buku pelajaran tik smp-mts kl viii

BUKU PELAJARAN TEKNOLOGI INFORMASI & KOMUNIKASI Untuk SMP / MTs Kelas IX

BUKU PELAJARANTEKNOLOGI INFORMASI & KOMUNIKASI

Untuk SMP / MTs Kelas IX

Kata PengantarBuku pelajaran TIK (Teknologi Informasi dan Komunikasi) untuk SMP/MTs berbasis FOSS (Free/Open Source Software) ini disusun berdasarkan kurikulum pendidikan nasional KTSP (Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan). Penerbitan buku ini diharapkan dapat melengkapi koleksi buku-buku sekolah elektronik yang telah diterbitkan Departemen Pendidikan Nasional dan didistribusikan melalui web http://bse.depdiknas.go.id.

Perangkat lunak atau program komputer yang digunakan sebagai bahan pembelajaran di buku ini berlisensi bebas atau merdeka, lisensi yang menjadi ciri khas perangkat lunak FOSS. Para guru dan siswa dapat memperoleh semua program yang digunakan dalam buku ini tanpa harus membayar lisensi kepada pembuatnya. Perangkat lunak FOSS seperti sistem operasi Linux dan aplikasi OpenOffice dapat diperoleh dengan cara men-download dari Internet, meng-copy CD yang disertakan dalam buku atau majalah, atau membeli dari penyedia CD/DVD lainnya.

Buku yang diterbitkan oleh Kementerian Negara Riset dan Teknologi ini disusun oleh para pengajar dan penulis yang telah lama berkecimpung di dunia pendidikan maupun dunia kepenulisan buku-buku TIK. Sebagian besar materi yang terdapat di buku ini telah digunakan di laboratorium komputer pada beberapa SMP yang dikelola oleh Divisi Pendidikan Sekolah LP3T-NF (Lembaga Pendidikan dan Pengembangan Profesi Terpadu – Nurul Fikri).

Rangkaian buku TIK untuk SMP/MTs berbasis FOSS ini terdiri atas 3 judul sesuai dengan kelas dan semester.

Buku kelas VII semester I membahas pengenalan teknologi informasi dan komunikasi dan operasi dasar

komputer, sementara semester II membahas perangkat keras dan perangkat lunak. Buku kelas VII semester I membahas penggunaan perangkat lunak pengolah kata, sementara semester II membahas pengolah angka atau lembar kerja (spreadsheet). Buku kelas IX semester I dan II membahas pemanfaatan internet.

Kami ucapkan terima kasih kepada semua pihak yang telah membantu penyusunan dan penerbitan buku ini.

Kami menunggu kritik dan saran Anda demi penyempurnaan buku ini dan buku-buku lain yang akan kami susun untuk mencerdaskan generasi muda bangsa Indonesia. Kritik dan saran dapat dikirim melalui email ke alamat [email protected].

Jakarta, April 2009

1


Daftar Isi

KATA SAMBUTAN .................................................................................................................... iii

KATA PENGANTAR ................................................................................................................. v

PETUNJUK PENGGUNAAN BUKU ........................................................................................ vi

DAFTAR ISI ............................................................................................................................. x

BAB 1

Perangkat Lunak Pengolah Kata ............................................................................................. 1

Peta Konsep............................................................................................................................... 3

Mengenal Perangkat Lunak Perangkat Kata ...................................................................... 4

A. Menu, Toolbar dan Ikon Pada Program OpenOffice.Org Writer .......................................... 8

B. Menggunakan Keyboard dan Mouse .................................................................................. 15

C. Menggunakan Menu dan Ikon Pada OpenOffice.Org. Writer ............................................. 17

D. RANGKUMAN............................................................................................................................ 22

GLOSARIUM ............................................................................................................................ 23

EVALUASI ............................................................................................................................... 24

BAB 2

Membuat Dokumen Sederhana ................................................................................................ 27

Peta Konsep............................................................................................................................... 28

Membuat Dokumen Baru ..................................................................................................... 29

A. Mengatur Format Halaman .................................................................................................. 32

B. Format Paragraf ................................................................................................................... 35

C. Menggunakan Header dan Footer ....................................................................................... 38

D. Menyimpan Dokumen .......................................................................................................... 41

E. Mencetak Dokumen ............................................................................................................. 42

F. RANGKUMAN............................................................................................................................ 43

2


GLOSARIUM ............................................................................................................................ 44

EVALUASI ................................................................................................................................ 45

BAB 3

Berkreasi Dengan OpenOffice Wrriter .................................................................................... 47

Peta Konsep ............................................................................................................................. 48

Membuat Poster ................................................................................................................... 49

A. Membuat Artikel ................................................................................................................... 67

B. Membuat Daftar Menu ......................................................................................................... 75

C. RANGKUMAN........................................................................................................................... 84

GLOSARIUM ............................................................................................................................. 85

EVALUASI ............................................................................................................................... 86

BAB 4

Tabel dan Grafik ...................................................................................................................... 89

Peta Konsep............................................................................................................................... 90

Membuat Tabel .................................................................................................................... 91

A. Menyajikan Data dengan Grafik .......................................................................................... 103

B. RANGKUMAN............................................................................................................................ 113

GLOSARIUM ............................................................................................................................. 114

EVALUASI ................................................................................................................................ 116

EVALUASI SEMESTER I ......................................................................................................... 118

BAB 5

Perangkat Lunak Pengolah Angka ........................................................................................... 121

Peta Konsep............................................................................................................................... 122

Mengenal Perangkat Lunak Pengolah Angka ...................................................................... 123

A. Menu, Toolbar dan Ikon pada OpenOffice.Org. Calc ........................................................... 129

3


B. Menggunakan Menu dan Ikon pada OpenOffice.Org Calc ................................................. 135

C. RANGKUMAN............................................................................................................................ 142

GLOSARIUM ............................................................................................................................. 143

EVALUASI ..................................................................................................................... 144

BAB 6

Bekerja dengan OpenOffice.Org Calc ...................................................................................... 147

Peta Konsep.............................................................................................................................. 149

Memasukkan Data ............................................................................................................. 150

A. Memformat Kolom dan Baris ................................................................................................ 157

B. Memformat Sel dengan tipe data yang sesuai ................................................................... 166

C. Format Halaman .................................................................................................................. 173

D. Menyimpan Lembar Kerja .................................................................................................... 179

E. Mencetak Lembar Kerja ....................................................................................................... 183

F. RANGKUMAN............................................................................................................................ 186

GLOSARIUM ............................................................................................................................. 188

EVALUASI ................................................................................................................................ 190

BAB 7

Bekerja dengan Formula ............................................................................................... 193

Peta Konsep............................................................................................................................... 194

Membuat formula ................................................................................................................. 195

A. Menggunakan fungsi statistika.............................................................................................. 202

B. Menggunakan fungsi matematika ....................................................................................... 205

C. Fungsi Teks .......................................................................................................................... 208

D. Menggunakan Fungsi Logika ............................................................................................... 224

E. RANGKUMAN............................................................................................................................ 234

4


GLOSARIUM ............................................................................................................................. 235

EVALUASI ................................................................................................................................ 236

BAB 8

Mengelola Data dengan OpenOffice.Org Spreadsheet ........................................................... 239

Peta Konsep.............................................................................................................................. 240

Mengurutkan Data ................................................................................................................ 241

A. Menyaring Data ................................................................................................................... 246

B. Menyajikan Data dalam bentuk grafik ................................................................................ 249

C. RANGKUMAN........................................................................................................................... 255

GLOSARIUM ............................................................................................................................ 256

EVALUASI ................................................................................................................................ 257

EVALUASI SEMESTER 2 ......................................................................................................... 259

DAFTAR PUSTAKA .................................................................................................................. 263

INDEX........................................................................................................................................ 264

Lampiran .................................................................................................................................. 266

5

buku pelajaran tik smp-mts kl viii

Documents