wulangan klas xi genap · standar kompetensi :8.mengungkapkan gagasan dan perasaan dalam berbagai...

Standar Kompetensi :8.Mengungkapkan gagasan dan perasaan dalam berbagai

bentuk karangan sastra dan budaya Jawa

Kompetensi Dasar 8.1 Menulis karya sastra prosa.

CRITA RAKYAT

Jaka Tarub saha Nawang Wulan, cariyos sawijining wiranem utawi jejaka kaliyan pitu

widadari ingkang saweg lelumban wonten ing sendhang,sanget misuwur ing Pulo

Jawa.Wonten ing Jawa Timur dipunpanggihi cariyos Aryo Menak saha Tunjung Wulan.

Mboten naming wonten ing Indonesia,ing Cina saha Jepang ugi wonten cariyos ingkang

memper utawi mirip kaliyan cariyos Jaka Tarub saha Nawang Wulan.

Cina

Ing Cina kisah menika dipunwastani “Jejaka Tukang Angon kaliyan Putri Penenun. Niu

Lang tukang angon sapi mboten kanyana ningali pitu widadari ingkang nembe lelumban ing

sendhang.Pitu widadari kalawau putrinipun Kaisar Giok.Lembu ingon-ingonipun Niu Lang

ngujuk-ujuki Niu Lang supados ndhusta salah satunggal busana kagunganipun salah

satungaling widadari kalawau.Busana ingkang dipundhusta inggih menika werni abrit kaleres

agemanipun widadari ingkang paling wuragil sesilih Zhi Nu.Cekaking atur Niu Lang

palakrami kaliyan Zhi Nu.Wonten versi sanes inggih menika busananipun Zhi Nu kabur

kenging angin lajeng Niu Lang saged manggihaken busana kalawau Niu Lang kaliyan Zhi Nu

sami-sami tresna lajeng nedya palakrama.Wonten versi sanes bilih Niu Lang naming nyobi

mendhet salah satunggal busana,ananging nalika ingkang kagungan busana inggih menika Zhi

Nu muwun lajeng Niu Lang mboten mentala lajeng busana dipunkonduraken.Niu

Lang.Amargi piyambakan Niu Lang mitulungi Zhi Nu kanthi nyipeng wonten griyanipun Niu

Lang.Lajeng kekalihipun mratelaaken raos tresna lajeng palakrami.Ananging Zhi Nu wonten

ing khayangan nggadhahi tugas nenun mega werni-werni.Amargi Kaisar Giok mangertosi Zhi

Nu nerak paugeran para dewa inggih menika palakrami kaliyan manungsa limrah.Saengga

Kaisar Giok nedya misahaken Zhi kaliyan Niu Dipunbiyantu kaliyan lembunipun ingkang

sejatosipun malihanipun dewa,Niu ngoyak garwanipun inggih menika Zhi,ananging mboten

kanyana-nyana ing madyaning lampah Niu kapisahaken dening samudra ageng.Niu mboten

Wulangan Klas XI Genap

saged nyebrang samudra salajengipun para peksi rumaos trenyuh ningali lelampahan menika

salajengipun damel gugusan memper kreteg ingkang saged dipunangge nyebrang.Kasetyan

sarta katulusan Niu andamel para dewa trenyuh saengga marengaken Niu kepanggih Zhi

pendhak tanggal pitu wulan pitu ing saben taunipun ing penanggalan Cina,Zhi saged

kepanggih Niu. Wonten versi malih sasampunipun palakrami sarta anggadhahi putra kalih Zhi

mboten senggaja manggihi busananipun ingkang rumiyin nate dipundhusta Niu.Amargi Zhi

kangen kaliyan kaluwarganipun ing khayangan Zhi kondur makayangan.Ananging Kaisar

Giok tanggap sasmita sigra damel samudra ageng ingkang saged misahaken Zhi kaliyan

Niu.Zhi mboten saged wangsul ing bumi.Niu naming saged ningali Zhi saking katebihan

nalika Zhi nembe ngronce mega-mega.Amargi para peksi mesakaken dhumateng Niu saengga

pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun para peksi damel gugusan memper kreteg

kangge margi Niu kepanggih Zhi. Tanggal pitu wulan pitu penanggalan Cina dipunpengeti

dados dinten Qi Xi.Para wiranem sami ndonga lajeng ngedalaken ketrampilanipun olah seni

supados pikantuk jodho ingkang sae.Kisah menika mujudaken gegambaran lintang Altair

(Niu Lang) sahan Vega (Zhi Nu) ingkang kapisah dening gugus bimasakti, ananging pendhak

telasing akhir musim panas lintang kekalihipun kepanggih kanthi dipunsranani dening lintang

Deneb saking rasi lintang Cygnus. Peksi-peksi ingkang sabiyantu Niu saha Zhi wonten ing

basa Inggris dipunsebat Magpie ing basa Jepang dipunsebut Kasasagi.

Jepang

Ing Jepang, kisah menika dipunsebat riyaya dinten kaping pitu utawi Tanabata. Ing riyaya

menika tiyang Jepang nyerat panyuwunan ing secuwil dluwang lajeng dipuncenthelaken

dhateng taneman deling.Sasampunipun ariyaya purna delingipun dipunbesmi utawi

dipunlarung ing lepen..

Alkisah Orihime utawi Shokujo, putri Kaisar Langit (Tenkou), saben dintenipun nyulam ing

pinggiring lepen khayangan (Amanogawa). Kain-kain rajutanipun saensu edi peni.Ananging

Orihime rumaos jeleh nindaaken pakaryan menika.Kaisar Tenkou manggihaken Orihime

kaliyan Pangon lembu namanipun Hikoboshi utawi Kengyuu, salajengipun Ori kaliyan Hiko

sami-sami tresna nedya palakrami.Kaisar Tenkou duka mriksani Ori kaliyan Hiko

nglirwaaken kuwajibanipun sakawit inggih menika nyulam kaliyan angon lembu.Lajeng lepen

dipundamel Kaisar Tenkou kangge misahaken Ori kaliyan Hiko.Ori saged kepanggih Hiko

pendhak dinten kaping pitu wulan kepitu saben taunipun.Amargi mboten saged nyebrang

kekalihipun dipuntulungi para peksi ingkang saged damel gugusan memper kreteg.Ananging

menawi dinten kalawau kaleres jawah,para peksi mboten saged biyantu damel gugusan

kreteg.Saengga kanthi kapeksa Ori kedah nengga setaun malih kangge kepanggih Hiko.Jawah

kalawau dipundamel Kaisar Tenkou kangge ngukum Ori kaliyan Hiko menawi kekalihipun

mboten nindaaken kuwajibanipun kanthi sae.

http://maygreen.files.wordpress.com/2007/07/kasasagi.jpg

Mikeran manggihaken busana widadari ing kebonipun Mikeran. Tanabata, widadari ingkang

kecalan busananipun nyuwun priksa dhumateng Mikeran bab busananipun.Ananging Mikeran

tumindak Dora kanthi ndhelikaken busananipun Tanabata.Amargi kekalihipun sami-sami

tresna lajeng palakrami .Sasampunipun putra-putranipun sampun ageng,salah satunggal

putranipun Tanabata manggihaken busananipun Tanabata.Saengga Tanabata badhe minggah

makayangan amargi sampunkuciwa nate dipunapusi dening Mikeran.Salajengipun Tanabata

nggadhahi pamundhutan menawi Mikeran saged nganyam sewu pasang sepatu saking

dami,Tanabata badhe wangsul ing bumi.Ananging Mikeran mboten saged nganyam sewu

pasang sepatu saking dami.Saengga Tanabata kaliyan Mikeran naming saged kepanggih

pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun. Nalikanipun lintang Altair saha Vega sami –

sami pepanggihan.Cariyos punika nggadhahi irah-irahan Hagoromo.

Legenda sanes saking kitab Kojiki nyariosaken wonten abdi wanita nama Miko utawi

Tanabatatsume yang kedah nenun busananipun para dewa ing pinggir lepen,supados wonten

dewa ingkang kersa mundhut garwa piyambakipun,sanadyan naming sewengi kemawon

palakrami kaliyan dewa kalawau ananging lelabetan Miko saged andamel dhusunipun Miko

saged kalis saking bebendu.

Korea

Ing Korea wonten cariyos kanthi nama para paraganipun inggih menika Kyun-wo kaliyan

Chik-nyo utawi, Pangon kaliyan Penenun. Chik-nyo salah satunggalipun putri ingkang

manggen ing kraton sacelakipun lintang-lintang.Chik remen nenun kanthi sae.Ing sawijining

dinten Chik nenun kanthi pola pasuryanipun priya.Lajeng tiyang sepuhipun Chik ndhaupaken

Chik pikantuk Kyun.Chik kaliyan Kyun gesang bebrayan kanthi kebak kabagyan saengga

kekalihipun kesupen dhumateng kuwajibanipun inggih menika nenun kaliyan angen

lembu.Saengga alat tenun sami teyengen sarta lembu sami kapiran.Tiyang sepuhipun Chik

paring paukuman.Paukuman badhe dipunkendelaken manawi Chik kaliyan Kyun purun

nyambut damel kanthi sae.Saengga pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun Chik

nembe saged pinanggih Kyun.Chik kaliyan Kyun sami muwun amargi sungkawa badhe

kapisahaken luhipun ngantos damel bumi bena.Para kewan ing bumi sami kentir katerak bena

ageng.Para peksi lajeng sabiyantu supados Chik kaliyan Kyun pepanggihan pendhak

taunipun,kanthi damel gugusan memper kreteg.Nalika bibar pepanggihan bumi wonten jawah

rintik-rintik nggambaraken Kyun kaliyan Chik badhe pepisahan setaun malih nembe

kepanggih malih.

Eropa

Ing Eropa wonten cariyos Swan Maiden inggih menika nyariosaken pitu putri angsa ingkang

nembe lelumban wonten ing lepen.Pitu putri angsa kalawau mujudaken putri-putri raja

ingkang saged memba-memba memper angsa amargi kagungan jubah angsa.Wonten pemburu

ingkang ketarik dhumateng salah satunggal putri angsa ingkang nembe siram dhateng

lepen.Lajeng pemburu kalawau ndhusta salah satunggal jubahipun putri angsa.Putri angsa

kalawau lajeng palakrami kaliyan pemburu sarta nggadhahi putra.Ing sawijining dinten salah

satunggalipun putranipun putri angsa manggihaken jubah angsa kagunganipun ibunipun

inggih menika putri angsa.Putri angsa lajeng kesah ninggalaken pemburu kaliyan putra-

putranipun sarta maringi piweling menawi pemburu saged nyembadani panyuwunan putri

angsa.Putri angsa badhe wangsul manggihi pemburu garwanipun.Ananging pamundhutan

putri angsa mboten badhe saged dipunleksanani dening pemburu amargi pamundhutanipun

putri angsa sakalangkung awrat .Ananging amargi tresna sarta katulusanipun pemburu,putri

angsa saged kepanggih pemburu sanadyan kedah nglampahi pacoban ingkang awrat sanget.

Ing Italia, putrid angsa kalawau saged memba-memba dados peksi merpati mboten dados

angsa kados cariyos Swan Maiden.. Ing Swedia saha Jerman ugi wonten legenda Putri Angsa

kaliyan Pemburu ananging gunggungipun putri angsa naming tiga mboten pitu.

Ing Vietnam wonten cariyos ingkang nggadhahi kemiripan kaliyan cariyos Orihime kaliyan

Hikoboshi.inggih menika Nguu Lang dan Chuc Nu. Ing di Filipina ugi wonten cariyos kanthi

irah-irahan Seven Young Sky Women..

Sumber :

http://en.wikipedia.org/

http://id.wikipedia.org/

http://www.answers.com/topic/jade-emperor

http://www.advancedpoetx.com/ZHINUWEB/zhibeste7.html

Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,Dutawi E ingkang trep!

1. Wonten nagari pundi cariyos kanthi irah-irahan Seven Young Sky Women

inggih punika.........

A.cin

[*.;%ilipPin

[c; %kisTn\

[f;jp=u

E;Itli

2. Ing Swedia saha Jerman ugi wonten legenda Putri Angsa kaliyan

Pemburu ananging gunggungipun putri angsa inggih punika.........

http://www.advancedpoetx.com/ZHINUWEB/zhibeste7.html

A;pitu

[*;szi

[c;lim

[f;sewels\

E; tig

Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2

6

3.Wonten ing cariyos versi Jepang,nama Niu Lang kasebat Orihime sawijining putri Kaisar

langit asmanipun Ten Kou.Salajengipun nama peksi-peksi ingkang sabiyantu Orihime

inggih punika……

A.@ssgi

[*.;@ssmi

[c;@ssri

[f;@ssti

E; mgPi

4.Kisah menika mujudaken gegambaran lintang Altair (Niu Lang) saha (Zhi Nu) kagambaraken

dening lintang inggih punika……

A.[p+g

[*.;[%+g

[c; [%+n

[f;[p+r

E;[pp

5.Wonten ing tanggal pitu wulan pitu penanggalan Cina dipunpengeti dados upacara inggih

punika…….

A.@iki

[*.;@+ikii

[c;kki

[f;@=+k+


7

E; kik+

6. Wonten nagari pundi cariyos kanthi nama para paraganipun inggih menika Kyun-

wo kaliyan Chik-nyo utawi, Pangon kaliyan Penenun inggih punika……...

A.[@o[ry

[*.;Itlii

[c;jp=

[f;cin

E; p+i[ytNm\

7. Ing Nagari pundi wonten cariyos ingkang nggadhahi kemiripan kaliyan cariyos Orihime

kaliyan Hikoboshi.inggih menika Nguu Lang dan Chuc Nu inggih punika…..

A.[j/mn\

[*.;Itlii

[c;jp=

[f;cin

E; p+i[ytNm\

8. Ing Cina wonten upacara para wiranem sami ndonga lajeng ngedalaken ketrampilanipun

olah seni supados pikantuk jodho ingkang sae inggih punika…..

. A.t=glPitu

[*.;t=glTelu

[c;t=glLim


8

[f;t=glSz

E; t=glSijii

9. Lembu ingon-ingonipun Niu Lang ngujuk-ujuki Niu Lang supados ndhusta salah

satunggal busana kagunganipun salah satungaling widadari,tegesipun ndhusta inggih

punika…...

A.mLyu

*;nzis\

[c;luz

[f;mbu/

E:[vo[l=o

10. Kapisah dening gugus bimasakti, ananging pendhak telasing akhir musim panas

lintang kekalihipun kepanggih kanthi dipunsranani dening lintang Deneb saking rasi

lintang inggih punika…….

A.cigNus\

*;cikNus\

[c;cinNus\

[f; cgNus\

E:cgNs\

A. REMIDIAL

Teks Pawartos Radio “BAB SARWA-SARWI”


9

Pata miyarsa panjenengan mangertos bilih Elar nyamuk sadhetik obahipun kaping 1000 Wonten uler tanah ingkang panjangipun namung sapraselangkung inci.Wonten ingkang

panjangipun ngantos kaping 11.Uler lemah mboten gadhah paru-paru amargipiyambakipun ambegan liwat kulitipun.Sawetawis jinis uler tanah wonten ingkangnggadhahi jantung cacah 10.

Cleopatra ngetes keampuhanipun wisa kanthi nyoba wisa puniku dhumateng budhakipun Elizabeth I saking Inggris kagungan rok cacahipun 3000 iji Menawi es ing Antartika dados toya,toyanipun bakal ngelebi laut ingkang inggilipun 240

kaki,saha damel kelem seprasekawan donya puniki.Panjebar Semangat No.39 23 Sep 2000


1. Tembung wisa sami tegesipun kaliyan tembung inggih punika…………a. obatb. jamuc. racund. dhaharane. unjukan

2. Tembung elar sami tegesipun kaliyan tembung inggih punika…………a. swiwib. wuluc. kulitd. kukue. capit

3. Tembung dasanamanipun lemah inggih punika…………a. Bantala,kisma,siti,kumarab. Bantala,kisma,siti,pratiwic. Bantala,bagaskara,pratiwid. Bantala,siti,pratiwi,driyae. Bantala,siti,giri,kisma

B. PENGAYAAN

Para pamirsa Teladan TV

Tiyang Jawi asring ngawonteni pengetan tanggap warsa kanthi petangan menawiyuswa jangkep wolung warsa sinebat windon.Ubarampe upacara windon utawiSewindunan inggih punika sekul tumpeng kanthi dipunparingi wolung tigangodhok,jenang abang (bubur ngangge gendhis jawi) kaliyan jenang putih (bubur


10

pethak.)Pengetan kedah dipuntindakaken sedinten utawi kalih dinten sasampunipundinten wiyosan ancasipun supados panjang yuswa.Menawi kakung ngawontenakenwiyosan kalih windu,lare wau kasebat jaka amargi swantenipun sampun ngagor-agori (swanten ageng).Menawi pengetan sekawan windu namanipun tumbuk alit(32 warsa),menawi wiyosan kaping 62 warsa namanipun tumbuk ageng.


1. Ngengingi menapa temanipun teks pawartos Teladan TV ing nginggil punika.......

A. Tedhak Siten.B. Jumenengan.C. Bubak Kawah.D. Nyewu.E. Tanggap Warsa.

2. Ingkang mboten kalebet ubarampe ing upacara Windon inggih punika.........

A. Gule Menda.B. Jenang abang.C. Jenang Putih.D. Tigan Godhok.E. Sekul tumpeng.

3. Ingkang mboten kalebet nama upacara wonten ing tanggap warsanipun tiyang

Jawi inggih punika...........

A. Tumbuk Ageng.B. Kol-kolan.C. Tumbuk Alit.D. WindonE. Rong windonan.

4. Kenging punapa pengetan tanggap warsa ’’Windon’’limrahipun dipunlampahi

nglangkungi setunggal utawi kalih dinten tanggal miyosipun tiyang Jawi inggih

punika....

A. supados gesang mulya.B. supados enggal pikantuk jodho.C. supados panjang yuswa.D. supados awet enemE. supados wilujeng.

5. Punapa ingkang dipunwastani jenang abang punika......

A. Jenang kacampur gendhis pasir.B. Jenang kacampur santen.C. Jenang kacampur susu.D. Jenang saking tepung ketanE. Jenang kacampur gendhis Jawi.


Wulangan 2

Kompetensi Dasar : 6.1 Menceritakan dan m

media

6.1 Nyariosaken saha a

media.

Kethoprak wiwit bebukanipun awujud ded

ngawontenaken lelipur sinambi nabuh l

ndadari,kasebut GEJOG.Sasampunipun

tetembangan.Salajengipun wonten tambah

KETHOPRAK LESUNG.,kedadosan in

dipunwontenaken pagelaran kethoprak kant

Pagelaran Kethoprak kawiwitan ingkang res

KETHOPRAK WREKSOTOMO,dipunpa

sadaya priyayi kakung.Cariyos ingkang dip

Gendhini,Darma-Darmi lan sapanunggilipu

Wontening gegayutan kaliyan pagelaran

saged dipunbedaaken kados makatem inggih

1. Kotekan Lesung inggih menika w

ing tembe wingking dados pagelaran

2. Kethoprak Lesung Wiwitan inggih

saha cariyosipun bab panggesangani

3. Kethoprak Lesung inggih menika m

rakyat saha dipuniringi gamelan kad

4. Kethoprak Gamelan inggih menika

cariyos Panji kaliyan ageman “Mesi
11
enanggapi s eni pertunjukan tradisional Jawa dari berbagai

nanggepi seni pertunjukan Jawa saking mawarni-warni

Kethoprak

olanan para priya wonten ing dhusun ingkang nembe

esung kanthi irama wonten ing wekdal purnama

punika mindhak dipunregengaken mawi

an kendhang,terbang kaliyan suling,pramila kasebat

g warsa 1887.Rikala warsa 1909 kawiwitan

hi jangkep.

mi wonten ing ngarsanipun masyarakat inggih menika

ndhegani dening Ki Wisangkoro,paraga kethoprak

ungelaraken inggih menika : Warsa-Warsi,Kendhana-

n.

“teater” para narapraja,pramila pagelaran kethoprak

menika:

iwit bukanipun kethorak kaliyan dados winih wonten

kethoprak.

menika Kotekan Lesung dipunjangkepi kaliyan beksan

pun para tani.

ujudaken pagelaran jangkep kanthi ngangge cariyos

osta kendhang,suling,terbang lan lesung.

sami kaliyan Kethoprak Lesung,dipunjangkepi kaliyan

ran” ( Baghdad )


12

5. Kethoprak Gamelan Pendhapa inggih menika cariyosipun ngemungaken cariyos babad

lajeng pagelaranipun wonten ing salebetipun pendhapa.

6. Kethoprak Panggung inggih menika pagelaran kethoprak wonten ing panggung kanthi

cariyos campuran kadosta cariyos rakyat,sejarah,babad ugi cariyos mendhet saking nagari

manca kadosta Sampek Eng Tay,Putri Johar Manik,lan sapanunggilipun.Busananipun

kethoprak nyelarasaken kaliyan busana para narapraja Jawi rikala rumiyin.Umpami Patih

Gajah Mada agemanipun rikala jaman Majapahit.Cariyos Baghdad agemanipun kasebat

Mesiran inggih menika ngagem kain sutra.Ingkang dados cirri wancinipun kehoprak inggih

tembang,dialog,monolog,waranggana saha gamelan (

kendhang,saron,kethuk,kenong,kempul,gong bumbung , gong kemada saha keprak.

Jathilan

Jathilan punika beksan rakyat ingkang sacral amargi kangge ngaturi roh kuda.Roh kuda

dipunanggep saged njagi katentreman.Ananging sakmenika Jathilan dipunpentasaken minangka

beksan panglipur ing pahargyan supitan,resepsi manten lansapanunggilipun.

Beksan dipupentasaken dening enem tiyang kanthi pasangan.Paraganipun inggih menika

prajurit,buta,Anoman,Barongan saha Penthul.Busananipun wonten kalih jinisipun inggih menika

busana asli utawi realis kadosta celana sadhengkul,jarik batik,kaos lengen

panjang,stagen,srempang,sampur,iket,sumping saha kacatingal cemeng.Busana lelakonan utawi

nonrealis inggih menika ngagen mustakanipun Panji ing cariyos Panji utawi mustakanipun paraga

wayang wong lansapanunggilipun.

Instrumen Jathilan inggih menika kendhang,saron,gong,boning,slompret saha ketipung.Pagelaran

Jathilan kaperang tiga inggih menika:

1. Sesi Perang.inggih menika prajurit ingkang nembe gladhen perang.

2. Sesi Lawakan inggih menika prajurit sami kendel ngaso anggenipun beksan.Lajeng medal

juru panglipur inggih menika naga,penthul,celeng,tembem,pecet,jeber

lansapanunggilipun.

3. Sesi Trance inggih menika prajurit ingkang sesi sesi perang sampun purna anggenipun

ngaso lajeng sami kesurupan roh kuda saengga sami polah ingkang mboten


13

kantenan.Prajurit wau ugi saged nyrumbat klapa ngangge waja,ngremus mawa

lansapanunggilipun.


1. Saking nagari pundi cariyos kethoprak kanthi irah-irahan Sam Pek Eng Tay inggih

menika.........

A.cin

[*.;%ilipPin

[c; %kisTn\

[f;jp=u

E;qailn\

2. Inggih menika mujudaken pagelaran jangkep kanthi ngangge cariyos rakyat saha

dipuniringi gamelan kadosta kendhang,suling,terbang lan lesung.Kalebet kethoprak inggih

menika…

A;&e[jog\

[*;%=gu=

[c;%enDp

[f;gmelLn\

E;Xsu=

3. Inggih menika pagelaran kethoprak wonten ing panggung kanthi cariyos campuran

kadosta cariyos rakyat,sejarah,babad ugi cariyos mendhet saking nagari manca kadosta

Sampek Eng Tay,Putri Johar Manik,lan sapanunggilipun.Kalebet kethoprak inggih menika…

A;&e[jog\


14

[*;%=gu=

[c;%enDp

[f;gmelLn\

E;gmelLnPenDp

4. Inggih menika cariyosipun ngemungaken cariyos babad lajeng pagelaranipun wonten

ing salebetipun pendhapa.Kalebet kethoprak inggih menika…

A;Xsu=wiwitTn\

[*;%=gu=

[c;%enDp

[f;gmelLnPenDp

E;Xsu=

5. Inggih menika wiwit bukanipun kethorak kaliyan dados winih wonten ing tembe

wingking dados pagelaran kethoprak.Kalebet kethoprak inggih menika…

A;Xsu=wiwitTn\

[*;[@o[tkKnLesu==

[c;%enDp

[f;gmelLnPenDp

E;%=gu==

B. REMIDIAL



15

1. Inggih menika Kotekan Lesung dipunjangkepi kaliyan beksan saha cariyosipun bab

panggesanganipun para tani.Kalebet kethoprak inggih menika…

A;Xsu=wiwitTn\

[*;%=gu=

[c;%enDp

[f;gmelLnPenDp

E;Xsu=

2. Inggih menika sami kaliyan Kethoprak Lesung,dipunjangkepi kaliyan cariyos Panji kaliyan

ageman “Mesiran” ( Baghdad ).Kalebet kethoprak inggih menika…

A;&e[jog\

[*;%=gu=

[c;%enDp

[f;gmelLn\

E;Xsu=

3. Pagelaran Kethoprak kawiwitan ingkang resmi wonten ing ngarsanipun masyarakat inggih

menika KETHOPRAK WREKSOTOMO,dipunpandhegani dening inggih menika…

A.@iwisNuAfi

[*.;@iwis=kr


16

[c;@iwis=genii

[f;@iwis=sua/fi+

E; @iwis=sy

4. Kethoprak wiwit bebukanipun awujud dedolanan para priya wonten ing dhusun ingkang

nembe ngawontenaken lelipur sinambi nabuh lesung kanthi irama wonten ing wekdal purnama

ndadari.Dipunsebat inggih menika

A;&e[jog\

[*;%=gu=

[c;%enDp

[f;gmelLn\

E;gmelLnPenDp

5. Ingkang dados ciri wancinipun kehoprak inggih tembang,dialog,monolog,waranggana saha

gamelan kendhang,kethuk,kenong,kempul,gong bumbung , gong kemada saha keprak,sarta

inggih menika…

. A.$[ron\

[*.;femu=

[c;ktipu=

[f;sLenQem\

E; g=mB=

6. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Jathilan inggih punika.......


17

A. busana realis.B. busana non realis.C. pecut.D. Dhadhak merak.E. pawang.

7. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Kethoprak Lesung inggih punika.........

A. ndadi.B. alu.C. lesung.D. Lakon pademangan.E. Lakon Darma-darmi

8. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Kethoprak Gamelan inggih punika...........

A. dhalang.B. dekorasi.C. Busana non realis.D. Naskah skenarioE. Lakon babad.

9. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Reog inggih punika....

A. pengiring.B. Dhadhak merak.C. Busana realis.D. Kaca tingal cemengE. Asli Ponorogo.

10. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Jathilan inggih punika.......

A. busana realis.B. busana non realis.C. pecut.D. Dhadhak merak.E. pawang.

DODOL DHAWET

Salah satunggalipun adicara nalika tiyang Jawi ngayahi gadhah damel mantu, inggih punika

dodol dhawet. Dodol dhawet dados salah satunggalipun rerangken budaya kang kedah

dipunlampahi. Mliginipun ing pihak penganten putri saderengipun tumapak ing adicara panggih.

Punapa tegesipun makna ingkang sinengker ing upacara dodolan dhawet puniku, mbok

menawi dereng kathah ingkang mangertosi. Miturut pangertosan ingkang sampun sumebar,


18

adicara dodol dhawet kanthi arta kreweng minangka gegambaran ingkang kagungan kersa gadhah

mantu mbage raos bingah dhumateng tiyang sanes. Kanthi kasegeran dhawet ingkang dipunsade

ing madyaning raina/siyang wancinipun tiyang ngelak damel seger dhumateng para tamu tanpa

pamrih punapa-punapa. Raos legawa wau dipungambar ngagem arta kreweng.

Wondene raos manisipun juruh ingkang dipundamel saking gendhis Jawi nggambaraken

kautaman, amargi raos legi

minangka pokokipun tiyang bebrayan. Semanten ugi santen saking parutan klapa ingkang

raosipun gurih mengku kekajengan mugi-mugi ing bebrayan punika tansah gadhah daya lan

mahanani kangge bebrayan agung.

C. PENGAYAAN


1. Teks siaran pawartos Basa Jawi ing nginggil kapethik saking kalawarti punapa?

A. Jaya BayaB. Panjebar SemangatC. SempulurD. Djaka LodangE. Damar Jati.

2. Punapa tegesipun arta kreweng miturut teks ing nginggil punika?A. Arta recehanB. Arta saking dluwangC. Arta saking pecahan gendhengD. Arta saking pecahan kacaE. Arta saking lemah ingkang dicithak bunder.

3. Ingkang mboten kalebet ubarampe adicara “Dodol Dhawet” kanthi paugeran wonten ing teksing ngggil punika punapa?

A. Arta KrewengB. Pisang RajaC. SantenD. JuruhE. Gendhis Jawi.


19

4. Punapa tegesipun raos legawa miturut teks ing nginggil punika?A. Raos bingahB. Raos bombongC. Raos ngelakD. Raos syukurE. Raos ikhlas.

5. Punapa tegesipun juruh ingkang kadamel saking Gendhis Jawi miturut teks ing nginggilpunika?

A. Kautaman utawi pokokB. kabecikanC. PatuladhanD. PaugeranE. Pasedherekan.

Ko

m

A.

su

m

su

Ga

M

B.

Basa Jawa Kelas X SMA/

mpetensi Dasar : 7.1 Me

7.1 Ne

acapat.

PANGERTOSAN BAB L

Ing donyaning Seni Mu

1. Jinis musik Diatonis

Ingkang pinanggih ing

2. Jinis musik Pentatonis

Ingkang pinanggih in

Kethuk-Kenong, Kemp

Samber-rapetipun Lara

wantening tetiyang ingkang

usik Pentatonis, tetiyang

wantenipun kaliyan laras ala

Tembang Macapat bak

melan, wondene kala mang

acapat kanthi laras dhasar D

LARAS

Ing musik pentatonis utaw

1. Laras Slendro

Gamelan Laras Slendro T

punika:

Angka

6 Enem ageng

1 Barang = Si

2 Jangga (gulu

3 Dhadha (ten

5 Lima ageng

MA Semester 2

20

lagukan dan menganalisis struktur tembang macapat

mbangaken sarta saged nganalisis struktur tembang

ARAS

sik, laras (interval) wonten warni kalih inggih punika:

alat musik: Keyboard, Piano, Guitar lsp

g alat musik Gamelan Jawa kadosta: Saron, Bonang,

ul/ Gong, Penembung (Slenthem), Gender lsp.

s ingkang pinanggih ing alat musik kaliyan Vokal utawi

“menyanyi” ing musik Diatonis utawi “nembang” ing

wau kedah saged nglarasaken utawi njumbuhaken

t musik utawi Gamelan, sampun ngantos fals utawi blero.

enipun ngginakaken laras dhasar musik Pentatonis utawi

sanipun ing Langgam Jawi utawi Campursari wonten Bawa

iatonis, punika kalebet “ngruda peksa” ing bab laras.

i Gamelan Jawa Laras kaperang dados kalih inggih punika:

itilaras saha urut-urutanipun laras ing Instrumen Gender inggih

Katrangan Kawaos

/ andhap Nem

ji ageng/ andhap Ji

) = Loro ageng/ andhap Ro

gah) = Telu ageng/ andhap Lu

/ andhap = Lima Ma

Wulangan 3


21

6 Enem ageng/ andhap = Enem Nem

1 Barang = Siji tengahan Ji

2 Jangga = (gulu) = Loro tengahan Ro

3 Dhadha (tengah) = Telu tengahan Lu

5 Lima tengahan = Lima Ma

6 Enem tengahan = Enem Nem

1 Barang = Siji alit (inggil) Ji

2 Jangga = Loro alit (inggil) Ro

3 Dhadha = Telu alit (inggil) Lu

Tengahan Alit

(Andhap) (Inggil)

Gambar (B) Pelog Barang Gambar Gender Laras Slendro

6 1 2 3 5 6 1 2 3 5 6 1 2 3

Ageng Tengahan Alit

(Andhap) (Inggil)

2. Laras Pelog

Gamelan Laras Pelog kaperang dados kalih inggih punika:

a. Laras Pelog Bem (Laras Lima lan Pelog Nem)

b. Laras Pelog Barang

Cara nabuhipun ing Instrumen Saron utawi Slenthem, yen laras Pelog Bem

wilahan Pelog Barang boten katabuh, dene yen nabuh laras Pelog Barang

wilahan ingkang Pelog Bem boten dipuntabuh.

Gambar Saron/ Slenthem Laras Pelog

6 1 2 3 4 5 6 7

Namaning Titilaras Pelog saha Pamaosipun

Angka Katrangan Kawaos

1 Bem = Siji Ji

2 Jangga (gulu) = Loro Ro


22

3 Dhadha (tengah) = Telu Lu

4 Pelog = Papat Pat

5 Lima = Lima Ma

6 Enem = Enem Nem

7 Pitu = Pitu Pi

Titilaras saha urut-urutaning laras ing Instrumen Gender

Gambar (A) Pelog Bem

1 2 3 5 6 1 2 3 5 6 1 2 3

Ageng

6 7 2 3 5 6 7 2 3 5 6 7 2 3

Ageng Tengahan Alit

(Andhap) (Inggil)

Katrangan: Wonten ing Instrumen Gender Pelog Bem menapa dene Pelog

Barang kalih-kalihipun boten wonten wilahan 4 utawi Pelog

C. PANGERTOSAN BAB PATHET

Ingkang kawastanan “pathet” inggih punika watesaning suwanten (laras) utawi

tibaning suwanten (ambitus) wiwit saking laras ingkang andhap dumugi ingkang inggil

piyambak. Ing gamelan Laras Slendro wonten tiga inggih punika:

1. Pathet Nem

2. Pathet Sanga

3. Pathet Manyura

Wondene ing gamelan Laras Pelog ugi kaperang dados tiga inggih punika:

1. Pathet/ Pelog Lima

2. Pathet/ Pelog Enem

3. Pathet Barang

Cakepan (syair/ lirik) ing Sekar punika ngewrat pitedah sae inggih punika:

Mila kedah makaten wajibing tiyang gesang punika, menawi dereng kasembadan

gesang ingkang sekeca namung kedah narimah, nanging ugi kanthi pambudidaya lan


23

ndedonga. Samanten ugi boten kenging kabesturon utawi lirwa. Sagedipun kalampahan

srana pambudidaya/ usaha. Sadaya tindak-tanduk sageda mranani tiyang sanes. Sabarang

tumindak kedah katata amrih prayoga. Tiyang gesang kedah saged “nut ing jaman

kalakone” wiwit lair dumugi wekdal sapunika kanthi boten nilar dugi prayogi.

2. Sekar Sinom “WENIKENYA”

(Laras Pelog Pathet Nem)

1 2 2 2 . 2 2 . 2 1 2 . 3 . 0

Sa- mang- sa- ne pa- sa- mu- wan

1 1 1 1 . 2 3 1 . 2 1 6 . 5 . 0

Me- ma- ngun mar- ta mar- ta- ni

1 2 3 . 2 1 6 5 . 5 6 . 5 3 2 . 1 . 0

Si- nam- bi ing saben mang- sa

6 1 1 1 1 1 . 2 3 1 . 2 . 1 6 . 0

Ka- la kala- ne a- se- pi

1 2 2 2 . 2 2 1 2 . 3 . 0

Le- la- na te- ki te- ki

1 1 1 1 1 1 1 . 2 3 2 . 0

Ngga- yuh ge- yong- an- ing ka- yun

3 5 5 5 5 6 . 5 3 2 . 1 . 0

Ka- yung- yun e- ning- ing tyas

6 1 1 1 1 1 2 3 1 . 2 . 1 6 .0

Sa- ni- tya sapi- nrih- a- tin

2 3 3 3 . 2 2 2 2 2 2 3 1 6 1 2 . 0

Pu- guh panggah ce- gah dhahar la- wan nendra

Kapethik saking serat Wedhatama

Udani

Cakepan Sekar Sinom punika isi piwucal ingkang sae mliginipun tumrap para

pangarsa pangembating praja, supados anuladha lekasing Kanjeng Panembahan Senapati,

ingkang tansah mbudidaya amrih kerta raharjaning negari lan kawula.

Panjenenganipun asring nilar praja tindak cangkrama ing papan asepi saperlu

manengku puja semadi nggemblengaken Cipta-Rasa-Karsa, meminta sihing Gusti

Ingkang Kuwaos amrih katentremaning Praja lan Kawula. Kanthi makaten

Pamjenenganipun tansah sesirik angirangi dhahar lan sare.

3. Sekar Dhandhanggula “BANJET”


24

(Laras Pelog Pathet Barang)

3 5 6 7. 7 7 7 7 7 6 7 2 . 3 . 2 7. 6 5 .0

Sas- mi- ta- ning a- u- rip pu- ni- ki

3 5 6 7 . 6 5 7 6 5. 6 5 3 . 2 . 0

Ma- pan e- wuh yen du- rung we- ruh- a

2 3 5 2 3 5 6 7 6 . 7. 6 . 5 . 0

Pan ju- me- neng ing u- rip- e

7 2 2 2 2 2 3 5 .0

A- keh kang nga- ku a- ku

7 6 5 . 6 5 3 . 2 2 3 5 6 7 2 7 2 . 3 . 2 . 7 .

0

Pa- ngra- sa- ne sampun u- da- ni

7 7 7 7 7 7 . 6 7 2 3 2 7 . 6 . 5 . 0

Tur du- rung wruh ing rasa

2 2 3 5 6 . 7 2 7 2 . 3 . 2 . 7 . 0

Ra- sa kang sa- tu- hu

2 3 5 2 3 5 6 7 5 . 0

Ra- sa- ne rasa pu- ni- ka

3 2 1 2 . 2 2 2 2 3 4 . 32 3 . 0

U- pa- ya- nen da- ra- pon sampur- na u- gi

7 2 2 2 3 2 7 . 7 . 6 7 . 7 . 0

Ing ka- hu- rip- an- i- ra

Kapethik saking serta Wulangreh, anggitanipun Sri

Pakubuwana IV

Pratelan

Menawi kagatosaken cakepan ing sekar macapat punika cetha sanget bedanipun

yen katanding kaliyan lagu-lagu Langgam, Campursari lan lagu Indonesia Pop lsp.

Tembang macapat kathah-kathahipun ngewrat pitutur utami, yen lagu Langgam,

Campursari lan Lagu Pop Syair/ Lirik isi bab katresnan, prenesan lan gegujengan.

Cakepan ing Sekar Dhandhanggula Banjet punika ngewrat pitutur ingkang utami,

inggih punika: tiyang gesang badhe ewuhaya ing pambudi yen dereng nyumerepi jejering

gesang. Wekdal punika kathah tiyang ingkang sok mangertos, kuminter, lan kumawasa.

Sadaya wau titikanipun tetiyang ingkang kirang olah raos-pangraos. Pramila raos-

pangraos kedah dipungegulang kanthi sampurna ing sauruting gesangipun.

1. Dipunterangaken isinipun Macapat Sinom ing ngandhap menika!..

Kinanthi


25

Siji-siji yen nyurtanah

Telu-telu telung ari

Pitu-loro mitung dina

Lima-lima matang desi

Loro-lima nyatusi

Wilujengan nyewu ari

Enem-lima cara lampah pangetangnya

A. REMIDIAL

1. Dipunterangaken isinipun Macapat Dhandhanggula ing ngandhap menika!..

Dhandhanggula

Lamun ngudi gesang kang utami,

Angon ulat klawan angon ilat,

Den udi murih becike,

Ugi ngen angenipun

Manah suci jujuring ati

Jumbuh lair batinnya

Aywa sasar-susur,

Yen ngendika dipun laras,

Kedah leres tur jumbuh lair lan batin,

Temen tinemu mulya

(Kapethik JL 09-08-2008)

B. PENGAYAAN

1. Sekar Macapat Dhandhanggula ing nginggil punika dipunripta kanthi ngemot

rerengganing basa punapa kemawon?

A. Purwakanthi sastra,swara,basa,entar,plutan.

B. Sanepa,purwakanthi basa.

C. Entar.

D. Entar,dwilingga salin swara,purwakanthi sastra,basa,entar,plutan.

E. Dwilingga,dasanama,entar,plutan,purwakanthi swara.

Sekar Macapat Sinom

Sekar sinom ginupita,

dadya peling kita sami,


26

Setu Wage ri samana

tanggal pitulikur Mei,

kalih ewu nem warsi

kanci ngancik bangun esuk,

lindhu gung nrajang mbuncang,

reh Ngayogyakarta nagri,

miwah nyrambah ing laladan Jawa Tengah.

Kapethik saking Djaka Lodang

2. Sekar Macapat Sinom ing nginggil punika suraosipun ngengingi inggih menika….

A. Lelampahan rikala redi Merapi njebluk

B. Cariyos ngengingi pagebluk wabah flu burung

C. Lelampahan nalikanipun lindhu ageng ing Jawa Tengah

D. Lelampahanipun nalikanipun laladan Ngayogyakarta badhe katerak Tsunami ing

27 Mei 2006

E. Lelampahan ingkang nggambaraken nalikanipun dumuginipun lindhu ageng ing

Ngayogyakarta saha Jawa Tengah

Sekar Macapat Dhandhanggula

Dhandhanggula resep watakneki

Pangkur sereng Sinom renyah grapyak,

Maskumambang panlangsane,

Sembrana watakipun,

pun Pocung ingkang andarbeni,

Megatruh nglangut rasa,

Durma galakipun,

dene Mijil prihatinnya,

Gambuh genah Kinanthi ing seneng asih,

Asmarandana tresna.

(Kapethik saking Djaka Lodang)

3. Sekar Macapat Dhandhanggula ing nginggil punika suraosipun ngengingi

A. nama-nama sekar macapat

B. jinisipun sekar macapat.

C. watakipun sekar macapat

D. mupangatipun sekar macapat

E. urut-urutanipun sekar macapat

4. Ingkang mboten kalebet watakipun sekar macapat inggih punika….

A. Dhandhanggula wonten 10 guru gatra


27

B. Dhandhangula resep watakipun

C. Kinanthi remen asih

D. Pocung sembrana watakipun

E. Mijil prihatin

Dhandhanggula

Lamun ngudi gesang kang utami,

Angon ulat klawan angon ilat,

Den udi murih becike,

Ugi ngen angenipun

Manah suci jujuring ati

Jumbuh lair batinnya

Aywa sasar-susur,

Yen ngendika dipun laras,

Kedah leres tur jumbuh lair lan batin,

Temen tinemu mulya

(Kapethik JL 09-08-2008)

5. Sekar Macapat Dhandhanggula ing nginggil punika dipunripta kanthi ngemot

rerengganing basa punapa kemawon?

A. Purwakanthi sastra,swara,basa,entar,plutan.

B. Sanepa,purwakanthi basa.

C. Entar.



Sinom

Mangkya darajat ingpraja

kawuryan wus sunya ruri

rurah pangrehing ukara

karana tanpa palupi

Atilar silastuti

Sujana sarjana kelu

Kalulun kala tida

Tidhem tandhaning dumadi

Ardayengrat dene karoban rubeda

6. Sekar Macapat Sinom ing nginggil punika dipunripta kanthi ngemot rerengganing

basa punapa kemawon?


28

A. Purwakanthi sastra,swara,basa,garba,plutan,sandiasma.

B. Sanepa,purwakanthi basa,sandiasma.

C. Entar,dwilingga,garba,plutan.



7. Ingkang mboten kalebet rerenggan utawi kaendahan tembang wonten ing cipta tembang

Megatruh ing nginggil inggih punika.....

A. Kerata basa

B. Kawi 95%

C. Sandiasma

D. Garba

E. Plutan.

8. Andina-dina tumimbul, purbaning kahanan jati, tuhu haining tyas utama, mamardi

murtining ati, tutumanen dimentuman, kataman sarjuningsih,ingkang mboten kalebet

rerengganing basa inggih punika……

A. Purwakanthi Basa.

B. Dwi Lingga.

C. Purwakanthi Sastra

D. Garba.

E. Purwakanthi Swara.

9. Kaesthi, waskita musteking bumi. Bumi gung agung jumurung, mring samulkiningrat

Jawi, winantua gung agungan marang Hyang murbeng diri, raras ingkang rerasik,

sanetyasa sakayune, kayomana ing sakuyun.Ingkang kalebet rerengganing basa

inggih punika…….

A. Entar

B. Garba

C. Purwakanthi Sastra.

D. Purwakanthi Basa.

E. Purwakanthi Swara.

Pangkur

Kawastanan Jaman Edan

Kathah Jalma Nglampahi Sungsang Balik

Kataman Ing Kala Bendu

Para Hambek Sarjana Katur Kasingkur

Hardaning Angkara Murka

Mustaka Candhaning Ati

10. Punapa suraosipun utawi isi sekar macapat Pangkur ing seratan nginggil punika…...

A. Jangka utawi ramalan ngengingi jaman edan,kathah tiyang ingkang tumindak

nalisir saking bebener,angkara murka,mboten jujur,kejem dhateng

sesaminipun.


29

B. Ngengingi jaman ing Kala Bendu,kathah tiyang ingkang nengenaken

tumindak deksura lan ngangsa bandha.

C. Ngengingi panggesangannipun para pemimpin ingkang sami nindaaken

tumindak ingkang mboten sae kadosta korupsi.

D. Jangka ngengingi jaman ingkang kathah bencana alam utawi pagebluk.

E. Jangka ngengingi jaman ingkang risak amargi bangsa-bangsa samiperang.

Dhandhanggula ( Serat Witaradya)

Rarasing kang sekar sarkara mrih

Den aksama dening sang sudyarsa,

Ngawikani wengkuning reh,

Beraweng para ratu,

Ilanga kang sesangker sarik,

Rongas westhining angga,

Gagating tyas antuk,

Wartaning kang parotama,

Sinawung tengran sembah trus sukaning budi,

Tataning kang carita

11. Dipunanalisis tembung-tembung endah ingkang wonten ing Serat Witaradya ing

nginggil

A. Dasanama,garba,purwakanthi sastra lan entar.

B. Sandiasma,garba,purwakanthi basa , purwakanthi sastra lan purwakanthi swara..

C. Sandiasma,garba,purwakanthi sastra lan rura basa.

D. Sandiasma,garba,purwakanthi sastra lan kerata basa.

E. Dasanama,garba,purwakanthi sastra lan camboran.

(Sinom) Serat Witaradya

Sageda sabar santosa,mati sajroning aurip,

kalis ing reh haruhara,murka angkara sumingkirtarlen meleng malatsih,sumaruna anarawung,

badharing sapudhendha,antuk mayar sawatawis,

borong angga sawarga mesi martaya

12. Sandiasma inggih punika nama sawijining pengripta ingkang dipunlebetaken dados

sesinglon(rahasia) utawi nama tiyang ingkang dipunpendhet dening pangripta wonten

ing seratan tembangipun.Ginanipun kangge titikan sinten ingkang ngripta utawi


30

kangge nambahi endahipun tembangipun.Punapa sandiasma tembang Megatruh ing

nginggil..

A. YosodipuroB. MangkunagaraC. Rongga WarsitaD. Rangga WarsitaE. Brata Kesawa.

Kinanthi

Padha gulangen ing kalbu

ing sasmita amrih lantip

aja pijer mangan nendra

ing kaprawiran den kaesthi

pesunen sariranira

sudanen dhahar lan guling

Kapethik saking Serat Wulang Reh Mangkunagara IV

13. Punapa suraosipun utawi isi sekar macapat Pangkur ing seratan nginggil punika…...

A. Gesang kanthi prasaja,laku prihatin,mboten ngumbar hawa nepsu angkara

murka supados dados tiyang ingkang asipat prawira, alus lan becik budi

pekertinipun

B. Gesang menika mboten namung nengenaken dhahar eca,sare,suka

parisuka nanging tiyang menika kedah nggadhahi sipat prawira,asring caos

tetulung dhateng sesami.

C. Gesang menika mboten namung kabungahan kemawon ingkang

dipunadhepi nanging kadangkala inggih manggihi sungkawa ingkang

saged damel manah kita tetep eling marang Gusti.

D. Gesang menika kedah rekaos,tirakat,nyingkiri hawa nepsu supados

pikantuk ganjaran saking Gusti

E. Gesang menika namung mampir ngombe sampun mangke tembe

wingkingipun panjenengan rumaos kuciwa amargi mboten nate nindaaken

prihatin.

DhandhanggulaLamun ngudi gesang kang utami,Angon ulat klawan angon ilat,

Den udi murih becike,Ugi ngen angenipun

Manah suci jujuring atiJumbuh lair batinnyaAywa sasar-susur,

Yen ngendika dipun laras,Kedah leres tur jumbuh lair lan batin,

Temen tinemu mulya(Kapethik JL 09-08-2008)


31

14. Tembung ”kang” nggadhahi rerengganing basa inggih punika...

A. Purwakanthi sastraB. plutanC. entarD. sanepa.E. keratabasa

15. ”Angon ulat klawan angon ilat” nggadhahi rerengganing basa inggih punika...

A. dwilinggaB. dasanamaC. entarD. sanepa.E. keratabasa

A. Dipunanalisis Sekar Macapat ing ngandhap punika babagan tema,basa

Kawi,rerenggan/kaendahan tembang,paugeran/aturan tembang.

Dhandhanggula.

Dora goroh ture werdineki

Sembada temen tuhu perentah

Sun kabranang nepsu ture

Cidra si Dora iku

Nulya Prabu Jaka angganggit

Anggit pinurwa warna

Sastra kalih puluh

Kinarya warga lelima

Wit Ha-na-ca-ra-ka sak warganeki

Pindho Da-ta-sa-wala

Dhandhanggula.

Yeku sawarga ping tiganeki

Pa-dha-ja-ya-nya ku suwarganya

Ma-ga-ba-tha-nga ping pate

Iku sawarganipun

Anglelima sawarganeki

Ran sastra sarimbangan

Iku milanipun

Awit ana sastra Jawa

Wit sinungan sandhangan sawiji-wiji

Weneh-weneh ungelnya

Tema:Sejarahipun Dentawyanjana(Aksara Jawa)

Kom

”R

sigr

Das

yud

Basa Jawa Kelas X SMA

petensi Dasar : 7.2 M

7.2 Sa

ama lan Sinta boyong men

a nilar nagari,ngumbara m

amuka.Rama kanthi pitul

a ing Alengka.

Patih Suwanda inggih Bam

Prabu Arjunasasrabahu in

kasil muter Taman Sriwed

Citrawati.Patih Suwanda

ngestoaken dhawuh ratu u

kaliyan keng rayi inggih p

rayinipun piyambak.

a) Dipunpadosi ajaran

SINTA”

b) Dipunpadosi ajaran

SUWANDA”

c) Dipujangkepi cariyo

d) Dipujangkepi cariyo

/MA Semester 2

32

emahami ajaran moral dari cerita wayang

ged paham ajaran moral saking cariyos wayang

RAMA LAN SINTA

yang Ayodya ing negarane Prabu Dasarata.Rama lan Sinta

enyang alas,didherekake Lasmana.Ing wana Sinta kacidra

ungan Sugriwa saka Guwakiskendha sarta Anoman nglurug

PATIH SUWANDA

bang Sumantri dipunwinisuda minangka patih dening

g Maespati,awit lelabuhan Risang patih ingkang sampun

ari minangka pamundhutan sang prameswari Dewi

minangka jejering Patih kang sekti Mandraguna,sarta setya

gi siaga nglabuhi bumi Maespati.Sanadyan kedah pisah

un Sukrasana,awit netepi jejibahan kinen nyingkeraken

moral cariyos wayang kanthi irah-irahan ”RAMA LAN

moral cariyos wayang kanthi irah-irahan ”PATIH

s wayang kanthi irah-irahan ”RAMA LAN SINTA”

s wayang kanthi irah-irahan ”PATIH SUWANDA”

Wulangan 4


33

e) Dipundamel cariyos wayang kanthi mendhet babon

cariyos”BHARATAYUDHA”

C. TUWUH KAWRUH

JENENGE RATU LAN PANDHITA1Prabu Arjuna Sasrabahu ratu

ing Maespati2.Prabu Baladewa ratu ing Mandura3. Prabu Basudewa ratu

ing Mandura4. Prabu Bomanarakasura ratu ing

Trajutrisna5.Prabu Drupada ratu ing Cempala6.Prabu Dasarata ratu

ing Ngayodya7. Prabu dasamuka ratu

ing Ngalengka8. Prabu Drestarata ratu

ing Ngastina9. Prabu Kresna ratu

ing Dwarawati10. Prabu Karna ratu ing

Ngawangga11. Prabu Maswapati ratu

ing Wiratha12. Prabu Niwatakawaca ratu

ing Iman Imantaka

13. Prabu Pandhu Dewanata ratu ingNgastina

14. Prabu Puntadewa ratu ingNgamarta

15. Prabu Ramawijaya ratu ingPancawati

16. Prabu Salya ratu ingMandraka

17. Prabu Sugriwa ratu ingGuwakiskendha

18. Prabu Suyudana ratu ingNgastina

19. Begawan Abiyasa pratapane ingSaptaarga

20. Resi Bima pratapane ingTalkandha

21. Pandhita Duma pratapane ingSokalima

22. Begawan Mintaraga pratapane ingIndrakila

23. Resi Palasara pratapane ingRatawu

24. Resi Subali pratapane ingGuwakiskendha

JENENGAN SATRIYA LAN KASATRIYANE1. Abimanyu: Satriyo ingPlengkawati2. Anoman : Satriyo ingKendhalisada3. Arjuna : Satriyo ing Madukara4. Aswatama : Satriyo ing Sokolima5. Antarejo : Satriyo ingJangkarbumi6. Dresthajumeno : Satriyo ingCempalarejo7. Dursasana : Satriyo ingBanjarjungut8. Gatutkaca : Satriyo ingPringgodani

9. Jayadrata : Satriyo ing Banakeling10. Kumbakarana : Satriyo ing PengleburGangsa11. Lesmana Mandra : Satriyo SarojaBinangun12. Nakula lan Sadewa : Satriyo ingSawojajar13. Samba : Satriyo ing Paranggaruda14. Setiyaki : Satriyo ing Lesanpura15. Sengkuni : Satriyo ing Plasajenar16. Werkudara : Satriyo ing Jodhipati

GAMAN LAN AJI-AJI1.Antareja : upas anta2.Aswatama :senjata cundhamanik3. Baladewa :senjata kunta, gada nanggala

lan alugara4. Dasamuka : senjata candrasa, pedhang

sokayana aji-aji pancasona5. Gathutkaca :caping basunandha, kotang

antakusuma. Aji-aji narataka

9. Karna : senjata kunta, keris kaladite,panah wijayandanu.aji-aji kalalupa

10. Kresna :senjata cakra. aji-ajiwijayakusuma

11. Kumbakarna : aji-aji gedhongmenga,pelakgelak sakethi

12. Puntadewa : aji-aji kalimasada,songsong tunggulnaga


34

6. Indrajit : senjata nagapasa lanwimohanastra

7. Janaka : panah pasopati, soratama,ardhadhedhali, keris pulanggeni,kalanadhah.aji-aji sepiangin

8.Jayadrata : gada rujakbeling

13. Ramawijaya : panah gunawijaya14. Salya : aji-aji candhabirawa15. Subali : aji-aji pancasona16. Werkudara : gada rujakpolo, lukitasari,

kuku pancanaka

http://www.jawapalace.org

C. PENGAYAAN

1. Rama lan Sinta boyong menyang Ayodya ing negarane Prabu Dasarata.Rama lanSinta sigra nilar nagari,ngumbara menyang alas,didherekake Lasmana.Ing wanaSinta kacidra Dasamuka.Rama kanthi pitulungan Sugriwa saka Guwakiskendha sartaAnoman nglurug yuda ing Alengka.Punika artikel jinis punapa?

A. Artikel ingkang wujud karangan jinis penggalihan (argumentasi)B. Artikel ingkang wujud karangan jinis paparan (eksposisi)C. Artikel ingkang wujud karangan jinis gegambaran (deskripsi)D. Artikel ingkang wujud karangan jinis cariyos (narasi)E. Artikel ingkang wujud karangan jinis ajakan (persuasi).

2. Prabu Tong-tong Sot nuli andhawuhi keng wakil Prabu Jaya Sentika,patih sartawadyabala Lojita Tengara kapurih ”Kinepung Wakul Binaya Mangap”methukke Pararaja trinagari.Ukara kacetak miring tegesipun.A. Dipunkepung saengga mengsah kawonB. Dipunkepung kanthi mbeta gaman ampuhC. Dipunkepung kanthi sesidheman(rahasia).D. Dipunkepung ing sadaya panjuru/panggenanE. Dipunkepung wonten ing alun-alun

3. ”Garwaku kang ayu menik-menik, ayune jwara langit,yen disawang saka cedhakanmarahi mungkuk-mungkuk”Ngendikane Prabu Belgeduwelbeh.Tembung kacetakmiring tegesipunA. Sulistya tanpa tandhingB. SulistyaC. Manis pasuryaneD. Ayune kados widadari.E. Pasuryane kang awon malih sulistya.

4. ”Jemunak Sari pancen namung abdi nanging nduweni kewasisan bab genep ingbudaya,bisa nembang,mbeksa saha reden bisa nduwe turun akeh,tur aku pinginngangkat drajating kawula alit.”Ngendikane Prabu Tongtong Sot marang PrabuJaya Sentika.A. Artikel ingkang wujud karangan jinis penggalihan (argumentasi)B. Artikel ingkang wujud karangan jinis paparan (eksposisi)C. Artikel ingkang wujud karangan jinis gegambaran (deskripsi)D. Artikel ingkang wujud karangan jinis cariyos (narasi)E. Artikel ingkang wujud karangan jinis ajakan (persuasi).

5. Prabu Tong-tong Sot nuli andhawuhi Prabu Baladewa kapurih nunggu peksi ingpasabinan.Punapa ancasipun Prabu Tong-tong Sot saengga nggadhahi panyuwunankados makaten punika?

A. Ancasipun supados Prabu Tong-tong Sot saged andamel Prabu Baladewasaged ngraosaken gesang kadosdene kawula tani.

B. Ngemutaken Prabu Baladewa kapurih anggulang manahipun supadoswening lan sabar.


35

C. Damel Prabu Baladewa rekaos saengga saged ngakeni panguwaosipunPrabu Tong-tong Sot ing Lojita Tengara.

D. Supados Prabu Baladewa maringaken kraton Mandura dhumateng PrabuTong-tong Sot.

E. Supados Prabu Baladewa mboten wantun malih nantang PrabuBelgeduwelbleh.

6. ”Garwaku kang ayu menik-menik, ayune jwara langit,yen disawang saka cedhakanmarahi mungkuk-mungkuk”Ngendikane Prabu Belgeduwelbeh.Tembung kacetakmiring tegesipunA. Sulistya kang misuwur tanpa tandhing,B. Sulistya amargi dados ratu.C. Manis pasuryaneD. Sulistya kados putri kraton.E. SulistyaF. Pasuryane kang awon malih sulistya.


36

7. Punapa bentenipun karakter utawi watakipun Prabu Puntadewa bentenipun kaliyantokoh satriya sanesipun?A. Jujur,wibawa,remen perang.B. Lembah manah,mboten sabaran.C. Jujur,prasaja lan ajrih perang.D. Mboten remen ndherek perang.E. Jujur,sabar,prasaja,kalem,wicak

sana, adil lan loma.8. Punapa sababipun Prabu Baladewa dipun wastani kados “Ula Sawa”dening Prabu

Tong-tong Sot?A. Amargi Baladewa remen perang.B. Amargi Baladewa remen ngendikan nanging sipatipun jirih.C. Amargi Baladewa remen bengak-bengok nanging mboten saged perang.D. Amargi Baladewa remen sesumbar nanging kanyatanipun namung swanten

kemawon kasektenipun kirang limpad.E. Amargi Baladewa remen ngendikan sora,saengga lathinipun kados ula sawa.

9. Punapa sababaipun Raden Janaka dipunwastani ”klelar-kleler nanging nggregetke”dening Prabu Tong-tong Sot.A. Amargi Janaka kalem nanging sekti mandragunaB. Amargi Janaka menika ketingal ringkih nanging remen perang.C. Amargi Janaka remenanipun mendel supados ketingal kalem.D. Amargi Janaka menika pasuryane Jatmika sarta alus tindak-tandukipiun.E. Amargi Janaka menika satriya Pandhawa ingkang paling sekti tanpa tandhing.

10. “Inggih sinuwun mboten kok kula punika sampun cumantaka“AturePetruk.Tegesipun cumantaka inggih punika..........A. Mboten gadhah sopan-santun.B. kendel.C. ngapusi.D. nyolongE. ndhelikake

D. REMIDIAL

Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D

Korawa nalikanipun ngrebut Hastina. Adipati Karna dipunwinisuda minangka panglimaperang utama, ingkang pilih tandhing sekti mandraguna wonten ing olah kanuraganpunapa dene wonten ing strategi perang. Saengga mboten lepat manawi peperanganingkang dipunpandhegani Adipati Karna minangka panglima perang fihak Korawa sagedmerjaya senopati ingkang pinunjul ugi,inggih punika Gathotkaca putra Bima, kanthikenging sipat kandel pusaka kagunganipun Adipati Karna ingkang nama Gendewa sekti“Kunthowijayandanu”.Sanesipun punika Adipati Karna kaloka kagungan watak satriya ingkang setya lan tresnanglabuhi ibu pertiwi.Saengga wonten ing serat”Wedhatama” anggitanipun MangkunagaraIVdipunsebataken satriya pinunjul wonten ing jagading pewayangan ingkang dados tepapalupi para satriya sanesipun inggih punika Patih Suwanda,Kumbakarna kaliyan AdipatiKarna.


37

1. Teks pawartos ing nginggil kalebet seratan... .A. cariyos (narasi)B. gegambaran (deskripsi)C. paparan (eksposisi)D. penggalihan (argumentasi)E. ajakan (persuasi)

2. Teks pawartos ing nginggil saenipun dipunparingi irah-irahan ingkang trep kaliyancariyosipun inggih punika... .

A. Adipati KarnaB. Basukarna Lena.C. Karna tandhingD. Satriya pinilih.E. Satriya Utama

3. Sinten asmanipun ibunipun Adipati Karna wonten ing cariyos Mahabharata inggihpunika......

A. Dewi TaraB. Dewi Anjani.C. Dewi UmaD. Dewi Sukasalya.E. Dewi Kunthi Talibrata.

4. Ingkang kalebet sadherekipun tunggal yayah wibinipun Raden Kumbakarna wontencariyos wayang Ramayana inggih punika......

A. IndrajitB. Sugriwa.C. SubaliD. Sukesi.E. Sarpakanaka.

5. Ingkang kalebet sadherekipun tunggal yayah wibinipun Patih Suwanda wontencariyos wayang Ramayana inggih punika......

A. Sukrasana.B. Sugriwa.C. SubaliD. Sukesi.E. Sarpakanaka.

E. PENGAYAAN


1. Ingkang mboten kalebet paraga utawi tokoh wonten ing lakon wayang kanthi irah-irahan Petruk Dadi Ratu inggih punika..........

A. Penthul.B. Puntadewa.C. Kresna.D. SemarE. Petruk

2. “Iya Petruk aku uga nglenggana kaluputanku“Ngendikane Prabu Kresna tegesipunnglenggana inggih punika..........

A. ngakeni.B. nyelaki.C. nyarujuki.D. nekaniE. ndukani


38

3. “Nyuwun pangapunten sinuwun Prabu Kresna kula punika sampun mundhi jimatJamus Kalimasada.“Ature Petruk.Punapa tegesipun mundhi inggih punika..........A. mbeta.B. ngampil.C. nyolong.D. nyuwunE. ngaso

4. “Inggih sinuwun mboten kok kula punika sampun cumantaka“AturePetruk.Tegesipun cumantaka inggih punika..........F. Mboten gadhah sopan-santun.G. kendel.H. ngapusi.I. nyolongJ. ndhelikake

5. “Negara Lojita Tengara sampun kinepung wakul binaya mangap“Ature PatihBasudhata.Tegesipun kinepung wakul binaya mangap inggih punika..........A. Dipunkepung ing sadaya panggenan.B. Dipunkroyok dening mengsah.C. Dipuntelukaken mengsah kanthi gampil.D. Sampun ngrumaosi kawon ing papranganE. Sampun dilepung dening mengsah


39

Wulangan 5

Kompetensi Dasar : 7.3 Membaca geguritan.

7.3 Maosaken geguritan

Gurit GuruAnggitanipun Triwik Damarjati.


40

Lendhut sagegem kinarya guci wasiat tumuruning satriya tama.Lendhut kagulung saembalempung.Kareka-reka karakit kanthi tetesing luhing derma.Kacithak luk pitu kanthi rumusngelmu.Kagulang alusing budi kanthi soraning swara ambengkas bleduging kapur ing kelas.Kapireng bel piwulangan kaya bendhe peperangan, magita guru anjemparing ngelmu ing laladanmeja-meja kang sinerat kemalesan. Blabak kalukis mangsi nyawiji,garisan lan jangka mubengemper dirigen ing paduan swara.Sepatu tuwa dadi seksi kridhaning guru kang lagi makarya.Lendhut sagegem kinarya tunas bangsa.Amrentul tuwuhing dokter,presiden,mentri lan parasarjana.Ewasamana tetembangan siswa ing pasar tiban ngrubuhke ruwangan,sesambatan angelingwulangan harian anggitik siswa bodho dadi mbolosan. Tatakrama,unggah-ungguh,watak satriyadadi barang kang langka.Gemetering asta angrakit biji,kaoyak layangan pedhot kang sinebutrapot.Didondomi klinis,tugas lan remidial.Digondheli kanthi piweling suci,ngger siswaku, gurumuiki uga minangka wong tuwamu,aja digawe muspra lelabuhanku.

A. Geguritan inggih menika saking tembung gurita ingkang kala rumiyin tegesipun gambar

utawi seratan ingkang dipunserat wonten ing kulit kajeng.Namung tegesipun geguritan

samenika inggih menika puisi Jawa gagrag(enggal) anyar, ingkang mboten kaiket dening

guru lagu, guru wilangan lan sapanunggalanipun. Bab ingkang kedah dipungatosaken

supados geguritan saged dipunwaos kanthi trep inggih menika:

a. Mangetosi isi lan tegesipun geguritan ingkang dipunwaos.

b. Saged ngraosaken suraosipun geguritan ingkang dipun waos.

c. Gadhah swanten ingkang landhung lan becik.

d. Maos geguritan mbetahaken lagu lan pocapan sarta ening ( kesenyapan ),wedharing

raos ingkang trep.

Kawaosaken geguritan-geguritan punika wonten ngajeng kelas.Siswa sanesipun mbiji!


41

Sungkem Ngarsamu

Sungkem ngarsamu, ibudak cadhong tumetesing pangarsamujalaran impenmu ngudang rembulan

wayah awan…jugar katrajang udan

kekejera kaya manuk branjanganutas-utas iki sengara bisa rantas

nitik garising tangangumawang dalan prapatan...sungkem ing ngarsamu ibudak aras lumahing astamu

lumuntura sakehing dasihmu

Anggitanipun KRT Sarwito kapethik saking Panjebar Semangat

Kudune Kowe Wis Nangis

Kudune kowe wis nangisjalaran winih-winih pinilih

kang kokdhedher ing plataran langitmrajake ora jumbuh karo moncere

apa kowe isih wani kandha marang awang-awangmenawa atose tanganmu

isih kuwawa nyencang eseme lintang?apa kowe isih wani crita marang Ajisaka

menawa ha-na-ca-ra-kaselawase bakal nyungging lungite budaya Jawa?

pancen kudune kowe wis nagisjalaran wis cicir anggonmu milah lan milih

endi watese kulon lan wetanendi bedane wengi lan awan

banjur apa kang bakal kokkandhakakemenawa winih-winih

kang sasuwene iki ora kapilihmenawa endhog-endhong kang kokbuwang

saka tarangansaiki malah dadi barang pethingan?

Pancen kudune kowe wis nagis

Anggitanipun Sumono Sandy Asmara kapethik saking Panjebar Semangat

Keris


42

keris sing lair saka garbane guritanbanget landhep sedhela maneh bakal nigas janggamu

ora bisa ngulu lan keteter miwiri makna sing anakeris luk pira

kerise wong Jawapusaka pamungkas mbentengi budayasatengah-tengahe wirama muni liya

lan keris sing lair saben wanciapa sliramu sanggup mundhi dadi barang pengaji?

Anggitanipun Irul Es Budianto kapethik saking Panjebar Semangat

Buku

buku agenda sing daktampa kalane nyantrik ing pawiyataning njerone daktulisi crita dawa

tanpa irah-irahan,nanging kebak pangentha lan pangganthabuku diary sing dakcaosake marang sliramusing daktulisi nganggo mangsi kali jiwaku

apa isih panggah sumimpen ing rak-rake atilan kok-bukaki kalane rembulan ndadari?

buku diary buku memoribuku agenda buku asmara

buku buku bukubuku rerengganing taman biru

apa sliramu ora pengin mbukak bukuning ati,o,susetyamumpung guritan isih titis njemparing gupita?

Anggitanipun Turiyo Ragilputra kapethik saking Panjebar Semangat

Nyinau Jago Kluruk

gandheng swarane jago klurukmecah sepining esukaja disengguh mung sadermaundang-undang si babon angremjago kluruk wayah esuknggugah sliramu sing isih katremkemulan rapet mata meremsi jago metu saka kandhangeadhuh lae,adhuh lae

ebeng-ebeng jembar swiwinesliramu ngerti?si jago siyaga ceceker rikala srengenge lair cengerjago kluruk si jago kate


43

wanine cedhak omahejago kluruk si wiring kuningadoh sabane jembar srawungsi kate pa si wiring kuning?coba atimu age ditanting

Anggitanipun Peni Kusumawati kapethik saking Panjebar Semangat.

B. REMIDIAL

Dipunterangaken punapa suraosipun utawi makna geguritan ing ngandhap punika!

IBU

Anggitanipun Triwik Damarjati

Ibuku ngendika ngger thole putraku……..mangertenana

Rheumatik,bludrek,dengkek,asam urat ngendikane sandhangane wong kang kuwat.Uwan,kempot,ompong,kropos nandhakake iya mung yuswa kang iso ndhodhosNgelu,ndrodhog,kedher,gemeter mujudake menawa donya iki wis suwe nggone muserNesu,ngamuk,sambat,nangise putra wayah ibarat lelagon kanthi judhul sayah kanggo lelapuribu ing saben wayahNyewoki,njumputi,leladi,ngabekti,nuladhani,ngayem-ngayemi,ngimbuhi,ngopeni,napeni,ngonceki kasengkut nganti jiwa oncat saka bumi.

Rangkulen ibu.....mangertenana tetesing luh,tetesing kringet,tetesing ludira,tetesing derma tansah njejeggelakumuSanadyan saiki uripmu gawe kuciwa,ora guna,ora temanja,rekasa niba tangi awanbengi.Ananging mustika ing netra ibu tansah kembeng-kembeng tumetes asihing tresna.

C. PENGAYAAN

Pamitane si CethulAnggitanipun Triwik Damarjati.

Kumleyanging kupu cilik mideri ndhok iyik munggah mudhun.Kleper-kleper swiwi ndhok iyiktanpa nyawang kupu cilik.Kali soklat munthuk ireng plonthang-plonthang.Jogeding sekarat cethulnyundhul-nyundhul tumpukaning umpluk sabun.Ndhok iyik ngobatake antenane keranta-rantanyawang kali ra isa nggo ngilo.Plastik sampah methukake brayat cethul hirit-hiritan,kanthitetembangan laras pilu megap-megap. Jeriting cethul mekungkung kemambang adusracun.Tangisku ngglulu nguntapke oncating nyawa kancaku cethul.


44

Pitakenan!1. Ngengingi menapa isinipun geguritan Pamitane si Cethul punika....

A. Ngengingi tiyang alit kang sangsara gesangipun amargi kenging dampak limbah industri.B. Ngengingi ulam cethul ingkang pejah amargi kenging racun.C. Ngengingi kewan ndhok iyik utawi capung ingkang mboten saged mabur malih amargi swiwinipun putung.D. Ngengingi panggesanganipun sato kewan cethul,ndhok iyik kaliyan kupu alit ingkang sangsara.E. Ngengingi tiyang alit ingkang nandhang sangsara amargi indhak-indhakan reginipun bahan tetedhan

A

B

Basa Jawa Kelas X SMA

Kompetensi Dasar : 8.1 Me8.1 Ng

. Aksara Carakan lan pasang

a …H n

ha n

f … F t

da t

p …P d

pa d

m … M g

ma g

. Sandhangan

Sandhangan wonten

/MA Semester 2

45

ngarang wacana dengan aksara Jawa.arang wacana ngangge aksara Jawa

anipun

… N c … C r … R k … K

a ca ra ka

… T s …S w … W l … L

a sa wa la

… D j … J y … Y v … V

ha ja ya nya

… G b … B q … Q z … Z

a ba tha nga

Aksara Jawi wonten gangsal ( 5), inggih menika :

Wulangan 6


46

a. i… = wulu, kagem nyuwantenaken vokal (i)

b u … = suku kagem nyuwantenaken vokal (u)

c. [… = taling kagem nyuwantenaken vokal (é)

d. [ …o = taling tarung kagem nyuwantenaken vokal (o)

e. e… = pepet kagem nyuwantenaken vokal (e)

Vokal “e” wonten ing Aksara Jawi sakjatosipun wonten tiga ( 3 ), inggih menika :

. e… = pepet kagem nyuwantenaken vokal (ê)

Tuladhanipun : pêpêt, êmoh, gêgêr, lan sak panunggalanipun

Pepet menika saget kagem aksara menapa kemawon kejaba :

“la” l kalian “ra” r,

rê boten dipunserat re nanging ngangge “pa ceret” x

lê boten dipunserat le nanging ngangge “nga lelet” 2

Kaserat dados Aksara Latin!

ÄdnD=gul.

?ankifu=rumekSai=wezi,

teguhayuluputTai=lr,


47

luputTbilaik[bh,

ji[mStnFtnPurun\

pneluhanTnHnwni,

miwhp=g[wal,

gunni=[w=oluput\,

geniatemhHnTi/t,

mli=a[fohtnHnzrhai=mmi

gunfufukPnSi/n.


?*ezwn\[$o[lo.

?musimKemrautkSeb`paai/mu,fimusimHujnHai/meluapS

mPaijauh.mtaai/mufri[$o[lo,te/benT=gunu+$eribu,aai/me

zli/smPaijauhakHi/vkelaut\,

?aituperauriwytM|fulu,kaumPedg=sLlunaikHituperau.


48

?*ezwn\[$o[loriwytM|fulu,sefridulujfipe/atianHin

Sni.

mtaai/mufri[$o[lote/bnT=gunu=$eribu.

aai/mezli/smPaijauhakHi/vkelaut\,


ÄpvJene=znHpwisPi/s.

1:Ä@i=[anRi:3:skI=g`is\,[loauais\:16: sk%ervCis

\,ln\![po[l[aon\sk%ervCis\,k[bhnnD=aailu[ro[

pobi[a,yaikug=guanK=anF[fkH[kpvJene=z[nNwefimr=k

uci=.

2;I=taun\:1976:swijini+=[sk~trisHi=[los\A=zLsJen=[

zj[n$WipKnQixsMinikhk[rowtusi=[bo[bo[tT:50:[pon\.


49

aupcraikifise[kSniluwihsk[w=o[ro=puluh,[aoransi=

ze/tikenap[d[w[kHnikhk[rowtu.

C. REMIDIAL


utawi E ingkang trep!

BATIK

Rum Kuncaraning Bangsa Dumunung Haneng Luhuring Budaya " sabda Ingkang SinuhunKangjeng Susuhunan Pakoe Boewono X saking Karaton Surakarta Hadiningrat punika kagunganmakna harum,wanginipun nama saha inggilipun derajat sawijining bangsa magepokan kaliyanbudayanipun.

Ngripta ragam hias batik mboten namung madosi motif ingkang edi peni kemawon anangingwonten tuntunan filsafat ngagesang kanthi pangajab supados ingkang ngagem batik kalawau sagedpikantuk margining kabagyan saha kesaenan.Tuladhanipun :

a. Ragam hias slobong, tegesipun radi ageng,longgar,gesang kanthi ancas jisim ingkangseda saged gangsar lumampah ing kasedan jati sarta arwahipun saged katampi deningGusti Ingkang Maha Agung(limrahipun motif punika dipunagem para pelayat).

b. Ragam hias sida mukti, tegesipun ‘dados bingah’, dipunagem pengantin kakung sahaputri kanthi ancas pinanganten tansah gesang kanthi kebak kabagyan.

Ragam hias batik ugi kangge tetenger kadospundi pangkat,derajat ingkang ngagem tuladhanipunmotif lereng,motif parang rusak barong naming saged dipunagem dening raja lan kluwarga raja.

1. Seni sungging utawi lukis kanthi bahan:kain mori,canthing lan malam ”sebangsa cairanlilin.”Canthing biasanipun kados mangkuk alit kanthi tangki(cekelan) dipundamel sakingkajeng utawi deling menawi moncong setunggal kangge nggambargaris,titik,cerek.Moncong pitu kangge nggambar kempalan titik-titik.Dipunwastani.....

A. *tik\


50

[*.lukisSn\

[c.senisu=gi=

[f.senik]iy

E.seniUki/

2. Ingkang kalebet ciri-ciri seni batik inggih punika nggadhahi makna filsafat,nggadhahi makna

perlambang utawi symbol,taksih wonten ciri setungal malih inggih punika…

A.ptuldn\

[*.pitutu/

[c.Efi[pni

[f.ag==u

E.teteze/i

3. Rum Kuncaraning Bangsa Dumunung Haneng Luhuring Budaya,pitutur luhur punika nate

dipunwastani " pitutur luhur ngengingi budaya dipunngendikaaken dening.....

A.m=ku!gr;4;

[*.m=ku!gr;3;

[c.ame=ku*uwn:1:

[f.%ku*uwn:4;

E.%ku*uwn:1;

4. Ragam hias Slobong punika motifipun radi ageng sarta longgar kanthi pangajab ingkang

seda manawi sowan pangayunaning Gusti saged lumampah ing margi ingkang

gangsar.Batik motif Slobong sae dipunagem dening….

A.petni


51

[*.pelyt\

[c.p]jurit\

[f.pinisepuh

E.rj

5. Punapa nama ragam hias ingkang nggadhahi ancas supados pinanganten ingkang ngagem

benjing gesangipun tansah lumintu manggihi kabagyan salami-laminipun....

A.$ifmukTi

[*.[sLo[bo=

[c.aufnRiris\

[f.%r=rusk\

E.ce[pLokPiri=

6. Punapa motif batik ingkang dipunagem dening raja sarta santana raja,kangge tetenger bilih

ingkang ngagem motif batik punika tedhak turunipun raja?

A.%r=b[ro==

[*.[sLo[bo=

[c.aufnRiris\

[f.%r=rusk\

E.ce[pLokPiri=

D. PENGAYAAN

DAMARWULAN

Kaserat dening Triwik Damarjati


52

Damarwulan sampun katampi magang ngrumat kuda wonten dalem Patih Logender,katulusantyasing risang bagus wayah Begawan Tunggul Manik ndudut manahipun DewiAnjasmara,tuwuhing tresna ngrembaka kados kretip-kretiping kartika ing dirgantara.Sanadyankebak papa awit paekanipun Layang Seta saha Layang Kumitir,Damarwulan kukuh ngabdi kengpaman.Kaprawireng Damarwulan sanadyan mlesat gya sunaring lintang jumeneng nata ingMajapahit kanthi kasil nigas mustaka Wurubisma,ananging katresnaning tumraping Sang PutriKepatihan,datan saged sirna.(wonten candhakipun)

7. Pakaryanipun Damarwulan nalikanipun magang ndherek Patih Logender ing Kepatihaninggih punika........

A.Az)mtKf

[*.jurutmn\

[c.jurumsk\

[f.p=lim

E.ptih

8. Damarwulan alit gesang ing Dhusun Paluamba,dipungegulang ngelmu kanuragan deningeyangipun inggih punika……...

A.ly=[st

[*.ly=kumiti/

[c.[lohge[nF/

[f.AvJsMr

E.#u=gulMnik\

9. Damarwulan winisuda jumeneng Nata ing Majapahit awit lelabuhanipun dhumateng Ratu AyuKencana Wungu kanthi saged merjaya,mengsah Majapahit inggih punika……...

A;minkJi=g

[*.fyun\

[c.A=ktB|t


53

[f.[a=o[kotB|t

E.puye=zn\

10. Ingkang mboten kalebet tiyang-tiyang ingkang sampun sabiyantu Damarwulan nalikanipun prangtandhing kalawan Wurubisma ing Blambangan inggih punika………..

A.A=ktB|t

[*.wait

[c.puye=zn\

[f.$[bFop[lon\

E.!ygi=[g=o


[romnFm/wuln\

[fwiAvJsMrput]i%tih[lohge[n/Fs[asTkdau[pFni=s

t]iy%luamBpunFm/wuln\,azvCikS=[fwitinil/g/wai=

[%]o[boli=g.tithrtuayukevCnwu=zuki[nneM/jyMinkJi=

g.waitsa%uye=znSig]dusTgfwesikuni=ki[nnNigsJ=gW|

rubisMke=g/w.wyh*egwnT=gulMnikMimP=p]=,tumuliX=ghn

tajejuluk\*]wijy.rtu@evCn,wait,puye=znKg/w

nt.


54

Panganggening basa Jawi ingkang sae kedah sinartanan trap-trapaning paugeran tatakrami, sopan-

santun, lan unggah-ungguh

Bab tatakrami, subasita, dalah unggah-ungguh wau saget dipuntingali wiwit pakecapaning

tembung, intonasi, pamilih saha pengrimbaging tembung, dumugi pangiketing ukara. Paugeran

paramasastra dalah paugeran pragmatik kedah sami-sami dipunugemi. Malah boten namung

menika, solah bawa dalah polatan ugi kedah trep kaliyan undha-usuking basa (variasi) ingkang

dipunangge.

Inggih wontenipun paugeran punika ingkang njalari basa Jawi karaos boten gampil dipunsinaoni.

Langkung-langkung tumrap generasi mudha, basa Jawi menika karaos angel, kekathahan aturan,

boten praktis, lan boten demokratis.

Para mudha jaman samangke kathah-kathahipun namung saged ngginakaken basa ngoko lan

krama madya. Kathah ingkang boten saged ngginakaken ingkang salaras kaliyan unggah-ungguh,

para mudha kathah ingkang lajeng milih basa sanes menawi matur dhateng pak dhe, bu dhe,

embah, saha gurunipun. Kanthi makaten para mudha saya tebih kaliyan basanipun. Lajeng pundi

ingkang dipunkawonaken: basanipun menapa ingkang ngginakaken basa? Menawi basanipun

sampun ngantos dipunpejahi,dene menawi ingkang ngginakaken kedah purun nguri-uri basa Jawi

amrih lestari. (copy from:http://www.suaramerdeka.com/cybernews/)

1. Panganggening Basa Jawi ingkang sae kedah sinartan trap-trapaning paugeran tatakrami,sopan santun saha punapa malih........

A.au=ghau=guh

[*.[solhbw

[c.lgkL[gyn\


55

[f.pt`p\

E.wtk\

2. Bab tatakrami, subasita, dalah unggah-ungguh wau saget dipuntingali wiwit pakecapaningtembung,pamilih,pengrimbaging tembung, dumugi pangiketing ukara saha punapa …..

A.A[sonnSi

[*.I[nTonsi

[c.rimBg\

[f.gt`

E.g/b

3. Paugeran paramasastra dalah paugeran pragmatik kedah sami-sami dipunugemi. Malahboten namung menika, solah bawa dalah polatan ugi kedah trep kaliyan undha-usukingbasa ingkang dipunangge.Undha-usuking basa dipunwastani…..

A;rimBg\

[*.prmssT`

[c.EnT/

[f.gt`

E.p+riasi

4. Kathah ingkang boten saged ngginakaken ingkang salaras kaliyan unggah-ungguh, paramudha kathah ingkang lajeng milih basa sanes menawi matur dhateng pak dhe, bu dhe,embah, saha gurunipun. Kanthi makaten para mudha saya tebih kaliyan basanipun.Paramudha jaman samangke kathah-kathahipun namung saged ngginakaken basa inggihpunika…

A.k`mai=gil\

[*.k`m


56

[c.[zo[ko,k`mmf-

[f.[zo[ko,k`m

E.[zo[ko

5. Seratan wacana ing nginggil saenipun dipunparingi irah-irahan inggih menika…..

A;bsjw

[*.pz=[gnNi=bsjw

[c.bsjwk=[gkwulmuf

[f.bsk`m

E.bsjwa=ipwiytTn\

Basa Jawa Kelas X SM

Kompetensi Dasar : 8.2 M

8.2 N

Geguritan inggih menika pu

Pengripta geguritan nggadha

damel resep kalbu. Endahing

a. Milih tembung in

b. Tata rakite ukara

c. Migunaaken raga

ing unsur fonolog

basa ( tuladha ,me

sapanunggalanipu

B. BAUSASTRA

Dipunonceki utawi dipunpad

A/MA Semester 2

57

encipta geguritan.

gripta geguritan

A. Mencipta Geguritan

isi Jawa ingkang mboten kaiket dening paugeran kados ing tembang.

hi kamardikan kangge ngrakit tembung-tembung ingkang endah lan

geguritan dumunung wonten ing :

gkang mentes lan mantesi

ingkang cocok kaliyan isi karanganipun

m literer utawi bentuk tutur ingkang mancaraken raos endah wonten

i,morfologi,sintaksis,leksikon,gaya ungkap, wirama lan lelewane

tafora,ironi,personifikasi,tembung kawi,purwakanthi lan

n ).

osi tegesipun geguritan-geguritan ing ngandhap menika:

GEDHONG KLAWU


Wulangan 7


58

Hayup-ayup……Ssssss….sssss

Kekesing bayu wengi nggulung balung ringkihku,ngonceki benang pori-pori ngrajut peksa

ototku….nembus gedhong klawu kang nggulung ragaku…

Nyes…..nyes…..u hu u hu anyes ther er er er….

Ibu…..aku anyes

Ibu paringa tulung…..endi driji sektimu?

Gedhong klawumu ora keket mbutel aku

Kemul,endi kemul paringane simbah

Aja-aja lagi dikumbah

Ler-ler-ler pa iki ompol

Ngliweri sikil nambahi atis

Ibu…..ibu….

Mreneya sikilku biru,dlamakanku krasa kaku

Ibu iki bayimu pitheren ngayang-ayang

Aku ngleyang munggah angkasa

Meruhi ibu kang nembe donga

Dongakake putra kareben sentosa

Ibu…..ibu

Enggal tututana aku

Aku sangsara rakira-kira

Di bradhat angin kasendhal peksa

Ibu…..kencengana gedhong klawuku

Angin bengis ndudut gedhongku

Ngger-ngger tangis ibu mbujung playuku

Mbanda sang bayu kang kajiret gedhong klawu.

Ibu dhekepen ibumu balia turu ing gedhong klawu.


59

KeplokEsemmu njebember kemul lendhut

Swara lirih anepasi mawa kang gawe geni kapilutKik...kik...kik cunguk-cunguk pating cekikik

Kedhep netra katon mendelikNgulati dosa sagenthong ing mata

Metani lingsa kang gemandhul muteri rikmaKeplok-keplok ngrakit parikanMundhak sak-ons beras sekilo

Ngengudang kanca kanthi nyoro-nyoroHeh para tiyang mancala angrasuk jeksaResik apa ora dlamakan sikilmu saiki?Awit tembangmu keprungu moyoki

Luput liyan aja padha kokkeplokiDening :Triwik Damarjati

C. REMIDIAL

Surem(Anggitanipun Triwik Damarjati)

Kasuntak lelimengan ing tlapuking mataWewayangan kumleyang anutup rasaWektu kaemplok bandha kaboyong

Jinangkah gegayuhan tan kendhat ing mangsaPepadhanging kadonyan kajunjung ngangkasa

Nanginga sureming mata ra sirna gebyaring artaSangsaya peteng anunjeb jiwa

Obating surem iki anamung dongaTitik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D

utawi E ingkang trep!

1. Punapa suraosipun geguritan kanthi irah-irahan “Surem“

A. Ngengingi tiyang ingkang ngoyak bandha saengga kesupen ngibadah.

B. Ngengingi tiyang ingkang tansah gesang ngrekaos saengga wekdalipun telas namung

kangge pados arta.

C. Ngengingi tiyang ingkang gesangipun tansah manggihi kasangsaran.

D. Ngengingi tiyang ingkang nengenaken bandha lan donya kangge gesangipun supados

mulya.

E. Ngengingi raos gela amargi sampun nglirwaaken ibadah.


60

Aku Nglukis ing Sayuta LangitAnggitanipun Turiyo Ragilputra

Delengen aku nglukis ing sayuta langitKebak warna abang sing cinipta saka getih jaman luput ngandhutguguran getihe dakwadhahi genthong angen-angen kagelan.dene kuwase dakcipta nganggo rambut gunung njebluglan warna-warna endah liyane cinipta saka pecahan raga.nasib para gelandhangan sing kasingkir merga impen

para pemuja patung adipura.O,kadang-kadangku sing ora nate bosen nyawang lukisandelengen lukisanku ing sayuta langit kaekebak anglirik mata nangis,tangan nyadhong,lan sandhangan pating sranthil!warna-warnane banget naturalis awit dumadi saka nyawa-nyawa sing pecat tanpa dosa.

1. Ngengingi menapa isinipun geguritan Aku Nglukis ing Sayuta Langit....

A. Ngingingi nasib para pelukis ing jaman modern punika.B. Ngengingi nasib para gelandhangan ingkang asring dipunkuya-kuya dening

panguwasa,sarta rekaos anggenipun pados tetedhan.C. Ngengingi jaman ingkang sarwa angel pados pangupajiwa.D. Ngengingi nasibipun rakyat miskin ingkang ngrekaos anggenipun gesang amargi

krisis ekonomi.E. Ngengingi gesangipun para pelukis jalanan ingkang sangsara anggenipun pados

pangupajiwa.2. Ingkang mboten kalebet trik-trik maosaken geguritan inggih punika

A. Kedah nggadhahi bakat alam utawi kewasisan wiwit taksih jabang bayiB. Kedah saged matur T,TH,D,DH,C,J,R,A,I,U,E,O kanthi trepC. Kedah saged menjiwai suraosipun teks geguritanD. Nggadhahi kewasisan bab maos kanthi tempo ingkang trepE. Nggadhahi kewasisan bab jeda utawi penggalan ukara.

Tak regem gemetering driji astamuAnggitanipun Triwik Damarjati

Lathi pucet biru sumer,mratandha sambate mangewu-ewu pori-pori kang pitheren.Instrumenkeprungu klethak-klethuk saka barisan waja…Sedhela-sedhela rapet lan melek paningal gentenan

kanggo ngeyem-ngeyemi panjeriting raga kang wus rakuwawa. Ambegan kang kaunjal dawarabisa nutupi jogeding driji-driji asta sing judhule ngewel.Jagad iki pa wis ra ana cahya kang bisa

tak nggo tamba?Deloken siji-siji balung rusukku mretheli rebah ing bumi.Kawil-kawil ambegankunyuwun sewu pitulung.Ampun ing NgarsaMu,capet-capet kepireng “Tak regem gemetering

drijimu.”Sang Khalik wis nitahke kubali.Dandani luputku,nuwuhke tobatku kang wus nglirwakke Gustiku.

3. Punapa tegesipun ”jagad iki pa wis ra ana cahya kang bisa tak nggo tamba?”


61

A. Kasangsaran manungsa amargi sampun nggegulang dhumateng sadaya wujudipunmaksiat saengga pikantuk ganjaran sesakit kang saged nuwuhaken pepejah.

B. Nyuwun pitulungan awujud cahya kang saged damel raga kang katemah kasrepensaged pulih mantun.

C. Donganipun manungsa ingkang sampun sekarat supados dipunparingi Gustikesarasan,saengga saged pulih saking sesakit.

D. Raga ingkang kasrepen badhe saged mantun menawi wonten cahya srengenge ingkangsaged damel angeting salira.

E. Tiyang ingkang nembe nglampahi sakharatul maut.

4. ”Sang Khalik wis nitahke kubali.” punapa tegesipun ukara punika

A. Sampun pikantuk surya ingkang saged ngangetaken salira.B. Sampun pikantuk tamba saengga sakitipun saged mantunC. Panyuwunipun kasembadan mboten siyos tilar donya lajeng saged gesang malih.D. Gusti Allah paring gesang dhateng tiyang ingkang nglampahi sakharatul maut punika.E. Sampun pikantuk pitulungan saengga mboten siyos seda.


62

5. Punapa ingkang mboten kalebet syarat ngripta geguritan ingkang sae

A. Milih tembung ingkang mentes lan mantesiB. Wonten tembung endah(purwakanthi,dwilingga lsp)C. Wonten tembung KawiD. Isinipun trep kaliyan tema/jejer.E. Saged dipunanalisis isinipun kanthi gampil.

D. PENGAYAAN

Layanganku Temangsang ing Wit Nangka Pinggir Tlaga


Angin cekikikan mbandhul buntut layangan ngalor ngidul genteyongan.Ugel-ugel pang

nangka mlinder otot layangan njerit sambat pitulungan.Tlapukan mata busur layangan

ndengengek nyawang egoling cethul jumbal-jumbul ngrajut tirta ing sepining

tlaga.Kaper,kinjeng,walang,kupu iber-iberan njoged kentrung kanthi ketipung irung

garengpung.Kriyak kriyek pring petung keprungu mulet.Nyurung barisan bleduk kang

cineker piyik prenjak.Ngawe-awe wit gedhang katon kaya jubah wewe.Cethul,cebong

kungkum tlaga katon bathuk nonong rai ndomblong.Suket ,pethetan,kembang trate

nyeblak banyu kaya rante.Ndhok Iyik hirit-hiritan ngekum swiwi tanpa nglangi.Kulitku

kliwir-kliwir digrawuk angin barat tanpa kendhat.Rangkaku inguk-inguk lambe tlaga

ngawe-awe.Tulung-tulung iki tlaga ireng ngemplok ragaku kang wus buntung.Wit Nangka

ra nyangka dadi saksi layanganku diemplok tlaga.

1. Punapa tegesipun ”Angin cekikikan mbandhul buntut layangan ngalor ngidul

genteyongan.”

A. Kasangsaran tiyang mlarat ingkang mboten kwawi nyekapi kabetahan gesangipun.

B. Panggesangan ing alam donya pancen awrat saengga kathah tiyang ingkang cupet

manahipun lajeng lampus dhiri.

C. Panggesangan tiyang ing alam donya ingkang kebak kabagyan amargi sadaya

kabetahan gesangipun sampun kacekapan.

D. Kasangsaran tiyang mlarat ingkang nglampahi gesang ngrekaos sanget ngantos

dumugining seda,kanthi kebak papa cintraka.

E. Tiyang ingkang nembe nglampahi sakharatul maut.


63

2. ”Tulung-tulung iki tlaga ireng ngemplok ragaku kang wus buntung."Punapa tegesipun

ukara punika

A. Tiyang ingkang nggadhahi sesakit ingkang mboten wonten tambanipun.

B. Tiyang ingkang gesangipun sangsara ngantos dumugining seda,nanging mboten

wonten tiyang ingkang paring pitulungan.

C. Panyuwunipun pungkasan tiyang ingkang badhe seda,supados jasadipun

dipunpendhet saking lebet tlaga.

D. Tiyang ingkang dhawah saking wit nangka lajeng kelem ing lebet tlaga.

E. Panyuwunan tiyang ingkang kepingin mendhet uwoh nangka ing pinggiring tlaga.

3. Tlapukan mata busur layangan ndengengek nyawang egoling cethul jumbal-jumbul

ngrajut tirta ing sepining tlaga.

A. Kadangkala tiyang gesang punika mboten mangertos wonten tiyang sanes

sakcelakipun nembe nglampahi kasangsaran,ingkang sanget mbetahaken

pitulungan.

B. Tiyang ingkang gesangipun kinembeng ing kamulyan sarta remen paring

pitulungan dhateng sesami

C. Tiyang samenika kathah ingkang gesang kanthi menggalihaken kabetahanipun

piyambak amargi kabetahan sapunika sangsaya awrat sangganipun.

D. Tiyang ingkang nglampahi gesang sangsara amargi kekathahen utang.

E. Panyuwunan tiyang ingkang sangsara nyuwun enggal-enggal tumekaning seda.

4. Punapa ingkang mboten kalebet syarat ngripta geguritan ingkang sae

A. Milih tembung ingkang mentes lan mantesi

B. Wonten tembung endah(purwakanthi,dwilingga lsp)

C. Wonten tembung Kawi

D. Isinipun trep kaliyan tema/jejer.

E. Saged dipunanalisis isinipun kanthi gampil.

5. Punapa ingkang mboten kalebet bedanipun geguritan kaliyan macapat

A. Wonten guru lagu


64

B. Wonten pilihan tembung (diksi)

C. Wonten guru gatra

D. Wonten sasmita tembang.

E. Wonten guru wilangan

.

wulangan klas xi genap · standar kompetensi :8.mengungkapkan gagasan dan perasaan dalam berbagai...

Documents