sejarah cianjur

154
SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 1

Upload: dadang-satyawan-padmanagara

Post on 09-Feb-2016

231 views

Category:

Documents


20 download

DESCRIPTION

sejarah cianjur

TRANSCRIPT

Page 1: sejarah cianjur

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 1

Page 2: sejarah cianjur

SAJARAHCIANJUR

SARENGRADEN ARIA WIRA TANU

DALEM CIKUNDUL CIANJUR

drs. bayu surianingrat

Penerbit: Rulcun Warga Cianjur- Jakarta

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 2

Page 3: sejarah cianjur

"Ahabbul a'maali ilaJJaahi adwamu-haa wa ingqalla",

Amal nu langsung dipikaresep mung-guhing Gusti Allah, nya eta nu langkung sering dijalankeun sanaos mung saeutik.

(H.R. Bukhari-Muslim ).

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 3

Page 4: sejarah cianjur

Padaleman atanapi Kabupaten Cianjur kiwari, di-“modern”-keun mung luluguna mah rupina tetep keneh

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 4

Page 5: sejarah cianjur

KATA SAMBUTAN

Pertama-tama saya sampaikan penghargaan dan terimakasih atas jerih payah Drs. Bayu Surianingrat yang telah menyusun naskah buku ten tang " Pandangan Kritis Mengenai Sejarah Cian-jur " dan "Sajarah Cianjur sareng Raden Aria Wiia Tanu, Dalem Cikundul"

Patut saya kemukakan bahwa dalam rangka untuk mencari dan menetapkan Hari Jadi Cianjur, secara resmi oleh Pemerintah Kabupaten Daerah Tingkat II Cianjur telah disampaikan bahan/ naskah tentang " Risalah Singkat Tinjauan Sejarah Ten tang Kemunculan, Kahadiran dan Kelangsungan Nama Cianjur, Disampaikan Sebagai Bahan Hari Jadi Cianjur " kepada DPRD Tingkat II Cianjur, yang telah disusun oleh satu Team dengan mendapat bantuan empat Ahli Sejarah di Jawa Barat.

Sehubungan dengan hal tersebut di atas dan upaya untuk mem-pereepat proses penetapan Hari Jadi Cianjur, mudah-mudahan naskah ini akan merupakan sumbangan masukan dan penyegaran kembali bagi kita semua untuk segera mengambil langkah kepu-tusan, mengingat hal tersebut sudah lama menjadi harapan kita. Sedangkan penetapan adanya Hari Jadi Cianjur yang definitip, sudah lama didambakan oleh masyarakat dan Pemerintah Daerah.

Kami yakin naskah ini akan mendukung pemilihan Altematip tentang Hari Jadi Cianjur yang telah kami sampaikan.

Saya berpendapat bahwa yang akan menentukan cepat atau , lambatnya ditetapKan Hari Jadi Cianjur, akan tergantung kepada kesepakatan bersama mengenai penetapan kriteria dan momentum, di samping adanya faktor keberanian untuk mengambil keputusan.

Akhirnya, saya harapkan pula Drs. Bayu Surianingrat dapat mempelajari bahan/naskah yang telah disampaikan oleh Ekse-kutip kepada DPRD Tingkat II Kabupaten Cianjur, sebagai bahan perbandingan penetapan Hari Jadi Cianjur.

Terimakasih.—

Cianjur, 1 Juni 1982BUPATI KEPALA DAERAH TINGKAT II

CIANJUR

Ir. ADJAT SUDRADJAT SUDIRAHARDJANIP : 480022989. I

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 5

Page 6: sejarah cianjur

PANGJAJAP TI YAYASAN WARGI CIKUNDUL

Ass. wr,wb,Henteu ngabibisani, teu kinten langkana bahan sareng tulisan aim aya kaitanana sareng

Dalem Aria Wira Tanu, Cikundul, anu aya oge pasolengkrah-papalimpang matak bararingung ami' ngaos, mangrupikeun masalah anu sanes lumayan kanggo nyusun ieu naskah,

Bingah amarwata suta ayeuna ieu naskah parantos rengse kalayan dicitak dugi ka tiasa diaos ku para wargi.

Mugi-mugi bae ieu naskah anu judulna SAJARAH GIANJUR SARENG RADEN ARIA WIRA TANU DALEM CIKUNDUL tiasa nyaangan poekna sajarah Cikundul,

khususna kanggo para wargi seuweu-siwi mndayan ti karuhunJayasasana jujuluk Aria Wira Tanu anu dipendem di Cikundul.

Sadaya kakirangan atanapi kalangkunganana teu langkung kapara wargi mugi aya luntur galih kersa ngahapunten sareng nyampurnakeun.

Cianjur, Maret 1982YAYASAN WARGI

CIKUNDUL

Pangurus :

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 6

Page 7: sejarah cianjur

YAYASAN WARGI CIKUNDUL “CIANJUR"

Alamat Kantor : Jln. Siti Jenab No. 14Pamuka catur Kagegelan ti YAYASAN WARGI CIKUNDUL

SINOM

Neda agung pangaksamaHakeki ka Maha SuciLahirna ka balareaMugi henteu lepat tampiSanes ati kumakiReh agul ku payung bututMapay laratan turunanleu man ibarat misjlIbaratna budak anu mapay Bapa.

Cianjur nagri kawentar Dinajaman pra-bopati Tangtu ngandung titimangsa Sajarah pon kitu deui Ngandung warsih mimiti Saha anu ngadeg papayung Catetan mere jawaban Sajarah geus mere bukti Kabudayaan kasenian anu geus nyata.

DANGDANGGULA

Cikundul Cijagang jadi bukti Patilasan bupati baheula Nelah Aria WiraTanu Cakal bakal CianjurSinaieng panyebar agami Neraskeun kangjeng rama Nu punjul linuhungAria Wangsa Goparana Nu ngadegkeun Sagaraherang nagari Ulama Islam munggaran Dalem dipundut ku Anu Asih Digentosna ku ingkang putra Wiramanggala namina Cikundul teras dikantun Ka Cikalong midamel ngalih Mung di dinya teu lawas Ngalih gura-giru Ngababakan padaleman Nyumponan wangsit ngadamel nagari Katelah PamoyananUndur taun bagentosan warsih

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 7

Page 8: sejarah cianjur

Pamoyanan sepi kantun ngaran Dina waktos Dalem Dicondre Pikeun ciri papayung Nya pangguyangan Badak Putin Jadi tengah nagara . Bukti alun-alun Cianjur murbawisesa Subur ma'mur gemahripah loh jinawi Nyebar ka janapria

Didangding ku

R.A. Hanafiah Wiradireja Cianjur , 19 Maret 1982.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 8

Page 9: sejarah cianjur

Sukabumi, 29 Maret 1982

PANGIRING KABINGAH

Ass.wr.wb.Sim kuring sumujud ka anu Maha Suci ngahaturkeun syukur Alhamdulillah diiringan ku

kabingah rehna dina wangkid ieu ay a salahsawios katurunan Raden Arya Wiratanu anu tiasa sareng keisa nyukcruk-nyukcruk patilasan, nalungtik sajarah kawit ti Pajajaran, anu janten ngarundaykeun Pamarentahan di Cianjur.

Sabadana simkuring maos ieu buku sajarah breh bae paninggal sapertos ti nu' poek ka nu caang, mendakan susunan cariosan anu eces pisan ngeunaan sajarah Wiratanu anu sumare di Majalaya, Cikundul.

Paingan teu weleh heran, geuning dugj ka wangkid ieu seueur keneh bae anu jarah ka makamna Arya Wiratanu. Singhoreng mantenna teh sanes jalmi samanea da puguh turunan ti Pajajaran anu ngaheuyeuk Jawa Barat salami ratusan taun. Arya Wiratanu anu nurunkeun para Dalem Cianjur dugi ka sawelas turunan. Raden Arya Wiratanu anu henteu gimir ku karisi, sieun ku baha-ya, gagah rongkah wantun mayunan musuh nandingan dina sagala rupi peperangan estuning bakti ka lemah cai, nawiskeun yen anjeunna hiji "patriot".

Ageung pangaruhna ka rahayat, dipitumut ku prajurit, dipiasih ku wargana, da puguh janten kiai anu patuh kana agama Islam.

Sim kuring kalintang banggana, Cianjur dina waktos harita nga-gaduhan hiji pamimpift anu ngajalankeun perjuanganana sagaris sareng perjoangan nasional, mempertahankan lemah cai tina sagala rupi penjajahan,

Teu aya sanes sim kuring manjatkeun du'a ka anu Maha Suci mugi generasi katurunana tiasa mikaconto kana kasaenana sareng kana sifat "patriot”-n a Wiratanu.

Saha deui anu bade mika asih, ngamumule paninggalan karuhun lintang ti sadaya rundayanana.

Wassalaam sareng diiring

ku kabingah ti sakaluarga,

(Achmad Diredja)

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 9

Page 10: sejarah cianjur

Saucap sambutan pamapag medalna buku"SEJARAH CIANJUR SARENG RADEN ARIA WIRA TANU" DALEM

CIKUNDUL, CIANJUR" kenging Dis. Bayu Surianingrat

Assalaamu Alaikum wr,wb.,Waktos simkuring sakola dasar di H I S . sareng di MULO, teu kantos kenging

palajaran sajarah Lemah Cai INDONESIA anu nyugemakeun, margi palajaran sajarah jaman harita anu disebat "Indische Geschiedenis" ten, mung wungkul nonjolkeun mekarna kakawasaan Pamarentah Kolonial Hindia Walanda. Malah di sakola dasar E.L.S. mah palajaran sajarah anu diutama-keun teh anu disebat "Vaderlandse Geschiedenis," nya eta sajarah nagara Walanda.

Dupi anu ngeunaan sajarah INDONESIA mah, sapertos sajarah SRIWIJAYA, MAJAPAHIT, MATARAM sareng nagara-nagara sanesna anu aya di INDONESIA, langkung ditonjolkeun anu negatifna tibatan anu positifna kayaning salah urus nagara, despotisme, papaseaan antawis pawaris-pawaris tahta anu nimbul-keun peperangan, anu saleresna didalangan ku Pamarentah Kolonial Walanda dina ngajalankeun politik "divide et impera"-na, dugi ka nagara-nagara anu araya di INDONESIA raruntag, atuh saterasna daerahna dijabel dijantenkeun daerah jajahan Walanda.

Ngeunaan sajarah daerah-daerah mah sama sekali teu diajar-keun, maigi dianggap hen teu perelu Ku kituna diantawis generasi sim kuring awis-awis anu khusus ngayakeun studi kana sajarah daerah. Kaseuseueuranana terang kana sajarah daerah sareng karuhun teh, mung tina carita sareng dongeng rayat (folklore -legenda) anu didongengkeun ti indung-bapa ka anak incu turun-tumurun, kitu oge dongengna teh kadang-kadang pasolengkrah, sautas diditu sautas didieu, henteu dumasar kana dokumentasi anu otentik.

Kango "Urang Cianjur," umumna parantos aruninga, yen iCamhun-Luluhur urang Cianjur teh, nyaeta RADEN ARIA WIRA TANU (DATAR), anu kenging julukan KANGJENG DALEM CIKUNDUL, anu makamna aya di Kabupaten Cianjur bagian Kaler, jelasna di desa Majalaya,kacamatan Cikalong-Kulon sareng dianggap karamat ku Balarea.

Ti awit RADEN ARIA WIRA TANU ka-1 dugi ka ayeuna parantos 4 abad, mangpuluh-ratus-rebu mekar turunan DALEM CIKUNDUL, nyebar di sakuliah Tatar Sunda, sakuliah Indonesia, tiasa janten oge aya anu di manca nagara. Kanggo kasauseueuran turunan anu araya danget ieu, rupina daerah asalna anu disebat Cianjur teh, mung aya dina kenangan bae, malahan tiasa janten aya anu teu aruningaeun, yen aranjeunna turunan Cianjur, komo deui sajarahna, ku jalaran parantos "pareumeun obor."

Ku kit una sim kuring ngaraos bingah amawarta suta kumedalna buku "SAJARAH CIANJUR sareng RADEN ARIAWIRA TANU - DALEM CIKUNDUL, CIANJUR" kenging saderek Drs. Bayu Surianingrat, anu ngabeberkeun sacara lengkap sajarah perjuangan Karuhun Luluhur Cianjur, hiji karya mangrupi Amal-Ibadah. ngahormat, ngajungjung luhur Karuhun Nenek-Moyang urang sadaya.

Mugia ieu buku sajarah teh nyekapan harepan Balarea husus na "Urang Cianjur" sareng masarakat Tatar Sunda, umum-na Bangsa INDONESIA dina nambihan kakayaan Elmu Sajarah Nasional Bangsa Indonesia, sanes bae mangrupi pangeling-ngeling nanging utamina kanggo dijantenkeun dasar tatapan pikeun ngahudang rasa kabanggaan di kalangan anak-incu, di kalangan anu ngarora “generasi penerus”, supados kersa “Belajar dari Sejarah” sangkan bela ka salembur sabatur, babakti ka daerah asalna, babakti ka Nagara Bangsa sareng Agama, langkung waspada sareng iatna dina ngahonta! ritancita, ulah dugi ka keuna ku panpaos "Melengkung beukas nyafchan " sareng "Cianjur kata-lanjuran.

Jakarta, September 1982Kalawan asmana Rengrengan Sesepuh

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 10

Page 11: sejarah cianjur

"Rukun Warga Cianjur" di Jakarta,(H. Sadikin Tisna Kusumah)

DAFTAR EUSI

RUPI-RUPI SAMBUTAN............................................................................................. WIWITAN....................................................................................................................... BUBUKA ....................................................................................................................... CIANJUR KAPUNGKUR ............................................................................................ BAB I JAMAN PAJAJARAN................................................................................... BAB II RUNTUYAN WIRA TANU

1........................................................................................................................Raden Aria Wangsa Goparana .................................................................................... 2. Raden Aria Wira Tanu I ................................................................. 3. Raden Aria Wira Tanu II ................................................................ 4. Raden Aria Wira Tanu III ............................................................... 5. Raden Adipati Wira Tanu Datar IV ............................................... 6. Raden Adipati Wira Tanu Datar V ................................................. 7. Raden Adipati Wira Tanu Datar VI ................................................ 8. Raden Aria Adipati Suria Nata Kusumah.......................................9. Raden Adipati Wira Tanu Datar VIII .............................................10. Raden Aria Adipati Prawiradireja I .........................................................11. Raden Tumenggung Wiranagara ..............................................................12. Raden Aria Adipati Kusumahningrat .......................................................13. Raden Aria Adipati Prawiradireja II .........................................................14. Raden Aria Adipati Suriadiningrat ...........................................................15. Raden Aria Adipati Suria Nata Atmadja ..................................................

BAB III CIANJUR KIWARI .......................................................................................

TANAMBIH :1. Silsilah Runtuyan Dalem Aria Wira Tanu ........................................................... 2. Rengrengan para Bupati Cianjur ......................................................................... 3. Rengrengan Pangurus Yayasan Wargi Cianjur ................................................... 4. Daftar Pustaka ......................................................................................................

***

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 11

Page 12: sejarah cianjur

BUBUKA

A h u u u n g ! A h u u u n g !Bui kukus aing ka manggung, ka Uihur ka Sang Rumuhun, ka handap ka kadatuan, ka Batara ka Batari, Sang Batara Susuk Tunggal, nu babak-babak di Kahiangan.Sanaos simkuring sanes ahli dina widang sajarah, nanging ka-jurung ku langkana bahan

sareng warkah sajarah ngeunaan Cianjur sareng karuhun GkunduL hususna Aria Wira Tanu miwah runda-yanana, katambih bahan anu aya seueur anu henteu tetela, paso-lengkrah matak bingung sarta sulaya tina sajarah, simkuring mak-sakeun ngeureuyeuh nikreuh ngarayap nyusun ieu naskah.

Alhamdulillah, para sesepuh Cikundul sareng Cianjur ka simkuring henteu ngantep. seueur pisan pituah katut bahan anu katampi kanggo ngalengkepan ieu naskah. Henteu diwiji-wiji, prah bae ka sadayana simkuring ngahaturkeun rebu nuhun.

Ngahaturkcun nuhun taya hinggana ka Bapa Bupati Kepala Daerah Tingkat II Cianjur kiwari, nya eta Bapa Ir. Adjat Soe-dradjat Soedirahardja miwah para Kapala Bagian Kantor Peme-rintah Kabupaten Daerah Tingkat 11 Cianjur, anu parantos masihan rupi-rupi piwejang sareng dorongan ti wangkid ieu naskah mang-rupi curat-coret simkuring dugi ka rcngsena.

Nya kitu deui hatur nuhun husus ka Bapa H. Utut Zaenudin. Bapa Achmad Diredja, anu parantos nasihan bahan sareng piwejang kanggo ngalengkepan eusi naskah.

Salajengna, hatur nuhun ka para Pamingpin "Jajasan Wargi Tjikoendoel", anu parantos'masihan pangdeudeul moril kanggo ngaluarkeun ieu naskah.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 12

Page 13: sejarah cianjur

Ngahaturkeun rebu nuhun husus ka Bapa R.H Sadikin Tisna Kusuma, Bapa R.H. Moh. Kosasih Atmadinata, Bapa R.H. Ir. Arif Uwen, sareng sadaya para wargi ti R'ukun Warga Cianjur (RWC) Jakarta, arm parantos masihan bahan, koreksi sehat sareng sum-bangan moril, Finansial dugi ka, ieu naskah tiasa dikaluarkeun.

Ngahaturkeun nuhun anu teu aya hinggana, husus ka Bapa R.H. Buldan Djayawiguna, Bapa R. Saleh Pradjakoesoemah, anu parantos kersa miceun waktos ngoreksi basa Sunda ieu naskah.

Aya paripaos batur: "Tidak ada gading yang tidak retak", ieu naskah tangtos tuna keneh, seueur kakirang, boh basana boh eusina, nyanggakeun ka anu ngaos bae, dina ieu bubuka pisan simkuring neda hampura, nyanggakeun laksa duduka, sinareng neda koreksi atanapi kiritik malar ieu naskah tiasa langkung sam-purna. Bilih bae kaleresan aya bahan atanapi kauninga ngeunaan sajarah Cikundul sareng Cianjur anu teu acan kamuat, kalangkung atanapi tojaiah, teu kinten bingahna upami simkuring diwartosan, timpah nuhun ti sateuacanna, Jabi ti eta simkuring neda hapunten, bilih aya ucap matak nyugak, henteu cocog sareng panggalih atanapi aya pamendak anu henteu sami, biasa dina sajarah dina poekeun bahan sok rajeun kirata, dikira-kira supados nyata, sadaya ukur nyaketan anu saleresna.

Ieu naskah sanaos judulna SAJARAH CIANJUR SARENG RADEN ARIA WIRA TANU, eusina man ngawengku sajarah lokal (Cianjur), sajarah daerah (Jawa Barat), malih aya oge sajarah Na-sional (Indonesia). Naskah disusun sakadar nyaangan sajarah ka-ruhun, mugi-mugi aya hikmah hidayahna, keur para rundayan ma-malar henteu pareumeun obor teuing, keur anu ngersakeun ngaos manawi aya pulunganeunana salian ti nambihan pangaweruh saja-rah bari ngamumule basa Sunda.Nyanggakeun.

Bandung, April 1982nuju ngeprul hujan lebu,

Bayu SurianingratJin, Sukajadi 180 Bdg. 2

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 13

Page 14: sejarah cianjur

CIANJUR KAPUNGKUR

Cianjur jaman kapungkur masih leuweung geledegan, ayana di suku Gunung Gede anu nande, Gunung Pangrango ngadago, pangeusina wama-wama sato galak, monyet pating terekel lutung, pating gulayun » meong maung tinggalaur, badak oge riab.

Kacarioskeun, duka leres duka henteu mung sapedah ay a tapakna, kitu oge pacenah-cenah keneh tug dugi kaayeuna pisan, ay a badak kulitna bodas, mun munding mah bule di jalmi mi-nangka albino, da biasana mah tara aya badak bodas kultna.Pemahna di juru alun-alun Cianjur kiwari aya cai nyangkrung, cenah eta teh "pangguyangan badak putih."

Kacarioskeun deui dina munggaran abad ka— 17 darongkap ka sisi waJungan Cianjur saabrulan cacah, dokdak naluaran ka-kayon, cita-citana ngebon nyawah keur pibekeleun hlrup hurip, sakalian ngababakan; lami-lami j an ten lembur anu katelah Cianjur nami numutkeun walungan. Cakal bakal urang lembur Cianjur ngangken cacah Wira Tanu, asal ti nagri Cikundul sateuacanna mah ti nagri Sagaraherang panglinggihan ulama ageung terah ka-7 ti raja Pajajaran anu mung kantun wawangina bae sumebar di rahayat Pasundan.

Cianjur kapungkur teu acan kawentar, ti pandeuri batan Galuh sareng Sumedang, sanaos pada-pada di Parahiangan, kumargi nyingkur buni sapengkereun gunung di titik tengah pisan ayana di Tatar Sunda, tebih ti mana-mana, pemahna henteu caket walungan anu sok dianggo lalayaran, Cianjur langka kadongkapan batur, nembe manggung dina sajarah nalika nincak jaman emas, dipayungan ku wadyabala jagabaya anu leber wawanen, wani nyekel sabuk milang tatu, tanggung jawab mun aya maung ngamuk gajah meta.

Teundeun di handeuleum sieum ,Tunda di hanjuang siang ,Paranti nyokot ninggalkeun...............................

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 14

Page 15: sejarah cianjur

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 15

Page 16: sejarah cianjur

Duka tilas saha atanapi tilas naon batu anu sakitu seueurna sareng rata ageungna boh rupina, Ngantosan

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 16

Page 17: sejarah cianjur

para ahli sajarah urang,nangtang pana-lungtikanana, Teu acan dicobi-cobi dikali biheung teuing sapertos Boro budur mung sanes candi ieu mah.

Pernahna di gunung Padang kiduleun Cianjur.

Samemeh ieu batu-batu dipaluruh nanging ari diamankeun mah kedah, bi-lih seep dibantunan teu puguh.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 17

Page 18: sejarah cianjur

Kawajiban Pamarentah sareng rahayat ngarawat ieu titilar nini moyang,

BAB I JAMAN PAJAJARAN

Etang-etang kanggo pangjajap sareng panaratas jalan, upami tuang man minangka mumulukna, ieu naskah urang kawitan ku jaman Pajajaraji. nuju jaya, wanci Silih Wangi jadi narpati, rea ketan rea keton, repeh rapih gemah ripah loh jinawi, da bongan aya pakaitna sareng eusina naskah.

Urang ngawitan ti Galuh ngadeg ratu, kitu oge katomper-nakeun, 4/5-na jaman Galuh bade dikmcatan bae supados naskah henteu hambar ngayayay.

Kacarioskeun, anu janten ratu di nagara Galuh (caket Ka-wali di kabupaten Ciamis kiwari) jenenganana teh Prabu Wangi alias Niskala Wastu .Kancana C + 1357 - 1461). Dina Carita Parahyangan, ^ kenging nyusun 'Dis. Aca, lambaran ka—21 kaunggel ;

" Aya naseuweu Prabu, Wangi ngarana, inyana Prabu Niskala Wastu Kancana, nu surup di Nusalarang ring giri Wanakusuma, lawas niya rati: saratus opat taun, kena rampes na agama, kertajaga "(Aya deui anak Prabu, Wangi ngaranna, nya eta Prabu Niskala Wastu Kancana, nu pupus di Nusalarang di Gu-nung Wanakusuma, lamina jadi ratu seratus opat taun, ku lantaran sampurna dina agama, subur makmur).

1) Carita Parahyangan teh sami sareng Pararaton di Jawa Tengah, buku anu nyaiio*-keun runtuyan par* Hyang atanapi para ratu anu agageugeuh karajaan Giluh, disc rat ku sepuh baheula, duka saha sareng iiahana mah heunteu aya katerangan anu paiti, kinten-kinten sab&da buiakna Pajajaran, Basa anu diangge nya eta baia Sunda kuno. Eusina seueur anu cocog sareng bukti sajarah sanes.

"Sakitu sugan aya nu dek nurutan inya twu(h) nu surup ka Nusalarang. Daek eleh ku satmaka, eleh ku nu ngasuh. Nya mana e(na)k mangan, sang resi enak ngaresianana, ngawakan nu purbatisti, purbajati. Sang dis(r)i enak masini, ngadunan alas pari alas.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 18

Page 19: sejarah cianjur

Ku beet hamo diukih, ku gede hamo diukih............................"{Sakitu, sugan aya anu rek nurutan anjeunnatuh nu pupus di Nusalarang. Daek eleh ku satmaka. Lantaranana subur makmur, eleh ku nu ngasuh. Ku sabab kitu ngeunah dahar, sang resi ngeunah ngaresianana, ngamalkeun nu purbatisti, purbajati. Sang dukun ngeunah masini ngamalkeunkamanusaanana/igabagi leuweung. Ku nu leutik moal digambreng, ku nu gede moal digambreng).

Prabu Wangi alias Niskala Wastu Kancana digentos atanapi disilih ku putrananu jenengan Prabu Dewa Niskala (1461 — 1468). Ku margi ieu Prabu Dewa Niskala teh ngagentos rama anu jenengan Wangi, janten tiasa oge disebat panyilih atanapi hiji silih Wangi. Upami kitu Prabu Dewa Niskala teh tiasa disebat panyilih Prabu Wangi atanapi Prabu Silih Wangi anu kahiji.

Salajengna Prabu Dewa Niskala alias Prabu Silih Wangi I digentos ku putrana, jenenganana Prabu Jayadewata ('1468 -2) leu angka taun teh kenging mexueut sareng ngurut tina Carita Paiahyangan, Sa-leiesna

anu lengkep dina Carita Parahyangan mah mung runtuyan ratu Galuh ti nu kahiji dugi ka anu p anu tup, ari tareh mah teu aya hiji-hiji acan. Namuug upami nyandak hiji taun anu tiasa dianggap pasti, misalna bae tareh prasasti Batu Tulis anu eces ditatah : "panca pandawa (e(m)ban bumi," sapertosna Holle macana = 0, Purbacaraka ■ 2, Husein Jayadiningrat = 3, ari Pleyte mah = 4. Nanging upami dikaitkeun sareng runtuhna Pajajaran taun 1579, bacaan Pleyte rupina pangco cogna, margi upami bacaan sarjana sanes ngaakibatkeun jangka waktos antawis pupusna Jayadewata alias Prabu Sflih Wangi II sareng "ngahyangna" Prabu Seda dugi ka ratusan taun, hiji hal anu mustahil, (Holle = 1055 S = 1133 M, Purbacaraka ■ 1255 S - 1333 M Husein Jayadiningrat = 1355 S = 1433 M, Pleyte = 1455 S = 1533). Antawis Prabu Jayadewata sareng Prabu Seda heunteu kaselang ratu nanging ngamuat lamina "masa tahta** unggal ratu. Ku margi kitu tiap taun jenengan ratu tiasa dietang kalayan ngagunakeun taun prasasti Batu Tulis 1533, kanggo koncina.

1507 ). 2) Prabu Jayadewata oge hiji Prabu Silih Wangi, nya eta ami kadua.Numutkeun Sajarah Cirebon kenging nimba tina kitab Purwaka Caruban Nagari •*) t waktos Prabu Jayadewata masih kench janten raja di karajaan alit, Sindang kasih (ayeuna : Majalengka), ari anu janten ratu di Galuh nya eta jeng Aki jenengan Prabu Niskala Wastu Kancana, Prabu Jayadewata teh kantos "ngaron-da" ka Karawang marios pasantren IsJam di dinya. Di pasan-tren aya santri istri teu kinten geulisna. Prabu Jayadewata kapin-cut, enggalna carios teras nikah ka eta santri istri anu jeneng-anana Subanglarang, putrana Mangkubumi ti karajaan alit Singa-pura (ayeuna : Mertasinga). Subanglarang janten *-vameswari. Ti ieu prameswari, Prabu Jayadewata kagungan putra tilu, nya eta :

1. Pangeran Walangsungsang ;2. Ratu Rara Santang ;3. Raja Sagara (Kian Santang)

Ku jeng ibu para putra teh dididik kana agama Islam. Subanglarang wafat dina tahun 1441 di Pakuan. Para putra ngadeuheus ka ramana neda widi supados lebet agama Islam, nanging jeng rama ngawagel. Kumargi kitu Welangsungsang rerencepan ngantunkeun karaton teras angkat henteu puguh anu dijugjug, nya sumping ka daerah Priangan kiwari wewengkon Gunung Mara (ayeuna : di Ciamis), patepang sareng wiku BudajenenganDanuwarsih, anu kaleresan kagungan putra istri. Pangeran Walangsungsang nikah ka putra wiku. Walangsungsang neraskeun lalampahan tumut kana piwejang mertua. Teu lami rain a, Ratu Rara Santang, nyusul ti Pakuan, teras anjeunna tiluan angkat ka palih kaler dugj ka hiji kampung, nu namina Jati "(ayeuna : Gunung Jati). Di dieu Walangsungsang, istrina sareng Rara Santang dialajar agama Islam ka utama ageung jenengan Seh Nur Jati. Walangsungsang calikna di palih kiduj nyiruruk di Kuwu Ki

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 19

Page 20: sejarah cianjur

3) Sulendraningrat, P.S. Sejaiah Cirebon, Lembaga K&budayaan Wilayah III Cirebon,Gedeng Alung-alang. Sabadu ieu kuwu wafat. Walangsungsang janten Kuwu. rtganggo jenengan Cakrabuanu sareng Sri Mangana. Teu lami, Walangsungsaftg dtwejang ku Sen Nur Jati supados angkat ka Mekah Walangsungsang, istrina sareng Kara Santang lajeng arangkat ka Mekah Kacarioskeun waktos di tanah suci pependak sareng Patih Karajaan Mesir anu ngemban tugas mi-lari pigarwaeun Sultan Mesir. Kara jntang kaleresan sami pa-meunteuna sareng prameswari Sultan Mesir almarhumah. Eng-galna carios Rara Santang nikah lajeng janten padmi Sultan Mesir, jenengan Syarif Abdullah. Sultan ti Rara Santang kagungan putra dua : 1. Syarif Hidayatullah ; t ? 2. Syarif Nurullah. J ••Waktos Sultan pupus para putra masih aralit keneh. Dina yuswa 20 taun Syarif Hidayat angkat ka Mekah sakalian ngulik agama ka Syeh Attaulahi Sajali. Ti dinya teras ka Bagdad kanggo nguhk-tassauf Ari mulih ka Mesir dipasrahan karajaan, Mesir kanggo ngagentos ramana, nanging Syarif Hidayatullah henteu Versaeun margi langkung katarik ku nyebarkeun agama Islam. Anu janten Sultan man raina, Syarif Nurullah.

Syarif Hidayatullah lajeng angkat ka Jawa, nyimpang di Gujarat, ti dieu nembe teras ka Pasei (Aceh) sakalian ngulik deui agama kenging 2 taun. Ti Pasei, Syarif Hidayatullah teras angkat ka Banten. Di Banten, sareng tempat sanesna di basisir Ka-ler Pula Jawa teh parantos mekar agama Islam upadi iii Cirebon mah. Ti Banten Syarif Hidayatullah teras ka Cirebon. Ku Seh Nur Jati anjeunna dipangdamelkeun bumi di Sembung (Jati), nya disebat Maulana Jati. Syarif Hidayatullah henteu liren-hren nyebarkeun agama Islam sanes bae di tatar Sunda (Banten sareng sajabina) nanging oge ka luar nagara, nya eta ka nagara Cina, Ka daerah Syanghai Islam lebet taun ± 700

Ti Nyai Ratu Kawunganten, Syarif Hidayatullah kagunganputra dua : 1. RatuWanon;

2. Pangeran Sabakingkin alias Hasanudm lanu engkena dijantenkeun Sultan Banten kahiji).

Ti Nyai Tepasan, Syarif Hidayatullah kagungan putra dua :1. Rata Ayu (kapayunna janten istri Falatehan);2. Pangeran Pasarean (engkena ngalajengkeun ra-ma di Cirebon).

Ti Nyai Lara Bagdad, Syarif Hidayatullah kagungan putradua : 1. Pangeran Jaya Kelana ;

2. Pangeran Brata Kelana (Gung Anom).

Ti garwa anu sanesna, Nyai Babadan, Putri Ong Tien, sareng Ratu Mas Pakungwati (padmi) mah henteu kagungan putra. Nyebama agama Islam pingpinan Syarif Hidayatullah beuki lami teh beuki majeng bae. Malih kabehdieunakeun sipatna cara teh kanagaraan. Cirebon dileupaskeun tina kakawasan Galur janten nagara anu mandiri. Syarif Hidayatullah janten raja pan-dita di Cirebon. Nyebama agama Islam ka Galuh beuki nyedek bae. Anu jeneng ratu di Galuh nya eta Prabu Jayadewata alias Prabu Silih Wangi II. Sakumaha parantos diterangkeun, Prabu Jayadewata tehEyangtegesna Syarif Hidayatullah ti pihak ibu. Ibuna Syarif Hidayatullah jenengan Rara Santang, putra Prabu Jayadewata nikah ka Sultan Mesir Syarif Abdullah-Janten Eyang sareng putu ben ten agama, putu agama Islam an Eyang agama Hindu. Duanana pada keukeuh sareng tukuh nyepeng agamana. Sajeroning eta Cirebon janten nagara anu mandiri leupas ti nagara Galuh. Nanging sumebarna agama Islam henteu liren malih langkung, nyebar nuju ka Galuh.

Lami-lami raja Galuh, Prabu Jayadewata, ngaraos rempan ka-peped. Dina taun 1533 anjeunna ngalih ka beh kulon, ka we-wengkon Bogor kiwari, teras bae ngadegkeun nagara anu disebat nagara Pajajaran. Di Galuh anjeunna digentos ku Prabu Sura-wisesa(1507-1521).

Pajajaran enggal pisan ageung sareng majengna,Hindu pangageungna di Tatar Sunda, ngnwengku sakuhah Parahiangan iwal ti anu lebet ka Galuh Palabuanan di basisir kaler Uut-Jawa di antawisna Pontang (Banten) Sunda Kalapa,

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 20

Page 21: sejarah cianjur

Cikande, Tangerang. Sadayana sering kadong kapan kapal-kapal asing di antawisna Portugis. Portugis wak-tos harita kawasa di Malaka. Kanggo Pajajaran anu nuju kasedek-keun ku nyebania agama Islam dongkapna Portugis tehdimang pa'atkeun , kanggo milari balad mayunan Cirebon. Lajeng Pajajaran nyaketan urang Portugis anu aya di Malaka. Dina buku Hageman, J.Cz.J., fc^ Geschiedenis der Soenda-Lan-den 4) dicarioskeun kieu :

In het jaar 1512, kwam er een heidense koning van Zunda, genaamd Samiam, zijne hulde bij Alfonso d'Albuquerque aanbieden. Deze koning Samiam kwam an-dermaal te Malaka in 1521, toen Jorge d'Albuquerque aldaar gezaghebber was.

Uh de opgaven deze "Rej de Zunda" vernam Dom Jorge veel van de handel van Zunda en Wilde daarom een proef nemen en zond in 1522 zijn swager, Henriques de Leme met een setup van Malaka naar Zunda, met geschenken voor de koning Samiam die daar heer van het land was ", (Dina taun A512 sumping raja Sunda jenenganana Sang hyang anu nyembah area masihan kahormatan ka Alfonso d'Albruquerque. leu raja Sanghyang teh sumping deui dina taun 1521 waktos Jorge d'Albuquerque janten panguasa di ditu.

Numutkeun catetan ieu "raja Sunda " Donn Jorge jadi seueur katerangan tina hal perdagangan Sunda, ku margi kitu hoyong ngayakeun panalingtikan lajeng ngintun dahuanana, Henreques de Leme, dina taun 1522 balayar kapal ti Malaka ka Sunda, ngabantun hadiah kanggo raja Sanghyang anu janten raja di dinya).

Anu dimaksad Sunda teh nya eta Pajajaran Puncakna ieu hubungan mangrupi hiji "padrao" (tugu tina hatu) dina taun 1523. Numutkeun carios, pihak Pajajaran diwakilan Ku Prabu Seda, putra Prabu Jayadewata.4) Hageman, J-C.z J, de Geschiedenis der Soenda-lajiten, 1867.

Dina taun 1521 Portugis ngereh Pasei (Aceh). Rajaputra anu jenenganana Fadilah Khan alias Falatehan ngejat ka Mekah, maksadna jabi ti munggah haji, bade nyuhunkeun bantuan ka Raja Mekah. Lajeng Falatehan angkat ka Demak nagara anu dasar-na agama Islam. Anu janten sultan jenenganana Trenggono. Teu lami Falatehan diangkat janten Panglima wadyabala Demak. Falatehan ditikahkeun ka raina Sultan Trenggono anu jenangan Ratu Pulung. Dina tahun 1526 Falatehan diutus ku Sultan Trenggono supados angkat ka Banten sareng Sunda Kalapa kanggo nyebarkeun agama Islam bari sakalian ngarurug urang Portugis. Dipiwarang ngarurug Portugis man Falatehan ten atuh asa mobok manggih gorowong, margi ti payun Portugis ngarurug Pasai lemah cai Falatehan. Kanggo ngiatan wadyabala Demak, Falatehan supados nepangan Syarif Hidayatullah. Falatehan sumping ka Cirebon nyandak wadyabala Demak seueuma 1864 urang.

Portugis waktos harita ngayakeun perjangjian sareng Pajajaran, mung kumargi dirurug ku Falatehan, Portugis teh hen teu tiasaeun ngabantu ka Pajajaran.

Dina taun 1526 Banten, anu harita lebet wilayah Pajajaran dirurug teras dire but ku Falatehan. Lajeng Banten dijantenkeun nagara mandiri. Pangeran Hasanuddin, putra Syarif Hidayatullah Sunan Gunung Jati, diangkat janten Sultan Banten anu nga-witan.

Saparantos Banten direbut sareng rahayatna lebet agama Islam, lajeng Falatehan narajang palabuan Pajajaran anu namina Sunda Kalapa dina taun 1527, Henteu lami Sunda Kalapa ka-rebut Falatehan dijantenkeun Bupati Sunda Kalapa anu namina digentos janten Jayakarta. Falatehan sok sering disebat raja Sunda kumargi janten Bupati Sunda Kalapa tea.

Nyebama agama Islam ti Cirebon henteu liren. Dina taun 1528 Rajagaluh nagara caket Cirebon, dirurug. Wadyabala Cirebon dipimpin ku Adipati Kuningan, putra angkat putrid Ong Tien, istri Syarif Hidayatullah ti nagara Cina. Katelah Kuningan kumargi numutkeun wartos nalika orokna dilironan ku bokor kuningan candak ti nagara Cina. Orok teh asalna ti Raja Luragung. Lajeng ku Syarif Hidayatullah, rama angkatna, dipaparinan je-nengan Adipati Kuningan. Rajagaluh lebet wilayah Cirebon, rahayatna lebet Islam.

Agama Islam teras disebarkeun ka daerah Talaga. Dina taun 1529 wadyabala Cirebon ngarurug Talaga. Talaga lebet wilayah Cirebon, rahayatna sabagian ageung lebet Islam. Ari raj ana mah kenging sababaraha turunan tetep bae nganut agama Hindu, Raja di Talaga ; 1. Batara Gunung Picung, 2. Sunan Cung-kilak, 3. Sunan Benda, 4. Sunan Gamboh, 5. Ratu

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 21

Page 22: sejarah cianjur

Penggang Sang Romiang, 6. Prabu Darmasuci, 7. Bagawan Gara Siang, 8. Ratu Matangkaruna, 9. Rangga Mantri (Pucuk Umum), 10. Sunan Wanapri (Aria Kikis).5) Nembe putra Sunan Wanapri, jenengan Aria Wangsa Goparana anu lebet Islam teh, malih ku margi ramana henteu saluyu lajeng Aria Wangsa Goparana ngantunkeun kara-ton Talaga, ngejatna teh ka Sagaraherang. Teras ngadegkeun nagara di dinya.

Usaha nyebarkeun agama Islam di Cirebon salajengna dituju-keun ka nagara Galuh. Lami-lami Galuh kateter, rahayat katut pingpinan nagara beuki mundur ka rawa Lakbok. Dina kinten-kinten taun 1565 Galuh rurrtuh; numutkeun babad, raja anu pangahima Nusia Mulya, anjeuna lajeng ngahiang.6)

Di palih kulon agama Islam teh disebarkeun ku Sultan Hasa-nudin ka Pajajaran. Wadyabala Banteningarurug Pajaran nanging Pajajaran tetep nagen.

5) Numutkeun catetan anu aya di Musium Talaga. Aii numutkun catetan anu ditimba tins babad kenging Dal em Pancaniti mah Pucuk Umun teh putrana Munding Sari, Leutik (unggali dina Bab Aria Wangsa Goparana),

6) Numutkeun babad Galuh. Aya wartos, di Ciamis mah ari kabupaten nu)u pesta nganggo iring-iringan teh suk diayakeun kuda kosong dirarangkenan, dipayungan nganggo sela, gin ding sapertos tutunggangan BupatL Atuh di Kabupaten disayagi-keun sasajen. lit a sadaya kanggo ngahonnal ratu Galuh anu ngahiang, bilili ngd-sakeun rurumpaheun. Ngahiangna aya anu nycbatkeun di rawa Lakbok anu nga-plak satungtung deuleu.

Sultan Hasanudtn pup us, digentos ku putrana nu jenengan Maulana Yusuf. Sultan Maulana Yusuf oge neraskeun nyebar-keun agama Islam ka Pajajaran. Nanging Pajajaran tetep henteu ru-buh. Numutkeun babad Banten, mangsa aya gulang-gulang Pajajaran anu ngarasa-nyeri hate, teras biluk ka Banten, wastana Ki Jungju^ sareng adina, Ki Jongjo. Ki Jungju ngadeuheus ka Sultan, nerangkeun yen sanggem narajang dayeuh Pajajaran asal dibahanan lima ratus prajurit nu tumpak kuda sareng maneh-na janten hulubalangna. Paneda Ki Jungju ditedunan ku Sultan. Ki Jungju mio mingpin wadyabala tumpak kuda nuju ke dayeuh Pajajaran. Da puguh urang" "jero" Ki Jungju apal jalan. Wanci tengah wengi Ki Jungju sareng para piajurit lebet ka jero benteng. Perang rongkah pisan, urang Pajajaran bobor karahayuan, da henteu disangka-sangka rek dijorag.

Dayeuh katut karaton diburak-barik ku wadyabala Banten, rayat bubar katawuran pangagung nagara katut para putra raja mencar ka mana-mana. Aya sabagian rahayat anu kaburna teh ka leu-weung gunung Kendeng, dugi ka ayeuna masih aya keneh di-dinya, kasebat urang Baduy"^ anu masih keneh hirup-hurip kalayan masih tetep nganut agama karuhunna (sok aya anu nye~ bat agama Sunda, nyembah ka Sanghyang Batara Tunggal). Ari raja Pajajaran mah numutkeun babad teras ngahiang. Dina Saja-rah Banten panarajang ka Pajajaran teh dicarioskeun kieu :7). Numutkeun babad Banten.8). Sok wring ditafsiikeun kecap Baduy teh asaLna tina Badewi, salahsahiji selet bangsa Arab anu alimeun lebet agama Islam. Aya pan gl am on lucu ngeunaan urang Baduy waktos simkuring (nu nyerat ieu naskah) "kuli" di Banten. lliji waktoi tumi ka daerah Baduy, kenging saminggu nganjiek di rorompok "karuhun", neda sasaiengan ari wengi ngobrol boyong terang hirup kumbuhna sadidinten. Waktos sim kurng nerangkeun yen ayeuna mah urang teh parantos mandiii (merdika), pok teh Jaro Luai, Samin, nyanggem kieu : rtDa kula mah ti baheula oge mardika, tacan kungsi dijajah ku Walanda". Di emut-emut ucapan Jaro teh aya teres aya henteu. Di tingaJ tina pangakuan Pamarentah Hindia Walanda mah (de jure ?) daerah Baduy teh lebet ka Hindia Walanda janten dijajah Walanda sami sareng daerah sanesna di Indonesia +350 taun Lamina. Namung urang Baduy oge henteu lepaUepat teuing, da dugi ka danienan sim kuring dongkap teh henteu scan kungsi aya bangsa Walanda ngalanto ka daerah Baduy. J am an Hindia Walanda daerah

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 22

Page 23: sejarah cianjur

Sampuning palastra nanging wanianen ika, ratu Pa kuan ini apan sami sayaga, Ian para ponggawa, yen ana musuh prapti, geger wong Pakuan, tan karuhan idepnya, polahe wus borak-barik. Adan kocapa mangke wus te-ngah wengi, iyata ki Jungju adan manjing jeroning kuta, wayahe tengah wengi, geger wong jro kuta, tan koningan lebatnya, ki Jungju kuwat ngamuki sarewangira, wong bmangatus ngoeni. Ramening prang gusrekan tunjang-tinunjang, angrebut anak rabi ingkang gasik ngalas, kang katut tan pejah. Kocapa ratu nira neki, Sang Seda Ian Pucuk Umum malih.Prabu Seda anglengleng Ian kakaleng ika sami musna, tan kikas yen ujaro ika ingaran ngahyang ilang wa kakawami. Kocapa bala ing sakatahe kang kari Ian kinen amandang kalimah kalih sahadat, saweneh karsa pribadi, mangke kwasna Panembahan nirekL Panembahan lami lungguh ing Pakuan "Cutatan di luhur teh urang salin *cana basa Sunda ayeuna sacara bebas bae, supados langkung kahartos :Saparantos sayaga rupi-rupi, ratu Pakuan (aos Pajajaran) oge sami sayaga sareng para ponggawa yen aya musuh tarapti, gehger urang Pakuan teu kantenan pikiranana,po-lahna geus kaweur, Lajeng kakocapkeun engke parantos tengah wengi, nya eta Ki Jungju teras lebet ka jero kuta wayahna tengah wengi, gehger jatmi di jero kuta, teu kinten ramena, Ki Jungju meni ngamuk teu kira-ki-ra, jalmi lima ratus kitu. Ramena perang tanding, silih sedek, ngarebut anak pamajikanana enggal ka leweung, dibawa teu pisah.Kocapkeun Raja sareng prameswari. Prabu Sada

Baduy teh diaianiep bae ku urang Walanda, tara ditempo-tempo, ari kukitu tea mah bade naon Walanda iempa-tempo ka dinya, Malfli mah sabada Pajajaian runtuh oge ku Pamaientah kasultanan Banten (Maulana Yusuf) mang Baduy teh diingkeun bae asal henteu ngaganggu ka Banten. Janten iasana mah tangtosna oge masih keneh jadi rahayat Pajajaran anu nuju ngungsi nebihan panarajang wsdya-bala Banten ban tetep mandiri. !Anu janten panarik teh eta sikap "henteu acan kungst" dijajah. Sihoreng sanes di Baduy bae anu kitu teh, cenah, waktos simkuring ka Sulawesi, aya daerah caket Palu, anu leres-leres dijajah ku Walanda teh nembe dina taun 1938*an .Walanda parantos rampeu nyanghaieupan, dina karuntuhanana.Kantos dijajah atanapi henteu dijajahna uiang Baduy ku Walanda, rupina kumaha sareng ti SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 23

Page 24: sejarah cianjur

beulah mana njngalina bae, naha ti pihak urang Baduy. atanapi ti pttiak Walanda.

Tan ieu urang Baduy teh.asli 3arta murni rundayan rahayat Pajajaran.Bilih hoyong uninga tata cara hirup kumtuh urang Fajajaran aHll,kedah angkat lea Baduy. Aya dtia mpi urang Baduy,nu dieebat Baduy Kajeroan aareng Baduy Lu ar.Eentenna tiasa katingali dina pakeaiiana. Urang Rajeroan man pak£ anana teh sarwa bodaa.Sawangsulna Baduy Luar pakeanana aarwa hideung Wartosna urang Kajeroan man masih bereaih.hartoana ten acan ngareopak adat Baduytupaisina bae udud roko. "boda3* (»aigaret) atanapi nganggo bahan ti luar Baduy keur midamel rorompok,kayaning paku.seng aareng sajabina,Salian ti eta urang Kajeroan mat teu kenging plsan ka luar tl daerah Kajeroan.Paroarentahan Baduy kenglng disebatkeun lengkep, aar.aos saderhana aareng mung tahap handap {Deflfi,nagari,negorl3-Bld). Pangluhurna Fuun.kapala dina sagale rupi hai. bok adat bok pamarenta-han.Lajeng aya Girang Seurat,upand ayeuna. mah Sekretaria Jenderal pauginten.Dltenia ku Jaksa tukang n^ajagl Kaamazian sareng katengtre-mar.-TI dinya WawaJsil nagari sanesnB.Rorompok urang Baduy nganggo ko-long (tincali potret),sanes keur ingon-ingon naiiiung bilih aya eato galak.Ari wengi tarajena dikaluhurkeuii.Pakarang urang Baduy teh be-do^.Afiu kon^lne lebet ka daerah baduy munj" beuai keur bedog.kapaa ktur pakean dltinun tjoranf.an, uarvnc uyah.Salian tl eta »ah pantranc*Poto Una Hajalah KARTIHI NO.173

sareng Pucuk Umun deuih. Prabu Seda kalintang ewed-na, nya kitu deui nu kadeuheus ka anjeunna. Nanging teu lami (ku kasaktenna) aranjeunna sami musna tanpa aya tilasna, bejana kasebutna ngahiang, leungit teu katingali. Kocapkeun bala-rea anu kantun ngucapkeun dua kalimah sahadat kalayan kahayang pribadi sanes ku pamaksa Panembahan.

Panembanan lami calik di Pakuan" Sadava anu dicarioskeun di luhur teh kajantenanan dina ta-un 1579. Dina taun eta Pajajaran burak. Pajajaran kantun ngaran, Silihwangi kantun nami. Wangi tug dugi ka kiwari, ngada lingding sakuliah Tatar Sunda, kaambeuna mung ku urang Sunda.

Tina cutatan di luhur tiasa kauninga yen jenengan raja Pa-jajaran anu pangahirna teh nya eta Prabu Seda sareng saparantos dayeuh Pajajaran direbut ku pasukan Banten (ki Jungju),

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 24

Page 25: sejarah cianjur

sang Prabu katut garwa teras ilang tanpa karana, nya eta ngahyang. Kumaha tiasana ki Jungju lebet ka jero benteng tiasa diaos dina sajarab Banten tea. Dina Serat Banten oge dicarioskeun carana ngajaragA. ka Pajajaran, sami teu benten sasieur sanggem paripa-osna mah.

Iraha Prabu Seda ngagentos Prabu Jayadewata, ramana ? Kanggo ngajawab patarosan teh henteu aya katerangan anu pas-ti, mung aya bahan saeutik nya eta tulisan dina prasasti Batu Tulis di Bogor (ayeuna oge ieu prasasti teh tiasa diuninga di Jalan Batu Tulis.kota Bogor). Unina prasasti teh kieu :

watu geng pun. ini sasakala prebu ratu prana pundiwastu diya di ngaran prebu guru dewata - sana diwastu

diyadi ngaran sri oaduga maharaja ratu haji di pakuan pajajaran

sri sangratu de -wata pun ya nu nyusukna pakuan diya anak

rahyangdewa niskala, sasida mokta di guna tiga. incu rahyang niskalawastu ka(n)cana sasida mokta ka nusa lara(ng) jasija nu

miyansaka(n)ta guru nusan ? niyan samida sanghyang talaga

rena maha-wijaya ya siya. I saka pandawa (tiban) bumi '*.(Transkripsi kening Hoik ')Disalin kana basa Sunda mah kinten-kinten kieu :

Mugi salamet leu sasakala, prabu purana, anjeunna di-ngaranan prabu guru dewaprana, anjeunna dingaranan nganggo jenengan sri baduga maharaja ratu haji di pakuan pajajaran sri sang ratu dewata. Anjeunna anu ngadamel balungbang (Ind - parit) di pakuan, anjeunna putra rahyang dewa niskala anu pupus di guna tiga incu rahyang niskala wastu kancana nu pupus di nusalarang sareng anjeunna anu ngadamel samida, ngadamel sanghyang talaga rena mahawijaya sareng tah eta anjeunna ten. Saka panca pandawa emban bumi.

leu naskah henteu gaduh maksad nga-analisa prasasti di lu-hur, upamina bae naon hartosna 'purana" , iraha pupusna Prabu Jayadewata ? Sana anu ngagentosnya ? Sareng sajabi ti eta. Namung di dieu mah urang candak ririgkes sareng pokona bae, nya eta yen Prabu Dewata Sana teh sami sareng Prabu Jayadewata. Jan ten prasasti dipidamel kanggo pangeling-ngeling ka Prabu Jayadewata. Prabu Jayadewata nganggo rupi-rupi jenengan atanapi gelar sanesna sapertos : Prabu Guru Dewata Sana, Sri Baduga Maharaja, raja di Pakuan Pajajaran.

Di luhur parantos disebatkeun yen anu ngagentos Prabu Jayadewata alias Silih Wangj II teh nya eta putrana anu jenengan Prabu Seda. Janten Prabu Seda teh raja Pajajaran Panutup ku margi ngahyang waktos dayeuh Pajajaran direbut ku pasukan ki Jungju ti Banten (1579).

9) HoBe, ICF.f de Batu Tulis te Buitenzorg, Nog «n woord over de Batu Tulis t* Buitetizorg,1867, 1867.

Parantos diterangkeun yen Prabu Jayadewata ngalih ti Galuh ka wewengkon Bogor teras ngadamel nagara Pajajaran dina atun 1507. Ti taun ieu Prabu Jayadewata janten raja Pajajaran dugi ka digentosna ku Prabu Seda ( antawis 1523 — 1533, nya eta taun perjangjian Pajajaran - Portugis sareng taun didamelna prasasti Batu Talis, Bogor ). Di Galuh mah Prabu Jayadewata teh digentos ku Prabu Surawisesa. Prabu Surawi-sesa digentos ku Prabu Ratudewata, Prabu Ratudewata digentos ku Sang Mangabatan, Sang Mangabatan digentos ku Sang Nilakendra, Tohaan di Majaya. Sang Nilakendra digentos ku Nusiya Mulya. Galuh runtuh ku raraga Cirebon dina nye-barkeun Islam dina taun 1565, janten samemehna burak Pajajaran (1579).

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 25

Page 26: sejarah cianjur

Barang Nagara Pajajaran burak (1579), harita keneh karaja-an aralit, nagri, malih "volksgemeensc happen" (Ind = kesatuan masyarakat) atanapi "groepsgemeenschappen" (Ind = kesatuan golongan) nu kawitna kaereh ku Pajajaran ngaraos mandiri. Sala-sawios kabupaten anu jenten mandiri nya eta Sumedang Larang, bupatina jenengan Geusan Ulun, Anjeunna enggal ngembarkeun yen sakuliah tilas Pajajaran teh janten bawahan Sumedang La-rang. Namung kanyataanna seuseueurna mah henteu nam pi kana ieu embaran, atuh kapaksa Geusan Ulun ngerahkeun wadyabalana kanggo naluk-nalukkeun kabupatian atanapi nagri anu nanduk atanapi teu ngangken ka Sumedang Larang. Anu ngawitan dihanca teh nagri-nagri di sapanjang basisir kaler sapertos : Ciasem, Pama-nukan, Pagaden, Karawang, sareng sajabina, sanaos eta tempat nuju dicepengku Banten. Ringkesna mah, mangsa runtuhna nagara Pajajaran ngandung hartos mangsa mandirina karajaan, padaleman, nagri, malih "volksgemeenschappen" pisan. Geusan Ulun teu laksana ngawangun Sumedang Larang, Anjeunna kabu-jeng pupus.Engke kapayun aya deui bupati Sumedang, jenengan Pangeran Rangga Gempol III (1656 - 1706), anu hoyong ngalaksanakeun cita-cita Geusan Ulun, nanging Pangeran Rangga Gempol III oge henteu laksana.

Kujang, pakarang- urang Pajajaran, ayeuna sok dianggo lambang. Kujangna mah "asli" tilas karuhun anu kumelip dina mangsajayana Pajajaran. Sarangka sareng perahna mah kenging jalmi ayeuna.

Tan ieu padrao teh, tugu sasakala pangemut-ngemut perjangjian antawis Pajajaran - Por-tugis, Portugis harita nuju kawasa di Mala-ka, ari Pajajaran sawangsulna nuju mayunan karuntuhanana (1523).SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 26

Page 27: sejarah cianjur

Batu paranjang ieu sami caket prasasti

Patilasan parit anu ngurilingan karaton, jerona kinten-kinten 10 M.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 27

Page 28: sejarah cianjur

Di Jalan Batu Tulis Bogor kota, caket prasasti seueur batu-batu prasasgi, paranjang. Bet asa sami sareng arm aya di Gunung Padang, Cianjur, Boa fungsina oge sami. Mugi pangnalungtikeun ku nu tiasa.

Batu ieu oge caket Prasasti Batu Tulis. Anu rata, war-tosna paranb gulang-gulang nu calik ngajagi lawang. Kacipta nuju silana.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 28

Page 29: sejarah cianjur

75. Portugeesche wapenzuil, ter herinnering aan het verdrae gesloten met Padjadjaran in Augustus 1522, gevonden m 1918 m de Prinsenstraat te Batavia.

Citakan padrao kanggo pangemut-ngemut perjangjian . Portugis - Pajajaran, Aeustus 1522. Kapendakna dina taun 1918 Prinsenstraat, Jakarta.

Laporan Amrique de Leme, tanggal 21 Agustus 1522 Koleksi Areip "Toere do Tomb?' , Lisbon, Portugal. Bukti perjangjian Pajajaran - Portugis tea.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 29

Page 30: sejarah cianjur

Sesa-sesa patilasan benteng Pajajaran, kinten-kinten panjangna ay a 300 M. Pernahna di Lawang Gintung (Bogor kota).

Area tina batu, wartosna patilasan jaman Pajajaran. Pernahna di sisi jalan Batu Tulis, Bogor kota.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 30

Page 31: sejarah cianjur

P rasas ti Batu Tulis, sasakala Prabu Jayadewata, Sri Ba-duga Maharaja, Prabu Guru dewatasana, prabu ratu purana (aim.)* Pernahna di Jalan Batu Tulis, Bogor kota.

Ljngga-lingga patilasan Pajajaran, fungsina lam bang ka; rajaan, nagara Pakuan Pajajaran. Pernahna caket prasasti pisan.

-■

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 31

Page 32: sejarah cianjur

"Watu Gigilang"Piranti ngistrenan raja-raja Pajajaran, Teu syah jadina raja upama teu diistrenan dina ieu batu. Waktos Pajajaran run-tuh, Watu Gigilang dialihkeun ka Banten. Dugi ka ayeuna. Ku dialihkeunana Watu Gigilang, Pajajaran moal tiasa deui ngadeg ratu. Nu nudamelna jenengan Sang Susuk Tunggal (Carita Parahyangan lembar no. XVI/) Ukuranana : 189 x 120 x 16 cm. Pasagi palih kiwa : 47 x 36 cm.

1. RADEN ARIA WANGSA GOPARANAabadke-17 1)

Nagara Pajajaran, karajaan Hindu anu pangahirna di Tatar Sunda (= Jawa Barat), "burak" dina taun 1579. Runtag-na Pajajaran teh ku ay ana panarajang wadyabala Banten dina jeroning nyebarkeun agama Islam. Awahing ku keukeuh peu-teukeuh hoyong tetep ngagem agama asal nya eta agama Hindu, Raja sareng Ratu Pajajaran teh mutuskeun langkung sae "ngahiang" sanaos moal mulih deui tinimbang sumerah raga atanapi lebet agama anyar. Samemeh les leungit tan katingalan.sanggem sakaol,Raja sasauran heula, di antawisna: "Lalakon urang ngan nepi ka poe ieu najan dia kabehan ka ngaing pada satia, tapi ngaing teu wasa mawa dia pipilueun, milu hirup jadi balangsak ngilu rudin bari lapar Sabab pikeun ngaing henteu pantcs jadi Raja amun somah sakabehna lapar bae jeung balangsak " Saparantos Raja sareng Ratu ngahiang, para gegeden nagara paburencay teu puguh anu dijugjug, asal rnubus ka gunung atanapi ka leuweung geledegan, supados buni teu kapanggih, malar tiasa nebihan agama anyar. Duapuluhdua taun Dayeuh dikantun ku raja, "Watu Gigilang" Sriman Sriwacana, nya eta batu paranti ngistrenan raja, di"boyong" ku urang Banten. Dugi ka ayeuna masih aya di Banten, sarta Pajajaran henteu wasa deui ngistrenan raja.

Ti harita dayeuh Pakuan, ibukota Pajajaran, anu sakitu rame sareng resikna teh sakedet netra les leungit malih warni janten leuweung luwang-liwung sapertos anu satia ka raja,alim dikantun. (Henriques de Leme, urang Portugis anu kantos dongkap ka dayeuh Pakuan, nyarios yen warga dayeuh teh langkung ti 50.000 jalmi. Kanggo waktos harita mah jumlah sakitu teh kacida seu-eurna lir ibarat Jakarta kiwari) Kakayon di leuweung teh langkung ti munding arageungna, pangeusina ukur sato alas anu garalak meong-maung tingharaung,1) Data numutkeun CUcundulbond, didasarkan kana lebetna agpma Islam Aria Wang-sa

Goparana dina taun 1525 S* (1603 MXSalasawios putra Prabu Silih Wangi anu panutup, jenengan Munding Sari,ngejatna teh

ka daerah Talaga di suku gunung Ce-reme. Sariaos caket ka puseurna agama Islam di

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 32

Page 33: sejarah cianjur

Cirebon,na-nging kanggo harita mah Talaga teh kalebet buni. Di Talaga aya karajaan Talaga anu tetep nganut agama Hindu. Ti ngawitan taun 15297Talaga parantos kalebet ka wilayah Cirebon, rayat-na oge katelah rayat Cirebon.

Munding Sari kagungan putra, jenengan Munding Sari Leutik, Munding Sari Leu tik, puputra Pucuk Umun anu janten Sunan Talaga. Pucuk Umun calikna dileresan Bantengirang. Salajengna Pucuk Umun anu kawentar sakti, puputra Sunan Parung Gang-sa. Sunan Parung Gangsa puputra Sunan Wanapri jumeneng ratu di Talaga. Sunan Wanapri puputra Sunan Ciburang. Sunan Ciburang teh sakti mandraguna, weduk teu texirak ku pakarang. Sadaya rundayan Prabu Sihwangi nu kasebat di luhur tetep ngagem agama Hindu. Salajengna Sunan Ciburang kagungan putra dua, jenengananu cikal Aria Wangsa Goparana, anu ngarundaykeun para bupati Cianjur, anu nganggo gelar Wira Tanu. Ti ngawitan Wira Tanu IV. gelarna teh ditambih, janten Wira Tanu Datar.

Aria Wangsa Goparana sareng panembahan Girilaya lalebet agama Islam, kalayan henteu kapameng janten ulama ageung, leket ibadah sareng tapa, kuru cileuh kentel peujit sadidinten, malih kagungan pasantren ageung. Patilasan eta pasantren aya-na di Talutug (Kacamatan Sagaraherang). Kumargi Aria Wangsa Goparana rai-raka lalebet agama Islam, kapaksa kedah ngan-tunkeun karaton Talaga, lajeng angkat sakaparan-paran, mi-pir gawir mapay lebak ngalangkungan leuweung geledegan, nya anjog di kampung Nangkabeurit kiwari kalebet ka Kacamatan Sagaraherang, Kabupaten Subang. Di dinya anjeunna ngadegkeun nagri atanapi negri (Wld = negorij, Sansk = Desa), anjeunna janten DalemT nya eta kapala atanapi pamingpin nagri. Numutkeun war-tos mah samemeh ka Nangkabeurit teh, calik di Gunung Gedogan sareng Gunung Layung heula.

Aria Wangsa Goparana teh panjang yuswana, namung henteu ay a katerangan anu pasti sabaraha taunna mah. Sakadar kanggo bahan nginten-nginten tiasa dicandak salasawios taun anu pasti, sapertos taun lebetna Islam ka Talaga, 1529.

Aria Wangsa Goparana pupus dina taun-taun abad ke-17, dipendem di kampung Nangkabeunt, Kacamatan Sagaraherang, Kabupaten Subang, ngantunkeun putra seueurna 8:1. Jayasasana, anu sabada jumeneng Dalem nganggo gelar Wira Tanu, 2. Wiia-diwangsa, 3. Candramanggala, 4. Santaan Kumbang, 5. Yudana-gara, 6. Nawing Candradirana, 7. Santaan Yudanagara,.8. Nyi Murti.

Saparantos Aria Wangsa Goparana pupus, Sagaraherang mah masih ngagaduhan lalakon malah rayatna oge ngiring kabaud.Dina taun 1579 keneh sabada Pajajaran runtuh, aya bupati ageung muncul, jenenganana

Pangeran Geusan Ulun, weweng-konna kasebat Sumedang Larang. Geusan Ulun ngangken yen iabagian ageung tilas wilayah nagara Pajajaran teh kalebet bawahan Sumedang Larang, di antawisna Sagaraherang. Na-nging para bupati aralit sabada Pajajaran runtag teh ngaraos bebas sareng mandiri, ringkesna henteu kabawah ku Sumedang Larang. Kawuwuh anu ngarubuhkeun Pajajaran teh Banten. Numutkeun kabiasaan waktos harita tilas wewengkon Pajajaran teh kedah janten wewengkon Banten. Ku margi kitu kapaksa Geusan Ulun ngerahkeun wadyabala kanggo nalukkeun para bupati aralit nu ngaraos parantos mandiri, nanging anu dipa-yunkeun dixurug teh wewengkon basisir kaler sapertos : Ka-rawang, Ciasem, Pamanukan sareng sajabina, sanaos di eta tempat teh nuju aya balad Banten.

Usaha Geusan Ulun teu acan rengse anjeunna kabujeng pupus, lajeng digentos ku putrana jenengan Pangeran Kangga Gem-pol I (1601-1625), anu digentos ku Pangeran Rangga Gede (16Z5-1633), Kangga Gede digentos ku Pangeran Rangga Gempol II (1633-1656), anu digentos deui ku Pangeran Rangga Gempol III (1656-1706). Dina jaman Pangeran Rangga Gempol I dugi ka Rangga Gempol III mah naluk-nalukkeun bupati aralit teh leler. Mung ngawitan Pangeran Rangga Gempol III usaha ngawangsulkeun wewengkon Sumedang Larang teh janten panas deui. Ti taun 1529 keneh oge Talaga

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 33

Page 34: sejarah cianjur

parantos kalebet bawahan Cirebon nu akibatna Sagaraherang oge jantenlebet ka Cirebon kumargi dianggap dibuka ku rahayat Talaga. Barang ngadangu yen Rangga Gempol III ngalajengkeun usaha Geusan Ulun, enggal bae Cirebon taki-taki ngajagi wates di pagunungan Cimapag sareng pagunungan Cianjur. Para pa dagang Sumedang dipegat, anu keukeuh maksa ngaliwat barangna dirampas. Pangeran Sumedang lapor ka VOC di Batavia (D.20 Januari 1678} nyuhunkeun supados pagunungan Cimapag sareng pagunungan Cianjur diamankeun deui, VOC henteu nedunan pamundut Sumedang rupina bae sajalan sareng pulitik "divide et impera"~na. Lajeng Pangeran ngerahkeun wadyabalana ka dayeuh Cidamar, Sagaraherang sareng Cikundul (D.30 Agustus 16/8 , U. 2 September 1678). Sabagian rahayat Cidamar, Sagaraherang sareng Cikundul diboyong ka Sumedang, margi ku ngaboyong rahayat teh hartosna ngarebut wilayah. Teu ku hanteu, Sumedang dim rug ku wadyabala Banten ti palih Pagaden, malih Cili Widara anu mingpin wadyabala Banten kenging dua taun ngabupatian Sumedang. Atuh wewengkon Sagaraherang teh sawatawis taun wangsul deui ka Cirebon, aya anu dicepeng ku Sultan Sepuh sareng aya sabagian ku Sultan Anom. Namung hentue kantos lami kabujeng dongkap VOC anu ngangken yen wewengkon sakuloneun walungan Pamanukan teh janten wewengkon VOC dumasar kana kontrak antawis Amangkurat II (Mataram) sareng VOC ping 19-20 Oktober 1677. Saleresna dina taun 1652 oge aya pamasrahan daerah ti Amangkurat I, nya eta antawis Untung Jawa - Citarum. Nanging ku margi tisan, ku VOC dianggap kirang kiat, disebatna oge

"afspraak" (babadamian).

Makam Aria Wangsa Goparana, di kampung Nangka-beurit, Kacamatan Sagaraherang, Kabupaten Daerah Tingkat II, Subang.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 34

Page 35: sejarah cianjur

2. RADEN ARJA WJRA TANU (1)(Djayasasana) pupusantawis 1681 - 1691

Putra cikal Aria Wangsa Goparana jenenganana Raden Djayasasana. Ti anomna keneh Djayasasana damelna teh mung ngulik agama sareng tapa. Patilasan tapana dugi ka ayeuna oge ay a keneh, di antawisna di pasir Sagaraherang sareng di guha Cita-rum *\Saparantos janten Dalem Raden Djayasasana teh nganggo gelar Aria Wira Tanu (Perhatoskeun : henteu nganggo "Datar", anu nganggo Datar mah nembe Wira Tanu IV).

Ngeunaan yuswa Wira Tanu 1 mung ay a katerangan pupusna bae, nya eta dina taun 1691. Dina buku de Haan 2) disebatkeun kieu

'.....................dat in 1691 of zeer kort daarvoor een NgabehiWira tanu, Hoofd te Cianjur, meerderjarig 3) en bekwaam om zelf te besturen was geworden "(.................yen dina taun 1691 atawa teu lila samemeh-na, Ngabehi Wiratanu, Kepala di Cianjur, geus dewasa sarta cakep pikeun marentah sorangan),

1) Numutkeun carios sareng kapercanteunan anu mash keneh aya hususna di kaJangan rundayan seuweu-siwi Wira Tanu (Datar) waklos Wira Tanu tapa teh kasumpingan jin Islam mangrupi istri geulis kawanti-wanti. leu jin kantos ditikah kalayan kagungan putra 3, anu cikal pameget jenenganana Suriakancana, anu panengah istri jenenganana Indang Kancana atanapi Indang Sukaesih sareng anu bungju pameget jenenganana Andaka Wirusajagat. Nuju ieu para putra ti jin tea aralit keneh sok dieyong diayun dina sinjang sup ados enggaJ kuiem. Hiji mangsa nuju dieyong les leungit, sanggem caries dicandak ku ibuna. Nya Raden Suriakancana ngageugeuh di gunung Cede. Ari rai anu istri di gunung Cereme (Cirebon) sasarengan sareng ibu, dupi anu bungu di gunung Kumbang (Karawang). Nya dugi ka ayeuna wartosna turunan Cikundul mah teu kenging (pantrang) dieyong diayun ku sinjang. Sareng upami kagungan hajat pepestaan ria kedah nyayagikeun sasajen mangrupi tuangeun. Malih anu pestana rongkah mah sareng nganggo iring-iringan sok disayagian kuda kosong lengkep nganggo sela sareng dipayungan sakumaha biasana kanggo Dalem. Sasajen sareng kuda teh haturan Suriakancana bilih luntur galih sumping ngalayad ka anu gaduh hajat malar kenging, berekah kasalametan. Tuangeun sok rajeun coceng, kuda sok ngoprot ■ kesangan leumpangna kawas anu ripuh pisan, Numutkeun carios, eta teh hartosna kasumpingan anu gaib tea.

Anu dimaksad Wira Tanu di luhur teh nya eta Wira Tanu II (Raden Wiramanggala). Dina taun 1691 Wira Tanu II ngagentos ramana, Wira Tanu I, janten Dalem (sanes "regent", kecap regent dianggo kanggo istilah Dalem dina jaman atanapi nu di-angkat ku Walanda. Istilah "Bupati" kanggo Dalem anu diang-kat ku kakawasaan anu langkung luhur. Istilah Dalem mah kanggo hartos umum sareng mangsa samemeh Walanda, atanapi teu aya anu ngangkat, hartosna jeneng ku sorangan. Biasana gentos Dalem teh dumasar kana turunan, nya eta ku putra cikal, dina waktos Dalem nu digentos tea pupus. Ku margi eta taun je-nengna hiji Dalem sok dihartoskeun taun pupusna Dalem anu digentos.

Dina taun 1680 Wira Tanu I teh mingpin pertempuran ma-yunan wadyabala Banten anu ngarurug nagri Cianjur. Janten pupusna Wira Tanu I teh antawis 1680 - 169 L

Ngeunaan lahirna Wira Tanu I henteu aya katerangan anu pasti**)2) Haan, F. de, Priangan, de Preanger Regentschappen ondei net Nederlands Bestum tot

1811, Jilid I, kaca 169, G. Kolft & Co., Batavia, 1922.3) Numutkeun Kamus Groot Woordenboefc da Nederlandse Taal, s'Gravenhage, Martinus

Nijhoff, 1969, istilah "meerderjarig" teh hartosna : 1. sawawa (nincak umui 21 taun nurulkeun undang-undang Walanda); 2. mandiii, henteu merelu-keun deul panalingaan ti pihak sejen.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 35

Page 36: sejarah cianjur

Numutkeun bahan ti Sagaiaherang mah lahirna Wiratanu teh taun 1604. Emutan mah teu taun henteu lepat-lepat teuing.

4) Munutkeun data ti Sagaiaherang Wira Tanu I : 1604 - 168]; numutkeun catetanCikoedoelbond : 1630 - 1691; kamatgi yuswana kmten-kinten 75 taun, nipinaWira Tanu I jumenengna : + 1696- + 1691,

Nuju marurangkalih keneh mah Djayasasana, aim engkena nganggo gelar Wira Tanu (I) sasaderek-saderek caralikna teh di Sagaraherang. Saparantos sawawa nembe Wira Tanu I ngalih ti Sagaraherang, ngaleut sareng cacah milari tern pat padumukan anyar leresan Cikundul, salahsahiji walungan di kacamatan Cika-long Kulon kiwari. Cacah henteu sadayana ngempel di hiji tempat nanging mencar ka mana bae anu sakinten sae kanggo dicicingan kalayan tiasa tatanen pibekeleun hirup. Umumna mah caket wahangan, Cibalagung, Cirata sareng sajabina. Seuseueuma mah matuh di Cijagang margi di dinya calikna Wira Tanu 1. Aleutan cacah anu ngiring sareng Wira Tanu I teh sanaos padnmukanana mencar oge tetep ngarupikeun hiji golongan (Wld = gemeenschap, Ind = kesatuan). Nganggo basa ilmiah mah cacah (Wld - volk, Ind = masyarakat) nu ngiring ka Wira Tanu I teh disebat hiji "volksgemeenschap" (Ind. = kesatuan masyarakat). Saban volks-gemeenschap ngagaduhan kapala. Hubungan antawis kapala sareng volksgemeenschap dumasar kana kapammgpman (leadership). Volksgemeenschap Wira Tanu 1 diseuai cacah Wira Tanu bae saku-maha anu kasebat ku Puspawangsa waktos ngayakeun cacah jiwa (Wld = sensus) Lami-lami dina volksgemeenschap teh lahh tata-ca-ra aturan hirup kumbuh anu wajib ditaati ku unggal cacah Wira Tanu sarta janten sifat mandiri volksgemeenschap. Tata cara di unggal volksgemeenschap ngagaduhan sifat ngahiji, janten di unggal volksgemeenschap aya "rechtsgemeenschap" (Ind * kesatuan hukum).

Kawajiban alamiah unggal kapala volksgemeenschap teh nya eta ngadu jajaten dina aya bancang pakewuh, sapenw upami aya anu ngarumg ngadon ngauoyong rahayat, atanapi aya paling rampog nu ngaganggu kana katengtreman rahayat. Ku margi kitu kapala volksgemeenschap tangkung cocog upami disebat panglima atanapi senapati, Daerah bawahanana disebat kasenapati-an. Wira Tanu I ngawitan mah teu benten ti hiji senapati sanes Da-lem sapertos Dalem Sumedang, Bandung sareng sajabina. Istilah Dalern ngandung hartos ayana pamarentahan jero nagara, sedeng-

keun volksgemeenschap Wira Tanu I masih aya dina tahap ka-senapatian.p^mukiman nu anyar dicicingan ku sababaraha cacah disebat babakan pibakaleun

lembur. Lembur rnekar janten kampung, kampung nmgkat kana nagri. Kumpulan nagri nu ngahiji biasana disebat nagara. Ti nagri dugj ka nagara sok disebat oge pada-leman, kapalana nya eta Dakm. Kapala nagara mah namina raja, sultan, sunan atanapi gelar sanesna.

Cacah Wira Tanu t maratuhna di sababaraha nagri. Wilayah nagrina janten hak milik sarta bawahan Wira Tanu I. Harita nu jadi ibu-nagri, nya eta Cikundul.

Saheulaanan urang wangsul deui kana mangsa Cirebon, Ti payun parantos diterangkeun yen Cirebon ngarebut Banten (1526) sareng Sunda KalaDa (1527) ti nagara Pajajaran. Di Banten diangkat putrana Syarif Hidayatuliah, jenengan Hasanudin janten Sultan Banten kahiji. Sultan Hasanudin teh saderekna Sultan Cirebon, nu jenengan Pangeran Pasarean. Janten hubungan Banten - Cirebon teh caket sarta layeut, margi sami saderek.Oge salajengna patalina Banten - Cirebon tetep katalian ku kakula-wargian, pernah misan, dugi ka Sultan Panembahan, Ratu. Panem-bahan Ratu kagungan hubungan kulawargi sareng Mataram ku jalan pernikahan. leu ngalantarankeun kakawasaan Cirebon beuki lami beuki ngirangan, ahtrna Cirebon janten nagara bawahan (Wld = vazal) ti Mataram. Sakuliah wilayah Cirebon sareng cacahCirebon dihuruiibalungkeun janten wilayah Mataram. Wates wilayah Cirebon anu pasti mah mung palih kaler, nya eta basisir laut Jawa, ari palih kulon mah teu teges numutkeun tempat padumukan cacah atanapi urang Cirebon bae. Ku naon watesCirebon di palih kulon teu tangtos ? Tanah dina mangsa harita teu aya hartosna, sing saha bae

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 36

Page 37: sejarah cianjur

tiasa ngagarap, sakumaha bae legana sarta di mana bae kahoyong. Tanah anu teu aya nu nga-garap disebat tanah kosong teu aya nu gaduh teu lebet kaka-wasan mana oge. Upami tanah digarap ku urang Cirebon, ta-keukeuh nganggap yen Bandung, Sukapura sareng Parakajunun-cang kedah lebet deui ka Sumedang, tegesna sabada icalna pre-tensi mung Sumedang wungkul anu mandiri, mung aya hiji ka-bupatian bae, nya eta Sumedang samemeh dibagi janten opat kabupaten. Nanging Bandung, Sukapura sareng Parakanmuncang tonggoy ngaraos janten mandiri, bebas merdika. Sumedang napsu, nya kapaksa kedah tiasa naklukeun kabupatian nu baha di anggap barontak. Nya ku Sumedang kapaksa dirurug ditalukkeun hiji-hiji. Nanging sakumaha nu parantos diterangkeun di payun ieu pulitik ekspansi Rangga Gempol III teh teu hasil.Aya deui conto pretensi : Sabada nagara Pajajaran runtuh, 1579, muncul hiji kabupaten ageung. kasebatna Sumedang Larang' Prabuna jenengan Geusan Ulun, Geusan Ulun ngaluarkeun pie-tensi, yen wilayah tilas nagara Pajajaran janten wilayah Sumedang Larang, Pretensi Geusan Ulun henteu dipirosea ku padaleman-padaleman anu kapengkema aya dina kakawasaan Pajajaran. Geusan Ulun oge kapaksa ngarurug padaleman atanapi nagri anu nolak pretensi anjeunna. Geusan Ulun oge teu hasil ngalebet-keun sadayana padaleman atanapi nagri tilas kawasan Pajajaran ka Sumedang larang. °*Iraha icalna pretensi Mataram (1614) teh? Atanapi iraha dae-rah-daerah nu dibawah pretensi Mataram balik deui kana status asal, sapertos Sumedang jadi mandiri deui, Parakanmuncang, Sukapura sarta Bandung nu diadegkeun ku Mataram jadi merdika atanapi Cianjur anu mekar sorangan jadi padaleman dina mangsa kakawasaan Mataram? Ari tanggal, bulan malah taun anu pasti man teu aya, katerangan sareng data anu aya pakaitna kacida5) Ulah pahfli Sumedang Larang sareng Sumedang! Sumedang Laiangmah hiji karaja-an

nu wilayah na ngawengku tilas wilayah Pajajaran, "penerus" karajaaii Pajajaran. Nalendrana jenengan Prabu Geusan Ulun. Ari Sumedang mah ngarupikeun kabupaten, Bupatina nu kahiji nya eta Pangeran Rangga Gempol (I), cacahna mung sapa-rapat cacah Priangan (1125) sabada dibagi opat ku Mataram, wflayahna oge mung sabagian ti Priangan nu dieicingan ku cacah kasebat, sanaos bupati Sumedang di-angkat janten "Opperregent" <=-Bupati Wadana) Priangan. Ieu kaiungguhan teu aya patalina sareng kakawasaan kabupaten Sumedang, margj kapayun ieu kaiungguhan dicepeng ku Dipati Ukur, Bupati Bandurjg.

6)langkana, paling oge tiasa dikinten-kinten mangsana (Ind = kurun waktu) atanapi sakadar taun anu dianggap caket.

Alhasil, anu diarggap nagara tatangga di palih kulon ti taun 1614 oge ku Mataram mah mung hiji, nya eta Ban ten wungkul. Cirebon, ku ayana hubungan perjangjian sareng Mataram, la-mi-lami janten nagara bawahan (Wld = vazal) ti Mataram.

Dina taun 1619 Walanda (VOC) teh ngarebut Jayakarta 7) teras dirobih namina janten Batavia sarta wilayahna diaku janten hak milikna. Walanda (VOC) nanceb nyeceb di Batavia har-tosna kanggo Mataram mah sabagian wilayah Mataram direbut ku Walanda dumasar kana pretensi Mataram 1614.Katambih Mataram mendak lawan nu tohaga dina hal dagang. Nanceb nyecebna Walanda di Batavia taun 1619 teh ngarupikeun awal penjajahan Walanda di nagara urang, Indonesia. Mataram keukeuh peuteukeuh niat ngusir Walanda ti Batavia. De Haan^ nyarios :

" dat de Mataram zoo genegen is de plaats Jacarta teveroveien "(yen Mataram kacida hoyongna ngarebut tempat Jakarta )

Lajeng Sultan Agung mepek balad ngarurug Batavia. Panarajang kahiji dina taun 1623 dipingpin ku Bahureksa teu hasil, kumargi balad Mataram kedah ngalangkungan rawa-rawa sakurilingeun Batavia, bebekelan tedaeun kirang, panarajang ti laut gagal. Panarajang kadua dina taun 1629 dipingpin ku Dipati Puger sareng Dipati Purbaya, oge teu hasil. kumargi gudang-gudang tedaeun di7) Palabuan napra Pajajaran di basisir kaler, laut Jawa, nya eta Sunda Kalapa, (Una taun

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 37

Page 38: sejarah cianjur

1527 direbut ku balad Cirebon nu dipingpin ku Falatehan, Falatehan janten "raja" <E Sunda Kalap'a, malih sok disebut raja Sunda. Nami Sunda Kalapa digentus janten Jayakaita. Dina taun 1619 Jayakarta direbut ku Walanda <VOO teras di-angken milikna. Nami Jayakarta dirobih janten Batavia.

8) Haan, F. de, Jilid Ilt kaea 3 Bijlage, R. IS Juni 1640L

Tegal sareng Cirebon kenging tatahar samemeh ngarurug dihuru ku Walanda (VOC), janten balad Mataram kakirangan tedaeun deui bae. Pangalaman peuheur ngarurug Batavia jadi sabab Sultan Agung malik ke jero nagara. Anjeunna hojong ngadainel hahalang kanggo pertahanan:

1. ka Karawang anjeunna ngintunkeun cacah anu bakal maratuh (Wld = kolonisten) ;2. rahayat Priangan anu kalabur dikempelkeun deui ;3. dLna taun + 1641, kabupatian Sumedang dibagi opat; Kabupaten GaLuh dibagi opat

: Bojonglopang, Utama, Imbanagara sareng Kawasen ;4. ngawangun deui mangpirang-pirang gudang pare ;5. nampi gelar Sultan ti Mekah dugi ka anjeunna tiasa nga-hijikeun rahayat anu

ngagem agama Islam.1 dugi ka 5 dilaksanakeunana ku Sultan Agung teh jero-ning tatahar deui kanggo

ngarurug katilu kalina ka Batavia. Na-nging ieu maksad teh teu laksana margi anjeunna kabujeng pupus dina taun 1645.

Peryogi diperhatoskeun yen waktos ngabagi kabupatian Sumedang sareng Galuh janten opat kabupaten sewang, nami Cianjur mah teu kasebat-sebat. Hal ieu teu matak heran margi harita teu acan aya Cianjur nu mangrupi padaleman, anu aya mah nembe cacah Wira Tanu nu mangrupi hiji volsgemeensehap. Wira Tanu I janten kapalana, langkung cocogna mah Wira Tanu I disebat senapati. Jenengan aslina mah Raden Djayasasana, Sa-parantos dipapancenan iningpin rombongan (Ind = pasukan) ku Cirebon, anjeunna disebat Wira Tanu (= Senapati). Nami Wira Tanu nembe manggung dina sajarah nya eta dina warta nu diserat ku Walbeehm9^»> Walbechm,C.W.TBGVl(252

..............op last van een Vorst van Mataram de wester-grenzen tegen Bantam moesten worden bescheimd ; zoo "bleef van Cheribon Ki Wira Tanoe te TjiandjoeTmet 300 huisgezinnen **,......................."(..................diparentahkeun ku hiji raja ti Mataram wates-

wates di kulon kedah dijaga ngalawan Banten; nya ku ki-tu "Ki Wira Tanu ti Cirebon aya di Cianjur katut 300umpi'*...............)

Holle oge nyarios ':" bij de volkstelling door Puspawangsa er 1100 cacah's onder Wira Tanu bleken, waaronder 200 die op last van Mataram onder hem van Cirebon naar Cianjur warengegaan tot der grens....................."(yen dina sensus ku Puspawangsa nyatana aya 1100 cacahWira Tanu, anu di antarana 200 diparentahkeun kuMataram dipingpin ku anjeunna ti Cirebon mios ka Cianjur kanggo ngajagi wates.......................)

Hageman sareng Van Rees oge ngagaduhan pamadegan anu samisareng Holle, Walbeehm di luhur.

Kalimah kenging nyokel sanaos pondok nanging mundel pisan, ngandung sababaraha hal anu netelakeun yen :

1. Cirebon kalebet kana bawahan Mataram, ngarupikeun hiji "vazal" (Ind - nagara bawahan).

2. Cianjur (numutkeun Walbeehm) sanaos harita parantos aya, teu acan mangrupi nagri-nagri acan, paling oge babakan lem-bur matuh cacah Wira Tanu I;

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 38

Page 39: sejarah cianjur

3. Wira Tanu 1 teu acan janten Dalem, nembe kapeto janten pamingpin.senapati atanapi kapala balad nu kedah ngajagi wates Mataram palih kulon: upami ayeuna man pangjnten

disebat "Koman dan Pasukan dan Tentorial".10) Hofle, van TBG XVHt 329

4. cacah Wira Tanu harita jumlahna parantos aya 1100 urang. leu teh seueur kanggo Cianjur mah anu nembe oge ngawitan bade mekai ;

5. Wira Tanu 1 dina taun + 1655 (nya eta taun diayakeun sen-sus Puspawangsa di daerah cacah Wira Tanu I) henteu calik di Cianjur nanging di Cijagang ; ■,

6. cacah Wira Tanu I disebat 'urang Cirebon" netelakeun ayana hubungan sareng Cirebon.Sumedang sareng Galuh dibagi maang-masing janten opat kabupaten, anu dibagi sanes

wilayahna, nanging cacahna, da ari wilayah mah kumaha sareng di mana bae cacah ngagarap ta-nah.

Sultan Agung pupus taun 1645, digentos ku putrana jenengan Amangkurat 1 (1645 - 1677), disebat oge Sunan Tegalwangj. Amangkurat I henteu sapertos ramana, Sultan Agung, anu heuras teu aya kompromi ka Walanda (VOC). Amangkurat I mah lin-deuk ka Walanda (VOC) teh, henteu ngarurug deui ka Batavia. Atuh Walanda di Batavia ngaraos aman tiasa ngarenghap, sarta bungaheun pisan da puguh mayunan panaraiang Mataram teh sanes sisiwo matak repot Walanda. Anu janten pangpentingna kanggo Walanda (VOC) harita mah hal dagang sareng dagang-anana, di antawisna kintunan beas ti palabuan Mataram su-pados bebas, gudang-gudang VOC pinuh ku rupi-rupi barang kenging meseran ti daerah basisir Mataram. Kaayaan daerah Pri-angan oge ay em tengtrem, rahayatna nambihan, eta bae waktos diayakeun cacah jiwa, kabupaten Bandung, Sukapura sareng Parakanmuncang, anu tadina ngagaduhan umpi 300 sewang, undak dugi ka jadi 1000 umpi.

Sababaraha taun samemeh 1677 kakiatan sareng kakawa-saan Mataram beuki ngirangan bae. Turunna kagagahan sareng kakawasaan Mataram ngahudang karep daerah-daerah anu di bawah ku Mataram pikeun mandiri, bebas sarta merdika. De Graafnyarioskieu l l > :11) De Graaf, H.J- de, Tome Pires Suma Oriental en het Tydperic van Gods dienst-

overgang op Java, BKI 1952." De verzwakking van het Mataramse gezag verlevendigde de lust naar onafhankelijkheid bij de rijksdelen in het bijzonder bij die aan de rand lagen. Cheribon, Priangan en vooral Madura hadden zich slechts node onder het gezag van de Sultan geschikt ",

(Ngiranganana kakiatan kakawasaan Mataram beuki ngahirupkeun kahoyong jaai meraiKa bagian-bagian karajaan pangpangna bagian anu ay a di sisi (nagara). Cirebon, Priangan jeung pangpangna Madura ngan awahing ku kapaksa bae ayana dina kakawasaan Sultan teh). Disambung ku de Haan :

".................de Javaanse regentjes gelijken heertjes op haarselven te willen wesen, elck zoals hij het stetlen en main-tineren kan, voomamelijk die wat verre afgelegen zijn en in de bovenlanden ".(.................para bupati Jawa (baca : Sun da) anu aralit ho-yong jadi kawasa sorangan sorangan, nurutkeun ka-bisana ngurus jeung ngatur sorangan, pangpangna para bupati anu jarauh pisan sareng nu aya di pagunungan).

Janten di Cianjur (daerah kulon) atanapi di Madura (daerah wetan), kakawasaan Mataram teh parantos teu katingal, teu karaos sarta teu aya deui. Cianjur anu harita parantos mekar janten padaleman, kenging disebatkeun janten padaleman anu merdika, tegesna lesot leupas tina kakawasaan Mataram. Nanking ari tanggal, bulan sarta taun anu xeges merdikana Oian-jur teh kedah dipaluruh leres-leres, margi mekarna Cianjur tina hiji volksgemeenschao dugi ka janten padaleman teh ngaru-pikeun niji "evolusi" , mekarna mayeng teu kaciri iraha-irahana rerang-terang parantos mangrupi padaleman. Mangsa mekar kenging disebatkeun antawis 1670-1675, mangsa ngahontal tahap padaleman + 1675 - 1684.

Kaayaan witayah Mataram sakumaha anu digambarkeun ku de Graaf sareng de Haan di luhur teh ditambih ku tara ayana deui tingkah laku pamarentahan ti Mataram di daerah*

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 39

Page 40: sejarah cianjur

Sanaos kitu daerah-daerah anu dibawah ku Mataram teh ari biiontak ngamerdikakeun diri mah henteu prak, rupina lang-kung sae sareng langkung aman milih jalan ngantos runtuhna karajaan Mataram da katingalna Mataram teh parantos totolon-jongan disedek ku Trunojoyo nu barontak ka Mataram. Atuh sadaya kabupatian, padaleman malih nagri pisan, anu man-diri samemeh aya pretensi Mataram (Sumedang, Madura, Ci-rebon sareng sajabina), anu diadegkeun ku Mataram dina ka-kawasaan Mataram (sapertos Bandung, Parakanmuncang, Suka-pura sareng sajabina), anu mekar ngahontal tahap padaleman dina mangsa kakawasaan Mataram (sapertos Cianjur sareng sajabina) ukur kekerot, kekejot, geregeteun hoyong geura-geura merdika bae, nyabar-nyabar maneh ti batan barontak, tapi matak cilaka.

Aya dua momentum atanapi kajantenan anu tiasa dianggo cecepengan dina maluruh ngadegna padaleman Cianjur, nya eta :

I. Ditawisna kontrak antawis Mataram - VOC tanggal 25 Februari 1677 sareng tanggal 19/20 Oktober 1677.

II. Nyirorotna kakawasaan Mataram di daerah bawahan.Momentum I teh kajantenanana di Mataram.Ad I : Kiten-kinten awal taun 1677 di Mataram aya nu barontak, jenenganana Trunojoyo. Nu keur kawasa teu mampuh numpes nu barontak. Amangkurat I anu lindeuk ka Walanda (VOC) lajeng, minangsaraya ka VOC. Kanggo pamales jasa Amangkurat I ngadamel kontrak Mataram - VOC tanggal 25 Feburari 1677, nu pokona netepkeun :

1. Mataram ngaku sarta narima yen Batavia milikna VOC;2. Mataram masihkeun daerah itawis Cisadane Cima-nuk ka VOC.3. Sawetaneun Gunung Salak, atanapi sakiduleun Gunung

Pmgrango dipasrahkeun ku Mataram ka VOC sarta kawengku ku kontrak tanggal 25 Februari 1677Xeuk dina Elmu Nagam man, sacara teoritis, yuridis - formal ti 25 Februari 1677, daerah antawis Cisadane - Citarum teh janten wilayah Walanda (VOC). Kanyataaanana mah henteu kitu, anu ka VOC mung "de jure" bae, an "de facto" masih tetep diaku ku Mataram. Kanya-4. taanana pisan mah, di daerah-daerah pretensi Mataram teh, ko-mo di Cianjur atanapi Madura mah nu tebih pisan pernahna ti Mataram, geus teu aya parentah naon-naon ti Mataram ti samemeh 1677 oge. -Atuh daerah, kabupatian atanapi padaleman teh praktis parantos bebas merdika , katambah " de jure ' VOC teu acan tetela. Rupina moal lepat upami disebatkeun yen Cianjur anu merdika kalayan henteu diadegkeun ku pihak sanes nangjng estu ngadeg ku hojahna sorangan, ngadegna teh dina mangsa (Ind ■ kurun waktu) + 1675 - 1684. Dina taun 1684 Walanda (VOC) parantos aktif ngajajah wilayah Cianjur. Ringkesna padaleman Cianjur (padaleman = kabupaten nu ngadeg ku hojahna sorangan, henteu diadegkeun ku kakawasaan sejen, contona : Cianjur dina mangsa + 1675-1684. Kecap "kabupaten" dina ieu naskah diterapkeun kana kabupaten nu diadegkeun ku kakawasaan sejen, contona: kabupaten Parakanmuncang, Bandung, Sukapura diadegkeun ku Mataram (1641). Kecap "regent-schap" (Wld) dipake pikeun kabupaten nu diadegkeun, disahkeun atawa diaku ku Walanda (VOC atawa Hindia Walanda), contona: regentschap Cianjur (1691) diaku regentschap ku VOC), Cianjur5. 12) "de jure" = numutkeun hukum, sacara hukum; "de facto" = numutkeun fakta, sa-caia

nyata. Hiji nagara anu kasebat mandiri lengkep, nya eta bebas merdika, kedah ngagaduhan "de jure" sareng "de facto". Sok rajeun ditambihan ku pangakuan ku nagara sanes. Hakekatna mah nagara anu kitu teh ngagaduhan kadolatan, Saiat aya-na atanapi ngadegna nagara biasana mah : 1. rahayat;2. wilayah .3. pamarentahan; 4. kadolatan; 5, ditambih ku pengakuan ku nagaia sanes anu merdika. No. 5 (pangakuan) osok oge dianggo ngagentosan "dejure" upami "de jure" teu dipasmkeun1 bae ku nu gad Lib kakawasaan (upamina: nu ngajajah, nagara in dung. Atanapi ku matgi padaleman, kabupatian, nagri. nagarana lahii

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 40

Page 41: sejarah cianjur

soran^n, upamina nganggo Jalan "ptoklamasi".dina ngadeg mangsa £ 1675 — 1684, nya eta mangsa penjajahan nu minimal

a. pretensi Mataram tamat;b. Walanda (VOC) teu acan aktif ngajaiah.Tegesna antawis + 1675—1684 teh kabebasan pikeun mandiri keur Cianjur

mah maksimal, katambih dina eta mangsa pisan Ci-anjur ngahontal tahap padaleman (=kabupaten nu ngadeg ku ho-jahna sorangan).

Dina ieu mangsa (+ 1675-1684) ay a dua kajadian nu taunna pasti, nya eta :1. diayakeunana kontrak Mataram — VOC (1677), nu hartos-na tamatna

pretensi atanapi kakawasaan Mataram di dae-rah bawahan; sarta penjajahan VOC teu acan aktif;

2. pertempuran balad Cianjur (Wira Tanu I) ngalawan balad Banten nu narajang ka Cianjur (1680).

Dumasar kana katerangan di luhur taun ngadegna padaleman Cianjur tiasa dipilih salasawios taun kajantenan di luhur: 1677 atanapi 1680. Bentenna, 1677 netelakeun kabebasan Cianjur nu mfksimal sarta Cianjur aya dina tahap padaleman; ari 1680 inah netelakeun pertempuran anatara balad Banten ngalawan balad Cinajur, janten peketrok urang jeung urang, tunggal bangsa Indonesia, malah duiur. Dian taun 1677 Cianjur keur meujeuhna gemah ripah, aya dina puncak kamajengan, sabab nembe ngahontal tahap pa-damelan, sadarajat sareng regentschap anu diaku ku VOC sapertos Sumedang, Bandung sareng sajabina. Malah dina taun 1680 (D, 24 Januari 1680, Wira Tanu I teh disebat "regent" ku VOC, sanaos anjeunna teu diaku regent, ari dina 1680 mah kaayaan Cianjur nuju repot, dayeuh diruksak ku balad Banten, prajurit sareng rahayat seueur anu tiwas, kakayaan rahayat meh seep sareng seueur deui katunggaraan sanesna.

Ad II: Gcus niti wanci ninggang mangsa, Mataram ami sakitu gagah rongkahna teh kedah kateter ku Trunojoyo anu barontak. Dina tanggal 2 Juli 3 677 Amangkurat I, anu kawentar kadda telenges-na, boboleh teras ngantunkeun karaton Jolos ka Tegal. Nanging sabada meuntas walungan Opak anjeunna brek teu damang dugi ka pupusna. Amangkurat II harita keneh oge ngagentos rama, malih kabujeng diangkat samemeh ramana pupus, Lolosna Amangkurat I ti karaton ngarupikeun htji ciri yen Mataram parantos henteu wasa ngaheuyeuk nagara palih kulon. Pretensi Mataram anu dikaluarkeun taun 1614 parantos tuntur sarta dianggap henteu laku deuL Nagara, kabupatian atanapi nagri pisan estuning asa mobok manggih gorowong, hoyong mandiri ti kapengker ayeuna mendak kascmpetan. Atuh sadayana paheula-heula ngabebaskeun atanapi ngaleupaskeun diri tina kakawasaan Mataram. Sadaya bawahan Mataram mcncar mancawura, paturay paburencay tina simpay Mataram.

Cianjur anu dina mangsa eta parantos ngahontal tahap pa-daleman, langsung janten padaleman anu mandiri. Cianjur anu waktos aya dina kakawasaan Mataram teu dijantenkeun padaleman, ayeuna man ngajanggelek janten padaleman anu bebas sarta merdika 1 2)

Numutkenn catetan Cikundul bond dina mangsa eta C ± 1677)1, Cipamingkis (Dalemna: Nalamerta), 2. Cimapag (Dalemna : Nyiuh Nagara), 3. Cikalong (Dalemna : Wangsa Kusumah), 4. Cibalagung (Dalemna : Natamang-gala), Cihea (Dalemna : Wastu Nagara) sareng 6. Cikundul (Dalemna : Wira Tanu I) sami-sami nganyatakcun yen wilayahna janten Cianjur. leu teh hiji buktos yen "volksgemeenschap" Cianjur dina + 167/ parantos dewasa, sarta aya dina tahap padaleman kalayan ngadeg sorangan henteu diadegkeun ku nu sanes (Mataram atanapi Walanda).

12)Kamertlekaan di dieu dihartoskeun : merdeka bebas tina kakawasaan Mataram atanapi merdeka sacara "de facto" Margi an sacara "de jure" mah kapan dibawah VOC didasar keun karia kentrak antawis Mataram VOC tanggal 25 frebruan 1677, dipindo ku kontrak 20 Oktober 1677

anu ngabujeng ka Cianjur, sasih Desember 1679 parantos anjog ka Maroberes (= Muaraberes, kalereun Bogor, + 15 Kty). Nya wadyabala ieu anu engkena ngajorag nagri Cianjur (24

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 41

Page 42: sejarah cianjur

Januari1680).

Jeroning ngawangun deui wilayah Sumedang Larang anu ngawengku men sakuliah tilas Pajajaran baheula, Pangeran Sumedang, Rangga Gempol Hi, lajeng ngiangkeun balad ka mana-mana, babakuna ka daerah anu baha kana pretensi Sumedang. Hiji-hiji dim rug supados lebet bawahan Sumedang Larang, ra-hayatna diboyongan, margi nyeueuran cacah hartosnya ngalegaan wilayah sareng ngaageungan komara. Rahayat atanapi daerah anu bade dirurug ku Sumedang tarapti taki-taki, caringcing pa-geuh kancing satekah polah, di antawisna nagri Cianjur ngaya-keun tempat-tempat jaga di jalan nu sok kalangkungan ku urang Sumedang, upami bade ngadon dagang ka Batavia, nya eta di leresan pagunungan Cimapag sareng pagunungan Cianjur. lin-dakan "urang Cirebon" (baca Cianjur) teh dilaporkeun ku Bu-pati Sumedang ka VOC. Sagala laporan atanapi warta atanapi serat anu katampi di benteng VOC di Batavia ku VOC teh ra-jin pisan dicatet dina buku sadidinten. Ieu buku teh disebatna "Dagregister" 15^ (Ind = register harian). Laporan bupati Sumedang tea dicatet dina Dagregister, dipondokkeun "D'\ D,20 Januari 1678.

Nami (Wld - naam, Ind = nama, sebagai suatu istilah) Cianjur ngawitan pisan manggung dina data sajarah teh nya dina D. 20 Januari lb78, anu eusina ringkesan tina surat laporan bupati Sumedang tea. Di antawisna transkripsi de Haan1^ kieu :15) "Dagregister'* teh hlji buku catetan dintenan anu diayakeun ku VOC Unggal aya Uporan

atanapi wartos anu katampi di benteng VOC, tens haiita atanapi dinten eta keneh dicatet dina Dagregister- Eta teh teu ngandung hartos, yen peristiwana kajantenan dina dinten eta ksneh, peristiwana rnah tiasa janten lumangsung saba-baraha dinten anu kalangkung-

16) Aya peibentenan transkripsi keeap "Santoir" {de Haan, jilid I) sareng transkripsi dina Bataviaasch Genootschap (BG). Dina BG diserat "Contour" (Bid = omtrek, Ind - sekelilingnya). Seratan isliha mah tiasa "Santoir" atanapi "Cantoir"* Rupina mah leres de Haan: Santoir, anu kedah diaos T si an toil (^Cianjur).

Tanu I, hiji senapati ing ngalaga. Anjeunna uninga kana kaayaansareng katunaan musuh :

1. wadyabala musuh parantos cape sareng mopo;2. kedah ngajagi boyongan anu sakitu seueurna (numut- keun D.l Februari 1680 seueurna ±800 urang).3. kedah ngajagi gonimah mangrupi sapi-munding anu ra-tusan seueurna (dina D.l

Februari 1680: 670 siki)4. di antawis wadyabala Banten tangtosna oge aya anu tatu.

Sawangsulna wadyabala di pihak anjeunna jumlahna langkung alit nanging sabagian, nya eta wadyabala Cikundul, tanaga sareng wawanenna weuteuh keneh. Ku senapati Wira Tanu I timbang taliti sareng asak pisan ngeunaan untung-rugina, lajeng anjeunna ngalaksanakeun taktik "meupeuh - mabur*' ( Ingg = Hit and run action ). Nyata yen taktik ieu teh matin, buktosna dina D.l Februari 1680 sareng D,10 April 1680 disebatkeun kieu :

(D.l Februari 1680)".....................dat Ingebey Santa Prana, hooft der negofyen Tsitsianjor en Tsitieroua voornoemd, met wel 200 van de zyne jongst in een schermutsel met de Bantammers was comen te sneuvelen, en het hooft deser Bantamse rovers Jaipa Diprana hadt met verlies van 160 der zyne de overhandt gecregen en daarop 800 van Santa Prana's volck benevens 670 stux beesten van buffels, koeyen en paarden tot buyt gemaeckt, en bovendien noch wel 2 a 3000 zielen uit de omleggende dorpen gerooft en met sigh weghgesleept, niemand verschonende die geen gelt wisten op te brengen, nemende voorts ten eersten syn wegh over Tanjoulan weder na Bantam uyt vreese van d onse aghterhaelt te werden, "(.....................yen Ngabehi Santa Prana, kapala nagri Cianjur jeung Cisarua nu kasebut tadi, jeung meh 200 urang balad ladden gestaan" moal ngahalangan kana dilaksana-keunana maksud culikana pikeun ngadegkeun karajaan leutik anu

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 42

Page 43: sejarah cianjur

mandiri, anu ngawengku wilayah nu baretona diereh ku akina).Salajengna diterangkeun yen dina sasih Juli 1677, Rangga Gcm-pol III, bupati Sumedang, nalika disaur ku Amangkurat II su-pados sumping ka Tegal, anjeunna hentcu nedunan panyaur. Kitu deui dina taun 1678 , waktos aya pangagung karaton nga-langlangan ka dacrah-daerah "tilas" bawahan Mataram pikeun ngajak supados satia ka Mataram, ku Rangga Gempol dihina sarta dirampas seseratanana. Utusan Mataram teh kabur harita keneh. Kangga Gempol 111 kalah nyaketan Banten, nanging saterasna mah nyaketan Walanda, anu diarcp-arep ku Rangga Gempol III supados Walanda (VOC) ngabantu anjeunna ngadeg-kcun deui wilayah Sumedang Larang.

Ringkesna, Juli 1677 ngarupikeun sa'at disadana loeeng kamerdikaan, sanes bae kanggo kabupatian Cianjur, naging sa-dayana daerah anu kawengku ku pretensi Mataram, nya eta sakuliah Jawa Barat kjwari, iwai ti Banten, sanaos waktos eta13) DeHaan. Jilid I, kaca37, 43

Mataram teu acan runtuh, Hanging nu pasti pretensi Mataram di daerah bawahanana kenging disebatkeun parantos leungit. leu ngandung hartos Hrenna kakawasaan Mataram di daerah palih kulon sareng wetan. "Merdika" di dieu hartosna sanes mer-dika 100'/, sanes merdika mandiri bebas tina sagala rupi kakawasaan pihak sanes. nanging "bebas tina kakawasaan Mataram" atanapi "tamatna pretentsi Mataram", copelna kakawasaan Mataram parantos teu katingal di daerah bawahan, sanaos engkena aya penja-jahan sacara "de jure", upamina. ti VOC Da ari bebas 100%mah daerah sakurilingeun Gunung Gede sareng Gunung Salak teh ti ja-man Pajajaran oge teu acan perenah. Geura urang tataan: ngawitan janten daerah Pajajaran, saparantos runtuh diaku kalebet ka Su-medang Larang, disambung ku pretensi Mataram (1614), disam-bung deui ku VOC, atuh dina taun 1942 direbut ku Jepang dugi ka 1945. Nembe ti 17-84 945 leres-leres merdika tug dugi ka kiwari.

Ringkesna aya mangsa (Ind = kurun waktu) sananaos henteu lami, Cianjur tiasa ngarenghap nyeuseuphawa "kamerdikaan", nya eta sawatara taun samemeh 1677 (ku margi nyirorotna kaga-gahan sareng kakawasaan Mataram di daerah bawahan palih kulon sareng wetan Mataram. dugi ka pesna pisan pareum pretensi Mataram dina taun 1677) dugi ka sawatara taun sabada 1677 (waktos penjajahan VOC teu acan aktif, teu acan aya parentah-parentah, ngintun upeti, mayar pajeg sareng sajabina, penjajahan teh nembe "de jure" bae, hartosna kasebat atanapi "resmina" dijajah, upami dina emas mah pangiten mung 12 karat). Sanaos kitu, taun anu nangtoskeun (Wld = doorslag gevend, Ind = menentukan) nya eta taun 1677, ku margi dina eta taun pretensi Mataram tamat.

Tinimbang mangsa sanes, mangsa anu pangkendorna penjajahan atanapi pangageungna kanierdikaan, nya eta mangsa antawis sawatara taun samemeh sareng sabada taun 1677, margi dina mangsa eta pretensi Mataram reupreupan dugi ka pesna pisan sarta penjajahan VOC nembe "de jure" atanapi formalitas.

Dina eta mangsa, di Cianjur aya dua kajadian penting :1. Cianjur ngahontal tahap padaleman; (19-20 Oktober 1677)

2, Cianjur nembongkeun eksistensina ku jalan mertahankeun lemah caL (D. 24 Januari 1680).

Dina mangsa di luhur teh, daerah-daerah bawahan Mataram anu kapengkerna kawengku ku pretensi (1614 tea) janten sapertos anu leres-lcres mandiri, merdika bebas tina sagala rupi kakawasaan pi-hak sanes.

Sasih Juli 1677 ngandung sababaraha rupi kajantenan :a) 1. lolosna Amangkurat [ ti karaton:

2. pupusna Amangkurat I.;3. diangkatna Amangkurat II jadi Sultan Mataram. leu sada-ya

kajadianana di luar Jawa Barat kiwari.b) 1. (pretensi Mataram tamat;

2. kakawasaan Mataram di daerah bawahanana leungit;

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 43

Page 44: sejarah cianjur

1 sareng 2 sanes ku margi lolosna Amangkurat I ti karaton, sanes ku margi pupusna Amangkurat II, sarta sanes ku margi Mataram runtuh, da Mataram mah henteu rubuh. Amangkurat I lolos ngantunkeun karaton soteh mundur diatur. Pamarentahan Mataram tetep aya keneh, mung kakawasa-anana sareng kakiatanana teu kinten nyirorotna.

c) Juti 1677 ngarupikeun taun kabebasan tina kakawasaan Mataram atanapi taun kamerdikaan daerah bawahan Mataram(catetan : de "jure ' dipasrahkeun ka VOC), Aya 3 rupikamerdikaan daerah :1. merdikana deui atanapi wangsulna deui kana kaayaan sarta status samemeh aya

pretensi Mataram (pretensi Mataram taun 1614) kanggo kabupatian, padalernan atanapi nagri anu parantos aya, sarta merdika samemeh pretensi Mataram (Sumedang, Madura, Cirebon) ;

2. ngawitan merdikana kabupatian, padalernan anu dia-degkeun ku Mataram dina mangsa kakawasaan Mataram, sapertos Bandung, Sukapura, Parakanmuncang sareng sajabina ;

3. merdikana kabupatian, padaleman atanapi nagri anu mekar ku hojahna sorangan dina mangsa kakawasaan Mataram, sapertos Cianjur;

d) .gubragna kamerdikaan sadaya kabupatian, padaleman atanapi nagri oge tanpa disarengan perjoangan (Wld = strijd, Ing = struggle) naon-naon, da gubragna kamerdikaan teh estu timbul ku turunna kagagahan sareng kakawasaan Ma-taram;e) .sacara teoritis, yuridis-formal daerah antawis Cisadane - Ci-

tarum janten bawahan Walanda (VOC) dumasar kana kontrak 25 Februari 1677. leu seren-sumeren dipindo dimuat dina kontrak kadua tanggal 20 Oktober 1677 sarta daerah nu dipasrahkeun ka Walanda (VOC) ditambin ku daerah antawis Citarum - Cipunagara. Nya dina kontrak ieu saleresna Sume-dang, Bandung sareng sajabina warangsul deui kana status samemeh pretensi Mataram ;

f) Dina kanyataanana daerah-daerah kasebat di luhur "defacto*- na mah mandiri, bebas meTdika, dUgi ka dongkapnautusan VOC ngaroris daerah nu dipasrahkeun ka Walanda(VOC). Kanggo Cianjur mah, dugi ka + 1680, margi dinataun eta parantos aya Walanda dongkap.Tina katerangan di luhur tiasa kauninga fakta sareng faktor anu netelakeun yen wilayah

Jawa Barat, salian ti Banten, Cirebon, bebas deui tina kakawasaan atanapi pretensi Mataram. rtFolow up" (= akibat salajengna), daerah anu kapengkerna diereh ku Mataram wangsul deui kana status samemeh pretensi Mataram, tegesna daerah teh janten sapertos mandiri leres ("de jure" kakawasaan Mataram digentos ku VOC). Fakta sareng faktor dimaksad tiasa digolongkeun sapertos di handap:

1. sacara teoritis, yuridis ~ formal : kontrak Mataram -VOC, tanggal 25 Februari 1677, nu dipindo ku kontrak 20 Oktober 1677;

2. sacara teu formal : Amangkurat I lolos ti karaton, 2 JuK3. 1677, sarta teu wasa deui ngaheuyeuk daerah

bawahan ; 3. faktor penunjang :4. a. kakiatan sareng kakawasaan Mataram surud sacara

ngadadakpisan (1670- 1677);

5. b. teu aya deui polah-pamarentahan Mataram di daerah, komodi nu tebih pisan mah ti Mataram ;

6. c. aya kahoyong ageung atanapi tekad daerah pikeun mandiri, be-bas merdika tina kakawasaan sanes ;7. Supados gampil maluruhna sareng langkung eces,

teu aya lepatna upami momentum sareng data kasebat di

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 44

Page 45: sejarah cianjur

luhur di-rekon-struksi deui.Urang ngawitan ku padaleman Cianjur.

8. Parantos diterangkeun di payun yen dina mangsa kakawasaan Mataram, (1614-1677), padaleman Cianjur mah teu acan ngalalakon Dina taun eta cacah Wira Tanu 1 nembe mangrupi hiji "kesatuan masyarakat" (Wld = volksgemeenschap), lajeng naek kana ka-senapatian. Wira Tanu 1 harita kapapancenan ngajagi wates wilayah Mataram palih kulon. ( + 1650 ). Samemeh 1677 "ke-satuan masyarakat" Wira Tanu I parantos ngahontal tahap padaleman, naging ku Mataram henteu kantos didamel kabupatian, tia-sa janten ku margi kakawasaan Mataram parantos luntur, malih Mataram teu wasa deui ngaheuyeuk daerah bawahan palih kulon, Atuh Wira Tanu I oge teu kantos janten Dalem atanapi bupati Mataram. Nu mawi henteu aya piagem Mataram ngeunaan angkatan Wira Tanu I janten bupati sanaos dipilari di mana sarta ka mana oge. Numutkeun kontrak 25 Februari 1677 sarta dipindo ku kontrak 20 Oktober 167/, daerah nu ngawengku Cianjur kiwari, nya eta antawis Cisadane - Citarum, lajeng ditambih ku daerah antawis Citarum - Cipunagara, dipasrahkeun ka Walanda (VOC).

9. Dina perjangjian antawis Mataram, - VOC, 19-20 Oktober teh ditangtoskeun yen :

10.1. wilayah sakuloneun Ujung Jawa (Cisadane) dugi ka walung-an Karawang (Citarum), ka kalema fedj Jawa, ka kidulna laut Hindia, diserenkeun ka VOC katut sagala pangeusina;

11.2. wilayah sakuioneun walungan Karawang (Citarum) dugika walungan Pamanukan, ka kalerna laut Jawa, ka kidulna laut Hindia diserenkeun ka VOC katut sagala pangeusina.Sadaya rahayat kedah ngaku sareng taat ka VOC anu janten panguasa anu sah ;

12.3. VOC dipasihan mono poll dagang rupi-rupi barang.13. Kawitna mah Mataram teh bade nyuhunkeun tulung ka Banten dina mayunan

Trunojoyo. Nanging ku margi Banten teh kalah ngabantu Trunojoyo, lajeng bae Mataram neda tulung ka VOC.

14. Naon margina Banten ngabantu Trunojoyo ? Banten aya15. pikir kadua leutik, nya eta hoyong nyandak deui dua Pangeran turunan Cirebon anu diboyong ku Trunojoyo. Ku Trunojoyo dipasihkeun, teras duanana dicandak ka Banten, malih enggal dijantenkeun Sultan, namung aranjeunna dipapancenan kedah ngalebetkeun Cirebon ka Banten. Akibat polah Banten kitu teh, hubungan Mataram - Banten janten renggang, malih dugi kajadi mumusuhan.16. Cindeknya mah , daerah-daerah nu aya dina kakawasaan Mataram teh warangsul deui kana status asal samemeh pretensi Mataram-Cianjur mah nya janten padaleman nu mandiri, Wirat Tanu I dina D. 24 Januari 1680 disebat "regent1'17. Mangsa 1670 - 1677 ngarupikeun saptawarsa kabebasan tina kakawasaan Mataram kanggo sadaya bawahanana. Taun 1677 mangrupi taun kabebasan sadaya, sasarengan (Ind = bersama) sareng kabupatian, padaleman atanapi nagri sanes anu kapeng-kerna sami-sami diereh ku Mataram, sapertos Bandung, Para-kanmuncang, Sukapura, Madura sareng sajabi ti eta. (Ulan lali, nu dimaksad merdika atanapi mandiri teh nya eta bebas tina pretensi Mataram atanapi penjajahan minimal ku VOC) Salangkung mah gubrag lahirna padaleman Cianjur nu mandiri teh henteu disarengan ku "heroisme, patriotisme' . henteu aya perjoangan (Wld = strijd, Ingg = struggle) naon-naon, estuning kabaud ku kontrak Mataram VOC, surudna kakawasan Mataram, di-tambih ku kahoyong mandirina daerah-daerah nu diereh ku Mataram. Saleresna aya oge perjoangan Wira Tanu I, nya eta

ngikilitik ti leuleutik, ngamumule nepi ka gede "kesatuan ma-syarakaf dugi ka ngahontal tahap padaleman. leu teh sane* karsa sareng karya alit-alit kanggo jaman harita mah. Perjoangan, heroisme, patriotismc sarta eksistensi padaleman Cianjur nu man-diri ngawitan

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 45

Page 46: sejarah cianjur

katingal dina D. 20 Januari 1678, waktos Wira Tanu I ngadamel pos pangjagian di pagunungan Cimapag sareng pagu-nungan Cianjur. Ari nu tetela pisan mah dina D. 24 Januari 1680 (paluruh Bab ieu di pengker). Dupi Cianjur nu mandiri teh bebas tina kakawasaan Cirebon ? Urang cutat ucapan de Haan, jilid II, kaca 121 :

**...............is het niet onwaarschijnlijk dat hier de stichtingvan Tjiandjoer wordt bedoeld> waarbij niet a an koloni-seenng van uit de hoofdstad Cheribon behoeft te worden gedacht'".(....................................tiasa janten anu dimaksad di dieu teh ngadegnaCianjur kalayan teu kedah ngemutkeun kana kolonisasi ti dayeuh (Ind = ibukota) Cirebon).

Cianjur anu dilahirkeun ku kajantenan, polah Mataram mah henteu sami sareng nagri sanes anu diadegkeun ku cacah asal ti Cirebon. Cianjur ieu mah ngadegna teh sanes ku margi kolonisasi cacah ti Cirebon, janten bebas ti Cirebon sanaos upamina katingal ayana pangaruh Cirebon Iantaran Wira Tanu I terah Su-nan-sunan Talaga.

Tina katerangan di luhur tiasa kauninga sareng tiasa disebat-keun yen Wira Tanu I teh janten Dalem mandiri antawis 16/0 -+ 1681, kalayan pokal ku anjeun sanes diangkat ku Mataram.

Kumaha ari Cirebon ? Baheulana mah Ban ten sareng Cirebon teh caket sareng layeut margi sanes nu lian, tunggal saderek mindo, mintelu sareng saterasna, tegesna ngahiji pisan. Waktos Cirebon ngaraos yen ku Mataram bade dileupaskeun, Cirebon teh milih mihak ka VOC^ti batan ka Ban ten. Wadyabala Banten anu nuju aya di daerah Cirebon ku VO£_kan-tos diusir ka luar daerah Cirebon, saJajengna^VOC ngajagj Cirebon supados tetep aman. Saterasna mah Cirebon oge ngadamel kon-

tiak sareng VOC, tanggal 7 Januari 1681. Akibatna hubungan Banten - Cirebbn j an ten renggang.Nya ieu pisan ami diarep-arep ku VOC^ tilu kakiatan utama nu ay a di Jawa Barat, nya eta Banten, Cirebon sareng Sumedang, supaya paketrok, marumusuhan, sarta silih rurug. VOC mah lalajo bae, diantep sina barocok sarta teu walakaya, margi tilu kakiatan teh sawaktos-waktos tiasa ngabahayakeun VOC, komo upami tiluanana ngahiji teras ditambih ku padaleman araht, sapertos Cianjur. Upadi upami Mataram sapertos jaman Sultan Agung, VOC teh pasti "angkat kaki" ti lemah cai unmg, Indonesia. Asal katmgal aya kakiatan anu akur sareng nu sanes, VOC enggal milari bibit papaseaan, dikotektak naon bae anu lcapendak sarupaning mumusuhan, sanaos sadaya pihak katalian ku kawargjan, saderek atanapi putra sareng rama. Saleresna dina unggal papaseaan oge VOC nu gaduh pokal, copelna ngiring nyeuneuan. Pulitik "divide et impera" (bengkahkeun tuluy jajah) teh parantos janten niat ti mimiti VOC nineakkeun suku-na nanceb nyeceb di bumi Indonesia, nu dikawitan ku ngarebut Jayakarta taun 16l y , sanaos tujuan asalna mah bade dagang milari untung ku ical galeuh rupi-rupi bungbu (Ind = rempah) ti wilayah Indonesia. Kajurung ku napsu hayang langkung untung, teras bae ngarebutan daerah, saeutik-saeutik lajeng diaku janten hak milikna dugi ka ahirna sakuliah wilayah Indonesia diaku ku VOC, pribumi mah jadi teu ngagaduhan milik naon-naon. tegeliiiPjanten numpang ngiring hirup, estu minggang paribasa jati kasilih ku junti Citra yen sadaya tanah janten milikna teh di-jantenkeun dasar poko hukum agraria Hindia Walanda. ^

Aya deui anu peryogi diperhatoskeun nya eta kabupaten Sumedang. Waktos harita anu janten bupatina jenengan Rangga Gempol (III) anu nuju gandrung hoyong ngawangun deui wil*

14) Ringkesna eta dasar pokok hukum agraria teh kieu : Sakabeh tanah anu teu bisa dibuktikeun yen milik hip jalmi (Wld = tanah eigendom), nya eta tanah nagara. Sapertos nu kauninga tanah milik oge kalebet kana tanah anu teu tiasa dibuktikeun hakna, tegesna teu aya sertiflkatna . Janten tanah miiik oge kalebet tanah nagara (Wld = onvrij la^dsdomein), nya eta tanah nagaia teu bebas, sanes tanah gaduh anu nyicinganana ti mimiti kaiuhunna.

yah Sumedang Larang numutkeun ingkang buyut Geusan Ulun, anu ngawengku meh sakuliah

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 46

Page 47: sejarah cianjur

tilas nagara Pajajaran. Sumedang oge kawitna lebet kawasan Mataram, lajeng dipasrahkeun ka VOC numutkeun kontrak ka-2 tanggal 20 Oktober 1677. Sumedang lebetna ka Mataram teh sanes ku margi dirurug ku Ma-taram nanging ku pokal sorangan. Bupati Sumedang ngadeu-heus langsung ka raja Mataram nyuhunkeun supados dijanten-keun bawahan Mataram. Lajeng bupati Sumedang diangkat jan-ten Bupati Wadana (Wld = Opperregent) di palih kulon, nya eta di Pnangan harita. Ngawitan taun 1677, Sumedang oge sami ngaraos wangsul deui kana status asal, janten mandiri deui, mung "*de jure ,J man ka VOC numutkeun kontrak ka-1 sareng ka-2 Mataram - VOC nu kaunggel di luhur.

Parantos lami Sumedang hoyong ngawangun deui wilalayah Sumedang Larang, cita-cita Geusan Ulun sabada runtuhna Pajajaran. Atuh barang uninga yen mandiri deui sanaos mung sacara "de facto" rehna Mataram runtuh ku Trunojoyo nu ba-rontak, lajeng bae Sumedang teh ngarurugan kabupatian ata-napi nagri anu baha kana pretensi Sumedang (Larang), babakuna daerah di basisir kaler sapertos Ciasem, Pamanukan, Pagaden sareng sajabina. Sanaos di tempat eta teh nuju aya wadyabala Banten, teu weleh dirurug. Sumedang ngamangpaatkeun hubungan "de jure" sareng VOC, nyuhunkeun bantuan balad sareng paka-rang. Ku VOC ditedunan bae da diburuhan wiJayah basisir kaler, sanaos ukur janii din a hasilna pamaksadan Sumedang.

Kitu deui Banten anu ngalaman polah Cirebon biluk ka VOC, Mataram anu neda tulung ka VOC, Sumedang minangsarava ka VOC, lajeng bae Banten singkil ngiangkeun balad, nya eta urang Banten, urang Makasar, malm aya oge urang Bali. Urang Tangerang mah ngarupikeun balad gembleng dipapancenan husus ka Gudu-gudu kanggo nangkep Cakrayuda. Ngiangkeun wadyabala Banten teh jeroning ngalaksanakeun ekspedisi hukuman (Wld = straf ekspditie). Janten hen teu heran upami Banten paamprok sareng "urang Cirebon", Sumedang, komo sareng VOC mah teras bae ditarajang. Salahsawios pasukan Banten.

..............Dife van Seribon hebben alsmede in't geberchteSimapack en 't Santoir (lees : Tsiantoir) beset, dat de coopluij-den niet meer naer Batavia mogen gaan".(.............................................jalmi-jalmi ti Cirebon geus ngarebut/nyaricingan pagunungan Cimapag jeung pagunungan Cianjur, yen padagang-padagang teu meunang anndit deui ka Batavia).

Anu dimaksad *'urang Cirebon" teh nya eta wadyabala Wira Tanu I, nu ngayakeun pertahanan di pagunungan Cimapagsareng pagunungan Cianjur, ku margi Cirebon sareng Sumedang pasea perkawis Sagaraherang.

Salian ti eta, Wira Tanu 1 oge ngaraos sarta uninga ayana pulitik ekspansi (rtgarekahan wilayah) Sumedang. Lajeng an-jeunna ngayakeun pos pangjagian di pagunungan Cimapag sareng pagunungan Cianjur, sakumaha nu kaunggel dina D.20 Januari 1678 tea. Tindakan ieu teh diayakeun ku Wira Tanu kanggo ngajagi kaamanan sareng mertahankeun kamerdikaan padaleman Cianjur, sanes ku tantaran aya parentah ti kakawasaan sanes nu langkung luhur. Hal kasebat nembongkeun :

1. patriotisme (= "semangat'* ngabela lemah cai) Wira Tanu I sarta rahayatna ;2. eksistensi padaleman Cianjur nu merdika*Dina seratna teh Pangeran Sumeaang (D.20 Januari 1678)

nyuhunkeun supados pagunungan Cimapag sareng pagunungan Cianjur dianiankeun deui ku VOC, nanging VOC henteu nedunan pamundut Pangeran Sumedang, rupina diantep sareng dihaja Sumedang - Cirebon sina parasea ambeh barocok. Dina momentum D.20 Januari 1678 henteu teges eksistensi padaleman Cianjur sacaia merdika, ku margi Cianjur katingalna atanapi dianggap bawahan Cirebon, Salajengna Pangeran Sumedang ngintun wadyabala ka Ci-damar sareng Sagaraherang dina tanggal 7 Agustus 1678 (D.30 Agustus 1678). Rahayat Cidamar seueurna 80 urang, teu acan kaetang awewe sareng barudak, ditambih ku rahayat Sagara-herang 120 urang, diboyong ka Sumedang. Maksadna ngem-pelkeun rahayat teh kanggo nambih komara (pangaruh) Di-susul deui ku panarajang ka

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 47

Page 48: sejarah cianjur

Cidundul pisan dina tanggal 14 Agustus 1678 (D.2 September 1678). Rahayat Cidundul oge, + - 300 urang diboyong ka Sumedang. Oge dina momentum D.30 Agustus 1678 sareng D.2 September 1678 teu eces eksistensi padaleman Cianjur ami merdik*. Eces> tetelana sarta nyatana yen padaleman Cianjur teh meraika nem-be dina D.24 Januari 1680.

Banten henteu hasil narik deui Cirebon ti Mataram, Cirebon kalahka ruket jeung kumpeni.Ditambih ku polah Sumedang anu tihothat ngarurug nagri-na-gri anu aya dina kakawasan Banten, sapertos Ciasem, Pama-nukan sareng sajabina. Lajeng bae Banten singkU, ngintunkeun wadyabala kanggo ngarurug (raid) dina raraga ekspidisi hukuman ka pos-pos anu biasa masihan idin ngalangkung ngakutan hasil tatanen sareng ingon-ingon ka Batavia.Anu janten tujuan utama man nya eta Sumedang atanapi tiasa oge benteng Walanda anu aya di Karawang.

Di payun parantos diterangkeun yen gubragna kamerde-kaan Cianjur teh saliwatan mah katingalna henteu disarengan ku "heroisme" sareng "patriotisme" (Ind - kepahlawanan dan patriotisme) akibat leungitna pretensi Mataram 1614. Ari tanggal, sasih sarta taunna mah henteu pasti. Sacara teoritis, vuri-dis formal mah seepna pretensi Mataram teh keur Cianjur mah 25 Februari 1677. Sacara analogi atanapi logika, seepna pretensi teh sababaraha taun samemeh 1677.Janten katingal ayana eksistensi Cianjur anu teges mah dina momentum D.24 Januari 1680, waktos Wira Taunu I sareng masarakat Cianjur ngabela, toh pati jiwa raga, lemahcaina,nya eta Cianjur. Heroisme sareng patriotisme nonjolna mah tetela dina waktos Wira Tanu I sareng cacah Cianjur ngabela sarta mertahankeun lemah caina, nya eta nagri Cianjur mayunan panarajang balad Banten. leu kapahlawanan sareng patriotisme beuki ageung hargana upami ditingali tina kaayaan balad Banten nu seueurna + 800 urang, nu diwangun ku urang Banten, Makasar sareng Baii, sadayana "ahli" jurit petingan.Ari wadyabala Wira Tanu I, eacahna oge dietang katut orok sareng aki-aki nini-nini, jumlahna teh mung + 1500. Tiasa di-cipta yen pasukanana teh moal ngalangkungan 400 - 500 pra-jurit, kitu oge upami diayakeun mobilisasi sadaya. (Cacah Wira Tanu I dina taun 1650-han mung aya + 1100jiwa). Begalan pati pangrongkahna, anu kaalaman ku Cianjur ti ba-rang mirhiti ngadeg padaleman Cianjur dina taun 1677, bebas tina kakawasan Mataram, kejadianana dina ahir sasih Januari 1680. Nya dina ieu begalan pati padaleman Cianjur, anu me-kar jeronlng kakawasan Mataram tapi teu didamel kabupatian ku Mataram sarta Cianjur ngaku sorangan jenten padaleman dina taun + 1677, dibela sarta dipertahankeun seseepan, toh pati jiwa raga ku Wira Tanu I, sacara eakal bakal sarta Dalem kariiji, sasarengan sareng cacah Cianjur.

Wira Tanu I ngintun serat ka Walanda (VOC) minangsaraya bari laporan yen dirurug, seratna dicatet dina D. 24 Januari 1680. Ieu teh henteu ngirangan citra kapahlawanan (heroisme sarta patriotisme) Wira Tanu, margi sacara yuridis-formal kapan padaleman Cianjur teh geus dipasrahkeun ka VOC ku Mataram nu-mutkeun kontrak tanggal 25 Februari 1677 tea.. Jantert Wira Tanu I nedunan perjangjian anu dimuat dina kontrak Mataram -VOC sanes ku lantaran pokalna sorangan. Sarengna deui sanes Dae Wira Tanu I anu minangsaraya ka VOC teh, dalah Mataram anu sakitu gagahna, Banten, Cirebon, Sumedang, oge ringkesna sadayana kabupaten, padaleman atanapi nagri di Jawa Barat wak-tos harita, sarta daerah-daerah sanes di luar Jawa Barat, baba-kuna ari kapeped dina "perang", minangsarayana teh ka VOC. Katambih nya kieu pisan anu diarep-arep ku VOC, malih VOCsacara "kunstmatig" teu liren ngabina sareng melak bibit papa-seaan, pacengkadan, bibit fitnah, pertempuran antawis para kapa-la, bupati, raja, sultan sareng sajabina. leu teh sajalan sareng pu-litik "divide et impera" - na, hiji cara nu pangmatihna kanggo mayunan para kapala, bupati sarta raja di Indonesia dina mangsa eta.

Mangga urang sasarengan maluruh pertempuran Cianjur dina sasih Januari 1680, pertempuran teu saimbang antawis balad Banten sareng balad Cianjur. Pertempuran ieu teh

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 48

Page 49: sejarah cianjur

kanggo Cianjur mah teu kinten rongkahna sarta salami ngadegna, Cianjur teh henteu ngalaman deui pertempuran sapertos anu dicatet dina D.24 Januari 1680, malih ku Walanda (VOC) dugi ka sababaraha kali dicatet dina dagregister, dugi ka tiasa ngabi-ngungkeun naha pertempuran teh eta keneh, ku pasukan Ban-ten eta keneh (hartosna mung aya hiji pasukan Banten bae), naha pertempuran teh lamina men 2Vi sasih ? Rupi-rupi pertarosan sareng pamendak tiasa timbul. Kumargi kitu, katambih-tambih balad Banten anu ngarurug teh ahima ka-labur kalayan seueur karugelanana. leu pertempuran mertahan-keun lemah cai teh teu kinten ageung hartosna sarta pieunteung-eun balarea, hususna masarakat Cianjur.

Dina sasih Desember 1679 wadyabala Banten ngalangkung ka Maroberes {= Muaraberes, kalereun Bogor di sis Cisadane). Bupati Incetrap (= Citeureup) lapor ka Batavia (D.9 Desember 1679) yen aya wadyabala Banten seueuma 800 urang dipingpin ku 3 hulubalang ngajugjug Sumedang. Sasih Januari 1680 wadyabala Cianjur anu dipingpin ku Santaparana, megat baiaa Ban-ten, der bae perang campuh rongkah pisan. Wira Tanu 1 ngintun serat ka VOC (D. 24 Januari 1680) nu unggelna di antawisna kieu:

" Desen brieff komt van Aria Wiera Tanou aan den capteyn Hartsinck/ By desen brieff maack ick uw het verlies van al uw volck bekent. Haere negorie is Tsitan-jor geheeten en door de Bantemmers vernielt; het hooft der Bantemmers is Kingwey Jaja di Prana en heeft bysigh 700 gewapende mannen, waeronder 150 zoo Ma cassaren als Baleyers bennen. Kingwey Santaprana is nevens noch 1 loera van ons door de Bantammers ge-doot en het gemeene volck van 't geberghte is ontelbaer. De Bantammers hebben daarentegen 47 verlooren en dit is dat ick bidde : indien de Sousouhounangh Man-kourat noch geholpen wert, dat wy met volck oock mo-gen geholpen werden; 103 soo buff els als coebeesten hebben se van de coopluyden genomen en buyten eynde. Waar se deselve vergadert hebben, is in Tsitsanjor en Tsitseroua. Wat buyten dese brieff meer te seggen valt, weet Bagus Soeta Watsiana ".

(leu surat asalna ti Aria Wira Tanu ka kapten Hartsinck, Ku ieu surat kuring ngabejaan karugian rahayat Tuan. Nagrina disebut Cianjur jeung diancurkeun ku urang Ban-ten; kapala urang Banten nya eta Ki Ngabehi Jay a di Parana ngabogaan 700 urang make pakarang, di antarana 150 urang Makasar jeung Bali. Ki Ngabehi Santaprana jeung 1 lurah ti urang dipaehan ku urang Banten jeung rahayat umum ti pagunungan henteu kaitung. Urang Banten sabalikna kaleungitan 47 jeung ieu pamenta kuring: lamun Susuhunan Amangkurat masih ditulungan, kuring jeung rahayat oge kudu ditulungan; maranehna geus ngarampas 103 munding jeung sapi ti padagang-padagang jeung teu aya watesna. Di mana maranehna kumpul nya eta di Cianjur jeung Cisarua. Anu kudu dicaritakeun di luar ieu surat, Bagus Suta Watsiana te-rangeun).

Langkung ti payun sawatawis katerangan:1. Numutkeun kontrak tanggal 25 Februari 1677 antawis Ma-taram - VOC, dikiatkeun ku

kontrak tanggal 20 Oktober 1677, ti mimiti tanggal 25 Februari 1677, daerah anu nga-wengku Cianjur parantos janten daerah bawahan VOC (sacara de jure). Katambih Cirebon sabada leupas ti Mataram biluk ka VOC. Janten Wira Tanu I, urang Cirebon, ngintun seratna ten ka VOCdi Batavia;

2. Wira Tanu I nyebatkeun " uw volck " (=rahayat anjeun), hartosna yen rahayatna dibawah ku VOC (sacara " de jure '*)

3. Wadyabala Banten teh nya eta urang Banten ■ katut ' 150 urang Makasar sareng Bali (ieu supados ulah kaliru sareng wadyabala Banten anu ngan ukur urang Tangerang wungkul);

4. Dina ieu serat " Cianjur " teh hiji nagri (Wld ■ negorij) sanes hiji pagunungan sapertos dina D.20 Januari 1678. Tegesna Cianjur teh dina taun 1680 parantos ngarupikeun nagri nanging nagri bawahan ti nagri Cikundul; Cikundul

jadi puseur nagri;

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 49

Page 50: sejarah cianjur

5. Tina kecap " haere negorie ............................" tiasa ditarik kacindekanyen waktos harita Wira Tanu 1 teh henteu calik di Cianjur nangin§ di Cijagang, (Cikundul);

6. Numutkeun sumber sanes wadyabala Banten anu tiwas tehaya 160 urang. janten sanes mung ukur 47 urang.Walanda (VOC) henteu ngintun bantuan ka Wira Tanu I sanaos dina serat diterangkeun

yen wadyabala Cianjur kase-dekkeun. Dina taun eta, 1680. Cianjur ku VOC nu ngagaduhan "de jure" teu acan disamikeun sumawonten didamel padaleman mung dianggap hiji nagri biasa bae. Nu tetela mah pulitik Walanda teh anu kasebat " divide et impera " tea. Para raja atanapi Dalem parasea silih-rurug oge diantep sina barocok dugi ka teu walakaya dua pihakanana, anu alakur oge ngahaja diangsonan.

Saparantos yakin henteu aya bantuan ti VOC lajeng Wira Tanu I mepek deui wadyabala, ayeuna mah wadyabala Cianjur teh ditambih ku wadyabala Cikundul. Dina raraga ngayakeun panarajang balesan,Wira Tanu I teh bade ngarebut deui cacah anu diboyong ku wadyabala Banten. (Parantos diterangkeun di pa-yun yen anu sok janten rebutan teh sanes daerah, namung cacah, margi seueur cacah hartosna ageung komara). Dina ieu serangan balesan katingal "patriotisme" sareng seni taktik tempur Wira

Tanu I, hiji senapati ing ngalaga. Anjeunna uninga kana kaayaansareng katunaan musuh :

3. wadyabala musuh parantos cape sareng mopo;4. kedah ngajagi boyongan anu sakitu seueurna (numut-^ keun D.l Februari 1680 seueurna ±800 urang).

5. kedah ngajagi gonimah mangrupi sapi-munding anu ra-tusan seueurna (dina D.l Februari 1680: 670 siki)

6. di antawis wadyabala Banten tangtosna oge aya anu tatu.Sawangsulna wadyabala di pihak anjeunna jumlahna langkung alit nanging sabagian, nya eta wadyabala Cikundul, tanaga sareng wawanenna weuteuh keneh. Ku senapati Wira Tanu I timbang taliti sareng asak pisan ngeunaan untung-rugina, lajeng anjeunna ngalaksanakeun taktik "meupeuh - mabur*' ( Ingg = Hit and run action ). Nyata yen taktik ieu teh matin, buktosna dina D.l Februari 1680 sareng D,10 April 1680 disebatkeun kieu :

(D.l Februari 1680)"......................................dat Ingebey Santa Prana, hooft der negofyen Tsitsianjor en Tsitieroua voornoemd, met wel 200 van de zyne jongst in een schermutsel met de Bantammers was comen te sneuvelen, en het hooft deser Bantamse rovers Jaipa Diprana hadt met verlies van 160 der zyne de overhandt gecregen en daarop 800 van Santa Prana's volck benevens 670 stux beesten van buffels, koeyen en paarden tot buyt gemaeckt, en bovendien noch wel 2 a 3000 zielen uit de omleggende dorpen gerooft en met sigh weghgesleept, niemand verschonende die geen gelt wisten op te brengen, nemende voorts ten eersten syn wegh over Tanjoulan weder na Bantam uyt vreese van d onse aghterhaelt te werden,"(.......................................yen Ngabehi Santa Prana, kapala nagri Cianjur jeung Cisarua nu kasebut tadi, jeung meh 200 urang balad manehna tiwas teu acan lila bertempur ngalawan urang Banten, sarta kapala rampog Ban ten, J ay a Diprana, kalawan karugian 160 baladna bisa ngawasa sarta ku kituna hasil ngagonimah 800 urang rahayat Santa Prana jeung 670 sasatoan munding, sapi jeung kuda, sarta salian ti eta masih maling 2 a 3000 jiwa ti kampung-kampung sakurilingeunana sarta dibawa ku maranehna, teu ay a anu bisa digantian anu teu bisaeun ngayakeun duit man, maranehna terus nyokot jalan mimiti ngaliwatan Tanjoulan (Cijulang ?) balik deui ka Banten sabab sieuridiudag ku pihak urang (Wira Tanu I), (D.10 April 1680)**.,... die van de negoryen Tsecundul en Tsianjur hadden tegen de Bantammers slaags geweest en na 't verlies van twee haerer opperhoofden (welkers coppen op Cheribonwaren opgebragt) de vlugt moeten nemen;.............................................................".

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 50

Page 51: sejarah cianjur

(..................maranehna nu ti nagri Cikundul jeung Cianjurgeus bertempur ngalawan urang Banten sarta saenggeus kaleungjtan dua urang ti antara hulubalangna (sirahna dikirimkeun ka Cirebon) kapaksa kalabur............................)

Tina catetan di luhur tetela sakumaha ageungna wawanen Wira Tanu I nu geus wani ngarebut deui boyongan sareng gonimah ti pihak musuh, kalayan musuh mabur. Peryogi diperhatoskeun yen antawis D.24 Januari 1680 sareng 10 April 1680 teh aya lolongkrang waktos 2¥i sasih. leu hen teu ngandung hartos yen pertempuran antawis wadyabala Banten ngalawan wadyabala Wira Tanu teh salami 2Vi sasih, margi dina D.l Februari 1680 oge apan musuh (wadyabala Banten) parantos mabur. Lamina pertempuran anu langkung tepatna mah 'tiasa dietang sacara militer, logika atanapi matematika kinten-kinten sabaraha dinten anu diperyogikeun ku Wira Tanu I kanggo memeres tilas per-tempuranana di Cianjur sanes di Cikundul, nimbang-nimbang siasat sareng sajabina.

Sabada pertempuran ngalawan Banten rengse, wewengkoh Cianjur teh aman tengtrem, Cianjur lir aya dina jaman kaemasan, sanaos waktos eta daerah Cianjur sacara "de jure" parantos aya dina kakawasan Walanda (VOC) numutkeun kontrak tanggal 25 Februari 1677 tea, nanging ieu "de jure" teh teu kinten ipisna, kenging disebatkeun teu karaos sarta teu kauninga ku daerah nu dibawah ku Mataram, komo deui anu tebih mah. Sacara "de facto" mah daerah bawahan Mataram teh masih ka Mataram. "De facto" nembe liren dina tanggal 2 Juli 1677, ku kontrak Mataram. Katambih-tambih parantos lami tingkah laku-pamarentahan Mataram teu aya di daerah, janten Cianjur sareng daerah bawahan Mataram sanesna kenging disebatkeun leres-leres mandiri, bebas merdika. Kamerdikaan ieu teh kanggo Cianjur mung dugi ka sasih Juli 1680, margi dina taun eta Walanda parantos ngalanto ngaroris ka daerah Cianjur.

Ku tukang pantun mah jaman kaemasan teh sok rajeun di hariringkeun kieu :Gemah ripah loh jinawi ; Reaketan rea keton ; Bru di juru bro di panto ; Buncir leuit loba duit; Sepi paling towong rampog ; Repeh rapih silih asah silih asih ; Ratu adil palamarta ; Tata titi duduga prayoga.

Sabada taun 1680 mah henteu patos seueur wartos ngeunaan Wira Tanu I, rupina anjeunna parantos ngawitan ngantunkeun ka-dunyaan ngawisik diri ngisat salira, dupi urusan ngeunaan pama-rentahan sadidinten di payunan KU putrana jenengan Wiramangga-la anu saparantos janten Dalem nganggo gelar Wira Tanu (II), sami sareng rama Seueur keneh data-data anu ningalikeun yen urusan padamelan dilaksanakeun ku Wira Tanu II sanaos Wira Tanu I jumeneng keneh sareng henteu ngecagkeun kadaleman.

Wiramanggala atanapi Wira Tanu II teh putra ke-5 Wira Tanu I.(Numutkeun naskah Kusumahningrat, Dalem Pancaniti).

Ari anu disebat Dalem Anom ditia naskah Koesoemaningrat, nya eta Raden Natamenggala, putra cikal Wira Tanu I, anu jantenDalem Cibalagung

Di antawis data dimaksad sapertos ieu di handap :1. Laporan Jacobus van Dijck taun 1681.

Van Dijck diangkat janten Komisaris VOC di Cirebon,7 Januari 1681, anu nawis perjangjian kalayan asmana VOC. Dina eta perjangjian teh ditetepkeun daerah ka-wasan Cirebon palih kulon, nya eta Cigentis, Cileung-sir, Cimapag, Datar, Sagaraherang sareng Cikundul.

2.D.19 Agustus 1681 :leu dokumen ngamuat nami-nami kapala pamarentahan di daerah Cikalong sareng Kacirebonan. Nami Cikundul teu kasebat, tiasa janten ku margi Cikundul parantos ngawitan narikolot, kawon ku Cikalong.

3. 1684 - 1686 Cianjur dipasrahkeun sacara "de-jure" ku Cirebon ka VOC :.... moet in 1686 eene schikking met Cheribonsche Sultans tot stand zijn gekomen, waarbij zij afzagen van eenige hun onderhoorige districten, die geheel door Compagniesland waren ingesloten, Tjikalong, Tjibalagoeng,

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 51

Page 52: sejarah cianjur

Tjiandjoer en misschien Djampang, wier Hoofden, die tijdens den oorlog nagenoeg onaf-hankelijk waren geworden, reeds in 1684 naar Bata-via waren opgeroepen om hulde aan de Compagnie als Souverein te bewijzen".( . . . . dina taun 1686 kedah aya katetepan jeung para Sultan Cirebon, dina eta katetepan'aranjeunna ngaleupaskeun sababaraha distrik bawahanana anu sama sakali kakurung ku daerah Kumpeni, Cikalong, Cibalagung, Cianjur jeung bisa jadi^ oge Jampang, anu Kapala-kapalana sajeroning peperangan ammr bebas merdeka, dina taun 1684 oge geus disaur ka Batavia pikeun nawiskeun pangabakti ka kumpemanukawasa).

4.D. 24 Januari 1682 :Dokumen ieu nerangkeun yen bupati Cikondang sumping ka Batavia kanggo ngawilujengkeun Cornells Speelman wirehna parantos diangkat janten Gubemur JenderaL Bupati Cikondang teh putra keneh Wira Tanu I (Numut-keun naskah Kusumahningrat, anjeunna teh putra ka-4 Wira Tanu I).

5.7. Januari 1681 :Cirebon midamel kontrak sareng VOC, nu nawis ti pihak Cirebon nya eta para Sultan Cirebon. Ti pihak VOC nya eta Jacob van Dijck.

6.17 April 1684:Banten anu tadina teu aya lirenna ngarurugan VOC te-rasna mah midamel kontrak dina tanggal 17 April 1684.

7.D. 9 Juni 1684 :Dina ieu catetan diterangkeun yen Wira Tanu II disebat Mantri Cirebon.

8.D. 2 Desember 1684 :Dokumen ngamuat surat parentah ti Gubemur Jenderal Joanes Camphuijs pikeun sadaya kapala di daerah aliran Citarum sareng Cimandiri dugi ka laut Kidul supados tunduk kana kawijaksanaanana sarta nyinglar huru-hara di daerahna. Suratna diiderkeun ku Wangsa Dita, nye-batkeun sababaraha "Mantri Cirebon", nya eta Aria Nata Manggala, Raden Wangsa Marta, Kiai Lumaju, Kiai Wira Tanu sarta Ngabei Karti J aya.

9D. 21 Maret 1685 :Nyebatkeun yen Wira Tanu II janten Umbul di Cilaku, 10JD.4 April 1686 :Diterangkeun yen Wira Tanu II calik di Cibalagung.

lLD.6Mei 1686 :Wira Tanu II calik di Cikalong.

12JX7 Juli 1689:Wira Tanu II, Umbul Cilaku, digentos ku Anggalaksana. Naha digentos ku Anggalaksana teh pedah Wira Tanu II janten Dalem ?

Duka taun sabaraha anu saleresna nanging numutkeun pa-nginten mah, Wira Tanu I teh pupus antawis 1681-1691, margi dina taun ieu anjeunna "resmi" digentos ku putrana, nya eta Wira Tanu II. Wira Tanu II teh Dalem kadua, namung "regent" kahiji dina mangsa Walanda (VOC).

Wira Tanu I ngantunkeun putra 11 urang :1. Raden Aria Wiramanggala, saparantos janten Dalem nganggo gelar Aria Wira Tanu (II)

sok disebat Dalem Tarikolot, ma-kamna aya di Pamoyanan ;2. Raden Aria Martayuda, makamna aya di Sarampad ;3. Raden Aria Tirta, makamna aya di Karawang ;4. Raden Aria Natadimanggala atanapi Dalem Aria Kidul, makamna aya di Babakan Jati,

Pasirhayam ;5. Raden Aria Wiradimanaggala atanapi Dalem Cikondang, makamna aya di Cibeber ;6. Raden Aria Suradiwangsa, makamna aya di Panembong ;7. Nyi Mas Kaluntar, makamna aya di Dukuh Caringin ;

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 52

Page 53: sejarah cianjur

8. Nyi Mas Karangan, makamna aya di Bayabang ;9. Nyi Mas Bogem, makamna henteu aya anu terang ;10. Nyi Mas Kara, makamna henteu aya anu terang ; .11. Nyi Mas Jenggot, makamna henteu aya anu terang.

JaM ti putra-putra kasebat di luhur, aya deui tilu putra anu tiiin tea.J '* A17) Tingali catetan 1) dipayun.— Nomer-nomer sanes peielean saderek,

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 53

Page 54: sejarah cianjur

Bagian akhir dari perjanjian Mataram - VOC ditanda tangam19/20 Oktober 1677.(fotocopy dari de Haan: Preanger Regentschappen).

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 54

Page 55: sejarah cianjur

Bagian akhir dari perjanjian Mataram - VOC ditanda tangani 1706 - tentang batas tanah Priangan dengan daerah Susuhunan. (fotocopy dari de Haan: Preanger Regentschappen)

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 55

Page 56: sejarah cianjur

Akhir kontrak antawis Ctrebon - VOC ditawis ku para Sultan Ci-rebon sareng Jacob van Dijck, tanggal 7 Januari 1681.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 56

Page 57: sejarah cianjur

Bagian akhir dari perjanjian Banten - VOC ditanda tangani 17 April 1684.

(fotocopy dari de Haan: Preanger Regentschappen)

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 57

Page 58: sejarah cianjur

Dina jero jero "parif" di gunung Jampang Manggung tilas balad Wira Tanu I midamel pertahanan.

Tungtung "parit" antawis gunung Jampang Manggunggunung Ha-limun, nu disebab Panggeleseran (Ind = tiarap) tilas “'ngasord"-na balad Wira Tanu I

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 58

Page 59: sejarah cianjur

Dina jero "liang panyumputan" (lnd = parit) pertahanan di Jam-pang Manggung.

Di luar "parit" di blok Darangdan, tempat rahayat ngahuma.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 59

Page 60: sejarah cianjur

Makam Wira Tanu I dina taun 1920

Pakuncen dina taun 1920 mah kieu

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 60

Page 61: sejarah cianjur

Makam Dalem Aria Wira Tanu Datar I di puncak pasir di Ci-kundul, kacamatan Okalong-kulorx, Kabupaten Daerah Tingkat II Cianjur, Ay a rancangan bade di-pugar, mugi-mugi bae

enggal laksana...........Amin.

Tangga Ka Makam Aria Wira Tanu Datar I di Cikundul

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 61

Page 62: sejarah cianjur

Tilas guha t em pat tapana Dal em Aria Wiia Tanu I

Palebah batu buleud (X) pernahna paianti siram Dalem Aria Wira Tanu (I),

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 62

Page 63: sejarah cianjur

Tilas tempa siram Dalem Aria Wira Tanu (X)

Pamandangan ka makam Dalem Cikundul (ami di tengah palih toqggoh di handapeun tangkal ageung (X).).

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 63

Page 64: sejarah cianjur

Conto "Dagregister" (Tanggal 24 Januari 1680)

Salasawios catetan dina "dagregister", nya eta tanggal 24 Januari 16SG. Perhatoskeun sera tan sareng basa Walanda kuno, 300 taun kapengker. Sesah diaos sarta dihartoskeunana. Diaosna:

Des miorgens komt den capiteyn Willem Hartsinck bin-nen met eenige Javaanen, rapporteerende dat de Bantammers in de Batavise bovenlanden eenige negoryen hebben

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 64

Page 65: sejarah cianjur

atfgeloo-pen en wel + 500 menschen en veel vee weghgevoert, en medebrengende een brieffje of Javaanse lontor door gemelte Javanen te lande van den regent Aria Wira Tanou uyt de negorye Tsitsanjor, gehoorende onder Cheribon of herboven Carwaugh gelegen, en aen geciteerde E. Hartsinck geschreven, luydende na gedane vertalinge aldus:Translaatbriefje van Aria WieraTanou,regent van Tsitsanyor.Desen brieff komt van Aria Wiera Tanou aan den capteynHartsinck.(Tanggal 24. Isuk-isuk kapten Willem Hartsinck datang jeung sababaraha urang Jawa (baca: Sunda), ngalaporkeun yen urang Banten geus narajang sababaraha nagri di pagunungan Batavia sarta ngaboyong 2500 urang leuwih, jeung ingon-ingon loba pisan, jeung eta urang Jawa (baca: Sunda) mawa surat tina lontar Jawa (baca: Sunda) ti bupati Aria Wira Tanu ti nagri Cianjur, bawahan Cirebon atawa kalereun Karawang pemahna, jeung ditulis pikeun E. Hartsinck kasebut, unina sabada ditarjamahkeun kieu :

Surat salinan ti Aria Wira Tanu, bupati Cianjur. leu Surat ti Aria Wira Tanu )

3. RADENARIAWIRATANU( Wiramanggala ) regent :1691 - 707

Di payun parantos kasebat-sebat, yen para putra Wira Tanu I teh ngaralihna ti Sagaraherang ka Cibaiagung disarengan KU Yuda-nagara (nd Wira Tanu I 1>I , teras dumuk di Pasir Wira Tanu. Garis aeeung riwayat Wira Tanu II tiasa diaos dina Bab ti payun. iCitu deui diterangkeun yen sabada pertempuran wadyabala Banten jenengan Wira Tanu I henteu kasebat-sebat deui, anjeun-na parantos ngawitan ngatunkeun urusan pameratahan teras num-pi nyepi ngulik agami. Sawangsulna anu manggung dina sajarah mung para putrana babakuna mah Wiramanggala sareng Wira-dimanggala.

Peryogi diperhatoskeun yen Wira Tinu II janten Dalemna teh sarengsena jaman kakawasaan Mataram. Sakumaha anu parantos diterangkeun kakawasaan Mataram luntur ti ng*witan tgur: 1677 Janten Wira Tanu II mah henteu ngalaman dibawah ku Mataram sarta henteu kantos bakti atanapi ngintun upeti ka Mataram.

Dina sasih Mi 16802) Cianjur parantos di- "duduki" ku Wa-landa (VOC) (D. 20 Juii 1680), sarta ti taun 1681 sakuliah Priangan

Yudanagara teh salahsawios putra Aria Wangsa Gopararui keneh, rai Wira Tanu 1, anu calik di Sagaraherang. Malih numutkeun wartos ti Sagaraherang anjeunrui nga-gcntos ram a janten Dalem Sagaraherang. Numutkeun de Haan mah, Yudanagara teh tiasa janten anu kasebat Ki Mas Yuda ti Cijera (Cijera pernahna wetaneun Oanjui). Ki Mas Yuda kantos calik di Talaga dibawah ku Sultan Sepuh. Dina D.8 Februan 1690 kantos mundut supados dijantenkeun Umbul anu mandiri di Cibaiagung, na-nging teu disaluyuan ku VOC. Anu janten mah rupina putrana dina taun 1705. Numutkeun babad Cibaiagung sareng Cikundul. para putra Wira Tanu 1 ngaralihiia teh ti Cikundul {Cijagang) sanes ti Sagaraherang ka Cibaiagung sapaiantos Wira Tanu I pupus. Naon margina ngaialflina bet ka Cibaiagung? Rupina bae wirehna Ci-kundul parantos ngawitan narikolot, sawangsulna Cibaiagung sareng Cikalong beuTd majeng sarta mekar. Rees, Otto van, kaca 301.

Dina laporan van Dijck tanggal 7 Januari 1681, nami Cikundul masin kasebat, nya eta hiji daerah anu kalebet bawahan Cirebon, sami sareng Cigentis (Nambo), Cileungsir, Cimapag, Datar, Sa-garaherang. Namung dina D.19 Agustus 1681 mah parantos henteu kasebat, sawangsulna anu kasebat teh Cikalong. leu netelakeun yen Cikundul dina taun 1681 parantos ngawitan narikolot, bobot padaleman parantos ngagilir ka Cikalong.

Dina D.24 Januari 1682 diterangkeun yen Bupati Cikondang ngintun utusan ka Batavia ngahaturkeun kawilujengan ka Kijckloff van Goens anu diangkat janten Gubernur Jenderal. Bupati Cikondang teh nya eta Wiradimanggala putra Wira Tanu I keneh.

Salajengna D.9 Juni 1684 nerangkeun yen Gubernur Jenderal Joanes Camphuijs

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 65

Page 66: sejarah cianjur

miaamel serat ideran tanggal 4 Juni 1684 kang-go sadaya kapala rahayat anu aya di daerah antawis Citarum sareng Cimandiri, ka kidulna dugi ka laut Kidul. Seratna ngarupikeun ins-truksi dina raraga ngalaksanakeun papasrahan daerah ti Mataram ka VOC numutkeun kontrak tanggal 20 Oktober 1677. Di-instruk-sikeun supados sadaya kapala rahayat taat kana kawijaksanaan VOC sareng nyegah huru-hara di daerahna Anu diinaksud kapala rahayat teh nya eta "Cheribonse Mantrijs" ; Aria Nata Mang-gala, 3^ Raden Wangsa Marta, Kiai Lumaju, Kiai Wira Tanu sareng Ngabei Karti Jaya.

Tina kajantenan-kajantenan di luhur tiasa, kauninga, yen Wira Tanu I parantos ngundurkeun anjeun tina urusan pamaren-tahan. Sagala rupi anu patali sareng ngaheuyeuk dayeuh dipa-yunan ku para putrana, di antawisna Wiramanggala (Wira Tanu ll), Wiradimanggala (Aria Cikondang).

Dina laun 1685 Wira Tanu II teh janten Umbul di Cilaku. Numutkeun D.21 Maret 1685 mah aya dua daerah anu diayaan wakol pamarentahan (Wld. - voogd), nya eta Cikalong sareng Cibalagung. Wakil Cirebon di Cikalong nya e\a Aria Natamang-gala. Cepenganana ngawengku:

1. Nambo kapalana : Karti Jaya ;

2. Bojongdua : Ki Ngabehi Astra Dipa ;

3. Jura Kaso : Angga Nastra ;

4. Cihea : Narayuda ;

5. Sokan " : Wangsa Naya.Wakil ti Cirebon di Cibalagung jenenganana Wangsa Kusumah ngawengku:

1. Cilaku kapalana : Ngabehi Wira Tanu ;

2. Ciandu : Saca Praja ;

3. Cirata : Prana Dipraja ;

4. Ciandur : Arsa Jaya ;

5. Cisokan : Angga Karsa

6. Cijambe : Duta Watsana ;7. Cijure “ : Dupa Yuda.

Unggal padumukan teh dikapalaan ku Umbul atanapi Cu-tak, kalayan sok ngaranggo gelar sapertos Ngabehi, malih mah aya oge anu Aria.

Naon sababna Cikalong sareng Cibalagung kalebet ka Cire-bon ? Kacarioskeun, waktos Syarif Hidayatullah nyebarkeun agama islam ti Cirebon, Talaga dirurug sarta direbut ku Cirebon ti nagara Pajajaran anu harita masih nganut agama Hindu. leu teh kajantenana dina taun 1529.

Rah ay at Talaga seuseueurna lebet agama Islam. Ari pepentol-na mah, nya eta para Sunan Talaga, kenging sababaraha turunan tetep bae nyepeng agama heubeul, dugi ka turunan anu jenengan Raden Aria Wangsa Goparana. Anjeunna nu ngawitan lebet agama Islam Ku margi kituna ditundung ti Talaga kedah ngantun-. keun karaton, teras lolos sakaparan-paran. Di salahsawios tem-pat, kacamatan Jalan Cagak kiwari, Wangsa Goparana ngaba-bakaru lami-lami eta babakan janten nagri, dinamian Sagarahe-rang, Rahayatnya henteu sadayana ngempel di Sagaraherang, scueur ogc anu ngababakan di tempat sanes,

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 66

Page 67: sejarah cianjur

sapertos Cikalong

sareng Cibalagung. Ku margi sadaya nagn diwangunna ku raha-yat Wangsa Goparana, sarta Wangsa Goparana asal ti Talaga, anu keleDet bawahan Cirebon, janten sadaya nagri kenging nga-wangun Wangsa Goparana atanapi rahayat Talaga atanapi Cirebon, kalebet kana bawahan Cirebon.

Numutkeun catetan Mossel (Aanmerkingen, Faes 1.1. pag. 186) dikinten : "Djampang, Tjiandjoer, Tjikalong en Tjibalagoeng tijdens de stichting van Batavia niet onder Jacatra doch onder Cheribon behoorden "als apparte regentschappen". (Jampang, Cianjur, Cikalong sareng Cibalagung dina mangsa di wangunna Batavia henteu dibawah ku VOC, nanging kalebet ka Cirebon mangrupi kabupaten-kabupaten anu mandiri). Ka-terangan di luhur teh dibantah ku Hageman sareng van Rees, nanging alesanana kirang kiat.

Cikalong sareng Cibalagung beuki mekar sareng majeng, dugi ka di dinya diayakeun wakil pamarentahan ( Wld = voogd) ti Cirebon, nya eta Natamanggala (Cikalong) sareng Wangsa Kusumah (Cibalagung) tea.

Sanes bae Cikalong sareng Cibalagung anu kalebet ka "ka-wasan" Cirebon teh, nanging Cianjur deuih, sakumaha anu parantos diterangkeun di payun. D. 24 Januari 1680 nyatet serat ti "Regent van Cianjur, gehoorende onder Cheribon" (Bupati Cianjur kaasup bawahan Cirebon), Namung ieu mah anggapan VOC, da Cianjur tnah sabada 1677 (waktos pretensi Mataram tamat tea)janten padaleman anu mandiri.^

Dina taun 1688 aya urangWalanda dongkap ka Cibalagung, namina Bartel van der Valck, 4) juru ukur (landmeter) VOC. Valck dipapaneenan midamel kar (Wld - kaart, Ind = peta) daerah-daerah anu parantos dipasrahkeun ka VOC, numutkeun kontrak 25 Februari sareng 20 Oktober !677. Valck masihan piwejang ka Wira Tanu II supados anjeunna ngalih ka kalereun Cibalagung, kedah milari tanah nu rata teu tebih ti tilas pangguyangan badak putih. Valuk masihan piwejang teh ka Wira Tanw II; hal ieu

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 67

Page 68: sejarah cianjur

hiji ciri yen Wira Tanu I parantos ngundurkeunanjeun tina umsan pamarentahan atanapi Wiia Tanu I parantos pupus. Salian ti eta, ciii yen Wira Tanu II nyepeng padaleman nanging calik di Cibalagung.

Di mana calikna Wira Tanu II ? Nalika janten Umbul Cila-ku (D. 21 Maret 1685) oge Wira Tanu II ten calikna man di Cibalagung.

Dina R.4 April 1686 disebatkeun yen Wira Tanu II calik di Cibalagung. Namung numutkeun R.6 Mei 1686 Wira Tanu II calik di Cikalong. leu ngandung hartos yen Wira Tanu II kagungan bumi (padumukan) di Cibalagung sareng Cikalong. Naon margina Wira Tanu II ngalih ka Cikalong sanes ka Cikundul ? Sareng naon margina ngalih ? Parantos diterangkeun di payun, Cikundul beu-ki narikolot bae sabada rengse pertempuran mayunan panarajang Banten (1680), katambih Wira Tanu I parantos ngirangan ngolah nagara ngaheuyeuk dayeuh, katambih deui kaayaan Cikalong

3) Peryogi atos-atos kumargi aya sababaraha jenengan Aria Natamanggala. KahijiAria Natamanggala, "voogd" atanapi wali atanapi panilik pamarentahan anu diangkat ku Sultan Ciiebon, anu kasebat dina Bab ieu. Tiasa janten Aria Natamanggala anu ieu teh tumnaii Partem bahan Girilaya tea, janten turunan Cibalagung, anu seueur jasana ka Sultan Sepuh dugi ka tiasa dijantenkeun wali atanapi panilik pamarendahan.

Numutkeun babad Cikundul sareng Cibalagung, dina taun 1666 aya bupati anu diangkat ku Mataram, jenenganana Raden Mas Babad Angsal, mi dam el kabu paten Cibalagung anu mimiti. Saparantos janten bupati anjeunna nganggo getar Ruden Aria Natamanggala.Aya deui Natamanggala, nya eta putra Wira Tajiu I. anu kalelali Dalem Aria KiduL Makamna aya di Habakan Jati, Pasir Uayarti, Cianjur. Ku ayana sabaraha urang Natamanggala ngajantenkeun pabaliut saTcng ngabingiingkeun. KuUmbili ku catetan Dalem Kusumahningrat anu nerangkeun yen Aria NatamanssaLa leh putra cikal Wira Tanu J anu janten Dalem di Cibalagung.

4) Haan, I7- de» jilid II kaca 166.

wuwuh majeng sarta mekar ngawonkeun Cikundul, dugi ka diaya-keun wakil pamarentahan ku Cirebon. Ari ngalihna Wira Tanu II rupina bae kumargi kedah ngagentos rama, Wira Tnnu I, janten. Dalem. Tiasa janten Wira Tanu I antawis 1681 — 1691 dugi kana titis tulis tilar dunya. Padamelan Wira Tanu II salaku Umbul di Cilaku digentos ku Angga Laksana (D.7 Juli 1689). Ku margi ngalih ka Cikalong tea, nya Wira Tanu II mundut ka Winckler. waktos Winckler dongkap ka Cibalagung dina taun 1691, supados tetep di Cikalong sasarengan sareng Saca Kusumah (Wangsa Kusumah) sanaos waktos harita anu janten wali pamarentahan ti Cirebon teh Aria Natamanggala,

Pikeun nitenan diturut henteuna kontrak antara Mataram -VOC, tanggal 25 Pebruari sareng 20 Oktober 1677, dina taun 1691 VOC ngirimkeun kapten Winckler ka daerah-daerah anu geus diserenkeun, ceuk basa ayeuna mah disebat "patroli" Para kapala eacah narepangan Winckler di Cibalagung sakalian masamoan ngabadantenkeun rupi-rupi masalah, Di antawis kapala anu nepangan teh nya eta Aria Natamanggala, panilik pamerantahan di Cikalong, Danu Pati (Wali Wira Tanu), Nga-behi Wira Tanu (II), Angga Laksana (cilaku) sareng seueur deui anu sanesna. Peryogi dicatet, yen Wira Tanu II harita parantos janten Dalem. Anjeunna henteu calik di Cikundul nanging di Cikalong, kumargi Cikundul mah parantos narikolot. Dina pasamoan sareng Winckler teh anjeunna usul supados tiasa tetep di Cikalong sasarengan sareng Saca Kusumah, di antawisna kieu :

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 68

Page 69: sejarah cianjur

1 Danu Pati mundut ka Winckler supados 20 urang uacan anu dicandak ku Wira Tanu II tiasa dipasihkeun deui ka Danu Pati. Wira Tanu II nerangkeun yen eta cacah teh pasihan ti Sultan Sepuh dititipkeun ka Danu Pati salami Wira Tanu II ten acan sawawa. Ayeuna Wira Tanu II parantos sawawa sareng parantos janten Dalem, janten eta 20 cacah teh hak Wira Tanu II. Putusan Winckler nyatujuan kana pamendak Wira Tanu II;

2. Wira Tanu 11 nyebatkeun, yen Aria Nata Manggala parantos ngawasa sababaraha ray at Sultan Sepuh anu ay a dina cepengan Wiia Tanu fl. Sawangsulna Aria Nata Manggala nyebat-keun yen Wira Tanu II parantos ngawasa sababaraha rahayat Sultan Anom anu dicepeng ku Aria Nata Manggala ;

3. Wira Tanu II mundut supados 2 Lurah sareng 43 somah anu dibantun ku Angga Laksana, Umbul Cilaku, tiasa diwang-sulkeun deui ka Wira Tanu II. Angga Laksana teu kaabotan:

4. Aria Nata Manggala ngusulkeun ka Winckler supados Raden Ana Sacakusumah sareng Wira Tanu II sareng rahayatna tetep di Cibalagung. Sawangsulna Wira, Tanu II, sareng Sacakusumah ngusulkeun supados aranjeunna tiasa ngalih ka Cikalong. Winckler henteu masihan putusan mung ngawagei supados Utah waka ngaralih, kedah ngantos putusan ti Ba-tavia.Sabada Winckler nganiunKeun Cibalagung, honteu talangke deui Wira Tanu II teh

enggal angkat ka Panioyanan, henteu malire kana cariosan Winckler yen kedah ngantos putusan ti Batavia. Nya ti harita Pamoyanan jantcn dayeuh nagri Cianjur. Kaiantenana dina taun 1691. Wira Tanu II ngawitan diaku regent ku Walanda (VOC) dina taun 1691. Anjeunna janten regent kahiji (Regent dina ieu naskah dihartoskeun Bupati nu diangkat disahkeun ata-napi diaku ku Walnda, Dalem = Bupati nu teu diangkat ku nu sanes, jantenna Bupati ku hojahna sorangan, contona: Dalem Wira Tanu I - Cikundul).

Numutkeun de Haan, Pamoyanan teh Was dayeuh (Ind - ibu-kota) nagri nu direksak ku balad Banten. Di nagri Cianjur aya sababarana itampung , di antawisna kampung Pamoyanan, kam-pung Cianjur sareng sajabina. Kampung sareng kampung teh pernahna pacaket, sapertos kampung Pamoyanan sareng kampung Cianjur anggangna mung raratusan meter bae, nangmg mangsa harita mah kahalangan ku leuweung sareng wahangan Cianjur. Dina neta. eta dua kampung teh patumpang tindih dina titik, Saleresna henteu aya katerangan anu pasti taun sabaraha agalihna Wira Tanu U ka Pamoyanan. Ku kinten-kinten mah sabada 1691, margi ti Cibalagung Wira Tanu 11 teu kantos di Cikalong heula.

Usui Wira Tanu II sareng Aria 5^ Sacakusumah teh nembe di-saluyuan ping 9 Mei 1695 ku Gubernur Jenderal Willem van Outnoom kitu oge mung ngeunaan Aria Sacakusumah yen anjeun-na kengmg tetep sareng nyepeng pamarentahan di Cikalong (Cikartanagara) kalayan sarat teu kenging taat deui ka Cirebon nanging kedah taat ka VOC wungkul. Wira Tanu II mah teu ka-sebat-scbat dina putusan Gubernur Jenderal ten, rupina bae anjeunna parantos ngahh ti Cikalong ka Pamoyanan tea, janten Dalem nu mandiri.

Dupi Cianjur ngahiji wilayahna sareng Cikalong, Cibalagung atanapi misah ? Ti bahdula, komo Walanda (VOC) mah mani lieureun, ngeunaan wates nagri anu tilu teh senng pabaliut-pabeu-lit lir ibarat benang kusut, ditarik-tarik kalah beuki pajeujeut. Boh cacahna boh watesna mungguh pacorok, Ku lantaran5) Dalem, Tiiincnggiing. Adipati, Aria teh riatni gclar anu biasana dianggo ku pangagung ti

pangkat Kupati ka luhm, anu ngawasa sajumiah cacah atanapi soman. (relax-gelar anu langkung handap nya eta Umbul, Cutak atanapi Camat. Anu panghandap-na discbat Lurah. Kuwu sareng sajabina. Sadayana mingpin cacah, bentenna mung sacutik nya eta dina seucurna somahan nu dipingpin.Ku margi ti Dalem dugi ka Lurah teh hakekatna mah sadayana "kapala** (Wld = lioofd), ngawitan mah ku VOC teh sadayana disebat "regent". Janten kecap regent tiasa dihartoskeuit Dalem atanapi kapala cacah sanesna dugi ka Luiah. Kecap regent asalna tina basa Walanda sareng ti nagara Walanda, lebet ka Jndonesia dibantun ku padagang sambara anu ngahiji dina VOC (- Verenigde Oost-indische Compagnie, diwancahkeun

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 69

Page 70: sejarah cianjur

VOC. Dina basa Indonesia sareng basa Sunda mah cekap ku Kumpe-ni atanapi Kompeni bae), anu hartosna kapala pamarentahan, pangagung pamarentahan atanapi anu ngawakilan raja dina ngajalankeun pamarentahan. Saparantos VOC ngawitan cajnpur kana pamarentahan jero nagara nembe kecap regent teh diterapkeun mung ka pangagung pamarentahan anu nyepeng cacah anu «ueuma anta^is 800 - 1300 unjng* Upami jumlahna kirang ti sakitu, regent atanapi Dalem disebat Dalem alit atanapi regent-bawahan, nya eta aya dina kakawasaan Dalem anu langkung fuhur, sapertosna Dalem Sumedang anu ngabawah sababaraha urang Dalem araljl,

Saraemch' dungkap VOC mah eelar-gelar kasebat teh dianggona ku Dalem teh scbagi nugraha ti Raja. Upami teu aya raja para Dalem ngaranggo gelai ku anjeun bae namung satmbang sareng seueuma cacah anu dicepeng, Janten henteu aya kapala Dcsa anu nganggo gelar Aria, upamina, Sabada VOC ngajajah mah gelai-gelai anu kasebat di luhur teh sadayana oge kedah dipeser ti VOC pangaosna teu wudu awis.

ngalihna Wira Tanu II ti Cikalong, anu aya patalina sareng serat Gubemur Jenderal Willem van Outhoorn (D.9 Mei 1695), teu aya sanes netelakeun hasrat Wira Tanu n palay misah ti Cika-long. Misah di dieu hartosna puguh wawatesan wilayahna. D.9 Mei 1695 teh eusina netepkeun, yen Aria Wangsa (Saca) Kusumah kenging calik di Cikalong asal henteu tunduk deui ka Cirebon, sawangsulna kedah taat ka VOC. Aria Wangsa Kusumah kenging ngadegkeun nagri6^

Dina Wajib - Pasrah ( Wld = levering ) rupi-rupi hasil bumi ka VOC (D. 24 Mei 1695) katingalna aya anggapan, yen Cianjur sareng Cikalong teh ngahiji sarta sami. ,Sawangsulna dina D. 1 Maret 1697 anu ngahiji teh Cianjur sareng Cibalagung. Dina D. 29 Juli 1697 aya serat ti Winckler ka Kiai Aria Natamanggala anu ringkesna kieu :

1. Aria Natamanggala diparentah supaya masrahkeun Derpa Jassa katut cacahna ka Raden Wangsa Kusumah, Sawangsulna Wangsa Kusumah kedah masrahkeun cacah sami seueuma ka Natamanggala ;

2. Natamanggala teu kenging campur kana urusan Wangsa Kusumah atanapi Aria Wira Tanu (II), tapi ngurus sareng marentah rahayat sorangan ;

3. Dina ngical kapas, Aria Natamanggala, Ana Wangsa Kusumah kedah ngadep sorangan ka Gubemur Jenderal di Bata-via.

Unggelna serat teh netelakeun, yen aya upaya ti pamarentah Wa-landa pikeun misahkeun nagri anu tilu : Cianjur, Cikalong sareng Cibalagung, babakuna dugi ka Wira Tanu, II sareng Wangsa Kusumah bebas ti Cibalagung.6), Negorij (Wld) hartosna nagri, negri, kampung atanapi Desa (Sansk.), hakekatna mah tempat

cicing atanapi padumukan Boh padumukan alit boh agcung ku VOC mah kum bae disebat negorij. Atub kapaia negorijna aya anu disebat Cutak, Umbul atanapi Dalem atanapi regent. Kumargi kitu peiyogi atos-atosupami mcndakan kecap Dalem atanapi negorij maigi henteu sadayana sami.

Numutkeun laporan taun 1700 mah tetela yen Cianjur nga-rupikeun kabupaten anu mandiri. Salajengna aya serat ti Wira Tanu 11 ( D. 27 Februari 1705), anu eusina nyuhunkeun ka Gubernur Jenderal, supados diayakeun wates Cianjur - Cibalagung, supados wates Cianjur palih kulon dugi ka Citarum, ka kidulna dugi ka Jam pang. leu usul teh ditolak ku Gubemur .Tenderal, alesanana bilih seueur teuing daerah Aria Natamanggala anu kabantun ku Cianjur. Wira Tanu 11 midamel serat usul teh awahing leu hoyong ngicalkeun pacampuma daerah Cianjur sareng Cibalagung. Ari engke kapayunna mah (aos sub-bab Wira Tanu III di payun), boh Cikalong boh Cibalagung lebet ka wilayah Cianjur. Cikalong dina taun 1788 (R.8 Februari 1788), Cibalagung dina taun 1789 lebet ka Cianjur.Anu pasti mah numutkeun D. 8 Nopember 1701, yen Cilaku sareng Cijambe kiduleun Cianjur lebet bawahan Wira Tanu. Cilaku mah saleresna warisan ti Wira Tanu I.

Sabaraha jiwa cacah Cianjur, Cikalong, Cibalagung ? Dina taun 1780 seueurna cacah Cikalong aya 60, Majalaya 65, Cibalagung 69, Cianjur 360 umpi.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 70

Page 71: sejarah cianjur

Ngeunaan rahayat tiasa diterangkeun yen numutkeun Walanda, 70% kampung-kampung teh jalmina mung 10 umpi, 9% @ 11-20 umpi, 11% @ 20 umpi dina taun 1686.

Wira Tanu janten Dalemna teh dua rupi :1. janten Dalem ngagentos Wira Tanu 1 antawis taun (1685—1691) dugi ka taun 1691. Anjeunna nyepeng kalungguhan Dalem (Wld= Hoofd) di Cianjur, warisan ti rama tegesna "het Cianjusche" ata-napi padaleman Cianjur. Wira Tanu I , sanes diangkat ku Walanda7) Aya carios, duka kumaha sareng ti mana asalna, nanging raos upami diaos, nyam-bung

ngaguiuyur, direka ku basa kalayan kiraia, sakolepatan mah sapertos leres-le-res kajanienan. Urang sasarengan paluruh, carios ringkesna teh fcieu ;

KacaTioskeun waktos Aria Wira Tanu jumeneng Dalem, Sagala rupi umsan sok dimusyawarahkeun sareng paia rai sapertos Aria Maitayuda, Aria Tirta, Aria Natadimanggala (Dalem Aria Kidul), Aria Wiiadimallggala (Aria Cikondang) sareng sajabina. Dalem nyarioskeun yen aya laja Mataram anu punjul sareng ga-gah, sakti manggu Ian g-manggu ling. Para raja di tatar Wetan geus tataluk nya

(VOC). Parantos kauninga, yen dina taun 1685 Wira Tanu II teh janten Umbul Cilaku, lajeng digentos ku Anggalaksana, rupina bae ku margi Wira Tanu II kedah ngagentos Wira Tanu I, anu pupus antawis 1681-1691. Dina mangsa eta, 1691 Wira Tanu II parahtosatanapi nembe sawawa. Numutkeun de Haan: 51 .............................. dat in 1691of zeer kort daar voor een Ngabehi Wira Tanu, Hoofd te Cianjur, meerderjarig en bekwaam om zelf te besturen was geworden"(........... yen dina taun 1691 atanapi sawatara taun samemehna,Ngabehi Wira Tanu, Kapala di Cianjur, geus sawawa sarta cakep pikeun marentah sorangan);2. janten "regent" anu mandrri nu diaku ku Walanda (VOC). Di-sebatkeun ..diaku" regent, ku margi Wira Tanu II samemeh 1691 oge parantos janten Dalem ngagentos Wira Tanu I, sarta ngagaduh-an pamarentahan padaleman anu satahap sareng regentschap. "Regent" dina ieu naskah hartosna Dalem nu diangkat atanapi diaku, ku Walanda (VOC atanapi pamarentah Hindia Walanda). Wira Tanu II janten regent kahiji Cianjur (1691 - 1706) nu diaku ku Wa-landa. "Wilayah kerja" regent biasana disebat "regentschap" (Ind, Snd = Kabupaten). Jadi avana kabupaten Cianjur nu diakuku Walanda (VOC) teh dina tahun 1691. Dayeuh (Ind = ibukota) ieu regentschap nya eta Pamoyanan Ku de Haan disebat oge Cianjur sapertos dina catetan di luhur, Kalangenan Wira Tanu II teh tatanen, resep di kebon supados caket sareng rahayat, pupus-na dina taun 1707, dimakamkcun di Pamoyanan, kota Cianjur, ngantunkeun putra 14 urang. Sabada pupus Wira Tanu II, Pamoyanan sapertos nu ngiring tunggara, ngarangrangan sarta narikolot,

kitudeui fitja-raja di Sunda. Masalahna nana mending dirurug teras taluk bari rahayat katut nagri ruksak, atanapi langkun° sac taluk samemch dirurug. Sa-parantos paguneman, putusanana man ngutus Aria Cikondang ka Mataram kanggo sumeren upeti bari nyandak serat ti "Sunda-kilen", scratna nganggo basa Jawa. Aria Cikondang angkat ka Mataram, ditampi ku Taja maiih dipasih-an pakaiang mangrupi keris em as ditaretes bcrlian,

Hakekat ieu caiios nya eta talukna Cianjur ka Mataram. Kumaha kaayaan anu sa-lertsna ?

kawon ku kampung Cianjur anu wuwuh nanjeur. Wira Tanu II sok katelah Dalem Tarikolot, nya eta Dalem anu calik di dayeuh kolot, dayeuh anu narikolot. Wira Tanu II teh janten Dalem nu kadua, namung regent nu kahiji di Cianjur. Dalem nu kahiji mah nya eta Wira Tanu I.

Dina mangsa kabupatianana, Wira Tanu II kantos ngalaman rupi-rupi kajantenan nu sipatna sanes bae lokal, Hanging daerah (ngurung Jawa Barat) malih tiasa oge disebat nasionaL Pangaruh-na ka Cianjur henteu langsung, Cianjur mah mung kakepretan kasebat-sebat, kaciwit kulit kabawa daging atanapi ngiring kakepretan geutahna. Sawatawis

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 71

Page 72: sejarah cianjur

kajantenan nu dimaksad :1. Kontrak antawis Cirebon - VOC (7 Januari 1681)

Kadorong ku hoyong mandiri, Cirebon teh ti taun 1678 keneh parantos katingal rada dengdek ka VOC ti batan ka Banten jeroning milari jalan sangkan merdika. Waktos harita Cirebon ngarupikeun vazal ti Mataram. Atuh Banten satekah polah hoyong narik deui Cirebon ti Mataram da ti kapengkerna oge Cirebon sareng Banten teh ngahiji ku kawargian, caket kalayan layeut. Salahsawios usaha Banten nya eta mihak Trunujoyo anu barontak ka Mataram. Di Cirebon harita aya Pangeran Kidul sareng wadya-balana, ngaduduki Cirebon ti pihak Banten. Kacarioskeun VOC anu hoyong supados Cirebon mihak VOC, lajeng bae nyedekkeun wadyabala Pangeran Kidul ka luar Cirebon. Ti dinya ngintun Jacob van Dijck ka Cirebon, nyodorkeun kontrak rapih. Ku para Sultan Cirebon eta kontrak teh ditawis' dina tanggal 7 Januari 1681 kalayan henteu seueur catur. Dina eta kontrak kaunggel, yen Cirebon sareng Mataram teh satahap sami mandiri, Cirebon henteu ngarupikeun deui vazal ti Mataram, namung Cirebon tetep ngangken sepuh ka Mataram, Dina kontrak disebatkeun yen VOC ngarupikeun panyalindungan pihak nu teu walakaya. Tete-la pisan yen tingkah Cirebon di luhur teh ngaakibatkeun renggang-na patalimarga Cirebon - Ban ten, sarta Banten ngayakeun tindak-an> di antawisna narajang ka nagri Cianjur, anu kaunggel dina D-24 Januari 1680, margi Cianjur dianggap ku Banten teu acan mandiri namung masih keneh kalebet bawahan Cirebon.2. Kontrak antawis Banten - VOC (17 April 1684).

Dina sasih Februari 1683 Sultan Haji Abdul Kahar Abu Mazar paketrok sareng Sultan Sepuh, pohara rongkahna. Sultan Haji, anu harita nuju nyepeng kasultanan Banten, teu aya deui geusan panyaluuhan nyuhunkeun pitulung salian ti ka VOC. Ari VOC, saleresna geus meh 60 taun kekerot hoyong ngarun-tuhkeun atanapi gaduh kawasa di Banten, margi ti mimiti nga-degna Banten, VOC teu liren-liren ditarajang sarta diganggu ku Banten, boh di darat boh di laut, pangpangna perdagangan VOC ngaraos repot. J ant en waktos Sultan Haji minangsaraya ka VOC, VOC teh asa mobok manggih gorowong, teu talangke deui nga-rurug Banten. Enggalna carios, saparantos urang Banten, di Ci-sadane kadeseh, balad VOC nu dipingpin ku kapten Willem Hart-sinck, ngarebut Tangerang sareng Kademangan.Sultan Sepuh sareng para gegedenna. di antawisna Pangeran Kidul, Syeh Yu-suf katut wadyabala ngantunkeun Tirtayasa, dayeuhna Ban-ten, mundur ka leresan pagunungan Kendeng teras nsaler mak-

a) Numutkeun kontrak antawis Mataram sareng VOC wewengkon antawis Cisadanc sareng Citarum sareng ka kidulna dugi ka laut Indonesia teh drscrcnkeun ka VOC kaitggo imbalan bantuan VOC dina numpes barontakna Tmnojoyo (KontTak ping J9-10 Oktober 1677). Wilayah Cianjur teh kalebet wewengkon anu discrenkeun.

b) Dina taun 1681 Cikalong teh henteu mandiri, margi aya dina paniiikan Aria \ata-manggala ti kasultanan Cirebon, Cikalong kenging disebatkeun dibawah ku Circ bon (D- 19 Agustus 1*81).

sad ka Banyumas. Balad VOC nu dipingpin ku Van Happel mi-os ti Batavia teras megat di Cikalong. Pangeran KiduJ sareng Syeh Yusuf majeng ka Cianjur maksadna ka muara Citanduy. Di leresan Banjar, Pangeran Kidul tiwas, Syeh Yusuf tiasa lo-los mung akhirna sumerah ka Van Happel, teras dibuang ku VOC ka "de Kaap" (=Kaap de Goede Hoop ■ Tanjung Harapan, Afrika Kidul) pupus di pangbuangan. Dugi ka ayeuna makam Syeh Yusuf sok seueur keneh anu ngajarahan.3. Barontakna Haji Prawata Sari (1703 - 1706).

Tiasa janten ku ayana tanam-paksa tarum (- nila, Wld = indigo, caina hideung paranti nyelep) atanapi wajib-masrahkeun walirang, atanapi teu kiat ningal kasangsaraan rahayat ku rupi-rupi paksaan sareng siksaan atanapi lantaran unsur puhtik, di Jampang ay a anu barontak ka Walanda (VOC) dipingpin ku HajiPrawata Sari, nu nuju atitna disebat Raden Alit Barontakna ngawitan sasih Maret 1703, teu

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 72

Page 73: sejarah cianjur

kinten rongkahna. Haji Prawata Sari tiasa ngempelkeun balad dugi ka ay a 3000 jalmi. VOC oge kalangkabut, di sababaraha tempat pasukan VOC ka-teter. Sakali mangsa aya wartos yen Haji Prawata Sari tiwas. Pieter Scipio lulugu pasukan VOC teras bae ngagiringkeun sadaya warga Jampang, awewe-lalaki kolot budak, ceuk wiwilanganana ka orok-orok, seueuma 1354 urang, dikerid peuti ka Batavia nga-langkung Cianjur. Maksad VOC kanggo ngancurkeun kakiatan pokok Haji Prawata Sari. Urang Jampang nu ngaleut ngeung-keuy digiringkeun ka Batavia teh seueur nu maraot dl jalan, eta bae tina 1354 urang teh, mung kantun 582 urang. Teras dibantun ka Bayabang sina tatanen, mung maranehna mios deui ka lembur-lembuma. Kanyataanana Haji Prawata Sari henteu tiwas, malih ngempelkeun wadyabala seueur pisan, teras nga-c) Dina taun 1682 Dalem Okondang (Aria Cikondang) ngawilujengkeun ka Cornelia

Speelman anu diangkat janten Gubcrnur Jenderal dina ping 25 Nopember 1682, kalayan Daiem Cikondang teh nginrun utusan, Nujnutkeun naskah Bupati Kusuma ningrat, anu janten Dalem Cikondang teh putra Wira Tanu I anu ke-4, janten rupina Aria Winadimanggala.

rurug kabupaten-kabupaten di Priangan wetan. Imbanagaia di-ruksak, Kapala Bojonglopang ditelasan, guyur salelembur ear sajajagat, rayat dipukpruk ku kasieun seueur anu kabur ka da-erah Cirebon. Dina taun 1704 Prawata Sari muncul di Jampang deui teras ngaraman (Ind = ngacau) di sakurilingeun Batavia Sa-sih Januari 1705 aya di caket Bogor.Ku lantaran Prawata Sari teu tiasa katangkep bae, aya tilu kapala rahayat ti Kampung Bam (Bogor) anu ditangkep ku Walanda sarta ditelasan sabada disiksa. Dina sasih Maret Prawata Sari ngacau di Sumedang kaler, sasih Agustus 1705 mani tilu kali Prawata Sari ngelehkeun pasukan VOC anu nyobi ngudag atanapi nagkep Prawata Sari, Lajeng hukuman beurat ditiban-keun ka jalmi-jalmi anu disangka ngabantu ka Prawata Sari, tapi barontakna mah teu leler, kalah ka meuweuh sarta nere-kab. Walanda (VOC) beuki kaweur bae, lajeng ngaluarkeun ancaman pikeun sadaya bupati di sakuliah Jawa Barat, kudu bisa nagkep Prawata Sari dina jero genep bulan. Upami dina waktu eta Prawata Sari teu acan katangkep, bupati-bupati teh bakal dihukum sarta diduduh ngabantu Prawata SarL Kaleres-an pisan Prawata Sari dina taun 1706 ngantunkeun Jawa Barat mios ka Jawa Tengah, para bupati salamet teu kantos dihukum ku Walanda, Prawata Sari katangkep sarta ditdasan di Kartasura (12 Juli 1707). 4, Mangsa paceklik.

Akibat sifih-rurug ti mimiti puhtik ekspansi Rangga Gempol 111, panarajang Banter ka Priangan, pertempuran bupati sareng bupati, gerilya Haji Prawata Sari, timbul mangsa paceklik. Ba-haya kalaparan ngancam Sukapura, Imbanagara, Sumedang sareng daerah sanesna. Eta bae cacah Sukapura anu dina taund) Dina taun 16 84 VOC parantos ngawitan naliti wewengkon anu diserenkeun ku Ma-taram

numutkeun kontrak 19-20 Oktober 1677 tea. VOC midamel serat ideran ka sababaraha kapala anu kaetang ageung sareng pais mantri Cirebon (kasultanan) diantawisna Aria Natamanggala, Raden Wangsa Marta, Kiai Lumaju, Kiai Wira Tanu sareng Ngabei Karti Jaya. Salian ti Aria Natamanggala (mantri Oiebon) anu sanesna mah UmbuL leu para kapala teh kedah taat kana kawijaksanaan VOC - saieng teu kenging midamel huru-hara (D. 9 Juni 1684).

1706 aya ± 5000 urang, sabada pagebug paceklik mah mung kantun 880 cacah- Kaayaan di kabupaten sanes henteu seueur bentenna. leu paceklik teh teu kapameng ditambih ku hojah VOC pikeun nombok sagala karugian anu karandapan titas rupi-rupi pertempuran sareng usaha jeroning ngengingkeun wila-yah meh sakuliah Jawa Barat, ku jalan ngayakeun pelak paksa kopi, pedes, tarum sareng sajabina- Ditambih deui VOC nga-witan narik pajeg ti rahayat mangrupi artos atanapi hasil bumi,5, Kontrak antawis Mataram - VOC (5 Oktober 1705).

Samemeh kontrak 1705 mah VOC teh mung gaduh kakawa-saan.di Batavia sareng

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 73

Page 74: sejarah cianjur

sakurilingeunana (Wld = Batavia en om-melanden), nya eta :a. daerah kota Batavia ;b. Kampung Baru (Bogor kiwari),

Nanging numutkeun Jan Pieteiszoon Coen mah (1619) kana bawahan VOC teh kaasup oge:

a. kab upaten Cianj ur ; b. daerah Sukabumi (kiwari) ;c. daerah Jampang.

a. dugi ka c. teh disebat "Bataviase Bovenlanden" = dataran luhur pagunungan -Batavia).Saparantos taun 1705 mah ditambih ku wilayah :

a. kabupaten Bandung, Sumedang, Karawang, Ciasem sareng Sukapura ;e) Duia taun 1684 Wiia Tanu II masih jantcn I'mbul rientcu acanjanlen L)alem,upa-mi kitu

Wiia Tanu I masih juroeneng. J an ten pasamoan antawis para sadcrck Wira Tanu H teh kedah kajantenan saparanlos Wira Tanu II jantcn Dalent. Ari Wira Tanu 11 janten Dalemna nembe saparantos Wira Tanu 1 pupus. Piipiisna Wira Tanu I 1681-1691, ngayakeun pasamoanana kedah antawis taun 1681 - 1691, margi sabada 1691 mah panjajahan VOC teh parantos "kandel". Nanginn kumargi hal-hal anu kasebat dina ad. 1,2,3, sareng 4 masalah miwarang AT a Cikondang ka Mataran kanggo sosoroh upeti sareng supados dijajah teh ditingali tina sajaTah sarcnt logika mab mustahil (Ind = tidak mungkin) kajantenan margi antawis taun 1681 - 1691 wewengkon Hanjur parantos dijajah kn VOC.

b. daerah tilas kasultanan Cirebon, Galuh sareng Gebang, malih dugi ka Lampung, sanaos Cirebon kasebat-na daerah dina panangtayungan VOC, namung VOC gaduh hak campur tangan dina sagala hal.

Ditilik-titik man ieu tch ngurung sakuiiah Jawa Barat ayeuna.6. Ayana hiji unit wilayah dibawah hiji kakawasaan,nya eta karajaan "Nederlands Oost Indie" (Ind - Hindia Belanda). Ti ngawitan taun 1705, di Jawa Barat aya sababaraha ka-kawasaan nya eta Walanda (VOC), kabupaten-kabupaten tilas bawahan Mataram sareng kasultanan-kasultanan. Namung sa-daya dibawah ku hiji kakawasaan, nya eta VOC, anu tetela mi-sah ti Mataram- Wilayah anu sakitu legana sareng i»fivflipioo-na teh ku VOC ngawitan dijantenkeun sapi peres teu paduii sapina dugi ka begang kantun tulang. Bibit penjajahan anu ta-dina mung ngurung "kota" Batavia dina taun 1619, heuleut 90 taun parantos janten sakuiiah Jawa Barat. Anu penting kang-go Walanda, nya eta ngocorna hasil bumi Jawa Barat, sapertos kapas. tarurn, kopi sareng sajabina ka nagara Walanda kanggo icaleunboh di nagara Walanda boh di nagara-nagara Eropa kala-yan kauntungan saageung-ageungna. Sawangsulna daerah jaja-han dijantenkeun tukang meseran hasil ti nagara Walanda kala-yan harga samahal-mahalna supados ageung untungna.7. Sistim pelak, nya eta hiji pelakpaksa (Wld = cultuur-stelsel-dwangcultuur).

Saparantos VOC narima pamasrahan wilayah anu ngurung sakuiiah Jawa Barat, VOC langsung marentah sarta ngolah daerah, ugala, mupLi teras ngerid hasilna kcur nutupan sagala ka-luaran. sagala mpi usaha jcroning mcunangkeun wilayah Jawa Barat ditambih ku ngcduk kauntungan anu kacida ageungna. Rupi-rupi hasil bumi anu laris sareng a wis di Eropa dipaksa kudu dipelak di Hindia Walanda sarupaning kopi, kapas, tarum. pedes sareng sajabi ti eta. Hasilna wajib dipasrahkeun ka VOC kalayan dipescr kacida pisan mirahna, jualeun di Eropa kacida pisan maIialna. Sawangsulnu upami eta hasil bumi rahayat teu laku atanapi harganu turun di Kropa, ku VOC ten dipeseran, rahayat tetep rugi, eeuk parihasa reog tea mah "ngeunah Eon teu ngeunah Ehe"°'

Banten sareng Cirebon henteu aya masalah naon-naon mar-gi parantos ditetepkeun sareng diatur dina rupi-rupi kontrak. Tiap kasultanan kantun ngalaksanakeun kontrak bae, unggal taun wajib masrahkeun hasil daerah kayaning kopi, pedes, ta-rum, kapas. sancs saearu

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 74

Page 75: sejarah cianjur

ieal galcuh nanging upeti taunan. Pi-keun nitenan dilaksanakeunana kontrak tea di Banten sareng Cirebon diayakeun Kesiden Walanda (VOC),ditambih ku "pasukan pendudiikari"' anu unggal waktu siap ngayakeun tindakan upama kontrak teu ditedunan. Para bupati di pasisian Batavia, sapertos Kampung Baru, Cianjur, Japang, Cikalong, Cibalagung sareng sajabina oge henteu nyesahkeun, sagala mpi diatur ti sareng di Batavia sapertos pajeg, rodi (]nd = kena paksa, pereuma), kon-tingen (sarupa upeti). Sancs deui di kabupaten - kabupaten anu didamel ku Mataram , nya eta Prcanger Bovenlanden, sapertos Sumedang, Bandung sareng sajabina , anu saolah-olah ngarupikeun karajaan alit tapi teu alakur. Pajeg sareng upeti disebatkeun disebakeun ka Mataram, bari henteu dibikeun.8. Pangangkatau "gubernur" di Priangan.

Ku margi Walanda (VOC) ngaraos kawalahan kanggo ngatur pamarentahan ku ayana rupi-rupi kakacowan, nya VOC ngangkat gubernur di daerah Priangan. Anu diangkat nya eta Pangeran Aria Cirebon , salah sawios putra Sultan Cirebon (1706). Kawajiban gubernur teh nya eta memeres sareng ngatur para Bupati, naekkeun pajeg sareng upeti, ngajaga supaya henteu aya huru - hara sumawonten barontak ka Walanda. Pangeran8) "Eon, ngaran bodor reog tukang licik. Dina waktu ngadu domba (dodombaan) Icieu pokna

ka batuma (ngaian Ehe): "Lamun domba Eon meunang, Eon kudu digan-dong ku Ehe, tapi lamun domba Eon ekh, Ehe kudu ngagandong Eon". Kitu asal-na nu matak aya babasan: Ngeunah Eon teu ngeunah Ehe. (Kamus Basa Sund*, R. Satjadibrata, 1954).

Ana Cirebon teh lir hiji wali pamarentahan ( Wld = voogdj ti Walanda, sarta pamarentahanana kcnging tlisebatkcun sat1 hasil na. Anjeunna netepkeun hak sareng kawajiban para bupati sapertos hak narik pajeg, rodi, hak mundut naon bac anu periu ti rahayat, sapertos kuda, sapi, munding dugi ka liayani-hayam. Hubungan bupati-caeah mangrupi hubungan Dalcm -abdi Datem, hubungan anu kawasa sareng ami ten wasa, teu aya bentenna sareng hubungan raja sareng cacahna, ku inar-gi tadina Oge bupati teh minangka wakil raja di daerahna leng-kep sareng pamasrahan ( Wld = delegatie, Ind = pclimpahan ) kakawasaanana. leu dianggo dasar ku VOC kanggo netepkeun rupi-rupi pajeg atanapi upeti. Kalayan alesan kanggo nitenan bisi rahayat teu diurus samistina ku bupati, padahal mah nalingakcun asupna sagala hasil bumi ti rahayat, bupati teh di - "bantu" ku pagawe Walanda , biasana mah tilas kumpeni nu pangkatna sarsan, mahh disebatna oge "koffie-sergeant" (sarsan-kopi). Saluhureun bupati sareng sersan-kopi kanggo urusan hasil kebon tea aya hiji Kumetir (Wld = Gecommitteerde tot de zaken van den Inlander. Gecommitteerde - wakil atanapi dijadikeun wakil). Di Cianjur oge aya sarsan-kopina. Para bupati anu tiasa ngagunakeun sareng ngamangpaatkeun kakawasaanana mah tiasa janten beunghar rea ketan rea keton,sawangsulna anu hcn-teu tiasa, upamina bae teu wijaksana, bentik curuk balas nunjuk kalayan rahayatna miskin mah, hutang bupati ka Walanda tiasa salaput hulu da unggal taun numpuk pajeg sareng upeti anu kedah dibayar. Para sarsan-kopi teu katinggaleun ngiring ici-kibung, rahayat diperes tanpa ras-rasan. Akibatna cacah mah katempuhan kedah nanggung sadaya pangabutuh pamarentah sareng pribadi nu kawasa. Dina parantos henteu kiat nahan tanggungan, aya oge rahayat anu wantun barontak sapertos Haji Prawata Sari nu kasebat di luhur.Sistem pamarentahan tilas Pa-ngeran Aria Cirebon teh masih katingal ciri-cirina dugi ka taun 1870-han, malih 1942.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 75

Page 76: sejarah cianjur

Pasir anu di palih pengker teh kasebat Pasir Wira Tanu. Tah di dieu para putra Wira Tanu I caralikna dugi ka sawawa.

Pasir Wira Tanu ti kacaketan.

Oi Cilaku oge aya pasir anu disebat Pasix Wira Tanu. Moal ki-tu tilas Wira Tanu II janten

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 76

Page 77: sejarah cianjur

Umbul di Cilaku?

Makam Aria Wita Tanu Datar IV (Raden Aria Sabirudin) di Pasarean Agung, kota Cianjur.

Makam anu pangpayunna, nya eta makam Aria Wira Tanu II (Raden Aria Wiramanggala), anu ka tUu nya eta makam Aria Wira Tanu III (Raden Aria Astramanggala, Dalem Dicondre).

Pemahna di Pamoyanan, kota Cianjur.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 77

Page 78: sejarah cianjur

Alun-alun Cianjur. Di juru palih katuhu pernahna tilas pang-guy angan badak putih tea.

Lonceng di payuneun kantor Kabupaten Cianjur ngagaduhan sajarahna sorangan, komo deui Kabupaten Cianjur.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 78

Page 79: sejarah cianjur

Makam Raden Aria Natamanggala (Daiem Aria Kidul) di Pa-sir Hay am, Babakan-Jati, Kabupaten Cianjur

Panto ka jero makam Raden Aria Natadimanggala.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 79

Page 80: sejarah cianjur

Makam Aria Wiradimanggala, Dalem Cikondang, di Cibeber. Aya dua makam, ieu makam arm di handap,

Makarn anu palih luhur. Duka kumaha anu mawi aya dua makam Dalem Aria Cikondang.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 80

Page 81: sejarah cianjur

Makam Aria Martayuda (Dalem Sarampad) di Sarampad, Cu-genang, Cianjur.

Makam Dalem Aria Natadimanggala {Dalem Cikadul) di Ciba-lagung, Kacamatan Mande, Cianjur

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 81

Page 82: sejarah cianjur

4. RADEN ARIA WIRA TANU 10 (Raden Asttamanggala) Regent : 1707 ~ 1726

Aria Wira Tanu II digentos ku putra cikal, nya eta Raden Astramanggala. Saparantos j an ten regent dina taun 1707 ngang-go gelar Aria Wira Tanu (III). Waktos Wira Tanu II pupus, Pa-moyanan dayeuh nagri teh ngarangrangan, narikolot janten combrek tiiseun kawon ku kampung Cianjur anu wuwuh majeng. Ku margi kitu barang Wira Tanu III janten regent, anjeunna teu talangke deui dina taun 1707 keneh teras ngalih ka kampung Cianjur. Kampung Cianjur didamel dayeuh nagri, ibukota tug dugi ka ayeuna. Wira Tanu III saleresna henteu ngalih nagri, mung ngalih bumi bae tebihna ukur raratusan meter, sanaos kasebatna ngalih ti Pamoyanan I) ka Cianjur, ngalih nyaketan saeutik kana tilas pangguyangan badak putih ^\ De Haan 3' sareng sababaraha ahli sajarah nyebatkeun yen : "Volgens de Inlandse overlevering was hij de stichter van het tegenwoordige Tjiandjoer" (Numutkeun babad, anjeunna teh anu ngadegkeun Cianjur kiwari).Ku maxgi kitu Wira Tanu II, anu padalemanana aya di Pamoyanan, disebat Dalem Tarikolot^nya eta Dalem anu calik di dayeuh anu narikolot. Saleresna mah Wira Tanu III teh sanes anu ngadegkeun Cianjur, da ari Cianjur mah tebih samemeh Wira1) Pamoyanan, dayeuhkolotna CSanjur, pemahna di Bale Rancage ayeuna, teu tebih ti

Blun-alun mah, kbuen-kintcn sabaraha ratus meter bac. Janten sanes Pamoyanan makam.

2) Numutkeun babad, ngalihna Wira Tanu 111 nyaketan tilas pangguyangan badak putih teh, turn ut kana wangsit, Tilas pangguyangan badak putih pern ah na di juiu ahin-alun Cianjur, ayeuna oge aya keneh. teres hen teu na mah nyanggakcun, da teu aya awoiuia kanggo ngareka basa ny am bung carur maiar raos kadanguna, ulah soleh (tipujarpuja. Yen di Cianjur baheula aya badak mah, asana lores teu aya sotch ayen-na sanaos di leuweung wilayah Cianjur. Maiih rupina di Cihea mah badak teh riab, da aya paribasa : kawas badak Cihea" (ari aya kapalay teh tara tiasa dipengkolkcun, tukuh anu poharaj. Sesa-sesa badak kiwarimah nyedek ka Ujung Kuion, kitu ogc henteu seuseui, ukur pupuhihan.

3) de Haan, Jilid III kaca 170.Tanu III janten regent oge parantos aya. Wira Tanu III mah midamel kampung Cianjur janten dayeuh, ibukota nagri. Di-na de Haan J liH III kaca 131 dicarioskeun deui :"Het tegenwoordige Tjiandjoer heet gesticht door Ana Ditjondre, zeker is dat deze zijn datem verfraaide, maar aangezien de hoofdplaats bij Van Imhoff heet te liggen bezuiden het gelijknamige riviertje di.ter plaatse van Pamojanan, terwijl Van Riebeeck 4) aanduidt dat zij benoorden de Tjiandjoer ligt, hetgeen met Merci s kaart,blijft dit twijvelachtig '(Cianjur kiwari caritana diadcgkeun ku Aria Dicondre, anu pasti mah yen anjeunna nyaean padalemanana, tapi ku sabab ibukota teh numutkeun Van Imhotf mah per-nahna kiduleun wahangan nu namina sami nya eta di Pamoyanan, sedengkeun Van Riebeek nuduhkeun Cian-jur, sami sareng kar (Wld - kaart) Merci soal ieu teh teu bisa di pastikeun).Anu dimaksad "nyaean" padaleman (Wld = verfraaien, Ind = memperindah) nya eta nyaean palinggihan atanapi bumi Dalem, sanes nyaean Cianjur-na. Tiasa janten dua pamendak (Van Imhoff sareng Van Riebeeck) di luhur teh sami bae, numutkeun Van Imhoff sateuacanna ngalih, masih di Pamoyanan, pamendak van Riebeeck saparantosna ngalih,nya eta di Cianjur. Janten ngalihna Wira Tanu III teh mung ngalih bumi ti kiduleun ka kalereun wahangan Cianjur. Pamoyanan sareng Cianjur teh kahalangan ku wahangan Cianjur, namung tunggal nagri ke-neh. Ngalih ti kiduleun ka kalereun wahangan Cianjur teh sami sareng ngalih ti kampung Pamoyanan ka kampung Cianjur atanapi ngalih nyaketan tilas guyangna badak putih, ti kampung anu rada tebih ka kampung anu rada caket ka pangguyangan badak putih. Pamoyanan sareng Cianjur duanana oge pernahna kiduleun tilas pangguyangan badak putih.4) Van Imhoff, Van Riebeeck teh duanana oge Gubcmui Jenderal Hindia WaUnda. Ari

Merci mail rupina hiji juru ukur (Wld = Landmctcr, tukang midameUn kai, peta).

Sadaya sareng sagala kajantenan dina mangsa kabupatian Wira Tanu II, sapertos

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 82

Page 83: sejarah cianjur

kontrak sareng Mataram, pangangkatan Pangeran Aria Cirebon j an ten Gubemur, prakna dilaksanakeun mah dina mangsa kabupatian Wira Tanu III.Nya dina mangsa ieu VOC ngawitan nitenan daerah-daerah anu parantos dipasrahkeun ku Mataram, netepkeun wates wilayah tiap kabupaten, memeres kampung atanapi nagri kalebet ka kabupaten mana-manana. Ngeunaan daerah, Wira Tanu III teh parantos tiasa ngalegaan wilayah kabupatian Cianjur kalayan wijaksana pisan, hartosna henteu nganggo jalan kasar atanapi "keras." Gubemur Jenderal van Riebeeck kantos sumping ka Cianjur malih dipapag ku Wira Tanu III di wates leresan '*paal"'59, dinatanggal 13 September 1709.Ieu teh kajadian anu henteu lumrah kanggo kabupaten sapertos Cianjur mah.

Numutkeun D.3 September 1711, van Riebeeck marentah-keun ka regent Cianjur, Cibalagung sareng Cikalong supados nyaur dua Umbul sewang anu aya di basisir laut Kidul. Hal ieu netelakeun yen daerah basisir laut Kidul teh kalebet kana bawahan kabupatian kasebat. Salajengna Jam pang dina taun 1715 dilebetkeun ku Walanda janten bawahan Cianjur. Dina taun 1720 Wira Tanu III sering ngajengkeun pretensi ka Walanda ngeunaan daerah anu aya dina kakawasaan kabupatian tatang-ga, dugi ka Residen Cirebon mah rada repoteun, margi upami eta pretensi diturut tangtosna oge bakal ngirangan wilayah kabupatian sanes. Residen Cirebon lapor ka Pamarentah di Batavia, kieu:

1. Rahayat Cianjur ngadamel kaca-kaca di wates dayeuh Cianjur kanggo ngahormat Wira Tanu III Kaca-kacana ageung pisan mangrupi benteng sapertos gapura kasultanan Yogyakar-ta atanapi kasunanan Surakarta. Naha midamel kaca-kaca bae bet dilaporkeun ka pamarentah pusat? Rupina kumargi Walanda hariwang boh bilih aya hal anu ngabahayakeun Walanda satu-kangeun midamel kaca-kaca. Kaca-kaca teh nembongkeun kajaya an, wibawa sareng komara Wira Tanu III di Cianjur. Kaca-kaca anu didamel di Cianjur mah ageung sareng sapertos benteng, henteu biasa sarta henteu saimbang sareng tahap kabupatian Cianjur harita.

2. Wira Tanu III nyuhunkeun ka Walanda (VOC) supados anjeunna dipasihan gelar "Pangerang Aria Depatty Amangcoerat Indator" (Pangeran Aria Dipati Amangkurat Di Datar). hartosna Wira Tanu III minangka Amangkurat atanapi nyamikeun anjeun sareng Amangkurat (I). Sakumaha anu parantos kauninga Amarg-kurat (I) teh sultan karajaan ageung Mataram, anu wilayah jaja-hanana ngurung sakuliah Jawa Barat iwal ti Ban ten. Walanda hariwang, hemar-hemir sarta ginggiapeun boh bilih isuk jaganing pageto Wira Tanu III leres-leres hoyong janten sapertos Amangkurat atanapi aya kahoyong kawasa sapertos Amangkurat. Katu-rug-turug Wira Tanu III ten liren-liren ikhtiar ngaageungan wilayah bawahanana sareng sering ngajengkeun pretensi daerah kawa-san kabupatian tatanggana. Kumargi kitu anu dikabulkeun teh mung gelar "Datar"-na bae, kitu oge elat {Wld = te laat, Ind = terlambat), anu nganggo gelar Datar mah sanes Wira Tanu III nanging putrana, nya eta Wira Tanu IV. Janten Wira Tanu IV mah gelarna teh Wira Tanu Datar 5).

3. Wira Tanu III mundut ka Walanda ( VOC ) supados Ci-tarum janten wates wilayah Cianjur. Ku jalan ieu anjeunna tiasa ngengingkeun satengahna ti Bandung sareng Karawang ditambih ku saparapatna ti Parakanmuncang.

Wira Tanu III keukeuh peuteukeuh nyuhunkeun ka VOC wates wilayah kabupatian Cianjur, pangpangna wates Cianjur sareng kabupatian Kampung Baru (Bogor) , Karawang, Bandung Parakanmuncang. Perlu kauninga yen wates anu disuhunkeun ku Wira Tanu III teh, dina kaayaan harita, ngaageungan wilayah Cianjur atanapi ngaalitan kawasan kabupatian tatangga. Ku margi5) Ku margi Wira Tanu IV disebat sarta nanggo getai Wka Tanu Datar (IV), janten Wira Tanu

III oge katelahna mah Wira Tanu Datar III dugi ka ayeuna. Nya kitu deui Wira Tanu I parantos biasa disebat Wira Tanu Datar I sareng II bae, sanaos dina mangsa arajijeunna mah gelar Datar teh teu acan aya sareng teu acan dianggo.

kitu ka VOC teu kinten ngabingungkeunana, kumaha piaeeunana. Cianjur dina mangsa Wira Tanu III, ku jasa anjeunna, kaayanana sarta legana henteu tebih ti wilayah Cianjur kiwari

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 83

Page 84: sejarah cianjur

Dina taun 1724 sabagian ti Kampung Baru (Bogor) sareng Sagara Kidul dipu-tuskeun lebet ka Cianjur.

Di payun parantos diterangkeun yen dina ahir mangsa kabu-patian Wira Tanu II aya paceklik meh di sadaya kabupatian di Jawa Barat. Paceklik di kabupatian Cianjur, ku jasana Wira Tanu HI, henteu parna sapertos di kabupatian sanes. Bupati sanes dina mangsa paceklik seueur anu kawalahan, hutangna ka VOC salaput hulu, nya eta hutang upeti sareng pajeg atanapi tambutan. Unggal taun bupati-bupati teh kedah ngintunkeuji pajeg sareng upeti ka Batavia sakalian sok rajeun balanja. Dina kaseepeun artos nga^ haja ku Walanda sok dipasihan nambut, lami-lami hutangna janten numpuk. Ari rahayatna mampuh keneh mah sokditeum-bleuhkeun ka rahayat, nanging dina rahayat oge parantos teu tiasaeun mayar pajeg langkung ti sasari kapaksa bupati ngaje-blug. Sababaraha bupati mah boboleh (Ind = angkat tangan, tidak sanggup lagi) ngajengkeun panuhun ka Walanda supados kabupatianana dilebur dihijikeun sareng kabupatian anu pa tape] wates. Walanda sok nyatujuan asal bupati anu bakal nampi kabupatianana sanggem mayar hutang bupati anu bade dihapus tea.

Pangpangna Wira Tanu III teh kawentar tiasa ngurus kebon kopi, boh anu anjeunna boh gaduhna rayat. Setoran kopi ka VOC kenging disebatkeun pangseueuma sareng panglancarna, ku Walanda oge dipuji. Atuh anjeunna kenging kauntungan agcung, sagala rupi lubak-libuk, Dina tahun 1726 aya rahayat newek Wira Tanu III ku condre6^ palebah patuanganana. Dalem nibuh tiwas harita kcneh dugi kana titis tulis dipundut ku nu Ka-gungan.6) Aya dna pamcndak ngeunaan ditclysanana Wira Tanu 111:

a) Dhclasanana Wira Tanu I I I dina mangsa ramena meiak kopi, mangsa scrah paksa kopi ka Wulanda- Bayaran kopi anu sakedahna I .17.50 ku Wira Tanu HI mung diba-ya 1.12.50. jjnten anu I'.S,- dianggo ku anjeunna. Ku lantaran kitu rahayat teh harontak dugi ka nelasan WITJ Tiinu III.

Ku margi pupusna Wira Tanu III teh ditelasan nganggo condre, anjeunna ti harita sok disebat "Dalem dicoiiare".

Wira Tanu III alias Raoen Ana Astramanggala atanapi Dalem Dicondre pupus dina taun 1726, dipendem di Pamoyanan caket makam ramana, Wira Tanu II. Janten bupatina anom keneh nya eta juswa 21 taun, pupusna oge henteu acan sepuh-sepuh teuing da ditelasan tea, nya eta yuswa 40 taun. Wira Tanu III ngantunkeun putra seueuma 7, digentos ku putra cikal jeneng-an Sabirudin.b) Hiji waktos, Wira Tanu III ngadangu, yen di Cikembar ay a htri gcutis kawanti-wanti sarta panics pisan upaini dipigarwa. Eta istri teh wastana Apun Gentay. Apun Gentay disaur, teu lami dongkap. Saleresna Apun Gentay teh paiantos papacangan ka urang Citeureup, kabupaten Bogor. Papacangan Apun Gentay nganteur ka Da-yeuh, Wira Tanu III nuju ay a di paseban Pamengkang. Dintun eta, Kemis tabuh 4 sonten, kaieresan nujutaya sasaha, Hulubalang sareng Panakawan oge suwung, nu aya mung Mas Purwa, saderek sarama Wira Tanu III. Wira Tanu III nuju calik dina katu\ Mas Purwa payuneunana, di handap. Teu lami dongkap phvarangan ti Gkemr bar, Apun Gentay sareng papacanganana. Piwaiangan mah ti payun, maksadna wa-wartos ka Wira Tanu III. Wira Tanu III sasauian: "Sina ka dieu awcwe teh, maneh mah jung batik deui". Piwaiangan teh henteu ncrangkeun yen Apun Gentay gaduh papacangan. Apun Gentay ka lebet, disarengan ku papacanganana, Wira Tanu III sasauran deui: "Ka dieu!". Apun Gentay nyaketan, papacangan Apun Gentay oge ngiring nyaketan. Wira Tanu III nyangki yen manchna bade sasalaman, atuh anjeunna nyodorkeun panangan tapi teu ningali ka manchna da ncutcup bac ka Apun Gentay. Teu antaparah deui, papacangan Apun Gentay rtewek Wiia Tanu III, palc-bah patuanganana pisan ku condre, nanging henteu tatu. Anjcuna sasauian ka Mas Purwa: "Nana teu katenjo eta j clem a nubles?" Saleresna ku Mas Purwa teh katingalieun, nanging anjeunna bati olohok mata simeuteun. Mas Purwa teu tega ningali sadcrck, teras nyuhunkeun dihapuntcn. Papacangan Apun Gentay ncwek deui, katilu kalina, lajeng lumpat, condre dicecckel. Mas Purwa ngudag, barang kaudag Mas Purwa

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 84

Page 85: sejarah cianjur

doubles bari lumpat, kcuna halisna nangin« ten tatiL Sababa-raha kali Mas Purwa ditublesan, keukeiih teu tcurak da anjeunna weduk. Ahtrna papacangan Apun Gentay katewak ku Mas Purwa, pakarangna di rob til, lajeng di-tigas beuhcungna dugi ka hulu misah jeung ba dan, 1 nggal para wargi fiwartosw ku Mas Purwa, sa day ana sa rum ping bari racng naungis. Wira Tanu III calik nyarando dina katil, anjeunna teu cmut. Lxbctanana kaiuar tina pauiangan, gctih hulobiiTjn teu liren4iien, Lajeng die and ak ka pad ale man. Anjeunna pupus tabuh 7 wengi. Ann nelasan, papacangan Apun Gentay tea, disercd ka ahtn-alun tcras dicacae. Nya ti harita Wira Tanu III teh disebat Aria Di Condre. Para Sepuli sasauran kku : "1>J-rengekeun barudak, incu, buyui jeung kabch katurunan, itiaraneli poma ulah mkah ka uiang Cikembar, jeung maraneh Salawasna kudu make pakarang condic" 1 i barita nepi ka ayeuna eta saur Sepuh teh ditumt. Geus 6 Bupati jeneng di Cianjur, Aii istri, anu janten marga eta kajadian, teu lami kataiajang udur cacar, teras maot.

Raden Aria Di Condre digentos k\i Raden Sabiiudin, putia cikalna. Anjeunna anu ngawitan piian nganggo gelai Adipati.

(leu teh carios Kanjeng Pancaniti, Raden Adipati Kusumaningrat, ku anjeun).Tina dua versi carios di luhur timbul pamendak, yen penjajahan Walanda (VOC> dina

mangsa kalungguhan Wira Tanu III parantos ngawitan mengpengan, rahayat diperes dipeureut, pelak paksa kopi nuju raramena. Rah ay at kabupaten sa-nes mah leuleus langlayeuseun, bu patina mopo seueur nu bobaleh, malah ay a anu mundut sup ados wjlayahna dilebetkeun ka kabupaten sanes, kabupatianana dibu-baikeun.

Di pengkereun pager palih length pernahna pangguyangan badak putih teh. Ayeuna oge sok aya cai nyangkrung keneh sanaos mung saeutik. Di sage-dengeun pangguyangan aya makam Nyi Raden Bode-dar, putu Ana Wira.Tanu Datar IV' Tanda X = batu tutup (tiung) pangguyangan Tan da XX = Hang nuju ka pangguyangan, liwat liang ieu tiasa katingali cai nyangkrung saeutik, cenah mah tara saat sanaos halodo.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 85

Page 86: sejarah cianjur

Upami dicipta rupina moal tebih ti kieu badak putih ten. Anu leu mah sanes badak putih Cianjur, na-nging aya di payuneun kantor Kotamadya Daerah Tingkat II Bandung. Mangga

taringali !

Pangguyangan Badak Putih, Kapengker mah aya tangkal ageung, mung ayeuna parantos runtuh ku angin ageung,

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 86

Page 87: sejarah cianjur

Tilas pangguyangan badak putih ti lebetna Dina tanda X aya cai tara saat sanaos halodo, nyangkrung kinten-kinten sabaskomeun.

Tali ieu walungan Cianjur tch, leresan kota Cianjur pi-san (kiwa-tengen sasak ka Sukabumi, dipotret usum halodo , ngocorna teras ka pengkereun kabupaten).

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 87

Page 88: sejarah cianjur

5, RADEN ADIPATI WIRA TANU DATAR IV(Raden SAB1RUDIN)

Regent: 1 7 2 7 - 1 7 6 1Wira Tanu III digentos ku putra eikal jenengan Raden Sabi-rudin ■) dina taun 1727.

DaJem kakoncara teu kinten takwana ka Allah swt. aliin sareng jcro dina elmu agama, pangaosan Se-ncn Kcmis di kabupaten tara pctot. Putra istri, jenengan Nyi Raden Mojanagara. nikahna ka sjekh Abdullah Rivai (Arab) ti Banten,Ti dicu Dalem kagungan putu 3 pameget sareng 2 istri. Anu pameget jenenganana di antawisna Aria Mangkupraja sareng Raden Muhamad Husen. Raden Muhamad Husen salajengna dijenengkeun Panghulu Gede Cianjur. Kapanghuluan teh harita mah hentcu diwaragadan ku pamarentah. Kaleresan putra istri Dalem Sabirudin, anu jenengan Nyi Bodedar, teu kinten kaya-na, anjeunna lajcng wakaf sababaraha puluh Ha tanah kanggo kaperluan kapanghuluan. Eta wakaf ayeuna masih aya kala-yan diurus ku hiji badan : Badan Wakaf Mesjid Agung, Cianjur. Nyi Raden Bodedar wafat sareng dimakamkeun di Cianjur ka-leresan di juru alun-alun sagedengeun tilas pangguyangan badak putih. Teu kinten wajarna upami ieu makam disaean, disaungan, dupi waragadna cekap tina hasil wakaf mangpuiuh^mluh Ha tanah tea.

Dina R.23 Juli 1726 ditetepkeun yen putra cikal Dalem1) Dina de Heaan, jilid I kaca 171 aya anu henteu cocog, nya eta Dipati Win Tanu .

Dalai IV teh disebat Adipati Moeghiedien (Muhyidin); dupi dina sajaiah Qkundul mah Raden Sabaiudin* Raden Muhidin mah putra cikal Raden Sab am din atanapi Adipati Wiia Tanu Datai V. Sawangsulna dina de Haan kaca eta keneh Adipati Wira Tanu Datar V disebat Raden Sabaiudin anu kedahna mah Raden Muhyidin, Mugi atos-atos, margi pahili.

Dicondre jenengan Raden Wiramanggala bakal iigagentos rama. Namung diangkatna janten regent dina R. 28 Januari 1727 ku margi kapameng diantoskeun kana sabada taun baru. Salujcngnu disebat Aria Wiramanggala dina R.13 Januari 1728, 24 Oklobirr 1730. Osok oge disebat Wira Tanu, upamina dina R.13 Nopcm-ber 1731, 15 April 1735. Nanging dina R. 15 Maret 1740 anjeun-na nganggo gelar Adipati Wira Tanu Datar. Janten numutkeun sajarah mah anu jenengan Wira Tanu Datar teh ngawitan ti Wira Tanu IV. Kumagi Wira Tanu IV sok disebat Wira Tanu Datar IV atuh anu ka-111, ka-Il sareng ka-1 oge dikumkeun janten Wira Tanu Datar. Nya dugi ka ayeuna kasebatna mah sadayana putra-putu Dalem Cikundul anu janten bupati disebat Wira Tanu Datar bae.Dina ieu naskah oge supados henteu kaliru urang anggo jenengan Wira Tanu Datar da aya cirina nya eta huruf Romawi anu aya dipengkerna (1,11,111 sareng saterasna).

Aya deui anu narik perhatosan nya eta gelar anu dianggo ti ngawitan Wira Tanu Datar IV, gelar Adipati sanes Aria. 2)

Anu ngalereskeun urusan .pamarentahan mah kapirama-na Wira Nata, kalungguhanana teh Patih. Dina waktos eta Wira Nata, nuju janten kapala (Wld = hoofd, fnd = kcpala, Snd = Umbul) di Jampang. Kabupaten Cianjur dina waktos harita kaaya-anana sae pisan. Wira Nata masih tetep Patih Cianjur, sanaos an-jeunna diangkat janten bupati di Kampung Baru (Bogor kiwari).

Adipadi Wira Tanu Datar IV pupus dina taun 1761, dimakamkeun di Pasarean Agung, kota Cianjur. Putra Adipati Wira Tanu Datar IV aya 11, anu cikal jenengan Raden Muhyidin, ngagentos rama janten bupati Cianjur.2) Gelar Aria, Adipati, Tumenggung atanapi Pangeran, sabada jam an VOC mah kedah digakuh

ku bupati anu mikahoyong. DigaJeuhna ti VOC teh tcu wudu aw is, rupina sa gala bae ku VOC mah diaitoskeun dap on ageung kauntunganana. Ku awis-awisna, aya oge bupati anu henteu ngagaleuh, tegesna henteu nganggo gelar. Aii ngagaleuh -na tiasa nungtut hiji-hrjL Nanging gelar Pangeran mah rada sesah dipeserna, kedah aya kasaluyuan ti Raja Walanda. Sapertos anu ka.unin.ga bupati nu nganggo gelar Pangeran mah ti kapengkei mung para

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 88

Page 89: sejarah cianjur

Bupati Sumedang munggaran, janten henteu sadayana. Rupina aya ti dituna (Wld = histoiisch) malah Geusan Ulun mah disebat , Prabu sanaos anjeunna bupati oge, atuh putra-putuna ngaianggo gelar Pangeran.

Masjid Agung Cianjur kiwan, Tanahna sareng waragad sadidintenna mall tina wakaf Nyi Ra- -den Bodcdar. Wakaf sanesna mangpuluh-puluh Ha sawah kanggo

kaperluati kapanghuluan ka-pengker.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 89

Page 90: sejarah cianjur

6. RADEN ADIPATIWIRA TANU DATAR V(Raden Muhyidin)

Regent : 1761 - 1776Wira Tanu Datar IV pupus dina taun 1761 (R. 11 Agustus 1761). Anjeunna digentos ku

putra cikal, jenengan Raden Muhyidin. Saparantos janten regent anjeunna nganggo gelar Adipati Wira Tanu Datar (V).

Kalangenan Wira Tanu Datar V teh sagala rupi seni budaya, sapertos penca — silat, anu dugi ka ayeuna aya keneh sarta teras mekar. Ka beh dieunakeun jago penca anu kawentar di antawisna Raden Ateng Alimudin, Bang Ma'rup, Bang Madi sareng Bang KarL Aya jago silat turunan Cikundul, jenenganana Raden Haji Ibrahim alias Raden Jayaperbata, putra Rajadireja, putra Aria Wiranagara (Aria Cikalong), putra Wira Tanu Datar VI. Makam Raden Haji Ibrahim pernahna di Cikundul, kalereun makam Dalem Cikundul.

Wira Tanu Datar V apuputra 17. Anu penting patalina sareng ieu naskah nya eta : I. Raden Noh, anu engkena janten Wira Tanu Datar VI; 2. Nyi Raden Tanjungnagara, anu nikah ka Aria Mangkupraja tea, putu Wira Tanu Datar IV ti Nyi Raden Mojana-gara. Nyi Raden Tanjungnagara apuputra 4 : a. Adipati Prawira-direja I, nu engkena janten Patih teras janten Bupati Cianjur, ngagentos Wira Tanu Datar VI; b. Nyi Raden Haji Suhaemi, c. Nyi Raden Mamah, d. Nyi Raden Geboy.

Putra Wira Tanu Datar ka-V sanesna aya anu jenengan Raden Natadigdja, apuputra Raden Haji Muhyi anu saterasna nga-rundaykeun para Panghulu pingpinan Agama di Cianjur sareng di Sukabumi, sapertos Raden Haji Sadikin, Raden Haji Isa, Raden Haji Hoesen, Raden Haji Djoewaeni, Raden Haji Mahmud. Sada-yana nyepeng kalungguhan Hoofd (Ind = Kapala) Panghulu di Cianjur/Sukabumi.

Wira Tanu Datar V wafat dina taun 1776, dipendem diPasa-rean Agung, kota Cianjur.

7. RADEN ADIPATIW1RA TANU DATAR VI(Raden Noh alias Wiranagara)

regent ; 1776- 1813Putra cikal Raden Muhyidin, anu jenengan Raden Enoh (nuju burey) alias Wiranagara,

ngagentos ramana dina taun 1776. Saparantos janten regent anjeunna oge nganggo gelar Adipati Wira Tanu Datar (VI), sapertos kaunggel dina R. 30 Desember 1777.

Kaayaan pamarentahan dina mangsa kalungguhan Wira Tanu Datar V, lancar. Kebon kopi di kabupaten Cianjur haiade, sawah ngalegaan, sanaos ay a oge nu nyebatkeun anjeunna kirang pirosea (Wld = on-verschillig). Anjeunna lami nyepeng kalungguhanana sarta janten regent pangsepuhna. Ku margi eta anjeunna diajenan sareng dipisepuh ku para regent sanesna di Priangan, babakuna ku margi aya oge regent anu kantos janten Cutak atanapi Um-bul anjeunna. Upamina, Surianagara alias Pangeran Koinel, regent Sumedang, anu engke kapayunna ngamumule Raden Abas, putra bungsu Wira Tanu Datar VI.

Wira Tanu Datar VI kagungan putra 4 : 1. Nyi Raden Meu-meut; 2. Raden Prawiranagara, nu sok disebat Aria Cikalong; 3. Raden Muhamad Tobri; 4, Raden Abas.

Raden Prawiranagara (dina de Haan disebat Wiranagara), cikal pameget, janten Kapala di Balubur. Saparantos Patih Mang-kupraja mundut liren, Prawiranagara drjantenkeun Patih (R. 20 Februari 1789). Anjeunna nganggo gelar Demang. Salajengnaanjeunna diangkat ngarangkep janten Cutak Jampang, Nanging anjeunna mundut liren tina eta dua kalungguhan (Patih sareng Cutak Jampang). Aria Cikalong teh kakoncara telenges, bengis, teu aya rasrasan ka jahni leutik, barangasan.1) Seueur jalmi anu rjid atanapi nyeri hate. Rupina sifat-sifat ieu anu janten halangan ka anjeunna dugi ka teu janten regent ngagentos ramana. Numut-keun Van Lawick, anjeunna kantos diolo supados munggah haji,

nanging sabada katohyan yen maksadna man supados anjeunna disingsalkeun tina kalungguhan regent upami ramana pupus, nya anjeunna mundut liren tina kalungguhan Patih sareng Cutak Jampang, dina taun 1802 (R. 16 April 1802). Lima taun ti harita, Aria Cikalong

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 90

Page 91: sejarah cianjur

dijenengkeun Cutak Cikalong sareng Cibalagung dina sasih Juni 1802 (R. 20 Januari 1807), sabada anjeunna mundut gelar Aria. Nya ti harita anjeunna nelah Aria Cikalong. Sanaos janten Cutak Cikalong sareng Cibalagung, nanging kanya-taanana mah anjeunna ngageugeuh kabupatian Cianjur salaku hiji bupati bae. Dumasar kana R. 18 Februari 1809 anjeunna diangkat jadi Patih, pikeun kadua kalina. Anjeunna kantos diusul-keun janten bupati Buitenzoig (Bogor), ku margi tiasa ngahadean deui kebon kopi di Cikalong, anu parantos dua taun kaluli-luli sareng ruksak. Namung eta usul teh teu disaluyuan ku VOC. Ikhtiar ramana supados anjeunna diangkat bupati Cibalagung, henteu hasil bae. Lajeng Aria Cikalong sakali deui mundut liren tina Patih, digentos ku Wiradireja (Tingali dina sub-Bab Prawi-radireja 1).1) Seucur carios rayat ngeunaan talajak Alia Cikalong, babakuna kabengisan, baiaitg-asan,

teu ay a rasrasan, katelengesanana, matak miris anu ngabdi, matak sungkan anu kumawula. Rupina mah bakat ku kacida pisan ngewana, carios kaawonan mah sok rajeun ditambihan sareng diageung-ageungkeun Eta bae upami aya hay am kongkorongok ngagokan anjeunna, ha yam teh kedab. ditewak teras di-bebekeun palebah pamalukna. Upami aya nu teu sopan atanapi culangung lan-taran ngaheot bad upamana, teu asa-asa deui miwarangan sup ay a biwirna digun-ting. Upami aya nu didudukuy ka payuneun gedongna, teu anggeus dicuplak tapi buukna dikerik digundulan. Upami aya anu lelewodeh dig awe di kebon kopi , hukumanana dipiwarang naek kana tangkal, nangkel dina dahan. Eta dahan teu euleum-euleum diiagaji, atuh nu nangkel teh ragiag, sakapeung mah suku atanapi leungeunna potong. Atanapi eta jalmi teh dipoe* di nu panas, tetas dikaiayapan sireum. Seueur-seueur deui dongeng talajakna Aria Cikalong, tungtungna matak imut. Jadi an aya budak kacida bengal atanapi telengesna teh sok disentak : "Kawas Aria Cikalong!" Lolobana mah sigana fit nan eta teh, Uuitaran katingal Alia Cikalong sok ngalajur napsu, galak sarta barangasan teuing. Da piiaku aii enyaan mah nepi ka ngagunting biwii batur pilakadar ngaheot, paling oge dt-sentak dihoak, mun teu kitu dijewer biwirna. Atuh anu teu nyuplak dudukuy, panginten digunting buukna.

Putra pameget nu kadua, jenenganana Natanagara. Anjeunna resep heureuy, banyol sareng ngabojeg. Waktos rakana mundut liren anjeunna mundut gelar Demang, supados diangkat Patih Cianjur sareng Cutak Jampang. Dina taun 1807 (R 20 January 1807), anjeunna diistrenan janten Demang sareng Cutak Jampang. Anjeunna sok disebat Raden Haji Muhamad Tabri.

Ku kaayaan dua putra pameget diluhur, Residen Macquoid nyebatkeun dina taun 1813?

yenrupina kabupatian Cianjur bakaJ dilajengkeun ku kulawargi anu landes, sanes ku putra. Residen Macquoid nyeratan yen Patih, Aria Wiranagara, mundut liren. Lajeng bae Wiradireja diangkat Patih Cianjur, dumasar serat kasaluyuan Pamarentah ping 1 Desember 1812. Wira Tanu Datar VI pupus taun 1813. Harita Raden Abas, putra bungsu Wira Tanu Datar VI, nembe yuswa 4 taun. Saparantos dikantun rama, Raden Abas dicandak ka Sumedang ku Surianagara, nu janten Bupati Sumedang. Kapengker waktos Wira Tanu Datar VI jumeneng keneh, Surianagara teh janten sala sawios Cutak di kabupatian Cianjur (Tingali sub-Bab Adipati Surianata Kusumah).

Parantos diterangkeun di payun, yen Wiradireja teh putrana Nyi Raden Tanjungnagara, rai Wira Tanu Datar VI. Ramana, nya eta Aria Mangkupraja, putrana Nyi Raden Mojanagara, putrana Wira Tanu Datar V (Sabirudin). Janten Wiradireja teh suan (kaponakan) Wira Tanu Datar VI (Enoh), kapiputu Wira TanuDatar V (Muhyidin). Saparantos janten regent anjeunna nganggo gelar Dipati Prawiradireja (I) (Tingali salajengna sub—Bab Adipati Prawiradireja I).

Sapupusna, Wira Tanu Datar VI henteu digentos ku putra nanging ku wargi anu landes. Rundayan Wira Tanu, Dalem Cikun-dul, anu janten Bupati (regent) kabupaten Cianjur mung dugi ka Dalem En oh, nya eta Aria Adipati Wira Tanu Datar VI.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 91

Page 92: sejarah cianjur

Gambar Aria Wira Tanu Da tar IV, rupina gar is ageung pangadeg Para Wira Tanu Da tar anu sanesna moal tebih. (Duka kengeng saha ieu gambar).

8. RADEN ARIA ADIPATI SURIANATAKUSUMAH(WIRA TANU DATAR VII)

(Raden Abas)regent: ± 1837 - 1871

(Bupati Umbangan, Salajengna Bupati Garut)

Raden Abas, putra bungsu Wira Tanu Datar VI, dirorokna ku bupati Sumedang, jenengan Pangeran Kusumah Dinata. leu teh etang-etang pamales budi Pangeran Kusuma Adinata ka ramana Raden Abas, nya eta Adipati Wira Tanu Datar VI. Nalika Pangeran Kusumah Dinata janten Cutak di kabupatian Cianjur, harita juju-lukna Raden Suranagara, Wira Tanu Datar VI seueur kasaenana ka anjeunna. Naon maigina atanapi kumaha kawitna Raden Sura-nagara aya di kabupatian Cianjur?

Raden Suranagara teh, nu kapayunna saparantos janten bupati nganggo gelar Adipati Kusumah Dinata, kasohoma mah Pangeran Koinel (janten bupati Sumedang 1791 - 1828), putrana Kusumah Dinata, putuna Dalem Adipati Surianagara, bupati Sumedang (1761 - 1765), alona Raden Ema alias Dalem Adipati Surialaga (II) nu kasebat Dalem Talun. Anu

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 92

Page 93: sejarah cianjur

janten bupati Sumedang harita jenengan Dalem Adipati Surialaga (I), ramana Raden Ema. Bupati Adipati Surialaga (I) pupus dina taun 1773, Raden Suranagara sareng Raden Ema teh aralit keneh. Hak kalungguhan bupati dicangking ku Adipati Wira Tanu Bay a, bupati Parakan Muncang. Adipati Wira Tanu Baya janten bupati Sumedang 1773 - 1775. Raden Suranagara nikah ka putra Adipati Wira Tanu Baya apuputra 3. Sanaos ka mantu, Adipati Wira Tanu Baya teh teu weleh risi kalungguhan bupati Sumedang direbut ku Raden Suranagara. Lajeng bae Raden Suranagara ditundung ti Sumedang, lolosna ka daerah Cianjur, nyingkur di kampung Kalapanunggal, distrik Surawenang (Ciciug). Nanging teu lami kapendak ku Raden Astra, padamel kultur kopi ti Cianjur, atuh teras dicandak ngadeu-heus ka Wira Tanu Datar VI. Ku Wira Tanu Datar diangken sae pisan, nanging anjeunna henteu calik di Cianjur, ngadon masantren di Kampung Ciajag, kinten 2^ KM ti dayeuh Cianjur. Raden Suranagara, anu engkena janten bupati Sumedang nganggo gelar Pangeran Kusumah Dinata> kakoncarana jenengan Pangeran Kornel, nikah ka Lenggang Kusumah, putra Lenggang Nagara, putra Tumenggung Natanagara, putra Dalem Dicondre (Wira Tanu HI). Janten Lenggang Kusumah teh rundayan Wira Tanu. An-jeunna putra kawalon Raden Rangga Gede, wadana Cikalong,

Teu iami ti harita, Raden Ema, putra cikal Adipati Surialaga I, anu kagungan hak ngagentos rama janten bupati Sumedang, nyusul ka Cianjur da sami ditundung ku Adipati Wira Tanu Baya, jalaran risi direbut kalungguhan bupati Sumedang. Raden Ema tumorojog sumping ka kadaleman. Ku Wira Tanu Datar VI ditampi sae pisan, teras didamelkeun janten panakawan. Lajeng anjeunna nyantri leket pisan, tara petot netepan di masjid. Ku Wira Tanu Datar VI ditikahkeun ka rakana nu benten ibu, jenengan Nyi Raden Siti Ampiya. Ti anjeunna, Raden Ema kagungan putra 3 ; a. Raden Amja alias Brata Surya, b. Nyai Raden Empok, c. Raden Atip alias Raden Suria Legawa, anu ngawakilan Bupati Sumedang dina taun 1834 nganggo gelar Tumenggung Suriadilaga (1834 -1836).

Raden Rangga Cede, Wadana Cikalong, mertua Raden Sura-nagara diangkat Bupati Buitenzorg (Bogor). Raden Suranagara ngagentos mertua, janten Wedana Cikalong. Ti Lenggang Kusumah, anjeunna kagungan putra 3. Nu kahrji, jenengan Raden Abdul, nu engkena janten bupati Limbangan, nganggo gelar Adipati Adiwgaya, Nu kadua, jenengan Raden Ewok, nu engkena janten bupati Sumedang, nganggo gelar Adipati Kusumah Yuda, ngagentos Pangeran Kornel (ramana). Nu katilu, istri jenengan Nyi Raden AJeng, nikah ka Adipati Wira Dadaha, bupati Suka-pura.

Adipati Wira Tanu Baya henteu lami jantenna bupati, anjeunna pupus taun 1775. Kalungguhan bupati Sumedang digentos ku Adipati Patrakusumah (1775 - 1791). Saparantos ieu bupati pupus, nu janten wakil bupati teh nya eta Aria Sacapati, Patih Sumedang harita. Patih Sacapati nyeratan ka Adipati Wira Tanu Datar VI, mundut supados Raden Suranagara diusulkeun ku Wira Tanu Datar ka Pamarentah, diangkat bupati Sumedang. Harita Raden Suranagara nuju janten Wadana Cikalong. Adipati Wira Tanu Datar ngusulkeun ka Pamarentah, usulna disaluyuan. Raden Suranagara, Wadana Cikalong, diangkat bupati Sumedang ngang-go gelar Pangeran Kusumahdinata, kakoncarana mah Pangeran Kornel(1791 - 1828).

Wangsul deui ka Raden Abas, nu dikantun pupus ku rama taun 1813. Anjeunna yuswana nembe kinten-kinten 4 taun. Pangeran Kusumah Dinata mundut ka Adipati Prawiradireja I, supados Raden Abas diwidian calik di Sumedang, Kinten taun 1820, Raden Abas angkat ka Sumedang. Saparantos savawa, anjeunna nikah ka wargi Pangeran, jenengan Nyi Raden Purnama, putra Aria Jayanagara, putu Adipati Adiwgaya, bupati Limbangan. Keur burey bupati Limbangan teh jenenganana Raden Abdul, anjeunna putra Pangeran. Janten Nyi Raden Purnama teh buyut pangeran Komel.

Aria Jayanagara teh Patih Limbangan, ari Raden Abas mah Wadana Pasanggrahan, nganggo gelar Raden Wiranagara. Kinten taun 1830 — 1831, Adipati Adiwjjaya, bupati Limbangan, pupus. Anjeunna digentos ku putra, nya eta Aria Jayanagara. Anjeunna nganggo gelar Tumenggung Kusumah Ningrat. Raden Abas, anu parantos gentos jenengan janten Raden

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 93

Page 94: sejarah cianjur

Wiranagara, ngiring ngang-srod janten Patih Limbangan, ngagentos mertua Aria Jayanagara. Anjeunna nganggo gelar Demang.

Dina taun 1833, Adipati Kusumah Yuda, bupati Sumedang, pupus. Bupati Limbangan, Tumenggung Kusumah Ningrat, ngalih ka Sumedang. Anjeunna nganggo gelar Adipati Kusumah Dinata (Dalem Alit, 1833 - 1834). Raden Abas alias Demang Wiranagara, Patih Limbangan, ngangsrod deui bae, ngagentos mertua janten bupati Limbangan, anjeunna nganggo gelar Tumenggung Jayaningrat. Teu lami puseur kota Limbangan narikolot, kara-mean ngised ka Garut, hrji afdeling enggal. Garut janten puseur kota, bupatina oge ngalih ka Garut. Nairn kabupatian ngiring robin, janten kabupatian Garut, tug dugi ka ayeuna. Gelar Raden Abas gentos deui, janten Adipati Suria Nata Kusumah. Anjeunna henteu nganggo gelar Wira Tanu Datar, sanaos putra Wira Tanu Datar VI oge. Ku margi kitu gelar Wira Tanu Datar VII dilang-kung bae. Anjeunna puputra 13, nanging nu dicarioskeun dina ieu naskah mah 3, putra nu sanesna tiasa ditingali dina Silsilah Wira Tanu (Datar ) :

a. Raden Jenon, putra cikal, nu engkena ngagentos ramajanten bupati Garut;

b. Raden Jayadiningrat, putra kadua, Wadana Wanaraja,pupus mayunan Raden Jenon, puputra di antawisna :Raden Jayadiningrat, Wadana Jampang; Raden Danuningrat, Asesor Garut;Raden Surianingrat, Camat sadang, apuputra di antawisna Drs. Bayu Surianingrat (Nu nyusun ieu naskah).

c. Nyi Raden Rajakusumah (Nyi Raden Rajaretna), nikahka Raden Suria Nata Legawa, Patih Sukabumi. Puputra :1. Raden Aria Adipati Suriakartalegawa I, bupati Garut;2. Raden Aria Adipati Suria Nata Atmaja (Raden Abas), bupati Cianjur ka-14

(1934 - 1943). Raden Abas ten bupati Cianjur pamungkas jaman penjajahan Wa-landa (Hindia Walanda),

9. RADEN ADIPATIWIRA TANU DATAR VII(Raden Jenon)

regent: 1872 - 1916 (Bupati Garut)

Putra cikal Aria Adipati Suria Nata Kusumah, putra Adipati Wira Tanu Datar VI, anu janten bupati Garut nanging henteu nganggo gelar Wira Tanu Datar, jenenganana Raden Jenon. Sa-parantos janten bupati anjeunna nganggo gelar Wira Tanu Datar (VIII). leu Wira Tanu Datar teh rundayan lempeng Wira Tanu di Cianjur, nanging kalungguhan bupatina di Garut.

Nalika Aria Adipati Wira Tanu Datar VIII pupus, ^utra pa-meget, jenengan Raden Bamas, kalungguhanana wadana, henteu tiasa ngagentos rama jeneng bupati Garut. Wartosna mah ku margi anjeunna kantos ngabedil badak, anu harita parantos dila-rang ku Pamarentah teu kenging diboro sumawonna dipaehan. Raden Bamas dihukum dicabut hakna janten bupati Garut.1)

Wira Tanu Datar VIII apuputra 22, istri - pameget (Tingali Silsilah Wira Tanu), nanging ti nu sakitu seueurna teh henteu aya anu janten bupati Garut, ngagentos rama. Kalungguhan bupati Garut diteraskeun ku wargi caket, nya eta Aria Adipati Suria Karta Legawa. Di payun parantos disigeung, yen Suria Nata Kusumah (Wira Tanu Datar VII) puputra 13, di antawisna istri jenengan Nyi Raden Rajakusumah (Rajaretna). Anjeunna nikah ka Raden Suria Nata Legawa, putra Raden Haji Musa, panghulu Garut. Rajaretna, rai Wira Tanu Datar VIII, apuputra : I. Aria

1) Dugi ka ayeuna oge larangan moro sarta maehan badak teh masih keneh, nanging fm^jakal sok aya bae nu jail, leukeun maksa maehan badak. Eta cenah kulit, babakuna cula badak teh matih pisan ICCUT ropa-rupa panyakit, sarta mahal haigana. Badak nu aya di Indonesia,

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 94

Page 95: sejarah cianjur

eiuana ngan hlji, seueurna kantun pupuluhan, di sadunya mung aya di mang wungkul. Ku maigi kitu pery^gi dgagi ulah dugi ka tumpur, undang-undang kedah dilaksanakeun, nu ngaiexnpakn* Icedah dihukum add] "teu pOih butu."

Adipati Suria Karta Legawa (I), nu janien bupati Ganit ngagenius jeng uwa; 2. Aria Adipati Suria Nata Atmaja (Raden Abas), nu j an ten bupati Cianjur. leu panggentosan kalungguhan bupati teh sami sareng di Cianjur, nalika Wira Tanu Datar VI pupus, digentos ku Aria Adipati Prawiradireja I, kaponakan Wira Tanu Datar VI ti raina, jenengan Nyi Raden Tanjungnagara.

Wira Tanu Datar VIII pupus taun 1916, dipendem di peng-kereun masjid Agung Garut, di tempat nu sami sareng ramana.

10. RADEN ARIA ADIPATI PRAWIRADIREIA I(Raden Wiradireja) regent : 1813 – 1833

Dina taun 1813 Aria Wiranagara, putra cikal Aria Wira Tanu Datar IV, nyuhunkeun liren tina kalungguhan Patih Cianjur, rupina bae ku margi anjeunna ngaraos yen teu aya harepan pitia-saeun atanapi pibakaleun janten regent, ngagentos ramana. Ku Wira Tanu Datar VI, kahoyong Aria Wiranagaia teh ditedunan, nanging anjeunna kedah ngintun serat ku anjeun ka Pamarentah. Teu aya sanes boh bilih kapayunna aya gantar kakaitan, ma'lum talajak Aria Cikalong, nu ti kapengker teu acan robih sasieur, telenges, bengis, galak sarta teu aya rasrasan.

Aria Wiranagara liren, digentos ku Raden Wiradireja. Wiradireja teh suan (kaponakan, kapiputra) Wira Tanu Datar VI, janten sanes ami sanes, estu wargi caket putra rai istri nu jenengan Tanjungnagara, nu nikah ka Aria Mangkupraja, putra Nyi Raden Mojanagara, rai Wira Tanu Datar V (Dalem Muhyidin).

Teu lami Wira Tanu Datar VI teu damang repot, Ti Residen aya serat, naroskeun saha pigentoseun anjeunna upami anjeunna dugi kana titis tulis, mulih ka jati mulang ka asal. Anu diusulkeun ku Wira Tanu Datar VI teh dua calon, nya eta Raden Wiradireja, Patih Cianjur, sareng regent Buitenzorg (Bogor). Tilu sasih ti harita Wira Tanu VI pupus. Para sesepuh Cianjur, sapertos Raden Haji Jayanagara, Raden Mohamad Husen (Panghulu Cianjur), Raden Haji Natanagara, Raden Aria Wasitareja, ditambih ku sekertaris Priesje (aos : Prisye), ngayakeun musyawarah. Kaputusanana, ngusulkeun Raden Wiradireja, Patih Cianjur, supados nyepeng kalungguhan regent Cianjur ngagentos Wira Tanu Datar VI. Lajeng bae ngintun serat ka Pamarentah. Residen Macquoid ngusulkeun supados Raden Wiradireja, Patih Cianjur, diangkat regent. Calon saurang deui nu dipajengkeun ku Wira Tanu Datar VI, nya eta Aria Wiranata, regent Buitenzorg (Bogor) teu disalujuan dialih-keun. Dumasar kana disposisi ping 18 April 1813, Raden Wira Direja diangkat regent Cianjur. Din a akta ping 18 April 1813 keneh anjeunna mundut gelar Tumenggung Wiradireja. Salajeng-na numutkeun akta ping 1 Maret 1816 anjeunna nganggo gelar Adipati Prawiradireja (I). Wira Tanu Datar VI ngantunkeun sambetan, seueurna kirang-langkung F 100.000,- (F = Rp. Wa-landa). Sakitu teh kanggo harita mah teu kinten seueurna, nan-gjng ku Prawiradireja I eta sambetan teh dilunasan, dan puguh anjeunna mah sugih mukti, rea ketan rea keton. Nanging aya syarat, nya eta sagala rupi barang anu aya di kadaieman kedah dipasihkeun ka Prawiradireja I janten kagungan anjeunna. Ku Pamarentah disaluyuan.

Adipati Prawiradireja I nyepengna kalungguhan regent Cianjur salami 20 taun, 1813 - 1833. Anjeunna janten regent henteu dugi ka pupusna. Pupusna mah dina taun 1834. Saparan-tos liren tina regent anjeunna calik di caket Kaum (Jalan Mesjid kiwari), anjeunna sok disebat Dalem Sepuh.

Dina mangsa kalungguhan Adipati Prawiradireja I aya sawatara kajantenan penting mangrupi robihan dina tata pamarentahan jero nagara, di antawisna :

a. taun 1795 penjajahan VOC wekasan, ku margi VOC boboleh ka Pamarentah Karajaan Walanda, teu wasa deui ngadeg alias bangkrut, hutangna salaput hulu.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 95

Page 96: sejarah cianjur

Sagala rupi raja-kaya, hutang katut wilayah anu dicangkingna, nu diaku janten milikna, diserenkeun ka Pamarentah Karajaan Walanda. Ti harita Indonesia ngawitan janten wilayah jajahan Karajaan Walanda, dingaranan Nederlands Oost — Indie, dipondokkeun Nederlands Indie, langkung pondok deui : N.I. Dina basa Sunda mah : Hindia Walanda (Ind = Hindia Belanda). Sanaos kitu ari keur urang mah, bangsa Indonesia, hartosna teh sami bae sareng di-jajah ku Walanda. Penjajahan Walanda ngawitan 1619, taun direbutna Jayakarta ku VOC, sarta dianggap goni-mahjadi milikna sorangan, Dumasar kana katerangan di luhur, Adipati Prawiradireja I teh regent kahjji Cianjur nu diangkat dina mangsa Hindia Walanda.

b. saleresna aya robihan kakawasaan di Hindia Walanda anu nembe ngadeg, nya eta ayana mangsa panyelang ku Inggris (1811 - 1816), Gubemur Jenderalna : Raffles.Jenenganana kakoncara dina widang pajeg, Desa sareng tutuwuhan. Nanging dina taun 1814 oge wilayah Hindia Walanda teh parantos ngawitan diserenkeun deui ka Karajaan Walanda.

c. ti taun 1816 sareng salajengna Indonesia aya deui dina mangsa Hindia Walanda.Adipati Prawiradireja I puputra 39, nanging nu bade dica-rioskeun dina ieu naskah mah

mung dua : 1. Raden Tumenggung Wiranagara, kumetir kultur kopi, sareng Raden Rangga Kusumah-ningrat, K3fc Cianjur.

11. RADEN TUMENGGUNG WIRANAGARA ngawakHan regent : 1833 — 1834

Nalika Adipati Prawiradireja I janten regent, nu janten Residen jenenganana Holmberg. Dina taun 1833 Adipati Wiradireja I mundut liren, lajeng anjeunna calik di caket Kaum Cianjur. Anjeunna ngajengkeun Raden Tumenggung Wiradireja kanggo gentos anjeunna janten regent Cianjur. Nanging Residen Holmberg henteu nyaluyuan, rehna Raden Tumenggung Wiradireja teh kakoncara seneng ngaben, moro sareng ngala lauk kayaning marak, lintar sareng sajabina. Holmberg gaduh maksad regent Limbangan ka Cianjur. Adipati Prawiradireja I ngeukeuhan, ahirna Holmberg ngemut deui. Raden Tumenggung Wiradireja janten oge diangkat, namung ngawakilan (Wld = waamemend) regent, kalayan per-jangjian upami anjeunna dina lebet dua taun tiasa suhud dina darnel, anjeunna bakal diangkat regent nu wajar sarta dipaparinan gelar Adipati. Nanging Raden Tumenggung Wiradireja teu tiasa ngantunkeun kalakuan anu kirang sae, padamelan sadidintenna bubujeng sareng ngala lauk deui bae. Samalih dina hiji dinten anjeunna ngantunkeun wilayah tanpa idin, dina dinten eta teh aya lini ageung pisan, anjeunna inggis gunung Gede bitu sarta walungan Cianjur caah lahar. Ping 14 Oktober 1834 Raden Tu-menggung Wiranagara, dilirenkeun, dibenduan ku rama, Adipati Prawiradireja I, ku margi dianggap ngalalaworakeun padamelan sareng kirang tanggung jawab ka ray at.1) Kalungguhan regent Cianjur lajeng dicepeng ku Aria Kusumahningrat, raina benten ibu. Saparantos liren, Tumenggung Wiradireja teh calikna di beh tonggoh, ku margi eta sok disebat Dalem Tonggoh.

1) Pieunteungan ka sugri nu masih kagungan kalungguhan, supados tetep tiasa nempatkeun kepentingan pribadi sahandapeun kapentingan rayat sareng nagara. Dina men dak nu lepat jeroning ngalakonan padamelan kedah ngageunggeureuh-keun atanapi ngahukum kalawan adil, teu pilih kaxDi, teu "pilih buJu," sanaos ka putra kakasih pisan, sakumaha nu dilakukeun ku Aria Adipati Prawiradireja I ka putrana, Tumenggung Wiranagara, nu "justru" nuju diuji-coba kanggo nye-peng kalungguhan regent.

SilsilahBayubud.Blogspot.com Page 96

Page 97: sejarah cianjur

IX RADEN ARIA ADIPATIKUSUMAHNINGRAT(Dalem Pancaniti)

regent : 1834 – 1862

Ping 14 Oktober 1834, Tumenggung Wiranagara liren tina kalungguhanana ngawakilan regent, digentos ku rai benten ibu, jenengan Aria Kusumahningrat. Keur bureyna mah jenenganana teh Raden Hasan. Saparantos janten regent anjeunna nganggo gelar Adipati Kusumahningrat. Anjeunna tara calik di kadaleman, nanging di wangunan tambihan, nu harita mah disebat *'pancaniti" (Wld = paviljoen). Ku margi eta anjeunna sok disebat Dalem Pancaniti bae.

Kalangenan anjeunna teh seni, budaya sareng agama. Dina agama, sanaos bade mapakan ramana, Adipati Prawiradireja I, anjeuna henteu nembongkeun, sumawonna ujub. Di kadaleman geiar sababaraha parangkat gamelan boh degung, boh pelog sa-lendro, ditambih kacapi, suling sareng saron. Adipati Kusumahningrat nu ngadamel tembang Cianjuran, nu ayeuna mah janten tembang Sunda, ditembangkeun di sakuliah Tatar Sunda. Lalaguan sareng dangdinganana oge ngarang ku anjeun. Tara lami deufli ari ngarang teh, samalih sok ban diantosan ku nu bade diajar tembang di pendopo.1) Anjeunna midamel kamus Malayu (kiwari mah Indonesia) - Sunda, estu karangan ku anjeun diserat ku anjeun. Salian ti eta, anjeunna nyerat sajarah Wira Tanu Datar, dugi kana mangsa anjeunna janten regen*

L ) Ku scneng-senengOi. Jtana seni, Dalem Pancaniti mah ari ngarang lagu teh tara lami, tiasa diantosan ku nu bade diajar tembang di pendopo. Pananganana, nu sabeulah ngagilir-gilir susur (da seneng nyusui), nu sabeulah deui mah kana kacapi atanapi saron, milari sora. Ari rengse, harita keneh dipasihkeun ka anu ngantos di pendopo. Wartosna mah, samalih upami bade nepangan geuteuha, Dalem Istri Ageung, nu calik na di kadaleman, anjeunna sok nyerat an heula. Eta serai teh didangding. Serat salamina diwaleran, nanging henteu ay a katerangan didangding henteuna mah. leu aya dangdingan serat kenging Dalem Pancaniti ku anjeun (Kenging nyutat tina Mangle no. 175, karangan Gendxajana) : ''inanti: Serat sayoga kahunjuk, rung pangkon Dalem Dipati, sesekar erof

ermawar, acina gambir malati, mustikarung pagulingan, in ten komalaratnadi.Engkang dek aya piunjuk, manawi bahan katampi, maksad Engkangrek nepangan, ka puputon sanubari, mugi enggal diwalonan, diantot di Pancaniti.

Aria Adipati Kusumahningrat, Dalem Pancaniti, puputra 19. Di antawisna aya nu jenengan Karnaen, nya eta eyangna Siti Chodijah Machtum, nu ngarang rupi-rupi buku Sunda. Adipati Kusumahningrat pupus dina taun 1862, dipendem di Pasaiean Ageung, kota Cianjur.

Page 98: sejarah cianjur

Sanaos dangdut lebet ka kampung, musik barat ear di kota, ari cianjuran mah tetep nanjung, luhung sareng agung, ditembang tara sembarangan.

leu teh "Piala Pancaniti," kanggo juara pasanggiri Seni Mamaos Cianjuran, disayagikeun ku Rukun Warga Cianjur di Jakarta. Seni Mamaos Cianjuran teh ngarupikeun sari tina seni Tembang Sunda, nu diwangun ku seni vokal sanesna, nya eta "Ciawian" sareng "Cigawiran." Tatabeuhanana mung kacapi lulugu, kacapi rincik sareng suling, Dina tembang Sunda ditambih ku rebab, kanggo laras salendro. Mamaos Cianjuran man tara nganggo laras salendro. Dina musik Barat, mamaos Cianjuran teh kalebet kana "klasik." Tangtosna oge Seni Mamaos Cianjuran, asalna ti Cianjur, karya cipta para seniman kabupaten Cianjur! diluluguan ku Bupatina, ti ngawitan jaman para Bupati nu nganggo gelar Wira Tanu Datar. Disampumakeun sarta mekama pisan mah dina mangsa kalungguhan Bupati Raden Adipati Aria Kusu-mahningrat, nu kawentar disebat Dalem PancanitL

Ngamumule supados langgeng dimamaoskeun Seni Mamaos Cianjuran ngarupikeun kawajiban para waiga Cianjur hususna, Sunda umumna. Salah sahiji cara biasa nu efektif dina raraga ieu, nya eta ngayakeun pasanggiri. Nu parantos mah pasanggiri teh diayakeun 3 taun

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 98

Page 99: sejarah cianjur

sekali. Lucuna teh ami janten juara dina pasanggiri kahiji bet sanes ti Cianjur.

R.A.A. KUSUMANINGRAT (DALEM PANCANTTI)

Regent Ciatyur 1834 - 1862R.A.A. PRAW1RADIREJA II 1862 - 1910.

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 99

Page 100: sejarah cianjur

13. RADEN ARIA AD1PATI PRAWIRADIREJA II (Raden Alibasah)regent : 1862- 1910

Parantos diterangkeun, yen Dalem Pancaniti teh puputra 19. Putta pameget pangageungna jenengan Raden Wildan, pupus burey keneh. Raina Raden Wildan jenengan Raden Anhar Suria-ningrat janten Wadana Peser (Warungkondang kiwari), nanging anjeunna sapertos parantos papastenna mung dugi kana pangkat Wadana. Anu diangkat kana regent ngagentos rama, Dalem Pancaniti, bet putra katilu, Raden AJibasah. Sanaos kitu, jeng raka, Raden Anhar Surianingrat, henteu ngaraos rengat manah, suma-wonten sirik, tetep bae patalina sapertos biasa, rai-raka tara aya pacengkadan.

Saparantos jumeneng regent, Raden Alibasah nganggo gelar Aria Adipati Prawiradireja (II). Nalika anjeunna jumeneng regent wates wewengkon pamarentahan seueur robihna, di antawisna robihna kawadanan Cikole janten kabupaten Sukabumi dina taun 1921.

Aria Adipati Prawiradireja II puputra 4 : 1. Raden Prawira-diningrat, 2. Nyi Raden Ajeng Cicih Wiarsih, 3. Nyi Raden Ajeng Widarsih, 4. Raden Alibasah, Nanging waktos ramana pupus (1910) mung kantun Nyi Raden Ajeng Cicih Wiarsih, bae. Para putra sancsna parantos ngantunkeun ti payun. Ku margi Kitu garis rundayan Wira Tanu, nu ngageugeuh dayeuh nyepeng kalungguh-an regent, diselang ku rundayan saluareun Cianjur. Aht keneh oge, Nyi Raden Ajeng Cicih Wiarsih, parantos ditikahkeun ka Raden Muharam Wiranatakusumah, Camat Cibeureum, rundayan Dalem Gajah, Bandung. Raden Muharam Wiranatakusumah langsung janten bupati Cianjur, dina taun 1912, nganggo gelar Aria Adipati.

Antawis taun 1910 - 1912 kalungguhan regent diwakilan ku Raden Demang Natakusumah, Patih Cianjur,

Nyi Raden Ajeng Cicih Wiarsih henteu puputra ti Raden Muharam Wiranatakusumah. Sawatara waktos ti harita anjeunna pipisahan. Ari Aria Adipati Wiranatakusumah ngalih, j an ten regent Bandung. Lajeng Nyi Raden Ajeng Cicih Wiarsih teh nikah deui sareng Raden Mas Ngabei Moh. Yakin, putra Bupati Bon-dowoso. Sanaos kitu anjeunna sanes kawit Jawa Timur, nanging Madura. Ti anjeunna, Nyi Raden Ajeng Cicih Wiarsih puputra 5 : pameget 2, istri 3. Di antawis para putrana teu aya anu nyepeng kalungguhan/didamel dina ka-pamong-prajaan, nanging dina jaman perjoangan perang Kamerdikaan dugi ka rengsena, para putra pamegetna aktif berjoang dina kalangan katentaraan, samalih dugi ka kenging pangsiun pisan dina pangkat Brigadir Jendral.1)1) Tetela "patriotism e" para karuhun Cianjur teh tees sarta tea luntut tug dugi ka ktwari Boh

randayan Cikundul boh warga Cianjur, sasarengan berjoang, tah pati jiwa taga, nyekel sabuk milang tatu, maynnan panarajang Walanda anu hoyong \vangsul deui ngajajah. Sanaos berjoangna di Cianjur nu dibela sarta dipertahan-keun sanes Cianjur sapadaleman baheula, nanging sakuliah lemah cai, Indonesia kiwari, nagara Kesatuan Repubhk Indonesia. "Indonesia tetep meidika atawa ajur lebur tuturnpuran," kitu hohoakna para nonoman Oanjur dina ngabela kamerdikaan lemah cai, Indonesia.

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 100

Page 101: sejarah cianjur

(Ti kenca ka katuhu) Raden Demang Natakusumah (Patih Cianjur), Asisten Residen R.A.A. Prawiradireja II, Residen Priangan. Nu marendeko mah para Wadana sa-kabupaten Cianjur. Pilarian bae bilih kaleresan ay a nu kagungan rama, aki atanapi buyut."Seragam" tiarita kanggo pamong-praja tch sarwa ludeung, nganggo udeng.

(ti kenca katuhu) Regent Sumedang, R.A.A. Wira Tanu Datar VIIIR.A.A. Prawiradireja II, regent Manonjaya, regent Bandung.

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 101

Page 102: sejarah cianjur

14. RADEN ARIA ADIPATI SURIADININGRAT regent : 1920 - 1932Saparantos Aria Adipati Wiranatakusumah ngalih, janten regent Bandung,

kalungguhan regent Cianjur dicepeng ku Aria Adipati Suriadiningrat (1920 - 1932), putra Aria Adipati Suria-nataningrat, regent Lebak, putu Raden Moh. Musa. Anjeunna masih rundayan keneh Wira Tanu. Janten Aria Adipati Wiranata-kusumah mah kenging disebatkeun nyelang.

Aria Adipati Suriadiningrat, henteu digentos ku putra, na-nging ku Aria Adipati Suria Nata Atmaja. Sateuacan anjeunna digentos, diwakilan heula ku Raden Sunarya, Patih Cianjur harita, nu kapayunna janten regent Ciamis (1932 - 1934).

15. RADEN ARIA ADIPATI SURIA NATA ATMADJA regent: 1934 - 1943Aria Adipati Suriadiningrat digentos ku Aria Adipati Suria Nata Atmaja dina taun

1934, saparantos kalungguhan regent dfcepeng (diwakilan) ku Raden Sunarya, Patih Cianjur salami dua taun. Anjeunna sok disebat Dalem Abas bae, jenengan sa-teuacanna janten regent, Anjeunna teh regent pamungkas, nu jumengna dumasar kana turunan, nya eta rundayan Wira Tanu Datar.

Dina mangsa kalungguhan Aria Adipati Suria Nata Atmaja (1934 _ 1943) teh, der kajantenan Perang Duma II. Balatantara Jepang narajang ka mana-mana, jiga kuda leupas ti gedogan. Dae-rah-daerah jajahan Inggris, Perancis, Portugis, Cina sareng saja-bina, mung sakeak-sakeak diiebutan teras "diduduki." Hindia Walanda oge teu kalangkung. Balatentara Jepang torojog tanpa larapan, dongkapna mah lumah-lameh, samalih ngangken "saudara tua" sagala. Dina kanyataanana mah "pendudukanana" teh peu-heur pisan, rayat oge mani rabet sarta balangsak. Geus kitu papas-tenna, Jepang teh henteu lami ngereh nagara urang, kabujeng dipeu-peuh puhu ceulina, diragragan bom atum di Hiroshima. Teu mangkuk 2 dinten lajeng serah bongkokan ka tentara Sekutu (Amerika Serikat saparakancana). Dina ping 17 Agustus 1945 nagara Kesatuan Republik Indonesia diproklamirkeun.

Raden Aria Adipati Abas Soeria Nata Atmadja puputra 6, istri 5 pameget 1. Di antawis para putrana teu aya anu nyepeng pada-melan atanapi kalungguhan di kalangan Pamong Praja, nanging dina waktos perjoangan fisik perang kemerdikaan Nagara Republik Indonesia mah sadayana ngiring berjoang bakti ka Lemah Cai.

CIANJUR KIWARITutur catur para karuhun, urang cekapkeun ka dieu bae, urang tutup ku Cianjur kiwari

etang-etang sapu nyere pegat simpay.Cianjur kiwari sanes leuweung luwang-liwung, eta rnahjaman

baheula, sasatoan leuweungna oge henteu aya. Urang Cianjur ayeuna henteu kantos terangeun badak komo deui badak putih anging kantun tapakna, kitu oge cenah pacenah-cenah ti kapungkur dugi ka ayeuna. Wartosna badak kiwari nyedek ka kulonkeun,di Ujung kulon kantun sababaraha hiji. Supados ulah dugi ka tumpur pisan, sanes kawajiban urang Cianjur bae, nanging sakumna bangsa Indonesia wajib ngaraksa miara badak eta anu mung aya di urang henteu aya di nagara lian mah.

Cianjur kiwari, sawahna upluk aplak, beasna kawentar ka mancanagara. Seni budayana teu kantun penca-silat bela-diri Cikalong sareng Cimande, tembang Cianjuran sareng lalaguan degung mekar henteu pareum, sanes bae di Cianjur nanging di sakuliah tatar Jawa Barat kiwari.

Cianjur kiwari soson-soson dina pahgwangunan keur ngang-srodkeun taraf hirup masyarakat, Pamarentah sareng Nagara. Kawajiban warga Cianjur sadaya, nyinglar panyawat narikolot ku ngawangun saeutikna sataun sakali dina mangsa Hari Jadi Cianjur.

Tutup anu kapicatur Pungkas anu kacarita Muga kaala buahna Mugi katarik hasilna Cianjur langgeng nanjung Tetep

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 102

Page 103: sejarah cianjur

pada rnikatineungTeundeun di handeuleum sieum Tunda di hanjuang siang Paranti nyokot ninggalkeun . . . .

TAMBIHAN:1. Silsilah WIRA TANU DATAR2. Rengrengan para Bupati Cianjur3. Rengrengan Pangurus YAYASAN WARGI CIANJUR

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 103

Page 104: sejarah cianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 104

Page 105: sejarah cianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 105

Page 106: sejarah cianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 106

Page 107: sejarah cianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 107

Page 108: sejarah cianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 108

Page 109: sejarah cianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 109

Page 110: sejarah cianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 110

Page 111: sejarah cianjur

Silsilahbayubud.blogspot.com Halaman 111