sifat fisik mineral

41
SIFAT FISIK MINERAL Sutarto Teknik Geologi UPN Yogyakarta Jl.SWK 104 Condongcatur, Yogyakarta email: [email protected]

Upload: marchel-monoarfa

Post on 09-Jan-2017

203 views

Category:

Science


4 download

TRANSCRIPT

Page 1: Sifat fisik mineral

SIFAT FISIKMINERAL

SutartoTeknik Geologi UPN YogyakartaJl.SWK 104 Condongcatur, Yogyakarta email: [email protected]

Page 2: Sifat fisik mineral

MINERAL : adalah merupakan zat hablur/ kristalin yang ada dalam kerak bumi, bersifat homogen, mempunyai sifat fisik dan kimia tertentu, merupakan persenyawaan anorganik dan mempunyai susunan kimia yang tetap.

Page 3: Sifat fisik mineral

QuestionsQuestions• How can you identify minerals?How can you identify minerals?• How do geologists identify minerals?How do geologists identify minerals?

Page 4: Sifat fisik mineral

Metode dalam mengenali mineral:

• Pengamatan sifat fisik (megaskopis) • Pengamatan sifat optik (Mikroskopik)• SEM (Scaning Electron Microscope)• XRD (X-Ray Defraction)• Microprobe• Kimia Mineral (AAS, XRF)

CARA MENGENAL MINERAL

Page 5: Sifat fisik mineral

SIFAT FISIK MINERAL1. Warna / color2. Bentuk / form3. Belahan / cleavage4. Pecahan / fracture5. Cerat / streak6. Kilap / luster7. Kekerasan / hardness8. Berat jenis / spesific

gravity 9. Sifat magnetik

Page 6: Sifat fisik mineral

W A R N A PUTIH : gypsum, kuarsa, KUNING EMAS : pirit, kalkopirit, Arsenopirit, markasit, pirrhotit, emas HIJAU : klorit, epidot, tremolit, diopsit ABU-ABU : galena, grafit, hematit BIRU : beril, korundum (saphir) KUNING : belerang HITAM : magnetit, augit, sfalerit MERAH : hematit, korundum (rubi) COKLAT : biotit, limonit, garnet, k.feldspar TIDAK BERWARNA : kuarsa, kalsit, diamond

Page 7: Sifat fisik mineral

Smoky quartz

Milky quartz

Amethyst

Citrine

Page 8: Sifat fisik mineral
Page 9: Sifat fisik mineral
Page 10: Sifat fisik mineral
Page 11: Sifat fisik mineral

BENTUKDi alam mineral berbentuk kristal & amorf

> KRISTAL :1. Isometric = Kubus : galena(PbS), halit (Na Cl), pirit (FeS)2. Tetragonal = Balok : zircon (Zr SiO4)3. Hexagonal : Quartz (SiO2), Calcite (CaCO3)4. Orthorombic : Topas (Al2 SiO4 (F OH)2)5. Monoklin : Augit6. Triklin : Albite ( Na (Al Si3 O8)), Anorthite (Ca (Al2 Si2 O8))

> AMORF : mineral yang tidak berbentuk kristal

Page 12: Sifat fisik mineral

ISOMETRIK Pirit

TETRAGONALidokras

HEKSAGONALberil

ORTOROMBIKbarit TRIKLIN

axinitMONOKLINgipsum

Page 13: Sifat fisik mineral

GarnetGarnet

QuartzQuartz

Page 14: Sifat fisik mineral

Bentuk morfologi himpunan mineral

Page 15: Sifat fisik mineral

Jenis belahan mineral

a. Belahan satu-arah (mika) f. Belahan empat arah (intan)

b. Belahan dua-arah yg berpot dg sdt 900 (feldspar) g. Belahan enam arah (sfalerit)

c. Belahan dua-arah tdk berpot tegak lurus (amfibol)

d. Belahan tiga-arah berpot tegak lurus (halit)

e. Belahan tiga-arah tdk berpot tegak lurus (kalsit)

BELAHAN:Adalah kecenderungan mineral untuk membelah diri pada satu arah atau lebih

Page 16: Sifat fisik mineral

Pyramidal Cleavage Cubic Cleavage, and Rhombohedral Cleavage Pyramidal Cleavage Cubic Cleavage, and Rhombohedral Cleavage Displayed by Fluorite, Halite, and CalciteDisplayed by Fluorite, Halite, and Calcite

FluoriteFluoriteHaliteHalite

CalciteCalcite

Page 17: Sifat fisik mineral
Page 18: Sifat fisik mineral

P E C A H A N

Adalah kecenderungan mineral untuk membelah secara tidak teratur.Karena tidak hadirnya bidang belahan

Contoh :

> Concoidal : pecahan botol (mineral kuarsa) > Splintery / fibrous : pecahan seperti serat (Augit, Hypersten,

Serpentin, Piroksen > Uneven / Irregular : pecahannya kasar dg permukaan tidak teratur

(garnet, hematit)

Page 19: Sifat fisik mineral
Page 20: Sifat fisik mineral

Gores / Cerat / streak

Gores/streak adalah warna dari serbuk mineral, ini akan terlihat dengan menggoreskan mineral pada lempeng kasar (porselen) dan mengamati warna goresan yg tertinggal.

Contoh :- Hematit (Fe2O3) berwarna merah

coklat- Limonit (Fe2O3, OH) berwarna kuning- Magnetit (Fe3O4) berwarna abu-abu- Augit berwarna abu-abu hijau- Biotit ceratnya tidak berwarna- Ortoklas ceratnya putih

Page 21: Sifat fisik mineral

Hematit memperlihatkan gores coklat

Page 22: Sifat fisik mineral

Kilap / lusterKilap dibagi menjadi dua :1. Kilap Logam (Metallic Luster) : galena, pyrit,

magnetit, chalcopyrite, hematit. 2. Kilap Non Logam (Non Metallic Luster):

a. Kilap Intan : Admantine : intan b. Kilap kaca : Vitreous : kuarsa, kalsitc. Kilap sutera : Silky : asbes, gypsum.d. Kilap damar : Resineous : sphaleritee. Kilap mutiara : Pearly : dolomit, brukit.f. Kilap lemak : Greasy : talk, serpentin, nefeling. Kilap tanah : Earthy : mineral lempung, oker

Adalah kualitas dan intensitas cahaya yang

dipantulkan dari permukaan suatu mineral.

Page 23: Sifat fisik mineral

Kilap LogamKilap Logam

Kilap non logamKilap non logam

Pyrite

Galena

Potassium feldspar

Page 24: Sifat fisik mineral

KEKERASANSKALA KEKERASAN MOHS

:1. Talc2. Gypsum3. Calcite4. Fluorite5. Apatite6. Feldspar7. Quartz8. Topaz9. Corundum10. Diamond

Page 25: Sifat fisik mineral

MINERAL KEKERASAN MINERAL KEKERASANAuCu

2.5-32.5-3

GalenaKalkopirit

2.5-2.84.2-4.3

AgFePt

2.5-34-54-4.5

MagnetitPirit

Andradit

5.5-6.56-6.56.5-7.5

AsC grafitS

3.51-21.5-2.5

DiopsidFlogopitSfalerit

5-62.5-33.5-4

Harga kekerasan beberapa unsur dan mineral

Page 26: Sifat fisik mineral

spesific gravityAdalah suatu bilangan murni (tidak mempunyai satuan)

yaitu angka yg menyatakan berapa kali berat suatu benda jika dibandingkan dgn berat air yg mempunyai volume sama dgn benda itu, dgn kata lain : perbandingan antara berat jenis benda tersebut dengan berat jenis air.

spesific gravity : W1 / ( W1 – W2)W1 : berat butir mineral di udara

W2 : berat butir mineral di dalam air

densitas benda densitas benda XX g/cm g/cm33

densitas air 1 g/cmdensitas air 1 g/cm33SGSG == XX==

Page 27: Sifat fisik mineral

Beberapa mineral yg dpt dipakai sbg perbandingan :

a.Silkat, karbonat sulfat, & halida : 2,2 – 4,0b.Bijih logam, termasuk sulfida & oksida : 4,5 –

7,5c.Native element (logam), emas, & perak

umumnya termasuk berat, biasanya jarang ijumpai.Pertanyaan:Besar mana antara SG emas dan

besi?

Page 28: Sifat fisik mineral

MINERAL SG MINERAL SGAuCu

15.3-19.38.93

SylvaniteKalkopirit

8.0-8.34.2-4.3

AgFePt

10.0-12.07.0-7.814.0-19.0

MagnetitPirit

Andradit

5.25.0-5.23.86

AsCS

5.4-5.92.23-3.522.0-2.1

DiopsidFlogopitKuarsa

3.2-3.32.862.65

Harga SG beberapa unsur dan mineral

Page 29: Sifat fisik mineral

Tingkat Kemagnetan

Page 30: Sifat fisik mineral

MINERAL KOMPOSISI KIMIA MAGNETIC SUSCEPTIBILITY

JENIS KEMAGNETAN

MagnetitePyrrhotite

Fe3O4

Fe1-xS40?

Ferromagnetik

IlmeniteHematitePyroxene

FeO TiO2

Fe2O3

FeSiO3

1252

Paramagnetik

RutileZirconQuartz

TiO2

ZrSiO4

SiO2

0,90,50,4

Diamagnetik

Catatan : Nilai Magnetic Susceptibility standar adalah besi = 100

Tabel Harga Kerentaan Magnetic mineral

Page 31: Sifat fisik mineral

Mineral sebagai Unsur Bebas (NATIVE ELEMENT ):Contoh :

Au = Aurum = Gold = EmasAg = Argentum = Silver = PerakC = Carbon = Diamond = IntanC = Carbon = Graphite = GrafitCu = Cuprum = Copper = TembagaFe = Ferrum = Iron = BesiS = Sulphur = Sulfur = Belerang

KLASIFIKASI MINERAL

Page 32: Sifat fisik mineral

Native CopperNative Copper

Page 33: Sifat fisik mineral

Native GoldNative Gold

Page 34: Sifat fisik mineral

Mineral sbg bentuk persenyawaan1. OKSIDA :

+ SnO2 / Cassiterite + Fe2O3 / Hematite+ Al2O3 / Corundum + Fe3O4 / Magnetite

2. SULFIDA :+ Cu2S / Chalcocite + FeS2 / Pyrite+ PbS / Galena + ZnS / Sphalerite

3. KARBONAT :+ CaCO3 / Calcite + MgCO3 / Magnesite+ CaMg (CO3)2 / Dolomite

4. SULFAT :+ CaSO4 / Anhydrite + CaSO4 2H2O /

Gypsum5. NON FERROMAGNESIAN SILICATES :

+ SiO2 / Silicate + Ca ( Al2Si2O8 ) / Anorthite

+ K Al Si3O8 / Orthoclase + Na ( Al Si3O8 ) / Albite+ K Al3Si3O10 (OH F)2 / Muscovite (Mika putih)

6. FERROMAGNESIAN SILICATES :+ K2 (Mg,Fe)2 (OH)2 (AlSi3O10) / Biotite (Mika hitam)+ Ca2 (Mg,Fe,Al)5 (OH)2 [(Si,Al)4 O11] / Hornblende+ Ca (Mg,Fe) (SiO3)2 [(Al,Fe)2 O3] x / Augite+ (Mg,Fe)2 SiO4 / Olivine

Page 35: Sifat fisik mineral

Mineral SILIKAT

Page 36: Sifat fisik mineral

Mineral SULFIDA

PIRIT

Page 37: Sifat fisik mineral

SFALERITGALENA

Page 38: Sifat fisik mineral

BORNITKALKOSIT

Page 39: Sifat fisik mineral

AZURITMALAKIT

Mineral KARBONAT

Page 40: Sifat fisik mineral

MAGNETIT MANGANIT

Mineral OKSIDA

Page 41: Sifat fisik mineral

Maturnuwun