

20

BAB III

INVERS MATRIKS

A = [aij]

B = [bij]

B dikatakan invers A jika AB = BA = I

Invers matrik A diberi simbol A-1 atauA

Misal:

A = 2

B = ½

AB = 2 · ½ = 1

BA = ½ ·2 = 1

Ax = B

x = B/A

Ax = B

x = A-1B

Sifat:

1.  (A-1

)-1

=A

2.  (AB)-1

= B-1

A-1

 

Cara menghitung matrik invers

Adet

Aadjoin1  A  

Adjoin A adalah transpose dari matriks kofaktor A.

Page 21: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 21/37

 

21

Contoh:

Jika

511

240

432

A , maka A-1

= ?

Jawab:

Menghitung kofaktor

1851

24A11

 

= -4.5 - 2.(-1) = -20 +2 =-18

251

20A12

 

411

40A13

 

1151

43A21

 

1451

42A22

 

511

32A23

 

1024

43A31

 

420

42A32

 

840

32A33

 

Menghitung adjoin A:

854

4142

101118

AAA

AAAAAA

 

AAA

AAA

AAA

 AAdjoin

332313

322212

312111

333231

232221

131211

 

Page 22: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 22/37

 

22

46-

40-4-10

5(-8)(-1)(-4)1(-10)Adet

 

468

465

464

464

4614

462

4610

4611

4618

854

4142

101118

46

1 A 1-

 

Cek!

3I

100

010

001

511

240

432

468465464

464

4614

462

4610

4611

4618

 

Contoh:

1.  Berapa matrik invers untuk matrik 

43

21 

Jawab:

13-

2-4 Aadjoint

A11 = 4

A21 = -2

Page 23: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 23/37

 

23

A12 = -3

A22 = 1

Det A = -2

Maka:

21

23

12

13

24

2

1A 1

 

Cek!

10

01

43

21

21

23

12 

Rumus sederhana untuk 2x2:

ac

bd

bcad

1

dc

baA

1

1

 

2.  Berapa invers matrik dari

752

641

231

 

Jawaban

1

752

641

231

 

Page 24: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 24/37

 

24

11

4 6A 2

5 7

 

275

64A11

 

572

61A12

 

352

41A13

 

1175

23

A21

 

372

21A22

 

152

31A23

 

1064

23A31

 

461

21A32

 

141

31

A33

 

det A = 1(-2) + 3(5) + 2(-3) = 7

maka:

333231

232221

131211

1

aaa

aaaaaa

Adet

1

AadjointAdet

1A

 

Maka:

717173

747375

71071178

113

433

10112

7

1A

1

 

Page 25: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 25/37

 

25

Cek!

A-1 A = I

100

010

001

752

641

231

717173

747375

71071178

 

3.  Berapa invers matrik dari

751

432

321

B  

Jawaban

751

432

321

B  

1

75

43B11  

1071

42B12  

7

51

32B13  

175

32B21

 

471

31B22  

351

21B23  

143

32B31  

242

31B32  

132

21B33  

Page 26: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 26/37

 

 

137

2410111

bbb

bbbbbb

 Badjoint

332313

322212

312111

 

2

21201

51

323

71

422

75

431ADet

 

212327

125

212121

137

2410

111

2

1

BadjointBdet

1B 1

 

Cek!

B-1

B = I

100

010

001

751

432

321

212327

125

212121

 

Metode Operasi Baris

333231

232221

131211

aaa

aaa

aaa

 A

Page 27: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 27/37

 

27

333231

232221

131211

1

bbb

bbb

bbb

AB  

3IA

333231

232221

131211

100

010

001

aaa

aaa

aaa

 

Dengan operasi baris diupayakan agar terbentuk matrik sebagai berikut

333231

232221

131211

bbb

bbb

bbb

100

010

001

 

Dengan demikian matrik B = [bij] merupakan invers dari matriks A = [aij]

Contoh:

Hitunglah nilai invers dari matriks berikut

751

432

321

 

Jawab:

3IA

100

010

001

751

432

321

 

Langkah Operasi baris

1.  Membentuk matriks segitiga atas.

2.  a21 dijadikan nol.

3.  Baris ke-2 ditambah dengan (-2) baris ke-1 (baris ke-2 + baris ke-1 kali – 2

atau O21(-2))

(i)

Page 28: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 28/37

 

28

10)1(01)1(03)1(42)1(51)1(1

00)2(11)2(03)2(42).2(31)2(2

001321

 

)1(OII.

)2(O I.IIIIIIIIII

IIIII

31

21

 

101430

012210

001321

 

(ii)

1)1()3(0)2()3()1(4)1()3(30

0)1()1()1()2(4)1()2()1()1(0

001321

 

)3(OIV.

)1(OIII.IVIVIV

21IV

IIIIIIIIIIII

32

2

 

137200

012210

001321

 

(iii)

VI2

1VI2

1VI2

1VI

21

VVVV

21

3

23

)(1)()3()()7((-2)00

)1)(1(03)1()1()7()1(2)2()1(210

001321

 

)(OVI.

)1(O V.

 

21

23

27100

125010

001321

 

(iv)

21

23

27

VIIVIIVIIVII

21

100

125010

1)2(02)2(0)5()2(131)2(21

 )2(OVII.

 

Page 29: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 29/37

 

29

21

23

27100

125010

2411301

 

(v)

21

23

27

VIII2

1VIII2

3VIII2

7VIII

13

100

125010

))(3()2())(3()4())(3(111)3(301

 )3(OVIII.

 

21

23

27

21

21

21

100

125010

001

 

SOAL

Hitung matrik invers dari

752

641

231

 

Page 30: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 30/37

 

30

BAB IV

PENYELESAIAN PERSAMAAN

LINEAR SIMULTAN

Persamaan Linear

Persamaan yang memunyai pangkat tertinggi variabel = 1

Contoh:

ax b 0 (1.1)

ax by cz d (1.2)

1 1 2 2 n na x a x ... a x b (1.3)

x : variabel persamaan 1.1

x, y dan z : variabel persamaan 1.2

1 2 n

1 2 n

x , x , , x : variabel

a , a , , a : koefisien persamaan 1.3

b : konstanta (ruas kanan)

 

Persamaan Linear Simultan:

Beberapa persamaan linier yang penyelesaiannya harus dilakukan secara

serentak (simultan).

Penulisan persamaan linear simultan secara umum:

11 1 12 2 n n 1

21 1 22 2 2n n 2

n1 1 n2 2 nn n n

a x a x a x b

a x a x a x b

 

a x a x a x b

 

Page 31: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 31/37

 

31

Dapat ditulis

11 12 1n 1 1

21 22 2n 2 2

n1 n2 nn n n

a a a x ba a a x b

a a a x b

 

AX = B

Keterangan:

A = Matrik koefisienX = Matrik variabel

B = Matrik konstanta

Macam persamaan linear

AX =B Jika: B = 0 homogen

B ≠ 0 non homogen

Penyelesaian persamaan linear simultan:

Menghitung nilai masing-masing variabel yang memenuhi semua

persamaan yang ada.

Metode penyelesaian:

1.  eliminasi dan substitusi

2.  cramer

3.  invers matrik 

4.  iterasi

Macam penyelesaian: Jika (det ≠ 0) persamaan mempunyai jawab tunggal.

Jika (det = 0) persamaan bisa mempunyai jawab banyak 

atau bisa tidak punya jawab.

CONTOH SOAL

Persamaan linier simultan terdiri dari 2 persamaan dengan 2 variabel

Selesaikan persamaan linier simultan

Page 32: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 32/37

 

32

3x + 5 y = 13

x + y = 3

Penyelesaian:

  Eliminasi

3x 5y = 13 1

x + y = 3 3

3x 5y = 13

3x 3y = 9

2y = 4y = 2

x = 1

 

  Subtitusi

3x 5y = 13

x + y = 3 x = 3 - y

3 (3 y) 5y = 13

9 3y 5y 13

2y 4

y 2

x 1

 

  Cramer : untuk determinan ≠ 0. 

3x 5y 13

x y 3

3 5 x 13

1 1 y 3

 

Page 33: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 33/37

 

33

13 5

3 1 2x 13 5 2

1 1

 

3 13

1 3 4y 23 5 2

1 1

 

  Invers Matrik

Ax = B x = A-1

B

1

1 551

1 51 3 1 2 2A3 5 1 3 32 1

2 21 1

 

51x 132 2

y 3 312 2

13 152 2

13 9

2 21

2

 

Persamaan linier simultan terdiri dari 3 persamaan dengan 3 variabel

1.  Selesaikanlah:

2x 5y 2z 7

x 2y 4z 3

3x 4y 6z 5

 

Eliminasi:

2x 5y 2z 7 1 2x 5y 2z 7

2x 4y 8z 6x 2y 4z 3 2 ....... (iv)

9y + 10z = 1

 

Page 34: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 34/37

 

34

x 2y 4z 3 3 3x 6y 12z 9

3x 4y 6z 5

3x 4y 6z 5 1 ....... (v)10y 6z = 4

 

9y 10z 1 10 90y ( 100)z 10

90y 54z 3610y 6z 4 9

46z = 46

z 1

 

Substitusi nilai z ke dalam persamaan

10y 6z 4

10y 6 1 4

10y 10

y 1

 

Substitusi nilai z dan y ke dalam persamaan

x 2y 4z 3

x 2 1 4 1 3

x 2 4 3

x 5

 

Jadi penyelesaian persamaan di atas, x = 5; y = 1 dan z = 1.

Contoh beberapa macam penyelesaian:

1. Selesaikan

3x 2y 5

x y 2

 

Penyelesaian

3x 2y 5 1 3x 2y 5

x y 2 2 2x 2y 4 

x 1

y 1

 

Jawab tunggal

Dua garis lurus saling berpotongan.

2. Selesaikan

Page 35: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 35/37

 

35

2x 3y 7

4x 6y 13

 

Penyelesaian

2x 3y 7 2 4x 6y 14

4x 6y 13 1 4x 6y 13 0x 0y 1

 

Tidak punya jawab

Dua garis lurus sejajar.

3.3x 2y 8 2 6x 4y 16

6x 4y 16 1 6x 4y 16 

0x 0y 0

 

Jawab banyak nilai x dan y yang memenuhi.

Dua garis berimpit.

3x 2y 8  

x y

0 4

8 03

 

Maka dimisalkan:

x p

8 3py

2

 

Cramer, syaratnya determinan ≠ 0

3x 2y 5det 1

x y 2

 

2x 3y 7det 0

4x 6y 13

 

Dalam koordinat x - y, persamaan linear dapat digambarkan sebagai garis

lurus.

Persamaan linear dengan 2 variabel

Page 36: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 36/37

 

36

garis lurus berimpit dengan satu bidang datar

garis lurus pada koordinat x - y

5 2

12

x y

01 1

2

 

x y

0 21 1

2 0

 

Contoh:

1.  Selesaikanlah

x 2y 3z 12

3x 6y z 42 det 0

y z 5

 

(1) ... x 2y 3z 12 3

(2) ... 3x 6y z 42 1

 

3x 6y 9z 36

3x 6y z 42

8z 6

3z4

 

Page 37: TEORI-DASAR-MATRIKS

5/11/2018 TEORI-DASAR-MATRIKS - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/teori-dasar-matriks-55a0d1a271c31 37/37

 

37

y z 5

3y 54

3y 54

234

 

x 2y 3z 12

23 3x 2 3 124 4

23 9x 122 12

11x4