tugas akhir dasar program perencanaan dan …eprints.ums.ac.id/63778/11/halaman depan.pdfnantinya...
TRANSCRIPT
TUGAS AKHIR
DASAR PROGRAM PERENCANAAN DAN PERANCANGAN
ARSITEKTUR(DP3A)
BADE AQUARIUM CENTERPARK DI BOYOLALI
Diajukan Sebagai Pelengkap Dan Syarat Guna Mencapai
Gelar Sarjana Teknik Arsitektur
Universitas Muhammadiyah Surakarta
Oleh :
Muh Paesal Tantowi
D300130078
PROGRAM STUDI ARSITEKTUR FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH SURAKARTA
2018
vi
KATA PENGANTAR
Assalamu’alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh.
Bismillahirrahmannirrahiim
Alhamdulillah segala puji dan syukur penulis panjatkan kepada Allah
Shubhanallah Wa Ta’ala atas segala kemudahan, rahmat, kasih sayang dan nikmat-
Nya berupa nikmat kesehatan, nikmat kekuatan dan nikmat iman kepada penulis
sehingga dapat melaksanakan dan menyelesaikan tugas Dasar Program Perencanaan
dan Perancangan Arsitektur (DP3A) dengan lancar. Shalawat dan salam semoga
dilimpahkan kepada Nabi Muhammad Shallallahu ‘Alaihi Wa ‘Ala Alihi Wa Sallam
atas Nabi pembawa Rahmat yang selalu kita nantikan syafaatnya di yaumil qiyyamah
serta pengikutnya hingga akhir zaman.
Dasar Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur (DP3A) merupakan
mata kuliah terakhir dan wajib di semester 8 yang merupakan bagian dari Tugas
Akhir (TA) berisi mengenai sebuah dasar-dasar perancangan konsep arsitektur yang
nantinya dijadikan pedoman dalam pembuatan Tugas Akhir. Mata kuliah tersebut
menjadi salah satu persyaratan untuk menempuh mata kuliah selanjutnya yaitu mata
kuliah Tugas Akhir serta menjadi mata kuliah yang harus ditempuh semua mahasiswa
dalam rangka menyelesaikan pendidikan kesarjanaan Strata I (S1).
Dalam mengerjakan dan menyelesaikan laporan ini, penulis banyak dibantu
oleh berbagai pihak terkait. Oleh karena itu, penulis mengucapkan terima
1. Orang tua penulis yang selalu memberikan dorongan dan doa setiap hari, tanpa
lelah selalu mendoakan penulis dan memberikan semangat dalam setiap penulis
melakukan aktivitas sehingga dapat melaksanakan Dasar Program Perencanaan
dan Perancangan Arsitektur (DP3A) dan Tugas Akhir (TA) dengan lancar.
2. Kakak penulis tercinta Andi Roi dan Yanti yang selalu memberikan semangat,
dorongan, dan nasehat yang baik kepada penulis.
vii
3. Ibu Dr. Ir. Widyastuti Nurjayanti, M.T. selaku Ketua Program Studi Teknik
Arsitektur Universitas Muhammadiyah Surakarta.
4. Ibu Suharyani, ST, MT, selaku Koordinator Mata Kuliah DP3A.
5. Ibu Ronim Azizah, ST., M.T. Selaku Koordiator mata kuliah Dasar Program
Perencanaan dan Perancangan Arsitektur (DP3A).
6. Ibu Dr. Ir. Dhani Mutiasr MT., selaku pembimbing selama melakukan Dasar
Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur (DP3A) dan Tugas Akhir
(TA) Program Studi Arsitektur Fakultas Teknik Universitas Muhammadiyah
Surakarta, terima kasih dukungan dan semangatnya kepada penulis.
7. Seluruh sahabat-sahabat dan teman-teman terdekat penulis Yusuf Eko Utomo,
Bagus Surya Amannu, Andiarta Muslim, Yunan Arif Susila, Yoga Karisma,
Aulia Rahman Fath, Ivan Aditya, dan rekan-rekan Arsitektur 2013, 2014yang
tidak bisa disebutkan satu persatu, terima kasih atas dukungannya dan saran
membangunnya.
8. Kepada seluruh pihak yang terlibat dalam penyusunan laporan DP3A, saya
ucapkan terima kasih atas segala bantuan yang telah diberikan.
Penulis juga menyadari masih adanya kekurangan, oleh sebab itu koreksi dan
saran demi perbaikan Dasar Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur
(DP3A) dan Tugas Akhir (TA) akan penulis terima dengan ikhlas. Penulis berharap
semoga buku laporan Dasar Program Perencanaan dan Perancangan Arsitektur
(DP3A) dan Tugas Akhir (TA) ini memberikan manfaat bagi pembacanya.
Wassalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh.
Surakarta, 14 April 2018
Penyusun,
Muh Paesal Tantowi
D300130078
viii
BADE AQUARIUM CENTER PARK DI BOYOLALI
Muh Paesal Tantowi
Program Studi Arsitektur, Fakultas Teknik, Universitas Muhammadiyah Surakarta
Jl. A. Yani Tromol Pos 1 Pabelan, Kertasura, Sukoharjo, 57102 Telp. 0271-717417
email : [email protected]
ABSTRAK
Pariwisata merupakan suatu kegiatan wisata yang didukung berbagai fasilitas serta
layanan yang disediakan oleh masyarakat, pengusaha, pemerintah dan pemerintah
daerah. Pada dasarnya pariwisata adalah kegiatan yang dilakukan oleh individu atau
kelompok yang memiliki tujuan untuk menghibur diri yang dilakukan diluar
kegiatan sehari-hari yang biasa dilakukan guna untuk memberikan keuntungan yang
bersifat permanen ataupun sementara. Obyek wisata harus memiliki daya tarik
tersendiri dan memiliki sarana prasarana yang baik sehingga mampu menstimulasi
pengunjung untuk melakukan kegiatan wisata ke obyek wisata tersebut. Obyek
wisata dapat berupa wisata alam ataupun wisata buatan manusia. Wisata Waduk
Bade merupakan salah satu wisata alam yang berada di desa Bade, Boyolali. Hasil
pengamatan yang dilakaukan di waduk tersebut digunakan sebagai acuan dalam
pengembangan kawasan sesuai dengan potensi alam yang ada. Tujuan dari
penulisan laporan ini adalah untuk menganalisis kegiatan wisata yang sudah ada
dan juga mengetahui sarana prasarana yang ada sehingga mampu merencanakan
pengembangan kegiatan wisata waduk bade sebagai wisata edukasi dan rekreasi
berupaAquarium Center di kawasan tersebut.
Kata Kunci : Pariwisata, Obyek wisata, wisata edukasi rekreasi, Aquarium Center.
ix
ABSTRACT
Tourism is a tourism activity supported by various facilities and services provided by
the community, businessmen, government and local government. Basically tourism is
an activity undertaken by individuals or groups who have a purpose to entertain
themselves that are done outside the usual daily activities done in order to provide
benefits that are permanent or temporary. Tourism object must have its own
attraction and have a good infrastructure so as to be able to stimulate visitors to
conduct tourism activities to these attractions. Tourist objects can be either nature
tourism or man-made tours. Bade Reservoir Tourism is one of nature tourism located
in Bade village, Boyolali. Observations conducted in the reservoir are used as a
reference in the development of the area in accordance with the existing natural
potential. The purpose of this report is to analyze the existing tourism activities and
also know the existing infrastructure facilities so as to be able to plan the
development of bade reservoir tourism activities as educational and recreational
tourism in the form of Aquarium Center in the area.
Keywords: Tourism, Tourism object, recreational educational tour, Aquarium
Center.
x
DAFTAR ISI
LEMBAR JUDUL ....................................................................................................... i
LEMBAR PENGESAHAN ........................................................................................ ii
LEMBAR PENILAIAN ............................................................................................. iii
LEMBAR PENILAIAN ............................................................................................. iv
PERNYATAAN ........................................................................................................... v
KATA PENGANTAR ................................................................................................ vi
ABSTRAK ................................................................................................................ viii
ABSTRACT ................................................................................................................. ix
DAFTAR ISI ................................................................................................................ x
DAFTAR GAMBAR ................................................................................................ xiii
DAFTAR TABEL .................................................................................................. xviii
BAB I PENDAHULUAN ......................................................................................... 1
1.1 Pengertian Judul ............................................................................................. 1
1.2 Latar Belakang ............................................................................................... 2
1.2.1 Pariwisata ................................................................................................ 2
1.2.2 Gambaran UmumKawasan Waduk Bade................................................ 2
1.2.3 Program Pemerintah ................................................................................ 4
1.3 Rumusan Permasalahan dan Lingkup Pembahasan ....................................... 6
1.3.1 Rumusan masalah.................................................................................... 6
1.3.2 Tujuan ..................................................................................................... 6
1.3.3 Lingkup pembahasan .............................................................................. 6
1.4 Metode Pembahasan ....................................................................................... 6
1.4.1 Pemetaan dan Identifikasi Masalah ......................................................... 6
1.4.2 Pengumpulan Data .................................................................................. 7
xi
1.4.3 Melakukan Analisis Konsep ................................................................... 7
1.5 Sistematika Pembahasan ................................................................................ 7
BAB II TINJAUAN PUSTAKA ............................................................................ 9
2.1 AquariumCenter, Rekreasi dan Edukasi......................................................... 9
2.1.1 Pengertian AquariumCenter .................................................................... 9
2.1.2 Macam-macam Aquarium ....................................................................... 9
2.1.3 Sistem Utilitas dan Pengoperasian Aquarium ....................................... 10
2.1.4 Bentuk, dimensi, dan konstruksi Aquarium .......................................... 16
2.1.5 Pengertian rekreasi ................................................................................ 20
2.1.6 Pengertian edukasi ................................................................................ 21
2.1.7 Jenis-jenis wisata edukasi ..................................................................... 22
2.2 Kajian Objek Pamer ..................................................................................... 23
2.2.1 Biota air laut .......................................................................................... 23
2.2.2 Biota air tawar ....................................................................................... 29
2.3 Cara penyajian objek pamer ......................................................................... 30
2.4 Perawatan objek pamer ................................................................................ 31
2.5 Studi Kasus Bangunan Aquarium ................................................................. 32
2.5.1 Seaworld Ancol Jakarta......................................................................... 32
2.5.2 Fresh Water TMII ................................................................................. 40
2.5.3 Aquarium Batumi Georgia .................................................................... 47
2.5.4 Primorsky Aquarium ............................................................................. 49
BAB III GAMBARAN UMUM LOKASI PERENCANAAN ............................ 52
3.1 Data Fisik ..................................................................................................... 52
3.2 Data Non Fisik .............................................................................................. 54
3.2.1 Pariwisata .............................................................................................. 54
3.3 Biota air tawar di waduk Bade ..................................................................... 59
xii
3.4 Gagasan Perancangan ................................................................................... 61
3.5 Site ................................................................................................................ 62
3.5.1 Kawasan Wisata Waduk Desa Bade ..................................................... 62
BAB IV ANALISIS PENDEKATAN DAN KONSEP PERENCANAAN
DAN PERANCANGAN ............................................................................................ 64
4.1 Analisa dan Konsep ...................................................................................... 64
4.1.1 Analisa pemilihan site ........................................................................... 64
4.1.2 Analisa dan konsep site ......................................................................... 71
4.1.3 Analisa ruang ........................................................................................ 79
4.1.4 Analisa organisasi dan hubungan ruang .............................................. 110
4.1.5 Analisa masa ....................................................................................... 115
4.1.6 Analisis dan konsep penekanan arsitektur metafora ........................... 116
4.1.7 Analisa tampilan arsitektur ................................................................. 119
4.1.8 Analisa dan konsep struktur dan utilitas ............................................. 125
DAFTAR PUSTAKA .............................................................................................. 134
LAMPIRAN ............................................................................................................. 136
xiii
DAFTAR GAMBAR
Gambar 2. 1 Pompa air................................................................................................ 13
Gambar 2. 2 Ikan terumbu karang............................................................................... 24
Gambar 2. 3 Krustasea Birgus latro (Ketam kelapa) dan Panulirus sp. (udang karang,
lobster).................................................................................................... 24
Gambar 2. 4 Ekhinodermata, bulu babi dan bintang laut ........................................... 25
Gambar 2. 5 Beberapa jenis koral atau karang batu.................................................... 26
Gambar 2. 6 Moluska laut (nudibranch) dan Charonia tritonis(Triton) ...................... 26
Gambar 2. 7 Nautilus sp. dan cumi-cumi (Sephia) ..................................................... 26
Gambar 2. 8 Algae (Caulerpa dan Ulva) .................................................................... 27
Gambar 2. 9 Lamun (Seagrass) ................................................................................... 28
Gambar 2. 10 Tumbuhan bakau (Avecinnia spp. dan Rhizophoraspp.)...................... 29
Gambar 2. 11 Aquarium utama ................................................................................... 32
Gambar 2. 12 Aquarium ekosistem laut ...................................................................... 33
Gambar 2. 13 Aquarium air tawar ............................................................................... 33
Gambar 2. 14 Kolam bayi buaya ................................................................................ 34
Gambar 2. 15 Kolam sentuh ....................................................................................... 35
Gambar 2. 16 Toko cenderamata ................................................................................ 35
Gambar 2. 17 Lorong antasena ................................................................................... 36
Gambar 2. 18 Perlakuan pencegahan penyakit ........................................................... 39
Gambar 2. 19 Running sistem air ................................................................................ 40
Gambar 2. 20 Denah lantai 1....................................................................................... 40
xiv
Gambar 2. 21 Denah lantai 2....................................................................................... 41
Gambar 2. 22 Denah Typical Aquarium ..................................................................... 41
Gambar 2. 23 Tampak depan ...................................................................................... 41
Gambar 2. 24 Tampak depan ...................................................................................... 42
Gambar 2. 25 Tampak depan ...................................................................................... 42
Gambar 2. 26 Tampak perspektif ................................................................................ 42
Gambar 2. 27 Struktur Organisasi ............................................................................... 43
Gambar 2. 28 Sirkulasi Penegelola ............................................................................. 43
Gambar 2. 29 Sirkulasi Penegelola ............................................................................. 44
Gambar 2. 30 Aquarium Batumi Georgia ................................................................... 47
Gambar 2. 31 Sketsa desain Batumi Aquarrium ......................................................... 47
Gambar 2. 32 Konsep Batumi Aquarium .................................................................... 48
Gambar 2. 33 Denah ................................................................................................... 48
Gambar 2. 34 Potongan ............................................................................................... 49
Gambar 2. 35 Perpekstif eksterior ............................................................................... 49
Gambar 2. 36 Perpekstif interior ................................................................................. 49
Gambar 2. 37 Primorsky Aquarium ............................................................................ 49
Gambar 2. 38 Proses pembangunan ............................................................................ 50
Gambar 2. 39 Situasi primorsky aquarium ................................................................. 51
Gambar 2. 40 Tampak depan ...................................................................................... 51
Gambar 2. 41 Tampak belakang ................................................................................. 51
Gambar 2. 42 Tampak samping .................................................................................. 51
xv
Gambar 3. 1 Peta Administratif Kabupaten Boyolali ................................................. 53
Gambar 3. 2 Peta Desa Bade ....................................................................................... 53
Gambar 3. 3 Kondisi air Waduk Bade ........................................................................ 58
Gambar 3. 4 Tepian Waduk Bade sebelah utara ......................................................... 59
Gambar 3. 5 Spot memancing di Waduk Bade ........................................................... 59
Gambar 3. 6 Peta desa Bade ........................................................................................ 62
Gambar 3. 7 Peruntukan wilayah desa Bade ............................................................... 63
Gambar 4. 1Lokasi alternative site 1........................................................................... 65
Gambar 4. 2 Alternatif site 2 ....................................................................................... 66
Gambar 4. 3 Alternatif site 3 ....................................................................................... 67
Gambar 4. 4 Existing site terpilih ................................................................................ 70
Gambar 4. 5Analisa pencapaian .................................................................................. 71
Gambar 4. 6 Konsep pencapaian ................................................................................. 72
Gambar 4. 7 Analisa sirkulasi ..................................................................................... 72
Gambar 4. 8 Konsep sirkulasi ..................................................................................... 73
Gambar 4. 9 Analisa klimatologi ................................................................................ 74
Gambar 4. 10 Konsep klimatologi .............................................................................. 75
Gambar 4. 11 Analisa topogarfi .................................................................................. 76
Gambar 4. 12 Konsep topografi .................................................................................. 76
Gambar 4. 13 Analisa vegetasi.................................................................................... 77
Gambar 4. 14 Konsep vegetasi.................................................................................... 78
Gambar 4. 15 Konsep zonifikasi ................................................................................. 79
Gambar 4. 16 Analisa sirkulasi pengunjung ............................................................... 97
xvi
Gambar 4. 17 Analisa sirkulasi pengelola .................................................................. 98
Gambar 4. 18 Pola hubungan organisasi makro........................................................ 110
Gambar 4. 19 Pola hubungan organisasi penerimaan ............................................... 111
Gambar 4. 20 Pola hubungan organisasi pengelolaan .............................................. 112
Gambar 4. 21 Pola hubungan organisasi pelestarian ................................................ 113
Gambar 4. 22 Pola hubungan organisasi pameran .................................................... 113
Gambar 4. 23 Pola hubungan organisasi penunjang ................................................. 114
Gambar 4. 24 Pola hubungan organisasi makro........................................................ 114
Gambar 4. 25 Pola hubungan organisasi makro........................................................ 114
Gambar 4. 26 Bentuk dasar bangunan yang dipilih .................................................. 115
Gambar 4. 27 Pola tata masa bangunan .................................................................... 116
Gambar 4. 28 Penerapan konsep metafora angin ...................................................... 118
Gambar 4. 29 Konsep bentuk metafora biota kerang ................................................ 118
Gambar 4. 30 Bentuk eksterior ................................................................................. 120
Gambar 4. 31 Pelat warna yang dipilih pada tampak bangunan ............................... 120
Gambar 4. 32 Material untuk fasad bangunan .......................................................... 121
Gambar 4. 33 Palet warna dominan agar tidak mengganggu objek pamer ............... 121
Gambar 4. 34 Palet warna aksen untuk menunjukan fasilitas ................................... 122
Gambar 4. 35 Kaca akuarium.................................................................................... 122
Gambar 4. 36 Hardscape pada site ........................................................................... 124
Gambar 4. 37 Konsep Softscape pada site ................................................................ 125
Gambar 4. 38 Footplat dan batu kali ......................................................................... 126
Gambar 4. 39 Beton bertulang .................................................................................. 127
xvii
Gambar 4. 40 Distribusi jaringan listrik .................................................................... 128
Gambar 4. 41Suplai akuarium air tawar ................................................................... 129
Gambar 4. 42 Sirkulasi penyediaan air laut .............................................................. 130
Gambar 4. 43 Skema jaringan air bersih ................................................................... 130
Gambar 4. 44 Sistem penangkal petir ....................................................................... 133
Gambar 4. 45 Skema jaringan Komunikasi .............................................................. 133
xviii
DAFTAR TABEL
Tabel 2. 1 Debit pompa dan arus maksimal yang dapat dicapai ................................. 14
Tabel 2. 2 Ketebalan Kaca untuk Aquarium Air Laut. ............................................... 18
Tabel 2. 3 Ketebalan acrylic untuk Aquarium Air Laut. ............................................. 18
Tabel 2. 4 Perbandingan Bahan Plastik, Kaca, dan Acrylic. ...................................... 19
Tabel 2. 5 Perbandingan antara Kaca dan Acrylic. ..................................................... 19
Tabel 2. 6 Besaran ruang pengelola Fresh Water TMII ............................................. 44
Tabel 2. 7 Karakteristik pengunjung ........................................................................... 45
Tabel 2. 8 Ruang sirkulasi pengunjung ....................................................................... 45
Tabel 2. 9 Ruang Utilitas Fresh water ........................................................................ 46
Tabel 3. 1 Jumlah Pariwisata Kabupaten Boyolali ..................................................... 54
Tabel 3. 2 Potensi obyek wisata Waduk Bade berdasarkan analisis A4 ..................... 56
Tabel 3. 3 Biota air tawar di waduk Bade ................................................................... 59
Tabel 4. 1 Bobot penentuan site .................................................................................. 69
Tabel 4. 2 Pengelompokan ikan air tawar ................................................................... 81
Tabel 4. 3 Pengelompokan ikan air laut ...................................................................... 92
Tabel 4. 4 Analisa jenis kegiatan dan kebutuhan ruang .............................................. 98
Tabel 4. 5 Analisa peneglompokan ruang ................................................................. 102
Tabel 4. 6 Besaran ruang ........................................................................................... 103
Tabel 4. 7 Sifat-sifat angin ........................................................................................ 117