edu 3105 teknologi dalam pengajaran dan pembelajaranamaljaya.com/guru/pismp/edu 3105/bab 2-reka...

EDU 3105 Teknologi Dalam Pengajaran dan Pembelajaran

1

BAB 2: REKA BENTUK PENGAJARAN

2.1 Pendahuluan

Perkembangan teknologi pendidikan sebagai sistem pengajaran dan reka bentuk

pengajaran bermula pada awal tahun-tahun 1960-an dan 1970-an, yang menambah

dimensi baru kepada komunikasi media dan juga teknologi dalam pendidikan. Teknologi

ini berlandaskan kepada keyakinan bahawa manusia dan bukan manusia boleh

membentuk satu keperluan pengajaran yang berkesan. Berdasarkan kepada

pandangan tersebut, teknologi pendidikan bukan sahaja menjadi medium kepada

komunikasi pengajaran tetapi juga menjadi pendekatan yang lebih bersistematik untuk

mereka bentuk, membangunkan dan menyampaikan pengajaran.

2.2 Pengertian dan Konsep Reka Bentuk Pengajaran

Rekabentuk merupakan proses menentukan keadaan untuk pembelajaran. Unsur ini

terdiri daripada analisis keperluan, sintesis, reka bentuk, blueprints dan penilaian

(Driscoll, M., 1998). Proses reka bentuk pengajaran berasaskan jejaring yang lengkap

terdiri daripada tiga fasa iaitu rekabentuk, pembangunan dan penyampaian (Driscoll,

M., 1998).

Dick & Reiser (1989) memberi pengertian reka bentuk merupakan “Suatu proses

sistematik untuk mereka bentuk, membangun, melaksana dan menilai pengajaran”.

Manakala Richey (1986) pula menyatakan reka bentuk pengajaran adalah “Sains untuk

mencipta spesifikasi pengajaran dengan terperinci untuk pengembangan, penilaian dan

penyelenggaraan suatu keadaan yang boleh memudahkan pembelajaran sesuatu unit

pelajaran tidak kira kecil atau besar dalam sesuatu mata pelajaran”. Secara khususnya,

reka bentuk pengajaran menetapkan apa yang hendak diajar atau diukur serta diuji dan

bagaimana proses pembelajaran itu berlaku sehingga objektif tercapai. .

Suatu aktiviti penting yang mesti dilaksanakan dalam pendidikan dan latihan adalah

proses penyampaian atau pengajaran. Setiap proses penyampaian atau pengajaran

perlu mempunyai matlamat yang nyata dan jelas dan boleh dicapai. Matlamat ini akan


2

tercapai sekiranya ianya mempunyai perancangan yang lengkap dan sistematik di

mana hasil pembelajaran dapat diukur. Dengan yang demikian, reka bentuk

pengajaran merupakan satu catatan lengkap menunjukkan bahawa proses pengajaran

dan pembelajaran boleh berlaku dengan terancang dan teratur.

Model-model reka bentuk pengajaran yang lain adalah seperti;

• Model ASSURE

• Model ADDIE

• 9S Gagne Events

• Dick & Carey

• Water Fall

• ARCS Model of Motivational Design (Keller)

• Kemp Design Model

• Organizational Elements Model

2.3 Peranan Dan Kepentingan

Terdapat banyak model reka bentuk pengajaran tetapi secara amnya terdapat 6

perkara asas:

i. Menentukan keperluan pelajar

ii. Menentukan matlamat dan objektif

iii. Membina prosedur penilaian

iv. Mereka bentuk dan memilih strategi penyampaian

v. Mencuba sistem pengajaran

vi. Menilai keseluruhan sistem

Gustafon (1991) telah membahagikan model-model itu kepada 3 tumpuan:

i. Model berorientasikan bilik darjah

ii. Model berorientasikan produk

iii. Model berorientasikan sistem

Kegunaan reka bentuk pengajaran

i. Untuk menghasilkan pengajaran yang berkesan. Dick and Reiser (1989),

“Pengajaran yang berkesan membolehkan pelajar memperolehi

kemahiran, pengetahuan dan sikap yang diharapkan”.


3

ii. Membantu mewujudkan keyakinan, kepercayaan dan perasaan hormat

pelajar terhadap pengajar, sekaligus membantu pembinaan disiplin yang

positif.

Proses reka bentuk pengajaran merupakan satu proses yang sistematik yang

merangkumi tiga peringkat yang penting iaitu penentuan objektif, perancangan

pengajaran dan pembelajaran dan penilaian serta refleksi pengajaran dan

pembelajaran. Ia menterjemahkan prinsip-prinsip umum pengajaran dan pembelajaran

kepada bentuk perancangan bahan dan penyampaian penbelajaran. Dengan lain

perkataan, ia merupakan satu proses menyediakan panduan merancang dan

mengendalikan pengajaran yang memerlukan penggunaan media pengajaran.

Reka bentuk pengajaran telah wujud empat dekad dahulu dan kini terdapat banyak

jenis model reka bentuk pengajaran. Walau bagaimanapun, terdapat enam perkara

asas dalam sesuatu proses pengajaran iaitu:

i. menentukan keperluan murid

ii. menentukan matlamat dan objektif

iii. membina prosedur penilaian

iv. mereka bentuk dan memilih strategi penyampaian

v. memcuba sistem pengajaran

vi. menilai keseluruhan sistem

Terdapat reka bentuk pengajaran yang berskala besar dan kecil. Gustafon (Wah Wan

Ali et al. 2008) telah membahagikan model kepada 3 tumpuan:

i. model berorientasikan sekolah

ii. model berorientasikan produk

iii. model berorientasikan sistem

Tujuan utama reka bentuk adalah untuk menghasilkan satu pengajaran dan

pembelajaran yang berkesan. Mengikut Dick dan Reiser (Wah Wan Ali et al.2008).,


4

pengajaran yang berkesan membolehkan murid memperoleh ilmu dan kemahiran,

selain daripada sikap yang diharapkan. Satu pengajaran yang berjaya mampu menarik

perhatian dan menaruh penghormatan murid terhadap pengajar. Secara tidak langsung,

ia membantu menghasilkan guru yang kompeten dan dedikasi serta inovatif.

2.4 Model-model Reka Bentuk Pengajaran (ADDIE)

Model ASSURE

A – Analyze learner (analisis pelajar)

S – State objective (nyatakan objektif)

S – Select method, media and materials (pilih kaedah, media & bahan

U – Utilize media and materials (gunakan media dan bahan)

R – Require learner participation (dorong penglibatan pelajar)

E - Evaluate and revise (nilai dan semak)

Model ASSURE merupakan model reka bentuk berasaskan bilik darjah. Ia dipelopori

oleh Heinich et. Al (Wah Wan Ali et al.2008). Ia mendapatkan namanya hasil akronim

huruf awal A.S.S.U.R.E.

Ia melibatkan enam langkah, iaitu analisis ciri-ciri murid, nyatakan objektif pengajaran

dan pembelajaran, pilih strategi, teknologi dan media bahan yang sesuai, gunakan

teknologi, bahan dan media pengajaran dan pembelajaran tersebut, libatkan murid

dalam proses pembelajaran,dan nilai serta semak semula keberkesanan pengajaran

dan pembelajaran.

A Analyse

S State


5

S Select

U Utilise

R Require

E Evaluate

2.2.1.1 Analyse learner (Analisis murid)

Sebelum memulakan sesuatu pengajaran dan pembelajaran, guru perlu mengetahui ciri-

ciri umum murid seperti umur, darjah/tingkatan, latarbelakang murid , tahap sosio

ekonomi dan lain-lain lagi. Melalui rekod murid dan berinteraksi secara langsung dengan

murid, guru boleh memperoleh maklumat yang lengkap mengenai seseorang murid.

Melalui cara-cara ini, guru dapat menggunakan teknologi yang bersesuaian dan

menyediakan bahan dan media pengajaran berdasarkan pengalaman lepas murid.

Di luar negara seperti Amerika Syarikat, guru-guru wajib mengetahui keperluan setiap

orang murid seperti tahap penguasaan murid, pengetahuan lepas murid supaya mereka

dapat merancang reka bentuk pengajaran yang bersesuaian dengan tahap penguasaan

murid yang terdiri daripada pelbagai jenis gaya pembelajaran dan akhirnya tercapai

objektif pengajaran yang ditetapkan. Pendek kata guru perlu mengetahui sejauh mana

pengetahuan lepas telah dikuasai oleh murid dan mengaitkan dengan pengajaran yang

akan disampaikan nanti. Guru boleh menjalankan ujian pra ke atas pengetahuan lepas

murid.


6

Setiap murid mempunyai gaya pembelajaran tersendiri. Ada murid yang suka belajar

secara bersendirian, ada yang suka berbincang dengan kawan atau secara

berkumpulan, ada yang suka belajar di kawasan yang sunyi dan tenang, ada yang suka

belajar di kawasan terang, ada yang suka belajar dengan adanya iringan muzik, ada

yang suka belajar melalui pemerhatian dan membuat kajian dan sebagainya.

Gaya pembelajaran merujuk kepada trait psikologi seseorang murid memproses,

mentafsir, mengumpul maklumat terhadap pengetahuan dan kemahiran dan seterusnya

bertindak balas dengan persekitarannya. Ia merujuk kepada cara yang paling berkesan

seseorang murid menguasai pembelajaran. Mengikut model Dunn&Dunn (Wah Wan Ali

et al. 2008) , stail pembelajaran merujuk kepada bagaimana seseorang murid

memproses maklumat dan mengekalkan maklumat baru melalui lima ransangan iaitu

persekitaran, emosi, sosial, fisiologi dan psikologi. Mengikut model Honey & Mumford

(Wah Wan Ali et al. 2008)., stail pembelajaran ialah penerangan sikap dan tingkahlaku

yang diamalkan oleh seseorang murid terhadap cara belajar masing-masing.

Pengetahuan tentang gaya pembelajran murid membolehkan guru mengendalikan kelas

dengan lebih berkesan dan berjaya dalam proses pengajaran dan pembelajaran.

2.2.1.2 State objectives (Nyatakan objektif pengajaran dan pembelajaran)

Pembelajaran membawa perubahan dari segi penguasaan pengetahuan, kemahiran dan

tingkah laku. Seperkara itu, apa yang dipelajari itu perlu mempunyai objektif yang jelas

dan konkrit supaya objektif pembelajaran dapat diukur pada akhir proses pengajaran


7

dan pembelajaran. Contohnya, „pada akhir pengajaran dan pembelajaran, murid dapat

menyenaraikan lima contoh haiwan bertulang belakang.‟

Penyataan objektif pembelajaran perlu eksplisit dan jelas. Ia dapat membantu guru

menilai sejauh manakah objektif pembelajaran atau kemahiran yang telah ditentukan

dapat dikuasai oleh murid. Pengubahsuaian ke atas kaedah atau strategi boleh

dilakukan sekiranya objektif tidak tercapai.

Penyataan objektif dapat membantu guru mengukur perubahan tingkah-laku ke atas

murid dan murid patut mengetahui apakah harapan guru terhadap mereka. Penggunaan

istilah yang menunjukkan perubahan tingkah laku adalah penting. Antaranya perkataan

yang sesuai ialah melabelkan, membanding bezakan, menyenaraikan, menyebut,

mengkategorikan, merumus, menyelesaikan masalah.

Penyataan objektif membantu guru juga dalam pemilihan kaedah, bahan dan media

pengajaran serta teknologi yang akan digunakan dalam proses pengajaran dan

pembelajaran.Apakah tahap pencapaian minimum yang boleh digunakan untuk

mengukur perubahan tingkah laku seseorang murid?

Tahap pencapaian minimum ini merujuk kepada darjat ketepatan, kuantiti dan kualiti

serta tempoh masa yang ditetapkan. Penulisan tahap pencapaian boleh ditulis dalam

bentuk kuantitatif dan kualitatif. Penulisan bentuk kuantitatif boleh dijelaskan dengan

penggunaan angka, peratusan dan skor mentah. Contohnya, di akhir pengajaran dan

pembelajaran, murid boleh „menjawab lapan daripada sepuluh soalan objektif‟.

Penulisan kualitatif pula sukar diukur kerana kriteria susah ditentukan.


8

Objektif pengajaran dan pembelajaran dapat dikategorikan kepada tiga domain yang

utama iaitu:

domain kognitif (keupayaan berfikir)

domain efektif (sikap dan perasaan)

domain psikomotor (kemahiran fizikal) dan domain interpersonal

2.2.1.3 Select technology, strategies, media and materials (Pilih teknologi, kaedah

media dan bahan yang sesuai)

Terdapat empat langkah dalam proses ini iaitu:

menentukan jenis teknologi yang sesuai digunakan

memilih kaedah yang sesuai untuk pengajaran dan pembelajaran

memilih format media yang sesuai ke atas kaedah yang dipilih

memilih, mengubahsuai dan mereka bentuk media yang dipilih

2.2.1.3.1 Menentukan jenis teknologi yang sesuai

Pemilihan penggunaan teknologi seharusnya berdasarkan kepada ciri-ciri murid dan

gaya pembelajaran murid. Pada masa yang sama juga, guru perlu memikirkan

kemudahcapaian bahan/resos yang hendak digunakan. Kriteria kefleksibelan teknologi

perlu dipertimbangkan berdasarkan aktiviti yang akan dijalankan. Penggunan teknologi

komputer sesuai diaplikasikan untuk aktiviti projek, pembentangan, simulasi dan

sebagainya.

2.2.1.3.2 Memilih kaedah

Sekiranya ditanya, apakah kaedah yang paling sesuai digunakan dalam satu proses

pengajaran dan pembelajaran guru? Jawapannya ialah lebih daripada satu kaedah.

Tiada satu kaedah khas yang digunakan untuk setiap peringkat perkembangan

pengajaran. Kaedah simulasi, lakonan boleh digunakan semasa set induksi. Kaedah


9

sumbangsaran boleh digunakan semasa guru mengemukakan satu-satu soalan dan

meminta murid menjawab. Setiap saranan jawapan akan diterima tanpa bantahan

daripada guru. Kaedah latihtubi boleh digunakan untuk memperkukuhkan sesuatu

kemahiran baru yang telah disampaikan oleh guru. Pemilihan kaedah hendaklah

diasaskan kepada objektif pengajaran, pengetahuan sedia ada murid, ciri-ciri murid

dan gaya pembelajaran murid.

2.2.1.3.3 Memilih format media dan bahan sumber

Format media merujuk kepada bagaimana bentuk maklumat dipaparkan. Contoh

format media seperti gambar, slaid, peta, lukisan, transperansi, bahan tiga dimensi

seperti papet, wayang kulit, boneka, akuarium, klip video, audio, pakej persembahan

multimedia dan lain-lain lagi.

Pemilihan format media hendaklah berdasarkan domain objektif, kumpulan murid,

pengalaman murid, dan bentuk maklum balas yang akan dihasilkan.

Bahan sumber pengajaran dan pembelajaran merujuk kepada isi pelajaran yang

menjadi fokus pembelajaran. Bahan sumber ini boleh dalam bentuk petikan, teks,artikel

dan sebagainya.

Kriteria pemilihan bahan sumber boleh dibahagikan kepada tiga jenis iaitu:

menggunakan bahan sumber yang tersedia ada

mengubah suai bahan sumber yang ada

mereka bentuk bahan sumber yang baru

2.2.1.3.4 Memilih, mengubahsuai dan mereka bentuk media yang dipilih

Sekiranya anda menghadapi masalah kekurangan bahan media ataupun media yang

dipilih kurang sesuai untuk proses pengajaran dan pembelajaran, anda boleh mereka


10

bentuk semula media yang dipilih atau menghasilkan media baru.

Terdapat tujuh perkara yang perlu diambil kira, iaitu:

objektif

kumpulan sasaran murid

masa

kos

fasiliti

kemahiran/kepakaran teknikal

peralatan yang diperlukan

Pemilihan bahan sumber yang tersedia ada perlu mengikut beberapa kriteria seperti

di bawah.

Menepati kurikulum

Maklumat tepat, boleh dipercayai dan terkini

Bahasa yang jelas dan mudah difahami

Menarik minat dan mencetuskan motivasi murid

Menarik penglibatah murid

Mempunyai kualiti

Ada bukti tentang keberkesanan penggunaan

Bebas daripada bias

Mempunyai panduan penggunaan/ manual penggunaan

2.2.1.4 Utilize technology, media and materials (Gunakan teknologi, bahan dan media

pengajaran dan pembelajaran tersebut)

Penggunaan bahan sumber perlu tepat pada tempat dan masanya. Sebelum

penggunaan, pastikan anda semak langkah-langkah seperti di bawah:


11

semak bahan sumber sebelum digunakan di dalam kelas.

sediakan bahan untuk penggunaan di dalam kelas

sediakan persekitaran untuk membolehkan pengguanan yang optimum

sediakan murid dari segi emosi dan fizikal untuk mendapatkan manfaat daripada

bahan sumber

sediakan pengalaman pembelajaran untuk murid

2.2.1.5 Require learner participation (Libatkan murid dalam proses pembelajaran)

Guru boleh merancangkan sesi pengajaran-pembelajaran yang melibatkan murid

melalui kaedah berpusatkan murid. Contoh aktiviti berpusatkan murid seperti

menyediakan projek. Ini akan dapat memotivasikan murid dan membolehkan guru

memgukur perubahan tingkah-laku murid.

2.2.1.6 Evaluate and revise (Nilai serta semak semula keberkesanan pengajaran dan

pembelajaran)

Penilaian semasa dan selepas pengajaran dan pembelajaran membolehkan guru

membuat penambahbaikan dan pembetulan serta menjalankan tindakan susulan yang

sesuai melalui amalan refleksi.

Melalui refleksi, guru perlu melihat semula sejauh manakah perancangan, pelaksanaan

pengajaran, objektif pengajaran dan perubahan tingkah laku murid tercapai? Melalui


12

proses ini guru dapat menyediakan pembelajaran yang lebih berkesan dan bermutu

pada masa akan datang.

Model ADDIE

Model ini menjadi asas kepada kebanyakan model reka bentuk.Kebaikan model ini

ialah penambahbaikan yang berterusan boleh dibuat berasaskan maklumat yang

dikumpul. Ia juga menjimatkan masa kerana masalah dapat diatasi sebaik sahaja

dikenalpasti. Ia mendapatkan namanya hasil akronim huruf awal ADDIE.

A Analysis

D Design

D Development

I Implementation

E Evaluation

2.4.1.1 Analysis Phase (Peringkat Analisis)

Guru perlu kenal pasti sasaran kumpulan murid, ciri-ciri pembelajaran murid, objektif

pengajaran, tempoh masa yang digunakan, strategi pengajaran yang dipilih dan

pengalaman lepas murid.


13

2.4.1.2 Design phase (Peringkat Reka Bentuk)

Tumpuan akan diberikan kepada perancangan pengajaran dan pembelajaran,

penentuan objektif pembelajaran, penyampaian isi kandungan, alat pentaksiran yang

akan digunakan, pemilihan jenis media yang sesuai dan juga latihan pengukuhan dan

pengayaan yang akan diberikan ke atas murid mengikut tahap penguasai kemahiran

yang telah disampaikan.

2.4.1.3 Peringkat Perkembangan

Peringkat ini melibatkan pemilihan isi kandungan dan penggunaan teknologi.

2.4.1.4 Peringkat Implementasi

Ia melibatkan keseluruhan proses pengajaran- pembelajaran iaitu daripada

pemahaman tentang kurikulum, penentuan hasil pembelajaran, pemilihan strategi

pengajaran, pemilihan media pengajaran, penggunaan alat pentaksiran yang sesuai

dan bentuk ujian.

2.4.1.5 Peringkat Penilaian

Merangkumi dua bahagian iaitu penilaian formatif dan penilaian sumatif. Penilaian

formatif dijalankan di sepanjang proses pengajaran dan pembelajaran dan penilaian

sumatif akan dijalankan pada penghujung penggal persekolahan dalam bentuk ujian

untuk domain kognitif dan bertujuan untuk mendapat maklumbalas daripada murid.

2.5 Reka Bentuk Mesej


14

Media pengajaran memainkan peranan yang sangat penting dalam reka bentuk

pengajaran. Media inilah yang menjadi perantara di antara penyampai mesej dan

penerima mesej. Mengikut Asociation for Educational Communication and Technology

(AECT)2004) (Wah Wan Ali et al.2008) , media ialah segala bentuk atau saluran yang

digunakan untuk menyampaikan pesanan. Media di sini membawa maksud

penyamapaian pengajaran-pembelajaran.

Justeru, segala media dalam bentuk audio, video, grafik, suara dan bahasa

penyampaian guru adalah digolongkan dalam kategori media pengajaran.

Mengikut Torkelson (Wah Wan Ali et al. 2008)., media boleh dibahagikan kepada tiga

komponen iaitu:

Mesej

Bentuk mesej

Saluran mesej


15

Rajah 4: Konsep Media Torkelson (1972)

i. Mesej

Mesej

Bentuk mesej

Saluran mesej


16

Mesej ialah isi kandungan yang hendak disampaikan oleh penyampai. Mesej boleh

dalam bentuk makluman, motivasi, peringatan, bahasa isyarat dan sebagainya.

ii. Bentuk mesej

Merujuk kepada persoalan bagaimana mesej disampaikan. Ia boleh dalam bentuk

gambar, jadual, carta, simbol, pengumuman, dan sebagainya.

iii. Saluran mesej

Merujuk kepada alat fizikal yang digunakan untuk menyampaikan sesuatu mesej .

Mesej boleh disampaikan dalam bentuk elektrikal, mekanikal, digital dan sebagainya.

Contoh alat yang boleh digunakan termasuklah radio, televisyen, projektor „Overhead‟,

projektor, LCD camera digital, video camera dan sebagainya.

Dalam proses pengajaran-pembelajaran, reka bentuk mesej memainkan peranan yang

penting kerana ia memastikan mesej yang disampaikan oleh guru difahami oleh

penerima/murid. Penggunaan media perlu bersesuaian dengan pengalaman lepas murid

untuk mempercepatkan penyampaian mesej.

Menurut Edgar Dale (Wah Wan Ali et al. 2008) , murid mempelajari sesuatu kemahian

baru melalui pengalaman konkrit. Dengan adanya pengalaman langsung, iaitu murid


17

sendiri yang melalui proses perbuatan, proses mengamati, akhirnya murid akan

berjaya mentafsirkan maklumat yang abstrak ke bentuk konkrit.

Sekiranya murid itu mempelajari sesuatu kemahiran baru melalui bahasa verbal sahaja,

maka semakin sedikit pengalaman yang dilaluinya. Secara ringkasnya, media yang

sesuai digunakan dalam pengajaran-pembelajaran bermula daripada pengalaman

langsung hingga ke penerangan verbal. ( rujuk Rajah 5)

Rajah 3: Kon Pengalaman Edgar Dale (Wah Wan Ali et al. 2008)

RUMUSAN

Simbol verbal

Simbol visual

Melihat gambar pegun

Melihat gambar bergerak

Menonton televisyen pendididkan

Pameran

Membuat kajian tindakan

Tunjuk cara

Melakonkan

Mereka pengalaman tiruan

Mendapatkan pengalaman langsung/sebenar


18

Guru perlu merancang reka bentuk pengajaran supaya pengajaran guru akan menjadi

lebih teratur dan sistematik. Pemilihan jenis reka bentuk pengajaran amat penting

kerana ia akan menjamin pencapaian objektif iaitu murid telah menguasai kemahiran

dan adanya berlaku perubahan tingkah laku.

BIBLIOGRAFI

Newby, T.J., Stepich, D.A., Lehman, J.D., Russell, J.D. (2006). Educational technology

for teaching and learning. Merrill Prentice-Hall.

Noriati A.Rashid, et. al. (2009). Teknologi dalam pengajaran dan pembelajaran. Shah

Alam: Oxford Fajar.

Wah Wan Ali et al. (2008). HBEM3103. Prinsip teknologi pengajaran. Kuala Lumpur:

OUM.


19

edu 3105 teknologi dalam pengajaran dan pembelajaranamaljaya.com/guru/pismp/edu 3105/bab 2-reka...

Documents