sekar anyar yvanda anyar -...

3
o Senin Selasa o Rabu o Kamis o Jumat o Sabtu o Minggu 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 @ 13 14 15 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 OJan OPeb o Mar OApr OMei OJun OJul OAgs OSep .Okt ONov _~<i>$ . .....-,iJ""""'='~ Sekar Anyar yvanda Anyar F 'nomena 'Sekar Anyar' (SA) dina cianjuran teu wudu matak jadi geunjleung, utamana di papada seniman cianjuran. Di antarana aya nu ngarojong, aya nu hamham, aya oge nu nolak bari deukeut-deukeut kana ngaweweleh. Papadaning kitu, ku ayana SA dina taun 2009 teh geus mere amba- han, yen ayah al nu anyar bari ngusik- keun dina seni cianjuran. Di antara nu narolak kana SA, saheng pada-pada natanyakeun naha rek diasupkeun kana 'wanda' naon ari SA? Sakur nu narolak teh pada-pada paheut yen lagu-lagu dina SAteu mibanda sipat- sipat wanda nu geus maneuh dina seni cianjuran, nyaeta papantunan, jejern- plangan, dedegungan, rarancagan, jeung kakawen, Ku kitu teh, naha satuluyna SA kudu disebut minangka 'anak jadah'? Atawa boa SA geus manggihan cirri-ciri nu mandiri pikeun ngeukeuhan nga- jangelekkeun wanda anyar dina seni cianjuran? Nu pasti, dina catetatn sajarah, ti mimiti dikreasikeun ku Kangjeng Dalem Pancaniti di pertengahan abad XIX tepi ka kamekaran nu panganyama di awal abad XI, cianjuran geus ngotretkeun kamekaranana nu ngembat panjang. Tina data dokumentasi audio, cianjuran nu kungsi direkarn taun zo-an, seni cian- juran teh geus nembongkeun hal nu ngiser, tepi ka ahir abad XX. Ngisema teh kapireng pisan tina tabuhan waditra, pola pirigan, jeung galindeng lagu. Tepi ka periode sarnerneh kamerdekaan, eta robahna teh kawilang progresif. Sedengkeun sanggeus mangsa revolusi, kamekaranana katangen evolutif Tapi, dina taun 2009, ku ayana materi SA masarakat cianjuran ngarasa ewuh. Jenglengan SAteh lir nu teu saruajeung lagu cianjuran, tapi saestuna mibanda jiwa nu natrat sakumaha nu aya dina cianjuran. *** Taya kedaling hatur nuhun nu . leuwih hormat pikeun ngebrehkeun rasa tumarima kana widang cianjuran iwal ti nu ditujulkeun ka Kangjeng Dalern Mangle No. 2291 Nenenq Dinar, salah sauranq panembang petingan Sekar Anyar Pancaniti. Nya mantenna pisan, RAA Kusumaningrat bupati. Cianjur (1834- 1864), nu geus mere titincakan jeung pamiangan seni cianjuran nu tepi ka kiwari mindeng kapireng bari arum di bangsa deungeun. Predikat bupati anu linuhung meu- jeuhna dialamatkeun ka Kangjeng Dalem nu geus nembongkeun kreativi- tasna lebah ngaracik seni pantun sina jadi dadasar seni cianjuran nu beh dieu dipiwanoh minangka 'pap antun an' . Pangna disebut papantunan teh dumeh eta lagu racikan Kangjeng Dalem tea diala tin a fragmen carita pantun Mundinglaya Di Kusumah nu harita geus ngalemah pisan di Jelembutan masarakat Sunda. Samalal~ ti jaman Dalem Wiratanudatar I keneh, sakuma- ha nu ditulis ku Enip Sukanda (1975:21) seni pantun geus asup ka lingkungan padaleman. ~.; Lebah milih fragmen Pantun Mungdingaya Di Kusumah kalawan ngala episode Mungdinglaya ngapung ka jabaning langit tepi ka mulangna deui ka bumi bari nyangking Lalayang Salakadomas, geus tangtu dikasang- tukangan argumentasi nu seseg tur weweg; di dinya aya ajen perjuangan jeung filsafat hirup (sakumaha nu dikreasikan dinaIagu Pangapungan), 5 Kliping Humas Unpad 2010

Upload: voquynh

Post on 15-Feb-2018

270 views

Category:

Documents


12 download

TRANSCRIPT

Page 1: Sekar Anyar yvanda Anyar - pustaka.unpad.ac.idpustaka.unpad.ac.id/.../10/mangle-20101012-sekaranyarwandaanyar.pdf · bumi bari nyan gkin Lalayan Salakadomas, geus tangtu dikasang-tukangan

o Senin • Selasa o Rabu o Kamis o Jumat o Sabtu o Minggu

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 @ 13 14 1517 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

OJan OPeb o Mar OApr OMei OJun OJul OAgs OSep .Okt ONov_~<i>$ . .....-,iJ""""'='~

Sekar Anyar yvanda Anyar

F'nomena 'Sekar Anyar' (SA) dinacianjuran teu wudu matak jadigeunjleung, utamana di papada

seniman cianjuran. Di antarana aya nungarojong, aya nu hamham, aya oge nunolak bari deukeut-deukeut kanangaweweleh. Papadaning kitu, ku ayanaSA dina taun 2009 teh geus mere amba-han, yen ayah al nu anyar bari ngusik-keun dina seni cianjuran.

Di antara nu narolak kana SA,saheng pada-pada natanyakeun naha rekdiasupkeun kana 'wanda' naon ari SA?Sakur nu narolak teh pada-pada paheutyen lagu-lagu dina SAteu mibanda sipat-sipat wanda nu geus maneuh dina senicianjuran, nyaeta papantunan, jejern-plangan, dedegungan, rarancagan, jeungkakawen, Ku kitu teh, naha satuluyna SAkudu disebut minangka 'anak jadah'?Atawa boa SA geus manggihan cirri-cirinu mandiri pikeun ngeukeuhan nga-jangelekkeun wanda anyar dina senicianjuran?

Nu pasti, dina catetatn sajarah, timimiti dikreasikeun ku Kangjeng DalemPancaniti di pertengahan abad XIX tepika kamekaran nu panganyama di awalabad XI, cianjuran geus ngotretkeunkamekaranana nu ngembat panjang.Tina data dokumentasi audio, cianjurannu kungsi direkarn taun zo-an, seni cian-juran teh geus nembongkeun hal nungiser, tepi ka ahir abad XX. Ngisemateh kapireng pisan tina tabuhan waditra,pola pirigan, jeung galindeng lagu. Tepika periode sarnerneh kamerdekaan, etarobahna teh kawilang progresif.Sedengkeun sanggeus mangsa revolusi,kamekaranana katangen evolutif Tapi,din a taun 2009, ku ayana materi SAmasarakat cianjuran ngarasa ewuh.Jenglengan SA teh lir nu teu saruajeunglagu cianjuran, tapi saestuna mibandajiwa nu natrat sakumaha nu aya dinacianjuran.

***

Taya kedaling hatur nuhun nu. leuwih hormat pikeun ngebrehkeun rasatumarima kana widang cianjuran iwal tinu ditujulkeun ka Kangjeng Dalern

Mangle No. 2291

Nenenq Dinar, salah sauranq panembang petingan Sekar Anyar

Pancaniti. Nya mantenna pisan, RAAKusumaningrat bupati. Cianjur (1834-1864), nu geus mere titincakan jeungpamiangan seni cianjuran nu tepi kakiwari mindeng kapireng bari arum dibangsa deungeun.

Predikat bupati anu linuhung meu-jeuhna dialamatkeun ka KangjengDalem nu geus nembongkeun kreativi-tasna lebah ngaracik seni pantun sinajadi dadasar seni cianjuran nu beh dieudipiwanoh minangka 'pap an tun an' .Pangna disebut papantunan teh dumeheta lagu racikan Kangjeng Dalem teadiala tin a fragmen carita pantunMundinglaya Di Kusumah nu harita

geus ngalemah pisan di Jelembutanmasarakat Sunda. Samalal~ ti jamanDalem Wiratanudatar I keneh, sakuma-ha nu ditulis ku Enip Sukanda (1975:21)seni pantun geus asup ka lingkunganpadaleman. ~.;

Lebah milih fragmen PantunMungdingaya Di Kusumah kalawanngala episode Mungdinglaya ngapung kajabaning langit tepi ka mulangna deui kabumi bari nyangking LalayangSalakadomas, geus tangtu dikasang-tukangan argumentasi nu seseg turweweg; di dinya aya ajen perjuanganjeung filsafat hirup (sakumaha nudikreasikan dinaIagu Pangapungan),

5

Kliping Humas Unpad 2010

Page 2: Sekar Anyar yvanda Anyar - pustaka.unpad.ac.idpustaka.unpad.ac.id/.../10/mangle-20101012-sekaranyarwandaanyar.pdf · bumi bari nyan gkin Lalayan Salakadomas, geus tangtu dikasang-tukangan

asmara-birahi (Mupukernbang, Raj a-mantri, Putri Ninun, Putri Layar, Kaleon,Mangu-mangu, Balagenyat, Manyeu-seup), sarta ebrehan rasa sukur ka gusti-na Nu Maha Agung (Nataan Gunung).

Perlu digurathandapan, jauhsamemeh aya lagu ciptaan anyar nudiracik ku Kangjehg Dalem Pancaniti, diCianjur geus aya seni beluk, degung,kawih pawayangan, tembang wawacan,tembang rancag. Eta seni teh, dinamangsa sarnemeh Kangjeng DalemPancaniti nilar, atawa dina mangsaCianjur diheuyeuk ku Prawiradiredja 11(1864-1910), dijadikeun sumber inspirasipikeun nyipta kreasi anyar make gaya nugeus dikotretkeun ku Kangjeng DalemPancaniti tea. Eta lagu-lagu kreasi tehengkena disebutjejemplangan, dedegun-gan,rarancagan, jeung kakawen. Nyalagu-lagu nu eta pisan nu popular diCianjur tepi ka taun zo-an,

***

lingkungan kadaleman Cianjur. Samalahtepi ka taun 30-an, eta lalaguan tehrumambat ka daerah sakeresidenanPriangan. Nya ti harita, masarakat luar-eun Cianjur (utamana Bandung, Garut,Sumedang, Ciamis, dan Tasikmalaya),mikawanoh tur mampuh ngahaleuang-keun eta seni sora nu lahir, tumuwuh, turmekar di Cianjur. Masarakat luareunCianjur, kana eta seni teh nyebutna 'cian-juran'.

Nincak kana mangsa perang .kamerdekaan, seni cianjuran eareppisan. Taya kapireng nu humaleuangpapantunan, jejemplamgan, dede-gungan, rarancagan, kakawen, sartapanambih. Kak~ra di awal taun 1950,seni cianjuran nguliat deui. Lain diCianjur, tapi di Bandung. Ari nu.mokalanana nyaeta organisasi kasun-daan di antarana Nonoman Sunda jeungDaya Mahasiswa Sunda (DAMAS) numopulerkeun deui kagiatan 'kongkur'

Sekar Anyar midang di Bale Rumawat

Tepi ka taun 1920, sakali deui, diCianjur geus mekar lagu-lagu kreasianyar dina wangun papantunan, jejern-plangan, dedegungan, kakawen, jeungrarancagan. Nya kakara dina taun 1978,waktu Damas ngayakeun PasanggiriTembang Sunda ka-S, eta wangunan laguracikanriu alanyar teh diistilahan jadi'wanda', Nu mere istilahna nyaeta EnipSukandajeung Ubun Kubarsah. Samalaheta istilah 'wanda' teh manjang diparaketur geus ngalemah deui dina lelembutanmasarakat seni cianjuran tug tepi kiwari.

Lagu-lagu nu geus dikreasikeun tijaman Dalem Pancaniti, DalemPrawiradiredja 11, Dalem Wiranata-kusumah V, tepi ka taun zo-an estu po-puler sarta mayeng dihaleuangkeun di

6

(pasanggiri, ceuk Ace Hasan Sueb mahmangrupa istilah ti TB Rusjan) nga-haleuangkeun cianjuran. Utamanapasanggiri nu diayakeun ku Damas teh,tepi ka taun 2009 geus dilakasanakeunsalapan belas kalina.

Dina kanlekaranana sanggeus taun50-an, nya lagu-lagu ciptaan anyar numedal di Bandung atawa di luareunCianjur, tapi make gaya cianjuran. Kanaeta lagu-lagu nu alanyar nu medal diBandung tea, rea seniman Cianjur nu teumisuka. Samalah aya nu wera, tur nye-butkeun yen eta lalaguan anyar teh, "Etamah lagujadah!"

Tapi para seniman . cianjuran numatuh di luareun Cianjur teh teu patinolih kana kawera seniman Cianjur.

Seniman cianjuran luareun Cianjuranteng jeung mayeng nyipta lagu anyar.Sarta eta para seniman teh nyebutkeunyen lagu ciptaanana tetep nyumenderkana gaya cianjuran. Eta para senimanteh nyaeta Nyi Mas Saodah, Hj. SitiRokayah, Idi Rosadi, Engkos, EntipSwarakusumah, Sumekar, EmehSalamah, R. Surmen, Hadori, Ahmad,Endoh, Jaya Surana, Apung SW,Suwarna, Ubun Kubarsah, Dede Mona,Yus Wiradiredja, tepi ka Asep Kosasih.Iwal ti dina lagu beunang UbunKubarsah, katangen pisan ayana hal nuanyar bari jeung orsinil sakumaha nukapireng tur kabandungan dina lagu'Bentang Kuring', katut lalaguan panam-bihn:a.

Dina lagu mamaos 'Bentang Kuring',dina sawatara bagian Ubun geus henteudeui make ornamen nu geus aya dinagaya cianjuran, tapi Ubun geus nareka-han ngabaladah wilayah motif galidenganyar nu tacan kasaba samemehna kuseniman cianjuran sejenna. Ubun gekalawan sadar geus henteu make dang-ding pikeun rumpaka mamaosna.Nurutkeun Ubun, asa babari teuingnyanggi lagu mamaos kalawan makedangding.

"(Ku cara make dangding), sangkreator satemenna ukur migawe rekom-posisi tina omamen nu geus aya. Tayabedana jeung waktu urang ngeusian hijirimbagan (citakan bata). Urang teumigawe kreativitas nanaon," cek Ubun.

Papadaning kitu, Ubun nyatetsawatara kreator nu kalawan sadarnyanggi lagu kalawan komposisi anyarnajan enya masih keneh kudu ngagu-nakeun bahan dasardangding kayaningnu kapireng dina lalaguan karya R.Kosasih jeung Bakang Abubakar, sartasawatara karya Mang Suwarna.

RambatanMang Koko mindeng nyebut yen

lagu-lagu cianjuran sanggian pasca taun50-an make istilah kembaran. Eta tehdumeh lagu-lagu anyar nu disanggikabehdieunakeun ukur mangrupa kern-baran (duplikasi) tina lagu-lagu nu egusaya. Estuning mangrupa proseskreatifnu kontra produktif. Tangtu bae ieu tehmangrupa hal nu matak nyentug kanamamanahan, tapi dalah dikumaha, fak-tana geus teu bisa dipungpang deuijeungkanyataanana mernang enya, kitu pisan.

Nurutkeun Ubun Kubarsah, kornpo-sisi kembaran teh nguniang bongan dinanyanggina make rumpaka dangding tea.Ayana dangding teh geus mendet kreati-vitas. Kangjeng Dalem Pancaniti nalika

.--------------------------------------------Mangle No. 2291

Page 3: Sekar Anyar yvanda Anyar - pustaka.unpad.ac.idpustaka.unpad.ac.id/.../10/mangle-20101012-sekaranyarwandaanyar.pdf · bumi bari nyan gkin Lalayan Salakadomas, geus tangtu dikasang-tukangan

Sekar Anyar dina pasanggiri Cianjuran Damas XIX

nyanggi lagu-Iagu papantunan samasakali henteu kabengbat ku hebatnakarya sastra winangun dangding nu ha ri-ta keur kacida nerekab tur dipigandrung.Kangjeng Dalem ngabebaskeun manehtina panalikung guru wilangan jeungguru lagu dina sapadalisan, jumlahpadalisan dina sapadana, sarta kakuduansora-sora nu geus tangtu dina sabantungtung padalisan. Bet padahalKangjeng teh tapis kacida Iebah ngadan-gding mah. Nya rumus eta pisan nu kuUbun Kubarsah diampihan (diadopsi)saban ngagelarkeun kreasi lagu lagamcianjuran nu saterusna diitilahan 'SekarAnyar'. Eta istilah teh saterusna dilegal-isasi ku DAMAS pikeun nandaan labelkana lagu wanda anyar nu dina kagiatanPasanggiri Cianjuran Damas ka-rodijadikan materi pasanggiri.

Lagu-Iagu anyar sanggian UbunKubarsah dina 'Sekar Anyar' teh mangru-pa lagu-Iagu nu diracik make gaya cianju-ran, ku cara mere harga-harga melodidina saban engang, kecap, frase, klausa,tepi ka kalimah nu. natrat din a teksrumpaka. Melodi nu diracik ku Ubun tehmangrupa melodi nu enya-enya dian-cokeun pikeun teksna nu dipilihnakalawan husus. Melodi-melodi racikan-ana mangrupa melodi nu diala tinawilayah melodi cianjuran bari dipulasdeui sacara estetis pikeun dieunteupkeunkana teksna tea, atawa nyipta melodianyar kadar pikeun mere harti tinakahayang eusi rurnpaka. Kaharti upamasaterusna sok tinggorehel motif melodianyar minangka tafsir kana parnentakecap, frase, klausa, atawa kalimat tekstea. Sakapeung aya diksi (kekecapan) nusok dijadikeun keyword pikeun ngan-

tengkeun tafsir rumpaka, nu saterusnadieunteupan ku motif galindeng key-tunepikeun ngantengkeun buderan sora,sangkan harmonisasina anteng kapiara.Temahna, eta lagu jadi karasa leuwihorsinil, teleb, bari angger nguniangkeunajen nu lain lum,ayan. 'Eta pisan konsepnu katangen dina Sekar Anyar. Teu kuduaneh, upama dina lagu-Iagu Sekar Anyarkapireng aya motif galindeng nu panglingtur kakara pisan kadenge.

Dina cianjuran aya lagu 'Kapati-pati'nu kacida populerna, Eta lagu mamaos'Kapati-pati' teh estuning karasa pisankarakter nu keur kapati-patina tina melo-di nu sakitu sakapeung kapireng 'jume-rit', sakapeung deui kapireng ukurgumerendeng. Atuh da tina rumpakanage geus katangen pisan nuansa ngageuritina sora nu keur kapati-patina, /Hayangceurik jejeritan/ sing tarik maratan lan-git ..../ [, Sidik, antara rumpaka jeungmelodi teh estuning sublim (gumulung,gulangkep) pada-pada ngaekspresikeun

'katugenah, kapeurih, kanalangsa tin arasa nu keur kapati-pati tea.

Tapi, eta ajen nu gumulung teh bansrangsak paburantak sapada haritaupama rumpakan diganti ku /Sareupnalebah labuan/ pamayang murubasisir ....jl, najan enya sarua pada-padamupuh Sinom. Teks /Sareupna lebahlabuan, pamayang muru basisir/ samasakali henteu nembongkeun eskpresikapeurih, kanalangsa, katugenah tin arasa nu keur kapati-pati. Atuh dina makemelodi nu ngajerit tarik ge, arirumpakana dieusian ku ungkara 'sareup-na lebah labuan' mah estu henteu mataknguniangkeun ekspresi katugenah nujejeritan tea. Lebah dieu, harga melodi

tina ungkara /hayang ceurik jejeritan ...jnu geus hese cape diracik ku sang kreatormake nada-nada tarik lir nu ngajerit tehlapur ten manggih kasaluyuan anupatarema bari harmonis. Sadar atawa teusadar, rangsak paburantalma wangunanhiji lagu nya salah sahijina alatan eta lagumake bahan dangding (rumpaka san-dingan). Ternahna, kudu nyalahkeunsaha upama lagu 'Bogoh Teu Sapikir' hijimangsa dieusian ku rumpaka /LautKiclul kabeh katingali/ ngembat paulkawas dina gambar ...// dumeh pada-pada ngagunakeun pupuh Dangdang-gula.

Eta sababna, dina Sekar Anyar, UbunKubarsah henteu make formula dang-ding nu bangun geus jadi 'kailaharan'dina saban nyanggi lagu anyar. Ubunleuwih milih neang sarta ngabaladahlahan anyar pikeun medalkeun produk .anyarna. Demi konsepna, anteng nenge-tan jeung ngimeutan tina gaya wandapapantunan, jejemplangan, dedegungan,rarancagan, kakawen. Ti dinya tuluy ditafsir ulang (reinterpretasi). Ku kitu teh,silsilah tina sari-sari wanda lagu tadimasih keneh bisa kapapayttur nembrakdina lagu Ubun, najan enya sakapeungsok matak pangling. Bisa dibandingkeun,motif galindeng 'sindang' dina tungtu{lgpadalisan kalima din a lagu mamaos'Wegah' jeung motif galindeng dinaornamen tungtung padalisan kadua dinalagu mamaos 'Balagenyat', /geuning arigorek-gorek tuweuw/ [,

Kanteh beureum nu terus rumambat(berkesinambungan) ti mimiti papantu-nan, jejemplangan, dedegungan, raran-cagan, sarta kakawen nu gcus sakitudipikawanohna dina cianjuran, satemen-na bisa kapaluruh keneh dina SekarAnyar. Eta sari-sari lagu teh !ir nungarambat. Nya konsep 'ngarambat' tinapapantunan tepi ka lagu-Iagu anyar nuaya dina Sekar Anyar, memang mangru-pa konsep garap nu disorang ku Ubundinamedalkeun lagu-lagu gaya cianjuranwarna anyar.

Upama tea mah ahli cianjuran HDBastaman ngasongkeun istilah '.WandaRekasari', 'Wanda Rundayan',' atawa'Wanda Karancagen' pikeun konsep laguanyar tea, tayohna istilah 'WandaRambatan' ge perlu ditilik jeungdipadungdengkeun. Enya, 'wanda Ram-batan'. Ti dinya, eta ngaran istilah wandaanyar teh urang sawang babarengan din aforum ulikan, padungdengan, sawala,kalawan make hate nu wening beresih,bari henteu kudu kaeunteupan ku emosianu kaleuleuwilii.***

(Dian Hendrauana)

Mangle No. 2291------------------------------------~-------- 7