audit teknologi informasi kinerja manajemen menggunakan framework cobit 5

Upload: rahayu-widya-utami

Post on 07-Jul-2018

223 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    1/40

    AUDIT TEKNOLOGI INFORMASI KINERJA MANAJEMEN

    MENGGUNAKAN FRAMEWORK 

    COBIT 5 (STUDI KASUS: PERUSAHAAN LISTRIK X BALI)

    SEMINAR IDE

    Diajua! Gu!a M"#"!u$i S"%a&ia! P"'a'a*a!

    +a,a# Ra!&a M"!","aia! P"!+i+ia! Sa'ja!a S*'a*a Sa*u (S-)

    Ju'ua! T"!.,.&i I!/.'#ai

    Oleh :

    Ni Kadek Rahayu Widya Utami

    NIM. 1204505043

    JURUSAN !KNO"O#I IN$ORMASI

    $AKU"AS !KNIK UNI%!RSIAS U&A'ANA

    JIM(ARAN (A"I

    2015

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    2/40

    (A( I

    )!N&A*U"UAN

    1.1 "ata+ (elaka,-

    P"!&",.,aa! a"* 0"'ua$aa! #"'u0aa! ua*u "&ia*a! a!& a!&a*

     0"!*i!& a'"!a %"'+aa'a! $ai, 0"!&",.,aa! *"'"%u* uu'a! "%"'$ai,a!

     0"'ua$aa! ",a#a 0"'i.+" *"'*"!*u +a0a* +i"*a$ui1 Ma!aj"#"! a"* #"'u0aa!

    ua*u 0.*"!i a!& +i#i,ii .,"$ .'&a!iai a*au 0"'".'a!&a! u!*u #"!2a0ai

    3ii4 #ii +a! a*au *ujua! $uu!a1 K"#a#0u,a%aa! #"'u0aa! "#a#0ua!

     0"'ua$aa! +a,a# #"!&$ai,a! ,a%a +"!&a! #"!&&u!aa! "#ua "#a#0ua!

    +a! u#%"' +a!a a!& a+a "u+a$ +iu'a!&i +"!&a! "#ua %iaa +a,a# 0"'i.+"

    *"'*"!*u (Su0'ia+i4 6-)1

    S"%a&ai 0"'ua$aa! a!& #"!ja+i u#%"' u*a#a 0"!"'a!& +a! %"'%a&ai

    "&ia*a! +i %"'%a&ai %i+a!& "$i+u0a!4 aa* i!i +i,aua! 0"!&&a%u!&a! a!*a'a

     0"!&",.,aa! a"* 0"'ua$aa! +"!&a! *"!.,.&i i!/.'#ai a!& #"!&$ai,a!

    EAM (enterprise asset management) 0a+a PT Li*'i X Ba,i1 EAM #"#%a!&u!

    i*"# i!/.'#ai a"* #a!aj"#"! +i*'i%ui a!& i*"#a*i4 *"'i!*"&'ai +a!

     %"'i!"'ja1 EAM #"'u0aa! 0"!&"#%a!&a! ,a!ju* +a'i a0,iai E7Ma0 8"% a!i

    a0,iai "Ma0 a!& "%a&ia! %"a' /i*u'!a %"'%ai 8"% "$i!&&a %ia +ia"

    3ia i!*"'!"*9i!*'a!"*1 Fi*u'7/i*u' a!& #"#"',ua! /ai,i*a 0"!&&a#%a'a! a!&

    .#0," *"*a0 +i0"'*a$a!a! %"'%ai +"*.01 E7Ma0 W"% #"!&a.#.+ai /i*u' 

    a!& #",i0u*i ,i#a /u!&i Ta*a Ua$a Ja'i!&a! (TUJ) a!i /u!&i 0"'"!2a!aa!4

    /u!i 0"!a#%u!&a!4 /u!&i .0"'ai4 /u!&i 0"#",i$a'aa!4 /u!&i APP +a!

    +i*a#%a$ "#a#0ua! i!*"&'ai +"!&a! i*"#7i*"# ,ai! "0"'*i AMR4 SIM7TUL

    APT4 Ca,, C"!*"' - +a! APKT4 SCADA4 +a! SAP1

    P"!"'a0a! EAM 0a+a +aa'!a %"'*ujua! a&a' 0"'ua$aa! +a0a*

    #"!i!&a*a! !i,ai (value) +a'i a"* a!& +i#i,ii1 Bia %"'%"!*u 0"#",i$a'aa!

    a"* "2a'a ,"%i$ i*"#a*i4 "$i!&&a %ia #"!i!&a*a! "a!+a,a! 0"!a,u'a!

    *"!a&a ,i*'i a!& a$i'!a +i'aaa! 3a,u"!a .,"$ 0",a!&&a!1 Da! "+ua4 a"*

    a!& +i#i,ii %ia +i0"'0a!ja!& u#u' .0"'ai!a1 Jia a"* +i0",i$a'a +"!&a! %ai 

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    3/40

    #aa u#u' a"* 0u! aa! ,"%i$ a8"* "$i!&&a %ia ,"%i$ ,a#a %"'0'.+ui +a!

    #"#%"'ia! "u!*u!&a! %a&i 0"'ua$aa!1

    B",u# a+a!a au+i* #"!&"!ai i!"'ja #a!aj"#"! $uu!a 0a+a

     0"!"'a0a! #a!aj"#"! a"* a!& +i,aua! +i PT1 Li*'u X Ba,i u!*u #"!&uu' 

    *i!&a* capability  0'." i!i #"'u0aa! a,aa! +ia+aa!!a 0"!",i*ia! i!i1

    P"!&",.,aa! #a!aj"#"! a"* +"!&a! #"!&&a%u!&a! *a*a ",.,a *"!.,.&i

    i!/.'#ai a!& %ai ju&a #"'u0aa! $a, a!& a!&a* 0"!*i!&4 +a,a# .!*"

    .'&a!iai a!& %"'"#%a!&4 COBIT   +a0a* +i&u!aa! "%a&ai 0a!+ua! u!*u 

    #",aua! au+i* *"'$a+a0 ",aaa! "%ua$ i!3"*ai *"!.,.&i i!/.'#ai a!&

    u+a$ +i,aua! .,"$ "%ua$ 0"'ua$aa!1 COBIT   #"'u0aa! "%ua$ 0"+.#a!

     %a&i 0"!&",.,aa! *"!.,.&i i!/.'#ai1

    COBIT  +a0a* #"!"+iaa! "0"'a!&a* 0'a*" a!& +a0a* +i*"'i#a 0a+a

    u#u#!a a'"!a +a0a* #"#%a!*u 0a'a +i'"*u'4 ""u*i/ +a! #a!a&"' 0a+a

     0"'ua$aa! u!*u #"!i!&a*a! !i,ai *"!.,.&i i!/.'#ai4 #"!&u'a!&i '"i. +a!

     ju&a '"/"'"!i u*a#a a!& a!&a* #"#%a!*u +a,a# 0"!"'a0a! *a*a ",.,a

    *"!.,.&i i!/.'#ai ( IT Governance) +i 0"'ua$aa!1 D"!&a! #"!+aa' "0a+a

    #.+", "#a*a!&a! 0a+a K"'a!&a K"'ja COBIT 1 P"!uu!a! 0"!+a0a*4

    i#0u,a!4 a'a! +a! '".#"!+ai %a&i 0i$a 0"'ua$aa! ju&a +i,aua! a!&

    !a!*i!a +a0a* +i&u!aa! .,"$ 0"'ua$aa! "%a&ai a,a$ a*u *i!jua! u!*u 

     0"'%aia! 0"!&",.,aa! i*"# i!/.'#ai 0"'ua$aa! +i #aa #"!+a*a!&1

    1.2 Rumua, Maalah

    B"'+aa'a! ,a*a' %",aa!& a!& *",a$ +i0a0a'a! +ia*a4 #aa +a0a*

    +i'u#ua! 0"'#aa,a$a! "%a&ai %"'iu*:

    -1 Ba&ai#a!a *a$a0a! au+i* #a!aj"#"! 0"!&",.,aa! a"* a!& +i,aua! +i

    PT1 Li*'i X Ba,i1

    1 Ba&ai#a!a #"!&a!a,ii .!*'i%ui 0'." *"'$a+a0 business goal, a!a,ii

    capability  0'." +a,a# #a!aj"#"! a"* 0"'ua$aa!1+a! !i,ai a!&

    +i$a'a0a! .,"$ 0"'ua$aa!1

    1 Ba&ai#a!a #"#%"'ia! a'a! 0"'%aia! u!*u *a*a ",.,a T"!.,.&i

    I!/.'#ai a!& "$a'u!a 0a+a 0"'ua$aa! #"!u'u* COBIT  51

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    4/40

    1.3 (ataa, Maalah

    Ba*aa! #aa,a$ +i&u!aa! "%a&ai 0"!&"!+a,i "+a,a#a! 0"!",i*ia! i!i1

    A+a0u! 'ua!& ,i!&u0 +a! %a*aa! #aa,a$ a!& *"'+a0a* +a,a# 0"!",i*ia! i!i

    a!*a'a ,ai!:

    -1 Au+i* i*"# i!/.'#ai a!& +i,aua!4 +ia2u %"'+aa'a! 0"!&&u!aa!

     Framework   COBIT  5

    1 P"!",i*ia! %"'/.u 0a+a 0"!i,aia! i!"'ja #a!aj"#"! 0"!&",.,aa! a"* +i

     0"'ua$aa!1

    1 S*u+i au 0"!",i*ia! %"'*"#0a* +i PT1 Li*'i X Ba,i

    1.4 u/ua,

    P"!",i*ia! a!& +i,aua! 0a*i,a$ #"#i,ii *ujua!1 Tujua! a!&

    +i$a'a0a! +a'i 0"!u,ia! 0"!",i*ia! i!i a!*a'a ,ai! "%a&ai %"'iu* :

    -1 M",aua! au+i* i*"# i!/.'#ai #a!aj"#"! a"* +"!&a! #"!&&u!aa!

     Framework  COBIT  5

    1 M"!&"*a$ui .!*'i%ui i*"# *"'$a+a0 business goal, a!a,ii *"!*a!&

    *i!&a* "0"!*i!&a! i*"# *"!.,.&i i!/.'#ai +a,a# 0"'ua$aa!1

    1 Tu'u* "'*a #"#%"'ia! .!*'i%ui +a,a# 0"#%"'ia! a'a! 0"'%aia! *a*a

    ",.,a #a!aj"#"! a"* +i 0"'ua$aa!1

    1.5 Ma,aat

    Ma!/aa* a!& +a0a* +i%"'ia! +a,a# 0"!u,ia! 0"!",i*ia! au+i* i!i a!*a'a

    ,ai! "%a&ai %"'iu* :

    -1 Ma!/aa* +a'i "&i 0"!u,i4 0"!",i*ia! i!i +a0a* #"!a#%a$ 0"!&"*a$ua! +a!

     0"!&a,a#a! "2a'a 0'a*" +a,a# %i+a!& au+i* *"!.,.&i i!/.'#ai4 "'*a

    #"'u0aa! ua*u *a!*a!&a! u!*u #"!","aia! ujia! +a'i i,#u a!&

    +i+a0a*a! ",a#a #aa 0"'u,ia$a!1

    1 Ma!/aa* +a'i "&i aa+"#i4 0"!",i*ia! +a0a* +i&u!aa! "%a&ai a,a$ a*u

    a2ua! +a,a# "%"'$ai,a! 0'." %",aja' #"!&aja' 0a+a 0"'u,ia$a! a!&

    !a!*i!a +a0a* +i&u!aa! "%a&ai %a$a! "3a,uai 0i$a 0"!&aja' +a! +a0a*

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    5/40

    +i&u!aa! "%a&ai '"/"'"!i %a&i #a$ai8a a!& #",aua! 0"!",i*ia!

    ,"%i$ ,a!ju* %"'ai*a! +"!&a! *u+i au+i* a!& +i%a$a 0a+a ,a0.'a! i!i1

    1 Ma!/aa* +a'i "&i 0"'ua$aa! PT1 Li*'i X Ba,i4 0"!",i*ia! +a0a* +ija+ia!

    a,a$ a*u a2ua! u!*u #"!"'a0a!  IT Governance a!& %ai %a&i

     0"'ua$aa!1 S",ai! i*u4 0"!",i*ia! i!i ju&a +i$a'a0a! +a0a* *u'u* "'*a

    #"#%a!*u 0"'ua$aa! +a,a# #"!&uu' *i!&a* "#a*a!&a! (capability

    level ) i*"# a!& !a!*i!a +a0a* +i&u!aa! u!*u #"!i!&a*a!

     0"!2a0aia! *ujua! 0"'ua$aa! jia #",aua! 0"'u%a$a! a*au 0"'%aia!

    i*"# !a!*i!a1

    1. Sitematika )e,ulia,

    A+a0u! 'i!2ia! i*"#a*ia 0"!u,ia! ,a0.'a! 0"!",i*ia! 0a+a PT1 Li*'i 

    X Ba,i i!i a+a,a$ "%a&ai %"'iu*:

    (A( I : )e,dahulua,

    Ba% i!i %"'ii &a#%a'a! u#u# 0"!u,ia!4 #u,ai +a'i ,a*a' 

     %",aa!& #aa,a$4 'u#ua! #aa,a$4 *ujua! 0"!",i*ia!4 #a!/aa*4

     %a*aa! #aa,a$ +a! i*"#a*ia 0"!u,ia!

    (A( II : i,/aua, )utaka

    Ba% i!i %"'ii *".'i7*".'i 0"!u!ja!& a!& #"!+aa'i +a,a#

    #"#%a$a 0"'#aa,a$a!4 ai*u #"!&"!ai *"!.,.&i i!/.'#ai4

    i*"# i!/.'#ai4 3ii #ii 0"'ua$aa!4 #a!aj"#"! a"*4 *a*a

    ",.,a TI "'*a 0"!&&u!aa! COBIT  5

    (A( III : Metde da, )e+a,a,-a, Sitem

    Ha,7$a, a!& +i0a0a'a! 0a+a %a% i!i a+a,a$ #"!&"!ai *"#0a*

    +a! 8a*u 0"!",i*ia!4 a,u' a!a,ii4 +a*a a!& *"'+i'i +a'i u#%"' 

    +a*a +a! #"*.+" 0"!&u#0u,a! +a*a4 a!a,ii "%u*u$a! i*"#4

     0"'a!2a!&a! i*"# "'*a ja+8a, "&ia*a!1

    (A( I% : )emahaa, da, *ail A,alii

    Ba% i!i %"'iia! 0"#%a$aa! *"!*a!& $ai, a!a,ii 0'."

     0"!",i*ia! "2a'a "",u'u$a!1

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    6/40

    (A( % : )e,utu

    M"!2au0 i#0u,a! a!& #"!ja8a% 0"'#aa,a$a! a!& *",a$

    +i'u#ua! +a! #"#%"'ia! a'a!7a'a! a!& +i'".#"!+aia!

    u!*u +a0a* #",aua! 0"!&"#%a!&a! 0"!",i*ia! ,"%i$ ,a!ju*1

    Si*"#a*ia 0"!u,ia! ,a0.'a! Au+i* T"!.,.&i I!/.'#ai M"!&&u!aa!

    F'a#"8.' C.%i* 5 (S*u+i Kau1 P"'ua$aa! Li*'i X Ba,i) a!& ,"%i$ *"0"'i!2i

    *"',i$a* 0a+a &a#%a' -1- +i%a8a$ i!i1

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    7/40

    #ama+ 1.1 Mi!+ Ma0 P"!",i*ia!

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    8/40

    (A( II

    INJAUAN )USAKA

    2.1  State Of The Art 

    P"!",i*ia! au+i* *"!.,.&i i!/.'!ai i!"'ja #a!aj"#"! #"!&&u!aa! Framework  COBIT  5 (S*u+i Kau : P"'ua$aa! Li*'i X Da"'a$

    Ba,i) %",u# %a!a +i,aua!1 Hai, +a'i 0"!",i*ia! i!i4 +i.,a$ #"!&&u!aa!  Framework   COBIT   5 a!& #"'u0aa!  Framework   *"'%a'u1

    Di$a'a0a! 0"!",i*ia! i!i +a0a* #"#%"'ia! #a!/aa* !a*a 0"'ua$aa! 0a+a $uu!a "'*a u!*u #aa'aa* u#u# 0a+a u#u#!a1 %"%"'a0a 0"!",i*ia! a!& "'u0a a!i :

    -1 Ca!*ia P'a&i*a +a,a# 0"!",i*ia!!a a!& %"'ju+u, A!a,ii Au+i* Si*"# I!/.'#ai 0a+a D.#ai! APO (Align, lan, an! Organise)

     "anage #uality +"!&a! #"!&&u!aa! C.%i* Framework 1 P"!",i*ia! i!i %"'/.u 0a+a 0"!&uu'a! 2a0a%i,i* ,"3", 0a+a +.#ai! APO

    u!*u a!a,ii i*"# i!/.'#ai (SISFO)

    1 Ri. Ku'!ia Ca!+'a +a,a# 0"!",i*ia!!a a!& %"'ju+u, Au+i* T"!.,.&i I!/.'#ai #"!&&u!aa! F'a#"8.' COBIT 5 Pa+a D.#ai! DSS

    (D",i3"'4 S"'3i2"4 a!+ Su00.'*) (S*u+i Kau : iG'a2ia T",.# U!i3"'i*)1 P"!",i*ia! i!i %"'/.u 0a+a 0"!&uu'a! 2a0a%i,i* ,"3",

     0a+a +.#ai! DSS u!*u a!a,ii iG'a2ia T",.# U!i3"'i*

    B"'iu* #"'u0aa! &a#%a'a! *u,a!& ia! +a'i 0"!",i*ia! i!i1

    #ama+ 1.2  Fis$ Bone P"!",i*ia!

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    9/40

    2.2 Se/a+ah )e+uahaa,

    S"%",u# P"'a!& Du!ia II 0a+a ;a#a! 0"!jaja$a! B",a!+a 0"'ua$aa! ,i*'i +i

    D"!0aa' %"'!a#a N1< E,"2*'i2i*"i* Ba,i L.#%. (N1< E%a,.# D"!0aa') a!& +i%a!&u!

     0a+a *a$u! -=> +a! +i.0"'aia! 0a+a *a$u! -=?1 P"'ua$aa! i!i +i0i#0i! .,"$ ".'a!&

    8a'&a B",a!+a %"'!a#a L +" @.!& +a! %"',.ai +i ,i!&u!&a! Ba!ja' G"#"$ (aa* i!i ,.ai

    Ka!*.' erusa$aan %istrik & Bali A'"a P"!&a*u' Di*'i%ui J,1 Di0.!"&.'. N.1 -> D"!0aa')1

    K"*ia P"'a!& Du!ia II %"',a!&u!&4 J"0a!& #"!a!& a*a S"u*u (a,a$ a*u!a

    B",a!+a) "$i!&&a J"0a!& #"!&a#%i, a,i$ +a"'a$ "uaaa! S"u*u4 *"'#au I!+.!"ia1

    M"!j",a!& +a*a!&!a *"!*a'a J"0a!& " I!+.!"ia4 .'a!& B",a!+a a!& a+a +i D"!0aa' aa*

    i*u #"!&u!&i " ,ua' I!+.!"ia4 *"'#au 0"#i#0i! N1< E%a,.# D"!0aa'4 L +" @.!&4

    a!& #"!&u!&i " Au*'a,ia1 Saa* i*u B",a!+a #"!"'a$a! "0"!&u'ua! N1< E%a,.#

    D"!0aa' "0a+a B1O1W1 (P1U a!& "a'a!&) +a! ",a!ju*!a +i0i#0i! .,"$ I K"*u* Ma!+'a

    (0i#0i!a! B1O1W "*ia i*u)1

    J"0a!& #au " Ba,i 0a+a D""#%"' -= +a! #"!&a#%i, a,i$ 0"'ua$aa! ,i*'i 

     N1< E%a,.# D"!0aa' +a! #"!&&a!*i !a#a!a #"!ja+i Ni0.! Ha*u+"!& a!& +i"0a,ai

    .,"$ Ka8a&u2i1 Aa! *"*a0i +i a$i' P"'a!& Du!ia II *a$u! -=54 J"0a!& a,a$ 0"'a!& a*a

    S"u*u +a! ",a!ju*!a J"0a!& #"!i!&&a,a! I!+.!"ia *"'#au D"!0aa' +a!

    #"!"'a$a! 0"'ua$aa! ,i*'i Ni0.! Ha*u+"!& "0a+a P1U a!& aa* i*u +i"0a,ai .,"$ I

    K"*u* Ma!+'a1

    Uai P"'a!& Du!ia II "i*a' *a$u! -=4 T"!*a'a S"u*u a!& +i8ai,i I!&&'i #au 

    " Ba,i +iuu, 0u,a +"!&a! 0"!+a'a*a! T"!*a'a Gaja$ M"'a$ B",a!+a +i0a!*ai Sa!u' 0a+a

    *a!&&a, Ma'"* -=1 B"%"'a0a $a'i "#u+ia! 0"'ua$aa! ,i*'i +iuaai "#%a,i .,"$

    B",a!+a "'*a +ija&a .,"$ T"!*a'a B",a!+a1 L +" @.!& a!& +i+a*a!&a! +a'i Au*'a,ia "

    D"!0aa'4 "#%a,i #"#i#0i! 0"'ua$aa! a!& +i&a!*i !a#a!a "#%a,i #"!ja+i N1<

    E%a,.#1

    S"*",a$ 0"!"'a$a! "+au,a*a! .,"$ P"#"'i!*a$ B",a!+a "0a+a P"#"'i!*a$ R"0u%,i 

    I!+.!"ia 0a+a D""#%"' -==4 N1< E%a,.# #ai$ +iuaai .,"$ B",a!+a a#0ai aa*

    *"'a$i' 0"!&uaaa! .,"$ B",a!+a4 N1< E%a,.# D"!0aa' +i0i#0i! .,"$ a!*a'a ,ai! L +"

    @.!&4 J1+" Ha'*4 K8"" T$" Tj.!&4 R"!.u,+4 J1J1W",*"'4 S$."'i!2$a4 +a! ,ai!7,ai!1

    Pa+a *a$u! -== P"'ua$aa! U#u# Li*'i N"&a'a %"'u%a$ *a*u #"!ja+i PT PLN

    (P"'"'.) +"!&a! A*" N.*a'i: -= *a!&&a, 6 Ju,i -==1 Da,a# *a$a0 '"*'u*u'iai PLN

    ",a!ju*!a #",a,ui Su'a* K"0u*ua! Di'"i PT PLN (P"'"'.) N.#.': 1K96-69DIR966-4

    PT PLN (P"'"'.) Wi,aa$ XI +i&a!*i #"!ja+i PT PLN (P"'"'.) U!i* Bi!i Ba,i4 NTB4 +a!

     NTT1 P"'"#%a!&a! ",a!ju*!a a+a,a$ %a$8a %"'+aa'a! Su'a* K"0u*ua! Di'"i N.#.':

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    10/40

    --=1K96-69DIR966 *"!*a!& 0"'u%a$a! "0u*ua! Di'"i PLN (P"'"'.) N.#.' :

    6?=1K96-69DIR966 #aa PT PLN (P"'"'.) U!i* Bi!i Ba,i4 Nua T"!&&a'a Ba'a* +a!

     Nua T"!&&a'a Ti#u' +i*"*a0a! #"!ja+i PT PLN (P"'"'.) Di*'i%ui Ba,i1 PT PLN

    (P"'"'.) Wi,aa$ Ba,i %"'u%a$ #"!ja+i PT PLN ( P"'"'. ) Di*'i%ui Ba,i +"!&a!

    K"0u*ua! Di'"i PT PLN (P"'"'.) N.#.':-61K96-69DIR966 *a!&&a, > A&u*u 661

    2.2.1 World Class Service (WCS)

    S"*",a$ #","8a*i 0"'ja,a!a! a!& 0a!ja!& a$i'!a 0a+a *a!&&a, - D""#%"' 66?

    a!& ,a,u P"'ua$aa! Li*'i X Ba,i #"!+",a'aia! P",aa!a! K",a Du!ia ('orl! Class

    ervices) "%a&ai .#i*#"! PLN +a,a# #"#%"'ia! 0",aa!a! *"'%ai "0a+a 0",a!&&a! +i

    Pu,au D"8a*a1

    Ua$a7ua$a +a,a# #"!2a0ai Laa!a! K",a Du!ia a*au 'orl! Class ervices (WCS)

    *",a$ +i'i!*i "ja *a$u! 66 +"!&a! *"'%i*!a K"0u*ua! Di'"i N.: --=1K96-69DIS966

    #"!&"!ai  erusa$aan %istrik & Bali "%a&ai P"'2.!*.$a! Laa!a! K",a Du!ia1 Da'i

    "0u*ua! *"'"%u* P"'ua$aa! Li*'i X  Ba,i  #"!uu! "#%i,a! aa'a! *'a*"&i a!&

    $"!+a +i2a0ai +a! +ija%a'a! +i +a,a# 6 I!iia*i/ S*'a*"&i1 S",a#a "#0a* *a$u! *"'"%u*

    "&"!a0 .#0.!"! P"'ua$aa! Li*'i X Ba,i  *",a$ #"!2u'a$a! "&a,a +aa +a! ua$a

    u!*u #"!2a0ai *a'&"*7*a'&"* a!& *",a$ +i*"*a0a! *"'"%u*1

    D",a'ai *"'"%u* "%a&ai #.#"!*u# 0"!&$a'&aa! *"'$a+a0 "&a,a ua$a a!& *",a$

    +i,aua! +a! "a,i&u u!*u #"!2i0*aa! +aa +.'.!& +a,a# #"!&&"'aa! ",u'u$

     0"&a8ai +a,a# #"!2a0ai *ujua!7*ujua! %a'u1 D"!&a! D",a'ai WCS +i$a'a0a! 0u,a a&a' 

     0",a!&&a! P"'ua$aa! Li*'i X Ba,i #"!ja+i "#ai! a*i/ %"'0a'*ii0ai u!*u #"#%"'ia!

    #aua!7#aua! a!& .!*'u*i/ a&a' P"'ua$aa! Li*'i X Ba,i  +a0a* #"8uju+a!

    ,aa!a! a!& ,"%i$ %ai ,a&i1

    Tuju$ i!+ia*.' WCS a!& +i+",a'aia! aa* i*u a+a,a$ SAIDI -4

    #"!i*90",a!&&a!9*a$u! SAIFI -45 a,i90",a!&&a!9*a$u!) Suu* ( %osses) 54? 0"'"!

    K.'"i R""!i!& 64 $a'i K.'"i Ca*a* M"*"' 646 0"'"! K"2"0a*a! Laa!a! T"!i

    ?4>? #"!i* +a! T"&a!&a! +i Ba8a$ S*a!+a' 64= 0"'"!1

    S"uai +"!&a! '.a+ #a0 P"'ua$aa! Li*'i X Ba,i a!& *",a$ +i%a!&u! "ja *a$u!

    6664 #aa +a,a# 0"'"#%a!&a! ",a!ju*!a4 P"'ua$aa! Li*'i X Ba,i  *"'u

    #"!&"#%a!&a! aa0!a +"#i 0"!i!&a*a! 0",aa!a!1 Di *a$u! 6-4 P"'ua$aa! Li*'i 

    X Ba,i  #"!2a!a!&a! BALI EKSELEN 6-  Beyon! *pectation "%a&ai "%ua$

    "#a!&a* %a'u +a,a# #"!a#0i,a! 0",aa!a! a!& *"'%ai "0a+a 0",a!&&a!1

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    11/40

    2.2.2 %ii Mii )e+uahaa,

    S"%a&ai 0"'ua$aa! %"a'4 *"!*u!a 0"'ua$aa! ,i*'i X +a"'a$ Ba,i #"#i,ii 3ii

    #ii u!*u #"!2a0ai *ujua! 0"'ua$aa!!a4 a!i:

    111-

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    12/40

    2.2.3 SRUKUR OR#ANISASI

    #ama+ 2.1 S*'u*u' O'&a!iai

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    13/40

    2.2.4 Sekila Me,-e,ai Ma,a/eme, Aet )e+uahaa, 6 Enterprise Asset Management)

     nterprise Asset "anagement (EAM) #"'u0aa! i*"# .#0u*"'iai *"'0a+u a!&

    +a0a* #"#%a!*u .0*i#a,iai "&ia*a! maintenance  +"!&a! #"!&a*u'4 #"!ja+8a,a!4

    #"'"!2a!aa! "&ia*a! 0"#",i$a'aa! "uai +"!&a! .%j"*i/ 0"'ua$aa!1 EAM +a0a*

    +i&a#%a'a! "%a&ai "#a#0ua! *"'i!*"&'ai a!& *"'/.u 0a+a  Asset 4 .0"'ai +a!

     0"#",i$a'aa! (operation + maintenance) +a! u#%"'+aa (resources)1 Ma!/aa* +a'i a+a!a

    enterprise asset management ( EAM) a!i :

    a1 P"!&",.,aa! /ii a"* "2a'a #"!",u'u$

     %1 M"#.!i*.' .0"'ai "2a'a +"*ai, +a! #"!",u'u$

    21 P"'"!2a!aa! 0"#",i$a'aa! a"* a!& *"0a*

    +1 M"!i!&a*a! ua,i*a *"'$a+a0 0"!&a#%i,a! "0u*ua! +a! 0"'"!2a!aa! u!*u

    #"!i!&a*a! 0"'/.'#a!i +a! #"!&u'a!&i '"i.

    O%j" a!& *"'+a0a* enterprise asset management (A") +i"%u* +"!&a! euitment 

    a!& #"'u0aa! .%j" /ii a!& +i",.,a "2a'a i!+i3i+ua, %"'+aa'a! ,.ai a*ua,!a4

    "0"'*i 2.!*.$!a : *'a/.4 '"2,."'4 *ia!& +,,1 P'." %i!i u#u# +a! i!*"&'ai a!& *"'ja+i

    +a,a# enterprise asset management (A") +i&a#%a'a! 0a+a &a#%a' 1 +i%a8a$ i!i1

    #ama+ 2.2 Ga#%a'a! u#u# 0'." %i!i enterprise asset management 

    2.3 ek,l-i I,+mai

    M"!u'u* P",i! A. +a! Lau'a D"!a'+i +a,a# %uu!a a!i  In-ormation

    Tec$nology In T$eory +i"%u*a! %a$8a *"!.,.&i i!/.'#ai *a#0a!a #"!"#0a*i a,a

    8a*u!a "!+i'i1 Pa+a *a$u! 6664 $a!a %"%"'a0a .'a!& a!& +a0a* #"!&&u!aa! Wi7Fia*au /i," $a'i!& MP4 +a! aa* i*u .u*u%" %",u# %ia +ia"4 %"&i*u ju&a "*ia *i&a 0u,u$

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    14/40

    *a$u! a!& ,a,u4 $a!a a+a "+ii* .#0u*"' 0'i%a+i4 %a$a! -6 *a$u! a!& ,a,u %",u# a+a

    *","0.!4 'a+i. a*au0u! *","3ii1 Ha, i!i #"'u0aa! "#ajua! +a,a# %i+a!& *"!.,.&i

    i!/.'#ai4 a!& #a!a $a, i!i #"#%"'ia! &a#%a'a! #aa +"0a! #"!&"!ai %i+a!& *"!.,.&i

    i!/.'#ai1 Saa* i!i #aa'aa* #.+"'! #",aua! 0"'0i!+a$a! +a'i "'a i!+u*'i " "'a

    i!/.'#ai1 I!/.'#ai u,i* u!*u +i+"/i!iia! a'"!a 0"!&&u!aa!!a a!& +a0a* %"'u%a$

    u%a$ 0a+a %"'%a&ai %i+a!&1 S"0"'*i 2.!*.$!a *"'+a0a* 0"'%"+aa! 0"'0"*i/ +a,a# %i+a!&

    *"!i +"!&a! %i+a!& i,#u 0"!&"*a$ua! .ia,1 Na#u!4 0a+a u#u#!a i!/.'#ai +i*"'i#a

    "2a'a ,ua #"!ja+i /a*a a*au "'a!&aia! /a*a a!& #"#%a8a #a!a1 Ni,ai /a*a i!i

     %"'3a'iai +a! *"'&a!*u!& 0a+a .!*" i!/.'#ai a!& +i"+iaa!4 D"!&a! %"'%a&i i!/.'#ai

    #"#u!&i!a! .'a!&7.'a!& u!*u a,i!& %"'.#u!iai4 #",aua! *'a!ai %i!i4

     %"'*ua' %"'i*a4 %"'%a&i 0"!+a0a* +,,4 "0"'*i a!& +i&a#%a'a! 0a+a &a#%a' +i%a8a$ i!i1

    #ama+ 2.3 P"!+uu!& I!/.'#ai

    Ja+i4 *"!.,.&i i!/.'#ai a+a,a$ i*"# a!& %"'aa, +a'i 0"'a!&a* "'a +a!

     0"'a!&a* ,u!a a!& #",aua! 0'."4 0"!i#0a!a!4 0"'*ua'a! #"!&&u!aa! "!"'&

    ,i*'i4 #a&!"* +a! "!"'&i ","*'.#a&!"*i1

    2.4 Sitem I,+mai

    Pa+a 0"'"#%a!&a! *"!.,.&i .#0u*ai +a! *",".#u!iai +"8aa i!i4 i*"#

    i!/.'#ai 0"'ua$aa! $a#0i' +a0a* +ia*aa! a!&a* #"!&a!+a,a! +uu!&a! *"!.,.&i

    i!/.'#ai1 Si*"# i!/.'#ai #"#i,ii %"%"'a0a u%"*4 a,a$ a*u!a a+a,a$ i*"# i!/.'#ai

    au!*a!i a!& #u*,a +i0"',ua! %a&i ua*u .'&a!iai "!*i*a %i!i1 S"2a'a *"'#i!.,.&i

    i*"# i!/.'#ai +i%a&i #"!ja+i +ua %a&ia! a!i i*"# +a! i!/.'#ai1 M"!u'u* Ja#" Ha,,

    +a,a# %uu!a a!& +i*"'j"#a$a! .,"$ Juu/ (66-4 05)4 i*"# a+a,a$ "",.#0. +ua

    a*au ,"%i$ .#0.!"! a!& a,i!& %"'ai*a! (inter.relate! ) a*au u%i*"# u%i*"# a!&

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    15/40

     %"'a*u u!*u #"!2a0ai *ujua! a!& a#a (common purpose)/ M"!u'u* P"*"' C$"2,a!+ +a!

    Ji# S2$.," +a,a# %uu!a a!& %"'ju+u, o-t ystems "et$o!ology In Action0+ij",aa!

     %a$8a 0a+a $aia*!a i*"# #"#i,ii %"%"'a0a a'a*"'i*i4 a!i :

    -1 ystem  a+a,a$ t$e name o- t$e concept o- a w$ole  (B"'*a,a!//4 -=?)1 I*i,a$ ,ai!

    u!*u i*"# a+a,a$ org  (G"'a'+4 -= ), integron (Ja.%4 -=>) a*au $olon (K."*,"'4

    -=>?)1 M"!u'u* #"'"a4 i*i,a$ i*"# *"'+i'i +a'i $ar! system  (well.!e-ine! system)

    +a! so-t system (messy, ill or unstructure!, problem situation)1

    1/ ystem contains a set o- elements mutually relate! suc$ t$at t$e set constitutes a

    w$ole $aving properties as an entity/

    2/ ystem is not 3ust a collection o- parts (elements), but an integrate!, $ierarc$ically

     sub systems or elements or parts/ T$e w$ole is more t$an t$e sum o- its parts/

    4/ One o- t$e system c$aracteristics is emergent properties/ To complete t$e i!ea o- 5a

     system0, we nee! to a!! emergence an! $ierarc$y two -ut$er concept w$ic$ bring in

    t$e i!ea o- survival/ T$e $ierarc$ically organi6e! w$ole, $aving emergent properties,

    may in principle be able to survive in c$anging environment i- it $as processes o- 

    communication an! controls w$ic$ woul! enable it to a!apt in response to s$ocks

     -rom t$e environment/

    51 ystem #"#i,ii purpose-ul, aa'a!9*ujua! +a! "!+a,a9"*"'%a*aa!1

    1 ystem %"'ai*a! +"!&a! e--iciency, e--ectiveness/

    B"'+aa'a! %a*aa! 0"!&"'*ia! +ia*a +a0a* +ii#0u,a! %a$8a i*"# #"#0u!ai

    a'a*"'i*i "%a&ai %"'iu*1

    -1 Si*"# a+a,a$ u#0u,a! ","#"!7","#"! a*au u#%"' +aa a!& %"'ai*a! "2a'a

    *"'0a+u4 *"'i!*"&'ai +a,a# ua*u $u%u!&a! $i'a'i *"'*"!*u +a! %"'*ujua! u!*u 

    #"!2a0ai *ujua! *"'*"!*u1

    1 M"#i,ii emergent properties +a! %ua! $a!a sum o- t$e w$ole parts/

    1 Si*"# #"#0u!ai aa'a! a!& aa! +i2a0ai1 S"*ia0 i*"# %"'ua$a #"!2a0ai a*u

    a*au ,"%i$ aa'a! a!& #"'u0aa! "ua*a! a!& #"#%"'ia! #.*i3ai +a! a'a$

     %a&i ua*u i*"#1

    1 K.!*'ui i*"# *"'+i'i +a'i : #aua!70'."7",ua'a!1

    Maua! #"'u0aa! "#ua a'u %"'8uju+ a*au *a %"'8uju+ a!& #au " i*"#1

    K",ua'a! *"'+i'i +a'i "#ua a'u ",ua' a*au ai%a* a!& +i$ai,a!1 P'." *"'+i'i +a'i

    #"*.+" a!& +i&u!aa! u!*u #"'u%a$ #aua! #"!ja+i ",ua'a!1

    51 Si*"# #"#"',ua! 0"!&"!+a,ia!

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    16/40

    P"!&"!+a,ia! #"'u0aa! 0'." 0"!&a*u'a! a!& +i0"'&u!aa! i*"# u!*u 

    #"!&.'"i "*ia0 0"!i#0a!&a! +a'i ua*u 'a!&aia! ,a!&a$ #"!uju aa'a!1

    Si*"# a!& %ai $a'u #"#0u!ai a*u a*au %"%"'a0a #"a!i#" "!+a,i u!*u 

    #"!a!&&u,a!&i "*ia0 "#u!&i!a! *"'ja+i!a "a+aa! a!& *i+a *"'"!+a,i1

    1 Si*"# #"#i,ii 0"!&&u!a4

    S"*ia0 i*"# $a'u #"!&a'a$a! u% i*"#!a a&a' #"!2a0ai aa'a!1 Saa'a!

    i*"# "%a&ai 0"!"!*u "%"'$ai,a! ua*u i*"#1 S"*ia0 i*"# #"#0u!ai 0"!&&u!a

    a!& %"'i!*"'ai +"!&a! i*"#1 Ja+i i*"# a+a,a$ "'a!&a "'ja *"'0a+u a!&

    *"'+i'i +a'i ","#"! a!& %"'ai*a! +a! ",u'u$ u#%"' +aa *"'"%u* +i..'+i!aia!

    "$i!&&a #aua! #"!ja+i ",ua'a! "uai +"!&a! aa'a! a!& aa! +i2a0ai u!*u 

    +i&u!aa! .,"$ 0i$a a!& %"'"0"!*i!&a!1

    >1 Si*"# #"#0u!ai "*"'%a*aa!1

    ?1 T"'+i'i +a'i u%i*"#7u%i*"# a!& #"#%"!*u ja'i!&a! *"'0a+u1

    S"*ia0 i*"# *"'+i'i +a'i ,"%i$ +a'i a*u .#0.!"! a!& a,i!& *"'ja,i! a*u a#a ,ai!

    +i"%u* u%i*"#4 a!& #"!ja,a!a! 0"'a! *"'*"!*u +a! #"!ja+i %a&ia! +a'i i*"#

    a!& ,"%i$ %"a'1 Su%i*"# #"#i,ii "*"'&a!*u!&a! +a,a# ua*u ja'i!&a! +a!

     %"'i!*"'ai a*u a#a ,ai! #",a,ui 0"!&$u%u!& a*au %a*a %"'a#a a!& %"'i!*"'ai

    a*u a#a ,ai!!a #",a,ui 0"!&$u%u!& a*au %a*a %"'!a#a inter-aces/ 

    M"!u'u* M2L".+ +a,a# %uu!a a!& %"'ju+u,  "anagement In-ormation ystem

    (1778, 0-) +ij",aa! in-ormation is processe! !ata, or meaning-ul !ata0/ I!/.'#ai a+a,a$

    +a*a a!& *",a$ +i0'."4 a*au +a*a a!& u+a$ ,"%i$ #"#i,ii a'*i *"'*"!*u %a&i "%u*u$a!

     0"!&&u!a!a1 S"+a!&a! #"!u'u* Mu$a' (-===4 0-) I!/.'#ai a+a,a$ $ai, ua*u 0'."

    a!& *"'.'&a!iai4 #"#i,ii a'*i +a! %"'&u!a %a&i .'a!& a!& #"!"'i#a!a1 A+a0u!

    #"!u'u* Ja#" Ha,, +a,a# %uu!a a!& +i*"'j"#a$a! .,"$ A#i' A%a+i Juu/ (66-40-)

    I!/.'#ai #"!"%a%a! 0"#aai #",aua! ua*u *i!+aa! a!& +a0a* ia ,aua! a*au *i+a 

    ,aua!1 I!/.'#ai +i*"!*ua! .,"$ "/"!a 0a+a 0"#aai4 %ua! .,"$ %"!*u /ii!a1 Da'i

     %"%"'a0a +"/i!ii +ia*a +a0a* +ia#%i, "i#0u,a! "#%a,i %a$8a i!/.'#ai a+a,a$ +a*a a!&

    u+a$ +i.,a$ +a,a# %"!*u a!& ,"%i$ %"'&u!a +a! %"'a'*i %a&i 0"!"'i#a!a4

    #"!&&a#%a'a! ua*u "ja+ia! !a*a a!& +a0a* +i0a$a#i +a! +a0a* +i&u!aa! u!*u 

     0"!&a#%i,a! "0u*ua!4 "a'a!& #au0u! #aa +"0a!1

    Pa+a 0"#%a$aa! +ia*a *",a$ +iu'aia! %a$8a i*"# a+a,a$ u#0u,a! u#%"' +aa

    a*au ","#"!7","#"! +a! ja'i!&a! 0'."+u' a!& a,i!& *"'ai* "2a'a *"'0a+u4 *"'i!*"&'ai

    +a,a# ua*u $u%u!&a! $i'a'i *"'*"!*u +a! %"'*ujua! u!*u #"!2a0ai *ujua! *"'*"!*u1

    S"+a!&a! i!/.'#ai a+a,a$ +a*a a!& +i.,a$ a&a' #"!ja+i ,"%i$ %"'&u!a %a&i 0a'a

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    17/40

     0"#aai!a1 Ja+i +a0a* +ii#0u,a! i*"# i!/.'#ai a+a,a$ "u#0u,a! ","#"!7","#"!

    a*au u#%"' +aa +a! ja'i!&a! 0'."+u' a!& a,i!& %"'ai*a! "2a'a *"'0a+u4 *"'i!*"&'ai

    +a,a# ua*u $u%u!&a! $i'a'i *"'*"!*u +a! %"'*ujua! u!*u #"!&.,a$ +a*a #"!ja+i ua*u

    i!/.'#ai (Sa!.*.4 66>)

    2.5  IT Governance 6ata Kella I7

    I!3"*ai *"!.,.&i i!/.'#ai a!& a#0ai #"!&$a%ia! #i,a'a! 'u0ia$ 0a+a

     0"'ua$aa! a,a #"!"!&a$ +a! %"a'4 "0"'*i!a u+a$ *i+a ".!.#i ,a&i jia $a!a

    +i*ujua! u!*u #"!i!&a*a! "/ii"!i4 "/"*i3i*a +a! "2"0a*a! "'ja .'&a!iai1

    P"'"#%a!&a! TI a!& "#ai! 2a!&&i$ +a! "'%a %ia *"'"%u*4 #u,ai +ia'a$a!

    #"!ja+i enabler  *"'$a+a0 0"!i!&a*a! i!"'ja ua*u .'&a!iai1 @a!& "#u+ia!

    #"#u!2u,a! "a+a'a!4 *"'u*a#a +i +u!ia i!+u*'i4 %a$8a *a!&&u!& ja8a% 0"!&",.,aa! TI

    *i+a %ia "0"!u$!a +i"'a$a! " u!i*9%a&ia!9+i3ii a!& $a!a $uu #"!a!&a!i TI

    "2a'a *"!ia, ( IT Function) "%a&ai#a!a 0"!+"a*a! #a!aj"#"! .!3"!i.!a,4 #",ai!a!

     ju&a $a'u #"!ja+i *a!&&u!& ja8a% %"'%a&ai 0i$a #a!aj"#"! +a,a# ua*u .'&a!iai1 Ha,

    i!i,a$ a!& "#u+ia! #",a$i'a! .!"0 +a! 0a'a+ia %a'u +a,a# #"!&",.,a T"!.,.&i

    I!/.'#ai a!& +i"%u* +"!&a! IT Governance (Ta*a K",.,a T"!.,.&i I!/.'#ai)1

     IT Governance #"'u0aa! ua*u .#i*#"!4 "a+a'a! +a! 0'." 0"!&"!+a,ia!

    #a!aj"#"! .'&a!iai *"'$a+a0 u#%"' +aa TI9i*"# i!/.'#ai a!& +i%",i +"!&a! $a'&a

    #a$a, *"'"%u*4 a!& #"!2au0 #u,ai +a'i u#%"' +aa .#0u*"' ( so-tware, brainware,

    !atabase +a! "%a&ai!a) $i!&&a " T"!.,.&i I!/.'#ai +a! Ja'i!&a! LAN9I!*"'!"*1

    Governance #"'u0aa! *u'u!a! +a'i a*a  government 4 a!& a'*i!a #"#%ua*

    "%ijaa! ( policies) a!& "ja,a!9",a'a +"!&a! "i!&i!a!9a0i'ai #aa'aa* a*au .!*i*u"!

    (Ha!+,"' L.%%a4 665)1 S"+a!&a! 0"!&&u!aa! 0"!&"'*ia! 5governance0  *"'$a+a0

    T"!.,.&i I!/.'#ai (IT G.3"'!a!2") #"'u0aa! 0"!"'a0a! "%ijaa! TI +i +a,a# .'&a!iai

    a&a' 0"#aaia! TI (%"'iu* 0"!&a+aa! +a! 0",aa!a!!a) +ia'a$a! "uai +"!&a! *ujua!

    .'&a!iai *"'"%u*1

    M"!u'u* Sa#%a#u'*$ a!+ #u+ (-===)4 IT Governance +i#au+a! "%a&ai 0.,a

    +a'i .*.'i*a9"%ijaa! *"'$a+a0 a*i3i*a TI ( IT rocess)/ P.,a i!i +ia!*a'a!a a+a,a$:

    #"#%a!&u! "%ijaa! +a! 0"!&",.,aa!  IT In-rastructure,  0"!&&u!aa! TI .,"$ en!.user 

    "2a'a "/ii"!4 "/"*i/ +a! a#a!4 "'*a 0'." IT ro3ect "anagement  a!& "/"*i/1 S*a!+a' 

    COBIT   +a'i ,"#%a&a ISACA +i A#"'ia S"'ia* #"!+"/i!iia! IT G.3"'!a!2" a a

     structure o- relations$ips an! processes to !irect an! control t$e enterprise in or!er to

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    18/40

    ac$ieve t$e entreprise9s goals by value w$ile balancing risk versus return over IT an! its

     processes0/

    S"+a!&a! Oltsik (1772) #"!+"/i!iia! IT Governance "%a&ai u#0u,a! "%ijaa!4

     0'."9a*i3i*a +a! 0'."+u' u!*u #"!+uu!& 0"!&.0"'aia! TI a&a' $ai,!a "ja,a!

    +"!&a! *'a*"&i %i!i (*'a*"&i .'&a!iai)1 Rua!& ,i!&u0 IT Governance +i 0"'ua$aa! a,a

     %"a' %iaa!a #"!2au0 $a,7$a, a!& %"'ai*a! +"!&a! C$ange "anagement, roblem

     "anagement, :elease "anagement, Availability "anagement +a! %a$a! ervice.%evel 

     "anagement 1 L"%i$ ,a!ju* O,*i #"!&a*aa! %a$8a  IT Governance a!& %ai $a'u

     %"'ua,i*a4 well.!e-ine!   +a! %"'i/a* repeatable processes a!& *"'uu' (metric)1 IT 

    Governance a!& +i"#%a!&a! +a,a# ua*u .'&a!iai #.+"'! %"'/u!&i 0u,a

    #"!+"/i!iia! (outline) "%ijaa!7"%ijaa! TI4 0#"!"*a0a! 0'."+u' 0"!*i!& IT P'.2"4

    +.u#"!*ai a*i3i*a TI4 *"'#au #"#%a!&u! IT lan a!& "/"*i/ %"'+aa'a! 0"'u%a$a!

    ,i!&u!&a! 0"'ua$aa! +a! 0"'"#%a!&a! TI1

    Da'i %"%"'a0a +"/i!ii Ta*a K",.,a TI *"'"%u*4 #aa i*a i#0u,a! %a$8a *ujua!

    +i%a!&u!!a  IT Governance i!*i!a a+a,a$4 #"!",a'aa!  IT :esources  a!& u+a$

    +ii!3"*aia! ju*aa! +.,,a' *"'"%u* +"!&a! *'a*"&i .'&a!iai (a&a' #"!ja+i enabler )1 U!*u 

    #"8uju+a!  IT Governance +a,a# ua*u .'&a!iai4 #aa ua*u .'&a!iai $a'u

    #"#%a!&u! *'u*u' a!& +i!a#aa! +"!&a! IT Governance Framework 4 a!& i'a7i'a

     0.,a!a "%a&ai %"'iu*:

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    19/40

    #ama+ 2.4 P.,a IT Governance

    B"'+aa'a! *'u*u'  IT Governance  0a+a &a#%a' 1 +ia*a #aa "#ua i*"#i!/.'#ai a!& a+a +i 0"'ua$aa! (Si*"# I!/.'#ai Bi!i) +a0a* +ia'a$a! ( govern) a&a' 

    "ja,a! +a! #"!+uu!& *'a*"&i .'&a!iai1 D"!&a! +"#iia!4 #aa "%"'a+aa! %"'%a&ai

     %"!*u i*"# i!/.'#ai +a,a# !au!&a! SIM (Si*"# I!/.'#ai Ma!aj"#"!9SIM) 0"'ua$aa!

    #ia,!a +a0a* #"#ai#a,a! *ujua! u*a#a .'&a!iai *"'"%u*4 +i a!*a'a!a #"!i!&a*a!

    i!"'ja4 #"#"!a!&a! 0"'ai!&a!4 #"!2a0ai *a'&"* 0"!jua,a! +a! "%a&ai!a1 D"#iia!

     0u,a4 0"'ua$aa! "#u+ia! +a0a* #"'"+ui '"i. +a'i 0"!&&u!aa! TI ( IT :isk ) +a!

     0"!&"!+a,ia! IT rocess (+i"%u* +"!&a! IT Control ) #"!ja+i .0*i#a,1

    U!*u #"8uju+a! *ujua! a!& %"'i/a* i!*"&'a*i/ +a! .#0'"$"!i/ *"'"%u*4 #aa

    *i+a #u!&i! 0"!&",.,aa! TI 0a+a .'&a!iai a,a #"!"!&a$ +a! %"a' i!i4 $a!a #"!ja+i

    u'ua! %a&ia! +a'i +"0a'*"#"! .#0u*"' aja ( IT Function)1 Aa! *"*a0i

    $a'u #",i%a*a! "#ua 0i$a ( stake$ol!er ) "uai +"!&a! 0'.0.'i!a4 #u,ai +a'i D"8a!

    K.#ia'i4 T.0 Ma!a&"#"!*9""u*i/4 Ma!aj"' /u!&i.!a,4 #a!aj"' .0"'ai.!a,4 a'a8a!

    "%a&ai en!.user 4 *a0i *"!*u aja *"'u*a#a Ma!aj"' T"!.,.&i I!/.'#ai (CIO)1

    D"!&a! a+a!a IT Governance  (Ta*a K",.,a TI a!& %ai) a!& %"'ja,a! +i +a,a#

    ua*u .'&a!iai 0"'ua$aa! *"'"%u*4 #aa 0u,u$a! IT rocess (IT Activities) a!& +ija,a!a!

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    20/40

    +a0a* %"'ja,a! "2a'a i*"#a*i4 *"'"!+a,i +a! "/"*i/1 Ba$a! 0a+a #"!2i0*aa! "/ii"!i

    +"!&a! "!+i'i!a #"!&u'a!&i %iaa .0"'ai.!a, +a! #"!i!&a*a! +aa ai!&1 Output  +a!

    .utcome +a'i IT Governance a!& %ai *"'"%u* $a!a +a0a* +i2a0ai jia *a*a ",.,a *"'"%u*

    +i"#%a!&a! +"!&a! #"!&&u!aa! IT  Framework   %"'*a!+a' i!*"'!ai.!a,4 #ia,!a

    +"!&a! #"!&i#0,"#"!*aia! COBIT 4 IT7IL Ma!a&"#"!*4 COSO4 ISO IT S"2u'i* +a!

    "%a&ai!a1

    #ama+ 2.5 S*a!+a'+ F'a#"8.' Au+i*

    2. Audit ek,l-i I,+mai

    M"!u'u* Ha,, (66>:-)4 au+i* *"!.,.&i i!/.'#ai %"'/.u 0a+a %"'%a&ai a0" 

     %"'%ai .#0u*"' +a,a# i*"# i!/.'#ai 0"'ua$aa!1 Au+i* i!i #",i0u*i 0"!i,aia!

    i#0,"#"!*ai4 .0"'ai4 +a! 0"!&"!+a,ia! %"'%a&ai u#%"' +aa .#0u*"' a!& *"0a*1 Au+i*

    *"!.,.&i i!/.'#ai u#u#!a +i%a&i " +a,a# *i&a *a$a04 ai*u 0"'"!2a!aa!4 0"!&ujia!

     0"!&"!+a,ia!4 +a! 0"!&ujia! u%*a!*i/1 B"'iu* i!i a+a,a$ 0"!j",aa! #ai!&7#ai!& *a$a0

    au+i* *"!.,.&i i!/.'#ai:

    -1 P"'"!2a!aa! Au+i*

    S"%",u# au!itor   +a0a* #"!"!*ua! i/a* +a! "jau$ #a!a 0"!&ujia! aa!

    +i,aua!!a4 ia $a'u #"!+a0a*a! 0"#a$a#a! a!& ,"!&a0 #"!&"!ai %i!i ,i"!!a1

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    21/40

    Ba&ia! u*a#a +a'i *a$a0 au+i* i!i a+a,a$ a!a,ii 'ii. au+i*1 A!a,ii 'ii. #",i0u*i

    &a#%a'a! u#u# 0"!&"!+a,ia! i!*"'!a, 0"'ua$aa!1 Da,a# *a$a0 i!i4 au!itor  #"!2.%a u!*u 

    #"#a$a#i "%ijaa!4 0'a*i4 +a! *'u*u' 0"'ua$aa!4 "'*a #"!&i+"!*i/iai %"'%a&ai

    a0,iai +a! ua$a "ua!&a! 0"!*i!&4 u!*u #"#a$a#i 0"!&"!+a,ia! a*a %"'%a&ai *'a!ai

    u*a#a a!& +i0'." .,"$ a0,iai7a0,iai1 T"!i u!*u #"!&u#0u,a! %u*i +a,a# *a$a0

    i!i #",i0u*i 0"!"%a'a! u"i.!"'4 8a8a!2a'a +"!&a! 0i$a #a!aj"#"!4 0"!&ajia!

    +.u#"!*ai i*"#4 +a! .%"'3ai %"'%a&ai a*i3i*a1

    1 P"!&ujia! P"!&"!+a,ia!

    Tujua! +a'i 0"!&ujia! 0"!&"!+a,ia! a+a,a$ u!*u #"!"!*ua! a0aa$ a+a

     0"!&"!+a,ia! i!*"'!a, a!& #"#a+ai +a! %"'/u!&i +"!&a! %ai1 U!*u #"!2a0ai!a4

    au!itor   +a0a* #"!&&u!aa! *"!i 0"!&u#0u,a! %u*i +"!&a! *"!i #a!ua, +a! *"!i 

    au+i* .#0u*"' $uu a!& #"!&&u!aa! 0"!+"a*a! %"'%ai i*"# u!*u au+i* *"!.,.&i

    i!/.'#ai +"!&a! %"'/.u 0a+a 0"!&"!+a,ia! +a! i*"# "2a'a "",u'u$a!1 I!*i +a'i *a$a0

    i!i a+a,a$ au!itor  $a'u #"!i,ai ua,i*a 0"!&"!+a,ia! i!*"'!a,1 Ti!&a* "a!+a,a! a!& +a0a*

    +i&u!aa! .,"$ au!itor   u!*u 0"!&"!+a,ia! i!*"'!a, #"#0"!&a'u$i i/a* +a! ",uaa!

     0"!&ujia! u%*a!*i/ a!& $a'u +i,aua!1

    1 P"!&ujia! Su%*a!*i/

    Ta$a0 "*i&a +a,a# 0'." au+i* +i/.ua! 0a+a +a*a "ua!&a!1 Ta$a0 i!i #",i%a*a!

     0"!",i+ia! a!& *"'0"'i!2i #"!&"!ai %"'%a&ai a,+. au! +a! *'a!ai #",a,ui uji

    u%*a!*i/1 Da,a# "%ua$ ,i!&u!&a! TI4 i!/.'#ai a!& +i%u*u$a! u!*u #",aua! uji

    u%*a!*i/ "0"'*i a,+. au! "'*a !a#a +a! a,a#a* 0",a!&&a! *"'+a0a* +a,a# %"'%a&ai -ile

    +a*a a!& "'i!& a,i $a'u +i"*'ai #"!&&u!aa! 0"'a!*i ,u!a1

    2.8 COBIT  5

    COBIT   #"'u0aa! Control Ob3ectives +a! 0"!&"!+a,ia! i!/.'#ai *"'ai* a!& +i "*

     %"'+aa'a! %"* 0'a2*i2" u!*u #a!aj"#"! *"!.,.&i i!/.'#ai a!& +i"#%a!&a! .,"$

    ISACA %""'*a i!*i*ui *a*a ",.,a TI "ja *a$u! -==1 ISACA #"!&"#%a!&a! +a!

    #"#",i$a'a COBIT   u!*u +iaui "%a&ai "'a!&a i!*"'!a*i.!a, u!*u #"#%a!*u

     0'./"i.!a, TI +a! 0"#i#0i! 0"'ua$aa! #"#"!u$i *ujua! TI!a1 Da! aa* i!i COBIT   5

    $a+i' "%a&ai Framework  "3.,ui +a'i COBIT  161

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    22/40

    #ama+ 2. P"'"#%a!&a! COBIT 

    COBIT  5 a+a,a$ "'a!&a a!& .#0'"$"!i/ a!& #"#%a!*u 0"'ua$aa! u!*u 

    #"!2i0*aa! !i,ai a!& .0*i#a, +a'i TI +"!&a! #"#0"'*a$a!a! ""i#%a!&a! a!*a'a

    #"8uju+a! #a!/aa* +a! #"!&.0*i#a,a! *i!&a* '"i. "'*a 0"!&&u!aa! u#%"' +aa1

    COBIT  5 #"#u!&i!a! i!/.'#ai +a! *"!.,.&i *"'ai* u!*u +ia*u' +a! +i",.,a "2a'a

    #"!",u'u$ u!*u ",u'u$ 0"'ua$aa!4 M"!&a#%i, /u!&i.!a, 0"!u$ %i!i en! to en! 4

    #"!&i!&a* TI *"'ai* +"!&a! "0"!*i!&a!  stake$ol!er   i!*"'!a, +a! "*"'!a,1 P'i!i0 +a'i

     0"!"'a0a COBIT  5 a!i1

    #ama+ 2.8 P'i!i0 COBIT  5

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    23/40

    B"'iu* #"'u0aa! 0"!j",aa! #ai!&7#ai!& a0" "uai +"!&a! &a#%a' 1 +ia*a

    +a,a# 0'i!i0 COBIT  51

    2.8.1 Meme,uhi Keutuha, Stakehlde+

    A0" 0"'*a#a i!i #"!&&a#%a'a! +i#a!a 0"'ua$aa! #"#%u*u$a! 0"!2i0*aa!

    !i,ai (create value) %a&i stake$ol!er 1

    #ama+ 2.9 P'i!i0 0"'*a#a COBIT  5

    COBIT   5 #"#%"'ia! "'a!&a "'ja a!& .#0'"$"!i/ #"#%a!*u 0"'ua$aa!

    #"!2a0ai *ujua! #"'"a +a! #"#%"'ia! !i,ai #",a,ui *a*a",.,a +a! #a!aj"#"! TI a!&

    "/"*i/1 Da,a# #"#0"'*"#ua! "%u*u$a!  stake$ol!er 4 *"'+a0a* *ujua! a!& i!&i! +i2a0ai

    a!i1

    -1 K"%u*u$a! stake$ol!er  aa! %"'u%a$ #"!ja+i *'a*"&i 0"'ua$aa!1

    1 Tujua! +a'i COBIT  5 +i*"'j"#a$a! +a,a# "%u*u$a! stake$ol!er  a!& ,"%i$ 0"i/i4

    "#u+ia! +i*i!+a,a!ju*i! +a! +i"uaia! +"!&a! *ujua! +a,a# 0"'ua$aa!4 a!&

     %"'ai*a! +"!&a! *ujua! TI 0"'ua$aa!1

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    24/40

    #ama+ 2. Tujua! COBIT  5

    2.8.1.1 COBIT  5 IT :elate! Goals

    B"'iu* #"'u0aa! +"'i0i +a'i IT relate! goals +a,a# *a!+a'+ a!& *"'+a0a* 0a+a

    /'a#"8.' COBIT 51

    #ama+ 2.10 COBIT ; IT :elate! Goals

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    25/40

    2.8.1.2 P"#"*aa! Tujua! P"'ua$aa! +"!&a! Tujua! TI

    B"'iu* #"'u0aa! +"'i0i +a'i 0"#"*aa! *ujua! 0"'ua$aa! +"!&a! *ujua! TI

    +a,a# *a!+a'+ a!& *"'+a0a* 0a+a /'a#"8.' COBIT 51

    #ama+ 2.11 P"#"*aa! Tujua! P"'ua$aa! +"!&a! Tujua! TI

    2.8.1.3 P"#"*aa! Tujua! TI +"!&a! P'." COBIT 5

    B"'iu* #"'u0aa! +"'i0i +a'i 0"#"*aa!  IT relate! goals +"!&a! +.#ai! 0'."

    COBIT +a,a# *a!+a'+ a!& *"'+a0a* 0a+a /'a#"8.' COBIT 51

    #ama+ 2.12 P"#"*aa! Tujua! TI +"!&a! P'."

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    26/40

    2.8.2 Covering the Enterprise endtoend 

    P'i!i0 "+ua +a,a# COBIT 5 a+a,a$ covering t$e enterprise en!.to.en! 1  Ga#%a' 

     %"'iu* #"'u0aa! .#0.!"! u!2i +a,a# i*"# *a*a ",.,a1

    #ama+ 2.13 P'i!i0 "+ua COBIT  5

    #ama+ 2.14 Ru," Ta*a K",.,a COBIT  5

    2.8.3 Me,-alikaika, !rame"or#  I,te-+ai u,--al

    COBIT  5 "ja,a! +"!&a! *a!+a' ,ai! a!& '","3a! +a! "'a!&a "'ja a!& +i&u!aa!

    .,"$ 0"'uajaa! a!i:a1 P"'ua$aa! : COSO4 COSO ERM4 ISO =666 +a! ISO -666

     %1 TI *"'ai* : ISO ?5664 ITIL4 ISO >6664 TOGAF4 PMBOK9PRINCE4 CMMI

    21 D,,1

    Ha, i!i #"#u!&i!a! 0"'ua$aa! u!*u #"!&&u!aa! COBIT  5 "%a&ai *a*a ",.,a

    #"!",u'u$ +a! i!*"&'a*.' +a,a# "'a!&a "'ja #a!aj"#"!1

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    27/40

    2.8.4 Kemu,-ki,a, e,dekata, Me,yelu+uh

    COBIT  5 #"!+"/i!iia! a*u "* "!a%,"' u!*u #"!+uu!& 0",aa!aa! *a*a ",.,a

    a!& .#0'"$"!i/ +a! i*"# #a!aj"#"! u!*u 0"'ua$aa! TI1 E!a%,"' COBIT  5 a+a,a$ :

    a1 Fa*.' i!+i3i+u +a! .,"*i/ a!& #"#0"!&a'u$i "ua*u u!*u %""'ja1

     %1 P"!&&"'a +a'i casca!e goals

    21 M"!+"'i0ia! Framework  COBIT  5 +a,a# > a*"&.'i4 a!i:

    #ama+ 2.15 Ka*"&.'i COBIT  5

    B"'iu* #"'u0aa! 0"!j",aa! #ai!&7#ai!& a*"&.'i a!& +i&a#%a'a! 0a+a

    &a#%a' 1- +ia*a:

    a1 P'i!i04 "%ijaa! +a!  Framework 4 %"'$u%u!&a! +"!&a! "!+a'aa! u!*u 

    #"!"'j"#a$a! 0"'i,au #"!ja+i 0a!+ua! 0'a*i u!*u #a!aj"#"! "$a'i7$a'i1

     %1 P'."4 #"!j",aa! "u#0u,a! 0'a*" "2a'a *"'.'&a!iai +a! "&ia*a! u!*u 

    #"!2a0ai *ujua! *"'*"!*u +a! #"!&$ai,a! "u#0u,a! .u*0u* u!*u #"!+uu!&

     0"!2a0aia! *ujua! TI1

    21 S*'u*u' O'&a!iai4 #"!&"*a$ui u!2i "!*i*a 0"!&a#%i, "0u*ua! +a,a# "%ua$

    .'&a!iai1

    +1 Bu+aa4 "*ia +a! 0"'i,au4 #"!ja+ia! i!+i3i+u +a,a# a,a$ a*u /a2*.' "%"'$ai,a!

    +a,a# *a*a ",.,a +a! #a!aj"#"! 0"'ua$aa!

    "1 I!/.'#ai4 %"'ai*a! +"!&a! "#ua i!/.'#ai a!& +i0'.+ui +a! +i&u!aa! .,"$

     0"'ua$aa!1

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    28/40

    /1 Laa!a!4 %"'ai*a! +"!&a! i!/'a*'u*u' +a! a0,iai a!& #"!"+iaa! 0"!&.,a$a!

    *"!.,.&i i!/.'#ai +a,a# 0"'ua$aa!1

    &1 O'a!&4 %"'ai*a! +"!&a! "*'a#0i,a! +a! .#0"*"!i .'a!& a!& +i0"',ua! u!*u 

    "u"a! ua*u *ujua!1

    2.8.5 Mema-i tata kella de,-a, ma,a/eme,.

    COBIT   5 *i+a %"'i/a* #"!"!*ua!4 *"*a0i "%a&ai 0"!+uu!& .'&a!iai u!*u 

    #"!&i#0,"#"!*aia! *a*a ",.,a +a! 0'." #a!aj"#"!4 a!i +"!&a! a'"a u!2i "%a&ai

     %"'iu*1

    #ama+ 2.1 A'"a Ku!2i COBIT  5

    2.8. Mdel )+e dalam COBIT  5

    Da,a# COBIT 5 *"'+a0a* ua*u #.+", '"/"'"!i 0'." a!& #"!"!*ua! +a!

    #"!j",aa! "2a'a +"*ai, #"!&"!ai 0'." *a*a ",.,a +a! #a!aj"#"!1 M.+", *"'"%u*

    #"8ai,i "#ua 0'." a!& %iaa +i*"#ua! +a,a# 0"'ua$aa! a!& %"'$u%u!&a! +"!&a!

    a*i3i*a TI4 "'*a #"!"+iaa! #.+", "%a&ai '"/"'"!i a!& #u+a$ +i0a$a#i +a,a#

    .0"'ai.!a, TI +a! .,"$ #a!aj"' %i!i1 M.+", 0'." a!& +i%"'ia! #"'u0aa! ua*u #.+",

    a!& ,"!&a0 +a! #"!",u'u$4 *a0i %ua! #"'u0aa! a*u7a*u!a #.+", 0'." a!&

    #u!&i! +i&u!aa!1 S"*ia0 0"'ua$aa! $a'u #"!"!*ua! 'a!&aia! 0'."!a "!+i'i "uai

    +"!&a! i*uai!a a!& 0"i/i1 M.+", '"/"'"!i 0'." +a,a# COBIT 5 #"#%a&i 0'." *a*a

    ",.,a +a! #a!aj"#"! TI 0"'ua$aa! #"!ja+i +ua +.#ai! 0'." u*a#a4 ai*u : 

    -1 Ta*a K",.,a4 #"#ua* ,i#a 0'." *a*a ",.,a4 +i#a!a aa! +i*"!*ua! 0'a*i70'a*i

    +a,a# "*ia0 0'." valuate4 

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    29/40

    #"!",u'u$ +a'i uju!& " uju!&1 D.#ai! i!i #"'u0aa! "3.,ui +a'i +.#ai! +a!

    *'u*u' 0'." +a,a# COBIT 1-14 ai*u :

    a1  Align4 lan4 an! Organi6e (APO) P"!",a'aa!4 P"'"!2a!aa!4 +a! P"!&a*u'a!1

     %1  Buil! 4 Acuare, an! Implement  (BAI) M"#%a!&u!4 M"#0"'.,"$4 +a!

    M"!&i#0,"#"!*aia!1

    21  

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    30/40

    1  Accountable: .'a!& a!& 0a,i!& %"'*a!&&u!&ja8a% aa! 0""'jaa! & +i*a!&a!i

    *a/9%a8a$a!!!a *a+i4 +a! ia #"#i,ii $a u!*u #"!a*aa!: @a9Ti+a4 ia #"#i,ii

    $a 3"*. (Pi$a Da,a#)1

    1 Consulte! : .'a!& a!& 0"',u #"#%"'ia! #aua! +a! .!*'i%ui *"'$a+a0 a*i3i*a

    *a+i1

    1  In-orme! : .'a!& a!& 0"',u #"!&"*a$ui "0u*ua! a*au a2*i.! a0a a!&

    +ia#%i,9*"'ja+i1 Ga#%a' +i%a8a$ #"'u0aa! 2.!*.$ +a'i 0"!&&u!aa! RACI 2$a'*1

    #

    #ama+ 2.19 :ACI C$art COBIT ;

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    31/40

    #ama+ 2.1 Hai, RACI C$a'*

    2.8.9 )+e Capailit Mdel

    Pa'a 0"!&&u!a COBIT 1-4 :iskIT, +a! =alIT #u!&i! u+a$ #"!&"!a, a+a!a #.+",

    "#a*a!&a! 0'." +a,a# "'a!&a7"'a!&a *"'"%u*1 M.+", *"'"%u* +i&u!aa! u!*u 

    #"!&uu' *i!&a* "#a*a!&a! 0'." a!& %"'$u%u!&a! +"!&a! TI +a,a# ua*u 0"'ua$aa!4

    u!*u #"!+"/i!iia! 0"'a'a*a! *i!&a* "#a*a!&a!4 +a! u!*u #"!"!*ua! 2",a$ +ia!*a'a

    *i!&a*7*i!&a* "#a*a!&a! "'*a %a&ai#a!a u!*u #"!i!&a*a! 0'." +a,a# 'a!&a u!*u 

    #"!2a0ai *i!&a*a! "#a*a!&a! a!& +ii!&i!a!1

    #ama+ 2.20 P'." Capability M.+",

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    32/40

    S"+a!&a! 0a+a COBIT 54 +i"!a,a! a+a!a #.+", a0a%i,i*a 0'."4 a!&

     %"'+aa'a! 0a+a ISO9IEC -5564 *a!+a' #"!&"!ai o-tware ngineering   +a!  rocess

     Assessment 1 M.+", i!i #"!&uu' 0"'/.'#a!i *ia07*ia0 0'." *a*a ",.,a ( 

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    33/40

    51  re!ictable rocess  P'." a!& +a0a* +i0'"+ii (+ua a*'i%u*) P'." +i a*a *",a$

    +ija,a!a! +a,a# %a*aa! a!& +i*"!*ua! u!*u #"!2a0ai outcome  0'." a!&

    +i$a'a0a!1

    1 Optimising rocess  P'." O0*i#ai (+ua a*'i%u*) P'." +ia*a *"'u +i*i!&a*a!

    "2a'a %"'",a!ju*a! u!*u #"#"!u$i *ujua! %i!i aa* i!i +a! #aa +"0a!1

    M"!u'u* ISACA (6--:5-)4 *"'+a0a* ju&a i!+ia*.' a0a%i,i*a 0'." a!& #a!a

    #"'u0aa! "#a#0ua! 0'." +a,a# #"'ai$ *i!&a* a0a%i,i*a a!& +i*"!*ua! .,"$ a*'i%u*

     0'."1 Bu*i a*a i!+ia*.' a0a%i,i*a 0'." aa! #"!+uu!& 0"!i,aia! a*a 0"!2a0aia!

    a*'i%u* 0'."1 Di#"!i a0a%i,i*a +a,a# #.+", 0"!i,aia! 0'." #"!2au0 "!a# *i!&a*

    a0a%i,i*a1 Di +a,a# "!a# *i!&a* *"'"%u* *"'+a0a* "#%i,a! a*'i%u* 0'."1 Ti!&a* 6 *i+a 

    #"#i,ii i!+ia*.' a0a0u!4 a'"!a *i!&a* 6 #"!a*aa! 0'." a!& %",u#

    +ii#0,"#"!*aia! a*au 0'." a!& &a&a,4 #"i0u! "%a&ia!4 u!*u #"!2a0ai $ai,

    a$i'!a1

    K"&ia*a! 0"!i,aia! #"#%"+aa! a!*a'a 0"!i,aia! u!*u ,"3", - +"!&a! ,"3", a!&

    ,"%i$ *i!&&i1 Ha, i!i +i,aua! a'"!a ,"3", - #"!"!*ua! a0aa$ ua*u 0'." #"!2a0ai

    *ujua!!a4 +a! .,"$ a'"!a i*u a!&a* 0"!*i!& u!*u +i2a0ai4 +a! ju&a #"!ja+i 0.!+ai +a,a#

    #"'ai$ ,"3", a!& ,"%i$ *i!&&i1 M"!u'u* ISACA (6-:5)4 +a,a# 0"!i,aia! +i *ia0 ,"3",!a4

    $ai, aa! +i,ai/iaia! +a,a# a*"&.'i "%a&ai %"'iu*:

    -1 N ( >ot ac$ieve! 9*i+a *"'2a0ai)

    Da,a# a*"&.'i i!i *i+a a+a a*au $a!a "+ii* %u*i a*a 0"!2a0aia! a*'i%u* 0'."

    *"'"%u*1 :ange !i,ai a!& +i'ai$ 0a+a a*"&.'i i!i %"'ia' 67-51

    1 P ( artially ac$ieve! 9*"'2a0ai "%a&ia!)

    Da,a# a*"&.'i i!i *"'+a0a* %"%"'a0a %u*i #"!&"!ai 0"!+"a*a!4 +a! %"%"'a0a

     0"!2a0aia! a*'i%u* a*a 0'." *"'"%u*1 :ange !i,ai a!& +i'ai$ 0a+a a*"&.'i i!i

     %"'ia' -57561

    1 L ( %argely ac$ieve! 9"2a'a &a'i %"a' *"'2a0ai)

    Da,a# a*"&.'i i!i *"'+a0a* %u*i a*a 0"!+"a*a! i*"#a*i4 +a! 0"!2a0aia!

    i&!i/ia! a*a 0'." *"'"%u*4 #"i #u!&i! #ai$ a+a ","#a$a! a!& *i+a i&!i/ia!1

     :ange !i,ai a!& +i'ai$ 0a+a a*"&.'i i!i %"'ia' 567?51

    1 F ( Fully ac$ieve! 9*"'2a0ai 0"!u$)

    Da,a# a*"&.'i i!i *"'+a0a* %u*i a*a 0"!+"a*a! i*"#a*i +a! ,"!&a04 +a!

     0"!2a0aia! 0"!u$ a*a a*'i%u* 0'." *"'"%u*1 Ti+a a+a ","#a$a! *"'ai* a*'i%u* 0'."

    *"'"%u*1 :ange !i,ai a!& +i'ai$ 0a+a a*"&.'i i!i %"'ia' ?57-661

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    34/40

    M"!u'u* ISACA (6--:-)4 ua*u 0'." 2uu0 #"'ai$ a*"&.'i %argely ac$ieve!  (L)

    a*au  Fully ac$ieve!   (F) u!*u +a0a* +i!a*aa! %a$8a 0'." *"'"%u* *",a$ #"'ai$ ua*u

    ,"3", a0a%i,i*a *"'"%u*4 !a#u! 0'." *"'"%u* $a'u #"'ai$ a*"&.'i  Fully ac$ieve!   (F)

    u!*u +a0a* #",a!ju*a! 0"!i,aia! " ,"3", a0a%i,i*a %"'iu*!a4 #ia,!a %a&i ua*u 0'."

    u!*u #"'ai$ ,"3", a0a%i,i*a 4 #aa ,"3", - +a! 0'." *"'"%u* $a'u #"!2a0ai a*"&.'i

     Fully ac$ieve!  (F)4 "#"!*a'a ,"3", a0a%i,i*a 2uu0 #"!2a0ai a*"&.'i %argely ac$ieve! 

    (L) a*au Fully ac$ieve!  (F)1

    K"u!*u!&a! #.+", a0a%i,i*a 0'." COBIT 5 +i%a!+i!&a! +"!&a! #.+",

    "#a*a!&a! 0'." +a,a# COBIT 1-4 +ia!*a'a!a :

    -1 M"!i!&a*a! /.u 0a+a 0'." a!& "+a!& +ija,a!a!4 u!*u #"ai!a! a0aa$

    u+a$ %"'$ai, #"!2a0ai *ujua! +a! #"#%"'ia! outcome  a!& +i0"',ua! "uai

    +"!&a! a!& +i$a'a0a!1

    1 K.!*"! a!& ,"%i$ +i"+"'$a!aa! +"!&a! #"!&",i#i!ai +u0,iai4 a'"!a 0"!i,aia!

    #.+", "#a*a!&a! +a,a# COBIT 1- #"#"',ua! 0"!&&u!aa! "ju#,a$ .#0.!"!

    0"i/i4 *"'#au #.+", "#a*a!&a! u#u#4 #.+", "#a*a!&a! 0'."4 *ujua!

     0"!&"!+a,ia! +a! 0'." 0"!&"!+a,ia! u!*u #"!+uu!& 0'." 0"!i,aia! #.+",

    "#a*a!&a! +a,a# COBIT 1-1

    1 M"!i!&a*a! "a!+a,a! +a! "%"'u,a!&a! +a'i a*i3i*a 0"!&&u!aa! a0a%i,i*a

     0'." +a! "3a,uai!a4 #"!&u'a!&i 0"'%"+aa! 0"!+a0a* +ia!*a'a  stake$ol!er   +a!

    $ai, 0"!i,aia!1

    1 M"!i!&a*a! "&u!aa! +a'i $ai, 0"!i,aia! a0a%i,i*a 0'."4 a'"!a #.+", %a'u i!i

    #"#%"'ia! "%ua$ +aa' %a&i 0"!i,aia! a!& ,"%i$ /.'#a, +a! *",i*i1

    51 S"uai +"!&a! *a!+a' 0"!i,aia! a!& +a0a* +i*"'i#a "2a'a u#u# "$i!&&a

    #"#%"'ia! +uu!&a! a!& ua* %a&i 0"!+"a*a! 0"!i,aia! 0'." a!& a+a

    +i0aa'a!1

    2.9 )e+edaa, COBIT  4 da, 5

    COBIT  +i"!a, ,ua "%a&ai *a!+a'+ !e-acto u!*u "'a!&a "'ja *a*a ",.,a TI ( IT 

    Governance) +a! a!& *"'ai* +"!&a!!a1 Di ii ,ai!  stan!ar!?-ramework   i!i *"'u

     %"'"3.,ui "ja 0"'*a#a a,i +i,u!2u'a! +i -== $i!&&a 'i,i *"'a$i' ai*u COBIT  5 a!&

    +i,u!2u'a! 0a+a Ju!i 6- a!& ,a,u1 Pa+a "*ia0 'i,i!a4 "'a!&a "'ja i!i #",aua!

     0"'&""'a!70"'&""'a! %"%"'a0a 0a'a+ia1

    T"!.,.&i I!/.'#ai +a! 0"#a!/aa*a!!a a!& %"'"#%a!& +"!&a! 2"0a* *"!*u!a

    #"!u!*u* 0"'u%a$a! +a,a# *a*a 2a'a 0"!&",.,aa!!a ju&a1 F'a#"8.' +a,a# au+i* TI 0u!

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    35/40

     0"',u #",aua! 0"!"uaia!1 A,aa! +ia*a #"'u0aa! ja8a%a! 0"'*a#a1 K"+ua4 0"!"'a0a!

    a0a0u! 0a+a *a*a'a! .!"0*ua, " +a,a# *a*a'a! 0'a*i aa! ",a,u #"#u!2u,a! *i*i7*i*i 

    a!& +a0a* +i0"'%aii +a! +i"#0u'!aa! *"'u7#"!"'u1 I!&a* 0"0a*a$: improvement is a

     3ourney, not a !estination1 S"$i!&&a4 /'a#"8.' a0a0u! ju&a 0"',u *"'u +i"#0u'!aa!1

    B"%"'a0a 0"'u%a$a! 0"!*i!& +a,a# COBIT  5 a!i:

    -1 P"'*a#a4 0'i!i0 %a'u +a,a# *a*a ",.,a TI u!*u .'&a!iai4 Governance o- 

     nterprise IT  (GEIT)1 COBIT   5 "%a&ai#a!a ju&a

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    36/40

    COBIT  5 ju&a +i#u*a$i'a! u!*u #"!",a'aa! +"!&a! best practices a!& a+a

    "0"'*i #ia,!a ITIL 3 6-- +a! TOGAF1

    1 Da,a# COBIT  5 *"'+a0a* 0'."70'." %a'u a!& "%",u#!a %",u# a+a +i COBIT 

    1-4 "'*a %"%"'a0a #.+i/iai 0a+a 0'."70'." a!& u+a$ a+a "%",u#!a +i

    COBIT  1-1 S"2a'a "+"'$a!a +a0a* +ia*aa! %a$8a #.+", '"/"'"!i 0'." COBIT  5

    i!i "%"!a'!a #"!&i!*"&'aia! .!*"! COBIT  1-4 Ri IT +a!

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    37/40

    (A( III

    M!O&!"O#I )!N!"IIAN

    P"#%a$aa! 0a+a %a% #"*.+",.&i 0"!",i*ia! i!i #",i0u*i 0"!&u#0u,a!4 0"!&.,a$a!4

    a!a,ii +a*a "'*a1 B"'iu* #"'u0aa! #"*.+" a!& +i&u!aa! u!*u 0"!",i*ia! i!i1

    3.1 Metde )e,elitia,

    #ama+ 3.1 Ga#%a'a! U#u#

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    38/40

    B"'iu* aa! +ij",aa! "2a'a 'i!2i #"!&"!ai #ai!&7#ai!& 0'." "'ja a!&

    *"'+a0a* +a,a# %a&a! &a#%a' 1- +ia*a1

    -1 P"'#i!*aa! P"!",i*ia! Au+i* " P"'ua$aa!

    Ta$a0 0"'*a#a i!i +i,aua! +"!&a! #"!&i'i#a! u'a* i;i! 0"!",i*ia! 0a+a i!*a!i

    a!& i!&i! +i"3a,uai1

    1 M"#0",aja'i Ga#%a'a! U#u# P"'ua$aa!

    K"&ia*a! a!& +i,aua! 0a+a *a$a0 i!i a+a,a$ #"#0",aja'i "ja'a$4 *'u*u' 

    .'&a!iai +a! &a#%a'a! u#u# #"!&"!ai 0"'ua$aa!1 Ha, i!i +i,aua! %"'+aa'a!

    i!iia*i/ "%",u# 0'." "3a,uai +i#u,ai1

    1 M"!"!*ua! 'ua!& ,i!&u0 "3a,uai

    K"&ia*a! a!& +i,aua! 0a+a *a$a0 i!i a+a,a$ %"'+iui %"'a#a #a!aj"' 

     0"'"!2a!aa! *"!.,.&i i!/.'#ai 0"'ua$aa! #"!&"!ai 'ua!& ,i!&u0 /i!a, +a'i

    "3a,uai a!& aa! +i,aua!1

    1 M"!"!*ua! goals casca!e

    Pa+a *a$a0 i!i +i,aua! 0"#"*aa! a!*a'a *ujua! 0"'ua$aa! +"!&a! 0'." +a,a# COBIT1

    Hu%u!&a! a!*a'a *ujua! +a! *'a*"&i %i!i +"!&a! TI $a'u "ja,a!4 u!*u i*u *ujua! TI $a'u

    #"!+uu!& *ujua! %i!i1 U!*u 0"'"!2a!aa! au+i*4 *"',"%i$ +a$u,u #",aua! mapping 

    enterprise goal +"!&a! IT.relate!   goal &u!a #"#a0a'a! *ujua! %i!i "2a'a u#u# +"!&a!

     %"%"'a0a *ujua! TI a!& #"!+uu!& *ujua! %i!i .'&a!iai1 IT.relate!   goals #"'u0aa! IT 

    balance scorecar! a!& #"#a!+a!& TI %"'+aa'a! "#0a* 0"'0"*i/4 "+a!&a! enterprise

     goal #"'u0aa! balance  scorecar! a!& #"#a!+a!& *ujua! .'&a!iai "2a'a "",u'u$a!

     %"'+aa'a! "#0a* 0"'0"*i/1

    51 M"!"!*ua! '"!2a!a "3a,uai

    Ta$a0 i!i +i,aua! "*",a$ #"!&"*a$ui "0a*ia! 'ua!& ,i!&u04 ai*u +"!&a!

    #"#%ua* 'a!2a!&a! 0"'i'aa! $a'ia!4 +a! #"#a*ia! "3a,uai %ia +i","aia!

    +"!&a! *"0a* 8a*u1

    1 M",aua! 0"!&u#0u,a! +a*a

    Pa+a *a$a0 i!i +i,aua! 0'." 0"!&u#0u,a! +a*a u!*u #"!+uu!& 0"#%u*ia!

     0"!i,aia! 0'." "3a,uai1 S"%a&ia! *a$a0a! +a,a# 0"!&u#0u,a! +a*a a+a,a$

     0"!&u#0u,a! +a*a u!*u #"#0"'i'aa! .!*'., i!*"'!a, 0"'ua$aa!1 P'."

     0"!&u#0u,a! +a*a +a0a* +i,aua! +"!&a! 8a8a!2a'a4 .%"'3ai4 +a! #"#0",aja'i

    +.u#"! 0"'ua$aa! "0"'*i SOP4 "%ijaa!7"%ijaa! a*au $ai,7$ai, au+i*

    "%",u#!a1

    >1 M"!"!*ua! *a'&"* 2a0a%i,i* ,"3", +a! #"!&uu' 2a0a%i,i* ,"3",

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    39/40

    S"*",a$ au+i*.' #"!+a0a*a! +a*a a!& +i%u*u$a!4 #aa +i,aua! 0"'$i*u!&a! !i,ai

    a0a%i,i*a +"!&a! "#ua 0'." +i$i*u!& ,"3", a0a%i,i*a!a1

    ?1 A!a,ia GAP +a! 0"#%"'ia! '".#"!+ai

    K"&ia*a! a!& +i,aua! 0a+a *a$a0 i!i a+a,a$ #"!&a!a,ia 0"'%"+aa! ,"3",

    a0a%i,i*a +a,a# 0"'ua$aa! +"!&a! *a'&"* a!& *",a$ +i*"!*ua!1 S"*",a$ 0"'%"+aa!

    ,"3", +i"*a$ui4 +i,aua! a!a,ia #"!&"!ai a'a! +a! '".#"!+ai a!& %ia

    #"!aia! ,"3", a0a%i,i*a 0'." +a,a# 0"'ua$aa!1

    P"!u,ia! ,a0.'a! a$i' "3a,uai1

    =1 La0.'a! a$i' "3a,uai

    Ta$a0 a$i' 0"!",i*ia! i!i a+a,a$ 0"!u,ia! ,a0.'a! a$i' "3a,uai "%a&ai

     0"'*a!&&u!&ja8a%a! 0"!u,i1

  • 8/18/2019 Audit Teknologi Informasi Kinerja Manajemen Menggunakan Framework Cobit 5

    40/40

    &A$AR )USAKA

    A.4 P",i! +a! D"!a'+4 Lau'a1 66?1  In-ormation Tec$nology In T$eory1

    Ca!a+a:C.u'" T"2$!.,.&1

    G.!+.+i.*.4 Sa!.*.1 66>1 Au+i* Si*"# I!/.'#ai P"!+"a*a! COBIT 1

    Jaa'*a:Mi*'a Wa2a!a M"+ia1

    Sa#i*a4 Dia!1 6-1 Au+i* P"!&uu'a! Ki!"'ja Ma!aj"#"! T"!.,.&i I!/.'#ai

     0a+a PT1 Ba! X Ba,i M"!&&u!aa! F'a#"8.' COBIT1

    T'ia!*. R"!+'a1 $**0:99*"!.,.&i1.#0aia!a12.#9*"'a0a!96-96=9-9a0a7*a*a7

    ",.,a7*"!.,.&i7i!/.'#ai7i*7&.3"'!a!2"7i*u775=-?5-1$*#,1 Dia" 6- M"i 6-51

    $**0:998881ia2a1.'&9

    P'a&i*a4 Ca!*ia1 A!a,ii Au+i* Si*"# I!/.'#ai 0a+a D.#ai! APO (Align, lan,

    an! Organise) "anage #uality +"!&a! #"!&&u!aa! C.%i* Framework/Ca!+'a4 Ku'!ia1 Au+i* T"!.,.&i I!/.'#ai #"!&&u!aa! F'a#"8.' COBIT 5 Pa+a

    D.#ai! DSS (D",i3"'4 S"'3i2"4 a!+ Su00.'*) (S*u+i Kau : iG'a2ia T",.#

    U!i3"'i*)1

     IACA/ 6-1  A Business Framework -or t$e Governance an! "anagement O- 

     nterprise IT/USA1

    http://teknologi.kompasiana.com/terapan/2013/09/21/apa-tata-kelola-teknologi-informasi-it-governance-itu--591851.html.%20Diakses%2001%20Mei%202015http://teknologi.kompasiana.com/terapan/2013/09/21/apa-tata-kelola-teknologi-informasi-it-governance-itu--591851.html.%20Diakses%2001%20Mei%202015https://www.isaca.org/http://teknologi.kompasiana.com/terapan/2013/09/21/apa-tata-kelola-teknologi-informasi-it-governance-itu--591851.html.%20Diakses%2001%20Mei%202015http://teknologi.kompasiana.com/terapan/2013/09/21/apa-tata-kelola-teknologi-informasi-it-governance-itu--591851.html.%20Diakses%2001%20Mei%202015https://www.isaca.org/