6762

eşiyanKUR398.

2095667TIG

 n n a s d İ I F n g r î s

m m ş T m

Nave pirtûke: 6762 Gotinen peşiyan Amadekar : Amed Tîgrîs Weşanxane : Rewşen Çapa yekem : Gıdan 2001

Çapdarî : Çapxaııe Eragco Tel./Fax :0032-89 51 il 51-2

Arned Tîgrîs û Weşaneıı Rewşen Fridhenısgatan 15, 3 İr.112 40 Stockholm Tel-Fax: 0046-8-6523429 ISBN : 91-88-444-78-3

Li ser gotineıı peşiyan û ve berhevokc çend gotin

Girîııgî û pewîstiya gotinen peşiyanKurd ji gotinen peşiyan re “gotinen mezinan, pcyven peşiyan, got­

inen bav Cı kalan, metelokeıı kürdi,” û “Penden kürdi” jî dibejin.Gotinen peşiyan di wejeya kevn a dev kİ de cîhekî girin g digirin. E w

berhemen kolektîv en hezar salan in. Dîrok, felsefe û sosyolojiya eivate ne, Bi zanebûna gotinen peşiyan mirov di derbareye çanda xwe ya kevn de ser- wext û zane dibe. Di axavtine de kaıanîna gotinen peşiyan, axaftina mirov xurt dike, dixem!îne û tesir ii ser guhdaran dihcle. Hcrweha di nivîsaran de jî rola gotinen peşiyan wek ya devkî girîng e. Carnan gotineke peşiyan ji hezar gotinen normal kurtir, hejatir û berbiçavtir e.

Xaleke girîng jî ev e, ku dijmine me çanda m e ya kevn a dewlemend li me qedexe kiriyc û jî aliye din ve, ji xwe re dike mal u dibe. Di ware got­inen peşiyan de jî weha ye. Gotinen me berhev dikin, werdigerînitı zimanc xwe û dibejin “yen me ne.” Wck nimûne, îro nîve gotinen peşiyan en Tirkan yen me ne.

Girîngiyeke din jî ev e, ku heta niha gotinen me yen peşiyan ji ber nebûna devvlete, bi devkî û heremî mane. Her kes yen herema xwe dizane û bi kar tîne. Ji her heremî nehatine komkirin û nebûne male gel. Ji devkî der- basbûna wan a nivîskî ancax dikare tixûben heremî biçirînin û bibin Kudistanî.

Min bi salan ji kal û pîren heremen cüda ku li Ewrûpaye dijîn, got­inen hercmen wan pirsî û li ba xwe not kir. Piştre min çiqas roman, çîrok, rez- imanen kurdî û nivîsaren kurdî yen ku bi dest xist, yek bi yek xwend Cı di nav rûpelen wan de, li gotinen peşiyan geri- yanı. Di ve mijare de çavkaniyen herî bi kelk û devvlemend pirtûka Hüseyin Deniz a bi nave “Gotinen Peşiya”, yaO. Celîl û C. Celîla bi nave “Mesele û Mcteloken Kurdî”, ya Mele Mehmûde Derşewî bi nave “Miştexa Çiya Gotinen Peşiyan”, ya A. Balî bi nave "Gotinen Peşiyan en Kurdî”, ya Mehfûze Mele Sileman bi nave “4000 Pcnde Kurdî “ û gramera Celadet Bedirxan û Lescot a ku bi nave “Türkçe Açıkla­malı Kürtçe Grameri” û hwd. bûn.

Ji derî van berhemen jorîn, di gelek kovar, rojname û weşanen Kurdan de gotinen peşiyan hatibûn weşandin. Yen ku min ji wan sûd û kelk girtin, min naven wan di dawiya pirtûke de yek bi yek rez kirin. Min berge- hc lekolîna xwe kür û berfireh kir û bere xwe da gotinen peşiyan en tirkî û swedî jî. Di vî warî de ne ku gotin ji wan bigirim le li ser dîtin û teoriyen wan rawcsLam. Rastî çi bem baş e? Di dîroka iîteratura cîhane de (Litteraturenshistoriya cilt-1 j) rast hatim ku cara peşî gotinen peşiyan li Mezopotamyaye di dema Sumeran de, li bajaren Ûr û Ûrûk hatine gotin û li ser keviren bajer bi nivîsaren vveneyî hatine nivîsîn. Piştre di Incîle beşa Tewrate de rastî pirtûka gotinen peşiyan hatim ku 2500 sal berî niha ji aliye krale Israîl Solomo ve batiye nivîsîn. Mirov dikare beje, ku ev li cîhane pirtû­ka gotinen peşiyan a yekemîn e. Homeros Odîssen ye Grekî jî li ser gotinen peşiyan ravvestaye. Bingehe gotinen peşiyan en cîhana Xirîstiyanî ji van got­inen Solomo pek ten.

Di her zimanî de gotinen peşiyan en kevn û nû heııe. Hiııek henc ku bingeha wan digihe hezar salî û hinek jî hene ku temene wan çend sed sal in. Ji derî ve her ku dem û teknîk te guhartin, di gotinen peşiyan de jî guhartin ten çekirin, hevoka kevn wek xwe dimîne le yek an du gotinen we ten guhartin. Wek nimûnc, di gotineke peşiyan ya swediya kevn de gotina “çûxe” heye û di ya îro ew gotin bûye “qazax.” Di gotineke din de di şûna gotina “hesp” de gotina “makîne” cîh girtiye. Di gotinen kurdî yen kevn û nû de jî weha cîhguhartina peyvan hene. Di gotineke kevn de weha ye: Mala ku mix le tüne be, mirov nikare qutike xwe dayîne wir. Di ya nû de gotinen “mîx” û “qutik” hatine guhartin ıı di şûna wan de gotinen “bizmar” Cı “çaket” cîh gir-

tine û gotiııa nû weha bûyc: Mala ku bizmar le tüne be. mirov nikare çakete xwc dayîne wir.

Ez di hemû berhetnen kurdî yen lıeyî de rastı şaşî û çewtiyen gelek mezin hatim, ku ev şaşî û çewtî îro jî, ji aliye gelek nivîskaren Kurd ve ten kirin. Ez dixwazin bi çend xalan li ser van tevlihevî û şaşiyan rawestim û mİjaıe piçek zelal bikim. Armanca berhcvkirina min a gülinen peşiyan yek je jî, ev bu. Yanî hilbijarlin û zelalkirina gotinen peşiyan bû. Edî pewîst e, ku gotinen me li bejinge bikevin.

Yek; di pirtûka Celîlan de piraniya gotinen peşiyan ji herema Serhede û Kürden Sovyeta Kevn batine berlıevkirin. Ya Hüseyin Deniz hm tengtir, biçûktir e û mirov dikare beje ew berhevokeke gotinen herema Merdine ye 0 bi heman devoke batiye nivîsîn. Mele Mehmûd Derşewî jî, bi tene gotinen peşiyan en herema Bahdînan berhev kiriye û bi devoka hereme nivîsiye. Ya A. Balı tevlihev e û beta wergeren gotinen lirkî jî di nav de lıene. Ya Mehfûze Mele Sileman berhevokeke Kürden Binxete (Suriye) ye û bi taybetî ya here­ma Etkine ye û bi devoka Efrînî ıı Torî hatiye nivîsîn. Mirov di ve berlıevoke de renge zimane erebî ıı zaravaye soranî jî dibine.

Du; ew berhevoken ku heta niha batine çapkirin ji aliye reziman û rastnivîsîne ve xwediye gelek şaşiyan in. Bi devokeıı heremî hatiııc nivîsîn. Bi taybetî wek ku li hınck deveran gel dipeyîve welıa be daçek batine nivîsîn an jî paş daçek beye, le peş daçek tüne.

Se; Berhevkaren van berheman qaşo gotinen peşiyan berhev kirine, le bi gotinen peşiyan re hevoken normal, mamik (tiştanok), lihevhatî (teker­leme), biwej (deyîm), metelok û kurleçîrok tevlihev kirine Cı ji hemûyan re gotine “gotinen peşiyan.” Halbû ku her yek ji van bi sere xwe beşek ji folk­lora gelerî ye. Ji wan şaşî û tevliheviyan çend mînak:

Agir li ber piye wî dike av. Bû ava bin kaye. Bare ezingan im. Hevrîşken ave ji hev re çedikin. Liben kuncî ji dest narije. Mar di bin zik re nehilkişiya. Mast û sed car mast. Rast xelas. Sterk bi ezmaııan ketan û tifing bi deste min. Ti la ser hevraze ye. Tilî zerbirîn. Timî bere kevçiye bi xwe ve dike, Xer û xweşî li me barî, kevir û kuçik li vve. û hwd.

Di van berheman de, bi sedan gotinen weha lıene ku ne gotinen peşiyan in. Hinck ji wan biwej in û hinek jî hevoken normal in.

Çar; di hinek berheman de xwediye gotine bi xwc diyar e. Hingc cw ne gotina peşiyan e, wecîze ye. Yanî gotina kesekî bi nav û deng e. Wek mînak, gotina Ehmede Xaııî jî kirine nav gotinen peşiyan.

Penc; berhevkaren gotinen peşiyan li gor deveran, heger di hevoke de gotineke cüda jî hebûye, e w ne wek hevokek, du gotinen peşiyan cn cüda hesibaııdinc û nivîsîne. Wek mînak: “Ferqa kûçîke sor û spî tüne.” û “Ferqa

kûçike reş û spî tüne.” “Ecele nerî te diçe nanâ şivan dixwe.” û “Ecele ırıar te diçe xwe Ii ser re kilor dike.” “Dile şivan bixwaze, dikare ji nerî şîr bidoşe.” û “Dile şivan bixwaze, dikare ji nerî golemast çebike.” “Goşt û neynik ji hev nabin.” û “Neynik ji goşt demaye....”

Berhevkaren me, hevoken ku gotineke wan ne wek hev e û wateya wan yek e, her yek wek gotineke serbixwe hejmartine û nivîsîne. Le min weha nekir; min çend gotinen nezîken hev, gotinek hesiband û yen din jî wek varyant bi tîpen reş û biçûk li bin ya sereke nivîsî û yen ku varyanten wan ji yeke behtir bûn, min ew li bin wek a), b), c) bi rez kirin. Di ve berhevoke de yen bi hejmar wek hûn jî dibinin 6762 û varyanten behejmar jî 846 gotin in. Hemû dikin: 7608 gotinen peşiyan. Ew dagîrkcren ku bi sed salan in zimane kurdî qedexe kirine û bi ser re jî dibejin “zimane kurdî 33 kelîmc ye”, ev berhevok ji bo wan bersiveke bcrbiçav e. Bila bibinin ka zimane kurdî çi ye, çend kelîme ye û bi zimane xwe re muqayese bikin!

Şeş; min ne xwest, orjînala gotine xcıab bikini le hela ji deste min hat, min ew li gor prensîben rezimanî nivîsîn. Le ji derî yen ku bi helbestî an jî keşanî batine gotin, min dest neda yen weha.

Gelo taybetiyen gotinen peşiyan çi ne?Gotinen peşiyan lemendirej in. Şîret û ders in. Telesî û reşan in.

Anonim in, xwcdiyen wan ne diyar in û male gel in. Li gor mercen dem, civat. demsal û mehan hatine gotin. Taybetiyen gotinen peşiyan, gotin gelek kurt û bi hünere ramanî dagirtî ne. Di çîrok, helbest, mamik, lihcvhatî û metelokan de lîstika gotin û ziman heye, gotinen wan sergirtî, hevok d i re j û bi çend wateyan in. Mirov dikare beje ferqa herî mezin ya ku di navbera biwej û gotinen peşiyan de heye ew e, ku di gotinen peşiyan de hevok tam e le di bivvejan de hevok ne temam e, nîvçe ye. Gotinen peşiyan pexşan in, ne helbest in le paşgînen hinek gotinan bi keşan in yanî helbestkî ne.

Cureyen gotinen peşiyanPisporeıı berhcmen folklorik, gotinen peşiyan du beş dihesibînin:a) gotinen peşiyan en resenb) gotinen peşiyan en nîvbiwejî

a) Gotinen peşiyan yen resenGotinen resen (sade) gelek vekirî û zelal in. Şîret in, bi bend û pren-

sîb in, tecrübe ne, wezîfeyen zanîn û renasiye pek tînin. Her yek wek qanûn. prensîba exlaqî, pîvana însanî, xû, edet û hukmek e. Wezîfeyen encam, legerîn, lekolîn û he!westa mirov bi cîh tînin. Heta hinek ji wan wek qanûıı

in û gelek helvvest û tiştî qedexe dikin an jî weha dibinin. Ev beşa resen jî di nav xwe de dibe se beş:

1. Yen prensîben exlaqî, perwerdc, hînkiıin, îbrel, hukiın û telesiye ne, wck: Xwendin nane patı ye û di târik a mirov de ye.Di ve beşe de hitıek tecrübe, telesiyen dcmsal û mehan in. Li ser rewş â avhe- waya dcmsal, meh û rojan haline gotin. Li gor hereman tarîfa xweriste dikin û wateyeke w an e mecazî jî nîn c. Wek: Adar e tirok e, sıbat e rcvok e. Bay e germ baye banine ye. baye sar baye berfe ye.

2. Di ve beşe de raste rast eqildayîn, qedexe û şîret lıene. Wek: Dost mirov digirîne, dijmiıı dikenine.

3. Gotinen peşiyan en çîrokî. Ev gotin jî, ji çîrokan haline girtin û gelek haline kurtkirin. Dive mirov ve cureya gotinen peşiyan yen resen kn biııgehe wan ji çîrokan hatiııe girtin û yen biwej en çîrokî levlihev neke. İlinek ji wan çîrok hatine kurtkirin u diyalog in û ev hevok ji aliye kese seyemîn ve te gotin, wek: Ji yekî re gotin: Tu bext dixwazî an text? Got: Bext hebe, de text bebe. Çend cureycıı din jî hene ku ew jî aliye kesen duyem an jî yekem ve ten gotin. Di çîroken fabil de jî gotinen peşiyan hene. Kes baş nizane ew gotinen peşiyan ji çîroken fabil çebûne an jî fabil li ser bınhege gotinen peşiyan hatine çekirin.

b) Gotinen peşiyan en nîvbiwejîGelek zehmet e, ku mirov bikarîbe, gotinen peşiyan en nîvbiwejî û

bîwejan ji hev cîhe bike an jî veqetîne. Ew gelek nezîkî hev in, Wck min li jor jî destnîşaıı kir, ji ber vc yeke, berhevkaren Kurd heta îro gotinen peşiyan û biwej tevlihev kirine û hema hema ji hemûyan re gotine ‘'gotinen peşiyan.” Gotinen peşiyan en ııîvbiwcjî bi gelemperî jı biwejaır direjtir in. Di axaitina roje de kem derbas dibin. Piranî be mester in. Du nimûnc: Bertîya ku ji dare dikeve dare nasnake. Dawet li ınale ye. dehol li çöle ye. Biwej bi gelemperî xwedî wateyeke mecazî ne û carnan gotinen qebe ne. Piraniya wan ji çend peyven hevdudanî pek ten. Wek: Çavsorî, destdirejî, doxînsisti, pozbihndî, piştşikestî û hwd.

Ez hevî dikim, ku min di ve xebata xwe de ev laybeliyen ha li ber çav girtin ıî bi awayekî firehtir le kola. Gotinen peşiyan, ji nav hevok, tiştanok, lihcvhatî, biwej, metelok ıt kurteçîrokan li moxile xist, hilbijart ıı di ve berheme de kom kir. Le dîsa jî. hinek gotinen weha hebûn, ku ez bi xwe jî, nikarîbû biryar bidim, ka cw sermoxil in an jî binmoxil in.Ev xebat him ji aliye gotin konik irin ıı him jî, ji aliye z imen û rastnivîsîne vc xcbateke ne heremî ye. Kurdistaııî ye. Ji he re men Serhed, Sovyeta kevin, Biradost-Mukriyan, Hekarî, Bahdînan, Merdîn, Qamîş!o, Efrîn, Amed,

Botan, Xerzan, Berfirad, Xoresan, Kürden koçber (Qonya, Enqera, Sewas, Çirşehîr) û heta zaravayen Soran û Dimilî jî digire nav çarçoveya xwe ya xebate. Xebateke weha ku edî kes nebeje, “li herema me weha dibejin.” Çavkaniyen nivîskî ku di dawiya ve pirtûke de hatine nivîsîn ve rastiye didin diyar kirin.

Min hinek gotin şirove kir û şirova wan jî, bi tîpen edetî ii bin wan nivîsî.. Yen be şirove hinek ji wan wateya wan gelek zelal bûn û şirove ji wan re ne pewîst bûn. Hinek jî ez bi xwe di şiroveya wan de ketim gumane û dikarîbû şaş şirove bikim. Ji ber ve yeke jî, min ew be şirove hişt in, ku xwen- devan bi xwe biryar bidin.

Min li gor mijaran li dawiya pirtûke îndekseke çekir; bi alîkariya ve îndekse mirov dikare li gor daxwaza xwe li gotin an bigere û bibîne.

Arned Tîgrîs01. 05. 2000 Stockholm

A

1- Aborî bi razan û zikmizdane nabe bi xebat û xwedane dibe.2- Adar e dew li dar e, dane sibehe sar e,

dane evaıe kûçik xwe daveje sîha dîwar e,Weha j î dibejin: Adar e dew İi dar e, çilo bu ınîna guhe kar e.

3- Adar e dew li dar e, li ne Hazirbo û Sîwar li Mosil û Jengar c.Di meha adare dc cdî bihar dest pe dike le ne li her derî; li Başûr bihar zu te 1c li Bakur dereng te.

4- Adar gehişte bîstaıı xweş dibin bax û bostan5- Adar e sibehe sar e, tıîvro bihar e.6- Adar e tirok e. sibat e rcvok e.7- Adar ne bihar e, xox ne dar e û qîz ne war e.8- Adar e berf dide guliyen dare le namîne heta evare.9- Agir baş e le her agir ne xweş e.10- Agir berda kaye û xwe da aliye baye.11- Agir bi ağır venamire.12- Agir bi ave vedinıire.13- Agir bi daristane dikeve ter û hişk tcv dişcwitin.

Li hinek deveren welet weha j î dibejin:a) agir bi çiye dikeve teyr û tilûr bi hev re dişewitin.b) agir bi çiye dikeve, ter û hişk tev dişewitiıı.

14- Agir bi dare hıır geş bike!15- Agir bi ser sere min ketiye, tu firiğe xwe diqelînî,

Li gelek deverna weha j î dibejin:a) agir bi sere min ketiye, tu jî rûnc xwe li ser diqijrînî.b) agir girtibû mala yekî ye din ser û pe lı ber dıkizirandin.

16- Agir bike le be dû bike.17- Agir berda kome û xwe da aliye zonıe.

W e ha j î dibejin: Agir da köze ıî xwe da feze.18- Agir daveje deve xwe dibeje;" hay je nîn im."19- Agir debara zivistane ye.20- Agir di kev nebi zû tan de dimîne.21- Agir di male de leme-leme, eîh ji keç û rnişkan re nema.

11

22- Agir dibeje, ”bi min bimîze le bi min nelîze.”23- Agir girtibû mala derewînan kesî bawer nedikir.24- Agir girt mala yeke û mal şewitî, got:

Datike tîr ji keçan re nema.25- Agir gula zivistane ye.26- Agir pekeve bîhna pîso je nayc.27- Agir û pîso li cem hcv nabin.

Varycınteke weha j î hey e: Agir û barût li ba hev nabin.28- Agir xweş e le xwelî je çedibe.29- Agire bîyaniyan mirov germ nakc.30- Agire dilan agire selan.

Weha j î dihejin: Agire dilan. dare ber piian.31 - Agire dostan mirov naşewitîne.32- Agire evîne dil disotîne.33- Agire gamcşan bû ware qelsemeşan.34- Agire gurr her kes deste xwc dide ser.

Weha j î dihejin: Agire gurr he rkes derde xwe dide ser.35- Agire ku penekeve dû je demakevc.36- Agire kuçikan timî germ e.

Weha j î dihejin: Agir di kuçikan de disekine.37- Agire mala xwe bermede mala cîrane xwe.38- Agire qirşan nahsiycn Tirkan.

Çawa bawerî bi agire qirşaıı ııabe, zû vedimire, lıcrweha bawerî bi got- inen

Tirkan jî nabe. Tirk jî zû soz û peymanen xwe ji bîr dikin.39- Agire şeve ııezîk xuya dike.40- Agire xweş agire qurman e.

Li hinek her iman wehajî te gotin: Agir 1 i q ümran dimîne.41 - Agire xweş çetir e ji mazûvane dilreş.42- Aha aş aha çirçirik!43- Ahen bizina kol ji ya kiloç re namîne.

Li hinek deveran weha j î dihejin: Ahen vî destî namînin li vî destî.44- Ahen sevviyan, namîne li ser zaliman.45- Alamet tarî qîyamet.46- Alete xcrab naşikc.47- Alim bibe re di ser re derbas nebe.48- Alîm ji bîr dike le qelem ji bîr nakc.

12

49- Alîyekî şîn e aliyekî girîn e.50- An bike û nepirsc an neke û netirse.51- An mer be an bivir be an jî bimiıe û xilas be.52- Aııcax bira li hewara bira here.53- Anî cîhe xwe rakir rûye xwe.

Weha j î dibejin: Xwedî kir bi nane xwe û berda cane xwe.54- Anî ji derya da xera mirîya.55- Anîna scvviyan xweş e le xwedîkirina wan reş e.56- Ap bi biraziyan re xal bi xwarzan re.

Li binek cihan ev gol in weha j î te gol in: Ap û birazî, xal Cı xwarzî.57- Ape Faris çi li mal çi li ber garis.58- Ape Xidir e her ro li vir e.59- Apo mezin î bi xwc pesinî.60- Ard diçe kepek dirnîne.61- Are keware risqe bihare.

Bi kıırdî du wateyen gotina "ar" hene. Him ji bo agir û him jî ji bo arvan.62- Are kewan e risqe betan e.63- Ardc xwe li bejingc xisdye û bejinga xwe dalqandiye.64- Are xwe petiye ariya xwe retî ye.

Ev varyanta gotina "Arde xwe li bcjinge xistiye û bejinga xwe dalqan diye." ye. Ji arivc re xwelî jî dibejin.

65- Ariya tenûran li sere pişman û gir û hûran.66- Arvane sale bi sale re diçe.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Arvane sale di sale de dihere.67- Asman berz û zevî sext e li ber mala te dibim text e.

Bi soranî û zazakî ji bilind re berz dibejin.68- Asmane sayî baran je naye.69- Asteng bedereee nabin.70- Astenga mezin li ba deriye mala mirov e.71- Aş bi xeyalekî aşvan bi xeyalekî.72- Aş çûye li du çeqçeqoye ketiye.73- Aş diğere qeraş bi xwc dipesine.74- Aş diğere bi ave û kur hiltîııe kare bave.75- Aş dike, aşvan dixwe.76- Aş ji du keviran, hevaltî ji du biran.77- Aş ev aş be qeraş ev qeraş be de arvan jî tim bişewite.

13

78- Aş şuxile xwe dike çeqçeqo dev û diran li xwe dişkîne.79- Aşe dînan be av diğere.80- Aşe nezanan Xwede digerîne.81 - Aşe xerabe arvan nahere.82- Aşeke bihele ku tu arvane xwe le bikî.83- Aşiqan mala xwe bi rûniştine xerab kiriye.84- Aşîd her ku ger dibe, mezin dibe.85- Aşvan tu car nabe poşman.86- Aşvane aşe mîran bi xu!am e.87- Av, avahî ye.88- Av ber bi hevrazî ve naçe.89- Av bi ave vedijî.90- Av bi bcjinge naye civatıdin.91- Av bi dîwar ve nakişc.92- Av bila te bibe le di ser pira nemerdan re derbas nebe!93- Av bîhtıa agir d içkine.94- Av çiqas kem be co ziwa nabe.95- Av diçe le aş li cîhe xwe dimîne.96- Av dar ji kokc hildike paşî w e şîn dike.97- Av dihcrike qûm li pey dimînc.98- Av dilop bi d i lop dibe gol.99- Av di cîhe teng de deng d ide.100- Av di cîhe nizm de diçe.

Varyanteke weha j î heye: Av di cîhe zirav de vediqete.101- Av di gole de bimîne genî dibe.

W e ha j î dibejin: Ava sekinî genî dibe.102- Av di gole de dimîne kevanî di male de dimîne.103- Av di serkaniye de şelû dibe.

Li binek hereman weha j î dibejin: Av ji serî şelû dibe.104- Av diçe avahiye.105- Av dizane binav li kû ye.106- Av girık bibe de li hev bikeve.107- Av ji Nerwane û feyde ji 'loqyane.

Neı vvan, Toqyan du günden Silopiye ne û cîrane hev in. Dema mirov kar bike û fede û kelk negihe mirov û bigîhe kesekî din, we deme ve gotine dibejin.

14

108- Av ji kaniye nan ji baniye109- Av ku heıikî çi gazek çi sed gaz.110- Av li gewrî, gewrî xeniqî.111- Av li ser ması, masî hişk bû ji tîhna.112- Av paqijî ye.113- Av pir rabe de qirşikan bi xwe re bibe.114- Av rabû detıg belav bû.115- Av rabû sikur xerab bû.116- Av riya xwe dibine.

Weha j î dibejin: Av riya xwe diguhere.117- Av şelû ne be zelal nabe.118- Av şûııa nan nagire.119- Av tevizî, diz lerizî.120- Av û agir razin dijmin ranaze.

Li gelek deveran weha j î te gotin:a) av û agir disekinin le dijmin nasekine.b) av dinive neyar nanive.

121- Ava be pir nıîna mirove be keç ıı kur.122- Ava bin kaye deng je naye.123- Ava bin kaye kî noq bibe je dernaye.124- Ava bi qiwet bi ser hevraz re diçe.125- Ava biran bi tedbîran.126- Ava cemidî ji kaniye qut nabe.127- Ava cîhe teng dibe peng û deng.128- Ava dewlike aşe nazîvirîne.129- Ava dînan ber bi jor ve dimeşe.130- Ava diherike coya xwe çedike.131 - Ava du biran ııaçe ser hev.132- Ava gole dimine heta sale,133- Ava golan be tevger e.134- Ava goleke homoş heram nabe ji deve toleke.

Gotina ”homoş” di vvaleya helal de ye.135- Ava gurr je metirse.136- Ava hedî me eceb je dİ.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Ava hedî me ecebe giran je dil.137- Ava kedûne nû geni nabe zû.

15

138- Ava ku da serî çi bııhistek çi çar tili.139- Ava ku bişkul bibe nc helal e û ne xiral e.140- Ava meran bi se lıevraz diçin.141- Ava ser berûye weke zavaye bi dile xesûye.142- Ava xwestî naçe hestî.143- Ava xortaıı her bi jor ve dı meşe.144- Ava zimzim pe ve dibezim.

Lî hinek deveran di şûııa golina "Zimzim” de Zemzem" jî dibejin.145- Avahiya gundan ji pahnayiya re ve kil'ş e.146- Avahiya ku dû je here, venamire.147- Avahiya nıale kevanî ye.

Li gelek d ev er î ı veha j î dibejin:a) avahiya nıale di deste jine de yc.b) avahiya nıale bi jine ve giredayî ye.

148- Avahiya mirov stariya sere nıirov e.149- Ave bîne ji mesîlan qîze bîne ji esi lan.150- Ave li agir kin agir li ser agir nekiıı.151- Ave sare tu bi ser çi de diçî xware?152- Ave tu bidî keviran, kevir şîn dibin.153- Ave vexwin jî kaniyan jine neyinin ji bîyaniyan.154- Aven çeman çiqas şeıîn bin di deryave de şor dibin.155- Aven kaniya kem dibin le sîriken sere keçelan kem nabin.156- Aven biçûk yen ku diherikiıı ji yen sekiniyen mczitı çetir in.157- Ax dile miıı bu dax dile hesinî nabe çirax.158- Axa bi deh günde xwe ve bawer dike ku Key Xesrew e.159- Axa jic le xevidî ye el hay je tüne.160- Axa jın û meran ji hev e.161- Axa kare gavantiye bike gavan jî kare axatiye dike.162- Axa kendalan dibe rewşa(tezehiya) malan.163- Ax û avayî nav û navdayî.164- Ax û ofa leglegc ner leglege tne ferq dike.165- Ax û wax lingen min,

jaııe girtiye dile min,ji deste kenıeqiliya min.

166- Axa bi xulam e, xuiam ji bi olaın e.167- Axa bi xu!anı c, xulam tûltajî ye.

16

168- Axa bû homo xwelî li sere me korno.169- Axa got mirtib: Ez de rabim li te bixim.

Mirdi? got; Axaye min ez de rûnim.170- Axa hat ji der xulam rabû ji ber.171- Axa ji xulam re got, xulanı ji şeye xwe re got

û se jî, ji dela xwe re got.172- Axa li kefe ye mal li bin herfe ye,173- Axa mirov ji cewahîre xclke çetir e.

Çend varyant en weha j i kene:a) nan û dewe mirov ji qeliya xelke çetir e.b) axa mala mirov ji cewhere xelke çelir e.c) axa mirov ji gülistana xeike çetir e.

174- Axa xwediye xulam e û xulam jî xwediye derd e.175- Axaftin pclcn pîvaze ye ji ber hev dirabin.176- Axaftina bi zîvî bikire û bi zîvî bifroşe.177- Axaye me Pilo şîva kere me bû çilo?178- Axaye spîxwar be x olanı dimînc.179- Axe me Ome xwelî li sere me kome.180- Axir-aqubet heta deve göre ye.181- Axiriya xere ji sibehe ve xer e.182- Axîna kur ji dile kul te.183- Azadı hat dine, zimane lal hat vekirine.184- Azabe mala xwe be, paşeye xelke be.

17

İt

185- Ba beri !i kû be kelekvan jî li dû ye.186- Ba be zebeşan bider ba neye guh bider.187- Ba bizûza berfe ye, nıirov bizûza çiye ye.188- Ba li dîware der ve dixe.189- Ba çawa te, bendere wele bide baye,190- Ba dibeje: Merik deri veke ez kaye binim.

M erik dibeje: Ji min dur bikeve kara te ji miti re ne lazim e.Dema kesekî bi guman ji mirov re beje ez ji te re alîkariye bikim le mirov jî dizanc, ku ne qencî e w de xerabiye bike.

191- Ba dizane korta! li kû ye.192- Ba hat berket le hat û bi serket.

Dema mirov li dij tiştek be û beje ne baş e, le di dawiye de ku baş derket u we deme jî, bibeje ku min dizanibû weha baş e û pestıe xwe bide.

193- Ba ji berfe re dibeje: Ez bidim peyi te, de tu xwe li kû bixî?Dema mirov ji kar û kiryaren hinekan bi guman û dilxişûş be, we deme ve gotine bi kar tinin. Yani tu çi diki u bi kû ve diçî ne diyar û zelal e.

194- Ba ji tehte çi dibe?195- Ba neye pelçik naheje,196- Ba pe ket, kûçik li pey ket.197- Ba sitila dagirtî naxîne.198- Ba te her kes küme xwe li sere xwe digire,199- Baccriya xwe bide û sere xwe neşkîne.200- Bade nede ser re, büke bide bi dile zave.201- Bajarî li erde nerî.202- Balgiya peşi zede ye!

Ev gotin dema ku mirov zede rumet û rezgirtine bide kesekî, te gotin. Yani zede İsrar neke, hewqas ne hewce ye.

203- Ban qul e, bin ban şil e.Weha j î dibejin: Bang kul e, xanî bine wî şil e.

204- Banek Cı bagurdanek!205- Bane me yek ban e aliyek deşt e yek zozan e.

Dema ne wekhevî û beserûberiyek bebe, we deme ve gotine dibejin. Yani kes guhdariya kesî nake.

206- Bane xanî tene bi keviran bilind nabc.

18

207- Bar mirov naeşîne serbar mirov deşîne.Yanı gotinen zede mirov deşînin. Li hinek hereman bervajiye ve gotine dibejin: Bar mirov naeşîne binbar mirov deşîne.

208- Bar naçe ber ker, ker diçe ber bar.209- Bar xwar bû, dive heval hebe rast bike.210- Baran çi bike ji kevir şîret ji dînan bigir.211- Baran dibare zevî pesne xwe dide.

Weha j î dibejin; Baran te zad pe şîn te, zevî pesne xwe dide.212- Baran dibare ji xwediye zeviye re kar e.213- Baran hat qelşen qade hatine hev.214- Baran ji ewre reş te û kar ji dile xweş te.215- Baran li cîhe avî dibare.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Baran li cîhe bi av dibare.216- Baran sekinî ga cil kir.217- Barana havîne şil kir bin kulîne.

Havînan baran kem dibare, dema dibare jî gelek dibare, lehî radibe û ze rareke mezin dide havvîrdore.

218- Barana havîne şikir bîne bi kadîne.Ev jî varyanteke gotina "barana havîne şil kir bin kulîne"ye.

219- Barana nîsane çetir e ji male Xuristane.220- Barane guşe-guşe denge barane ji dûr ve xweş e.221- Barekî dirav yan barekî derew.222- Bare eqilan li pişta kem eqilan.223- Bare giran li ser milan.224- Bare giran mede ser pişta hevalan.225- Bare giran tim li ker dikin.

Weha j î dibejin: Bare giran tim ker dibin.226- Bar e, heceta xwar e.227- Bare heştir li keçe naye kirin.

Kurd ji deveye re ”heştir” dibejin.228- Bare ker tifing bin jî de dîsa gur kere bixwe.229- Bare ketî kesek ranake ji xeynî xwedî.

Li hinek cîhan weha j î dibejin: Bare ketiyan kes bilind nake.230- Bare kese behiş lingan şîn dike.231- Bare sere becqil ling dikşînin.232- Bare tu nikaribî raneheje û ııekev bin.233- Bare xwar nagihe qonaxan.

19

234- Bare zanaıı li pişta nezanan.335- Barkirina maleke û rakirina eleke.236- Baske firindan dixurînim, deste cehşa naqurînim.

Li hinek keremim bejeya tirkî xisîine nav ve gotina peşiyan û weha dihejin: Baske firinda dixurînim deste sıpa naqurîııitn.

237- Baş be û ne belaş be.238- Baş biraye pîsan e.239- Baş li ine nagerin, le pîs jî, ji me nagerjn.240- Bav bcr bi zarok diçe, zarok bcr bi çiya.241- Bav çawa ye kur wisa ye.242- Bav dikare bîst zarokan xwedî bike

le bîst zarok n i karin bavekî xwedî bikin.Weha j î dihejin: Bavek heft zarok xwedî dike, hcft zarok bavek xwedî nakin.

243- Bav dive kur je çetir be sevda dive şagirt je jîrtir be.244- Bav Iıesirm dixwe le diranen kur diseqin.245- Bav Isa ye, çiqas dirime dîsa ye.246- Bav ji eş te, kur je re qisc dike.247- Bav ling hilauî. kur deh li şûne danî.248- Bav e beqîz, çiyaye beav e.249- Bave meran mer c.250- Bave mirov pişta mirov e.251- Bave Naso naxirvan e ker û golik berdane,

di dest de maye xeberdan e.252- Bave pak mezela wî li ber deriye qîze ye.253- Bave qantire ker e, çiqas bı hez be û çiqas bi ker be!254- Bave qîze ezîz e.

Weha j î dihejin: Bave qîzan padişah e.255- Bave rezek da Iawe xwe, iawe guşiyek tirî neda bave xwe.256- Bave te siwaran kuşt peyan kuşt?

Dema bûyerek biqewime û hinek kes li ser tişten biçûk û sifik rawestin, wc deme ve gotine dibejin. Yanı ya girîng encam e û li wc biner. Bav hatiyc kuştin, ferq nake, ha peya kuştiye û ha sivvaran kuşt.

257- Bave xwe bibine gunehe xwe bi xwe bine.258- Bave xwe dikuje û bi göre sond dixwe.259- Baveje erde bispere Xwede.

Gundî dema (ov davejin zeviye weha dibejin: Peşi tu wezîfeya xwe bi cîh bine, piştre Xwcde mezin e û tu de encame bigirî.

20

260- Baveje pişt belkî je derkeve tişt.261- Bavîtî tiştekî çe ye kurîtî rûgeşiya dine ye.262

- Bavo inin tevirek dît! Bav je pirsî:- Kane? Gol: Min wenda kir!

263- Baweriyeke mirov a baş he be, mirov pe sed sal nan dixwe.264- Baweriya Kurdan her bi çiye te.265- Bavveriya xwe ne bi ave ne bi hespe

ne bi jine û ne jî bi axaye xwe bîne.266- Bax be dar nabe.267- Baxe begul kirase bemil, gaye be cil.268- Bax sale caıek kulîlkan dide.269- Baxe nemerdan şîn nabin û kulîlkan nadin.270- Baye eahîlan gurr e û aliyekî dir e.

Kesen ciwan u nezan sersar û xemsar in. Ne xwedî tecrübe ne û dikarin her tiştî bikin. Dive mirov li hember wan bi baldar be.

271- Baye germ baye barane ye, baye sar baye berfe ye.Weha j î dibejin: Baye reş baran û ye kurr berfe tîne.

272- Baye gurr, gurrîn e; jina vir, virîn e; bi wan çenabin jîn e.Weha j î dibejin: Baye gurgurî wek jina virvirî.

273- Baye kur bemirad e.274- Baye kur qade dike çikur.275- Baye mirov rabe zebcş li ba dike.276- Baye reş baye barane ye.277- Baye sibehe li mirovan ncxe ye evare hîç e.278- Baye xortaniye bahoz e.

Weha j î dibejin: Baye xortan gurr e.279- Baye xurt wek jina şerûd ıı qîjqîjok e.280- Baz bi bazan, qaz bi qazan, mirîşka kor bi dîke külek re.281- Baz di ware xwe de xweş neçîrvan e.

Ev jî wek gotina"her dîk li ser sergoya xwe bandide" ye.282- Bazar bazara peşî ye.283- Bazar bila li şûv be, ne li pireze be.

Dema mirov behevî nebe û bi guman be, we deme ve gotine dibejin. Her titşte pireze qediya ye û heta saleke din tişt tüne, le şûv dibe ku bi tov be û çend meh paşe şîn bibe.

284- Bazara serobinî, bin sekinî ser nasekine.

21

285- Bazara tc bi dile te ye.286- Bazirgan bexwedî ye, kes nizane para ke ye.287- Bed xeber bi xebereke disekine.288- Bedew gund tinin ber çav.289- Bedew kiraskin in.290- Bedewe çav kil kir, dile xortan tev kul kir.291- Bedevvî deh in neh je çek in.

Di ve hevoke de “çek” di wateya “cil” an jî “kine” de hatiye bi kar anîn. Rola cilûberg mezin e. Kincen baş mirov dilber û dilbaz nişan didin.

292- Bedewî naye veşartin293- Bedewiya mirov zanabûn û hünere mirov e.294- Beg timi xwînxwar in.295- Begzade dibin gade, şex dibin rex.296- Behsa gur e, gur hazir e.

Li hinek hereman weha j î dibejin. Behsa gur bike, dar amade bike.297- Behsa kûçik bike le dar bigire deste xwe.

Dema mirov behsa kesek! ne baş bike û ew bi xwe bi ser gotina mirov re were, we deme ve gotine dibejin. Bervajiye ve gotine dibejin:

a) mirove baş bi ser gotine re te.b) mirove baş li ser navc xwe te.

298- Behr bi deve se nalewite.299- Behra şîn e av te de nîn e.

Ev gotin ji bo ew kes, malbat an jî dem û dezgehen ku xwe mezin û bi hez didin xuya kirin le li nave tiştekî wan tüne ye, bi tene nav û gotinen vala hene, te gotin.

300- Bejn biriqî dil xeriqî.Ev gotin ji bo ew kesen ku bi cil û kincen xwe dilşa dibin, te gotin. Bi ciwanî xemla xwe bala xelke dikşînin.

301- Bejn tît e, mal mizgeft e.Bejn bedew e, li xwe baş meze dike, le belengaz û xizan e û mala wî/we wek camiye vala ye, tu tişt tede nine. Weha jî dibejin: Bejn tît e mal rût e.

302- Bejn zerezer dil jehrezer e.Li hinek deveran weha j î dibejin:

a) bejne zer e, dilî jar e.b) bejn şehr e mal jehr e.

303- Bela koran zor e.Li hinek hereman j î dibejin: Derde koran zor e.

304- Bela nabeje “ez kenge tem.”

22

305- Bela te sere meran.306- Belaş e wek laş e.307- Belaye newe dema tu hatî, li ser ser û herdu çavan!308- Belengaz rûreş in.309- Belengazan küme xwe bi careke re xwelî kirine

û dane sere xwe.310- Bele heye, bela ye.

Weha j î dibejin: Bele heye hûda heye.311- Belgen dare, dare dixemilîne.

Kurd ji “pel” re “belg” jî dibejin.312- Belkî bi serpişte ji mala xwe derdikeve.313- Ben di cîhe zirav de diqete.314- Bend ji bende te nas kirin.315- Bende bekes je re nebejin bes.316- Bende siwar peya nabe.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Kese siwar peya nabe.317- Benîştc dînan ji ıitle ye.318- Benîşt benîşt e, çiqas tu biciwî pûç dibe.

Varyanieke weha j î heye: Benîşte ku bikeve dev pûç dibe.319- Benişte mere pîs çîroka mere qenc e.320- Beq bi ave serxweş dibe.321- Beq nequre de bidire.322- Beq nikare cot bajo.323- Beq qedrc bcq, şivan qedre şivan dizane.324- Beqan deng li maran kir, kevjalan lingen xwe li ba kir.325- Beqe çav li çeleke kir, çaven wî teqiyan.326- Ber bi şere sibehe ve here le ber bi xera evare ve mere.327- Ber çenekiriye di nave de rûdine.328- Berjer tu tif bikî rû ye, ber jor simel e.329- Ber ji besta xilas nabin.330- Ber li cîhe xwc bı rûmet e.

Her kes li welate xwe bi rûmet e. Li bîyanistane rûmeta mirov tüne an jî kem e. Kurd ji kevir re “ber” jî dibejin.

331- Ber li şixule bigire ku hîn ne qewimî ye, hinge qewimî be feyde ye.332- Ber li serî yan ser li beri, her serî dişike.

Yen bi hez û xwedî desthilatdariye tim mafdar in û yen xizan û reben çawa dibe bila bibe, sûcdar in.

23

333- Bera dil, ber e.334- Berane bisko huya de di nav peze bavo bûya!335- Berane zivistane mîna ava bizdane.336- Berazî û Bagazî li ve nave bûne xal û xwarzî.337- Berber bi ru ye, cildirû tazî ye.338- Berdana jiııe edeta dine.339- Bereketa her tiştî di deste Xwede de ye

le ya dew di deste jine de ye.340- Bere bi axive, paşe bikenc.341- Bere bixwe, biedilîne, paşe bixemilîııe.342- Bere bixwe, paşe bişikirîne.343- Bere bişewire, piştre bikire.344- Bere biemilîne, paşe biteqilîne.345- Bere dara te hebe, de silav li te be.346- Bere dest destan dişo, paşe şerç av an dişo.

Di ve mirov peşî ji xwe re bike û piştre ji he vale xwe re bike.W<?£ ku dibejin: “Peşî can û piştre canan.”

347- Bere deve ket ku ew der erzan e.348- Bere de û bavan bi ewlad de, bere ewlad bi çiya de.349- Bere gotina xwe bipeje û pişt re bibeje.

Weha jî dibejin: Bere xeber bibeje, paşe birejc.350- Bere guhdarî bıke, paşe biaxive!351- Bere gul bû, barane le kir şil bû.352- Bere havîne baveje kulîne.

Ev gotin weha j î te gotin: Kevire havine baveje kadîne,353- Bere hîve li mirov be, sterken dore çi ne?

Dema kesekî bi hez û dewlemend bi mirov re, w e deme hewcedariya mirov bi kesen behez û xizan tııne. Weha jî dibejin: Bere hey ve li te be, sterken dore çi bikin?

354- Bere ketî li qade namîne.355- Bere mezin di cîhe xwe de giran e.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Kevire mezin di cîhe xwe de giran e.356- Bere şekir û şîr, paşî ştır û tîr.357- Bere text a jinan bûye.358- Bere xwe bide oxire, pişta xwe bide felekc.359- Bere xwe ji kare neguhere.360- Bere Xwede, dür re mal.

24

361- Berî derziye dixwe de bike û paşe jî şujine di hevale xwe de bike.

362- Berî barane ba te, berî mirine ta te.363- Berî ku mirov feri bazdane hibe, d ive mirov bimeşe.364- Berî ku tu bigihîjî ba ave, delinge xwe hilnede.365- Berî xelas be, pıştre aştîxwaz be.366- Berf bi dile xwe nahek.367- Berf bikeve de lingan bişevvtîne.368- Berf dihcle le çiya dimine.

W e ha j î dibejin:a) berf dıhele çiya nahele.b) berf d içe erd dimine.

369- Berf çiqas bibare jî havine dihcle,370- Berf hatiyc ku ling bicemdîne.371 - Berf heliya ling weşiyan.372- Berf hevîrtirşe erde ye.373- Berf li çal û kortan diğere.374- Berf li çiyan dibare.

Du yvateyen ve y of ine hene:a) dema kesekî mustheq be,ji bo w e te gotin..b) çiya bilind û cîhe rûmete ye ji ber ve yeke berf le dibare.

375- Berf pir bibare kûçik li kerguhan digirin.Ev ji bo kesen fersendkar te gotin. Dema fersend u imkan dikeviıı deste wan bi kar tinin,

376- Berf spî ye, kûçik li ser rîye.Dema mirov beje, qîmeta xweşikbûna fizikî tüne le qîmeta zanîn û xû heye. Weha j î dibejin: Berf spî ye, se pede riye.

377- Berf û baran dihat reç wenda dikir.378- Berf xizna erde ye.379- Berl'a ber bi evare, qire tine li debare.380- Berfa edare dide guliyen dare, namîne he ta evare.381- Berfa hûr xwe avet rane stûr.382- Berfa spî û mirin li ber deriye her kesî ne,383- Berfe çiya kiras kirin, heft merxasan manga xwe terxan kirin û

hespe xwe nal kirin.384- Berfe girte sere çiya, zirave hirçe bederb çiriya.385- Bergîr dixwest reveçûna kehele bike ya xwe jî, ji bîr kir.

25

386- Berhev kir ji deriyan da xera miriyan.387- Berhev dikim bi çoçikan wekî bidim kûçikan.388- Berîka feqiran tim qul e.389- Berîka kefen tüne.390- Berîka mirov hevale mirov e,391 - Beroşe got: Ez qûnzerîn im,

Heske got: Ez di nav te de me.392- Bcroş be derxûn ııabe mer be papax nabe.393- Bersiva kerîtî bı kerîtî naye dayin.394- Bertil kevir nerm dike.395- Bertil bide û here bihuşte.396- Berû da bizine dest avet qemçike.

Dema kesekî be xapandin we deme ve gotine dibejin. Ji ber kıı berû didin bizine û we digirin 0 diben ser je dikin.

397- Berûya ku ji dare dikcvc dare nas nake.Weha j î dibejin: Berû ji qaşle xwe derdikeve le qaşle xwe naecibîne,

398- Berûyen dareke ne, şelimen mişareke ne.399- Berx li bcran diçe, qîz li de diçe.400- Berx teslime gur kirine.401- Berxa ber çeleke, mala sermiyan yek, ava bû gelek.402- Berxa ku Xwede xwedî bike, gur nikare bixwe.403- Berxa lı ber miye wek berane beriye.404- Berxa li ber bizine, mala sermiyan jin, xerab bû ji bin.405- Bcrxa mirî ji gur natirse.406- Berxe çe ji ber köze ve kîfş e.407- Berxe mijok bi du makan dimije.408- Berxe ner ji bo ker.409- Berxc ner li ber du maka ye.410- Berxe pîr ji nıiya pîr e.411 - Berxe ser köze serbar e.412- Berxe sewî nabe beran.413- Berxe vimî jî dibe beran!414- Berxe xelke di koza mirov de nabe beran.415- Berxvane xwe bigire, paşe berane xwe berde,416- Beşcra xweş derya dil e.417- Bet çiqas qoq dibe hewqas cîh le teng dibe.

26

Bet çiqas mezin dibe, hewqas eîh 16 teng dibe. Bi mezinbûne re sergejî jî dcrdikevin hole. Weha j î dibejin: Bet çiqas kok dibe qûn teng dibe.

418- Betalî xerabmalî.419- Bete hek kir hevalek ji xwe re çekir.420- Bexçeye gulan para beeqilan.421- Bext, bexte güre pîr e.422- Bext ji qelsiye te, axatî ji birakujiye.423- Bext hebe, text te.424- Bext keia meran e.425- Bext kürk e li mirov dibe û ji mirov dibe.426- Bext mirov radike ser text.427- Bext nadim bi text.428- Bext ne te çandin ne te çerandin.429- Bexte derewînan nîn e.430- Bcxte de ciheze qîze.431- Bexte hesp, sîleh û kine tüne.432- Bexte meran zer e.433- Bexte meran gûza pûç e, pira şikestî ye.434- Bexte meran ji meran naçe.435- Bexte ner ker jî dike ner.436- Bexte peşîn ware şîn.437- Bexte reş tim ye xwedî ye.438- Bexte Rome tüne.

Kurd ji Tirkan re Rom dibejin.439- Bexte sewiyan hebûyan de û baven wan nedimiran.440- Bexte te hebe de pisîka te neçîrvan be.441- Bexte xelke reş e le ye min reş û beş e.442- Bez nesipere pisîkan.443- Beza pisîke heta kadîne.

Weha j î dibejin: Beza kerguhe heta ber deri ye.444- Beza hespe namusa siwar e.

Di şûna gotina “namûs” de gotina “şeref’ jî bi kar tînin.445- Beza hespe zû diqede.446- Beberkavik, teşî naye ristin.447- Bebextî li miriyan dibin, li zindiyan nabin.

Varyanteke weha j î heye. Derew li miriyan dibin li zindiyan nabin.

27

448- Be derpe bigere le stûye xwe li ber zaliman xwar meke.449- Be dev gotin nayen der.450- Be emre Xwede pel ji dare naweşe.451- Be haveyn şîr nabe mast.

Kurd ji “haveyn” re “mayan” jı dibejin. Du varyanten din j î he ne:a) behaveyn şîr Lo (qeymax) nagiıe.b) behaveyn hevîr lirş nabe.

452- Be himhim çenabe.453- Be malo, bexaltî û bexa1o; bi malo bi xaltî û xalo.

Dema male mirov tııne be û mirov xizan û belengaz be, xal û xaltiyen rnirov jı, li mirov xwcdî dcmakevin. Dema mirov delemend be, her kes xwe nczîkî mirov dike. Varyanteke weha jı hey e: Bemalo bexwişk û xalo.

454- Be merekî meçe dîwana mîrekî.Dema kesekî zana Cı serwext bi mirov re tüne be, mirov dikare li dîwan û eemetan şaşı bike ıı bikeve rewşeke ne baş.

455- Be male malxoye male neye male qeda sale.456- Be tıan û dew xebcr naye hev.

Weha j î dibejin: Benan û dew gotin edî hew.457- Be qatix şîr haven ııagire.458- Be serwerî girara pîran ııakelî.459- Be şer û teşxele kar nameşe.460- Be şermaıı dikin hebanan,

lingeıı xwe di hingilan de derdixin.461- Be şivan çeriya be xwcdî mezin bûyc.462- Be şex û pîr meçe dîwana mır ku tu nekevî hale feqîr.463- Be xîret be îman in.464- Be Xwede dibe le be xwedî nabe.

Li hinek hereman j î dibejin: Be Xwede be le ne be xwedî be.465- Be zirave temen direjo!

Kesen tirsonek temenen w an direj in. Ji tirsan şer nakin. Di şuna gotina “temen” de gotina erebî ya “emr” jî dibejin.

466- Be zanînî li dij îlm e.467- Be zirne direqi.se.468- Bcdera ku çelek li ser bigere ew çi beder e?469- Bedera xwedî ne li ser nabe mîyaser.

W t: ha j î dibejin: Bedera be xwedî ji mirov re nabe heder.470- Beje-bej e ziman direj e.471- Beje min hevale xwe ez bejim tu kî yî.

28

Weha j î dibejin: Hevale xwe ji min re beje, ez bejim tu kî yî!472- Bejin lal e nebejin ti rai e.

Ji bo ew kesen tembel te gotin. Tembeli navekî ne baş e.473- Bekan mirin e.474- Bekan bekanı ye.475- Beş hat ser maldaran, avetin ser feqîr û jaran.476- Bi agaha min bike û bi pekanîna min meke.

Ev wek gotina “Bi îlme min bike û bi emele min meke” ye.477- Bi alastine zik ter nabe.478- Bi belkî mezel bi dest nakeve.479- Bi berxetî ter şîr venexwar bi kavirtî ter giya nexwar.480- Bi berxan re te şûştin bi kaviran re te birin.481- Bi bejinge tîrejen roje naye girtin.482- Bi bexenıîtiye mirov nagihe axatiye.483- Bi bîhna fireh besûre dibe doşav.484- Bi bîhna fireh herkes digîhe heqe xwe

le xwediye bîhna teng wenda dike.485- Bi çavgivaştine çav teng nabe.486- Bi dareke digire hezar devî dihejîne.487- Bi dare zore hezkirin naye Töre.488- Bi derewan aş nagere.489- Bi derewan mal ava nabe.490- Bi destan da û bi lingan le geriya.

Weha j î dibejin: Bi destan dide û bi lingan le diğere.491- Bi deste jine mirîşk naye serjekirine.492- Bi deste nemeıdan neçe bila selav te bibe.

Selav, di wateya “laser” an jî “lehî” de hatiye bi kar anîn.493- Bi deste xwe dike bi stûye xwe dikşîne.494- Bi deste zore pîre davejine bîre.495- Bi deve xwe biçere, bi pîye xwe bigere.496- Bi dijmin re peşî gotina xweş pişt re gopala geş.

Weha j î dibejin: Bi dijminan re, zimane xweş û pişta hişk.497- Bi dile kalan qîzan bistîne, bi dile xortan hespan.

Dema mirov behsa teerîbe û betecrûbeliye bike, we deme ve gotine dibejin. Kal bi tecrübe û xort jî ji maceraye hez dikin.

498- Bi dilopan behr ti jî nabe.499- Bi dînan bişevrirc le bi eqile xwe bike.

29

Weha j î dibejin: Bi dînan bişewire le dîsa jî wek xwe bike.500- Bi dînan delavan çedike.501- Bi dor e ne bi zor e.502- Bi dueyan hec qebû) tıabe,

Li hinek hereman di şuna goüna “due” de gotina “temi’' bi kar tinin: Bi temiyan hee qebûl nabe.

503- Bi dueyan nebûme ku bi nifiran bimirim.504- Bi dûranî bi şeranî.

Weha j î dibejin: Dûr be bi nûr be.505- Bi elba mezin mede bi elba biçûk bide.506- Bi emele pire neçe bîre.507- Bı eqile vala mirov nagîhe hevalan,508- Bi gayekî narini cem axayekî.509- Bi girî kar naçe serî.

Weha j î dibejin: Bi girî lutişt havil nabe.510- Bi girî ranabin mirî.511- Bi gotineke mirov dikare dile sed mirovî

ji xwe bihelc le nikare dile mirovekî ragire.512- Bi got-got mirov nare cot.5)3- Bi gotina mele bikin le bi emele mele nekin.

Varyanteke weha j î he ye: Bi îlme mele bike, bi emele mele meke.514- Bi gotina xweş mar ji qule derdikeve.

Weha j î dibejin: Bi zimane şîrîn mar ji quie te der.515- Bi guleke bihar naye.

Varyanteke weha j î hey e: Bi kıılîlkek û dukulîlkan bihar naye.516- Bi gurmiste dibeze şûşine.517- Bi gıır re dixwe û bi xwedî re şîn dike.

Ev ji bo ew kesen durû û te gotin. Weha j î te gotin:a) bi gur re dixwe bi şivan re şîn dike.b) bi îsa re nan dixwe, bi Mulıemed re selawatan dike.

518- Bi hcq e wekî deq e.519- Bi heçeta kurik dixwe virik.520- Bi hîne-mîne tu xelas nabîji gotina jine.

f)u awayen din yen ve gotine j î hene:a) bi mine -mine demakevc ji ber hükme jine.b) bi m i ne-m i ne rovî naçe kune.

521- Bi kale-pîrekî bişewire le dîsa bi eqile xwe bike.Weha j î dibejin: Bi dînan bişewire le dîsa bi eqile xwe bike.

30

522- Bi ker nikare, radibe kurtane.Wehajî dibejin: Bi ga nikare, radibe golike.

523- Bi keran re ne gerin de dawi bizirin.524- Bi kere be, kurtan li xwe nake.525- Bi kcvçiye kom kir, bi heske belav kir.526- Bi kevirekî xanî naycn lekirin.527- Bi ku rc zer bû bi ku re der bû?

Dema kesek rastiye nebeje û bixwaze tiştekî bi lez û bez veşere we deme ve gotine dibejin. Weha j î dibejin: Li ku der bû, li kû zer bû.

528- Bi kulman neçin direşe.529- Bi kulmek xwe derya şor nabe û bi tozek ax çav kor nabe.

Weha j î dibejin: Bi kulman xwe bİlind nabe, bi toza çav kor nabe.530- Bi kundire ave melevane neke.531- Bi lav-lave mirov ji ber jine xelas nabe.532- Bi lengan re bigerî tu ye leng bî

bi şengan re bigerî tu ye şeng bî!Mirov bi başan re bigere baş dibe û bi xeraban re bigere xerab dibe. Go îineke weha j î beye: Nave hevale xwe ji min re beje, ez de bejim tu kî yî.

533- Bi lingekî mirov nagîhe sere çiye.534- Bi maneya lorike, dixwe kilorike.

Ev gotin jî wek ya “bi maneya kurik, dixwe virik” e.535- Bi masiye re soberî meke.536- Bi meşe dimije û paşe daveje.537- Bi min xurto li min xurto.538- Bi mirove xwe re kirîn û f'irotin meke.539- Bi mîz aş nagere.540- Bi nanekî nandar nabî, bi darekî merxas nabî.

Dema mirov bixwaze beje, ku qîmeta tiştekî biçûk nîn e , we deme ve gotine dibejin. Li binek bereman weha jî dibejin: Bi nanekî mirov nandar nabe.

541- Bi nexweşan re çû ser zebeşan.542- Bi pariyen xelke zik ter nabe.543- Bi payîzî zû dake bi biharî zû rake.544- Bi peyve paxir nabe zer.

Weha j î dibejin: Bi peyve sifir nabe zer.545- Bi penc qurişan kûçik dişo

bi deh qurişan deste xwe helal dike.546- Bi pîrî te ber hevîrî.

31

547- Bi qcwetiyan hee qebûl nabe.W e ha j î dibejin: Bi sil av an hec qebûl nabe.

548- Bi roje li dere ye, bi şeve li neçîre ye.Ji bo kesen be karekter te bi kar anîn. Ew kesen durıi ku hem xwe dîndar nîşan didin û him jî tolaziye dikin. Weha jî dibejin: Bi roj li dere ye, bi şev li mizgefte ye.

549- Bi roj pîrhevok e bi şev şemamok e.Weha j î dibejin: Bi şev şemamok e bi roj pîrhevok e.

550- Bi salan mehan carek mevane xalan.551- Bi sale here sultan be

bi mehe here mevan bebi rojan here ber dest û piyan be.

552- Bi sebre tirî dibe mot.Moi d mis e. Çend varyaten din en ve gotine j î hene wek:

a) bi sebre tirî dibe he la w.b) bi bîhna fireh besûre dibe doşav.

553- Bi ser ve Alah, bi bin ve neûzû bilah.554- Bi sere dijmine xwe meke de be sere te.555- Bi ser ve mit e bı bin ve qûna rût e.556- Bi sîr re pîvaz naye xwarin.557- Bi şev rewî li riyan, qeda li ber pîyan.558- Bi tajiye xelke ncçîr nabe,559- Bi te xweş e, bi min bîst û şeş car xweş e.560- Bi tekbîr d i kol in bîr.561- Bi tenî bû xenî.562- Bi tır û l'isaıı tendûr germ nabe.563- Bi vî destî bide bi wî destî bistîııe.564- Bi werîse xelke danekeve bîre.

D u varyant en w e ha j î hene:a) bi werîse bîyaniyan xwe bernede çale.b) bi pîran meçe bîran.

565- Bi we qıışe nagilıî Muşe!Weha j î dibejin: Bi ve qûne nagilıî Meyqûne.

566- Bi xatire xatiran, xelk diçe ser dîne kafinin.567- Bı xera hevalan, em gihan malan.568- Bi xcra law xwar helaw.

Ev gotin ji bo e w kesen ku tu qîmet û merîfeteke wan tüne bin, le saya sere hİneke din bibin xwedî nav û deng an jî dewlemend bin, te gotin. Weha j î dibejin: Bi xera lawo dixwe nan û helawo!

32

569- Bi xwe distire bi xwe tcw dike.Weha j î dibejin: Bi xwe distire û bi xwc ditcwıne.

570- Bi xwe ne tişt e hespe şah hazar dike.571- Bi xwekirinc re derman tüne,

Li hinek hereman w e ha j î dibejin: Derba ku mirov bi deste xwe li xwe bixe, giran û be demıan e.

572- Bi xweziyan dest nagiheje baqe keziyan.W e ha j î dibejin: Bi xwezî mirov nabe qazî.

573- Bi xulaman re bixebite, bi meran re bixwe.574- Bı ya mezinan bikî, ccjnek berî te xwarin e.575- Bi zanîna zanan bikin le bi karma zattan mekin.

Ev jî wek gotina"bi İlme mele biki le bi emele mele neke,”e.576- Bi zengîniya zaliman zirenî nabe.577- Bi zimane qîze de zane, bi zimane kur bav zane.578- Bibe doste rojen teng bila ji te re jî,

döşten rojen teng çebibin.579- Bibe xulame zanan, ııebe mîre nezanan.580- Bibeje rast, Taze rast.581- Bibire zimane xwe bikirc cîhe xwe.582- Biçe Bediîse de bilîze.583- Biçizî-neçizî qincilîzî.584- Biçûk li gor mezinan bikin lingen wan li keviran nakevin.585- Biçûk li cîhe xwe mezin li cîhe xwc.

Varyantake weha j î dibejin: Biçtik biçuk goti ye mezin mezin gotiye.586- Biçûk xemla malan in.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Zarok kulîlken malan in.587- Bide çîzan, nede çîza de bide mafe gûzan.588- Bide ne lirse, bistîne şemtı neke.589- Bide tetika û bigire ji pepikan.590- Bide xorte çardeh salî de gelek bîne bîra xwe wî halî.591- Bifroşe kera reş bixwe xwarina xweş.592- Bigîhe kala bixwe mala bigihe xortan, bixwe rota.593- Bihar bi gul e payîz bi kul e.594- Bihar bi kulîlkek naye,595- Bihar e, gur har e.

Weha j î dibejin: Bihar e kcr har e.596- Bihar e, keç har e.

33

597- Bihar e rewş ne dîyar e.598- Bihar hat zivistan hilhat.

Weha j î dibejin: Bihar hat rûmeta serme hilat.599- Bihar gula mewsîman e.600- Bihar keçek ciwan, havin dayikek,

payîz jinebîyek, zivistan jî damariyek e.601- Bihar xweş Le sere keçe lan di sote.602- Bihara nıe roj û danek e w jî bû xerab zemanek.603- Bihara paşîn bihara nrirovan, bihara peşin bihara heywanan.604- Bihara stewr û havîna av i s xerab al e;

bûka stewr û qîza avis xerab mal e.605- Biharan xwe şil mekiıı, payîzan xwe gero mekin.606- Bihare girt û lekir payîze jekir.607- Bihare pez, payîze rez û zivistane ez.

Li binek deveran weha j î dibejin: Bihare pez, havîne rez, payîze agire goşte bez, zivistane jî ez.

608- Bihare xwe ter neke payîze xwe bi derengî nexe.609- Bihare zû pez ter meke payîze jî dereng mexe.610- Bihustek gelacî gazek xizanî.611- Bike bi Xwede re herde bi ave re.612- Bike mîna meran bixwe mîna şeran.613- Bike nelerize an neke nelerize.614- Bike zehmct bixwe nîmet.615- Bikuje, bimije.616- Bila avis be bila dûr be.617- Bila baş be bila dereng be.618- Bila baş be bila dir be.619- Bila bihata peşî sere min bişkanda.620- Bila bi dil be türe parse li nav mil be.621- Bila bi dil be bila bi kul be.622- Bila bixwenda paşe bigota.623- Bila bize ııer û me yek e.624- Bila bihur be bila kûr be.625- Bila bira be bila ji guran be.626- Bila bîr be bila kûr be.627- Bila coııgaye rojek bim ne ku çeleka sed salî bim.

34

Li gelek hereman w e ha dibejin:a) bilîi mirov mer be emre nıirov roj û danek be.b) bila mirov dîk be emre mirov roj û danek be.

628- Bila çave mirov derkeve le nave mriov dernekeve.629- Bila çavekî mirov tüne be bila bexte mirov hebe.630- Bila çe be bila keça se be.631- Bila dax be li pişta deste rast be.632- Bila dcyndar bim ne xwîndar bim.633- Bila dil bi dil be türe parse li mil be.

Li hinek heremen Kurdistane wehajî dibejin:a) bila dil bi dil be bila kirase caw li mil be.b) bila dile mirov rehet be xwarina mirov xwelî be.

634- Bila dile te neşiqite hemû çavbelekan.635- Bila dijmine mirov şer be ne rovî be.636- Bila dijmin be küre cameran be.637- Bila girtiye girtîgehe be ne miriye göre be.638- Bila gur bc peşî kere min bixwe.639- Bila hela w şîrîn be bila mirî gor bi gor bc.640- Bila hemû tişten te teze bin le döşten te kevn bin.641- Bila heviya te Xwede be le guhdireje xwe girede.

Guhdirej di wateya ker de ye,Tişten xwe saxlem bike ku diz nebe.642- Bila hindik be bila rindik bc.643- Bila jin be jina meran be.644- Bila jina çe be bila di nav ordiya Rome de be.

Dema jin bi namûs be, di nav eskeren Tirk de be jî tişt pe naye.645- Bila jina mere çe bc bila li ser lıewî û sewiyan be.646- Bila jina meran be li ber sterk û bîyûran be.647- Bila mirov jina meran be bila sterk û pera be.648- Bila keç bc bila pak be.649- Bila keç be bila pır be.650- Bila keça givan be le bûka malan be.651- Bila kor be ne kurr be.652- Bila kurık be le nave keçe ie be.653- Bila lawike min lawîn be bila kirase wî cawîn bc.654- Bila lawike min şane be bila rnaeşe wî li ser qûna çape be!655- Bila li bcr siya rovî nebî bila şer te bixwe.

35

656- Bila li daristanan nebc li goristanan be.657- Bila li dine be bila deyndar be.658- Bila li mal be ne li can be!659- Bila li re be bila dûr be.660- Bila li ser erşan bc ne li ser f'erşan bc.661- Bila mele pere bigire, mirî gor bi gor be.662- Bila me be şîr qismet e.663- Bila mer mer be keleme ber çave dijmin be.664- Bila mere m in bebe pişkul be.665- Bila mere min siwar be bila deyndar be.666- Bila mere mer be, bi hezaran deyndar be.667- Bila mirin hebûya le kalbım tüne bûya.668- Bila rnirina hespe ji ceh be!669- Bila mirov deyndare dewlcmendan be

ne ye teze pekhatiyan be.670- Bila mirov dûr be ne li bin axa kûr be,671- Bila mirov girtiye şaristanan be le ne miriye goristanan bc!672- Bila mirov here ser sewiyan le neçe ser hewiyan.673- Bila mirov ji tedarek nemîne tedarek ji mirov bimîne.674- Bila mirov kuştiye şeran be ne girtiye roviyan be.

Li hinek her,man weha j î dibejin: Bila ez xwarina şeran bim, le ne neçîra çcqel û roviyan bim.

675- Bila mirov kûçik be le ne biraye biçûk be.Weha j î dibejin: Bila mirov ccvvrike kûçikan be, ne biraye biçûk be.

676- Bila mirov mer be, emre mirov roj û danek be.Çend cureyen ve gotine hene:

a) bila mirov dîk be, emre mirov roj û danek be.b) bila mirov mer bc, rojeke li dine be.c) bila mirov kele (congaye) rojeke be le ne mangeya hezar salan be.

677- Bila mirov ne sewiye berdestan be, pcpûke ser çiyan be.678- Bila mirov se be le be xwedî nebe.679- Bila mirov se be ne ker be.680- Bila mirov rezîle dine be le ne qebraxe jine be.681- Bila mirov şere rojeke be, ne roviye saleke be.

Ev j î wek gotinen:a) bila congaye rojeke be na mangaya salek.b) dîke rojeke be ne mirîşka saleke û hwd. e.

36

682- Bila mirov xwedî qedir be le ne di bin siya qedir de be.683- Bila mirov xwîndar be le ne deyndar be.684- Bila mirov zîyarelan xerab bike le nave qîzan xerab neke!683- Bila mîxe le di dîware te de be.686- Bila namusa mirovan li cîh be bila pariya mirovan nîvçe be.

Weha j î dibejin: Bila pariye mirov nîvî be le namûsa mirov li cîh be.687- Bila parî bi rûn be, serî bi xwîn be.688- Bila qîz be bila pîs be.689- Bila qîze bibin ser xencere le nebin ser xebere.690- Bila reze min li nav rezan be bila tirî li min heram be.691- Bila re be bila dür be bila qîz be bila pîr be.692- Bila m ye mirov beş e ne dile mirov.693- Bila serî hebin kum zehf in.694- Bila sere mirov sax be, linge mirov li kevir nakeve.

Weha j î dibejin: Bila sidqe mirov sax be linge mirov li kevir nakeve. 693- Bila sor be bila penc qurişen we zede be.

Kurd ji renge sor zede hez dikin. Bi taybetî jî Kürden Dimilî.696- Bila şere şûve be ne qopqope hedere be,697- Bila şer pişta mirov bişkîne ne ku rovî deve mirov bihalese.698- Bila şîn di male de be le şer di male de nebe.699- Bila Xwede yar be dinya hcmû neyar be.700- Bila Xoristan be ne gorislan be.701- Bila yek be bila pak be.

Piranî alozî û tevliheviye tîne, kes guhdariya kesî nake. Weha j î dibejin:a) piranî viranî.b) bila yek be bila beq be.

702- Bila ye dehe li ser ye nehe be.703- Bila zike mele bel be bila giya û pel be.704- Bila zik ter be hez bikî ji tovle dare be.705- Bike kal, bixwe mal.706- Bilbil bimire gul diçilmise.707- Bilbil û şalûl li ser lata xwe, xweş awazbej in.708- Bilbile kirine qefesa zerîn dîsa gotiye ax welate min.

Varyanteke \veha j î heye: Welate xclkc ji mirov re nabe welat û mala xelke jî ji mirov re nabe mal.

709- Bilind nefire da ku tu li erde nekevî.Li binek hereman weha j î dibejin: Bilind mefir, nizim dikevî.

37

710- Bilûra li ber ga ye, çira li ber kora ye.711- Bimîne, bibine.712- Bin bendere para mirîşkan e.713- Bine beroşe para zirav a del alî ye.714- Binî pîso serî sîso.715- Bipirse netirse.716- Bira bira ye, hazar cüda ye.

Weha j î dibejin:a) birader bi biratî, hazar bi bazartî.b) bira bira ye bazar xuya ye.

717- Bira bi pişta bira kela ye.718- Bira di hewariya bira de te.

Kurd dibejin: Bira eigera hev in.719- Bira dijmine bira nebe jina wî mar nake.720- Bira kezeb e, ewlad raser e.721- Bira li bira çi kiriye vegeriye hembez kiriye.722- Bira mezele bira dikole.723- Biratî bi rastî.724- Biratiya rast kulîlka jîyane ye.725- Birayek dîn û yek hişyar dan mûyeke neqetandin.726- Biraye mer e macerî civiya ba barek hirî.727- Biraye ne ji make nabe pise maleke.728- Biraye xerab je cîhe be cîrane xerab je bireve.729- Birca Belek mirov keviran daveje gelek.730- Birçîbûn biraye her kesî ye,731- Birçîbûn solîtiye nahele.732- Birek kenar nabire.733- Bırinca îro ji goşte sibehe getir e.734- Birin xwe dcşîne.735- B i rina min bi min keser te.736- Birîna hevalan mîna tîra li kendalan.737- Birîna ku mirov bi deste xwe nexurîne, rehet nabe.738- Birîna kevn nû neke.739- Birîna şûr qenc dibe şuna gotinan qenc nabe.740- Birîna şûran ji birîna şûran kûıtir e.

38

741- Birîna xwe bi deste xwe derman bike.742- Birîndar bi eşa birîna xwe dizane.

Weha j î dibejin: Birîndar bi birîna xwe dizane.743- Birîndar ji birîna xwe hînî hekîmiye dibe.744- Birka ku qul be binî av nagire.745- Birûye min şeh dikî le çav e min derdixî.746- Bistîne ji deriyan bide xera miriyan.747- Bitirse ji yen ku ji Xwede natirsın.748- Bitrî ji gaye cot re namîne.749- Bivirvan dar birî ye li ser dare guman ji Xwede birî.750- Bixwe bi gurikî rabe bi merikî.

Ev jî nezîke gotiııa “bixwc mîna meran û rabe mîna şeraıı.”ye.751- Bixwe nıale belaş bibe mîna wehş.752- Bixwe mîna meran rabe mîna şeran.

Du wateyen ve gotine herıe:a) li ser xwarine şerm meke.b) di hemû kare xwe de jîr û jehatî be. Pûno û şermok mebe.

753- Bixwe paşe bişikirîne.754- Bixwe eefaye bibîne sel'aye.755- Bixwînin, bidin xwendin xwe ji bîr ve nekin,756- Biyanî bidî goşte ratıî de bi ser te de be poşmaııî.757- Bizanibe giliyan welat şerîn e ji hemûyan.758- Bizin bi lingen xwe mîh bi lingen xwe.759 -Bizin bi dizi gon dixwe bi eşkera dize.760- Bizin bimire jî dûva xwe berjer nake.761- Bizin ketiye derde sere xwe qesab jî ketiye derde goşte xwe.762- Bizin ku bizin e, cîhe xwe çedike,763- Bizina külek, şivanc bezek evare tev ten guhereke.764- Bizin mir agir vemir.765- Bizin ne tişt e le ııerî li pişt e.766- Bizin ter dixwe stûye xwe di kendal de dide.

Ev gotin jî nezîkî gotina “bizina jar wexta kok bû, de strûye (qiloçen) xwe li kendalan bide.” ye. Le fcrq di navbera wan de heye. Dema kesekî rewşa wî/we baş bibe û rabe dest bi çavsorî û zordesdye bike, te gotin.

767- Bizina jar wexta kok bû de strûye xwe li kendalan bide.768- Bizina kol tiştîr e.

769- Bizina kol hînî danîyen şor bûye.Dema kesek hînî tiştekî belaş bibe, we deme ve gotine dibejin. Li hinek hereman weha j î dibejin: Bizina kol hînî danûyan bûye.

770- Bizin ku hestî nexwaran diran nediketin.771- Bizina ku bi şûn dc binıîne para gur e.772- Bizina külek paya gur e.773- Bizina kurmî li ser çaviye av vedixwe.774- Bizina laııctî dev leketî.775- Bîhna de te j i xaltiyc.776- Bîhna fireh ji qîma fireh e.777- Bîhna fire j i qelsiye ye.778- Bîhna gulan ji gulan te; bîhna mirovan ji mirovan te.779- Bîhna kiz te ji mala diz.780- Bîhntengî ji qûntengiye ye.781- Boçika seyî texe qalib dîsa ger e û li mil e.782- Buhra here bila kûr be,

riya here bila dür be, qîza bîne bila pîr be.

783- Buhrîna xortan zor buhr e le bidî de te bibe le nedî tu mayî!784- Buhistek bexemî gazek xesaret e.785- Buhistek nezanî nıetrek xizanî.786- Bûk anî bi lez da bi ga û pcz, sivika imale dîsa ez.787- Bûk bi dile zave ye, çi hela-hela mele ye.788- Bûk çe ye, xesû de ye.789- Bûk di sorike dc dergûş di lorike de.790- Bûk hat dawet hilhat.791 - Bûk li ser zîn e. kes nizane nesîbe ke ye.

Ji bo tişten ne dîyar û zelal te gotin. Benda encame be .Weha j î dibejin: Bûk Ij hespe ye, hevsar li deste ye, kes nizane qismete ke ye.

792- Buk şerm dike rû digire le zik vedike.793- Bûka ape kete kape, bûka xalc delaliya maie.794- Bûka bavan li ber çavan.795- Bûka ku xeniqandiye heft xesû ji bilqeniya ecre tirisî.796- Bûka male rewşa malc.797- Bûka male kevnika ser destan e.798- Bûka male xwe dixapîne ji xortan re kodik û kevçî tîne.

40

799- Bûka male xweş xebitî ker gireda û cehş filitî.800- Bûka mele her roj li dawete.801- Bûka mete li ser agir û pet e.802- Bûka mczin kevaniya male ye.803- Bûka qenc stûna male ye.804- Bûka sale qeşmera male.

Piranî û giraniya karen male bi bûka nû te kirin. Şerm dike û nikare beje “na.” Weha j î dibejin:

a) bûka sale dîna male.b) bûka sale meha nîsane.

805- Bûka tîtik xwe li ber male çedike.806- Bûka xale ezîza male.807- Büke meymûne, mal kire gola xwîne!808- Büke ne zar û ne ziman e û xesûye jî ne dîn û ne îman e.809- Büke tekine reşiye pîre tekine xweşiye.810- Büke xelî avet rû ma be şerm û l'ihel.811- Bûme bûk, bûme pepûk.812- Bûye al ketiye mal.

41

c

813- Camcrî pîvana mirovatiye ye.814- Can derkeve le xû demakeve.815- Can şerîn e.816- Car heye rev ji desthilanîne çetir e.

Weha j î dibejin: Caman rev ji desthilanîne çetir e,817- Car lıeye yarı dibe neyarî.818- Car heye mirov ji ker re dibeje daye.819- Car ji cara kere boz bi xwe were bara.820- Careke bi kuwareke,821- Caman jchr dcmıan e.822- Caman qelem ji şûr tııjtir e.823- Cartıan xatir dibe qantir.824- Caşik mezin be jî dîsa ker e.825- Caşekı mirov hebe bare mirov li erde namîne.826- Caw bû kitan, dew bu derman.827- Cawe male erzan e.

Dema kesek rûmet û qîmcta kesen xerîb bizanibe û yen nas û xisman ni zan i be, we deme ve gotiııe dibejin. Wek mînak, K.urd jı hev hez nakin ıı reza hev nagirin le ji bîyaniyîn re gelek rezdar û spasdar in.

828- Ceh keran şamı dike, siqa şûran nıisrî dike, xizanî meran kotî dike.Varyanteke wehajî heye: Ceh keran bitir dike, siqa şûran misrî dike, pere meran bengî dike.

829- Ceh nabe kizin, mîh nabe bizimLi hinek deveran weha j î dibejin: Ceh nabe genim.

830- Ceh reşandiye genim naçiııc.831- Cejna be qurban mîna mala be mevan.832- Cejna sale bi sale re dibore.833- Cendek be serî nabe.834- Cendek ku ket qertel zû bîhne digirin.835- Ceneta ku sofî le hebe xera we cenete tüne.836- Çenet li rûye erde ye.

42

837- Çenet û cehenem di bin pîye dayike de ye.838- Cer nû yc av sar e.839- Cera kaniye li riya kaniye.

Varyanteke w e ha j i heye: Cer di riya ave de dişikc.840- Ceribandin ji ceribaııdine çetir e.

Weha j î dihejin: Cerbandin, ji neeerbandine çetir e.841- Cewre dela tirek gurîx nabin.842- Cewre şeye dir timi dir in.843- Cezaye genciye, xerabî ye.844- Cer nabe be çembil mişar nabe be kermil.845- Cihû dema iflas dike bi deftereıı kevn dikeve,846- Cihû te bibim buhişte!

Got: Na, îro şemî ye bi ker naye.847- Cila zer û ziv li ker bikiıı, dîsa ker e.848- Çilen eane min kulen sere min.849- Çile xwe hildide beri ku bigihîjc bihurc.850- Cineta ku ez ne tede bim bila ker tede bigevize.851- Civat li mala pire û pire li mala xelke ye.

Weha j î dihejin: Civat li mala Fate ye û Fate li mala Xate852- Ciwanbûn nezanbûn pîrbıın kislanbûn.

ez mirim poşman bûm.853- Ciwanî bizaniya piri bikariya!854- Ciwan m i şen e bele xwîn şîrîn kit-kite ne.855- Cixara li ba baye û raketina li ser kaye ne tu tişt in.856- Cîh heye ku bedengî ji axavtiııe çetir e.857- Cîh heye rev ji meraniye çetir e.

Weha j î dihejin: Car heye rev ji dcsthildane çetir e.858- Cîh ji dilaıı firelı e, cîh ji dilan teng e.859- Cîhan ava ye her kes bi eqi!e xwe şa ye.860- Cîhane ke dot ye kirî û ye fi rot

le dîsa negihîştin xwediye cot.861- Cîhe baran le bibare teyrok jî le dibare.862- Cîhe baz e, kund le digaze.863- Cîhe benamusan ne li cenete û ne jî li cehneme heye.864- Cîlıe ku av û agir li wir tüne, îman jî tüne.865- Cîhe ku agir tüne dû je dernaye.866- Cîhe ku deste digihîje pîye xwe maveje.

43

867- Cîhe ku desten te di g i beje w e İmgen xwe jî bigilıîne we dere.868- Cîhe ku dil beşe bila rû beşe.869- Cîhe ku jı te re dest nede bihele û bire ve.870- Cîhe ku jinan xerab nckınyc hîn ava ye.

Weha j î dibejin: Dere ku jinan xera nekiriye hîn ava ye.871- Cîhe ku maşe bebe deste xwe meşewtîne.872- Cîhe ku mııîn hey e, {irs çi ye?

Wek gotina ku dibejin: Tirs ber li mirine nagire.873- Cîhe ku miriyetı te 16 nebin ne ware te ye.874- Cîhe ku pakî hebe nepakî çj ye?875- Cîhe ku rûmeta te tüne, rûnene.876- Cîhe ku şîn 16 yc tahma şahiyc nîn e.

Weha j î dibejin: Cîhe şîne, li şahiye çi ye?877- Cîhe nenas bike pars.878- Cîhe tirs li wir hebe şerm li wir heye.

Weha jî dibejin: Dera tirs le hebe şerm le heye.879- Cîhe tu he v iye je ne kî gazine je neke.880- Cîhe valabûna seran, rovî le dikin geran.

Li hinek hereman weha j î dibejin:a) cîhe valabûna şeran, rovî xwe nîşan didin wek meran.b) cîhe ku şer tunç be rovî dibe muxtare gund.

881- Cîhe yeke li gund nebû, digot: Cîh kem in.882- Cîraıı lıevpare cîran e.

Hevpar di waleya weris de ye. D ive mirov xwedî li cîrane xwe derbikeve. Dibejin : Ezabc cîran ji cîran te xwestin.

883- Cîrane nezîk ji biraye dûr çetir e.884- Cîrane ne baş strûye ber çaven mirov e.885- Cîrane xerab bihele û dirane bi eş bik i şîne.886- Cîrane xerab jı ezabe göre xerabtir e.887- Cîrane xcrab mirov dike senetkar.888- Coka bostanan bi kemaye ji bo aşvanan.889- Comerd dİ rojetı teng de xuya dibin.890- Comerd hesp u qespek li bale yek in.891- Cot bi gaye pîr nabe.892- Cot bi gayekî nabe.893- Cot li mirtiban naye.

Bi nınvanseke biçtik weha j î dibejin: Cot bi aşıqan nabe.894- Cote be gîsin nikul zû le dişike.

44

895- Cotyaro İli çi diçînî?Got: Dema hişîn bû tu dibînî!

896- Cote zexm ji xeta peşîn ve kifş e.897- Coya ku av tede çûye de tim tede here.898- Cûne dixwe heft libe sabûne le cûna naye qanûne.

Ji renge spiye ku wek qireje ye re dibejin cûne. Ewropî ji vî rengî re “gri” an “gro” dibejin. Ve gotine ji bo ew kes û tişten ku ııayen raye û rastkiri na wan ne mümkün e, te gotin.

45

ç

899- Çar hesp bi singeke ve nayen giredan.900- Çaroxan ji seyan re çekin de ew çaroxen xwc bixwin.901- Çav dibine, dil dihebîne, eqil iedixe \verdigerme.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Çav dibine, dil dihebîne.902- Çareye beçareyan Xwedc ye.903- Çav dibine, dil dimine.904- Çav dijmine xwe nas dike.905- Çav ji çavaıı tedî nakin.906- Çav ji çavaıı şerm dikin bertil keviran nerm dikin.907- Çav kil e dawî şil e.908- Çav li savare kir si lav ji bîr kir,909- Çav neynika çavan e.910- Çav stûr e tixûb zor e, eov zirav e tixûb av e.

Dema ku çave ıııirov ji tikteki bilirse, ev gotin te bi kar anîn.9 11- Çav surete dilan e.912- Çav teres e, dest merxas e,913- Çav tirsonek iıı, dest û ling merxas in.914- Çav xen ji xwe her tiştî dibine.915- Çav xiname xwe nas dike,916- Çavek li kirine çavek li mirine.917- Çavekî mirov kor be mirov deste xwe d i de bcr ye din.918- Çavekî kor, loqmeke bi don.919- Çave çepe ronî nadc çave raste,920- Çave kor rondikek jî je be, baş e.921 - Çave kor sax dibe, dile kur sax nabe.922- Çave ku bi ker naye, tiliya xwe di bin de ke û rake.923- Çave kul jî çave kor çetir e.

Li hinek deveran weha j î dibejin:a) çave şilopî ji çave kor çetir e.b) şeliqî ji çave kor çetir e.

924- Çave li deriyan xwelî li seriyan.We.ha j î dibejin: Çav li der xwelî li ser.

925- Çave qîze li yasine ye çave mele li doxîne ye.

46

926- Çave te ke derxist?- Mirove min derxist.- Loma kûr derxist!

927- Çave tirsiyayî zû xwelî dikeve.928- Çaven mel an çar in.929- Çaven mirov ji axe ter dibe.930- Çaven nalbendan li sime hespan e.931- Çaven reş ne hevvceyen kildane ne.

Weha j î dibejin:a) çaven reş kilnaxwazin.b) ji çaven kul re kil nave.

932- Çaven zil di bin kaye de jî dibinin.933- Çavkulbûn ji çavkorbûnc çetir e.934- Çavsorî ji kesek re namîne.935- Çavzer hebin çavreş pir in,936- Çawa direse vveha jî badide.937- Çawa ku mirov perçek ji xwîna de û bave xwe ye mirov

vveha jî perçek ji axa vvelate xwe ye.938- Çawa çaq e, saq liyaq e.939- Çawa sûk e, vveha jî bûk e.940- Çawa sûk e, gaz biçûk e?941- Çawa şex-mela ne rehmet li me cahilan e.942- Çax ji çaxe fedî nake.943- Çaxa dîk birçî be sergoye bi bîra xwe tîne.944- Çaxa gul dibarin ez diçinı ba keran.945- Çaxe maza pivo raza.946- Çaxe neçîr te gûyc tajiye te.

Ev jî wek gotina “çaxe maza pivo raza.”ye.947- Çek ne ya hemû kesî ye le nefs ya hemû kesî ye.

Di kurdî de du \vateyen çek hene: cil (kine) û sîleh. Li vir, di wateya cil an jî kine de ye.

948- Çek ya mezinan e, av ya biçûkan e.949- Çeke meran nîve kar e.950- Çeken te hebin be wan mere çöle.951- Çele dayik e mele mayik e.952- Çelck û m i tel ker û zîn, hirç û cot?

47

953- Çem be çeqel nabe.954- Çem tim nahe ku qirş û qal bi xwe re bine.955- Çcnıe biçûke av je herikî çctir e

ji ye mczine ku av ie çıkçikî.956- Çeme mezin ji çiyaye bilind te.957- Çend petir e çetır e.958- Çcpelen merkuj ji dûr ve kifş in.959- Çerçi helawa xwe naxwe.960- Çerkeze simelboş e,

totika dibeje car goşe, rûn dikire le nafroşc.

961- Çerm nabe post dijmin nabe dost.962- Çerme golike i i ber me de xwedî were bi ser me.963- Çerme meran fireh e.964- Çerme ker e ne dibe deh ol ne dibe çarox.965- Çerxa teleke geiı li jer e û gelı li jor e.966- Çerxa cîhane bi xwendine diğere.967- Çeyî bike û bi a ve re herde.

Weha j î di bejin: Çeyî nabe xerabı.968- Çeyî dibe xerabî!969- Çeyî ne bi pere ye.970- Çekiro bi xwe kiro xerobkiro bi xwe kiro.971- Çel û dotin kezwan û kelotin ne vekketiye.972- Çele tüne bimije golik tüne bikuje.973- Çelegur cxlaqe gur hiltînin.974- Çelek bi ga be kel pır in.975- Çeleka belek dûn mala çeleng.976- Çeleka rîxo garane dihermîne.977- Çeleka sor şîre xwe dide le di dawiyc dc İmge xwe le dixe.978- Çeleka xizanan ma li ser guhanan.979- Çeleka xwe li peş xelke medoşe.980- Çeleke dıdöşe Xate to dide Fate.981 - Çel ika kûçıkan xerak e zaroka xwe bi delalî raneke.982- Çeliken gura ji mirov re nabin bav û bira.

Dema mirov bixwaze beje, ku zaroken dijmin ji mirov re nabin dost, we deme ve gotine dibejin. Li binek hereman ji “çelik” re “çejik” jî dibejiıı.

48

983- Çeliken maran be jehr nabin.984- Çeliken rovî lewlebazîya rovî hiltînin.

Lewlebazî di w a ley a dek u dolab an jî fen û fûtan de te bi kar anîn.985- Çeliken şeran şer in.986- Çer şanc qclsatı e.

“Çer” di vvaleya “dijmîn” an jî “sixef ’ de ye.987- Çere yekî kıı kirin çi li ser xaniyan û çi li ber deriyan.988- Çcrî li cîhe ase dimine.989- Çeyiya kejan li pişt milan e.990- Çi baye hat bi berbikevî

çi ava ku hal bi serkevî dive ji dine bi dûr bikevî.

991- Çi hiçini tu de we hilînî.Weha j î dı bej iri: Çi bikî kuwarc de ew be xware.” ye

992- Çi deşt be çi zozan be derde pez şivan be.993- Çi diçe ji bax dıee lc ji baxvan tiştek naçe.994- Çi di hûr de di tûr de.995- Çi havîne şîn bibe zivistane hewce ye.996- Çi hat eqile te wc tıeke.997- Çi li pişt derguşe û çi li pişt deşta Mûşe.998- Çi ne çe ye para hirçe ye.999- “Çi” nîvc pevçune ye.

Dcma mİrov ji kesekî bipirse û ew jî, bi gotina “çi” bersiv bide, dı gotina “çi” de dîyar dibe, ku eciz bûye an jî qehrî ye.

1000- Çi roj baran e, ew roj zîvistan e,1001- Çi te sere mirov ji zimane mirov te sere mirov.1002- Çikııs gûye xwe hişk dikin û jc rc dîbejin çortaıı e.

Li hiııck hereman “çekod” li hinek hereman “xesîs” li hinek hereman jî “destvala” dibejin,

1003- Çil heramî nikarin rûtekî bişelînin.1004- Çilek û çilek dibe milek.1005- Çile nebc bihar nabe.1006- Çilkek û milkek.1007- Çilo kor li Xwede dinere wilo Xwede jî le dinere.1008- Çilme her kesî li ser leva wî şîrîn e.1009- Çim a ez küme sor im li ser sere her kesî bi dor imi1010- Çinıa razim li newal û kaş çima bibînim xewna şaş.

49

Dema mirov beje, tişten ku bi bela û metirsî hene, ez tekil nabim... Weha j î dibejin: Çitna razim li newala kûr, çima bibînim xewna dûr.

1011- Çiqas bilind bifırî hewqas berjer dikevî.1012- Çiqas bircqise hewqas jî dimelise.1013- Çiqas boz e hewqas pîroz e.1014- Çiqas çem kûr be de sobayî xweş be.1015- Çiqas çiya bilind be de deste mirov qul be.1016- Çiqas dine dibînî hewqas eceb bibînî.1017- Çiqas dibî mîr, Xwcde meke ji bîr.1018- Çiqas doten te hingiv be tevî mealese.1019- Çiqas dur hewqas gul û nûr.

Weha j î dibejin: Çiqas dûr e, hewqas nûr e.1020- Çiqas got: Kew e.

Got: Nikile wî sor e.1021- Çiqas kevir bave jî se de hewqas biewite.1022- Çiqas mirovatî şîrîn e hewqas jî talıl e.1023- Çiqas miroven te pîs bin pel li wan meke.1024- Çiqas sere me mezin bibe de çave me eceban bibîne.1025- Çiqas tu xizan bî, neçe her deriye axan.1026- Çira be don ronî nade.1027- Çira bi koran çi bike şîret li pîran çi bike.1028- Çira li ber koran, tenbûra li ber kerran.1029- Çira tu kesî beta sibehe naşixûle.

Weha j î dibejin: Çira tüne ta sibehe pekeve.1030- Çira xizanî nezanî.1031- Çivîk bi baskekî nafire.1032- Çivîka li piziye çetir e ji berane berûyî.1033- Çivîka wîtwîtanî bihara ber zivistanî,

te mala xwe xera kir ya me li ser danî.1034- Çiya be devî nabe qîz be de nabe.1035- Çiya bi guh e.

Varyanteke weha j î beye: Dîwar bi guh e.1036- Çiya bilind e, li dore bajar û gund e.1037- Çiya bi çiyan nakevin çav bi çavan dikevin.1038- Çiya çiqas bilind be dîsa rojeke riya mirov pe dikevc.1039- Çiya henrû çiya ne erd û ezman je xuya ne.

50

1040- Çiya hewceye çiya dibin.1041- Çiya ji ber çiya bilind bûne.

Weha j î dıbejin: Çiya ji rika çiya bilind bûne.1042- Çiya naçe dewreş diçe.1043- Çiya ne sar be berf le nabara.1044- Çiya rastı çiya naye le mirov rastı mirov te.1045- Çiyaye berz li civatan tim ez.1046- Çiyaye begul mîna mirove bedii.1047- Çiyaye bilind ji cîıane xerab çetir e.1048- Çiyaye bilind timî li ser dûman heye.

Du \vateyen ve gotine hene. Yek, mirov çiqas mezin û navdar be, hew- qas jî dijminen mirov pir dibin û bela li peş mirov heye. Ya duyem jî, mirove mezin timî guman li ser heye..

1049- Çiyaye bilind be ba nabe, gel iye kûr be av nabe.1050- Çiyaye bilind be dar nabe qîza axe be yar nabe.1051- Çiyayen ku dihejin, xerab nabin.1052- Ço qero hoşt qero.1053- Çol fereh e û dcrcw be pere ye.1054- Çomaxe xwar dehole diqelişîne.1055- Çov ji çov vedigere.1056- Çov li kewe neket kew li çove ket?1057- Çove stûr ji bihuşte hatiye.1058- Çov stûr e, tixûb zor e; çov zirav e, tixûb av e.

Yanî heza mirov hebe, sînore mirov fireh e, na ku tüne be, sînor tcng e an jî tüne ye.

1059- Çove ke stûr e arvane wî/we hûr e.1060- Çû dermane rnîze, gû le qesirî.1061- Çû dewreşan danî ber maste gameşan.1062- Çû gere, hat ji gere dîsa kere bere.1063- Çû ku bave xelas ke dayîke jî da ser.

Weha j î dibejin: Çû ji bo heyfa de, qûna bave jî li ser da.1064- Çû ser dare guliya bin xwe birî.1065- Çûçik çûçik e jî dema av vedixwe dişikirîne.1066- Çûk diğere diğere dîsa li ser garise sewiyan datîne.1067- Çûka bilotanî ji xwe û hevalan re tev de anî.1068- Çûka ku di deste de ye, çetir e ji deh çûken li ser dare.

51

1069- Çûn dewsa miriyan her kes li miriye xwe geriya.1070- Çûn tolana seyan li hestiyan geriyan.1071- Çûn vvelate keran anîn hare peran.1072- Çuyîna riyan di reberiya riyan de kii'ş e.

52

D

1073- Da kilikan, geriya li pepikan.Li hinek heremcn Kurdistanc ji pisîke re kitik dibejin. Dema ku mirov li male xwe xwedî demekeve, qîmeta w e nizanibe an jî nikarîbe bipareze û zerare bike, we deme ve gotine dibejin.

1074- Da palan hat bû miriye malan.1075- Dadkirina mar nabe ji bilî dar.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Dadkirina mar nabe ji pevî dar.1076- Dager xweş e hilger reş e.1077- Dan çiqas bikele nabe birine.1078- Dan ez dikutim le inte te te.

Weha j î dibejin: Dan ez dikutim intenî ji te te.1079- Danûk berdan dawa sewiyan, “k...”e wan rabû.1080- Danûstandine bi mirove ehmeq re meke.1081- Danûstandin di deste Xwede de ye.1082- Dar baş e di cîhe xwe de gotin baş e di cîhe xwe de.1083- Dar behra we li buhişte ye.

Li hinek deveran “behr” dibejin û li hinek deveran jî “par” dibejin.1084- Dar ber digire, sere xwe berjer dike.1085- Dar bi xwedîkirine mirov bi gotine mezin dibe.1086- Dar bi ber in le bi pelen xwe şîrîn in.

Weha j î dibejin: Dar bi bere xwe ve şîrîn e.1087- Dar bi bere xwe mirov bi nave xwe.

Weha j î dibejin: Dar bi bere xwe ve eyan e mirov bi nave xwe ve.1088- Dar bi pelen xwe ve diheje.1089- Dar çiqasî stûr dibe, hewqas jî zû dişike.1090- Dar dare dibire.

Weha j î dibejin: Desliye bivir ji dar e.1091- Dar dikeve gulî bi ku de diçin.

Weha j î dibejin: Dar dikeve gulî dipekin.1092- Dar gula jîyane ye.1093- Dar heta pelan tıedc ber nagire.1094- Dar je nebe dibe dar xwelî li kesen be war.1095- Dar ji koka xwe kurmî dibe.1096- Dar ji ziravî, mirov ji stıırî dişike.

53

1097- Dar ku xwar dibe dişike.1098- Dar li kewe neket an kew li dare ket?

Varyanteke din jî: Kew li çove ket, ne ku çov li kewe ket. e.1099- Dar li ser ra û koka xwe heşîn dibe.1100- Dar nabe hesin mer nabe gîsin.

Li hinek deveran di şûna gotina “mer” de gotina “ber” jî bi kar tinin.1101- Dar nîn e ku ba le nexe.1102- Dar para w e li buhişte heye.1103- Dar vcrotinan mirov bi gotinan.1104- Dara belki şîn nabe.1105- Dara be ber zu te birin.1106- Dara be gul mîna evîna be dil û hevkirina tevkul.

Gotina “hevkirin” di wateya zewace de ye.1107- Dara bı tene mîna m ere bin deste jine.1108- Dara bilind nizim nabe.1109- Dara biye be ker e ne ber e ne bostan e.1110- Dara biye para mîye.İ l i l - Dara di nav rez de güre di nav pez de.1112- Dara gelazan bixwe û bide hevrazan.1113- Dara geze bona peze.1114- Dara güze bexte qîze,1115- Dara jîyane bi xwîne te avdan.

Weha j î dibejin: Dara ku mirov bi xwîtıe av nede bere şîrîn nagire.1116- Dara ku bere we nexwim av nadim.1117- Dara ku ji qurme xwe ve kurmî bibe kara kesaxe tüne,

rih û simelen ku spî bibin çara wan a vegere tüne.1118- Dara ku neye avdan hişk dibe.1119- Dara ku siya xwe nede koka xwe xera wc tüne.

Varyanteke w e ha jî heye: Dara ku sîhe li bine xwc neke, biha je re nîn e.1120- Dara ku zede mewe bigire sere xwe berjer dike.1121- Dara ku xwar bû nabe keran.1122- Dara merdayî çikildayî.1123- Dara rezdayî bi çiqil ve kifş e,1124- Dara strî nagire tirî.1125- Dara ter ditewe.

Li hinek heretnan weha j î dibejin: Dara ter xwar dibe.1126- Dara xebatkaran tim bi ber e.

54

1127- Dara xweziya şîn nabe li her ciha.1128- Dara xweziye kes li ber sîha we rûnane.1129- Dara zore zû stûr dibe û zû dişike.1130- Darbiro daran bibir deste xwe ji Xwede nebir.1131- Dareke biçîne bila ber bigire, gotineke beje bila ser bigire.1132- Dareke bigire zordarekî birevîne.1133- Dare bi strî nabe gopal.1134- Dare bi tene mîna inere li ber hükme jine,

dare du agire kodo, dare se agire tise, dare penc û şeş, agir dike xweş.

1135- Dare bi deste xwe bi a ve re bermede ku te berda bi du nckeve.

1136- Dare di çave xwe de nabîne zilika di çave xelke de dibînc.Li hinek deveran weha j î dibejin: Şûjine di çave xwe de nabîne derziye di çave xelke de dibîne.

1137- Dare ji binî ve mebire.1138- Dare tnerxe bide bin çerxe.1139- Dare stûr nabe gopal.

Weha j î dibejin: Dare mezin nabe gopal.1140- Dare xwar e, hostaye rast e.1141- Dare xwe bike şeş ku agir bibe geş.1142- Dare zore j i bihuşte hatiye.1143- Darike dixe “q ...”e gul dide bîhne.1144- Dara şikesto xwaro besto?1145- Darvan dar biri ye ser dare gumana xwe nebin.

Li hinek deveran wehajîdibejin: Baltecî dar bin, ye ser dare gumana xwe nebirî. Gotina baltaçî” bi tirkî ye. Kurd ji “ezingvan” re “darvan" jî dibejin.

1146- Das di deste ke de be ew pale ye.1147- Das ji deste pale naye girtin.1148- Das li kû tir li kû?1149- Das û werîs li riya Bedlîs.

Varyanteke weha j î heye: Das û werîs çiyaye bilî.1150- Dasa palan nedizin.1151- Dawa jinan ji wan re dijmin e.1152- Dawct be berbûk nabe.1153- Dawel be dehol û zirne çenabe.

Weha j î dibejin: Daweta be def û zirne ji çi re ye?

55

1154- Dawet be girî û şîn be ken nabe.1155- Dawet be tirşik nabe.1156- Dawct firikî bcrbûkî hcdikî.

Weha j î dibejin: Dawet ferikî mevan hedikîn.1157- Dawet heye dew e.1158- Dawet li dar e, nan û penîr bi hejmar e.1159- Dawet li male ye deho! li çöle ye.1160- Dawet tüne li kevçiyan diğerin.1161- Daweta be xwedî xweş nabe.1162- Daweta be axa xweş nabe.1163- Dawcta miran agir ket feqîran.1164- Daweta mirtiban e û mîrtib bi xwc le dixin.1165- Dawiya derewan kuçe ye.1166- Dawiya derewan nîn e.1167- Dawiya pevçûne dijminahî ye.1168- Dawiya sebre selamet e.1169- Dawiya şer poşmanî ye.1170- Dawiya şer şeranî ye.1171- Dawiya vire nederkctina kııçc ye.1172- Dawiya werzan zivistan e.

Bi soranı ji “demsale” re “werz” dibejin.1173- Dawiya xere ji sibehe ve xer e.1174- Dawiya zorkeran kuştin e.1175- Dax be û li deste sax be.1176- Daxwaza kor dıı çavcn rcş in.1177- Daye belaye xwişke talhişke,

jine were kolika mine te bigerînim li dora dine.1178- Daye buhok e, jine ruhok e.

W e ha j î dibejin: Daye edûye, jine were li ser kokila min rûne, te bigerîn im li dine.

1179- Dayîk axreta mirov e,Varyanteke weha ya dînî j î heye: Buhişt di bin lingen dayikan de ye.

1180- Dayîk lıate deıda, rabû Xwede berda.1181- Dayik hewşiya zarokan e.1182- Dayîka du dotan li xwe didin du lotan.1183- Dayîke bibîne dote bîne.1184- Dayına axa û began mîna ewre ber ba ye.

56

1185- Dayîna destan qinyata dilan.1186- Dayîn ji dil e ne ji hebûne ye.1187- Def di deste min de ye çomaxe tu le dixî.1188- Def hîıı deng nadc cw direqise.1189- Defa bcr keran e, ç i re ya her koran e.1190- Def û zirne berdaye bi kcndale ebes girtiye.1191- Deftera mirov li pişt mirov te xwendin.1192- Deh bi duyan e Hurmiz Xwedane Gulolan e.1193- Deh mal in divvazdeh rûspî ne.1194- Deh mer ben kuştin li ser poste pezeke li hev ten.1195- Deh serî jekirin dîsa her kes beziya seriye xwe hilda.1196- Dehan bipîve yeke bibire.1197- Dche xwe beje hîn yeke hevale xwe.1198- Dehen piştgiredayî ji yekî piştvala re dixcbitin.1199- Dehen stcwr bi dehen şîr re dixwin.1200- Delal bere delal bû, kere delal jî wenda bû.1201- Delale male be naz nabe dikandar be gaz nabe.1202- Delave kctiyan bi çirav e.1203- Delave tenik her kes le dixe.1204- Dem bi dor e her gav li ber deriye yekî disekine.1205- Dem bi mirov re neçe mirov bi deme re diçc.1206- Dem bi deme re her dem bi Xwcdc re.1207- Dem diçe li benda mirov nasekine.

W e ha ji dibejin: Dem diçe venagere.1208- Dem hene pîrozlir in ji deman.1209- Dem ji zer e pe re here.1210- Dem liriya tirş şîrîn dike.1211- Dema ave da nave çi li çoge çi li nave..1212- Dema ba li bedera mirov were,

mirov dikare zcbeşan jî bi ba bike.Li hinek hereman weha j î dibejin: Dema ba li bcndera mirov were, mirov dikare zebeşan jî bidere.

1213- Dema ba û bager rabin peş le naye giıtin.1214- Dema bare mirov xwar bibe, her kes kevir le dixe.1215- Dema biçûk e dibeje “hek”,

dema mezin dibe, dibeje “qaqe.”

57

1216- Dema cane ker bixwire, dizire.1217- Dema çeleka te kem şîr bide we bifroşe.1218- Dema de dimire desten we jekin û pe sewiyan bikutin..1219- Dema del bi ba be, kûçik ji Bexde radibe.1220- Dema eqile mirov ji kîse mirov nebc,

hefsare mirov di deste xelke de ye.1221- Dema gııl dibarin, ez diçim ba keran.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Dema gul dibarin, Iso diçe ba keran.1222- Dema gur bixwe, pûrt bimîne jî baş e.1223- Dema hebe tû dixwe, tüne be gû dixwe.

Weha j î dibejin: Dema hebe nan û rûn dixwe, tüne be gû dixwe.1224- Dema hebe bol e, tunç be çol e.1225- Dema heye mevanî tüne golikvanî.1226- Dema hingavtina kere te, diçe firavîııa cotyar dixwe.

Weha j î dibejin:a) dema ercele nerî te, diçe nane şiven dixweb) dema ecele mar te diçe xwe li ser re ki lor dike, e) dema ecele geıike (mîro) te, peren we çedibin.

1227- Dema kar xerab be şîretkar pir in.1228- Dema li te bû pesîrtengî yan pişta xwe bide merekî çe

yan jî bide çiyekî ase.1229- Dema mirov rahişe kar pîr û kal dibin Risteme Zal, dema

mirov ranehişte kar, Risteme Zal dibe pîr û kal.1230- Dema raser rabc sikur xerab dibe.

Li hinek deveran ji “rasere” re “lehî” dibejin.1231- Dema raser rabe qirş û qa! bi ser dikevin.1232- Dema se bezî gur, gur mir.1233- Dema siûd hat serî bila bizirc wek kerî xelk de beje aferin.1234- Dema Xwede bide ji yek û nîve jî dide.1235- Demek ji deme re dernek ji kel'a dine re.1236- Denıeke güle ye, yeke gulşîlave ye.

W e ha j î dibejin: Demeke güle ye yeke sosine ye.1237- Den çi tede be ew dide der.

Kurd ji “den” re “kûp”, “helûb” û dî/.ik” jî dibejin.1238- Deng heye lc reng tüne.1239- Deng ji hev vedidin.1240- Deng li xwediyan xweş te.1241- Dengbej gula govendgeran e.

58

1242- Denge defe ji dür ve xweş te.1243- Denge defe nas dike le mala dawete nas nake.1244- Denge ewre mizgîna barane ye.

Weha j î dibejin: Denge ezman nîşana barane.1245- Denge hemû dengbejan ne yek e.1246- Denge keçan zû digîhe mala bave kuran.1247- Denge kere bi kere xweş te.1248- Denge mirine zû belav dibe.1249- Dengnekirin zer e.1250- Derb ji derban zedetir e.1251- Derb ya peşi ye.1252- Derba dostan ji ya dijmin kûrtir û xedartir e.1253- Derba meran yek e.1254- Derba ku nan dibire şûr nabire.1255- Derba li hevalan mîna tîra li kendalan.1256- Derba rakirî ji ya danî çetir e.

Yanı desthildan ji ledane çetir e. Ji ber ku mirov dema dest hilde le j dide, edî tirs dişike. Li hinek cihan di şûna gotina “rakirî” de gotina “hinamdî” dibejin.

1257- Derba tu keşi tu car li ser xwe nehele.1258- Derba xwe ne hilweşîne dijmine xwe bieşîne,1259- Derban ji derbdîtiyan bipirse!

Li hinek deveran weha j î dibejin: Derb ji derbleketiyan bipirse.1260- Derben hirçan kevir e.1261- Derben neyaran xedar in.1262- Derdan ji xwediye derdan bipirsin.1263- Derd e dev je berde.1264- Derde axa ne lor e penîre şor e.1265- Derde ano nano ye.1266- Derde birçiyan nan e yen zarok guman e.1267- Derde bekesan giran e wekî dirana bi jan e.1268- Derde dilan hûr e kür e û dûr e.1269- Derde dilan naye milan.1270 - Derde feqîran nan e derde axa kef û dilan e.1271- Derde hewiye giran e mîna tiliya bi jan e

mîna qoiinca roviyan e.

59

1272- Derde kezebe da ser neqebe.1273- Derde kotîbûne li dijminan dernekeve.1274- Derden neyaran xcdar in.

Li hinek hereman j î dibejin: Derben neyaran xedar in.1275- Derde nezanan ji zora zorkeran zortir e.1276- Derde pîrc pilor e, derde Hebo gebol e.

“Pilor” û “gebol” naven du xwarinen kurdî ne. Dema her kes bikeve heyra derd û pirsa xwe, we deme ve gotine dinejin.

1277- Derde qeraş av here ser aş.1278- Derde sewî girar e û har e.

Weha j î dibejin: Derde sevo girar e.1279- Derde xwexwetiyc wusan e mînajana diıan e.1280- Derdkeş bi derde xwe dizane.

Varyanteke \veha j î beye: Birîndar bi eşa birîna xwe dizane.1281- Dereng bû le çeleng bû.1282- Derew bibin xwelî naveje nav zeviya xwe.1283- Derew derew e çi ceh çi genim.1284- Derew derd e ku bûk beje xesûye “kere ber de.”1285- Derew li miriyan dibe li zindîyan nabe.1286- Derew li xerîbiye fort li kalbûniye.1287- Derew sewî ye.

Weha j î dibejin: Dere w scwî ye tu bi ku da lexî bi w e re dihere.1288- Derew tim mala xwcdiyc xwe xerab dike.1289- Derewek bike ku kesen dora te ji te bawer bikin.1290- Derewîn dijmine Xwede ye.1291- Derewîn carekî dixwe firavîn.1292- Derewîn îflah nabin.1293- Dercwîn pirbej dibin, evîndar dengbej dibin.1294- Dcrewîn serî bi ard be jî je bawer neke.1295- Dere ku hevî je heye gazin jî heye.1296- Dere nan dibire şûr nabire.1297- Derî dar bike male star bike.1298- Derî veke, x İzm an koni ke.1299- Deriye zirt zû dişike.1300- Deriye xwe baş kilît bike cîranc xwe diz demexe.

Ev jî wek gotina “derî dar bike, male star bike” ye.1301- Deriye xere ku vebû deriye şerç te girtin.

60

1302- Deriye xeıe naye girtin.1303- Deriye xelke nekute ku deriye te jî neye kutan.1304- Deriyo tu dar bî li sere min star bî!1305- Dermane bi xwekirine tüne.1306- Dermane dirane kurmî kişandin e.1307- Dermane ehmeqiye tüne.1308- Dermane gurî hebûya de peşî bi sere xwe de bida.1309- Dermane her tiştî xû ye heke xû bi xwe xerab e,

derman nîn e.1310- Dermane her tiştî zer e le ji zer xurtir jî zor e.1311- Dermane şer aştî ye.1312- Dermane xwestine dayîn e.1313- Derpiye jine sor e, çavc mer kor e,1314- Derpiye li lingan her bilî ne.1315- Derpiye min li xwe ke le te de tir û fisan neke.1316- Derweş dizaııe çi di hebana dcrweş de heye.1317- Derya bi deve se pîs nabe.1318- Derziya jinan tim di sere jinan de ye.1319- Dest bi dest dizane.1320- Dest bi ser destan ve heye heta mala xwede.

Weha ji dibejin: Dest ber destî ye, heta ber ezmanî.1321- Dest daveje kevçiye le nizane dawet li kû ye.

Ev jî wek gotina “denge defe te le nizane mala dawete li kû ye.”1322- Dest, dest nas dike.1323- Dest destan dişo dest dizivire dev û rû diço.1324- Dest di bin den de bikeşî de bimire nekeşî de biherişe.1325- Dest hilanîn pîıozî ye.

Li hinek hereman weha jî dibejin: Desthilanîn fereca xere ye.1326- Dest kut e dev hût e.1327- Dest li ser destan heta ezmane heftan.1328- Dest û dev bun heval kar ma betal.1329- Destekî dizî ye deste din li xwedî gazî ye.1330- Deste ber xerc birea xerabe bax û bostanan xerab dike.1331- Deste bi ker bide ser zike ter.1332- Deste bi tene deng jc naye.

Weha j î dibejin: Deste bi tene şere Elî be jî deng je naye.

61

1333- Deste bi tene rûye mirov reş dike.1334- Deste bi tene naçe ser xwarine.1335- Deste çikûsan direj e.1336- Deste de, reng û rûye qîze.1337- Deste direj kin nabe û deste kin jî direj nabe,1338- Deste dizan rast naçe paşilc.1339- Deste dizan bi dizan naye birîn.1340- Deste diziye nakeve ber kiziye.1341- Deste diziye tu carî nasitre. i 342- Deste t'eqîriye sar e.1343- Deste gurî ketiye hebûna dinyaye.1344- Deste hclawxwaran ji dur ve kifş e.1345- Deste hesan li ser zike birçî ye.1346- Deste hukimete direj e.1347- Deste kcfîlan tim di berîke de ye.1348- Deste ku hin bu diziye, qûna ku hin bıı qehpiye ray Ic nabe.1349- Deste ku carek şikest edî wek bere naceribe.1350- Deste ku şerîet je bike xwîn je naye.1351- Deste ku neye gezkirin te maçı kirin.

Weha jî dibejin:a) deste ku neye gcztin, te ramîsan.b) deste ku tu nikaribî jebikî gez bike û ye ku nikaribî gez bikî, ramise.

1352- Deste ku li heviya destan be de bcguman be.1353- Deste merdan dermane derdan.1354- Deste meran ne weqî û ne mezîn e.

Weha j î dibejin: Deste meran ne şiiri, ne mezîn e.1355- Deste min diz e dile min dilerize.1356- Deste mirovan nebe rex, deve mirovan nabe rûn.1357- Deste mirovatiye yek ba ye, yek baran e.1358- Deste qîze yek deran e yek weran e.1359- Deste raste kur e, deste çepe qîz e.1360- Deste raste nizane deste çepe çi dike.1361- Deste sivvaran li siwaran dipirse.1362- Deste te bi don be bi sere xwe de bide.

Li hinek hereman di şuna gotiııa “don” de gotına “rûn” jî dibejin.1363- Destpekiriııa kare kî nîvîkirina wî karî ye.

62

1364- Deste vala deng je naye.1365- Deste vala ne ehla û şehla.1366- Deste westayî li ser zike ter e.

Ev ji varyantekc din a gotina “deste hesa li ser zike birçî” ye.1367- Deste xwarine direj e.1368- Deste xwc meke kûpike cinan.1369- Deste xwe neke her qulî

di hinekan de mişk henc û di hinekan de jî mar.

1370- Deste xwedî di bin kevir de ye.1371- Deste zer nabire ker.1372- Destmala sorik daye ber çave korik.1373- Dev dixwe le çav şerm dikin.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Dev dixwe û rû şerm dike.1374- Dev ji alfabe berdaye bi deve zimeya zer girtiye.1375- Dev ji girare şevvitiye pif dike kcfçiye.

Weha jî dibejin: Dev ji şîr şevvitiyc, bifî dcw dike.1376- Deve çiqas düren hev biçerin dîsa guhen wan li ser hev in.1377- Deve di kodike de naye avdan.1378- Deve hate pol, pol peyde nebû.1379- Deve li xeyaleke û devevan li xeyaleke ye.1380- Deve nal dikirin, rovî çû got “pape min jî.”1381- Deve neye xîyakirin, naye barkirin.1382- Deve pel li hekan bike, naşkîne.1383- Deve û gele?1384- Deve û qapqap çi dibejin hev!1385- Deve beş çetir e ji çave reş.1386- Deve bi çermc ve dixwe le dile xwe bi meşe dişevvitîne.1387- Deve dîze verneke, sere nan jeneke

ya min ji te re got ji bîr meke.1388- Deve hirçe nagihîje seve dibcje tirş e.

Varyanleke weha j î beye: Deve rovî nagîhîje tirî dibeje tirş e.1389- Deve miriyan sar e.1390- Deve kıı hînî de re w an bû,

qûna ku hînî tiran bû ray le nabe.1391- Deve ku pîvaze nexwe bîn je naye.1392- Deve pisîke nehîşt goşt,

63

Got: Bila xera de û bavc min be.1393- Deve rovî nagihîje tirî dibeje tirş e.

Ev varyanta gotina “deve hirçe nagihîje sevan dibeje tirş e.” ye.1394- Deve xelke ne doxîna mirov e ku be giredan.1395- Deve xwar ken le nabe star.1396- Devî jî dibin dar!1397- Devî zû dibin girdar, xwelî li sere mirove be war.1398- Dew bû derman caw bû kitan.1399- Dew dikilim dew nabe, rûn li meşke belav nabe.1400- Dew ji bcr deve mirtiban narije.1401- Dew li mirtiban naye.1402- Dew tüne fiıke le li hespe siwar dibe çir dike.1403- Dew tüne le rûn difroşe.

Weha j î dibejin: Dew tüne firke li hespe siwar dibe çir dike.1404- Dew xwestin kodik veşartin.1405- Dewar bi linge xwe te giredan,

mirov bi deve xwe te giredan.1406- Dewar nekire li meha nîsane û jin hilnebijere li dîlane.1407- Dewe be kil, kirase be mil, mere be dil yek in.1408- Dewe cerbandî ji maste ne cerbandî çetir e.1409- Dewe mîye ye rûspiye jine ye.1410- Dewe payîzan bide ezîzan, dewe biharan bide neyaran.

Li hinek hereman di şûna gotina “dew” de gotina “mast” jî bi kar tînin.1411- Dewe şilavc bcr li ave.1412- Dewe te hebe mcş ji Bexdaye ten.1413- Dewe tîr li küpe kûr.1414- Dewlemend bimire el diheje, xizan bimire gund pe nahese.1415- Dewlemendiya bi lcz, rez û pez.1416- Dcvvlemendî di bin gürze giye de ye.1417- Dewleta ku ba di bin de here ne tu dewlct e.

Weha j î hey e: Heywana ku ba di bin zike we de here, qîmeta we lime.1418- Dewleta pelegewr e bi şev sahî ye û bi roj ewr e.

Bele dewlet mczin û xuıt e le hemû rezaleteıı we veşartî ne. Mînaka herî mezin devvlcta Tirkiye ye.

1419- Devvleta pelegewr , qîz avis, bûk stewr.1420- Dewleta te hebe de el bi te re be.1421- Dewr b i te re naye tu bi de w re re here.

64

1422- Dewra teleke kîn û kin e.1423- Dewran timî bi dor in geh li jer in geh li jor in.

Weha j î dibejin: Dewran siya dare ye gel li ve hele û geh li we hele ye.1424- Devvreş dizane di hewana wî de çi heye.

Li hinek hereman ji “hewan” re “heban” jî dibejin.1425- Dewsa şeran rovî dikin kel' û seyran.

Weha j î dibejin: Dcwsa şeı an kund dikin sera.1426- Dewsa şûr xweş dibe le dewsa gotina nexweş xweş nabe.

Ev varyanta gotina “dewsa xencera qenc xweş dibe le dewsa gotina ne qenc, xweş nabe” ye.

1427- Dcvvsa tîra xwe bike û paşe bihingeve.Peşî baş bifikire û piştre dest bi pratîka we bike.

1428- Deyn e mey ne!1429- Deyn ji te kir çav li xwe kir.1430- Deyn ne mirovan sar dike ne mirovan gerin dike.1431- Deyndaran xwc avetin pişt xwîndaran.1432- Deyndaran deyndar xwarine?1433- Deyneker im, zere zer im.1434- Deynekir merekî xwe kir.1435- Deyne biçûk mezin dibin mîna zaroken biçûk.1436- Deyne meran li meran bi deyn e.1437- De axreta miriv e.1438- De bibînin, dote svermin.1439- De bi kula kezebe diçe göre.1440- De bi tev bave cotek bask e.1441- De bi rastî digirîn wekî din bi qestî digirîn,1442- De bû damarı, bav bû bamarî.

Dıı varyanten weha j î he ne:a) de bû damarî, bav bû Kavarî. Kavar li hererna Lice- nave gundek e.b) de bû jinbav, bav jî bû zirbav.

1443- De dibistana zarokan e.1444- De hcjandiye, de mijandiye.1445- De ji bave şîrîntir e.1446- De û bav ber bi zarok, zarok ber bi çiya.

Wehcı j î dibejin: De û bav ber bi ewlad, ewlad ber bi çiya.1447- De û bave büke dibin palas.1448- De û dote şer dikir kemeqilan bawer dikir.

65

1449- Del ba bc, se ji Bexda radibe1450- Delik ku teriya xwe nehejîne kûçik le vetıahewin.1451- Der çekirin ka poplîska we?1452- Dibejin le napejin.1453- Dibistan kana zanîne ye.1454- Diçe tolana seyan li hestiyan diğere.1455- Diçinı aş, aş xerab dibe; tem kanî, kanî zuha dibe.1456- Di ava sekan de şelû dibe.1457- Di ber ker re derbas dibe caşe je didize.1458- Di bejinge de deliye di serade de meyandiye.1459- Di cem kuçike har re mere.1460- Di dine de ji ziman şîrîntir tüne û je taltir jî tiştek din tüne.1461- Di dine de her tişt bi dest dikcve le de û bav na!1462- Di firehiye de her kes dikare hespe xwe bibezine.1463- Di garane de diğere disa diçe dora kera xwe.1464- Di govenda nezanan de sergovcnd ne diyar e.1465- Di maleke de mezin tüne be,

kevire giran bîne ıı pe bişewirc.1466- Di male de tüne arvanok nave jine Dînanok.1467- Di male de bi tene aş û cot tüne.1468- Di navbera jin û mer de behr hetıe.

Weha j î dibejin: Di navbera jin û mer de çiya lıene.1469- Di navbera gotin û kirine de çiya hene.1470- Di navbera meram û tercsiye de mûyek heye.1471- Di navbera qencî û xerabiye de bihııstek heye.1472- Di navbera şûr kişandin ıı lexistine de gelek zeman heye.1473- Di nav meran de mer be di nav şeran de şer be!1474- Di navende de rûdine û ji qeraxe dixwe.1475- Di qmıcika min de rûniştiye bi riya min dilîze.1476- Di rojen teng de de ewlade xwe daveje.1477- Di saleke de du havin nabin.1478- Di sale du caran cejn dibin

di w an rojan de jî zike sewiyan deşe,1479- Di ser dîyaran re nehre ıı hophop nekc,

tişte ku bi te ne xwcş e bi xelke neke.1480- Di sîhî de şer e di çili de mer e di şeşti de kalemer e.

66

1481- Di şer de sev bel av nakin.1482- Di tasa dijmin de av venexwe!1483- Di tariye de çire ro ye.1484- Di tengiyan de jî deriye nemerdan ne küte.1485- Di ziman de hestî tüne.1486- Dijmin bibe pir jî bi ser re nebûre.

Varyanteke din j i ev e ku dibejin: Di pira dijmin re derbas nebe.1487- Dijmin bi kuştine re bi qutkirine.

Mirov bi tekoşîn û şer zora dijmin dibe û bi reçûnc jî re diqedîne û digi he armanca xwe. Di şuna gotina “qutkirin” de gotina “bihartin” jî te gotin.

1488- Dijmin bi rewşa dijmin nizane.1489- Dijmin e, minet tüne,1490- Dijmin e, sînor tüne.1491- Dijmin mezele mirov dikole, dost jî mirov vedişere.1492- Dijmine bavan nabin doste lawan.1493- Dijmine bi eqil ji doste beeqil çetir e.

Weha j î dibejin: Dijmine bi bîr, ji doste ehmeq çetir e.1494- Dijmine bi rcxt çetir e ji doste bebext.1495- Dijmine camer ji doste teres baştir e.

Weha j î dibejin: Dijmine bi eqil ji doste be eqil çetir e.1496- Dijmine dijwar ji doste xayîn çetir e.1497- Dijmine dijmine mirov, doste mirov e.1498- Dijmine merxasan di nav üçken jine de ne.1499- Dijmine meran yek ziman e û yek jî jin e.1500- Dijmine merxasan vexwarin û jin e.1501- Dijmine mirov daqoqe sere mirov e.1502- Dijmine mirov di nav simele mirov de ye.

Weha j î dibejin: Simel li ber poze meran heye.1503- Dijmine mirov meş be jî dive mirov hesabe wî bike.

Di şuna “meş” de “mîro” jî dibejin.1504- Dikale le şîr nade.1505- Dike-nake bine türe qul e.1506- Dil agahdare dil e.1507- Dil bide ser dilan, gul bide ser simelan.1508- Dil bcnîşt e pe nişt e.1509- Dil bijî çav rijî.

67

1510- Dil bixwaze dîwar qul dike, behre derbas dike,1511- Dil dil e ne ard e û ne bulxur e.1512- Dil dilekî dihcbîne.

Weha j î dibejin: Dil dilan dihebîne.1513- Dil, dilan dihebîne; çav, çavan diniqîne.1514- Dil dibije goşte kere, dibeje:

Guhen wî wek yen kerguhan e.1515- Dil dixwaze le laş ranabe.

Li binek hereman weha j î dibejin: Dil dixwaze le pe ranabin.1516- Dil fireh be re fireh e.

Weha j î dibejin:a) dil fireh be re je re gelek in.b) dil ku fireh be de cîh hebe.

1517- Dil ji dilan hez dike.1518- Dil kıı neşewite hestir ji çavan naşimite.1519- Dil li dij dil e.1520- Dil li ser dil e je rc nîn e derd û kul e.1521- Dil li xerîbiye zîz e.1522- Dil miqabile dil e.1523- Dil ne şifre ye ku mirov li ber her kesî veke,

Weha j î dibejin: Dil ne nıerş e ku mirov li ber her kesî raxe.1524- Dil perçek goşt e.1525- Dil qence girliye kes nizane çi tede veşartî ye.1526- Dil şûşe ye heke bişike naceribe.1527- Dile bi xezeb nagîje miradan.1528- Dile de li ser dote ye ye dote jî li ser çiye ye.1529- Dile de û bave li ser kur e ye kur li ser kevir e.1530- Dile dilxwaz nan û pîvaz.1531- Dile fireh pîr nabc.

Li binek deveran weha j î dibejin: Dile mezin pîr nabe.1532- Dile firoşkeran fireh e.1533- Dile ku xem tede be bi heft derfan şa nabe.1534- Dile merik bi jinike ne xweş e gava hevîr dike je re dibeje:

Çima tu qûna xwe dihejînî?1535- Dile mirov gul e.1536- Dile nabenciyan tim fireh e.1537- Dile nazik nagihîje tu mirazî.

68

Weha j î dibejin: Dile nazî, nagihe tu razî.1538- Dile rûlan bi xeman xweş e.1539- Dile şiven bixwaze, dikare ji nerî şîr bidoşe.

Weha j î dibejin: Dile şivan bixwaze, dikare j i nerî golemast çeke.1540- Dile te ku fireh be, cîhe me de hebe.1541- Dile te naşewite bila poze te bişewite.1542- Dile tirsonek singa gewre nabîne.1543- Dile xerîban tim bi ber male ve ye.1544- Dile xweş her lc bihar e.1545- Dile yeke kete kevirekî, heft sal bi xwc re gerand.1546- Dile zaliman wek kevir e.1547- Dile zaroktiye ji her tiştî çetir e.

Dile zarokan pak e. Zarok xerabî û zikreşiye nizanin. Li ser lîstokan şer dikin û piştre re dibin heval û dîsa dilîzin. Dile zarokan wek aweneyeke pak e. Li hinek de veren Kurdistane ji şûna gotina “zarok tiye” de gotina “gadeyatî” jî bi kar tinin.

1548- Dilketin xweş e bi xortaniye, zozan xweş in bi koçeriye.1549- Dilo bixwaze te toq an pîvaz?1550- Dimili, bi dare ve şindilî ji bo nane gilgilî.

Zaza ji nane gilgil gelek bez dikin, he ta j i bo nane gilgil diçin mirine.1551- Dine ka be, deve kere min pe nabe.1552- Dine li dine çave gur li bizine.

Dema kesekî teng û biçûk bifikire û bi rikokî bi tene kesekî ji xwe re bike hedef, we deme ve gotine dibejin. Li hinek hereman weha j î dibe­jin: Dine li dine, Mendo li jine.

1553- Dinenediyan dine nedî,lawek ji wan re bû, rabûn çûke wî jekirin.

1554- Dinenediyan dine nedît rabûn savar çekirin gotin “cejn e.”1555- Dinya aşe mirine ye her kes arvane xwe le dike.1556- Dinya av e mirov li nav e.

Weha j î dibejin: Dinya ava em bi tev li nava.1557- Dinya ava ye, her kes bi eqile xwe şa ye.1558- Dinya baqe nîvco ye.1559- Dinya be şîtı û şahî nabe.1560- Dinya bi dor e geh li jer û geh li jor e.1561- Dinya bi dor e ne bi zor e.

Weha j î dibejin: Dinya bi dor e, rojeke geş e, rojeke zor e.1562- Dinya bi sebre ava bûye.

69

1563- Dinya bi tiran bûya de hemû para keran bûya.1564- Dinya bisekine av, agir û dijmin nasckinin.1565- Dinya bûye kes tu kes negotiye bes!1566- Dinya çerx û felek e.

Weha j î dibejin: Dinya çerx e, em tede dizivirin.1567- Dinya çiçika diya mirov ııîn e ku mirov bi tene bixwe.1568- Dinya dehle em tede diçerin.1569- Dinya dem e hemû kul û xem e.1570- Dinya dewran û dem e.

Weha j î dîbejin: Dinya dewran e, demek e gul e, demeke gulşîlan e.1571- Dinya diheje lebele xerab nabe.1572- Dinya direwîn e ji kesî re namîne.1573- Dinya dûv e eqil ker e.1574- Dinya giş bûye milk, mer time hilk.

Varyameke weha j î beye: Dinya milk e, mer divc hilke.1575- Dinya gul e her kes te de dijî.1576- Dinya gulek e, bîhn bike û bide hevale xwe.1577- Dinya hemû neyare kewe ye û kew jî neyare xwe ye.1578- Dinya ji kese re namîııe.1579- Dinya ji qencan vala nabe.1580- Dinya li ser mile ga û masiye ye.1581- Dinya m aji du pîran re wan jî li hev par nekirin.1582- Dinya meydaneke mezin e, her kes hespe xwe tede dibezîne.1583- Dinya merdevvan e rabûn jî heye. ketin jî heye.

Weha j î dibejin: Dinya merdewan e hin hildikişin û hin dadikevin.1584- Dinya mîna dar û devî tede hene şer û rovî.1585- Dinya mîna sîha dare ji kesî re namîne beta evare.1586- Dinya ne behs û bazar e dinya soz û qerar e.1587- Dinya ne soz û qerar e dinya keys u fesal e.1588- Dinya nedîto, gava dîto bi xwe de rîto.1589- Dinya penîr e, mirov ker e; yek dibire û yek Je dinere.1590- Dinya sar e cilik yar e.1591- Dinya silıa dare ye geh !i vir û gelı li wir e.1592- Dinya tijî herkes tede di jî.1593- Dinya û qehpık xwişken ayînî ne.1594- Dinya war e ne mal e.

70

1595- Dinya ware dîn an c.1596- Dinya ware tevger û tekoşîne ye.1597- Dinya weha hatiye û de weha jî here.1598- Dinya xan e û mirov bazirgan e.

Weha j î dibejin: Ev dinya xan e û mirov tede mevan e.1599- Dinya xana ti jî,

destek di mire, destek dijî, destek ter e û destek pijî.“Pijı” di wateya vala û birçî de hatiye bi kar anîn.

1600- Dinya ye hinek dikenin û hinek digirîn.1601- Dinya ye hinek dikin û hinek dixwin.1602- Dinyayeke boş û betal e ji kesî re qet nebû mal e.1603- Dinyaye ke dot ke kirî u ke firot?1604- Diqedîne loma diqewirîne.1605- Diran beş hundir reş.1606- Diran eş û derman keş!1607- Dirane jaran ji pelûre dişike.

Li hinek hereman di şûna gotina “jar” de gotina “belengaz” jî bi kar tîııin.1608- Diranen mar ku deşe, e w di nav re de di sekine.

Du varyant en weha j î hene:a) dema ecele mîro te, per û pasken we ten.b) dema ecele nerî te, diçe nane şiven dixwe.”

1609- Direj e heywan e, qut e şeytan e.1610- Dirijiya rîh ji bere rîh dîyar e.1611- Di ve mirov birîna xwe bi deste xwe derman bike,

Li hinek deveren Kurdistane weha j î dibejin:a) dive mirov sere xwe bi deste xwe bixwirîncb) dive mirov pişta xwc bi xwe bixurîne.

1612- Dive mirov nebeje Erebo merhaba, heyne we birî li ser kürk û eba.

1613- Dive xesû bi guhek û çaveke be.1614- Dixwe nan û ave mineta kese nave.1615- Dixwim nan û ave nakşînim mineta de û bave.1616- Diya baş ji hezar mamostevî çetir e.1617- Diya dergûşan li hewa dimire.1618- Diya dergûşan bi destekî ye.1619- Diya dizan du liran dike, yeke ji kefan û yeke ji tirsan.

71

1620- Diya kuran mir li axuran le tim ezîz in diya qîzan.1621- Diya kuran be Ie ne li bin dara kuran be.1622- Diya mirov her gav Iaw nayîne.1623- Diya qîzan piru da dîza, dîz çekirin xelke birin.1624- Diya xelke nabe diya mirov,

welate xelke nabe wclate mirov.1625- Diz be şop nabe.1626- Diz diz e, çi hekek çi gameşek?1627- Diz hebin şevereş gelek in,1628- Diz ji mal e, derî be havil e.1629- Diz ku ji male bc ga ji kuleke derdixe.1630- Diz li şevreşan diğere,1631- Diz û malxo bûn yek ga di kuleke de derdixin.1632- Diz xwemal e derbend betal e.1633- Dizan ji dizan dizî, erd û azman lerizî.1634- Dize bostanaıı mukir dibin zivistanan.1635- Dize male di male de be xera we male time.1636- Dize maleke kurme dareke.1637- Dize te li mal bc dergelı gjrtin betal e.1638- Dizî ji qûçekî, qehpetî ji ramîsaneke.1639- Dizî ne şane mirovan e dizî para kûçikan e.

Weha j î dibejin: Dizî ne şane mirovan e şane segan e,1640- Dizî naye veşartin.1641- Dîk malan teva ııake rik malan teva dike.1642- Dîk li ser tare xwe axa ye.1643- Dîke bexte min berjer bang dide.1644- Dîke dewlemeııdan hej jî dîk c.1645- Dîke çe di heke de bang dide.1646- Dîke ku bewext bang dide, sere wî te jekirin.

Weha j î dibejin: Dîke ku ezan nede, sere wî je dibe.1647- Dîke rojek be ne mirîşka sed rojî.1648- Dîlan herikî berbûrî hedikî.1649- Dîlana du kesan e agir ketiye deh kesan e.1650- Dîn di şîn û şahiyan de kifş dibin.1651- Dîn dînan dibînin şiviken xwe vedişerin.

72

1652- Dîn ji dîlane zarok ji lîstike ter nabin.1653- Dîn û îman nan e, nan ku tüne be,

qewraş îro Ezdî ye û sibehe jî Musilman e.1654- Dîn û serxweş yek in.1655- Dînen bi cil naske.1656- Dîne mirov ji baqile xelke çetir e.1657- Dînik ji dînikan û mela ji meyîtan hez dikin.1658- Dîtin ez im û ne dîtin diz im.1659- Dîtin û gotin nabin yek.

Weha j î dihejin: Dîtin û gotin ne wek hev in.1660- Dîtina çavan qinvata di lan.1661- Dîtina deyndarî ne xweştir ji pevedana koremarî.1662- Dîwar bi guh in.1663- Dîwar hilweşî toz hilkişî.1664- Dîwar li ser qeşaye ava nabin.

Varyanteke weha j î heye: Dîwar li ser cemede nabe.1665- Dîwaro eyb û qisûr sitaro.

Weha j î dihejin: Dîwaro, kemasî be vesaro.1666- Dîwaro ez ji te re dibejim, büke tu fem bike.

Weha j î te gotin: Keçe ez ji te re dibejim, büke tu fem bike.1667- Dîyarî qesp in,

şûndiyarî hesp in.1668- Dîyariya şivan hilekok e.1669- Dîzik ji beroşe re dibeje “rûtenî.”1670- Dîzik ti jî be û ağır jî xweş be de bifıre.1671- Dîzika kev aniye bişike, deng je naye.1672- Dîzikc got: Ez qûn bi zer im.

Heske got: Ez di nav de me.1673- Do ji heke derketiye îro bi mirîşke qayîl nabe.1674- Dolab hebs e teşî reqs e nexş hewez e.1675- Don nekî çire, çira pe nakeve.1676- Done çele tera daxe çele nake.1677- Done genî nabe rûn,

qereçî tucar nabe xatûn.1678- Done nemerdan li sere xwe mede.1679- Dor bi dor e ne bi zor e.1680- Dora te di peyîve de neye, ncpcyîve.

73

1681- Dorc bide domasan.1682- Dost dür be jî nezîk e û ne dost nezîk be jî dûr e.1683- Dost ji xwe re zû çeneke û doste xwe jî zû bermede.1684- Dost li serî dinere, dijmin li lingan dinere.

W e ha j î dibejin: Dost li lingan, dijmin li çavan dinerin.1685- Dost mirov digirîne, dijmin dikenine.1686- Dostaniya doste xwe herde

lebele dostaniya doste bave xwe bemede.1687- Dostekî bi ker, çetir e ji deh birayen be xer.1688- Doste bavan nabin dijmine lawan.1689- Doste diljar xerabtir e ji neyar.1690- Doste çe di rojen teng de bi kerî mirov te.1691- Doste ketiyan tun in.1692- Doste kevin hespe zînkirî ye.1693- Doste ku mirov bide girîne baş e

ne ye ku mirov bide kenînc.1694- Doste te jî zimane te ye

dijmine te jî zimane te ye.1695- Doste te bila dost be,

dijmine te bila kor be.1696- Doste xwarine pir in

le yen alîkariye tun in.1697- Doste xwarine tim xeydan e.1698- Dowsen kere ne filen pere ne!1699- Doz li nik şûr û pera.1700- Du bi hev re rast bin ye siseyan Xwede ye.1701- Du bira neçin gura!1702- Du dil tevahî çiya didin ser çiyayî.1703- Du diz li hev rast hatin,

yckî dare xwe ji ber ye din veşart.1704- Du dîn li warekî nabin.1705- Du henek rastiyek e.1706- Du hesp li ser afirekî nayen gircdan.1707- Du ji te re bejin: “Küme te ne li sere te ye”,

tu deste xwe baveje sere xwe.1708- Du jin dîwanek du lıleh karvvanek.1709- Du karwan e se bazirgan e.

74

1710- Du kes herin ba qazî yek je nabe razî.1711- Du paren xizaniye nezanî ye.1712- Du pe, du re; çar pe, çar re.1713- Du refen çûkan li cîhekî daneynin.1714- Du re naçin gundeke.2715- Du serî ne wek hev bin, naçin ser balgiyek.1716- Du tişt hesa ne:

Yek siwarbuna li kcran û ya din ledana sewiyan.1717- Du tişt mirov didin ezabe, jinbav û denge dolabe.1718- Du tüne, yek e wek deq e.1719- Du Xweda li ezman nabin.1720- Du zebeş bi destckî nayen girtin.

Wehajî dibejin: Du zebeş nakevin bin çengekî.1721- Dueycn kûçikan qebûl bibûyan

de ji ezman hestî bibariyan.1722- Dueyen derweşan dimînc tira gameşan.1723- Dure bide dumasan, înciye bide încînasan.1724- Durre bide bi durrnasan.1725- Dûr here, durist vegere.1726- Dûrî çav an, dûrî dilan.1727- Düve kuçik qalib nagire.

Li hinek deveran weha j î dibejin:Düve se, se sal bixin bilûre sala çaran derxin dîsa xwar e.

1728- Düve rovî jekî jî dîsan rovî ye.

75

E

1729- Ebasa dibejiıı: Xwede me be par bike ji îmaııe le be par neke ji qapane.

1730- Ebed û edebî, her tişt diherc li xwcdî.1731- Ecel ku hal nade mecel.1732- Ecele gerike te, peren we jî ten.

Ev gotin jî, wek gotinen:a) ecele mar te, diçe xwe li ser re kilor dike.b) ecele nerî te, ew diçe nane şiven dixwe.

1733- Ecele nerî te, diçe nane şiven dixwc.Weha j î dibejln: Ecele mar te, diçe xwc li ser re kilor dike.

1734- Edaletjı ordiye xurlir e.Li hinek hereman weha jî dibejiıı: Edalet ji ordiye çetir e.

1735- Edaleta saetekî çetir e ji zixten saleke.1736- Edeten bav û bapîran, kerik xweştirin ji hejîran.1737- Elegez birine bc, Erez rûn be,

bergedan tüne be de dîsa pûç be.1738- Elevere delevere Mehemede Kurd nöbete.1739- Em çiqas lıûr kin em de gilî kûr kin.1740- Em dixwin nane seleke cw dixwe ye eleke.1741- Em ne ji maleke ne ji haleke ne.1742- Em e hû kin -rafı kin sere siman bi gu kin.1743- Emanet hela qîyamet.1744- Emel jı emel çetir e.1745- Emre çûyî bi paş ve naye.1746- Emre ku çû, mede dû.1747- Emre leglege çû bı leqleqe.1748- Emre meran kurt e.1749- Emre mirov bİ xweşiya we ve giredayî ye.1750- Emre xayînan kurt e.1751- Enîdok simelboq, serdindoq, çavbeloq

bi van rewşan mirov dibe hoqe-boq.1752- Epraxen sîraıı bidiıı piran,

epraxen birincan bidin law û gencan.

76

Varyctnteke weha j î heye: Epraxen sîran bidin pîran, epraxen birincan- bidin mîran.1753“ Eqil ar e, hiş av e.1754- Eqil bi pere naye kirîn.

Weha j î dibejin: Eqil naye firolin.1755- Eqil bi ser eqil re heye.1756- Eqil derxistine firotinc, her kesî dîsa eqile xwe kiriye.1757- Eqil di serî de ye ne di çog û ne jî di be jne de ye.1758- Eqil naye firotin.1759- Elqil ne ji mezinahî û ne biçûktiye ye.1760- Eqil sivik e, ling çepek e.1761- Eqil taca zerin e li sere her kesî nîne.1762- Eqil û dil rahiştine hev dil zora eqil bir.1763- Eqile direjan di lingen wan de ye.1764- Eqile giran mû ker dike.1765- Eqile kem riya xwar didc peş mirov.1766- Eqile kem xwediye xwe şerpeze dike.1767- Eqile Kurdan piştre te sere wan.1768- Eqile kurî bi çûkan re firî.1769- Eqile kurî ceniya delbirî.1770- Eqile kurî risqe bitane.1771- Eqilc mirov rebere mirov e.1772- Eqile pîre şîreta pîre.1773- Eqile sivik hare giran.1774- Eqilmend ti mî kifş in.1775- Erd bi birine be av jî rûn be,

ku xwedî tüne be zû xelas dibe.1776- Erd nan dide cotkar pesne xwe dide.1777- Erd temabe ji barane çav ter nabe ji nehrine.1778- Erde baş nan tîne.1779- Erde neyaıan bi buhislan hatiye pîvan.1780- Erde xwc bi ceh kc kewara xwe tije ke.

Li hinek heremanjî dibejin: Zeviya xwe bi ceh ke, kewara xwc tije ke.1781- Erde Xwede milk e le min mer dive ku hilke.1782- Ereb hm nebune derpiyan.1783- Ereb ne însan e heştir ne heywan e.

77

1784- Ereb û rez. Filch o pez?1785- Erebcya vala sere xwedî deşîne ji teq-reqe.1786- Erebc rûye te reş e? Got: Male min ev e.

Weha j î dibejin: Gotin Erebe çima qûna te reş e? Got: Male min ev e.1787- Ere me deve nedîtiye, ma pişkulen wan jî nedîtiye?1788- Erzan kirî, heban dirî.

Weha j î dibejin: Erzan kirî zû dirî.1789- Esasc ser berfe ne esas e.1790- Esil ne çente nexşîn e, esil firavîn e.1791- Esil pişt e zik ne tişt e.1792- Eskere reş ew reşe ga ye em jî beşe ga ne.1793- Esle jine jin e.1794- Esrare mirov kilîta dile mirov e.1795- Eşqa dizan ji şevereşan te.1796- Etar hclawa xwe naxwc.1797- Ev aş, ev jî çirika aş.1798- Ev çav ronahî nade wî çavî.

Weha j î dibejin:a) ronahiya çave raste ji ye çcpe re time.b) xera çave raste ji ye çepe re nîn e.

1799- Ev dar e û ew zirar e.1800- Ev ev e, te dive li ber be û te dive ji ber be.1801- Ev hîn nîna ye timîna hîn maye.1802- Ev lele ye lıîn lolo maye.1803- Ev riya ku tu tede diçî ez ji wir ve hatime.1804- Evîna dilan bi dayîna destan dîyar e.1805- Evîna dizan şevreş in.1806- Evîna wclat ji her tiştî bi rûmetir e.1807- Ew cîh xweş e ku dil li wir geş e.1808- Ew çave ku dijmine xwe nas neke bila birje.1809- Ew ezrnane ku min dîtiye baran je naye.1810- Ew e ditirse, dipirse.1811- Ew e dîzike çeke dikare çembil jî pexe.1812- Ew hewş e bele ne ew rewş e.1813- Ew e ku liliya xwe bixe guhe xwe dizane çi beje.1814- Ew e ku bilind bifire, nizinı dikeve.

78

1815- Ew e ku heştir bikire.dive serdana xaniye xwe jî bilind bike.

1816- E w e ku dest kiri ye de û bav kiriye.1817- Ew e neye hinavan naye peş çavan.1818- Ew kese ku ji Xwede natirse ji wî kesî bitirse.1819- Ew kese ku neçe şer şer pe xweş e.1820- Ew kese ku quweta te pe negiheje, bela xwe je veke.1821- Ew kese ku per û baske tawiz dixwaze,

dive here sefera Hîndistane.1822- Ew mala ku jiıı te de malxo be bil a e w mal xerab be.1823- Ew mirî nakeve ber wî girî.1824- Ew mirov nezan e ye ku eqile wî ji kîse xelke be.1825- Ew riya ku te bere xwe daye ez je hatime.1826- Ew tas e le ne ew hemam e.1827- Ew sal e, bele ne ew bihar e.1828- Ew tehtike ku te le rîbû barane ji zû ve şûştî ye.1829- Ew xem ji bo we deme be.1830- Ewil dibejin şerejin paşe dibejin şeremer.1831- Ewlade çe serweta bave.1832- Ewr cor bûn nixte kor bûn.1833- Ewr diçe Heleb erd dibe seleb.

Ev gotin Iİ herema Amede te gotin. Li gor bajariyen Amede, dema ewr ber bi Helebe ve here baran te.

1834- Ewr diçe Mûş erd dibe pûş.Ev gotina peşiyan jî, li herema Amede te gotin. Ei gor coğrafya Amede dema ewr bi alîye bajare Mûşe ve here xweşî te û tav derdikeve.

1835- Ewr heye giran e, ewr heye sivik e.1836- Ewre bihare diğere çinebarî.1837- Ewre bi gur-gur mere bi tirtir beker in.1838- Ewre giran piştre sayî dibe.1839- Ewre gire-gir baran je naye.1840- Ewre ku min dîtiye ne ye barane ye.

Weha j î dibejin: Ezmane min dîtî, baran je naye.1841- Ewre ku te brûska we dît je metirse.1842- Ewre reş tim je baran te.

Weha j î dibejin: Ewre reş ewre barane ye.

79

1843- Ewre reş baran e, ewre spî zivistan e.1844- Ewre sor evare cot bavej bcyare,

ewrc sor sibe, col bavej şûve.Li gor deme û renge ewre dîyar dibe, ku sibehe xweşî an şilt ye. Wek texmînen metorolujî, Kurdan j î di demen bere de, li gor dem û rengen ewran xwe ji col re amade kirine.

1845- Eyare benamûsan t'ireh e.1846- Eyd e be qeyd e.1847- Eyd te xer û ber pe re te.1848- Eyd xer û ber e.1849- Eynî jin vveynîjin disan jin.1850- Eyşik e bi xwe şik e.1851- Ez axa, tu axa ke pez bibe nav baxa?1852- Ez bi tehtan digirim ew jî hatiye bi min digire.1853- Ez bi te tu bı min em bi tev de bi Xwede re.

Weha j î dibejin: Ez bi te me, tu bi min î, em herdu jî bi Xwede ne.1854- Ez bûm ax nebeje wax.1855- Ez çi dibejim, bilûra min çi dibeje.

Weha j î dibejin: Ez çi dibejim, tembûra min çi dibeje.1856- Ez çi bejim simsim Simaîl e.

Dema mirov bike û neke kesek guhdariya mirov neke û wek zanîna xwc bimeşîne, we deme ve gotine dibejin.

1857- Ez çiqas ji belaye dircvim bela te li linge min dimale.1858- Ez çiya û tu çiya kî ji golik re bîne giya?1859- Ez çûm gundekî nenas, pesne xwe da beqîyas.1860- Ez çûm sere çiya zûriyam wek guran, birazî nabin bira.1861- Ez çûm çiyaye dînan,

min stand dare dîııan û min firot dînan.1862- Ez çûme davveta wî, ew hatiye diziya min.1863- Ez dewe te û tu jî dewe mala mîran bikule!1864- Ez dibejim "bira." ew dibeje "biraxur.”1865- Ez dibejim bira tu dibejî kirîv.1866- Ez dibejim çal, ew dibeje çewal.1867- Ez dibejim ewr tüne, tu dibejî de baran be.1868- Ez dibejim ez xadim im tu dibejî çend zaroken te hene.1869- Ez dibejim germ e, ew dibeje bixwe şerm e.1870- Ez dibejim hane tu dibejî kane?

80

1871- Ez dibejim hirç va ye tu dibejî reç va ye.Weha j î dibejîn: Ez dibejim rc va ye, tu dibejî reç va ye.

1872- Ez dibejim stevvr e tu dibejî bidoşe.1873- E2 didime te bext le nadime te text.1874- Ez diz berdidim le diz min bernade.1875- Ez garise şeng im mere roja ceııg im.1876- Ez gerîyam li dine xilas ncbûm ji mirine.1877- Ez geriyam li Hlcgcze 366 gelî min ne dît rnerekî du gilî.1878- Ez goşte hcram naxwim

le nane xwc di avdonke de hûr dikim.Weha j î dibejîn: Ez goşt naxwim lebele ez nane xwe ye tisî pe dixwim.

1879- Ez hatime daweta te, tu hatî diziya min.1880- Ez hedî diçim, bela digihe min,

ez zû diçim, ez digihîm belaye.1881- Ez hürmet û tu hürmet,

riya min û te bi hevket, ez bi xer û tu bi selamet.

1882- Ez ji te re tu ji ke re?1883- Ez ji re revîm û re jî ji min.1884- Ez ji wî rc wekî peııîr im ew ji min re wekî ker e.1885- Ez kele rojeke bim û ne mangeya hezar salî bim.1886- Ez kor û tu kor de ke mehîre bibe jor.1887- Ez lawe kere me le mere çe me.1888- Ez li davveta te diz im diz li goma pez in.1889- Ez li cinan bixim ez de bi cinan bikcvim.1890- Ez li zik dixim tu dibejî way pişta min.1891- Ez nizanim ez rehete can im.1892- Ez sing dikutim tu hebin le gire didî.1893- Ez tem kuştiıı le nayern çimanditı.1894- Ez weha bikim bav dimire weha nekim de dimire.1895- F.zabe eîran ji cîran te xwestin.1896- Ezman bi sterkan dixemile.1897- Ezmane direj bela sere xwe ye.1898- Ez mer lu mer kî soqil hemir.1899- Ez mer lu mer kî ji me şer?1900- Ez namirim bi ve derbe ez dimirim ji ve kerbe.

81

1901- Ez nc bi duan bûme û ne jî bı nifiran dirilirim.1902- Ez pîvaz naxwin ew dibeje "were şekir bixwe."1903- Ez singekî dikulim tu hebeneke davejî pe.1904- Ez tirnînî ji te re dibejim lu Yarhezoke ii min vedigerînî!1905- Ez zehf stran dizanim le denge min tüne.

82

E

1906- El hebe, elbeg jî heye.1907- El maka mirovan e.1908- El meraniye dike nave axe bilind dike.1909- El rabû, beg wenda bû.1910- El, ela min e; nav, nave Bişare Momin e.1911- El yeman, beg yeman?1912- Ela beserwer wenda dibe.1913- Elane dilan ji elkane ba gurtir e.1914- Ele xwe li pîre girt pîre xwe li ele negirt.1915- Ere-cre ez xwişka heft biran bûm ez şandim kere.1916- Erîşa gur pez ditirsîne.1917- Eşa çavan derde dilan.1918- Eşa li hevalan tîra li kendalan.1919- Eşa dİ iye eşa hcmû laş e.1920- Eşa tiliye derde hewiye.1921- Eşa zarokan di qûna wan de ye.1922- Ezîdî be sinrel nabe.1923- Ezîdî ye bi derpe û kirase spî ye,

ji bav û kale xwc ve buhiştî ye.1924- Ezîdîtî kirase spî ye di ve deq le nekeve.

83

F

1925- Fahşo-mahşo li ber aşo.1926- Fala qereçiyan li hcv derdikeve.1927- Fala qereçiyan şanse sevviyan.1928- Faris be dîn e û Tirk be îman e.1929- Fatrome agir berda zome û çû rûnişt li ser konıe.1930- Fedîkirî xisirî.1931- Felek çerx e çep û rast dizivire.

Li binek hereman di şuna gotina "dizivire” de gotina "diğere" bi kar tînin.1932- Feleka find û fi naz, l irinde biçûk û baz

geh da me şahe gedan, ew jî bi minet û naz.1933- Felek e kelek e; pe bawer ıneke.1934- Feleke ku ji yekî re li hcv anî nabeje tu küre ke yî!1935- Feleke li min rakir, mile xwe hilda û serî bi min re li ba kir.1936- Fen û fût bû peyda pe re bi lirkî xeberda.1937- Fend û viren jinan barkirin ser kere,

ker di bin de mir û nemir.1938- Fende jine serî çiyaye Cûdî xwar kiriye.

Weha j î dibejin:a) ji lelbaziya jinan çiyaye Cûdî xwar bûye.b) ji vveyniyen jinan çiyaye Cûdî xwar bûye.

1939- Fcqîr bi feqîran re bizewieiıı de parsek çebibin.1940- Feqîr bi hale feqîran dizanin,1941- Feqîr çû diziye hîv ji hevar de derket.1942- Fcqîr çûn ku xwe balqînin dîtin ku devvlemend li ba dibin.1943- Feqîr ji lewma jar e, ji ber ku axîna wî av û dar e.

Varvanteke weha j î heye: Feqîr loma jar e, hesreta wî av û dar e.1944- Feqîr li şove çû daılitûn li qûne çû.1945- Feqîr li mal e, aş betal e.1946- Feqîr û jar wek par û perar.1947- Feqîrek gava dewlemend dibe

dîsa çil roj bîhna feqîriye je te.1948- Feqîrî jenga meran e.1949- Feqîrî ne eyb e, nczanî eyb e.1950- Feqîrî ne tu çek e, li xwe meke.

84

1951- Fera qey.se me buy e reyse me.Qeys ew dare ku pe bangcrana ser baniyan diğerinin re dibejin. Dema kesekî xerab û ne layiq bibe mezin an jî sermiyane dem û dezgeheke we deme ve gotine dibejin.

1952- Ferehî zû li pey tengaziye te.Weha j î dibejin: Bi dû tengasiye re firehî ye.

1953- Ferek cîzmeya Rojkan, berdaye penc hezar siwarcn Silîvan.Rojkan li herema S dîvane nave eşîrek e.

1954- Fermana deve rabû, rovî xwe veşart.1955- Ferqa kûçike sor û spî tüne ye.

Varyanteke weha j î hey e: Ferqa kûçike ıeş û spî tunç.1956- Ferxe şeran jî şer e.

Ji çelik an cewrikan re ”ferx” dibejin.1957- Fesad nivîyan mîh û gur li cem hev çeriyan.1958- Feyda gavanan siwarbûna keran e.1959- Fekiyen zivistane agir e.1960- Fikra şex çi be zikra şex jî cw e.1961- File(h) e, li mala xwe ye, çi bi te ye.1962- Filche pîr, musilman nabe.1963- Filehe yekrû çctir e ji Mıısilmane durû.1964- Fira mirîşkc lıcta ser sergoye yc.

Varyanteke weha jî heye; Firîna mırîşke hela enîşke.1965- Fireza genim ji ya ceh kifş e.1966- Firoşker bi eleza tiştcn xwe nizane.

Weha j î dibejin: Firoşker zimanxwcş û derewîn in.1967- Fis di nav se kesan de te wenda kirin.1968- Fiş reng nagire.1969- Fînoye sor be qutik nabe.1970- Fît mane le xema ye belev e.

85

G

1971- Ga bide gamirîyan, jin bide jinmirîyan.1972- Ga bi kereke ser jedibe dur re ker li ser pir dibin.

Weha j î dibejin:a) ga ku ket ker le zede dibinb) ga dikeve ker pir dibin.

1973- Ga bimire gere le pir dibin.Varycınteke weha j î heye: Dema leş bikeve qertel hazir in.

1974- Ga bira ye ker bûka malan e.1975- Ga dikirim dibe golik, genim davejim dibe şolik.

Şolik curcyeke nîskan e.1976- Ga dinıire çerm dimîne, mer dirnire nav dimîne.1977- Ga ket dûvik li xwedî ye.1978- Ga kok dibe li merge mela li mala miriyan.

Wehajt dibejin: Ga li merga kom dibin, mele li mala miriyan.1979- Ga ku kok dibe strûyen xwe li kendalan dide.1980- Ga ku poçe nehejîne de meş wî bixwin.1981- Ga li garane diğere hevsere xwe dibine.1982- Ga mirar dibû xwedî digot ji min çetir kes tüne.1983- Ga nanale bare ga dinale.1984- Ga renge ga nagire, xûye wî digiıe.1985- Ga û parî li cem mirove comerd yek e.1986- Gameş di sînore xwe de xurt e.1987- Gameşe qelb zû erebe vverdigerîne

û hevale qelb riya xwe ji re derdixînc.1988- Garı li Gewro û eurm li İso.1989- Ganglok ne bihar e xox ne dar e,

keç ne war e jina bi mer ne tu yar e.1990- Garan ber bi mal bû jina şivan şuxilkar bû.

Weha j î dibejin:a) garan hat zeviye jina gavan ji nû bezi teşiye.b) gavan ber bi mal e, jina wî bi kar û bar e.

1991- Gava baran dibare heri çedibe.1992- Gava bare mirov xwar be, her kes kevir le dixe.1993- Gava çûyî bale bipeyîve bi mezîn û misqale

86

de bejin çi mirovekî pir bi galegal e.1994- Gava ez ciwan bûm bi tîr û kevan bû m,

gava ez kal bûm notirvane şikefta keviran bûm.1995- Gava hate serî heger bizirî wek kerî

de bejin çi mirovekî xweşxeber î.1996- Gava hiş li serî ye çima diçe ber derî ye?1997- Gava ku mirtib birçî dibin davvete tînin bîra xwe.1998- Gava ku mirov bi xelke nikaribe bi xwe dikare.1999- Gava ku neçîra min te gûye tajiye min te.2000- Gava kûçik bezî gur, gur mir.2001- Gava mezin a deve deriye mirov e.2002- Gava kur be mizgînî ji Xweda re,

gava qîz be mizgînî ji kesan re.2003- Gava rovî şil bû edî ji barane natirsc.

Wek ku dibejin: Ku mirov da navc çi li çoke, çi li nave.2004- Gava te tîr avet kevane xwe veneşere.2005- Gava tu bi giliyan nizanî meçe malan bi mevanî.2006- Gava tüne bin mer nav dikin li keleşer.

Soran ji "dîk” re dibejin "keleşer.”2007- Gava Xwede ji yeke re kur dide, nabeje kuıe ke ye.2008- Gavan axaye naxire ye.2009- Gavan hewcedarî axa dibe û axa jî hevvccdarî gavan dibe.2010- Gavan neçû ba garane, çû linge çeleke şikand.2011- Gavane se dan mehrûm bû ji hcrdu îdan.2012- Gayan radikin, golikan li rahele dixin.2013- Gaye baş bi serbaran tal dibe mere baş bi gotinan tal dibe.2014- Gaye çe bi eot, mere çe bi gotin.2015- Gaye çe ji goliktiya xwe de xuya dike.2016- Gaye kor li ser afi re dimînc.2017- Gaye ku ji garane bimîne gur wî dixwe.2018- Gaye ku ji nîre mirov û lawe ku ji mirov nebe,

xera wan ji mirov re tüne.2019- Gaye male ji goliken male natirse.2020- Gaye min e le xeyseta wî tu dizanî.2021- Gaye min ne ji eot re le jî gûjgûje re camer e.2022- Gaye qelb nîr dişkîne.

87

2023- Gaye qol ne meşan ji xwc kış dike û ne jî ciranan.2024- Gaye pis tim golik e û mirove pîs tim lawik e.2025- Gaye reş çerme xwe naguheze.2026- Gaye rind û mere rind cw in rewşa gund.2027- Gaye sor heta ber kere sor e.

Varyanteke w e ha j î hey e: Gaye sor dev ji sortiya xwe bernade.2028- Gaye xişt û mere pişt kî digihe dibeje: Min kuşt.2029- Gaye xwcş bi alife rizî tişt pe naye.2030- Gaz di deste te, de top di deste te de, çawa dipîvî bipîve.

Weha j î dibejin: Gaz, gaza te ye (i caw cawe te ye, tu çawa dixwazî, weha bipîve.

2031- Gazina bııke ji xesûye ye.2032- Gazî pîra çilpis kin kul û derdan je pirs kin.2033- Gazîkırin edet e, nehatin dewlet e.2034- Gazîkirin rûmet e, nehatin dawet e.2035- Gaziya du siwaran nagihîje xwediye xwe.2036- Gedııga teng çetir e ji mala bedeng.2037- Geh dibire û geh dikire.

Du varyanten we yen din j î hene:a) geh li nale dixe D geh li bizmarc.b) geh keyfxweş e u geh vedireşe.

2038- Geh digirî geh dikene.2039- Gelekan nede bi hindikan.2040- Gelî be dar oabe zozan be war nabe.

Weha j î dibejin: Gelî be şîlan nabin.2041- Gemiya belenger timî qeza li ser.

Weha j î dibejin: Gemiya be perde, bi kul Cı derd e.2042- Genim navejc şûna kizine, berxe naveje bin bizine.2043- Gepa necûlî naee xware.2044- Gerdeııa stur zû zirav dibe.2045- Gerî li deşt û berî he w gundekî ebo-lebo hebû,

çu di wir de jî rî.2046- Geriya dikaıı bi dikan le dîsa daqoqa serî ziman.2047- Geriya ye dıriya ye.2048- Geriyam li dine, xelas nebûm ji mirine.2049- Gerîn derman e risq li ser pîyaıı e.2050- Germ e kel û cil şerm e; sar e kel û cil yar e.

88

2051- Germ germa tûyan e, kef kcfa rııtan.2052- Gevezan avetin dojehe gotin: Çiqas sar e.2053- Gewr bi nîvî ne esmer bi xwedî ne.2054- Gewr derin dewsa esmeran esmer derin dewsa keran.2055- Gcvvriya qul be risq nabc.2056- Gere bi gol i kan nabc.2057- Gezer zer e kirtîn li ser e.2058- Gilî bi deh awayî te gotin.2059- Gilî bikim bi ke re xerabî te pe re.2060- Gilî hate zaran de tekeve nav malan.

Li herema Serhede peyva "gilî” di şuna "gotin" de bi kar tinin. Dcma gotiııeke be gotin, edî di nav gund de belav dibe. Pevvîst e ku mirov siren xwc nebeje Cı bi dizî bigire. Weha j î dibejin: Gilî hate zaran, deng giha guhdaran.

2061- Gilî heye bi zor in.2062- Gilî hene, gilîker tııne ne.2063- Gilî heye ji hezar gilî heja heye.2064- Gilî ji ber giliye der te.2065- Gilî ku çû edî nede dû.2066- Gilî li nedîtiyan neke.

Bühtan an jî derew li kesen nedîtî û dûr neke.2067- Gilî qamîşe ber sazan e û toqila pîvazan e.

Weha j î dibejin: Gilî toqilc pîvazan e, ji ber hev derten.2068- Gilî tene gotine ji bo bihîstine.2069- Giliye bi telekî nîve şelekî.2070- Giliye de û bave şîret in.2071- Giliye meran yek e: Ya "ere" ya "na!"2072- Giliye rastiye bi henekî dibejin.2073- Giliye rast beje bila li Xwede xweş be,

bil a li benda ne xweş be!2074- Gilîyeke wusa beje, sele nan bipeje.2055- Giliye xwe erzan neke, yeke kin beje, yeke direj beje.2076- Gir be da ku tu girav bî.2077- Gir dibejin ”em çiya ne,” golik dibejin ”em ga ne.”2078- Girar xweş e geh li mala me û geh li mala we.2079- Giıara meran bi hemd dikele.

89

2080- Girara pirkevanî yan şor e yan kem xwe ye.2081- Girara rijî ji kemrûniye ye.

Weha jî dibejin: Girara rehin, ji kem danû ye.2082- Gireka koran kor e.2083- Gireka ku bi destan vebe ne hewceye diranan e.2084- Gireka xwe bi deste xwe venekî, kes ji mirov re venake.2085- Girîng e kare camer, bi qelem kes nabe ter.2086- Giriye mirov te li ser miriye mirov.2087- Girtiyo, kuştiyo di ber xelke de.2088- Giv-giv ji pevedane nexweştir e.2089- Giya di bin kevir de namîne.

Weha j î dibejin: Giya çiqas nerm be jî, di bin keviran de hildibe.2090- Giya li çiya xalî nabe.2091- Giyaye hewşe tal e.2092- Giyaye kevn bide dijmine xwe kaya kevn bide mirove xwe.2093- Giyaye lihuz nabe nefel.2094- Gîsine cotkar diçirise.

Varyanteke weha j î heye: Gîsine bekar, zingar digire.2095- Gîske be dayik nabe nerî.2096- Gîske nede bi nîske.2097- Gîske par hcvûrî yar.2098- Gîsine di çave xwe de nabîne,

derziye di çave hevale xwe de dibîne.2099- Gog çiqas gilover e jî, li cîhe rast disekine.2100- Gol dibin bihur keç nabin kur.2101- Golik derin rexa xwe li cem gaye mezin dikin.2102- Golika li ber bene me ye.2103- Golika xwe bi gaye xelke mcde.2104- Golika xwe bike holika xwe.2105- Golikekî rîxo nave garaneke xerab dike.2106- Golike male ji gaye male natirse.2107- Gor bi gor herin ser ava şor.2108- Goşt be hestî nabe.2109- Goşt li ser post te hür kirin li ser kevir hur rıeke!2110- Goşt rastî kese bediran te.2111- Goşte ga ye li ber çav e.

90

2112- Goşte genî ji ber bimîne di dîza xwedî de ne.2113- Goşte gur ker û se nayen xwarin.2114- Goşte heram ııaxwe le pariya xwe li şorave dixe.

Weha j î dibejin: Goşte diziye naxwe le nane xwe di avşorka wî de dike.2115- Goşte her teyrekî naye xwarin.2116- Goşte mirove xwe bixwe, hestî ji bo xwe biheie.2) 17- Goşte mirovan naye xwariıı,

xû û exlaqe mıı ovan te xwarin.2118- Goşte piye x\ve bixwe, male sewiyan nexwe.

Weha j î dibejin: Goşte pîye xwe bixwe, ji male etîman çetir e.2119- Goşl û neynûk ji hev nabin.2120- Got: Apo jina te kcvir e.

Got: Ji miııete çetir e.2121- Got ez sirke çekim le bu eraq.2122- Got: Kanî gilîvan?

Got: Bi qurbana te û wî zimanî, te ev Kurmandya delal ji kû anî?

2123- Got: Ne ji ber wî rabûm ji ber pora wî ya spî rabûm.2124- Gote-got mala mirov xerab dike.2125- Gotin: Av e çima deng ji te te?

Got: Hcvale min kevir e.2126- Gotin: Bave te ji birçîtıan mir.

Got: We je re şorbeya birince çekira!2127- Gotin: Bave te sivvaran kuşt an peyan?

Got. Heger kuştin ha siwar û ha peya.Weha j î dibejin: Gotin bave te kuştin, got "gelo siwar bû an peya?”

2128- Gotin: Biraye le bû axa.Got: Jina wî bû xatûn.

2129- Gotin: Deve stûye te xwar e.Got: Li kû ye min rast e..

2130- Gotin edet e nexwarin dewlet e.2131- Gotin: Em te texin cenete.

Got: Roj nexweş e.2132- Gotin: Ew çi ye diçinî?

Got: Kengc heşîn bû de tu bibînî!2133- Gotin: Ez te bikini mîr.

Got: Na min bike kizîr.2134- Gotin filankeso baş e, ew rabû çû di cime de rî.

Weha j î dibejin: Gotin filankeso baş e, ew rabû çû di mizgefte de rî.

91

2135- Gotin: Eilankeso jina le zehf diğere!Got: Çira nexwe ez rojeke di mala xwe de tıabînim.

2136- Gotin: Gur here berxan!Got: kinge miti deşe.

2137- Gotin: Guriyo çima pore te tüne?Gol: Pore saltîka mın pir e.

2138- Gotin: Guriyo te şuşt?Gol: Min hıınand ji.Weha j î di bejin: Gotin keçelo te şûşt? got: Min vegirt.

2139- Gotin: Guro em de te bikin şivan.Got: Ez ji siûda xwe ne bawcr im.Weha j i dibejin: Gotin rovî: Mc tu kirî mîre mirîşkan. Got: Ez ji siûda

xwe ne bawer im.2140- Gotin: Horc rebene te çi dît?

Got: Herçî dît min dît.2141- Gotin ji mirdaran û spî ji qerpalan,2142- Gotin: .lûjî were ser xalîçe!

Got: Zivre û gij e.2143- Gotin : Kelkele meskene te li kû ye?

Got: Li ba dizatı e.2144- Gotitı: Kerenge cîhc te li kû ye?

Got: Xwcde û ba dizanin.2145- Gotin: Kcro cahşek ji te re bû.

Got: Bare miıı zede bû û eme min kem bû.2146- Gotin: Kero reza te çi ye? Ker boça xwe hi 1da û ziriya.2147- Gotin: Kero were em te bibin buhişte.

Got: Ma gevzonek li wir heye?2148- Gotin: Ke çaven te derxist?

Got: Mirove min.2149- Gotin: Kc mal avakir?

Gotin: Mevan2150- Gotin: Ke mirî rakir?

Gotin: Mazûvan.2151- Gotin k iti ke gûye te derman c girt ıı axc kir ser.

Ji pisîke re Kurd "kitik” jî dibejin.2152- Gotin: Koro te çi dıvc?

Got: Çavekî kor gepeke bi don.2153- Gotin: Koro te çi dive?

Got: Du çaven ronî.2154- Gotin kund: Tu çima nayî guııd?

92

Got: Ji deste gavane ço bilind û ji deste qîz û büken rind.2155- Gotin: Kura tu ji kû yî?

Got: Hîn ez nezewicî me.2156- Gotin ne xerab e le pir şîret ezab e.

Weha j î dibejin: Gotin nc hewar e, pi şîret azar e.2157- Gotin: Pîso çima tu pîs î?

Got: Xwede li eniya min nivîsî.2158- Gotin: Pişo diya te baş e an bave te?

Gol: Mîyaw mîyaw!2159- Gotin: Pişo gûye derman e.

Got: Na hebirman e.Weha j î dibejin:a) gotin, pişo guhe te derman, fıriya çû ezman e.b) gotin qijike gûye te derman e, t'irî û çû ezman e.

2160- Gotin: Pîyala mîr ketîye şikest yan kupiya?Got: Hey deng je hat.

2161- Gotin: Se çima tu direvî?Got: Ez ji gur ditirsim.

2162- Gotin: Singo çima tu xweş bi dîwer de diçî?Got: Ji zora pişt xwe.

2133- Gotin : Siwaro dizgîne hespe te dircj e.Got: Kin û direjiye dizgîne di deste min de ye.

2164- Gotin: Te dinya çawa dît?Got: Bi qasî dile xwe.

2165- Gotin: Te çiqas tenten kir?Got: Bi qasî ve deme.

2166- Gotin: Terziyo male barke!Got: Derziya min di sere min de ye.

2167- Gotin û şîretan bibîhîse le yen qenc ji xwe re bibjere û yen din ber de.

2168- Gotin û şîreteıı heja nefiroşe bîyaniyan.2169- Gotin zerar e, kirin kar e.2170- Gotin: Zîvarcte min gelck caran bi te derew sond xwariye,

Got: Min jî gelek caran mala te xerab kiriyc.2171- Gotina ku bikeve deve zaran dikeve hemû taran.2172- Gotina ku ket nav sî û se diranan

de bikeve nav sî û se z i manan.2173- Gotina me li mala me.2174- Gotina meran yek e yan ere yan neke.

93

2175- Gotina ne ji dil naçe dil.2176- Gotina ne ji dil mîna meşka be kil.2177- Gotina paşî mebeje heta negihî paşiye.2178- Gotina rast bi mirov tal e.

Weha j î dibejin: Gotina teh 1 di ber mirov de naçe.2179- Gotina rast sonde naxwaze.2180- Gotina sibeh û evaran nabe yek.2181- Gotina xwe ji dostc xwe re mebeje,

doste dostc te hene de ji wan re bibejin.2182- Gotina xweş texe deve neyare xwc,

pariya xweş texe deve hevale xwe.2183- Gatineke beje wek sela nan bipeje.2184- Gotine evaran dikevin qule dîwaran.

Weha j î dibejin: Gotina evaran dikeve qulen kewaraıı.2185- Gotine rast beje bila Xwede ji te xweş be,

evd ji te ne xweş be.2186- Gotinen ji xwe mezintir meke.2187- Gotinen mezinaıı ııeqşen li keviran.

Li hinek heremen welat eeha j î dibejin:a) gotinen mezinan zeren veşartî ne.b) gotinen peşiyan zeren veşartî ne.c) gotinen peşiyan bingehe xaniyan.ç) gotinen mezinan bikin guhar û bixin guhen xwe.

2188- Gotinen peşiyan keviren xaniyan.Ev ji wek gotina ”Gotinen mezinan neqşen li berikan in."e.

2189- Gotinen xav nepejin be tav.Weha jî te gotin: Peşî gotina xwe bipeje û paşe bibeje.

2190- Gotina xweş mar j i qııle dcrdixe.2191- Gotina xweş bihara di lan e.2192- Gotina xwe peşî bibeje û paşe bireje.2193- Gotîye xaç ııabeje paç.2194- Gozek nede küre xwe da neke didıı.2195- Gııhane çeleka şîrdayî je nekin.2196- Guhan jekî kemo ye teriye jekî quto ye,

kûçike hero hero ye.2197- Guhdariya kesan kir, mala xwe xerab kir.2198- Guhen erde hene.

Wehajî dibejin: Dîwar bi guh in.

94

2199- Guhen mele li girîne guhen mirtib li kenîne.2200- Gul be strî nabe.2201- Gul be bîhn nabe.2202- Gul ew gul bû, barane le kir şil bû!2203- Gul heye gulan wenda dike, kul heye kulan wenda dike.2204- Gul ji sergo ye.2205- Gul li güle dinere vedibe.2206- Gul neçine gul xerab e; li şuna gııle de sosin rabe.2207- Gula çilmisî venagere.2208- Gula govende bûk e.2209- Gula ku ji dara xwe bibe de hişk bibe.2210- Gula ku li ber deriyan şîn be, de her roj di bin lingan de be. 2211 - Gula sureta jinan mer e.2212- Gulan e dew li cem hemûyan e.2213- Gulan e moza gayan e.2214- Gulan e, şingeııa dasan e.2215- Gul iye jine rewşa dine.2216- Guleya neçîrvanan tewş naçe.2217- Güle li pîrozgehan jî dikeve.2218- Gund be se nabe.2219- Gund be sergo nîne.2220- Gund deh mal e, diwanzdeh je rûspî ne.

Weha j î dibejin: Deh mal diwazdeh rûspî.2221- Gund xuya ye reber ne hewce ye2222- Gundek e gindorek e.2223- Gundek e, rindek e.2224- Günde ava ji dûr ve xuya ye,2225- Günde bekûçik her kes destvala le diğere.2226- Günde bcrez kone bepez, mirov dibeje ez û ez.2227- Günde beşerî, şivane bekerî.2228- Günde bincame tede tucarî ava nabe.2229- Günde rûbar qulix ne lazim e.2230- Günde xerabe wek kûçike be diran e,2231- Gundî nebin axa ji çi re ne?2232- Gundiyan dest hilda axa gund berda.

95

2233- Guneh nayeıı kirin û firotin wekî cawe bazare, gunehkar rûreş e roja biryare.

2234- Guneh xelat bin jî navejin mile xwe.2235- Gunehe mezin naye veşartin.2236- Gunehe wî ye li ber piye wî ye.2237- Gur bi du pariyan namire.2238- Gur bibînim oxire nebînim baştır e.2239- Gur bi ku de diçe gurîtiya xwe bi xwe re dibe.2240- Gur birrî de rovî bixwe.2241- Gur bi qeweta xwe bizanibiya de dinyaye xerab bikiran.

Varyanteke weha jî heye: Gur nizane quweta wî çend e.2242- Gur çerme xwe ji xwe nake.2243- Gur çeliken xwe naxwin.2244- Gur dibeje: Ez di şeva qer de

berxa qer, mıha qer û seve qer ji hev dikim der.2245- Gur dibeje: Heta kuştina heft pezan wesîyeta bave min e, ji

wir bi şûn ve meıaniya mine.2246- Gur girtin û şîret kirin, got:

Zû paşiya keriye ji deste min çû.2247- Gur goşte guran dixwe ku birçî bibe.2248- Gur göte se: Bîhna xwe bide min?

Se göte: Ku bidime te tu de dinyaye talan bikî.2249- Gur hat nav waran wey li hale jaran.

Wehajî d i bej in: Gur hate dîyar e, wey li hale setli û jar e.2250- Gur heger ji bageıe bitirsîya de ji xwe re holikek çebikira.2251- Gur ji birçînan nikare ber bi hevraz here,

dibejin; ”hey mîrato piriya xwariye nikare here.”2252- Gur ji teriya rep hiş digire.2253- Gur ku ket nav pez, se li keleşan digeriyan.2254- Gur ku gur e ew nikare ji qismete xwe zedetir bixwe.2255- Gur ku dikeve nav kerî ji şabûn deve wî te nagerî.2256- Gur le dixe, qijik dixwe.2257- Gur li beja be se diğere.

”Bej” di wateya reşahî an jî kitaye de ye.2258- Gur li dûmane diğere.2259- Gur mir, rovî li meydane govend kişand.2260- Gur nabe şivane pez.

96

Carnan weha j î dibejin: Lolo gur kirine şivane pez.2261- Gur neçîra xwe vedişere, paşe bi ser ve nabe.2262- Gur oxir e le mirov ncbîne ji hemû çetir e.2263- Gur peza dawî dixwe.2264- Gur pîr dibe, dibe pelehvoke kûçikan.

Weha j î dibejin: Gur pîr dibe, dibe qeşmere roviyan.2265- Gur şeva reş, gîske reş û şova reş kifş dike.

Varynaieke weha j î heye: Gur di şeva qer de, mîha qer, berxa qer û ewre qer ji hevdu derdixe.

2266- Gur û hirç bûn destbira, dinya bû Medî Zeman.2267- Gur û mîh bi hev re naçerin.

Wehajî dibejin: Gur û mih tevde naçerin.2268- Gur û mîh li ser keleke dile gur çû goşt.

Got: Çima tu dikî toz?2269- Guran kere Hesen xwar ne gazin e ne hewar e.2270- Guran kera xizanan xwar dewletiyan hay ji xwe kir.2271- Güre betal diçe dora kere şûxil.2272- Güre gerok birçî namîne.2273- Güre ku xwar pûrt je bimîne jî baş e.2274- Güre ku ne dijmine min e bila hezar salî bi jî.

Weha j î dibejin: Gur ku min nexwe, bila hezar salî bi jî.2275- Güre meşe hîn nabe peşe.2276- Guro bila tu gur bûyayî, peşî golika min bixwara.2277- Gurrî bi pariya namire.2278- Gurrî dimire dibe gulîsor.

Varyanteke weha j î heye: Gurî dimirin por sor dibin.2279- Gurrî gû li nav re kir ji xwe re navek çekir.2280- Gû bi berfe naye veşartin.2281- Gû bi fisan namihe.2282- Gû bixwe û gû nefroşe.2283- Gû çiqas tevdî, hewqas bîhn dide.2284- Gûye hişk bi mirov ve nazeliqe.2285- Gû jî, ji genim e.2286- Gû ji gûye re dibeje: ”delale ber dile min.”

Varyanteke weha j î heye: Gû te ser gûye, dibeje, "merheba qelender!”2287- Gû li ser dil dikele, ew dibeje qey helaw e.2288- Gû jî bi sîh e.

97

2289- Gûkirin rehet e le gûxwarin zehmet e.2290- Gûye pisîke derman e dixwî naxwî hebirman e.2291- Gûye birincxwaıan te xwarin

le gûye gûxwaran naye xwarin.2292- Gûyen jintiyan pevdiçin li ser sergoyan.2293- Gûza biçûk di sere xizanan de dişike.2294- Gûzek bi tene nake xir-xir.2295- Gûzek û gûzek dibe dîzek.2296- Gûzen xwe hesab dike le seven xelke hesab nake.2297- Gûzeweşîn tov mereşîn.

98

H

2298- Ha civata jinan ha beriya bizinan.Weha j î dibejin: Ha şewra jinan ha beriya bizinan.

2299- Ha dar bir ha ser bir.2300- Ha di ûr de û ha di tûr de.

Deına xwarina miıov hebe û mirov bixwaze, we bixwe an jî bi kar bîne we deme ve golina han bi kar tîne.

2301- Ha Hesen ha Hesen keçel?Dema mirov beje ku ferq nine ve gotine dibeje. Ev j î wek varyanta:Ha şewra jinan ha beriya bizinan.

2302- Ha ji pişta de be ha ji pişta hespe be.2303- Ha ji zik çû ha ji ser pişta hespe çû.

Gotineke weha j î heye: Ha li zik çûye ha li zîn çûye.2304- Ha kevir li kûz ha kûz li kevir ket.2305- Ha kulî xwar ha qulî xwar!2306- Ha li Mûşe ha li pişta dergûşe.2307- Ha xeftan ha qeylan.2308- Hakim kete ber mirine, zor nema li dine.2309- Halan basken mersaxan in.2310- Hasil gehîşt Mûsil.

Li hinek deveran di şuna gotina ”gehîşt” de gotina ”guhaşt” jî dibejin.2311- Hat Hemoye takî rîxa wî ya gayekî di mala wî de nîne arvane

xewarckî her roj xwe diguhere bi awayekî.2312- Hat ji der de topiz di ber de.

Ji bo kese çavsor û erîşkar dibejin. Çawa ku Tirk ji der ve hatin û bi dare zore welate me ji me girtin û îro hebûna me jî qebûl nakin.

2313- Hat küre male çû zîyana sale.Dema kesekî nezîk be û zerarekî mezin li mirov bike an j î bixwe we deme weha te gotin: Hat küre male û ziyana sale.

2314- Hat ku mirî rake ye hat tazî ye.2315- Hat mirove male nehat qeda sale.

Weha j î dibejin: Hat mal xwediye male, nehat zîyana male.2316- Hate cîhe min rabû rûye min.2317- Hate dema bi çîr-çîr, şagirt bûn dijmine pîr.

Gotina ”pîr” di wateya seyda an jî mela de hatiye bi kar anîn.2318- Hatin jî çûyîn e.

99

2319- Hatin nav me biyanî ji me stendİn rez û xanî.Ji bo zordestî û dagîrkeriye dibejin. Li hinek hereman di şûna gotina ”xanf’ de gotina ”kanî” jî dibejin.

2320- Havîn bave reneberan e.2321- Havîn û zivistan bira ne.2322- Havîn xweş e li bin siha daran.2323- Havîna mîr bi rûmet e.2324- Havîne berhev nekî zivistane nikarî bi dest bixî.2325- llawar hebe gazî li dû ye.2326- llaye bi min haye,

hevrîşim hate ber livaye, liva ber bi hevrîşîm naye.

2327- Hebe erebî ye tüne be mirtibî ye.Yanî hebe bi careke de dixwe û diqcdîne, tüne be, zik m iz dide,

2328- Hebe küre kere be.2329- Hebîbe Necar rakev fena her car,

Xwede yek e dergeh hezar.2330- Hebû xarman tüne bû derman.2331- Hebûn ji tunebûne çedibe.2332- Hebûn qiloçe meran e.2333- I lebûn se bizine mala mîr yek pîr,

yek kor û di ya din de tüne bû çira şîr.2334- Hebûn strûyc meran e tunebûn kotîbûn e.2335- Hebûna nezanan di zike zan an de ne.2336- llebûna zede kotîtî ye.2337- Heciyo neçe hece, solan meqetîne li re hec ew e tu le.2338- Heçî ber e gula zer e.2339- Heçî bi mal e bı xaltîk û bi xal e.

Wehajî dibejin: Heger bi mal e bi nan û xal e.2340- Heçî bi kotekî here mazî nanere li hevrazî.2341- Heçî bi serserc xwe bi re de naçe qedre linge xwe dizane.2342- Heçî binıîze lı dergehe yeke, yeke din dimîzc dergehe wî.

Weha jîdibejin: Ye ku bimîze deriye xelke, yekî din jî dimize deriye wî,2343- Heçî dergehe yeke bikute, dergehe wî jî de be kutan.

Weha jî dibejin: Ye dergehe yeke bikute, dergehe wî jî de be kutan.2344- lleçî dive mala xwe bi deste xwe xerab bike

bila du jinan bike.

100

2345- Heçî derde xwe dibeje ji te tire e w dengbej e.2346- Heçî dizane ji xwe dizane heçî nizane baqe nîskan e.2347- Heçî dîtina tawiz bive, dive germa Hîndistane qebûl bike.2348- Heçî guhdar neke li gotinen mezinan,

de bibin şivan û herin ba bizinan.2349- Heçî here masiyan de qûn le şil bibe.2350- Heçî hewce li elbe diğere.2351- Heçî jar e, li havîne sar e.2352- Heçî ji çav dur e, ji dil jî dûr e.2353- Heçî li hespe hevalan siwar e herî peya ye.2354- Heçî li ser se singan bileyîze de yek te de here.

Weha j î dibejin: Heçî li ser singan bigere de sing pede here.2355- Heçî ne li şer e şervanekî dijwar e.

Weha j î dibejin: Ye ku ne li şer e şer e.2356- Heçî nede axçe naçe nav bcxçe.

Axçe di wateya pere de ye.2357- Heçî nebîne zehmet naxwe nîmet.2358- Heçî ne li nav heseban cw tebaye eceban.

Yen ku ne di nav bûyeran de be, şiroveye seyr (eceb) dike.2359- Heçî neke bi gotine mezinan de pe ve du şaxen bizinan.

Weha j î dibejin: Heçî neke ne bi gotina mezinan de reh be wek bizinan.2360- Heçî neçe li re re naqede.2361- Heçî neke û bixwe, heram e.2362- Heçî neke naxwe.2363- Heçî ne male nizane hewale.2364- Heçî ne li gövende xweş davvetî ye.2365- Heçî nizane bi qeweta xwe ew dûr e ji dewleta xwe.2366- Heçî pijiya ew rija.2367- Heçî Tirk e virek e û pe bawer neke.2368- Heçî ye birince bixwe, xencere jî li xwc digire.2369- Heft bave çe dîsa esil şîre de.2370- Heft bûk li male rûnişdne le qurta ave nîn e.2371- Heft hevling dikarin bikevin bin kurtana kerekî.2372- Heft kilamen hirçe hene hernû li ser herine ne.2373- Heft melevaniyen ker hene li bcr ave gişan ji bîr dike.2374- Heft meren beriye rakirin hare hiriye,

Gotin: Wey li me û li bekesiye.

101

2375- Heft caran mala xwe seh bike û piştre cîrane xwe sûedar bike.Li hinek deveran weha j î dibejin: Heft neqlan mala xwe seh bike, piştıe here mala cîranan.

2376- Heft salen xelaye xweştir in ji salek neyartiye.2377- Hel’t xwişkan werîsek ji biraye xwe re gire nedan.2378- Heftyaro li ber çavan dîyaro!2379- Heger a ve da ser te bihustek û çar tîlî ferq nîn e.2380- Heger avis be de bize.2381- Heger axaftin zîv be neaxaftin zer e.2382- Heger bcxt ji por be de keçcl pî.s û çivt be.2383- 1 leger bi mîn e ji bo min e.2384- Heger bira xera bira bixwesta jina bira mehr nedikir.2385- Heger dar s tür e sînor dür e;

heger dar zirav e, sînor çirav e.Weha j î dibejin: Eğer dar stûr e, sînor zû r (gir) e; eğer dar zirav e, sînor çirav e.

2386- Heger dermane gurî hebuyade bcrî her kesî dı sere xwe bida.

2387- Heger ders e, herfek bes e.2388- Heger destiye bivir ji dar nebe, dar nakeve.

Du varyant en weha j î hene:a) kew ji esle xwe re xayîn e.b) heger kurnıe dare ne ji dare be, dar xera nabe.

2389- Heger deşı e, heger zozan e, ruhe pez şivan e.2390- Heger ez taşte bim de tu jî t’iravîn bî!2391- Heger ga qezeııc bike û bi xwe bixwe

de mirov jî goşte xwe bixwe.Mirov bi tene ji bo şexse xwe nake, ji bo kesen din jî dike.Weha j î dibejin: Heger ga bixebite û bi xwe bixwe de golik çi bike?

2392- Heger gele te, ji te ne razî be, tu bibî Sultan Sileman xer çi ye?

2393- Heger gok hat ber kaşoye te, lexe.2394- Heger goşt giran e, nexwarin erzan e,2395- Heger gotin ji gotine bikişe gotin ji esle xwe vedikişe.2396- Heger gur ji barane bitirsiya de ji bo xwe kurkek çebikira.2397- Heger hatî çenge min bifikire li renge min.2398- Heger hebe şilik û pilik heger tüne be keser û kulik.

102

Ev ji bo e w kesen behesab û beplan te gotin. Dema jî tiştekî wan hebe, behesab dixwin û belav dikin, dema tüne be jî keser dikşînin.

2399- Heger hewez e ew jî bes e.2400- Heger hemû çûkan hejîr bixwaran,

lib ji şax û hebleriyan re nediman.2401- Heger iqbal hate serî herkes dibeje aferin.2402- Heger ji fesadan nebûya de gur û mîh bi hev re biçeran.2403- Heger jin bi yar e sikur xwar e.

Li hinek deveran di şûna gotina "sikur” de gotina "bask” bi kar tînin.2404- Heger ker bi nefs e, mistek ceh bes e.2405- Heger kes tüne be tu pe bişevvirî, ji stûna nava xanî re beje.2406- Heger kûsî çeq e Kurdo xcq e,

kûsî ne çeq e Kurdo ne xeq e.2407- Heger Ii te xweş e, li min bîst û şeş e.2408- Heger li dinyaye miroven ker tüne bin ker de be qîmet bin.2409- Heger mar xwe rast neke naçe kune.2410- Heger mezine male li defe bidin de biçûk jî bireqisin.2411- Heger mirov ne gol û kir mer e got u nekir kere ner e,2412- Heger mirov belengaz be naye lomekirin

le ku stûxwar be te lanet kirin.2413- Heger mirov da nave çi li çoke çi li nave.2414- Heger mirov diz be şev pir in.2415- Heger nane şil ket zike mirov qawşan nagire.

Weha j î dibejin: Eğer nane şil kete zik li qawişa nagere.2416- Heger ne fend e, ev çi dar û bcnd e?2417- Heger nezan e bila meze bike li cîran e.2418- Heger nezanî bikirc canî.2419- Heger qûn bi qûne be bila qûn li cîhe xwe be.2420- Heger qûne fihet dikir tir nedikir.2421- Heger te li cîhek xwarineke xweş xwar careke din nexwaze.2422- Heger tiştek hate sere te pişta xwe bide latekî mezin.2423- Heger tu bibî mîr Xwedaye xwe neke ji bîr.2424- Heger tu bi mal î, tu bi bext û xalî

heger tu be mal î be bext û xal î.2425- Heger tu bûyî dijmin jî bibe dijmine dijminekî baş.2426- Heger tu çûyî mevantiya guran şeye xwe bi xwe re bibe.2427- Heger tu dixwazî küre xwc bikî mer,

103

bike şivan le zû bîne mal ku hîn nebûye heywan.2428- Heger tu bikevî deste min de tu ji xwe re bibini renge min.2429- Heger tu dikarî bi dest bike, yan jî bes deyn bike.2430- Heger tu havine li her siye pal bidî,

de tu zivistane jî zike xwe miz bidî.2431- Heger tu mer bî, rojen cenge pir in.2432- Heger tu nizanî here nav Xerzanî

ti Zazanî paşe de tu bizanî.2433- Heger tu qedre xwe digirî tişte nexweş ji xelke re nebeje

da ku li te venegerînin.2434- Heger vir bin, bila pir bin.2435- Heger Xwede bide mû jî dikişîne û tîne.2436- Heger xweliye li xwe dikî bila xweliyekc gcrm be.2437- Heger xiyar e ji tûtik ve dîyar e.2438- Heger yeke got:

"Mala min a te ye" ma tu de agir berdeyî we?2439- Heger yeke got;"ez köleye te mc" tu de misase bidî destan?2440- Helawfiroş helawa xwe naxwe.2441- Helaw-heiaw dev şîrîn nabe.2442- Helaw ji şîreze çenabe.

Li hinek deveran di şuna gotina ”helaw”de gotina ”rîçal” dibejin.2443- Helaw şîrîn e Kurmanc dîn e.

Weha j î te gotin; Kurmance dîn e, helaw şîrîn e,2444- Helî çand berket, vimî çand kemket.2445- Hemam bi tir û fi san germ nabe.2446- He m bere qenciye, qencî ye.

Li hinek deveran weha j î dibejin. Hembere çeyîye çeyî ye.2447- Hemdûne bang kir Tilelûne ,7ez bi taye û tu bi çavkulbûne,

em nahilen kes li ser qune rûne.”2448- İlemez bike le ji bîr neke.2449- Hemû çelek ten dotin le hemû gotin nayen gotin.

W e ha j î dibejin:a) her çelek te dotin, le her gotin naye gotin.b) her parî te eûtine, her pirs naye gotine.

2450- Hemû fileh İşo ne?2451- Hemû gul di biharc de vcnabin.2552- Hemû heyvvan goşt dixwin le nave gur derketiye.

104

2553- Hemû heken xwe nexe selekeke.2454- Hemû keran bi wişke majo.2455- Hemû kes lawe bave xwe ne.

Weha j î dibejin: Herkes küre bave xwe ye.2456- Hemû kcsî bi darekî majo.

Mirov nikare ji bo her kesî heman metod û karî bike. Di ve mirov li gor zanîn û naskiriııa mirovan kar bike,

2457- Hemû kul diçin le kulen Bersel Bege bi tene naçin.2458- Hemû mcr nabin şer.2459- Hemû mirîşk heken duzerik nakin.2460- Hemû quben spî ne serdan in.

Weha j î dibejin: Hemû quben spî ne ne zîyaret in,2461- Hemû riyan dizanî riya bazare nizanî.2462- Hemû teyr neçîre nakin.2463- Hene ya bûk û zavan e şabûn ya hemûyan e.2464- Henek dibin genek.2465- Heq di deste neheqiye de barc-bare.

Weha jî dibejin: Hcq di deste neheqiye de dike zare zar.2466- Heqe bizina kol ji bizina qiloç re namîne.2467- Heqe eîran ji cîran te x w estin.2468- Heqe de weke heqe Xwedc ye,2469- Hcqe Elî ji Welî te standin.2470- Her baye ku hat tu bi ber kevî her ava tu bi ser kevî,

tu de her ji dinyaye der kevî.Weha jî dibejin: Her baye ku hat tu bi ber kevî her ava tu li ber kevî, tu de her ji Hasil û Musile der kevî.

2471- Her bedewek kemasiyek le heye.2472- Her bcndek xwedî derdek.2473- Her berjorek berjeriyek xwe heye.2474- Her beroşek deve xwe dibîne.2575- Her bedînek, beîmanek je re dive.2476- Her bûyerek ji mirov re şîret e.2477- Her car ji mirov re li hev naye.2478- Her car kewa gozel nakeve töre.2479- Her canek di dile xwediye xwe de siltanek.

Weha j î dibejin:a) her ciwanek xwe padîşah dibîne.

105

b) her ciwanek di xwe de padîşah e.c) her xanek di dile xwe de sultanek.

2480- Her çûkek wareke xwe heye.2481- Her darek ji bere xwe te naskirin.2482- Her devek pariyeke xwe heye.2483- Her dem şer çedibe li ser tola jinan.2484- Her demek bayek heye her çixirek riyek heye.2485- Her delek anîne ji elek.2486- Her dîk mîre koxa xwe ye.

a) her dîkekî axaye sergoye xwe ye.b) her dîk şahe pînka xwe ye.

2487- Her etar ji xurcika xwe bang dike.2488- Her gav laser ıanebe û tehlan bi xwe re nabe.

Çend varyanten din j î hene:a) her gav lehî ranebe û koçan nayîne.b) her gav av ranabe û qirş û qalan bi xwe re nabe.

2489- Her gelîyek bendek le te.2490- Her giya li ser koka xwe şîn dibe.2491- Her gulek bîhnek je te.2492- Her kes axaye mala xwe ye.2493- Her kes bi dile xwe şa ye lewre dinya ava ye.2494- Her kes bi gaza xwe caw dipîve.2495- Her kes bi tahma deve xwe dizane.2496- Her kes bîhna fisa wî pe xweş e.2497- Her kes cîhe lingen xwe çedike.

Weha j î dibejin: Her kes dewsa linge xwe dike.2498- Her kes derpe xwe bixweşîne de bire li pişta xwe bibîne.2499- Her kes di ber ciwa ava aşa xwe re dibeze.2500- Her kes di hindava xwe de roje dibîne.2501- Her kes di mala xwe de mer e.2502- Her kes di sînore xwe de şer e.

Weha j î dibejin: Her kes di sînore xwe de xurt e.2503- Her kes dibeje ez zane le hov ji dûr ve xuya ne.2504- Her kes dikare pîsîtiye bike le her kes nikare qenciye bike.

Di şuna gotina ”qencî” de gotinen ”başî” û ”çeyî” jî ten gotin. W e ha j î dibejin: Her kes dikare xerabiyc bike, le qencî dijwar e.

2505- Her kes dikare şîretan bike le her kes nikare nan bide.

106

2506- Her kes dikevc gora xwe.2507- Her kes dîke koxa xwe ye.2508- Her kes dînan nas dike becil,

esil ew e ku dîn ben naskirin bi cil.2509- Her kes giriye wî bi miriye wî te.

Varyanteke din j î weha ye: Her kes li ser miriye xwe digirî.2510- Her kes hesinkere bextyariya xwe ye.2511- Her kes ji nefsa xwe re dixwaze.2512- Her kes kere xwe dajo.2513- Her kes kozira agir bi ber xwe ve dikşîne.2514- Her kes küre bave xwe ye.2515- Her kes li gor şîre xwe dike.2516- Her kes li ya xwe ye.2517- Her kes miriyen wî li ber dile wî şerîn e.2518- Her kes mîre günde xwe ye.2519- Her kes nikare zengil texe stûye pisîke.2520- Her kes qazî ye û bi xwe razî ye.2521- Her kes roje di tanga xwe de dibîne.2522- Her kes risqe xwe dixwe.2523- Her kes xwe li agire gurr digire.

Caman di şûna gotina ”gurr” de gotina ”germ” jî dibejin.2524- Her kes xwe diecibîne.2525- Her kes xwediye hunerek e.2526- Her kes û gîre xwe,

Weha j î dibejin: Her yek û şîre xwe.2527- Her kes ya xwe dibeje.2528- Her kesî ku here Meke ne hecî ye.2529- Her kese ku kum li serî be ne mer e

û her kesa ku çît li serî be jin e.2530- Her ke2Îzerek, simelsorek li ber e.

Wehajî dibjin: Her gulîsorek, çavreşek li dûv heye.2531- Her ku deşt e her ku zozan e ruhe pez şivan e.2532- Her ku serî bimîne, qûn eceban bibîne.2533- Her kûçik li ser sergoye xwe nû ye.2534- Her latek dibe vvelatek.2535- Her malbarkirinek mal xerabkirinek.

107

2636- Her merekî rengek her dîlekî hendek.2537- Her mirov dixwaze çira wî geş be.2538- Her mirovek du tel mû di bin çenge wî de hene.2539- Her mirovek reke wî heye.2540- Her mîh li berxa xwe diqale.2541- Her Musayek Fîrevvnek heye.2542- Her nan e, her deman e.2543- Her ner li mc sıwar e le gotina me li ya ner siwar e.2544- Her pez bi pepika xwe.2545- Her penc tilî nabin yek.

Weha j î dibejin:a) her penc tiliyen mirov ne wek hev in.b) her penc tiliyen dest ne yek in.

2546- Her pexembcr due li xwe kiriye.2547- Her qazî ji eqile xwe razî.2548- Her qezayek şîret e.2549- Her reng rengek e, berengî jî rengek e.2550- Her rojeke nexweşeke we heye.2551- Her roj kûz diçe ave sax naye.2552- Her se bi dûv mirov naye ku zanibe hestî ji dest naye.2553- Her sebrek xerek pe re heye.2554- Her seyek li ber deriye xwediye xwe direyî.2555- Her serekî eqilekî.2556- Her şerek bi lepe xwe ye.2557- Her serekî betleşerekî heye.2558- Her teyrek bi refa xwe re.2559- Her teyr bi refa xwe re mirov bi koma xwe re.2560- Her tiştek belayek heye, piştî ketine hezar bela hene.2561- Her tişt bi ziravî dişke, mirov bi stûrî dişke..

Weha j î dibejin: Her tişt bi ziravî diqete, mirov bi stûrî.2562- Her tişt di deste westaye xwe de zûre-zûr e.2563- Her tişt li heyem dinere le heyem li tu tiştî nanere.

Weha j î d i bejin :Her tişt li benda deme dimine le dem li benda tiştek nanıîne.2564- Her tişt xweş e di wexta xwe de.2565- iler warek biharek e.2566- Her xwenda nabe mela.

108

2567- Her xweşikek kemahîyek xwe heye.2568- Her yek hespa xwe dajo.2569- Her yek li nave xwe diğere.2570- Her yek nane xwe bi avvayekî dixwe.2571- Her yek roje di ser xwe re dibîne.2572- Her zikek zîyaretek e.2573- Heram naxwe le nane xwe li avadonka we dide.2574- Herçî bi bira be mîna xaniye bi çira be.2575- Herçî bindest e xwelî li ser e.2576- Herçî jc te le te.2577- Herçî jiııen wan reş in meren wan kcfxweş in.2578- Herçî jinen wan rind in meren wan kund in.2579- Herçî kar li ber e ku neke ker e.2580- Herçî malen wan hindik in şeren çargurçik in.2581 - Herçî malen wan pir in rûdinin û dizirin.2582- Herçî mevan c siltan e.2583- Herçî li ser du singan bilîze, yek di qûne re dere.2584- Herçî rût e gotin pût e.2585- Herçî xwest bide dest û herçî got ”ka” nebeje ”na.”2586- Herçî zanîn da zanyaran mîna hespe çe siwar e.2587- Herçî zirav û direj e pişt guhe xwe ve baveje;

heçî kin û stûr e, ew be qisur e.2588- Here ba ye ku te bigerîne le neçe ba ye ku te rawestîne.

Weha j î dibejin: Here ba yekî ku te bigirîne, ne ba ye ku te bikenîne.2589- Here cîhe nenas, paye xwe bide xas-xas.2590- Here dere ku nasen te le hebin.2591- Here dur qîz û vegere qîz.2592- Here dûr were durist.2593- Here li re bila dûr be

bide buhre bila kûr be keçe bîne bila pîr be.

2594- Here mevaniya dijmin le çeke xwe ji bîr meke.2595- Here mevaniya guran le be kûçik neçe.2596- Here milet bigire edet.

Gotineke weha j î hey: Roviye berdayî ji şere giredayî çetir e.2597- Here were maeşe te penc pere.

109

2598- Here we dere ku guh bidin te.2599- Hereket bereket betalî xerabmalî.2600- Here here hebûn heft biraye Pere, Pere şandin ber kere.2601- Herekirin nîve next e.

Weha j î dibejin: Herekirin nîve qelind e.2602- Hervoşk bi ave çenabin.

Hervoşk nane bi rûn û şîr e. Yanı bi ave, nane rûn çenabe, Li binek hereman jî hevrişk dibejin.

2603- Hesabe male li çarşiye kem derte.Varynateke weha j î heye:

a) hesabe nıale û bajer nabiıı yek.b) hesabe mal û dikane nabin yek.

2604- Hesen keçel û keçel Hesen çi ferq heye?2605- Hesin bi germî ditewe.2606- Hesin dikutin germe-germ meran dikutin nerme-nerm.2607- Hesin ji hesin naxwe.2608- ilesin ji jenge xwe nebe narize.2609- ilesin ne esas e zer bikî kiras e

ne dibe kerende ne dibe das e.2610- He sine beesas ne dibe çakûç û ne jı dibe das.

Li hinek hereman dibejin Ne dibe ker ıı ne jî dibe das.2611- Hesine sar bi hilme germ nabe.2612- Hesine sar nacimidc.2613- Hesine sar tu bikutî de bişke.

Weha j î dibejin: Hesine sar zor te kutan.2614- Hesirm bi sebre dibe tirî.2615- Hesp bi gem û hevsar mer bi soz û qerar.2616- Hesp dibezc, siwar pesne xwe didc.

Weha j î dibejin: Hesp diçe siwar bi xwe dipcsinîııe.2617- Hesp di şuna kere de naye giredan.2618- Hespji deryaye şîv ji dehle,2619- Hesp ji eyare xwe dihîre,

Dema mirov dewlemend û ter be, we deme xwedî deng e jî. Hesp jî dema ter dixwe û xurt dibe, we deme dihîre.

2620- Hesp ku heye miraz e.2621- Hesp li meydane tifing li nîşane.2622- Hesp li ser çar lingan bi re ve diçe

le dîsa lingen wî dişemîte.

110

2623- Hesp li ser afira keran naye giredan.Ev gotin jî wek ya ”hesp di şıına keran de naye giredan" e.

2624- Hesp nekirîye afir çedike.2625- Hesp rakirine, mer dengkirine.2626- Hesp siware xwe nas dike.2627- Hesp tüne, li zîn dixebite.

Weha j î dibejin: Hesp tüne elif amade dike.2628- Hesp û kesp li ba wî yek in.2629- Hesp û histir li hcv dixin ker di nav lingan de diçin.2630- Hespan xwe nalkirin, keran sime xwe li bakirin.2631- Hespe baş eme xwe zede dike.

Weha j î dibejin: Hespe çe li cehe xwe zede dike.2632- Hespe bave ji kur naye veşartin.2633- Hespe çe bila pexwas be.2634- Hespe çe qamçiye li xwe naxe.

a) hespe kehel zengû li xwe naxc.b) hespe çe zengûye li xwe naxe.

2635- Hespe çe siware xwe li erde nahele.2636- Hespe çe li meydane te nas kirin.2637- Hespe her kesî li gor wexte wî dibeze.2638- Hespe ku ba guhdireje girebidin

yan dibe çirtek yan jî gezok.Guhdirej di wateya ker de ye. Kese ku bi xeraban re bibe heval, ew jî xû û exlaqe wan digire û beexlaq dibe.

2639- Hespe ku te bir ser ave je re bifîkîne.2640- Hespe ku zîn qebul neke mirina wî nezîk e.2641- Hespe mirine hespekî beza ye.2642- Hespe mirove bebext nabeze.2643- Hespe ner ji terî dihîre.2644- Hespe kule derpiye siwar şil dike.2645- Hespe pir beza diçe bi qeza.2646- Hespe qule, mere file, tajiye tüle,

çil rojen çile tu car pe mebe ewle.Weha j î dibejin: Hespe qule, tajiye tule, kese mele, herse yek in.

2647- Hespe şe bi tev qcyd û merbela xwe ve dere şer.2648- Hespe tene töze ranake.2649- Hespe ter ji hünere xwe ditirse.

111

2650- Hespe xelke meydanek jina xelke ramîsanek.Wehajî dibejin: Hespe xelke meydanek, jina xelke ramîsanek, nane xelke danek, ev tev nabin mewdan.

2651 - Hespe xwe nal bıke pişt re riya xwe hesab bike.2652- Hestiye peşî di beroşa xwediye xwe de dikele.2653- Hestiye stû ne li xeran e û ne jî, li şeran e,2654- Heta av were eş çave beqe diteqe.2655- Heta av zelal nebe tişten binî xuya nabin.2656- Heta bare qantire giran be nizane bav e wî ker e.2657- Heta bav nemi re kur bihaye wî nizane.2658- Heta bejî revî de ey ar here nevî.2659- Heta birçî nebe qedre nan nizane.2660- Heta bûk xcmilî dawet bediî.2661- Heta çavan nas kir werdeke gol xelas kir.

Varyanteke weha j î heye: Heta me xwe nas kir, enir xelas kır.2662- Heta çavek derman kir ye din kor kir.2663- Heta dare av nedî bere we nagihe xwedî.2664- Heta deri nekutî derî li ber mirov venabe,2665- Heta dest neeş e, tehma dev xweş nabe!2666- Heta dest û lingen mirov tıekevin rexe,

deve mirov nakeve rûn.2667- Heta derek ava kir mizgeftek xerab kir.2668- Heta diya min dibeje "lawo" bila diya te bibeje.2669- Heta dile de nekeve qîze nade.2670- Heta dile mirov deşe bila rtiye mirov beşe.2671- Heta dikarî xerabiye mebeje.2672- Heta di xwe de nebine bawer nake.2673- Heta don nekî çire, çire penakeve.

Weha j î dibejin: Heta don nexî çire, çire ronî nade.2674- Heta eqil te serî her ti şt j i dest diherî.2675- Heta ew aş e, ew qeraş e.2676- Heta ew kûçik li deve deriye we be

de griye zaroka we wer be.2677- Heta genim lîrîk e m ela şirîk e.2678- Heta germa havîne neye bere daran nagihen.2679- Heta gotin rovî ye pişt li roviye şikest.

112

2680- Ileta hebûn dims ez mam û Uı pişmanı, gava nema mot, ez Şcrvî û tu Bohtî.Berfiradî ji "dimse” re "mot” dibcjin.

2681- Heta hebûn şilik- milik gava nema keser û kulik.2682- Heta lıevraz ııekeve ber mirov, mirov qedre berjer ııizane.2683- Heta hîn bûm pîr bûm.2684- Heta kara xwe kir dile min sar kir.

Weha j î dibjin: Heta kara xwe kir, ave pir li ber xwe bir.2685- Heta kefa destan reş ncbe, tama devan xweş nabc.2686- Heta kirase te bişewitc de İaşe min bişewite.2687- Heta ku dil neşewite, hesir ji çavan demayen.2688- Heta ku sûk ev sûk be de gaz jî ev gaz be.

Dema mirov du kes an jî du tiştî muqayese bike û ji herduyan jî ne razî be, wc deme ve gotine dibejin.

2689- Heta ku xaço sax e nan û pîvaz yasax e.Kurd ji nan û pîvaze pir hez dikin. Dema ew ji Filan hers dibin, nan û pîvaz li wan qedexe dikin. Dema mirov bixwaze ji kesekî re beje, tu ni- karî vî tiştî bikî, w e deme ve gotine dibcjin.

2690- Heta li ser destan negerî qedre lingan nizanî.2691- Heta malek ava kir bajaıek xerab kir.2692- Heta malxo dizî girt diz malxo girt.2693- Heta me xwe nas kir, me ettir xelas kir.

Varyant en weha jî hene:a) heta min xwe nas kir, emre xwe xclas kir.b) heta min xwe nas kir, malik li xwe xelas kir.

2694- Heta mew hişk e, tiriya we gurmişk e.2695- Heta mirine çav li kirine.2696- Heta mirine dest bi ser dest re heyc.2697- Heta mirine qeneî û xerabî nayen ji bîrkirine.2698- Heta mirine şerkirin e.2699- Heta mirov ber piye xwe nebîne dive gava xwe naveje.2700- Heta mirov birçî ııebe, qîmeta nade terbûne.2701- Heta mirov dojehe nebîne, bihuşte bi bîmahîne.

Weha j î dibejin: Heta mirov dojehe nebîne, bihuşl bi mirov xweş naye.2702- Heta mirov ncsax nebe, nizane saxî çi ye.

Weha j î dibejin: Heta mirov nexweş nekeve qîmeta nexweşan nizane.2703- Heta mirov neçe welatc bîyanî,

mirov xweşiya welate xwe nizane.

113

2704- Heta nebîne çobax nabeje ax.2705- Heta neçe göre mirin nakeve qore.2706- Heta neçe göre naxwe çore.2707- Heta pişta deve rast hibe de hingî dinya rast bibe.2708- Heta pîsan nebînî, qencan bi bîr nayînî.

Weha j î dibejin: Heta pîsan nebînî, qcncan nahebînî.2709- Heta poz pak kin, çav derdixin.2710- Heta rastî were derew cîhe xwe digire.

Weha j î dibejin: Heta rast geriya, dercwe dewsa we girt.2711- Heta se hestî nekoje dar serî nakeve.2712- Heta sere govende xwar be govend rast nabe.2713- Heta sere min deşe bila rûye min beşe.2714- Heta sere pîran dikele ye ciwanan date.2715- Heta serî sax dimîne çav eceban dibîne.2716- Heta stûn neşike, avahî nakeve.2717- Heta stûye ga di nîr de ase nebe, nakişîne.2718- Heta strûyen ker neyen ma her ker caşik e?2719- Heta stûr zirav bibe zirav diqete.2720- Heta şelfi nebe zelal nabe.2721- Heta şûre te bibire, bibire.2722- Heta te hilatî kir, poke şikeva çekir.2723- Heta tu aş bî ez qeraş im.2724- Heta tu be jî gur fi rovî de ey ar be nevî.2725- Heta tu bikî pite-pit de li ser sere te hebe kute-kut.2726- Heta tu ev bî de tim xwelî li sere te bî.2727- Heta tu li kare xwe nepirsî tu kes li te napirse.2728- Heta tu xwîne nerjînî azad nabî.2729- Heta we deme nekişîne xeme.2730- Heta xanim xemilî def fi dawet kemilî.2731- Heta xerab nebe, ava nabe.

Weha j î dibejin: Heta xerab nebe, çenabe.2732- Heta xwede li me pirsî, kefene me rizî.2733- Heval mala hevalan ava jî dike fi xerab jî dike.2734- Hevale baş di rojen teng de kifş in.2735- Hevale baş ji bira çetir e.2736- Hevale dijmin, dijmin e.

114

2737- He vale d i zan diz e û ye hizan hız e.“Hîz” ji bo miıove qûnde te gotin.

2738- Hevale hevalan zehf in.2739- Hevale kese çe be, rojeke tene li dine be.2740- Hevale ketiyan tııııe.2741- Hevale ku beje "heval heval" mede dû.2742- Hevale linge şemitî tüne.2743- Hevale parî naçe arî.2744- Hevale pîs mirov bi xwe re pîs dike.2745- Hevale qijike nikule wî tim di gû de ye.2746- Hevale rewiyan nan e,2747- Hevalen rojen fireh gelek in.2748- Hevale şahiyc zehf in le yen şîne kem in.2749- Hevale te bibe şekir xelas neke.2750- Hevale xerab kula keleke ye.2751 - Hevaltî bi rastı.2752- Hevaltiye biratiye kuşt.2753- Hevaltiye bi merxasan re bike yen ji te merxastir bin!2754- Hevîr çiqas bistire nane we hewqas tehm dide.2755- Hevîr çiqas di deşte de bimîne hewqas tirş dibe.2756- Hevîre jin û mer ji hev e.

Li hinek hereman weha j î dibejin.: Hevîre jin û mer ji hev hatiye çekirin.2757- Hevîr tirş time le tenûre da dide.2758- Hevrîşîm bi biha xwe hirî bi bihaye xwe.2759- Hewar bike ku hîn deve te germ e.2760- Hewar ji paş ve te ew li peş dinere.2761- Hcvvara ave ez birim, ez ji tînan mirim.2762- Hewes e ew jî bes e.2763- Hey deşt e hey zozana e esil Xwedan e.2764- Hey deşta Mûşe û hey dare dergûşe.2765- Hey le hat bazirgan e. hey le nehat xwediye gaye weran e.2766- Heya nema li bûkan xew nema li biçûkan.2767- Hey teqdîrbarî fede ııake hişyarî.2768- Heyam heye li deveran, heval çetir dibe ji bira.2769- Heye deve be paçkirin.

115

heye deve be xaçkirin û hcye deve be maçkirin.

2770- Heye terk, nîn e berk,2771- Heyfa ciwaniye ku pîrî li peyî ye.2772- Heyfa dijmin li dijmin nayc.2773- Heyfa heyverone ku şcva reş li peyî we ye.2774- Heyî be küre seyî be.

Bila mirov qenc be, çi dibe bila bibe. Esil û fesil ne girîng e.2775- Heywan bi lingen xwe mirov bi sozen xwe tene giredan.2776- IIeywan hemû goşt dixwein le nave gur derketiye.2777- Hez bike ji min hez bikini ji te.2778- Hezar bavc çe, esil şîre de.2779- Hezar dost kem in le dijminek pir e.2780- Hezar pez xwe dide siya dareke.2781- Hazar pez li ber şivanekî mexel te.2782- Hezar salî li dine bı, xwediye zer û xanî bî,

rojeke de tu mevane göre bî!2783- Hezîran e gurra maran e û dcma das û taran e.2784- Hezîran e, hezra teyran e.2785- Hezkirina dil lingan paç dike.

Li hinek deveran di şuna gotina ”paç” de gotina ”pûç” bi kar tînin.2786- Hezkirina dilan ji qinyata destan dîyar e.2787- Hcdî tif bikî de li rûye te bikeve.2788- Hek û hekerûn Ehmed axa qure û qotik Mihemed axa.2789- Hek li ser serî nasekine.2790- Helîna teyre kor xwede çedikc.2791- llcrs te çav reş dibe hers diçe rûreş dibe.2792- Hersa meran û zira keı an.2793- Heştir derket bihaye keı an ket.2794- Heştir radibin hev ker di bin lingen wan de diçin.2795- Heştir û hemam mcymûn û eba?2796- Heştire nave bave te çi ye?

Got: Nave dîya min mehîn e.2797- Hevî dimînc ji nevî re.

Dawiya heviyan tüne û mirov heger benda heviyan bisekine malxerab dibe. Mirov dimire û diçe ncviyen (torinen) mirov belkî bibînin an na.

116

2798- Hevî nane belengazan e.2799- Hilda lev e ciye dev e.2800- Him bihar e him zivistan e.2801- Him dar e him debar e.2802- İlim di kefe de him di kefarete de.2803- Him dikuje him vedişere.2804- Him diz e him tompiz e.2805- Him diz e him dizgir e.2806- Him eçî dike him maçî dike.

Gotina “eçî” di zimane zaroken biçûk de di şuna gotina ”lexistin” an jî “ledan” de bi kar tîııin. Weha j î dibejin: Him le dide him mız dide.

2807- Him heqe xwe bide û him jî sere xwe bişkîne.Li hinek hereman di şûna gotina ”heq” de gotina ”xerce” jî dibejin.

2808- Him hinıa şex ji bo kevçiyek rûn e.2809- Him ji dere bû him ji mizgefte.2810- Him keçe) c û him jî qure ye.2811- Him li nale dide û him jî li bizmare.2812- Him li jer e û him li jore.2813- Him zîyaret him tucaret,2814- llimeta pejanî çetir e, ji hükme Xwedanî.2815- Hin dixwin hin li sere xwe dikin.2816- Hinde pirtir e, çetir e.2817- Hindik bide ber dase ku tu nemînî li ase.

Dive mirov bi lezûbezî kar neke. Dema mİrov lez bike, we deme zû jî diweste.

2818- Hindik bixwe hindik bipeyve û hindik raze.2819- Hindik hindik de bigîhe gundik.2820- Ilindikan zora gelekan birine.2821- İlindik e, rindik e.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Hindik, le rindik.2822- Hinek bi xwarine dimirin hinek jî ji birçînan,2823- Hinek dipeyîvin bi deve xwe,

hinek jî dipeyîvin bi eqile xwe. Li hinek hereman weha j î dibejin: Hinek dipeyîvin bi deve xwe, hinek jî dipeyîvin bi qûna xwe.

2824- Hinek dikin û hinek jî dixwin.2825- Hinek hingiv dixwin û meş bi hineken din ve didin.

Weha j î dibejin: Hinekan hingiv xwar û meşan bi hineken din veda.

117

2826- Hinek jin in, hinek jan in, hinek melhema di lan inû hinek jî deqen kundiraıı in.

2827- Hinek kefa xwe dikin û hinek av li xwe dikin.2828- Hinekan bîhn dike, hiııekan pîn dike.2829- Hinekan mal û dîwan e û hinekan ne pariyek nan e.2830- Hingiv dane deste hirç.

Varyantek din j î weha heye: Gur kirine şivane pez.2831- Hingive te ne be meş li te nacevin.2832- Hingî gund xera bû mala Tirço ava bû.2833- Hingî gû be tevdan bîhn je te.2834- Hingî rez qene bû teyroke jî lexist.2835- Hirç gevizî erd tevizî.2836- Hirç goşt genî dike û paşe dixwe.2837- Hirç hat va ye rez, diz hat va me ez.2838- Hirç hefte u sc stran dizaııe, hemû jî li ser hernıî ne.

Weha j î dibejin: Heft kilamen hirçe hene, hemıı jî li ser heba hirme ne.2839- Hirç kıı distre, diore.2840- Hirç ku heye neyare serdest e, hek dike, çejik dike.2841- Hirç kor e an garis be serî ye?2842- Hirç lana xwe ji bîr nake, çivîk jî helîna xwe.

Lan di wateya ”qul” de ye.2843- Hirç û govend rovî û seyran!

Ji bo fişten matmayî te gotin. Weha jî dibejin: Rovî û nav gund!2844- Hirç û govend, şivan û dîwan,

fi leh û pez, Kurmanc û gameş?2845- Hirç û govend, rovî û suk, kevrok û devlok!

Varyanleke weha j î heye: Hirç û govend rovî û suk, koçer û pîvaztirşk.2846- Hirça dirinde kedî nabe.2847- Hirçek li rezekî bi sû hat we salc çil kel mewij zede bûn.2848

- Hirçe tu jı kû teyî?- Ji kay e.- Kudike tu ji kû teyî?- Ji şûna daye.

2849- Hirmiya baş para hirçe ye.2850- Histiren çavan bi deyn in.

118

ı - niş jı niş gıramır e.2852- Hiş li serî yc ne li bejna kesî ye.2853- Hiş nebc de hebûn ji ku be?2854- Hiş ne di rihan de ye, di deriyan de ye.2855- Hiş ne genim e ku be pîvan.2856- Hiş ne ji biçûktiye, ne ji mezinatiye ye.2857- Hiş taca zerin e, li sere herkesî nîn e.

Wehajî dibejin: Eqil taca zerin e, li seri kesî nîııe,2858- Hiş û dirav kirin pez, wî got ”ez,” wî got ”ez.”2859- Hişe gurî se pe de firî.2860- Hişe sivik bare giran

Di şuna golina "hiş" de hiııek gotina erebiya ’'eq ir jî bi kar tînin. Dibejin ku "eqile sivik bare giran."

2861- Hişyar ji dînan xenî ne.2862- Hîleker tu carî ter naxwe.2863- Hîn av nedîtiye, kincen xwe dişeqitîne.

Li hinek deveran weha j î dibejin:a) hîn cem nedîtiye derpiye xwe derdixe.b) hîn bihûr nediye, derpe xwe derdixe.

2864- Hîn li ser zîne tiran dişeqînc.2865- Ilîn axleve ye neketiye havîne.2866- Hîn ga tüne afir çedike.2867- Hîn hesp nekiriye je re alif çedike,2868- Hîn ku deve te germ e deng bike.2869- Hîn ku mar biçûk e sere wî bipelxîne.2870- Hîn ku tenûr sar nebûye, nan bipeje.2871- Hîn nebûye varik heken hesinî dike.

Çend varyanten din j î hene wek:a) hîn nebûye varik li dewsa mirîşke hek dike.b) hîn nebûye eonga li dcwsa ga rex dike.

2872- Hîn neke, te hîn kir, deng neke.2873- Hînbûyan hîn neke, hînkeran ji bîr neke.2874- Hînbûn ronahiya çavan e.2875- Hîrîna hespe ji pişta gaye cot te.2876- Hîv bi derketine zilam bi reveçûne kifş dibe,2877- Hîv ku hîv e dîsa leke le heye.

Weha j î dibejin: Hîv, hîv e ne bekemasî ye.

119

2878- Hîva gulane, gameşa qirane ne li vir û ne derya Wane.2879- Hîvza xwe ji mîroya külek bike.

Dijmine mırov mîroya {gere, kunnûrî, mûrî) külek be jî, dîsa dive mirov xwe je bipareze.

2880- Hogire kevin nabe neyar.Weha j î dibejin: Doste kevin an jî hevalc kevin nabin dijmin.

2881 - Hoşta necar tu biııive wekî her car,Xwedc yek e delî! hezar.

2882- Hub şîre te girtiye meze nekî de tirş bibe.2883- Hure-hura heştire ji deste bar e.2884- Hurme jî mirov in?2885- Hürmet goşte mirov e.2886- Hürmet ku heye ji bo Xwede ye.2887- Hurmet heye ku ji meraniyc zedetir e.2888- Hurmet hürmete dixwaze.2889- Hurme tenur dada qehpe pe veda.2890- Hûn ji me re milet ji we re.2891- Hür bajo kûr bajo le gaye pîr ne eşîn.

Varyaneke weha j î heye: Hür bajo, kûr bajo, bila ga jî ııewestin2892- Hur bajo, kûr bajo, li ser tate bajo.2893- Hûr bifikir, dûr bifikir, kûr bifikir û ^ûr biîikir!

Weha j î dibejin: Hûr binere, kırr binere û dûr binere.2894- Hûr e le nîve şûr e.

Li hinek heremcın weha j î dibejin: Hûr e le felqa şûr e.2895- Hûrik hûrik dagiıt Lurik.

120

I

2896- îlm behr e.2897- îlm behr e, her kes kevçiya xwe ledixc.2898- îlm wek behreke be binî ye, mirov di nav de wenda dibe.2899- İman ku hey e ji paqijiye ye.2900- İmkan kel a meran e.2901- inkar kela meran e.

Yanî caman înkarî baş e. Li hinek deveran di şuna gotina "kela” de gotina ”qela” jî dibejin.

2902- İnsan şîre xav vexwariye.2903- însan pola ye.2904- İnsan teyre be per e.

Li hinek deveran di şûna "per" de "çcng"jî dibejin. Li herema Lice Weha dibejin: însan teyre be per û ji vir difire heta Feynter e. Fcynter hereme nave gund e.

2905- însane dîn ne li şînan dibe ne li şahiyan.2906- însane nezan ji dijmin jî xerabtir e.2907- însane xerîb kor e.2908- îro derziyek dizî sibe de deveyeke bidize.2909- İro dora we ye sibehe ya me ye.2910- îro heye sibe tüne.2911- İro în e mele dîn e.2912- İro, îro gotiye; sibe, sibe gotiye.2913- îro kuştina min heye zerandina min tunç ye.2914- îro mij e gur gij e.2915- îro nebû bihele sibe,2916- İro roja te ye sibe roja min e.2917- îro sar û serma ye sibe def û zirne ye dusibe daweta te ye.2918- îro yar e, sibe ney ar e.2919- îro ye min e, sibe ye te ye,2920- İsal dîsa bal kesîv e.

Gotina "bar di şûtıa "per” an jî "bask" de hatiye bikaranîn.2921- îsot di ııikule dîk de nedin.2922- îsot nexwe bila dev neşewite.2923- İşa bike bi esas da dil neke wase-was.

121

2924- işlik çûye le em bi dû qilçik û dûçikan ketine.îşlik di wateya kiras de te bi kar anîn. Di şuna gotina "îşlik" de gotina "qutik" bi kar tînin.

2925- İtibariya xwe ne bi ave ne bi hespe ne bi jineû ne jî bi axe bîne.

122

J

2926- Jana hemû tiliyan yek e.2927- Jana hevviye jana tiliye.2928- Jehr ji çeleye maran xelas nabe.

Ev gotin wehajî le gotin: Çele maran be jehr nabin.2929- Jchre maran ji maran naçe.2930- Jehre maran derman e.2931- Je keto pe keto.2932- Jer erd c jor ezman e.2933- Ji ava gurr nelirse ji ya hedî bitirse.

Weha j î dibejin: Ji ava hej metirse, ji ya mend û mayî bitirse.2934- Ji axe pirtir time le kûsî ter ax naxwe.2935- Ji axa re dibejin "pîroz be,”

ji xizanan re dibejin "le ji ku anî?"Wehct j î dibejin: Ji dewlemendan re dibejin pîroz be, ji feqîran re dibejin te ji ku anî?

2936- Ji bangerane girantir bi ser çûkan re naye!2937- Ji başiye re başî kare meran e;

ji başiye re nebaşî kare kcran e.2938- Ji behre derbas dibe le di newale de dixiniqe.

W e ha j î dibejin: Ji deryaye derbas dibe di çem de dixeniqe.2939- Ji ber teyroke rcvî rastî tofane hat.

Se varyanten din en ve gotinae jî hene.a) ji ber çirike çû ber gurike.b) ji ber dilope çû ber şirinekc.c) ji ber şirike çû ber mezrîbe.

2940- Ji ber san dimîne he-stiyc kewan?2941- Ji berfe spîtir tüne, kûçik diçe li ser diri,2942- Ji behre tasek av here, behr zuwa nabe.2943- Ji beçarî, mirov goşte mirîşkan dixwe.2944- Ji be dîn re be îman lazim in.2945- Ji beîmkanî mirov ji zirbave xwe re dibeje ”bavo.”2946- Ji beriye te ji min şîr dixwazc.2947- Ji biçûkan bipirsc ji mezinan bitirse.2948- Ji biçûkan xeta ji mezinan efû.2949- Ji bive-neve mirov goşte kewan jî dixwe.

123

W e ha j î dibejin: Mirov ji neçarî goşte mirîşke dixwe.2950- Ji birîna se re goşte se derman e.2951- Ji bizina dîn, karika dîn dikcve,2952- Ji bîhna kebabc çû bi ser daxdana keran vebû.2953- Ji bo çavekî dihebînim çiyayekî.2954- Ji bo golikan diçe şolikan.

Ji cureyeke nîsk re "şolik” dibejin.2955- Ji bo her derdek rnerdek.2956- Ji bo keçe lihefe dişevvitîne.2957- Ji bo Kıırde hejar çi gur çi siwar.2958- Ji bo m i ro ve kî günde kî weran meke.2959- Ji bo nanekî xcrab dike aravanekî.2960- Ji bo nefse dikeve hefse.2961- Ji bo nexweşan çûne zebeşan.2962- Ji bo xatire xwedî mirov kevir naveje seyî.2963- Ji bo xatire xaliran dan bare qatiran.2964- Ji bo xatiran mirov dixwe goşte qatiran.2965- Ji bo xatiran mirov diçe ser dîne kafiran.2966- Ji çav derdikevc dil dcrdikeve.2967- Ji çavekî ez bez dikim ji şarekî.2968- Ji çave kor nayen histiretı sor.2969- Ji çaven zuwa hestir nabarin.

Kurd ji hestiren çavan re ’Yondik” an ’Termisk” jî dibejin.2970- Ji çekan kürk, ji çandineyc firk, ji jinan jina Tirk.

Çek di wateya kine u cilûberg de ye.2971- Ji dareke hezar şax çedibin.2972- Ji denge mele bawer nake ji zirena kere bawer dike.2973- Ji derda rîh berda.

Weha j î dibejin: Ji kul û derdatı rî berda.2974- Ji derba tirsonekan İaşe meran najene.2975- Ji destiyc bivir nebe dar naye birîn.2976- Ji deste mere meıd û şer tişt nafilte.2977- Ji desten zanan Xwede çû azmanan.2978- Ji deve ketiyc le ji hope-hope nakeve.2979- Ji deve mezintir fil heye.2980- Ji deve re sol çekirin jûjî piye xwe rakirin.

124

Varyanteke weha j î heye: Ji deve re sol dikirin, jûjiye got:"Pape min jî.”2981- Ji deve re gotin ”çima tu bemade yî?”

Got: Hcvsare min di deste ker de ye.2982- Ji deve re gotin: Wcre xet.

Got: Tişte min nekiriye nakim qct.2983- Ji dewaran re ka û kadîn ji malan re şifre û livîn.2984- Ji de re bihok e, ji jine re canok e.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Ji de re bihok e, ji jine re rihok e.2985- Ji de û bavan dikevin hezar hawa.2986- Ji delen tirek çenabın seyen bezek.2987- Ji dere be ne giyaye mizgcfte.2988- Ji dere bû le nagihe mizgafle jî.

W e ha j î te gotin: Him ji dere bû him jî ji mizgefte.2989- Ji derman aş ji daçekan teraş,

ji meran nenere ye li peş û paş.2990- Ji dijmin re zare xweş û pişta hişk.2991- Ji dijmin û neyaran bawer nekin tucaran.2992- Ji dijminiye re sînor tüne.2993- Ji dizan weha ye her kes diz e

û ji hîzan weha ye her kes hîz e.2994- Ji dîke kor re mirîşka kor di ve.2995- Ji dînan re li defe bixe ji jîran re sere bihejîne.

Weha j î dibejin: Ji dînan re li defe xe, ji zanan re sere xwe bihejîne.2996- Ji doste xwe re baş be, xeıabî kir jc dûr be.2997- Ji du henekan yek rast diğere.2998- Ji dûr ve ji şîrîn ve.

Du varyant,n din j î hene:a) çiqas dûr be, hewqas jî bi nûr e.b) dûr be, bi nûr be!

2999- Ji eqeran aş ji karan simtraşji meran ye ku ne bide peş û ne jî paş.Li hinek hereman di şûna gotina ”eqcr” de gotine ”halel” an jî ”mulk” bi kar tînin.

3000- Ji Ercb re nebejin "merhaba" te ser kürk û eba.3001- Ji eslan bipirsin ji beeslan bitirsin.3002- Ji ewre gire-gir metirse ji ye bedeng bitirse.3003- Ji ezaban rejin berdan hesaıı e.3004- Ji ezîzan re ezebî czîzî ye.

125

3005- Ji gez qoşme nabc.Ji darc gez direk an sı ûn ç en a be.

3006- Ji giran gire Xereze kule avet ser mereze,ez dev je bemadim hela xwe şîn nebe û qaııtir neze.Xerez: li Kurdıslane nave girekî ye.

3007- Ji gotine hela kirine riya pazdeh salan e.3008- Ji goşte ber diranan mirov ter naxwe.3009- Ji gur re gotin: Çima siliye le siûr e?

Got: Ez bi deste xwe dikim û bi deve xwe dixim.3010- Ji gur e gotin: Bibe şivaııe pez.

Got: Bine pıyen inin qusiya ne.3011- Ji guraıı birçîtir e ji maran tazîtir e.3012- Ji lıaletan simteraş ji mirovan yen ku nadİne peş u paş.3013- Ji lıefte salı pcde bcndera mirine ye.3014- Ji hekîman re dibe du fincan

yek kase xeraban yek kase qencan,3015- Ji lıeramzadan helalzade nakevin.3016- Ji hemû fermanan re tu sere xwe xwar bikî de tu bibi küle.3017- Ji heqe dînan tircdîn derdikevin.

Li hinek deveran jî weha dibejin: Ji heqe dînan dîn derdikevin.3018- Ji her ewrî baran nabare.3019- Ji her mirovî bawer meke li cîhe teng ji hczarî hîn yek e.3020- Ji hespe peya dibe li kere siwar dibe.3021- Ji hesine xerab şûre baş çenabe.3022- Ji hevalan re cahşekî bixwaze da Xwede kerekî bide te.3023- Ji hekeke hekerûıı çetıabe.3024- Ji helîne çû kulîne.

Weha j î dibejin: Ji helîne diçe kulîne.3025- Ji heştir mezintir fîl heyc.

Ji deve re heştir jî dibejin.3026- Ji hindik heta bigihe gundik.3027- Ji hinekaıı re hok e ji hinekaıı re jî kok e.3028- Ji hinekan xwîn ji hinekan av naçe.3029- Ji hinekan re beş belik ji hinekan re seferberlik.3030- Ji hinekan re deşt e ji hinekan re teşt e.3031- Ji hirçek du eyar dernaye.3032- Ji hirçe post, jî gur dost çenabe.

126

3033- Ji hiştire re dibejin pişta te xwar e, e w dibeje: Ku dere min rast e?

3034- Ji jina xerab zaroken çe nakevin.Weha j î dibejin:

a) ji dela tirek cewriken dir nakevin.b) ji delen tirek çenabin seyen bezek.

3035- Ji jinan re dive dar, ji bûkan re paxpax.3036- Ji kar metirse bila kar ji te bitirse.3037- Ji ker û hespe qantir çcdibe.3038- Ji ker weha xuya ye ku maker horî ye.3039- Ji ker kurtan dimîne ji peya ııav dimînc.

Weha j î dibejin: Ji meran nav dimîne, ji ker kurtan dimîne.3040- Ji ker re beje daye le şîre we vemexwe.3041- Ji kerba dijmin mirov kelek xwe dixwe.3042- Ji kerbe nezanan Xwede çû czmanan.3043- Ji kere re gotin bilîze çirtik avet.3044- Ji kerî(tî) por kir hirî.3045- Ji keriye gur, ez mame kavire gir.3046- Ji kesre mirov nam ire.3047- Ji kevire aş girantir tüne le bi mîxeke radibc.3048- Ji kevjale pirsîn: Çima tu lîyan lîyan bi re ve diçî?

Got: Peşî bi reşî ye.3049- Ji ke zaye ta ku nebezaye!3050- Ji ket'a mewijan dil çû guhejan.3051- Ji kirinen şex û melan dîsa rehmet li cahîlan.3052- Ji kîse xelke dikirim û xweş dibirim.3053- Ji kulandina se bawer meke.

Weha j î dibejin: Kulekî ji se re çi ye?3054- Ji küre bexîret keça kor pak e.3055- Ji küre jinebiyan neke tu heviyan.3056- Ji lasere behtir ji ava sekan bitirse.3057- Ji mala bave bû bi mal ji mala xezûr bû teral.3058- Ji mala xwe teman e û ji mere xwe tergan e.3059- Ji male yekî qale.3060- Ji mehan û salan carek mevane xalan.3061- Ji Meme weha ye sala par e.

127

3062- Ji mewsîma bihar û jina kofıxwar nabe itibar.3063- Ji meweke mchscrekî gire dide.3064- Ji meran nav dimine, ji gayan çerm dimine.

Weha j î dibejin: Mer dimire nav dimine, ga dimire çerm dimine.3065- Ji mere rot û jına pûrt xwc bistirînin.3066- Ji inin re mer e ji xelke re kere ner e.3067- Ji mino li mino.

Wehajt dibejin: Ji nıin e le ne li min e.3068- Ji miriyan neke hevî.3069- Ji mirov re kur dikaıın her gav bibin Ie ne bira.3070- Ji nane genim re zike polayî d i ve.3071- Ji nave rabû şermet \venda bûn rez û rûmet.3072- Ji neçarî goşte mirîşke te xwarin.3073- Ji neçarî nan bi hejîraıı te xwarin.3074- Ji nedîtiyan giiiyan meke.3075- Ji nexweşe nemin re çare hey e.3076- Ji neyare xwe re ney ar be lıey a bibe qenc, je re qene be.3077- Ji nevî nekin hevî.3078- Ji odeyan re nane bi rûn ji avahiye re stûn.3079- Ji paş ve refek e û ji peş ve qefek e.3080- Ji pere şîrîntir dîsa pere ye.3081- Ji peze pir ma kavire külek.3082- Ji pezeke du eyar çenabin.

Eyar, di wateya "çerm” de ye.3083- Ji pez re gotin: Derde te deşt û çiya ne?

Got: Na, derde min şivan e.3084- Ji pelpelokan metirse ji ııcrm nermokan bitirse.3085- Ji peşi de namus ya meran e.3086- Ji peşi dixuye pagî.3087- Ji piran pir ji hindikan hindik dihere.

Li hinek cîhan weha j î dibejin: Ji piran pir diçe, ji hindikan hindik diçe. 3098- Ji pisîke re gotin guyc te derman, goî na hebirman e

Du varyant eke weha j î he ne:a) ji qijike re gotin zirça te derman e, çû li behre zirç kir.b) ji meşe re gotin gnye te derman, çû firî çû ezman e.

3089- Ji pisîke were şer e.3090- Ji pişta xelke meranı nabe.

128

3091- Ji pîrî hatiye nen.3092- ,1i odan re lazım e nan û rûn

ji xaniyan re lazim e stûnjİ xcbate re lazim e luıcim.

3093- Ji qaııtire pirsin: Bave te kî ye?Got: liesp xale tnin e.

3094- Ji qehıan xwe av et bchran.Weha j î dibej'm: Ji qchran ket bin baran.

3095- Ji qelsemeran re İaşe egît û pclewanan naçe.3096- Ji qclsemeran weya ye ku eane xwcşmeran naeşe.3097- Ji qireje mar vedireşe.3098- Ji qorîna quling bela te sere quling.3199- Ji refek kew ribatek deıdikeve.3100- Ji rovî fenektir tüne ji eyare we pirtir tüne.

Wehajî'dibejin: Ji rovî fenektir tüne, li ser dukanan ji çerme we pirtir tııne.

3101- Ji rovî re gotiıı: Tu paşaye mirîşkan î!Tilûrıc da û girî: Hz ji şanse xwe ne bawer im.

3102- Ji rûye reş re tenî nave.3103- Ji sed axayan, axayek jî dernakevc.3104- Ji sed derziyî gîsneke çedikin.3105- Ji sed filehaıı yek ser e, cw jî ker e,3106- Ji sed kanî çemek û ji sed çemî gölek.3107- Jı seren çûkan qelî çenabe.

Varyanten weha j î kene:a) sere çivîke çi ye, qelya we de çi be?b) ji sere qijike qelî çenabe,

3108- Ji şer bipirse ji bedşer bitirse.3109- Ji şîne rc jî navdarî pewîsl e.3110- Ji şîr tirsiya pif kir dcw.3111 - Ji şîr veke bi mer veke.3 112- Ji tazîtiye çûye di kuware de dibeje:

Kirasc nıitı ne bi dile min e, min dîlan ııave.3113- Ji te cehd ji Xwede mirad.3114- Ji te hereket ji Xwcde bereket,3115- Ji tene bûne mirov xwe davejc behre.3116- Ji teresbûna kûçike me.

129

rovî qula xwe li ber dîware mc çekiriye.3117- Ji teyran cw ne tu teyr e.3118- Ji tiralan re tavehîv sibeh e.3119- Ji tiştan tişte nûhejayî ji dostan deste kevin dilsozdayî.3120- Ji tişte bi xwekirine re tu çare tüne.3121- Ji tunebûna mirovan nave dîkî bûye Evdilrehman.3121- Ji tunebûne re diçe hebûne.3123- Ji van herseyan bireve:

Mirove kinik hestira mirik û bociye imik.3124- Ji we re edel e, ji me re qebhel e?3125- Ji wî bitirse ku ji Xwede natirse û ji evd l'edî nake.3126- Ji weliyan pelî ji peliyan welî.

Weha jîdibejin: Ji welîyan çedibitı xwelt ji xweliye jî çedibin welî.3127- Ji wî miletî dür bikevin:

Ye ji dehole bicivin û ji ber dar birevin.3128- Ji xebat û gere, mer namire.3129- Ji xelkc re pir e û ji xwe gir e.3130- Ji xelke re gul e ji xwe re derd û ku! e.

Du varyanten din j î hene:a) ji xelke re jîr c ji xwe re kul e.b) ji xelke re bûne pir ji xwe re gir.

3131- Ji xelke re pirbejo ji min re kerr û gejo.3132- Ji xelke re kevroşkan digire ji xwe re kûsiyan digire.

Li hinek hereman di şuna "kevroşke" de gotina masî bi kar tînin:Ji xelke re masî digire, ji xwe re kûsî digire.

3133- Ji xelke re bekan dike ji xwe re zilqan dike.3134- Ji xelke re purşûnga şîr e ji xwe re mişke kor e.3135- Ji xeman xew te ji kerban ken te.3136- Ji xezale bezatir tüne ew jî, ji risqe xwe zedetir naxwe.3137- Ji xwe re tenûrek sax bihelin.3138- Ji yekî pirsîn: Te çiına kare xwe pekneanî?

Got: Bi lawijan ji dergûşan û bi tire gameşan.3139- Ji yekî re golin: Tu bext dixwazî an text?

Got: Bcxt hebe de text be.3140- Ji zaroke nebûyî re derpe naye dirûn.

Weha j î dibejin: Ji zaroken nebûyî re cilan ııedirûn.3141- Ji ziman şerîntir û tehltir tüne.

130

3142- Ji zivistane heta havine sed kum be xwedî dimîne.3143- Jinan mal û meran tevr û her.3144- Jitı axa bin linge mer e.3145- Jin bedewa emir e.3146- Jin bela ye zarok jî heia-hela ye.3147- Jin berdilika mer e, dayik mar e.3148- Jin biditı jinmiriyan, ker bidin kermîrîyan.

Weha j î dibejin: Jin bidin jinmiriyan û ga bidin gamıriyan.3149- Jin bi xeftan e, mer bi kurt an e.3150- Jinbira mirov dikin şîva guran.3151- Jin biriyc qelind nebiriye.3152- Jin bine ji eslîyan guh bidin eeeban.3153- Jin bîne ji yen ser xwe ve, keç bide ji yen bin xwe ve.3154- Jin bîne ji nıalxwcdiyan ave vexwc ji kaniyaıı.3155- Jin bun se dew ma li sepe.3156- Jin çav li der e ıııer xwelî li ser e.

Weha j î dibejin: Jina çav li der mere xwelî li ser.3157- Jin çûn hewaran, mer ketin kewaran.3158- Jin dare şikestî ye,3159- Jin dibcje; hevrîşm e kirase min û jehr e xwarına mm.3160- Jin dibeje; cil ji zer e, xwarin jehra mer e.3161- Jin diee xwîne, xwîn safî dibe.

Di ııav eivata Kurd de cîhe jine hitn beye û him jî tüne ye. Bi rastî dema, meseleyen merkuştin û xwînî çedibin, jin dikcvin nave û we didin xatire jine. Şer jî wcha ye. Dema şer derdikeve jin dikevin nav û şer radiwes te. Carnan jî jin çariken sere xwc davejin nav meran, edî mer şer nakin.

3162- Jin dimire mer serbirî dibe.Weha j î dibejin: Jin dimire serî li mer diğere.

3163- Jin direse le nizaııe bide berhev.3164- Jin dîware hundir e mer dîware dcrvc ye.3165- Jin gol e mer çem e.3166- Jin hene, jan hene ıı dermane dilan hene.

Li hmek deveran weha j î dibejin:a) jin hene jan hene berdilika meran hene,b) jin hene jan hetıe û qûnejin hene.

3167- Jin hene, jinkok hene; mer hene, merkcık hene.

131

3168- Jin herin xwînan, xwîn bekar dibin.3169- Jin heye bira ye jin heye birabir c.3170- Jin heye ji sed merî çetir e.3171- Jin heye mirov dike wezîr, jin heye mirov dike rezîl.

Weha j î dibejin: Jina çe mirov dike wezîr jina xerab mirov dike rezîl.3172- Jin heye rewşa mal e û jin heye terşa mal e.3173- Jin him gula çavan e û him jî kula çavan e.3174- Jin jin gotiyc mer mer gotiye.3175- Jin kaııiya jîne ye.3176- Jin kele ye mer felç ye.

Varyanteke din j î weha ye: Jin kclhe ye mer girtî ye.3177- Jin kelek e mer kelekvan e.3178- Jin ku heye zeviya li ber gund e.3179- Jina ku ji bave xwe şerm neke le ncgire.3180- Jin ku xatun be mer de darqun be.3181- Jin li pişta mer şûre dudev c.3182- Jin meran radikin jî û wcnda dikin jî.

W e ha j î dibejin: Jin mer radikin û dadikin.3183- Jin nan pîne dike.3184- Jin parsûya xwar e.

Weha j î dibejin: Jin ku heye parsûya xwar e.3185- Jin peçane meran e.3186- Jin rewşa malan e.3187- Jin ruhck e, dayik buhok e.3188- Jin se ne: Jina ji dil, jina bi kul jina dermane dil.

Varyanteke weha j î heye: Jin sc ne: qenc rene û ji birîna bcnc.3189- Jin sola teng e heger nebû ji peye xwe bigir û baveje.3190- Jin te dîtin, bira naye dîtin.

Weha j î dibejin: Jin te dîtin de naye dîtin.3191- Jin û mer dergevane male ne.3192- Jin û mer heval in.3193- Jin û mer her yek tateke ne.3194- Jin û mer levr û ber.3195- Jin wcrîn ji mala mezin, pe bide hezar û hîn,

da je bikevin Mîrşern ıı Qeretacdîn.3196- Jina baş ji hezar meren xirab çetir e.

a) jina çe heja ye ji hezar meren be re.

132

b) jina çe bergenda heft meran e.3197- Jina baş mere ne baş, baş dike.3198- Jina baş biraye mere xwe ye.3199- Jina baş namusa mere xwe ye.3200- Jina berdayî wek kere bindore ye.3201- Jina beesil dawa xwe daveje ser sere xwe.

Li hinck deveran ji ”daw” re "peş” jî dibejin.3202- Jina be heya wek girara bexwe ye.3203- Jina be kes bar dibe mere be kes jar dibe.3204- Jina bcşerm ji meran natirse.3205- Jina be zarok dile we bi male naşewite.3206- Jina bira wekî gura.3207- Jinan bi meran din be ra sewr û pewrandin.3208- Jina bi pûrt mere zilût pişt bi vvan gire mede.3209- Jina bi pûrt bi kundckî mere bi pûrt bi gundekî.3210- Jina bî ye, dest li ber rû ye.3211- Jina bî mîna meha adare ye geh digirî û geh dikene.3212- Jina bî li kû be şer li wir e.

Weha j î dibejin: Jina bî li kû be ew der be şer nabe.3213- Jina çe hejaye dine.3214- Jina kernehatî av dirjîne, dibeje xer e.

Li hinek hereman weha j î dib, jin: Jina xerab av dirjîne dibeje xer e.3215- Jina ku ji mirov re nebe se keviren we

bikin guhe melhefa we.3216- Jina ku ne di iikra mirov de be dojeh e.

Cehennem bi erebî ye û bi kurdî dibejin "dojeh.”3217- Jina ku zû radize mere xwe kal dike.3218- Jina male binyata male.

Weha j î dibejin: Jina male, binyata xanî.3219- Jina meran be li ber sterk û pewiran be.3220- Jina mere çe deri li ser pişte.3221- Jina mere xerab e him diz e û hini jî qehp e.3222- Jina mere zirz e hin dibejin hîz e û hin dibejin diz e.3223- Jina ne baş mere baş xerab dike.3224- Jina ne delal çave mirov deşme jina delal dile mirov deşîne.3225- Jina ne qenc heriyeke sar e.

133

3226- Jinan ne bijere, esil xer e.3227- Jina paşîn mîna pîna bcrvajî ye.3228- Jina qenc buhişt e.3229- Jina qenc naxeydc tu e w di derî re bikî der,

ew di kulekc re te.3230- Jina qenc seyd e jina pîs qeyd e.3231- Jina req heq dike se telaq.3232- Jina revandı dims ıı rûne tev heiandî.3233- Jina rind belaye sere gund.3234- Jina ser mezin a pî biçûk xwezî li we male bibe bûk.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Ser mezin a liııg biçûk w e li male bikin bûk, ser biçûka !ing mezin we ji male nekin bûk.

3235- Jina te hevala te berîka te xale te.3236- Jina tiye mm deste min hişt hat rûyc min.3237- Jina ûr je bikeve here dûr.3238- Jina xelke ramîsanek hespe xelke meydanek,3239- Jina xerab beııamûsiya kome ye.3240- Jina xweşik dil deşîııe jina ne xweşik çavan deşîne.3241- Jinbav çiqas qenc be nave we jinbav e.3242- Jinebî ye ya hewî ye ya sewî ye.3243- Jineke çe heja ye ji hezar meren be re.3244- Jine bine bi komek dcrew an bi kulmek pere.3245- Jine bine bi şîreta pîran hespe bine bi dile xortan.3246- Jine bine ji esliyan ave vexwe ji kaniyan.3247- Jiıre bine ji maleke mezin te bide qelend û hin.3248- Jine birîye le hîn qclind nebirîye.3249- Jine dil kir, dîtvar qul kır.

Weha j î dibejin: Jine dil kir, mere xwe sil kir.3250- Jine hilnebjere, esil ew xer e,3251- Jine were kokila min e ez te bigerînim li dora dine.3252- Jinik avis e, pîr be nel's e.3253- Jinike xcw bi mere xwe re didît,

keziya xwe li ser yare xwe kur dikir.3254- Jıntî bi hev re baş bin, bira de ne şaş bin.3255- Jintî dikuje biratî.3256- Jîyan be jin nabe.

134

3257- Jıyan çi lal çi şerîn mirin H dû ye.3258- Uyan xweş e li cem yare.3259- Jore çiye daristan e jere çiye merg e.3260- ior xcmiland jer qefiland.3261- JÛjî çeliken xwe mizdidan û digotin:

Ez goriya pürle we yen hevrîşîm bim.

135

K

3262- Ka ne ya te ye, ma kadîn jî ne ya te ye?3263- Kalbûn ne tu peş e bavejiıı pişta meşan,

her s i be radibe dere kî wî deşe.3264- Kal bû, tehl bû.3265- Kalan baveje xweşiye cahşan baveje reşive.3266- Kalek bave xweşiyc ciwanek bave reşiye.3267- Kale male rûmet li bale.3268- Kale mezin stûna mala mczin.3269- Kalo ji bekesî pire ji benefsî herduyan li hev pirsî.

Weha j î dibejin: Kale bekesî pîra benevsî herdu li hale hev pirsîn.3270- Kalo memir bihar te, pîre memir pincar te.3271- Kanî be xwedî bimîne de bimiçiqc.3272- Kanî be av nabe, zozan bekoy nabe.

Dimilî ji çiya re '’ko” dibejin.3273- Kaniya ku av je bikişe naçike.3274- Kaniya dilan dibe cıvata dilan.3275- Kaniya ku te av je vexwar û mala ku te nan je xwar,

spasiye ji bîr meke.Weha j î te gotin:

a) kaniya ku tu av je vedixwî we neherimîne.b) kaniya ku tu ave je vexwî, kevir ııaveje.

3276- Kanun ji ezmanan dibare xûn.3277- Kanun kewan naxwaze.3278- Kape gotiye; ”diya min yek e. bave min yek e, heft rojan li

ser min bar neke, paşî min di gelıyan re wer ke.”3279- Kar bazineke zer e û di deste xwediye xwe de ye.

Di şuna kar de, senet jî dibejin. Weha dibejin: Senet bazina zer e û di deste herkesî de nîne.

3280- Kar bike ji bingehî da ku li ber te nebe lehî.3281- Kar bike wek keran, bixwe wek şeran.3282- Kar bi kirine ker bi ajotine.3283- Kar bi zore nabe.3284- Kar kare keran e, siûd köşk û sera ne.3285- Kar ker e tu bajoyî diherc, nejoyî nahere.

136

3286- Kar kcr c bide pey diherc tu rawestî de vegere.3287- Kar şer e, bele gava mirov dest pe dike, dibe rovî,3288- Kar û zirar birayen hev in.3289- Kara gavan jî siwarbûna li kere ye.3290- Kara te ji min re, kerema Xwede ji te re.3291- Kare bere meke ku tu derde bederman nebînî!3292- Kare bi nevî je neke hevî.3293- Kare biçûk mezin meke.3294- Kare bi wext, mîna xalıına li ser !exl.3293- Kare demeke getir e ji axaftina saleke.3296- Kare dizan beber e,

Li hinek deveran wehajî dibejin; Kare dizan beker e.3297- Kare îro ııehele sibehe.3298- Karen malan sed û sîh ne, qirş û av ji lıeb belî ne.3299- Kare mer tevr û ber, xemla jitıe zîv u zer,3300- Kare ne ji min re, baye wî di ser min re.3301- Kare paldayî, çala bi derziye kolayı.3302- Kare sewî nabe nerî.3303- Kare sibehe qeyd e, ye evare seyd e.3304- Kare şeve belaş e.3303- Kare wexte, paşaye li ser text e.3306- Kare wî bebeş e, dile wî negeş e.3307- Kare xwe bike bi esas, bila dile tc neke taswas.

Kare xwe bi plan û proje bike ku kemasiyen wı çe nebin. Dudilî nemîne. Di şuna ”taswas” de ”waswas” jî dibejin.

3308- Karik di bin seleke de namînin.3309- Karika dîn ji bizina dîn e.3310- Karite ji kil’ra ranabin.

Ki İre, li ba ava Xabûre dareke bilind û pirgulr ye. Dema mirov ji yeke bi hevî be le piştre ew heviya mirov bi cîh neye an jî bişke, we deme ve gotiııe dibejin.

3311 - Karker hezar in, serok yek e.3312- Karkeran kar kir, beta lan benîşt cût.

Li hinek keremin wehajî dibejin: Karkeran kar kir, xeraban benîşt cût.3313- Karkere mala xwe be, şîrîne ber dile he valen xwc be!3314- Karkero, kedkero ji xelke re.

137

3315- Karoz karoz dîsa kere boz.3316- Kasa ma leşe bi alastine zik ter ııabe.3317- Kasa te bi min re, kerema Xwede bi te re.3318- Katan nebiıi de bibin dar.

Kat. devi ye. Li hinek herernan j î dibejin: Devi nebin de bibin war.3319- Kaxeza gur e, ne kes dixwîne û ne ji kes guhc xwe dide.3320- Kaxez jî ya te ye, qelem jî ya te ye.3321- Kaya kevn û teze bi lıev re didin bave.3322- Keç tasûnen ser dukanan in.3323- Keç hevsar nabe.3324- Keç nixurî. de stirî, law nixurî, bav stirî.3325- Keç n küre male gula de o bavan in.3326- Keç zîyaret e.3327- Keçel bi pere xwe helaw dixwe.3328- Keçel bi derman zanibe de peşî di sere xwe de bide.3329- Keçelo nave min li te, kuma min li sere te,3330 -Keçelo m(i bi sere te ve nîn in?

Got: Keziyetı xaltîka min li qûne dikevin.3331- Keçik bizav in, xelk xwe li wan digire.3332- Keçik li ser dengbejan bengî dibin.3333- Keçik teşiya de radike, lawik tîra bave radike.3334- Keçik wek seva dare ye, herkes te kevir daveje.3335- Keçika baş, rûspiya bave xwe ye.3336- Keçika mîran bi qelene gavanaıı naye,3337- Keçika pîr û xama, zik tijî, tûr û tûr vala.3338- Keçika qereçî nabe xatûn.3339- Keçika rind dane kund.3340- Keçik e, bi paşgotin û dûçik e.3341- Keçikcıı be bav, çiyayen be av.3342- Keda helal dibe mû le naqete.3343- Keda helal şîrîn e.3344- Keda helal heram nabe.3345- Keda kera nake pera.3346- Keda ke hema dolan e.3347- Keda xwe mede bave xwe.

138

3348- Keftar bi gotina xweş ji knne derdikeve.We(ıaji dibejin: Mar bi gotina xweş ji qule derdikeve.

3349- Ket'taro ii ber çavan dîyaro!3350- Kel bi şır te difûre.3351- Kela herse kefa sabûne ye.3352- Kelaxe gund ji seven gund re ne.3353- Kelbeş dive kere reş,3354- Kclhî ne le tiştck li mala wan tıîn e,

Gotina "kellıı" bi wateya qure û pozbîlind te bi kar anîn.3355- Kcnıbcr li pişte diğere li taşte.3356- Keıı ji dile geş te, baran ji ewre reş te.3357- Kene bearan te ji qule dîwaran.3358- Kene behesab ji be edebiya mirov te.3359- Kene zehf, bearî ye.3360- Kenge behr bu şîı, de Tirk bibin eşîr.3361- Kenge bibare, lıinge zivistan e,3362- Keno bi xwediye xwe xweşo.3363- Ker best, xem verest.3364- Ker bedeng nazire.3365- Ker bi karwan qelew nabe.3366- Ker bi nefs e, mistek celi je re bes e.3367- Ker bi gem û hevsar, mer bi soz û qerar.3368- Ker bi Hece nabe hccî.

Weha j î dibejin: Ker bi zire-zire nabe mele.3369- Ker bi kutane çenabe.3370- Ker bi kurtan e. qîz bi xel'tan e.3371- Ker bîhna buha seh tıake.3372- Ker careke dikeve beriye.3373- Ker çi dizane zehfran çi ye!3374- Ker çi dizane qedre güle.3375- Ker dcma ter dixwin, dizirin.3376- Ker d için ba keran ji hev hîn dibin tir û lisan.

Ve gotine weha j î dibejin: Ker diçin cem keran dihewsin Lir û fisan.3377- Ker diğere li helsare xwe rast te.3378- Ker dike, qantir dixwe.

139

3379- Ker lıeft cureyen soberiye dizanele dema te ba ave hemûyan ji bir dike.

3380- Ker hûr e, buhr kûr e.3381- Ker iblis e, derman werîs e.3382- Ker ji xweşave çi fenı dike.3383- Ker Kemesi. ehmeq merike Xincisî.

Xincis taxeke Lice ye û Kerwes jî gündeki Lice ye. Xelke herdu cîyan ji yek ji ye din serhişktir in. Li hererna Merdîne j î weha dibejin: Ker Kereewsî, ehmeq zilame Xincisî.

3384- Ker ket beriye ji xwediye pc ve kes dest naveje teriye.Weha j î dibejin: Ku ker kete heriye, xwedî dest daveje teriye.

3385- Ker ku de tesewir ke, sira ku di dûrbîne de.3386- Ker nabe qurban, bihaye kere dibe qurban.

Varyant eke din j î weha ye: Ker jî dibe kurban?3387- Ker û kurî li hev zirî.3388- Ker û mekteb?3389- Ker û qantire li hev da, golik di nav lingan de çû.

Varyanteke weha j î heye: Şivaıı û gavan li hevdan, le golikvan cirm da.3390- Ker û şûr hazara rnirove kor.3391- Ker û werîs riya Bedlîs.

Li hinek deveran dibejin: “das û werîs riya Bedlîs."3392- Ker xîyalek e, karwan xîyalek e.3393- Ker zirî dîwan zivirî.3394- Kera min li garan e, pirsa min li şivan e.3395- Keran seren gelek bezayan biriye.3396- Kere beş çi fem dike ji gula geş? ı3397- Kere bûte, yeksalî du kel hilgirtî, bû du şali kelek hilgirtî.3398- Kere digot: Dengek te.

Caşike got: Hinek tazî ne, de me jî tazî bikin.3399- Kere guhsist tiren jidî dikin.

Weba j î dibejin: Keren guhsist tiren bendin dikin.3400- Kere ku bare te ne le be, majo.3401- Kere mirî j i gur natirse.3402- Kere mirî ji kurtane xwe ditirse.3403- Kere pîr beza guratı xwar.3404- Kere pîr hevsare sor!

Dema t işteki ne normal hebe, we deme ve got i ne dibejin. Matmayiya

140

xwe didin dîyar kirin.3405- Kere pîr ünce taze.3406- Kere tu je peya bî, bıla şeytan le siwar be.3407- Kere xesandî nazire.3408- Kere xwe ji deste xwe bernede.

Yanî ev fersenda ku ketiyc deste te, ji deste xwe bermede.3409- Keriya be şivan gur dıkeve nave û dixwe.3410- Keriye bixwe û nane bide.

Weha j î dibejin: Keriye bixwe û nane hilîne.3411- Kero bi te re me, mevan guhdar be.3412- Kero rnevane hero!

Weha j î dibejin: Kero wek hero. “Her ” di zaravaye zazakî de “kcr” e3413- Kero nemir qîfar te, pîre nemir piııcar te.

Varyanteke din j î weha ye: Pîre memir bihar te, kalo memir picar te.3414- Kerr û gej, guh tijî q i re j.3415- Kerre û lale kela te giha nevvale.3416- Kes berxe mirov nake beran.3417- Kes besela nabe mela.3418- Kes be zehmet naxwe nîmet.3419- Kes bi derde kesî nizane.3420- Kes bi kortelan ter naxwe.

Ji bermayî an jî avriye re kortel jî te gotin. Kese kıı bermayiycn hinek din bixwin, ew beşexsiyet dibe.

3421- Kes çave kor naxwaze.3422- Kes dile xwe li miriyan xweş nake.3423- Kes eqile xwe bi ye kesî nade.3424- Kes heye ji tove keran e û kes hcye zengile şeıan e.3425- Kes heye ji tove qirdikaıı e kes heye ji tove delikan e.

W e ha j î dibejin: Kes heye ji tove meran e û kes heye ji ye roviyan e.3426- Kes ji ber are xweş nareve.

Agir hatiye kurtkirin û bûye “ar.”3427- Kes ji çaven miriyan l'edî nake.3428- Kes nabeje dcwe min tirş e.3429- Kes nabeje hiriya min qirş e û dewe min tirş e.3430- Kes nabeje kewe min qels e.

Ev jî wek gotina “kes nabeje dewe min tirş e.”3431 - Kes nabeje ka bavc te, dibeje ka diya te.

141

3432- Kes nakcvc gora kesî.3433- Kes negoliye "ev mala diz (i qumarbazan e."3434- Kes nikare qismete kesî bixwe.3435- Kes şûre xwe ııade bin şûre kesî.3436- Kes wek dest nizane ku li kû dere mîrov dixwire.3437- Kesadî dike fesadî.3438- Kesatı hembez ke le baya te ji te bebe.3439- Kesckî beta ııiha male dine bi xwe re nebiriye gere.3440- Kese behevî dibe, bebext dibe.3441- Kese bevila wî neşe w ite, bexîrct e.

Li binek deveran di şuna gotiııa ’Vîret" de gotina "rumet” jî dibejin.3442- Kese bizdonek ji sîha xwe ditirse.3443- Kese bcnatnûs heft pengen wî hene.3444- Kese ji deste xwe ter nebe, ji mala xelke ter nabc.3445- Kese kesan tîpek bes e.3446- Kese keysbaz nane wî li ser çoka wî ye.3447- Kese ku bî çavekî li mirov binere,

mirov bi du çavan le dinere.3448- Kese ku ji ti leke fedî neke,

tu daran di qûna wî de bikutî jî fedî ııake.3449- Kese kıt mezin bû û nane xwe belıtir kir ji tove dcwaran e;

kese ku mezin bû û nane xwe kem kir ji tove mirovan e.3450- Kese ku zimane xwe wenda bike ew wenda ye.3451- Kese min o, deste inin o.3452- Kese li ber hindikî neke ve, li lıer pir nakeve.3453- Kese neke hîn nabe,3454- Kese neke, naxwc.3455- Kese ne li güvende fît reqas e.3456- Kese ne li malan, nizane bi ehvvalan.3457- Kese nezan wek dara beher e.3458- Kese nezan wek kere be bar e.3459- Kese sere xwe xûz bike, tu hevîye je meke.3460- Kese şareza û jehatî mû ji maran dikişine.3461- Kese ycwanî, bide goşte canî, dawî poşmanî.3462- Kesî bekesan lune.3463- Kesî bi deste cameran negirtiye.

142

3464- Kesî dinyaye bi xwc re nebiriye göre.3465- Kesî ku bi kerî xelk û welate xwe neye, bi kerî tu kesî naye.3466- Kesî ku careke avarûye wî ieqiya, cdî şer m û heya nas nake.3467- Kesî ku deve bikire, dive serderiye xwe bilind bike.3468- Kesî ku de û bav nikaribe ew çebike, dem ew çedike.3469- Kesî ku hevale deveçiyan be, derbase wî mezin dibe.3470- Kesî ku ji keran bixeyîde, ji wan kertir e.3471 - Kesî ku ji teşta xwe ter nebe, ji mala xelke ter nabe.3472- Kesî ku ji fexfexc hez bike nezan e.3473- Kesî ku ji yeke lem neke, ji sedî jî fam nake.3474- Kesî ku ji xezalan bitirse, naçe neçîre.3475- Kesî ku jin bîne, dive an tûrek pereye wî hebe

an barek deıevven wî.3476- Kesî ku mirine bibine, bi nexweşiye razî ye.3477- Kesî ku tekeve dîlane de xwe bihejîne.

Çend varyanten din j î he ne:a) ye ku bikeve govende de xwe bihejîne.b) mirov ku ket dîlane dive xwe bihejîne...

3478- Kesî xere naye dere.3479- Kesî xizan û dewlemend tııne;

xizanî û dewlemendî ji eqile mirov c.3480- Kcsîb bi hale kesîb dizane.

Kürden Serhcde di şûna gotina ”xizan” an jî ”feqîr” de gotina ”kesîb” bi kar tînin. Feqîr bi rcwşa feqîr dizane. Yen dewlenıend bi rewşa yen feqîr n i zan in.

3481- Kesîb ji tunebûnc diçe ku xwe bixinqînc, dibine, ku devvlemend li ben li ba dikeve.

3482- Kesîb here ba kaniye kanî dimiçiqe.3483- Kesîb ne li şînan e ne li şahîyan e.3484- Keso keso carek bes o!3485- Keşîş hînî kate bûye.

De m a kese kî hînî belaşiye bibe Cı bixwaze biçere, we deme ve gotine dibejiıı. Kurmanc cureke nane rûn re ”kate” dibejin. Li herema Pîrane jî, bi zaravaye dimili ji "hestî" re "kate” dibejin.

3486- Ket xeberan ker da guran.3487- Ket xeberan ma li deran.3488- Ketî bi xebate radibe.

143

3489- Ke varıî bi mala xwe d izanî.3490- Kevanî yan bepar e yan sitemkar e.3491- Kevanî timî be par e.3492- Kevaniya baş risqe diz û pisîka dibirin.3493- Kevanî ya melun e ya mehdim e.

Ji kevaniye re kebanî jî dibejin. Di kurdî de tîpa “b” û ya “v” dikarin cîh biguherin.

3494- Kevaniya xernedî, keçika eîran dike diz.3495- Kevaniya zexel nane we xav e

û kare bcbcxtiyc nexek zirav e.3496- Kevçiya hesinî, bi xwe pir pesinî.3497- Kevir avete meşe, zîyan gihand gameşe.3498- Kevir li ber dizan nexe.

Li hinek hereman weha j î dibejin:a) keviran nexin bîra dizan.b) re li ba dizan mexe.

3499- Kevir li cer ket an cer li kevir ket?3500- Kevir li kew ket an kew li kevir ket?3501- Kevir li kevir nexe, deng dennexe.3502- Kevir navcje kûçike xwe ji bo ku xelk jî naveje.3503- Kevıravejeıı seva sor pir in.3504- Kevire giran di cîhe xwe de ye.

Li gelek deveren welet weha jî dibejin:a) kevire giran, li quncik e.b) kevir li cîhe xwe giran e.

3505- Kevire havîne baveje kadîne.Varyanteke din jî weha ye: Kevire havîne baveje kulîne.

3506- Kevire ku bileqe kevz nagire.3507- Kevire mezin timî bi kevire biçûk disekine.3508- Kevire mezin ne ye ledane ye.

Li hinek deveran weha j î dibejin. Kevire mezin elamete ne lexistine ye.3509- Kcviıen xwe giredidin, seyen xwe berdidin.3510- Keviye bilind ne hewceye berfe ye.

“Kevî” berpale çiye ye. Li hinek hereman ji kevî re qerax jî dibejin.3511- Kevjal nikarin bitirin.3512- Kevjale çinıa tu wcha xwar diçî?

Got: Hz hewqas dikarim.

144

3513- Kevroşk çiqas bireve, hewqas diteie.3514- Kevroşk ji çiya natirse.3515- Kevroşk jî caman ji çiye dixeyîdc.3516- Kevroşka me û ner, mirove xurt dizane.3517- Kew bi zimane kewe dizane,3518- Kew heke kew e, bi la li peş kewe bixwîne.3519- Kew li dar ket, ne ku dar li kcw ket!3520- Kew li rfıye kewe dixwîııe.3521- Kew neyare esle xwe ye.

Ev gotina peşîyan ji bo kesen xayîn te gotin. Kesen ku li dij nîjad îi nete weyen xwe ne. Li hinek herernan weha j î dihejin:

a) kew ji esle xwe re xayîn e.b) kewe gozel dijmine qewne xwe ne.

3522- Kewaşe xwarina hetûne ye, hetım jî maka kilse ye.3523- Kewe çe di qefese de kifş e.3524- Kewe çe kewaıı li xwe dicivîne.3525- Kewe ku kire qire-qir, kes nikare tekeve kir.3526- Kewe rel li kû xweş e?

Got: Cîlıe ku cz le bûme fcrx.Gotina ”ferx”di şuna gotina "çelik’’ an "çele” de ye. Yanî e w cîhe ku cz biçûkiya xwe de li wir bûm xweş e.

3527- Kewen lîsandî wekî kelaııdî.3528- Keys bu keys, de Gago bibe reîs.3529- Keysa te ku hat fersend û xcbat.3530- Kezcb güre har c, ne eyb e û ııe ar c!3531 - Kezeba gııre har e ne dibe ar û ne dibe sar e.3532- Kezeba mîhe para şivan e.3533- Kezeba xwe baveje neqebe, se siwar ten bi xezebe.3534- Kezî rewşa qîzan e, simel rewşa lawan e.3535- Ke bi re ke, ke kire ke!3536

- Ke çave te derxist?- Mirove min.- Loma weha kür derxist.

3537- Ke dinyaye dot?

145

- Ye ku stand û firot.3538

- Ke dinyaye xwar?- Ye bazirgane xwedîkar.

3539- Ke dinyaye xwar?- Ye befedî.

3540- Ke dîtîye, kale bi gııhar, pîra ling xirxal, zivistana du bihar?

3541- Ke gotıye dizo malîava!3542

- Ke keç kire xatûn?- De- Ke keç kire darqûn?- Dîsa de.

3543- Ke ketî rakir?- Xwediyan.

3544- Ke kir, ew ter e.3545- Ke kir, ew de bixwe.3546- Ke kir û ke xwar!3547- Ke kir, ke nekir, sewiye bear kir.3548- Ke linge xwe kir zengûye, xwcdiye hespe e w e,3549

- Ke mirî rakirin?- Mazulvanan.

3550- Ke nexweş rakirin?- Serdanan.

3551- Ke nesaxî hiland?- Ye cixare kişand.

3552- Ke nexweş rakir?- Ye ku piıs kir.

3553- Ke rûn xwar û av vcxwar, ew mir; ke goşt xwar û av vexwar, ew bir.

3554

146

- Ke tir kir?- Xerîbe gund kir!Li hinek deveran weha j î dibejin:

a) -ke tir kir? -Pıra gund tir kir.b) -ke tir kir? -Sevviya be de û bav tir kir.

3555- Ke tirşike dixwe, ew govende digire.3556- Ke seh kir, ke xwendiye.3557

- Kc vegerand mirî?- Ye dilkirî.

3558- Keç bikcve deste koran saxbûna we nîn e.3559- Kef li Ereban naye.3560- Kefa me bi Xunafe xweş bû, wc jî küre kî mirî anî.3561- Kefa mirov li mirine naye.3562- Kcla manan tije nabe.3563- Kem kem bixwe le hertim bixwe.3564- Ker dermane gaye ner e.3565- Ker di kalan de zingar dibe.3566- Ker heta tûj dibe, gelek çakûçan dixwe.3567- Ker nişana mer.3568- Ker ji birîne derte le şopa wî dimîne.3569- Ker pirbejekan je kiriye.3570- Kera mezitı ji şerman dibire.3571- Kerhatiyan ji kernehatiyan bipareze.3572- Kihel di bin mcrxasan de dibezin.3573- Kilambej ku dest dide ba guhe xwe dizane çi beje.3574- Kilîta dev parî ye.3575- Kilîta dilan xelata destan.3576- Kine li ber siye naye ıaxistin.3577- Kince baş rewşa dine ye.3578- Kince ku ket ber pînan,

sere ku ket ber şîretan, bi kerî tiştekî naye.

3579- Kinik e, binerdik e.Mirove kinik zikreş in.

3580- Kinik ji malan re, direj ji şahın re.Weha j î dibejin: Kinik im ji male re, direj im ji şale re.

147

3581- Kirase min şahr e, xwarina min jchr e.3582- Kirase mirov diqete, esle mirov naqete.3583- Kirase mirov te guhartin, xuye mirov naye guhartin.3584- Kirase wî spî ye, sabuna wî bi deyn e.3585- Kiıeçî mîna qereçî ye.3586- Kirin heta kirine, gotin heta gotine heye.3587- Kirinek ji hezar gotinî çetir e.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Kirinek hejayî hezar gotinî ye.3588- Kirinen kiryaran namus a xatûnan.

Li hinek deveran wehajî dibejin: Kire kirana namûs a xatûnan e.3589- Kirin û firotin dinyaye sotin.3590- Kirîn û firotine bi mirove xwe re neke,

dile wan ji xwe meke.3591- Kirîv pel li doşeka kirîv nake.3592- Kirîv atî bi du seriyan.3593- Kirîvatî bi rastî.3594- Kişten be fişten nîn e.

Ev jî wek gotina "cîhe ku agir li wir tüne be, duman je dernakeve" ye.3595- Kiteba mirovan paşbendî te xwendin.3596- Kitik ne lı mal e, mişk bi qubale.

Li heremen Bahdînan û Soran ji pisîke re ”kitik” jî dibejin.3597- Kitik ne li mal e, nave mişk Evdirehman e.3598- Kitke hingî hilavejî de li ser lingen xwe bisekine.

Weha jî dibejin: Pisîke çiqas bavejî, dîsa li ser linge xwe disekine.3599- Kitken zemîn dûngen qelcw dixwin.3600- Kî berdelî tîne, ew behiş û dîn e.3601- Kî bi lezkeve de bi paşkeve.3602- Kî bi wefa ye e w bav û bira ye.

Li hinek hereman weha dibejin: Kî wel'a ye, ew bira ye.3603- Kî bûk e, ew berbûk e.3604- Kî çi dike bi xwe dike.3605- Kî çi bike ji bo xwe dike.3606- Kî dere mizgefte ew ne ewlîya ye.3607- Kî dew bifroşe, ew xwedî pez e.3608- Kî de û bave xwe ji bîr bike, Xwede jî wî ji bîr dike.3609- Kî dibeje: Were kar, li dile min dibe azar,

kî dibeje: Were taşte, li dile min xweş te.

148

3610- Kî dike û kî dixwe?3611- Kî diwere beje şer "bîhn ji deve te te,"3612- Kî dixwe ıı kî li sere xwc dike?

Wehcı jî dibejin: Hin dixwin û hin li sere xwe dikin.3613- Kî diya min mehr bike, ew bave min e.3614- Kî heviya yare maye, be jin maye.3615- Kî ku kar nake, be eqil û gej e; bila nan nexwe kiteb dibejc.3616- Kî li du riyan dinere şaş diçe.

Varyanleke din j î weha ye: Kî li du riyan dihere, şaş der te.3617- Kî li nîve re vcgere, nabe poşman.3618- Kî nanekî li male zede bike, xwediye male ew e.3619- Kî nexebite, ew nizane hesabûn çi ye.3620- Kî ne milet e, îlct e.3621- Kî pir bi lez ket, ew li paş ket.3622- Kî qazî ye, ji xwe razî ye.

Li hinek deveran wehajî dibejin: Qazî ye û ji xwe razî ye.3623- Kî qcdre mezinan digire, qedre Xwedc digire.3624- Kî şoşban e, e w poşman e.3625- Kî xal e, ew heval e.3626- Kî xweş e, ew baş e.3627- Kîjan tiliya xwe jebikî, de beşe.3628- “K..” bi keran ve jî heye û bi zilaman ve jî beye.3629- uK..”e min rabû, bû mîre min.3630- Koç li benda pîre ma, pîre hat û guhneda koçe.3631- Koçer ku bave wan kal dibe, dişînin ber karikan.3632- Koçer nabeje dewe min lirş e.3633- Koda zerîn çûyc bi dû kevçiya darîn ketiye.3634- Koda tijî li ya vala nexe,3635- Kokana beıxan li ber deve qula gur giredidc.3636- Kolan tu caran nakcvin ser banan.3637- Komek benamûs nake bi seriyck pîvaz.3638- Komek xizan, serivek çortan.3639- Kon be kozî nabe.3640- Kone be rîşî ji konan der e.3641- Kone meran li hember in,3642- Kone reş bcnamûsiye qebul nake.

149

Weha j î dibejin: Kone reş kemaniye qebûl nake.3643- Kor bcbexl in.3644

- Kor çi dixwaze?- Çavekî ron, pariyeke bi don.Du varyanten weha j î kene:

a) got koro tu çi diveyî? Got: Çavekî sax û pariyeke bi don.b) got: Çavekî ıonî û girarekc terrûn.

3645- Kor çawa li Xwede dinere, Xwede jî weha le dinere.3646- Kor dimirin, çavzerînî dibin.3647- K ot ji kor re got: Mit di çave te de ye.3648- Kor kore Xwcde ne, nîvkor emele dine ne.3649- Kor ku bi deste kor bigire de bikeve çalc.3650- Kor nchs in, keçel bchs in.3651- Koremişk çiqas axe bıkole, hewqas bi ser xwe re daveje.3652- Kore be dar, kale be zar, herdu jî yek in,3653- Koro riya xane dîtiye.3654- Köse be rîh û be soz e.3655- Köse çû ku rih berda, simel jî li ser da.3656- Kötek dizane, qonax kane.3657- Kötek ji cenete derketiye.3658- Koxa pîre çetir e ji Birca Mîre Cizîre.

W e ha j î dibejin: Korte pîre xweştir e, ji Burca Mîre Cizîre.3659- Ku baye sibe mirov nebizdîne, tirsa baye şeve namîne.3660- Ku bexte sewiyan hebûyan bave wan zû nedimiran.3661- Ku be çenge min de tu bibînî renge min.3662- Ku bi hirî bûya de li ırav kerî bûya.3663- Ku cotyar ji çûkan bitirsiyan,

tove garis nedavct nav zeviyan,3664- Ku çira vemire, kor çi je ye?3665- Ku der bi av be, ava ye.3666- Ku der kar e, ew war e.3667- Ku dev bi derd e, kevir bi ser de.3668- Ku dil hebc, cîh t'ireh e.3669- Ku du lihevxin de yek bikeve.3670- Ku cqil tüne be de pore spî çi bike.

150

3671- Ku hebe dixwe, tııne be dua dike.3672- Ku kela şorbe here, edî hesk nake penc pere.

Weha j î dibejin: Ku kela şorbe çû, bihaye keşke bi perek e.3673- Ku ker ji afi re deve bixwe de pişla wî xwar bibe.3674- Ku ker ket terî li xwedî ye.3675- Ku kes tüne be, küme xwe dayne û pe bişewire,3676- Ku malxoye me Silo be de xwarina me çilo be?3677- Ku mar pak buya, bilgen wî nediketin zik.3678- Ku mirin hat li kal û ciwaniye napirse.3679- Ku mirov av nede dar, dar hişk dibe.3680- Ku mirov bide du q abran, di ve tehmul bike fıs û tiran.3681- Ku mirov bizaniba kenge dimire

de gora xwe bikola û qarqara xwe amade bikira.3682- Ku mirov da nave çi lo çoge çi li nave.3683- Ku mirov ket her kes piyc xwe dide ser mirov.3684- Ku mirov tiştaıı ji bîr neke de dîn bibe.3685- Ku mirov xeraban nebîne, haşan bi bîr nayîne.3686- Ku ne ji gelacan be de gur bi mîh re biçeriba.

Varyanteke weha j î heye: Ku ji ne gelacan be de rovî çûba sûke.3687- Ku pîs û zirz be bi 1 a ne li deste min be,

bila li aliye dijmin be.3688- Ku rima te şikest, darc we neşewitîne.3689- Ku riya kur (law) direj bû tu ya xwe kur ke.3690- Ku roj ber bi ava ve çû, edî nema vedigere.

Li binek deveran weha j î dibejin: Roja ku çû ava edî bi paş ve veııagere.3691- Ku rövî şil bibe edî ji barane natirse.3692- Ku sere werîs kin bû edî nagîhe te.3693- Ku serî hebin kum zehf in.3694- Ku te ji kesekî hez kir kevir naveje şeye wî.3695- Ku te mar kuşt serî le bipelxîne.3696- Ku te nifir li yekî kir, beje ’'jina te bimire an tu du jin bînî.”3697- Ku te xwelî li sere xwe kir, bila gernı be.3698- Ku te zarok şaııd cîlıeke, bi dû de here.3699- Ku tu bibî hesp de siwaren te zehf bin.3700- Ku tu çûyî civatc li eîhek rûne, ku te ranekin ji cîhe te.

151

3701- Ku lu çûyî mala mere xwe,ji bîr ıııeke xeyseta mala bave xwe,

3702- Ku tu gehîştî koran, tifke erde û bi wan re here wek rewan.3703- Ku lu nanek nedî se de tu pezek bidî gur.3704- Ku tu ne melevan bî mekcve avc.3705- Ku tu nimejker bî rojen înc pir in.3706- Ku Xwede beje ”ere” cdî kes nikare peş le bigire.3707- Ku Xwde beje ”ere” cm de hev bibînin ser hedere.3708- Ku Xwede bide, evd nikare bistîne.3709- Ku Xwede bide, ji xct û nîve ve dide.3710- Ku xwediyc aşe dev ji aşe berde, ma de qeraş çi bike?3711- Ku zik neeşe, dev navejc.3712- Ku zira ker hat kes nikare peş le bigire.3713- Kubarî jı gaye col re jî namîne.3714- Kubarî mirov hildikişîne banî,

pozbilindî mirov dadıxe bine xanî.3715- Kul dibin bizuz û dıkevine mirovan.3716- Kul hate male, de se mirov bıbe, hemûyan li çaven xulam niherîn:

Xulam got: Yek ez le herdııyen mayî kî ne?3717- Kul heye kul reş heyc.3718- Kul ji bo mirovan c ne ji bo çiya û baniyan e.3719- Kul kete male hemûyan li çaven reneber nehrîıı.3720- Kul li di lan e, xeftanî li milan e.3721- Kul li mirove baş diğere.3722- Kul û keser nîve emre mirov e.3723- Kul û keser mirov ji însanetiye dikin der.3724- Kul û kor vehevviya li dukana Evdilor.3725- Kula aşvan jî aş e.3726- Kula Mendo kilor in û kula aşvan jî aş e.3727- Kula kezebe bi de re diçe göre.

Li hinek hereman weha j î dibejin: De bi kula kezebe diçe göre.3728- Kula kur, çav li riya dür.3729- Kula peşî her rij e.3730- Kula pisîkan di dile se de ye.3731- Kula qîze tim li dile de.3732- Kula se di zike gur de ye.

152

3733- Külek bedû nabe.3734- Külek para diz û guran in.3735- Külfet kul c.3736- Külfet ku heye parsûye xwar e.

Li vir külfet di wateya jin de ye.3737- Külfet şûre dudev e li pişta mer e.3738- Kulfeten male birçîbin, xer je naçe.3739- Kule kovarıe, tııije dûmane,

kezika reş xwe daye rex mireane.3740- Kulen xelke ten ji çol û çiyan,

yen min ten ji ber piyan.3741- Kulîçe sersale, mirî hate male.3742- Kulîlka min ji Berfo ye

û golika min jî ji Berfo ye.3743- Kum hebin paçik zehf in.3744- Küme dînan didin sere dînan.3745- Küme dînan tim qul e.3746- Küme mezin û sere vala.3747- Küme qetî nede sere xwe.3748- Küme rastan tim qetiyayî ye.3749- Küme rastiye xwar e.3750- Küme Tûto li sere Nûto.

Li ilinek deveran weha j i dibe jin:Küme Xelo dide sere Cclo, ye Celo jî dide sere Xelo.

3751- Küme xwe li sere xwe bigiıe.3752- Kıınd û baz biraye hev in.3753- Kund dibeje:

Ez hewqas imû eqile min jî hewqas e.

3754- Kundek xcrab dike gundek.3755- Kundir nabe selete.3856- Kurdî hale xwe werdî.3757- Kur be, bila bi kurr be.3758- Kur darc bavc hiltîne, qîz teşiya dayike.3759- Kur dare li pişi bave ye,

qîz ware xelke ye.3760- Kur deriye male ye.

153

3761- Kur dîware hundir in, qîz dîware dervc ne.

3762- Kur güz in nevî kakil û gûz in.3763- Kur hcye gulu bave xwc ye,

kur hcye kula bave xwe ye.3764- Kur beye û kurr Iıeye.3765- Kur ji hinave bira ji bave.3766- Kur li bave û keç jî li de diçin.3767- Kur mezin bû xem mezin bû.3768- Kur se ne:

- küre ji bave çetir, gul li ser,- küre wek bav, ser bi ser,- küre ji bave pistir, gû li ser.

3769- Kurd dibejin: bilaXwede peşî li hel'le miletî be rehme û piştre li me be rehme.

3770- Kurd dilsoz û bextewar ele ji bîyaniyan re ne ji xwe re.

3771- Kurd ji hev re hegîn in le ne ji ncyar re.3772- Kurd şere çiya ne,

her merekî bi sed meran e.3773- Küre baş biraye bave xwe ye.3774- Küre bewar çav li der e.3775- Küre bira nabin bira.3776- Küre çak ji malbate re dostan ye ne çak neyaraıı çar dikin.

Gotina ”çak” bi soran! ye û di şuna gotina ”baş” û ’’rind” de ye.3777- Küre çe nave bave xerab bilind dike.3778- Küre guran ji mirovan re nabin bav û bira.

Vcıryanteke weha j î heye: Çeliken maran be jehr nabin.3779- Küre jinebîye je ncke tu heviye.3780- Küre kere her ker e.3781- Küre mezin derde male ye, küre biçûk delale male ye.3782- Küre merxas li bavan diçin.3783- Küre qene deyne bave xwe dide,

ye xerab mala bave xwe xerab dike.3784- Kııre xerab talana bave xwc ye.3785- Kuriye kere li ba diya xwc dibeze.

154

3786- Kürke Meme qebe ye tiştek di bııı de heye.Ev ji bûyera M cm û Zîne te. Dema xelk te, Mem bi lezûbez Zîne di

binkurte xwe de vedişere.

3787- Kurm û keziken newalan bune kevaniycn malan.3788- Kunnane be dar nabe.3789- Knrmanc birçî ye, xew je re çi ye?3790- Kurmanc dema ter dixwe yan jin direvîtıe yan mer dikuje.3791 - Kurmane deyne xwe ne İnkar dikin û ne jî didin.3792- Kurmane d i bej i n:

Min dınya tev hilanî û danî, pîrî hat û çû eiwanî, te men çû bi hesanî; paşî min tiştek je negirt û min neanî.

3793- Kurmanc dîtı e, belaw şîrîn e.Weha j î te goîin: Hela w şîrîn e, kurmanc dîne.

3794- Kurmanc kcr e, hıngî rûne re li ber e.3795- Kurmanc ku beje ”nîn e”, nîn e;

kıı beje “bele” de bike ku serî wî jî te here.3796- Kurmanc ter dixwe li pelava xwe dinere.3797- Kurmanc ter e, xew je re xer e.3798- Kurmatıce terxwarî, l'ilehe meyxwarî.3799- Kurme eıxare pîs e.3800- Kurnıe dare ne ji dare be, zevvala dare tüne.

Li hinek deveran weha j î dibe jin:a) kurnıe dare ne ji dare be dar pûç nabe.b) kurme dare ji dare ye.

3801- Kurme şîrî heta pîrî.Weha j î dibe jin: xuye şîrî heta pîrî.

3802- Kurn bi te re me, şerbik tu guhdar be.3803

- Kuro tu ji kû yî?Güt: Hîıı ez ııezewicî me.

3804- Kurtan ye keran e, zîn ye hespan e.3805- Kurtik çûx e, dew tüne vexwe.

Li hinek here men welel weha j î dibe jin:a) kurtikî çox e, nan tüne bixwe.b) dew tüne t'irke le li hespe siwar dibe çer dike.

3806- Kurtepis mala Rojkan xîrab dike.3807- Kuştin bi deste gura ye, xwarin li firinda ye.

155

Kurd ji hemû teyr û çûkan re "fitinde” dibejin.3808- Kuştin heye, le reva meran tüne ye.3809- Kuşüna meran e, xeta jinan e.3810- Kute-kut malc kor dike.3811- Kûçik bi qusandine nabe mîh.

Varyanteke weha j î heye: Kûçik çiqas biqusînî jî dîsa nabe tajî.3812- Kûçik bi kurman namire.3813- Kûçik bi kûçik te xcniqandin.3814- Kûçik bi xwcdiye xwe nagire.3815- Kûçik çi dixwe wî dirî.3816- Kûçik çiqas nas be dîsa dar ji deste xwe naveje.3817- Kûçik dev ji kûçiktiya xwe bernade.3818- Kûçik goşte kûçik naxwe.3819- Kûçik ha sor ha spî.3820- Kûçik hestî dixwe hay ji qûna xwe tüne.3821- Kûçik j i ke bi tirşe, bi wî aliye ve direyî.3822- Kûçik, kûçik e bexwedî nabe.3923- Kûçik ku kûçik e, bi xwedîye xwe re sadiq e.3824- Kûçik li ber siya dîwar ket, digot ”siya min çiqas mezin e” 3925- Kûçik li kû nan dixwe, lı wir diewte.3826- Kûçik pe li tcriya kûçik nake.3827- Kûçik xwediye xwe nas dike.3828- Kûçike birçî gûye xwediye xwe dixwe.3829- Kûçike diranketî li ser qûne dikûze.3830- Kûçike hewt-hewto mevane bewext tîne.3831- Kûçike ku biewite nadire.3832- Kûçike male helal e.3833- Kûçike me ye le li ber deriye xelke direyî.

Varyanteke weha heye: Kere me di axura xelke de dizire.3834- Kûçike mirov herise mala mirov e.3835- Kûçike mirove xwe, bi xelke xerîb rnede.3836- Kûçike mîran be nan û be av in.3837- Kûçike pîs gur tîne pez.3838- Kûçike xelke ji xelke re hîzan tîne,

ye min ji min re da w û dozan tîne.

156

3839- Kûçiktiya san, ne kûçiktiya biran,3840- Kûsî heken xwe dixe bin axe û dibeje:

Ku ji Xwede re bibe de derxe.3841- Kûsî ji qalike xwe dcrdikeve le qalike xwe naecbîne.

Weha j î dibejin: Kûsî ji qalike xwe derte û tû dike qalike xwc.3842- Kûsî ii delava xezalan av venaxwin.3843- Kûsî ter ax naxwe.3844- Kûsiyen kendalan xwe dikin hember xezalan.

157

L

3845- Lane şer be hestî namîne.Lan, di wateya qulik an cîh de ye.

3846- Lawe derewîn dixwe carek firavîtı.Varyant ek e weha j î heyet Dercwîn dixwin carek l'iravîn.

3847- Lawe mence çû qezence.3848- Lawike Cebexçurî nabe Stanbolî.

ü t ran salen dawî de, ve galine weha guhazüne: Lawike Bîngolî nabe Sıanbolî.

3849- Lawike nıin çû sefere dîsa bat kere bere.3850- Lasvike Qureyşî kes nîne pişt neyîşî

bele xîret û namııs di keşi.3851- Lavîqe nîske tıanc ceh e.3852- Lelıî diçc sel di mine,

şer di mire çerm dimine, nıcr dimire nav dimine.

3853- Lehi her roj qotikaıı nayîne.3854- Lelîxan e xwediye kirinen giran e.3855- Lep bibinin feraca xere ye.

Weha jî dihejin: Desthilanîıı tıîşana xere ye.4856- kepe te çave roje nagirc.3857- Lcwra şikestiye ku xwar birebire.3858- Le te dibejiıı "je te,” le ııaye dibejin "je naye."3859- Lebatin ji jehatine çetir e.3860- Lev ji diranan peştir e.

Weha j î dibejin: Lev ji diranan peşdetir in.3861- Lcxistina pır, girî qelb dike.3862- Liba girs di gewriye de dimine.3863- Lieî neçiıı tu cîh ku çûn male li mirov dikin du cîh.

Navçeya Lice li here m a çiyayî ye û ji bo çanditıiye axa we gelek kem e û tera xelke ııake. Ji her ve yeke ji bere ve Licî bi destpeka bihare re li lıeremen Kurdistane yen din belav dibûn û li wan deran bi mehan kar dikirin û payizan jî vedigeriyan mala xwe. Bi piranî Licî diçuıt herema Serhede. Li wir serdestî li xclkc hereme dikirin û di danûstandinen xwe de xeike dixapanditı.

3864- Li aliyekî şîn e, li aliyekî şahî ye.

158

3865- Li aliyekî bcrf û ii aliyekî baran e.3866- Li ba derewînan ware koçeran reş e.3867- Li ba goristanan raneze li ba şîniyîn razc!3868- Li ba hcsinkeran raneweste çîken agir napekine le.3869- Li bejne niherî, bi zeran kirî laçek rakir kertike gurî.3870- Li bejn û balan seyr meke li rez û gotinan meyze kc.3871- Li ber agire nemcrdaıı rûnene.3872- Li ber bûka beravetî nakeve,

li ber mankera ku cewî anî şabû.3873- Li ber çem kanî çenabc.3874- Li ber çave mişk pisîk bi qasî deve ye.3875- Li ber defa herkesî govend negire.

Weha jî dihejin: Li ber defa herkesî xwe bilmede.3876- Li ber defe tût e tût e le mal ji ber mişkan rût e.3877- Li ber deriye miıı dan dixwe, li ber deriye xelke hekan dike.

Varyanteke weha j î hey e: Li ber deriye min qût dixwe le ji xelke re hekan dike.

3878- Li ber deriye min nan dixwe le li ber deriye xelke diewite.3879- Li ber deve nakeve li ber keçe dike ve.2880- Li ber golan damiçkîne bax,

xelke beesil meke çirax. şixule ku çû mebejc ax.

3881- Li ber goşte mîhe nakeve li ber ser û piyan dikeve.3882- Li ber kelen goristanc peşin naye dayîn.3883- Li ber nıerdan merd dixuye hûr

li ber nemerdan nemerd dixuye şûr.3884- Li ber mirine radi ket li ber tay e re here.3885- Li ber rez nakeve li ber gûşiya tiriye dikeve.3886- Li ber siya şer be bila şer te bixwe.3887- Li ber şer kes nikare deste xwe bide simele xwe.3888- Li ber xwe binere da stûye te ne şike.3889- Li Bexdayc xurmc zehf in le ji me re çi?3890- Li ber ziman ne çiya hene ne gelî.3891- Li bin sîha daran sev nakevin devan.

Weha j î dibejin: Di bin sîka daran de, sev nakevin devan de.3892- Li büke binere, qelind bibirc.3893- Li cem bearan her bihar e.

159

3894- Li cem Cihûyan nan bixwe li cem Filehan raze.Weha j î dibejin: Li mala eihuyan bixwe û li mala filehan raze.

3895- Li cîhe bav û bapîran qizwan xweştirin ji hejîran.3896- Li cîhe be xwedî rûne ıı lı ye be mezin rûnene.3897- Li cîhe ku hevî hebe jiyan beye.3898- Li cîhe nizim qûç xwe çiya dilıesbînin.3899- Li deriye kesî nexe bi tilîkan.

bila kes li deriye te ııcxe bi mîrkutan.3900- Li deryan gemî, li destan zerzemî,

derde min mirove derndemî.3901- Li dine Waıı, li axircte îman.

Wek te zanîıı Tirkan ve gotina peş i yan a kurdî jî dizîııe iı li gor zimane xwe dibejin. Dagîrker bi tene sıran û çîroken kudî nedızîne, hcrweha ew

di hemû beşen folklore dize çanda Kurdî ne.3902- Li dîwar mişk lıene li mişk gulı hene.3903- Li dû rastiye rizgarî ye.3904- Lı dû Lariyc ronahî ye.3903- Li gel dizan neçe kozan.3906- Li gel neyaraıı neçe beyaran.3907- Li gor make golik pak e.3908- Li her sûkeke bazareke beye.3909- Li her vvelatekî maleke xwe çeke,3910- Li lıespe dinerin li gor we cch didine.3911- Li jina xwe hecete dibeje:

Çima tu qıına xwe li her bejinge dihejînî?3912- Li kû der bfı, li kû zer bû!3913- Lı kû dere hebe nan û dew li wir derew.3914- Li kû dere komek li we dere kedek.3915- Li kû dere leş li we dere qijik,

li kû dere mirî li we dere mele.3916- Li kû dere mirov beşe, can li wir e.3917- Li kû dere nan e, li we dere wetan e.3918- Li ku dere tav e, li we dere kürke xwe radixe.3919- Li kû dere westiyayî rûne.3920- Li kû dere xwar e, li we dere ji min re w ar e.3921- Li kû dere yekîtî li w e dere risq.

160

3922- Li kû zirne be li wir de govend hebe.3923- Li mala bave nexş û tevn çedikir, li mala mer tev ji bîr kir.3924- Li mala büke def û zirne, mala zave hay je time.3925- Li male şer c li der ve pisîk e.3926- Li male tüne arvanok nave jine Dînanok.3927- Li me bibc bihar em de tehta ber male bikin xiyar.3928- Li mele bangdan e.3929- Li meydane bisekine bila şer te bixwe

le mekevc telde rovî ku tu xelas bibî.Ev jî wek gotina ”Li ber siya şer be bila şer te bix\ve” ye.

3930- Li meydane mîr û mirtib yek in.3931- Li mexele pişkııl tüne, li pireze deve tüne.3932- Li min û li gire F.rade, genim û ceh hatin ber serade

heta dile de nekeve zave, dote nade.3933- Li nav male şer e, li nav ele kitika beker e.

Kurd ji pisîke re kitik jî dibejin.3934- Li nav meran mer be li nav şeran şer be.3935- Li nave rûdine ji qeraxe dixwe.3936- Li oda xal u xwarze ye şcre ap û biraze ye.3937- Li paşiye başî hebûya de li paşiya pez ker tımebûya.3938- Li pey mirî kesî xwe nekuştî ye.

Weha j î dibejin: Li pey mirî kes çave xwe denıaxe.3939- Li pey paşe mirov dijmîne paşc dide.

Li devera Lice wek Soranan ji ”çer” re ”dijmîn” dibejin.3940- Li pey lengasiyan tim firehî ye.3941- Li pe be, li dîyare göre be!3942- Li peş d içe, dibejin ”bîj e,” li paş diçe dibejin ”gej e.”

Li hinek deveran weha j î dibejin: Li peş diçin dibejin ”zû,'’ li paş dimîne, dibejin "dcreng e.”

3943- Li peş ziman ne dîwar in ne dîyar in.3944- Li peşiya male xişt û pişt li paşiya male rîx hişt.3945- Li qûne bidin derman e, li pişte bidin zîyan e.3946- Li şûna şeran mane roviye şikeran.3947- Li qunca germ dide xeberdanen nerm.3948- Li rastiye relime d ibare.3949- Li renge titûn û meran nenere!3950- Li riya here bila dûr be

161

li buriya here bila kur be keç bîne bila pîr be.

3951- Li rû binere mirove xwe binasc.3952- Li ser bexte keçan rûnenin.3953- Li ser darekî du mewe nabin.3954- Li ser darc tüne davveşîne li bin dare tüne berhev bike.3955- Li ser hemû riyan kanî tüne.3956- Li ser hemû riyan xan nayen çekirin.3957- Li ser mirî nekin girî.3958- Li ser qeşa hele hel neke ya pîs bi hevale xwe ııekc,

de be peşiya te ji bîr neke.3959- Li ser û sosinan. li destan û bazinan,

Xwede ji hinekan distîne û dide hineken dinarı.3960- 15 sere çiye şer hene, li bine çiye rovî hene.3961- Li şuna gıdan şîn dibin şîlan.3962- Li şıına şeran dixwînin kunden şikeran.3963- Li şûna şeran rovî dikin geran.3964- Li taxa koran mirekan mel'roşe.

Kurmanc ji mireke re ”eynik” û soran jî ”awene” dibejin.3965- Li te cehd li Xwede mirad.

Weha j î dibejin: Li te ehd li Xwde mirad.3966- Li te xweş te, li min xweş te, ev çi ard e li leşte?3967- Li te xweş te le li min beş te.3968- Li tebîete bi şirî li sivvare te helan.3969- Li tişte bihurtî meke ax,

li her golan meke bax,li pîsan meke çirax.

3970- Li ware be av daneyne.3971- Li Xwede dinerin hespan nal dikin.3972- Li zik xist got; ”ax pişta min.”3973- Li zozanan berf dibere,

li beriye dest û ling diqerisin.3974- Ling bûn çar jehr het hal.

7.ewac bela ye, ku mirov zevvicî edî ne bi sere xwe ye.3975- Ling mirov diğerinin heta diqurmînin.3976- Lingan nexe sola teng.3977- Linge bi sir nede ber agir.

162

397(S- Linge gere naye bin bere.3979- Linge gere naye ber kere.3980- Linge hînî gere bû,

deve hînî vire bû, deste hînî diziye bû, qûna hînî lire bû, edî ra lı w an nabe.

3981- Linge pexwas li ber deriye goçkaran e.Weha j î dibcjin: Linge pexwas li ber dere solbendan e.

3982- Linge xwe li gor pelasa bave xwe direj bike.Di şuna gotina "pelas" de "kilîm", "ber" an jî "döşek" bi kar tînin.

3983- Liva xwazî liva reş dive.3984- Lîstika dînan li ber tava hîve te.3985- Lîstika zarokan ji dil e.3986- Lîstina pisîke mirina mişk e.3987- Lîstiıı li gaye pîr naye.3988- Loma berf te, xatire linge biçûke biqcrise.3989- Loma yan rû ye yan jî li dû ye.3990- Lome dibin gome.3991- Lomen xelke ji ezabe göre xweştir e.3992- Lorike dixwe virike dide hevalan.3993- Lorî dikim ji te re koma kulan tînim ji xwc re.

163

M

3994- Ma dîn bi çolan ketine?3995- Ma ez her nane xwe bixwim û şîretan li te bikini?3996- Ma ga dike ıı ga dixwe?3997- Ma ne xwîn e. ha ji dest û ha ji zend?3998- Ma te deve ııedît pişkul jî ne dît?3999- Ma te qct bihîstiye, ku maldar kuştiye?4000- Made ye, ma ne eade ye?4001- Madem heme ez, dive hebim ez.4002- M af naye dayîn te girtin.4003- Makere. mizgînî li te ji tc re e a şek bu!

Got: Bare m in her li m in e.Varyanteke wehajî heye: Ji ker re gotin eaven te ronî ji tere eaşek bu Got: Eme min kem bû bare min zede bû.

4004- Mal ava nabe bi xap û viran.4005- Mal bere tekuz bû kevanî be kûz. bû.4006- Mal be sermiyan weran e û derde be derman e.4007- Mal be xwedî nabe kur be bav nabe.4008- Mal bi jirıe ava dibe.4009- Mal birçî ye kevanî qereçî ye.4010- Mal bi zaıokan şen dibe.4011- Mal bû bi du dew ma li sepiyan.4012- Mal çiqas mezin dibe kul û derd ezim dibe.4013- Mal dibistan e de û bav mamoste ne.4014- Mal hebe heta serî bipeyîve wek kerî, bibejin aferin.4015- Mal hebîn e, jin xatûn e.4016- Mal hebîn e, derd revîn e.4017- Mal ji bo ean e.4018- Mal ji ean re, ean ji mal re.4019- Mal ji zik re û zik ji gur re.4020- Mal ji mişkan rûreş e.4021- Mal jin e. binyat xanî.4022- Mal ku yekîtî te de hebe ji arteşa be yekîtî çetir e.

164

4023- Mal ü Hemka, banahî li Çemka.4024- Mal ii ser male nabe.4025- Mal li ser pişta dîk e dîk jî di bin de fîke tik e.4026- Mal mala aşiqa yc, simel simele subaşî ye.

Ji bo ew kesen ku li mala xwe nanerin, ji mala xwe re mesref nakin le cilûbergen xweş li xwc dikin û xwe dewlemend nîşarı didin re dibejin.

4027- Mal male meran e û azar a jinan e.4028- Mal mezel e her kes bi emel e.4029- Mal ıııirov bengî dike ceh kcr misrî dike.4030- Mal mirtibî ye le bejn hakimî ye.4031- Mal qireja destan e.4032- Mal ter e, kov anî şer e.4033- Mal tekûz e. kemanî kûz e.4034- Mal û mevdan nebû qutik û tıstan.4035- Mal xişt e bira li pişi e malxerabûn hemû tişl e.4036- Mala aşiqan bi rûniştine xerab dibe.4037- Mala aşiqan bi malbarkirine xerab û kavil dibe.4038- Mala axe behr e tije jchr e.4039- Mala bave şerîn e, mala mer helîn e.4040- Mala bave türe xwe ye, deste min tede yc.4041- Mala bave ye wek çere ave ye mala mer e

bi hemd û ker e.4042- Mala Beke dido dan bi yek, ew jî ne wekî xelke.4043- Mala Bekir e yek ji yeke setir e.4044- Mala be aqûbet zû bclav dibe.4045- Mala be jin be xwe ye.4046- Mala be malxo kes nizane ıııezin kî ye.4047- Mala be malxoyî ıııîna xwarina be xwe ye.4048- Mala be mevan, günde beşivan, ew herdu jî beguman.4049- Mala be mevan hevî ji meke bi dîn û îman.4050- Mala be mevan û be cîran wek axura sewalan.4051- Mal be pisîk mişk tede pelewan e.4052- Mala be sermiyan wek peze be şivan e.4053- Mala be zarok wek xana xerabe ye.4054- Mala bi xwedî kar ter û ti jî, mala bekaran tazî û rijî.

165

4055- Mala biran mala guran.4056- Mala di ber re her kes ji xwe re.4057- Mala d i zan qunca gûzan,4058- Mala Rliye jar c, dijmine ava sar e,4059- Mala Eiiye Xişo

ba dibe û baran dişo, serî qûç e û binî pûç e.

4060- Mala gewz dûxan ji kuleka we ıadibe.Gewz. di wateya xıırt û dewlemend de ye.Weha j î dibejin: Mala şen dûxan ji ıojina (bixeriya) w e radibe.

4061- Mala giran qurbaııa mala sivik be.4062- Mal gur e ne av c û ne bilxur e.4063- Mala kal û pîran çetir c ji ya axa û mîran.

Weha j î dibejin: Mala pîrc çetir e ji mala mîrî.4064- Mala ku mix le tüne be,

mirov nikare qulike xwe dayîne wir.Varyanta nû jt weha ye: Mala ku bizmar le tüne be, mirov nikare çakete xwe dayîne w ir.

4065- Mala ku zarok le îblîs ııaçe we.Weha j î dibejin: Mala zarok te de îblîs ııaçe tede.

4066- Mala ku yekîtî tede nebe zû xerab dibe.4067- Mala Kurdan, mala merdan.4068- Mala lî kerekî, her ro li derekî.4069- Mala li ser male, xwelî le.4070- Mala mame şek i r e, derve ji bundir çetir e.4071- Mala ine ya li nav riyan

kor û kut li nıe civîyatı xizmetkar ji me reviyatı.

4072- Mala meran çetir e ji mala mîran.4073- Mala meran kanıya zeran.

Varyanieke weha j î heye: Mala mer le, kaniya zer le.4074- Mala rnere jine xezne be jî, dîsa çaven we li mala bave ye.

Da varyanten din j î hene:a) bıık weha ji mala bave lıez dike ku re bidî de pexwas here.b) bere büke bikeve mala bave we de bi sersen jî here.

4075- Mala mero mala heq, mala bavo mala neheq.4076- Mala miti çoye m in, çoye m in li ser mile mın.4077- Mala min a rûtikî sere min e tûtikî.

166

4078- Mala nandayî tunebûne nabîne.4079- Mala pir mezin xcrab bû ji bin.4080- Mala pîre gora pîre.4081- Mala pîro, xwcştire ji mala mîro.4082- Mala şer le hebe tu aramî le tüne.4083- Mala te ye şernı ncke, deve dize veneke, nan kerî meke.4084- Mala Xwede bi sebre avabûye.4085- Mala viran tura tiran.4086- Mala virck şewitî kese je bawer nekir.4087- Mala xelke ııabe mala mirov

lawe xelke nabe lawc mirov.4088- Mala xwe kir zer pişta xwe da ster.4089- Mala zarok tede l'irişt naçine tede.4090- Mala zeran pıîç e, mala meran qûç e.4091- Mala zeran xerab dibe le mala meran xerab nabe.4092- Malan mal bar kir, terziyan gol:

Derziya me di sere nıe de ye.4093- Maldar ter nabiıı ji zer û pcraıı zindî temabin ji evine,

şerker ter nabin ji kuştin û xcrabkirine.4094- Maleke ava çctir e ji seden xerab.4095- Maleke bi tifaq berambcre eleke

eleke bi tifaq berambere dewleteke.4096- Male axc diçe, canc xulam diçe.4097- Male axa diçe, dile xulam dipiçe.

Xulanı li ber xwe nakeve le li bcr male axe dike ve. Ji ber ve yeke di nav bera ve gotine û ya hejmara ”4096” an de lerq heye.

4098- Male.bavan, li hember çavan.Du \vateyen ve gotine hene: Yekem, dema kesekî bixwaze beje ku male min gelek baş e, ez naxwazim pesne we bidim. Va ye li ber çaven te ye û tu dibîııî. Ne bewceye pesnindayîne ye. Ya duyenı, dema mirov bixwazebeje, ku male bavc mirov gelek şerîn e.

4099- Male çeke ne ji ewlade ee û ne jî ve xerab re.Weha j î dibejin: Male neke ne ji küre qenc re û ne ji küre xcrab re.

4100- Male çikûs û comerdan mîna hcv dihere.4101- Male çikûsan ji xelke re dimine.4102- Male dine, li dine dimine.4103- Male dine mespere jinc.

167

4104- Male dine ne tu tişt e.4105- Male dine ji dine re dimîne,

q ı rşe sal e ji sale re dimine ıı nave meran ji meran re dimine.

4106- Male dine him dibir e, irim dilbir e.4107- Male dine qireja destan e.4108- Male dine strûye meran e.4109- Male dine xweliya eixare.4110- Male dizan berfa pûk û ava germ e.4111- Male heram di riya heram de diçe.4112- Male tıeranı wek xwîna beraz e.4113- Male hcvşeııdî xure xwedî ye,4114- Male hor horan xure Çoxsoran.

Çoxsor, nave elekc Kurdan c.4115- Male ku bi tire be bi fise ji diçe.4116- Male kuran male duran.41)7- Male miriyan ji zindîyan re dimîne.4118- Male neke ne küre çe re û ne ji ye pis re.4119- Male nex\varî para zordaıan e.4120- Male pir gerdena stûr.4121- Male pir zıı ziyan dibe, gerdena stûr zû zirav dibe.

Weha j i dibejin: Ne male pir ıı ne gerdena stûr.4122- Male qclb li xwediye xwe vedigere.4123- Male qûn dive. girare rûn dive.4124- Male te hebe li ba lawe xwe be,

quweta te hebe li ba keça xwe be, lıeger eqile te hebe li mala xvve be.

4125- Male te hebe herkes doste te ye.4126- Male te dibe belaye sere te û te peş te.4 127- Male xesîs diçe fetîs.

Weha j î dibejin: Male kese xesîs diçe fetiş.4128- Male zehf bc heram nabe, axaftina zehf be vir nabe.4129- Malhiııdiko, çargurçiko gotina te bi xelke kin û riko.4130- Malika mefıına ji ber ya zordaran weran dibe.4131- Malhebûna dine qiloçe seriyan e,4132- Malika m in e hol ika nıin e.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Malike m in e hol ika m in e.

168

4133- Malxotî ket deste kurî, kîske sale se car birî.4134- Malxotî ket deste jitıe karik birî, berxik mirî.

Weha j î dibejin: Malxotî ket deste jine karik birî, berxik hişt di bin livaye de.

4135- Malxo ku Elo be de xwarina inin şor be.4136- Malxoye min Xelo be de xwarina m in çilo be!4137- Malxwediye kule ye le mevane xwe ye.4138- Manıe maman eqiie faman!4139- Manıe Retııezan, ga û golik bi derdan

di dest de ma ev xeberdan.U hinen deveran j î dibejin: Mam Hemdan çel û golik li derdan, mane em û ev xcbcrdan.

4140- Mamo ye be nano ye.4141- Maneya tirekan nane cchîn e.

Dem a kesekî li mane û behaneyan bigerc, w e deme je re ve gotina peşi yan dibejin. Li hinek hereman dı şuna “ııan”dc gotinen wek “ar" û “celi" jî bi kar tîııiıı.

4142- Manga me mir şîre me ziwa bıı.4143- Mar be oxir e tu bikujî çetir e.4144- Mar bi jelıra mer dimire.4145- Mar bi marîtiya xwe axa bi qinalî dixwe.4146- Mar çeliken xwe naxwin.4147- Mar dikuje tîrcmar dixe xewe.4148- Mar dibeje: Min dikujî bi dijminatî,

min binax bike bi dostî.4149- Mar e, ne cıh û ne jî war e.

Weha j î te gotin: Mar e, beeîh ıı war c.4150- Mar e, xwedî jalır e.

Weha j î dibejin: Mar be jelır nîııe.4151- Mar e, ııeyar e.4152- Mar ji pîjane nexweş bû, e w li ber qûna wî şîn bıı.4153- Mar ji pûnge hez nakc û pûng jî li ser qula mar te.4154- Marji sere xwe te kuştin.4155- Mar ku heft sterkan i i asîmaıı ııebîne namire.4156- Mar ku mar e li ser ave bi mirov ve nade.4157- Mar nabe yar.4158- Mar pak buyan, İmgen wî ne dikelin zik.

169

Wehcı j î dibejin: Mar ku qenc bûya de lingen wî ne di zike wî de buya.4159- Mar peve daye edîji sîha wcrîs dıtirse.

Varycınteke w e ha j î heye: Mar gestî ji werîs ditirse.4160- Mar qula xwe nas dike.4161- Mar xwar bi re ve diçe le rast diçe qule.4162- Mare kor avsînc nagire.4163- Mare ser berfe mirov ew dixe paxila xwe,

germ dibe û bi mirov ve dide.4164- Mar û dûpişk bûne xwişk.

Li hinek deveran di şuna gotina ”dûpişk” de gotina ”mişk” jî dibejin.4165- Marîfeta derevvkeran sondxwarin e.4166- Marîfeta ker zirena ker e.4167- Marîfeta qelsan pesindayîn e.4168- Masî di deryayc de bazar nabe.4169- Masî di delavan de nasekinin.

Varycınteke weha j î heye: Golik di zike çeleke de bazar nabe.4170- Masî di deryaye de rnezin dibin.4171- Masî di golan de nabin hût.4172- Masî ji serî ve xerab dibin.4173- Masî nabin be dasî.4174- Masiye ava nıezin mezin e.4175- Masiye ceman di behre de najîn.4176- Maste kîs nabe rîs.4177- Maste ku se bileqînin her ji seyan re baş e.

Varycınteke weha j î heye: Maste ku seyî herimandî, ji bo seyî dibe.4178- Maste payîzan bidin ezîzan, maste bihare bidin neyaran.

Maste payîze gelek tîr û xweş e û dewe bihare jî ne xweş e. Dema mirov bixwaze qîmeta mîvanen xwe bigire. we deme maste payîze dide mevanan, le dema mirov ji mevane xwe ne memnun be jî, dixwaze şîre bilıarean jî dewe bihare bide mevanen xwe. Li hinek hereman dit varyanten din j î ten yotin:

a) maste payîzan bidin ezîzan, şîre bihare bidin neyaran.b) dewe payîzan bidin ezîzan, dewe bihare bidin neyaran.

4179- Me bük anî bi lezûbez me le da rez û pez, sivika male her bûrn ez.

4180- Me C'izîr ava kir, Heso bi ser de zava kir.

170

4181- Me çi se girı tajî derkel.4182- Me çi gol û tembûra me çi gol!4183- Me got !exe, negoı bikuj.4184- Me kere xwe bi ker da, hare ınewij bi ser da.4185- Me rû davc scrûkc dixwaze.4186- Me şem kirine, mane şembelûk.4187- Mebe malxerabo bibe xalxerabo.4188- Meçe şere xal û xwarzîyaıı, neke hewar û gaziyan.4189- Meğer li erd û kaş, nebine xewnen şaş.4190- Meğer li nevvalan, nebin xeyalan.

Varyatueke weha j î hey e: M eğere li cîhe kaş ku nebini xewnen şaş.4191- Megir, ku te giıt bermede, ku te berda, li pey mekeve.4192- Mehbûb ew e ku dil hebandiye.4193- Melikeme milke qadî ye.4194- Mekc û mebîne.4195- Mele çu şaşık da dû.4196- Mele desten xwe nadın mirov le bi deste mirov digiriıı.4197- Mele deyne xwe zû ji bîr dike le deyndareıı xwe ji bîr nake.4198- Mele gu te, îşa zû te.4199- Mele herçiqas nezan be jî Qurana wî keviıı e.4200- Mele her gotiye: Elif û be.4201- Mele jî li ser Qurane şaş dibe.

Wehcı j î dihejin: Mirov caman xwe di Qurane de jî şaş dike.4202- Mele ku xwarin dit, Quran ji bîr dike.4203- Mele sor jî li xwe bike, dile wî reş e.4204- Mele tim dibeje ”elîf û bc” ııabcje ”elîf û he re 7’4205- Mele nexweııdî diğere li nav gundî.4206- Melevan u bask ıı mileıı xwe.4207- Menıir heyfa te, tu miri ji şûn ve kefa te.4208- Mener li ser ava, tu de bilıesilî li çirava.4209- Mepirse tu çeııd salan jîyayî le bipirse tu çawan jîyayî.4210- Mesrefa zede İsraf e.

Li binek deveran di şûna gotina ”îsraf’ de gotina ”hcram” jî dibejin.4211- Meşk meşka gameşan rûne we para dewreşan.4212- Mete du gun pe ve hebuya, de bigotan nıamo.

171

4213- Mey çiqas taze be heza xwe didrîne.4214- Mey û jin, ji siwar re dijmin.4215- Meya kesan li ser destan ji bo seran ne ji bo zikan.4216- Meye nedin keran ker diziriıı.4217- Mcymûn belaş dîlane nakc.4218- Meymûn di çave diya xwe de kifş e.4219- Mezin casus in, biçûk ji wan dihcwisin.

Li herema Lice, ji "hîııbûn” re ”hewsandin” dibejin.4220- Mezin bibe ker di ve ııebe ser.4221- Mezin li malan biçûk li banan.4222- Mezin kir bi nane xwe, har kir berda cane xwe.4223- Mezin melisîn biçûk reqisîn.4224- Mezin mezin gotiye, biçûk jî biçûk.4225- Mezin qedre mezinan dizanin.4226- Mezine male qurme male ye.4227- Mezine nıe bi lom e, xwelî li sere mc bi kom e.4228- Mezine mirov ku qijik be de nikulc mirov jî tim di gû de be.4229- Mezinahiya gund di pehııayiya re de xuya ye.4230- Mezinan şûr avet le biçûkan da dar.4231 - Mczele ker zike gur e.4232- Mejî sivik e û ling çapik e.4233- Mer ava kaniye ye û jin je re sikur e.4234- Mer bi nave xwe teyr bi re fa xwe,

birûsk bi zerqa xwe şer bi lepe xwe.4235- Mer ciwan, jin ciwan, xwelî li xizan.423fı- Mer çem e, jin gol e.4237- Mer di mala xwe de xulam û paşa ye.4238- Mer dîware, der e male ye.4239- Mer ew e ku zengil texe stûye pisîke.4240- Mer cw e ku bibe xwediye gotina xwe.4241- Mer ew e ku birîna xwe bi deste xwe derman bike.4242- Mer ew e ku cila xwc ji ave derxc.4243- Mer ew e ku di rojen qalen giran de serî xwar neke.4244- Mer ew e ku di rojen teng de

li hevale xwe xwedî derbikeve.

172

4245- Mer hene, merik hene.4246- Mer heye sere demdemî û mer hcye sere herdemî.4247- Mer ji neta dimire, ga li ser beran dimire.4248- Mer jine dike xatûn jî û dike darqûn jî.

Varyant eke weha j î heye: Mer jine ezîz jî dike û rezîl jî dike.4249- Mer kanî ye, pîrek birk e

Birk, hewze e. Weha jî d i bej in:a) mer kanî ye jin quleteyn e.b) mer kanî be jin lîç e.

4250- Mer ketine kevvare, jin çûne heware.Çend varyant en din j î hene:

a) mer ketin qumare jin çûn heware.b) meran xwe avetin kevvaran, jin şandin hewaran.

425 l- Mer ku lıeye caman şer u carnan jî rovî ye.4252- Mer li serkar e, jin li bindar e.4253- Mer meran nas dikin, çav çavan qiyas dikin.

Ev jî hema hema wek gotina "mer meran nas dike"ye.4254- Mer meran nas dike, palzûm qûna keran rast dike.4255- Mer mir, Xwede pelav, te danî.4256- Mer ne gulek e ku di ber sere xwe re bikî.4257- Mer pel e pîrek behr e.4258- Mer pîs e ku ker be, çav li der be, bekar be û sera ser be.4259- Mer şûrc xwe bi ser pîreka xwe rc navveşînc.4260- Mer xulame mala xwe, merxas xulame ala xwe.4261- Meran mer dıkuşt Cibo Cır dişûşl.4262- Meranî bezanîn, zanîn be meranî nîvçe ye.4263- Meraniya bezanîn be pîv e, zanîtıa be meranî nîv nîv e.4264- Meranî bexesar nabe.4265- Meranî düve nıasî ye, herkes nikare bigire.4266- Meranî lıeııe, di kevir de ye.4267- Meranî ne di deve tifingc de ye, di sere mirov de ye.4268- Meraniya be birin, comcrdiya be zewac netevv e.

Mirove ku careke birîndaı bibe û bi eşa birine bizanibe, cara duyem dîsa şer bike mer e. Comerdbuna cînsî ya mere czeb jî qebûl nabe. Gotina ”netew'’ tıe qebııl c û derbas nabe.

4269- Mere baş bi şîva pîs qayil nabe.

173

4270- Mere baş ji bav û bira çetir in, ye xerab ji ber dîwar çetir e.4271- Mere baş nanere ne li peş û ne li paş.4272- Mere bebcxt pird be bi ser re derbas nebe.4273- Mere be dıjmın ne mcr e.4274- Mere beker du caran şer dixwaze.4275- Mere be dik kirase be mil ıı baxe be gul yek in.4276- Mere be qcrar dikeve tengasiye, li çave jina xwe dinere.4277- Meıe be sımel û jina be kofî!4278- Mere be xwedî jar dibe, jina be xwedî har dibe.4279- Mere çav i i der û jina xwelîser.4280- Mere çe bi kert her tiştî te.4281- Mere çe bi lepe xwe ye.4282- Mere çe bila li dine be mere pîs bil a para mirine be.4283- Mere çe bi ser nave xwe de te.4284- Mere çe di roja xerab de kifş dibe.

Li hinek deveran di şûna gotina 77kifş” de gotina 77belû” û li hinek deve ran ji, di şûna gotina ”xerab77 de gotina 77teng77 bi kar linin.

4285- Mere çe li paş ye xcrab nameşe.4286- Mere çe li nave xwc te.

Li geiek deverî weha j i di bejin:a) mere çe li denge xwc te.b) mere çe te ser çove.

4287- Mere çe serger e, mere kotî binger e.4288- Mere du jinan dergevatı e.4289- Mere du jinan duru ye.4290- Mere köse bcoxir e.4291- Mere rnale bi eizrne ye, Leşta male teneke ye.4292- Mere mer di bin mineta xelke de namîne.4293- Mere merxas ji dûr ve kifş e.4294- Mere mcrxas nıirov dikuje û dixe göre jî.4295- Mere min çu sefere hat dîsa kere bere.

Weha j î dibejirt: Min mere xwe şand sefere, ji bo merekî çe je dere, çû hat dîsa kere bere.

4296- Mere newerek sînga gewre nabîııe.4297- Mere paşî pîııe bervajî ye.4298- Mere qenc e w e ku tiroziyen tehl dixwe.

174

4299- Mere virek û jina tirek yek in.4300- Merik li qazoxe dixistin, jine kil li neynik dixwcstin.4301- Merik nalek dît, got ”ma se nal û hespeke”.4302- Meri kî Ezîdî hi simeian te naskirin.4303- M eri kî Ezîdî baweriya wî bi sonde yc.4304- M eri kî fcqîr diranen wî di gebole de di şike.

Di şûna gotina ”gebol” de gotina ’pelûl” jî bî kar tînin.4305- Meri kî Kurmanc dibeje; ”razan, gezek nan û kutan.”4306- Merikî Kurmnac dikeve mitala benike çaroxe,

nakeve mitala ııexla şoxe.Next. hevwateya qelend e û şox jî di şûna keçika xweşik de batiye kar anîn.

4307- Merikî Kurmanc du caran bi cılc xwe şa dibe; gava nû dikire u gava kevin dibin.

4308- Merikî xerab çiçika diya xwe gestî ye.4309- Mero bi xwe kero.4310- M.erxas careke dimire, bızdonek her roj.4311- Mcrxasî deh e yek zor û neh jî l'en e.4312- Merxas e w e ku birîna xwe bi deste xwe derman bike.4313- Merxasiya zede ehmcqî ye.4314- Meş be wawik ııabe.4315- Meş dikeve deve vekirî.4316- Meş dizanc ku de di kîjan qule de hingiv hilîne.4317- Meş leqî. gurî peqî.4318- Meş ne tiştek e le madc mirovan li hev dixe.4319- Meş xwe li cîhe rengîn digirc.4320- Mcşa gfı, li gû datîne.4321- Mcvan beri ku rûne mîr e. gava rûnişt csîr e

û dema rabe begzade ye.4322- Mevane bewext ji kîse xwe dixwe.4323- Mevan bi nan û ava vc xwe te.

Weha j î dibejin: Mevan qismete xwe dixwe.4324- Mevan hat yek şııto ye, yek pîjo ye,4325- Mevan lıeye ye gayekî ye kare kî û yc nanekî,4326- Mevan ji mevan ne xweş e,

malxoye rnale ji herduyan ne xweş e.4327- Mevan mevane Xwede ye.

4328- Mcvan xwedîkirin ne kare her kurbavî ye.4329- Mevane seyîdan mahrum bû ji herdû îdan.4330- Mevane xerab careke nan dixwe.

Weha jîdibejin: Mevane derewîn careke nan dixwe.4331- Mevane yeki mevane gundekî ye.4332- Mevano tu ter î an birçî yî?4333- Mihtaee elbe li elbe diğere.4334- Mij û duman e doma gur û roviyaır e.4335- Mıiek sere sed ııewalan dibire.4336- Milete be ziman. wenda ye.

Weha j î dibejin.' Milete be ziman ne tu milet e.4337- Min çi xer dît ji hedere çi bibînim ji kazere.

Cava îınkanen ırıezin û girîng ji deste mirov herin û İlinek kesen din bix vvazin ku mirov li pey hin îınkanen biçıık bigere, w e deme ve got i ne dibejin.

4338- Min deng tıekir, wî şernı tıckir.4339- Min diz herde. cw nıın bemade.4340- Min got "rcç e”. wî got ”keç e."

Wehajî dibejin: Min got "hirç va ye," wî got, ”na, reç va ye."4341 - Min je re eîhe xwe kir war, ew ji min re bû neyar.

W e ha j î dibejin: Cîlıe xwe min je re kir w ar, e w ji min re bıı neyar.4342- Min ji ke re got; "bira" wî ji min re got; "birakuj."4343- Min jin anî ji dûr, ne xurc e û ne tûr.4344- Min kcnge gönye hespe te ker e?4345- Miıı kir. te kir, Şezere nave xwe kir.4346- Min ne dît ne bîhîst, te bi xwe de ınîst.4347- Min ne je ye, ne jî pe ye.4348- Min rocî girt, te îd kir.4349- Min xelk hin kir govende. edî kes deste min nagire.4350- Mir kere qazî, xelk çû teiızî; qazî bi xwe mir, kes pirs nekir.4351- Miraze be dil mîna baxe be gul.

mîna kirase be mil, mîna gaye be cil.4352- Mirek kemasiyen mirov dcrdixe.4353- Mirin beııike sor, zer û spî ye, li ber deriye her kesî ye.4354- Mirin çeka ciııdiyan e, her kes li xwe dike.4355- Mirin çelir e ji xizaniye.

Weha j î dibejin:

176

a) mirin ji fcqiriye çetir e.b) mirin çetir e ji tunebûne.

4356- Mirin hebe le kalbunî û pîrîtî tıınc bc.4357- Mirin hespa boz e, li bcr deriye her kesî ye.

Weha j î dibejin: Mirin bera sor e û li ber deriye herkesî ye.4358- Mirin ji tirşe çetir e.4359- Mirin li ber deriye her kesî ye.4360- Mirin mirin e xire-xir pir gotin e.

Argoya we j î weha dibejin: Mirin mirin e, ev çi xire-xira xire min e.4361- Mirin nabeje "ez tem."4362- Mirin ne hejaye şîne ye.4363- Mirin paqijî ye.4364- Mirina bewcxt, del-dawet.4365- Mirina di ber ele de dawet e.

Weha jî dibejin: Mirina bi ele re dawet e.4366- Mirina bi hevalan re xweş e.4367- Mirina dewlemendan ji bo mela mizgîn e.

mirina xizanan ji bo mela şîn e.4368- Mirina kur, çav kor dike, mirina bira pişte xûz dike.4369- Mirine dibîne bi taye qayîl dibe.4370- Mirî ber bi göre ve dibin, çaven wî li male ye.4371- Mirî bi definkiriııe kar jî bi kirine.4372- Mirî bi giriye venagere.4373- Mirî bi xer be mirîşo bi xwe te.4374- Mirî bi xer be, mela de bi xwe be ser.4375- Mirî bin ax dibe, ji nû de bi xwedî û şax dibe.4376- Mirî dimirin qûnzerîn dibin.

Weha j î dibejin: Mirî dimirin qûn bi hela w dibin.4377- Mirî heye hewce şîne nîne.4378- Mirî hew zanin zindî lıelaw dixwin.4379- Mirî kevire bin bîre ye.4380- Mirî nazivirin le zindî rojeke vedigerin ax û keviren xwe.4381- Mirî ne melun be gor le teng nabe.4382- Mirî tiran nakin.4383- Miriye mezel şeva pcşî mevaıı e,

ya pey re cîran e u ya siseyan gundî ye.

177

4384- Miriye teres gor le teng dibe.4385- Miriyen göre ranabin emele xerab çenabin.4386- Mirîşk çerçî ye, tu qût bidî we de hek bike.

Wehajî dibejin: Mirîşk çerçî ye, tu bidî de tu je bigirî.4387- Mirîşk e bi nail û hevıîşk e.4388- Mirîşk hek dike le qire-qir bi dîk dikeve.

Du varyanten din j î hene:a) mirîşk hek dike û birih bi dîk dikeve.b) mirîşk hed dike, qûna dîk deşe.

4389- Mirîşka birçî di xewa xwe de garis dibîne.4390- Mirîşka cîran li bcr çave cîran dixwiye.4391- Mirîşka ku bi qazc re baz de qûn le diqete.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Mirîşk e, le heken bete dike.4392- Mirîşka reş e, her ıoj nexweş e.4393- Mirîşka xwe ya îro bi gaye sibehe mede.4394- Mirîşke çav li hek a qaze kir, qûna xwe çiraııd.4395- Mirîşke hek kir ji xwe re hevalck çekir.4396- Mirîşke tu kedî yî kovî yî?

Got: Ez hevalen xwe bi sere pistike ve dibînim.4397- Mirov be deng nabe, serdar be zor nabe.

Li hinek deveran ıveha j î dibejin: Bazirgan be deng nabe, mirov be deng nabe, serdar be zor nabe.

4398- Mirov be dost û dijmin nabe.4399- Mirov bi bene xelkc naçe bîre.4400- Mirov bi dijmin e, yek ziman e û yek jin e.4401- Mirov bi doma diıej digihîje mirazan.4402- Mirov bi hişe xwe giran û sivik dibe.4403- Mirov bi ling şiqitî xwe digire

le bi ziman bişiqitî xwe nagire.4404- Mirov bi paşatiye nabe mirov.4405- Mirov bi pirse diçe qurse.

Li hinek deveran weha j î dibejin:a) mirov bi pirse diçe Xurse.b) mirov bi pirse diçe Qerse.

4406- Mirov bi sebre d i here qebre.4407- Mirov bi vverîse her kesî xwe bcrnade bîre.4408- Mirov bi xurtî distîne le bi xurtî nade.

178

4409- Mirov bi zimane xwe te giredan,4410- Mirov bini i re, deyn natnire.4411- Mirov carcke dixape.4412- Mirov cîrane dewlemendan be birçî namîııe.4413- Mirov çar dîvvaran d atine, giliyen mirov tede dimine.4414- Mirov çi biçînc we hiİtine,4415- Mirov çi bıke bi xwe dike.4416- Mirov çi dibine je hin dibe.4417- Mirov çiqas dür be hewqas nûr e.4418- Mirov çiqas dûrî çavan be, hewqas nezîkî rehma Xwede ye.4419- Mirov çiqas kal dibe hewqas dinya pe şerîn dibe.4420- Mirov çiqas mirî dişo e w tiran dike.4421- Mirov çiqas zana be diş a nezaıı e.4422- Mirov çiqas zengin dibe hewqas çikûs dibe.

Weha j î dibejin: Mirov çiqas ter dibe çikûs dibe.4423- Mirov di agire dostan de naşevvite.4424- Mirov dı ber ziyarete de here, dûr û nezîk yek e.4425- Mirov dikare bin çiya vala bike

İe nikaıe xeyseta jine wenda bike.4426- Mirov dikare bistîne ie nikare bi zore bide.4427- Mirov dikare heft sal ji yare diya xwe re beje bavo.4428- Mirov dikare keran bend bike ie nikare meran bend bike.

Li hitıek deveran di şûna gotina "meran” de gotina "jinan” jî dibejin.4429- Mirov dikeyine Xwede dimeyne.4430- Mirov d im i re gıılizerîn dibe.

Li hinek deveran weha j î dibejin.a) mirov dimire qûnzerîn dibe.

b) mirov dimire tirzerm dibe.443 I - Mirov diz be şevereş pir in.4432- Mirov fem neke, eqil qîm nake.4433- Mirov fi rinde be bask û pel e kıı bixwaze de here.4434- Mirov gur nake şivane berxaıı.4435- Mirov lıcne xcbcr didin bi deve xwe

û mirov jî henc xeber didin bi eqile xwe.4436- Mirov hene, merez hene!4437- Mirov heye ye d ilan e, mirov he ye ye zikan e.

179

4438- Mirov hezar sal li dine be rojek mcvane göre ye.4439- Mirov ji axe çcdibe û le vedigere.4440- Mirov ji hespe xelke zû pcya dibe.4441- Mirov ji bo xatire güle siriye dixe baxile.4442- Mirov ji birîna xwe dihewise hekîmiye.4443- Mirov ji her lişlî xe!as dibe le bi mirine bin ax dibe.4444- Mirov ji çi direve ew te peşiya mirov.4445- Mirov ji gıır bitirsc pez xwedî nakc.4446- Mirov ji nasan digîhe xasan.4447- Mirov ji ııeçariye goşte mirîşke dixwe.4448- Mirov ji nive re vegere ne poşman e.4449- Mirov ji qehre dijnıitıc xwe kelek xwe dixwe.4450- Mirov ji vekî re beje: Dîn e, dîn e... de dîn hibe.4451- Mirov kevir davcje kfıçik le ji xwediye vvî fedî dike.

Li hınek deveren Kürdi s tane weha j î d i bejin:Mirov li seyî didc le ji xwedî şcrm dike.

4452- Mirov kevir daveje Birca Belek ne sepeta rcxe.4453- Mirov ku dil bike, çiya kul dike.

Li hinek deveran di şûna çiya de dibejin ”dîwar qul dike.”4454- Mirov li ber tave be de sî xwe bide ser mirov.4455- Mirov li hale yen bin xwe netlere ji xwe razî nabc.3456- Mirov li pey paşe çîrî paşe jî dike.

Weha j î dibejin: Mirov li pey paşa dijmîne paşa dide.4457- Mirov li welatc xwe nabe pcxember.

Wek ku te zatıîn gelek pexember dema doza pexemberiye kirine, hevwe laliyen wan li dij wan derketine, ew mecbur mane û hîcret kirine.Piştre vegeriyane bajare xwe fı li wir bûne pexember.

4458- Mirov iner dike, sere xwe zer dike.Li hinek hereman di şûna "ser" de gotina "zer" bi kar tînin.

4459- Mirov mûyeke jî ji beraz biqusîne dîsa xer e.4460- Mirov nebîne zehmet, tıaxwc nîmet.4461- Mirov ne bi rimekî rinıdar dibe ne bi nanekî naııdar dibe.

Weha j î dibejin: Mirov ne bi nanekî nandar dibe û ne jî bi dengekî dengbej dibe.

4462- Mirov ne çoyekî merxas dibe ne bi nanekî nandar dibe.4463- Mirov nekeve ave soberiye hîn nabe.

180

4464- Mirov nikare bi deste xwe pişta xwe bixrîne.4465- Mirov nikare ji ber mirine rizgar bibe.4466- Mirov piçik piçik diçe ber kuçik.4467- Mirov pîr dibe le dil pîr ııabe.4468- Mirov sed gulî zîwan bi ıışiyek genim dike.4469- Mirov şivan be bila ye günde xwe be.

W e ha jî dibejin: Mirov şivan an jî gavan be, bila ye günde xwe be.4470- Mirov tcvdîran dike, Xweda teqdîran dike.4471- Mirov teyre be per e, difire heta Feynter e.

Feyntcr gunedkî Lice ye û 20-25 kilometre ji navçcya Lice dıır e. Dcma mirov bixwaze beje, ku per û basken mirov tüne, le mirov di dcmeke gelek kurt de dikare, li gelek war û welatan bigere, we deme ve gotine dibeje.

4472- Mirov tiliya xwe neke qula mozan, moz bi mirov ve nadin!4473- Mirov tûk dike tûka xwe danaqurtîne.4474- Mirov zeren xwe di sûka ceh de nafiroşe.4475- Mirovatî germe-gernı dijminatî nerme-tıerm..4476- Miıovek bi hczaran xeyal.4477- Mirove bctal xerabmal e.4478- Mirove be bav, mîna çiyaye be re ye.4479- Mirove be bawer riya wî rast nabe.4480- Mirove bebext döşten wî nîn in.4481- Mirove be de mîna çiyaye be av e.4482- Mirove be esil, ji watı te kare be fesi 1.4483- Mirove be fedî kal û pîr nabe.4484- Mirove be guman bedîn û be îman.4485- Mirove be kemasî tüne ne.4486- Mirove be law, bewar e.

Weha jî dibejin: Mirove be kıır ware wî nîn e.4487- Mirove be nîjad mîna kere pişt kul e.4488- Mirove be pişt e, ne tu tişt e.4489- Mirove be welal teyre be bask e.

Li gelek hereman weha jî dibejin:a) mirove be welat, teyre be per û bask e.b) mirove be war fi rinde be bask e.

4490- Mirove be xwedî beye le male be xwedî tunç.

181

4491- Mirove bindest tim rezîl e.4492- Mirove çavîn pîstir e ji ye şerûdî.4493- Mirove çe biqewrîne mirove xerab bihewîne.4494- Mirove çeyiyan dimiıe li bin deviyan.4495- Mirove çikûs dile wî naçe nane wî,4496- Mirove çilek ter nan naxwc.4497- Mirove derewîn rojekc nane xwe dixwe,4498- Mirove demdemc, hin nıirov e hin ajalc çar sim e.4499- Mirove devvlcmend li hespe siwar dibe,

xwedî ji bîr dike, peya dibe hespe ji bîr dike.4500- Mirove dcngbej timî nave wî bej.4501- Mirove diçe xebate

je re nabejin te çi xwar, dibejin te çi anî?4502- Mirove dit'ire barc vala ye.4503- Mirove dîn naçe ser zîn.4504- Mirove dîn-dînik çi telaşe mal û milk.4505- Mirove eqilsivik tu caran le meke rik.4506- Mirove ledîyok bi kundekî,

pîreke ledîyok bi gutıdckî.Weha j î heye: Merc fedîyok bi kundekî, jina ledîyok bi gundekî.

4507- Mirove har bi kera xwe dikeve.4508- Mirove heııekker je re heye eîh û der.

Ve gotine bi sûffîksa ”-çî” jî dibejin: Mirove henekçî jc re heye eî.4509- Mirove heyf bi ziman û qelema xwe ve kifş dibe.4510- Mirove kerr ava bin kaye ye.4511 - Mirove koçerî je dûr e reneberî.4512- Mirove ku hindik nizanibe, pir jî nizane.4513- Mirove ku ji bo xelke bigirî, heıdu çaven wî kor dibin.4514- Mirove ku ji gur bitirse, dive ji pez nexeydc,4515- Mirove ku ji xwe ıc nexebite

û ji xelke re bixebite paşî para wî poşmanî ye.4516- Mirove ku li xwe miqate nebc, nikare li tu kesî miqate bibe.4517- Mirove ku male xwe ji şerefa xwe mezintir bigire,

heviya qcnciye je meke.4518- Mirove ku ne ji cîns û wclale te be,

je re nebe pir ku di ser te de derbas bibe.4519- Mirove ku nikaribe bi xwe bila li ber dîwaran rûne.

182

4520- Mirove ku teze dewlemend bu Xwede xwe nas nake.Weha j î dibejin: Mirove ku teze dewletî bıı pere je deyn ıneke.

4521- Mirove kurt roje se caran di dile xwe de dibe padişah.4522- Mirove rrıer bi sed û hezar yek in.4523- Mirove mirov, mîna zere veşartî ye.4524- Mirove nenıcrd bibe pir jî bi ser re derbas nebe.4525- Mirove nexebitî mîna gîsna zingargirtî.4526- Mirove ııezan wek defe ye,

deng zeht'je te le hundir vala ye.4527- Mirove ne çavnebar pe re bibe heval.4528- Mirove ne çe bibe pir jî bi ser re derbas mebc.4529- Mirove nelıeq. tîre deq.4530- Mirove ııezan, nevvirekan eamer dike.4531 - Mirove poşman ji ııîve re jî bizivire, ne xcrab e.4532- Mirove qenc ji kîse Xwcde dixwe ye xirab ji kîse xwe.4533- Mirove raketi xwe dispere dîware ketî.4534- Mirove sebirî, debin.4535- Mirove şixulkar gula geş e.

Di şuna gotina şixulkar" de gotina ”xebatkar" jî bi kar tîııiıı.4536- Mirove liısonek ji sîya xwe d i re ve.4537- Mirove tirsonek her dimire ye mer careke.4538- Mirove xerîb kor e.4539- Mirove xizan merd e ye zengin bi kul û derd e.4540- Mirtib birçî dibin, qala nane dawete dikin.

Weha j î dibejin: Mirtib dema birçî dibin, dawet te bîra waıı.4541- Mirtibe zir e, ne li defe ye û ne li zirne ye.4542- Mirtibo bislire!

Got: Tiliya miıı kul e.4543- Misqalek siûd ji sed siware top û tifenge çetir e.4544- Mişk çû sefere pisîk ket kewna bere.4545- Mişk digote keçe: Keça devzer,

te xwar sing û ber, te male ji war kire der.Keçe levegerond: Mişko di ran lıûro, te xwar ter û tûro, te mal ji war kire duro.

4546- Mişk hezar qule wî heııe.4547- Mişk ne tu tişt e, dikeve sîtila dımse dihermîne.

Li İlinek hereman di şûııa "dimse (mot)"de gotina "şîr" bi kar tînın.

183

4548- Mişkek heft kûpan dihermîne.4549- Mişke kor hinge axe bikole, bi ser xwc re daveje.

Weha j î dibejin: Mişk çiqas axe bikole, bi ser sere xwe re daveje.4550- Mitale xwcş lişl e le ebûr pe nabc!4551- Mizgeft çiqas pak be, be kepine nabe.4552- Mîh berxa xwe naeşînc.4553- Mîh bi hirî be de li nav kerî be,

mîh bi şîr be de 1 i cem xwedî be.4554- Mîh bi linge xwc, bizin bi linge xwe, herkes bi kare xwe.

Weha j î dibejin: Mîh bi linge xwe, bizin bi linge xwe, her yek mevaııe emele xwe.

4555- Mîh bûn kavir û kavir jî bûn vir.4556- Mîh diğere berxa xwe dibine.4557- Mîh mirî, şîr firî.

Li hinek deveran di şuna gotina "mirî de gotina ”birî” jî bi kar tînin.4558- Mîh li ser berxa xwe dikale.4559- Mîh pc li berxwe xwe nake.4560- Mîha birçî şîr nade.4561- Mîha kol li strûyan gcrî ji guhen xwe bû.4562- Mîha nedîtî nayc kirîn.4563- Mîha xerîb li rex kerî mexel te.4564- Mîna guran goşt dixwe û mîna melekan xafe dikşîne.4565- Mîr dimire xizaıı (ebdal) dimîne.4566- Mîr gotiye bi mîr ve, cimeta wî ne hesîr ve.4567- Mîr göte diya xwc: Xwezî tişte me neba li dine.

De levegerand: Ku çelek neba gaye cot neba, ku bizin neba de kone reş neba, ku ez nebanı, de mîre wek te neba.

4568- Mîr jî dimire cvdal jî dimire.4569- Mîr muhtace gavan û şûştine jî dibe.4570- Mîr tcrka baz ıı şahîn kir, sîsyang

û tilûr kirine şewirdare xwe.4571- Mîre min heliz bûrî.4572- Mîxo çû, rîxo hat.4573- Mîza mişk jî ji aş re kar e.4574- Morîka bi qul bi etar re namîne.4575- Mu bi mîı rîh çedibe.4576- Mûş xweş Mûş e, li pişta we Alqûş e.

184

N

4577- Nabejin ke kir, dıbejin ke got.4578- Naçe meran, diçe tevr û beran.4579- Naçim heware naxwim savare.4580- Nagehîje ba çcm derpeye xwe derdixe.4581- Nalbendan kıtıel nal dikir,

kevjale gol: Ev e linge min jî.4582- Nalbend baş mîroyan nal dike,4583- Namirinı tîre pe re dimirim bi gotina pe rc.4584- Namus c ne bcxdenûs e!4585- Namus ji mer re jchr ji mar re.4586- Namus ket iye kundire, e w jî tunç.4587- Namûs nema bi meran re,

sir nema bi şexan re,jehr nema bi maran re.

4588- Namus û xîrct ne bi peran e.4589- Namusa mer, jin xwcdî dike.4590- Namıısa gund nave gund e.4591- Namûse avetiııe ba kûçikan, kûçikan ew ııcxwariye.

Weha j î dibejin: Xîrete avetiııa ba seyan, se cw nexwerine.4592- Nan bi nan e, çi minet li gavan e.4593- Nan bi xwe, xwe bı tehm.4594- Nan bide nandaıan, deyn bide deyndaran,

le rû nede bebawer ıı dil nede neyaran.4595- Nan bixwe bi ave, hilneyîne mineta bave,4596- Nan bixwc parî pari şorbe bixwe lıeta dıkarî.4597- Nan bixwın bi qinyat, jin bixwazin bi kok û binyat.4598- Nan hebe, dew tüne, dew hebe nan tüne,

herdu hebin ez ne li male me.4599- Nan ji bo hcnıû nefsî ye, çek ne ya hemti kesî ye.

Çek, di wateya kine de ye,4600- Nan ji çöle av ji gole.4601- Nan ji Qurane peşdetir e.4602- Nan li cem birçiyan namîne.

185

4603- Nan li ser çoke ye û çav li xclke ye.4604- Nan mirov ra jî dike û wenda jî dike.4605- Nan padîşah, goşt wezîr yen din kizîr-mizîr.4606- Nan pir, pîvaz pir, gclo çima mir?4607- Nan û dew taştiya derew.4608- Nan û dewe mirov ji qeliya xelke çetir e.4609- Nan û gayek di çave rnirove rnerd de yek e.

Weha j î dibejin: Nan û gayek li cem ınirove rnerd yek e.4610- Nan û jajî xwarina ta jî.4611- Nan û mast xwarina rast, nan û dew xwarina derew.

Li İlinek hereman di şuna gotina “xwarine” de gotina “taşte” jî bi kar tînin.4612- Nan û pîvaz xurcka birçiyan.

Weha j î di bejin: Nan û pîvaz, ııcxweşî û çavrcşî.4613- Nan winda nabe.4614- Nan xwar, pişt re kcr di şifre re kir.4615- Naneke hazir e pchtî, hejavî deh giriken hevîr e.4616- Naneke helal çetir e ji gayekî heram.4617- Nane bexwe dixwe û tiren şor dike.4618- Nane bcked heram e.4619- Nane bi nıinet tıaye xwarin.4620- Nane bide nanpejan bil a naneke te zede be.4621- Nane cehîn dixwe, tiren pola dikin.

Ev j î wek ve gotine ye: Nane bexwe dixwe û tiren şor dike.4622- Nane cch şfına nane genim nagire.4623- Nane evare bihele sibe, şuxile evare nehele sibe.4624- Nane garisî ne tu nan e, malik bearvan e.

Wek: Nane garis ne tu nan e, Ic kes nabeje ev mal be arvan e.4625- Nane genim li l'eqîran naye.4626- Nane germ, zike çerm û mevane beşcrm, herse yek in.4627- Nane İsa dixwe, selavvalan li ser Musa tîne.4628- Nane kemeqilan tim di zike bi eqilan de ne.4629- Nane ku kerî bu edî hev nagire.4630- Nane melan pahtî ye.

Yanî mesleke melan heyc û ew birçî û tazî namînin.4631- Nane meran li meran qerz e.

Weha j î dibejin: Nane meran li ser meran deyıı e.4632- Nane mın dixwe, le paleyiya xelke dike.

186

4633- Nane mirovan li rûye mirovan Le xwarin.4634- Nane necûti naçe xware.4635- Nane nemerdan nexwe bila tu ji birçînan bimirî.

Weha j î dibejin: Nane nemerdan naye xwarin.4636- Nane nekeran nine.4637- Nane ııerm e zike çerm e, Siltoke beş emi e.4638- Nane nexwarî bi deste zalim d içe.4639- Nane paşa dixwin bi sere gavaıı sond dixwin.4640- Nane patî wek sultane ser textî.4641- Nane rastaıı, çaven xwaran.4642- Nane Romiyan li ser kaboken wan e.

Tirk be bext in û bi wan bawerî nabe. Li hinek hereman di şuna gotina “kabok” de gotina “çong” jî dibejin.

4643- Nane sele durû ye.4644- Nane sevviyan kor c.4645- Nane x\ve bixwc bi ave bila minet neve.

Weha j î dibejin: Nane xwe dixwim bi ave, rnineta kesî nıin nave,4646- Nane xwe neke türe kese ku ew bibînî de tu birçî bimînî.4647- Nane xwe ye cehîn, bi nane xelke ye genimin mede.

Varyant eke weha j î heye: Gol ika xwe bi gaye xelke mede.4648- Nane xwe ye hişk bixwe, ji qeliya xelke çetir e.

Weha j î heye: Xweliya ber are mirov ji qeliya axa û began çetir e.4649- Nane xwc dixwim 1c şîret li xclke dikim.4650- Nane yeke bi ave de çû got; bila xera bave min be.

Weha j î dibejin: Nane merike Kurmanc li ber ave çû, got: bila xcra de û bave min be.

4651- Nane yeki nebû, pîvaz kirîbû.4652- Nanpcj birçi yc terzi tazî ye.4653- Nav giran e, bajar weran e.

Li yelek deveran weha j î dibejin:a) nav giran e le war weran e.b) nav giran, mal weran e.

4654- Nav heye le hüner tüne ye.4655- Nav naviya namus di dera de cenciya.4656- Nav pale ye le das şıkestî ye.4657- Navbera dil û dil riyeke diıej e.4658- Nave bira Tacdîn e him dîn e him derewîn e..

187

4659- Nave eqil gclo ye.“Gelo” di rezima kurdî de peyvckc pirsyariye. Bi fikrandine mirov dibe xwediye plan û proje. Ji her ve yeke jî dibejin, ku “nave eqil gelo ye.”

4660- Nave gund namûsa gund e.Weha j î dibejin: Nave gund rûmeta gund e.

4661- Nave gur bi rûtî derkctiye le rovî dinyaye xcrab kiriye.4662- Nave jine Dînanok di mal de tüne aıvanok.

Weiuı j î dibejin: Dew tüne firbike le li hcspc siwar dibe çir dike.4663- Nave male, yek bûka male xerab dike,

yek pevane berdcrî û yek jî xulame male.4664- Nave mere we paşa, naıı di male de time

dide çûpikan toza aşa.4665- Nave mirine ne xweş e le zû bclav dibe.4666- Nave Xwede lıeye le ew bi xwe li nave tuııe ye.4667- Navtedan ji meraniye çetir e.4668- Nazir e xwediyc para hazir e.4669- Ne adar e ne nîsan e; roja Fcqiye Teyran e.4670- Ne aş û ne çeqçeqo.4671- Ne bi berxî ter şer vexwar ne bi kavin ter giya xwar.4672- Ne bi duan bûnıe ku bi nifiran bimirim.4673- Ne ber ger bike, ne jî beran xcr bike.

Ji “kevir” re “ber” dibejin. Weha jîdibejin:Ne bera gerke û ne berana xcrke.

4674- Ne bi ewre gurgurî û ne bı meıe zirzirî.4675- Ne bi male hela hela ne bi zaroken şex û mela.4676- Ne bi golikî ter giya xwar û ne bi gayîtî ter kizin xwar.4677- Ne bi kerî defe te û ne bi kerî zirne te.4678- Ne bi leze ne bi beze, kes nagihîje tu miraze.4679- Ne bi tîktik û tirez e, bi cîh û bi pez e.4680- Ne bi we heke û ne jî bi wc qidqidke!4681 - Ne bi xewne şevan û ne bi nihte dînan.4682- Ne bide dînan fı ne bike dînan.4683- No bide min û ne bide niye min,

Weha j î dibejin: Ne bide min û ne jî tiliya xwe bike çave min.4684- Ne çira ber koran û ne dehola ber keran.4685- Ne dar e û ne bizmar e.4686- Ne dengbcje bi zirne re û ne peyaye bi sivvaran re.

188

4687- Ne dijmine xcraban bin. dijmine xerabiye bin!4688- Ne distrînc û ne ditewîne.

Weha j t dibejin: Ne dikene ku em pe rc bikenin û ne digirî ku em pe re bigirîn.

4689- Nc dixwe ne dide lıevalan, geni dike û daveje newalan.4690- Ne dixwim nane te nc dajom kere te.

Ç'end varyant en din j î he ne:a) ne dixwim savare ne diçirn heware,b) ne dixwim gilyaza ne didim hevraz.a. e) ne dixwim virika te ne dajom horika te.

4691- Ne dixwim savare û ne diçim Iıewarc.4692- Ne doste fiieh û ne hespe qule.4693- Nc dûrî zan an here ne nez.îkî dînan were.4694- Ne ew e ne ev e, keşk biraye dew e.4695- Ne ela be serî nc şivane bekerî û ne mala du derî.4696- Ne fen e, ev çi dar û ben e?4697- Ne feqîrc bilir ne zengine diz ne maqule derewîn.

“Bitir” dı wateya qure, fehş û pozbiiindî de batiye bi kar anîn.4698- Ne feqîr ne zengin bi cömerdi rûne li ser zîn.4699- Ne gaye m in li garane ye ne galgala nane gaven dikim.4700- Ne golike bimijîne, ne jî xesûye bikujînc.4701- Nc günde berez ne kone bepez ne mere bibeje. “ez û ez.”4702- Ne gur bibine ne jî qulîwcla bixwîne.

Dema mirov nexwazc kese bibine an jî pe re tekili dayîne, wc deme ve gotiııe dibejin, Musilman di şıina gotina “gur”dc gotina “şeytan” an “iblis” bi kar tinin.

4703- Ne gurgura ezmanaıı û ne xire-xira meran.4704- Nc gu ye û ne rîx e, kul li herduyan bûye.4705- Ne her tişte ku biçirse zer e.4706- Ne hesil çav û kıldan e, hesil duhel û badan e.

Weha j î dibejin: Mebest ne çav kildan e mebest duhel badan e.4707- Ne lıiyûşkir ne çiyûş kir, hat hazir ti ber çiyûş kir.4708- Nc Isa li me dibe xwedî û ne Musa li me dibe xwedî.4709- Ne gir e ne bîr e.4710- Ne gotitıeıı xweş û nc jî paşe tiren reş.

Li herema Serhede \veha dibejin: Ne giliyetı xweş û ne jî tiren reş.4711 - Ne her mer mer e û ne her jin jin e.

189

4712- Ne hewqas şerîıı be ku tc daqurtînin û ne hewqas tehl be ku le biterqenin.

4713- Ne him e û nc gum e.4714- Ne ji fesadan be gur û mîh de bi hev re bijîn.

Di şûna gotina “bijîn” de gotina “biçerin” bi kar tînin.4715- Ne ji koran ji nankoran

ne ji berûyan ne ji dûruyanne ji xcraban le ji şîrheraman bitirsin.

4716- Ne ji maleke ne le ji rewşekc ne.4717- Ne ji maneyan bûya de rovî li sûkan bigeriyan.4718- Ne ji me jar dibe û ne ji me bar dibe.4719- Ne ji min be nc ji te be de xanî û mal xerabe be.4720- Ne jina belaş ne xulame bemaeş û ne jî erde kaş.4721- Ne jina ptirl ne mere zilııt.

Weha j î dibejin: Ne jina bi pirç ne mere köse.4722- Nc jina kenokî û ne mere şermokî.

Weha j î dibejin: Ne jina korckî û ne mere pitpitokî.4723- Ne jina parî rind ne mevanc mal li gund

û ne belengaze pozbilind.4724- Ne jina pîr ııe melıîra be sîr û ne peza be şîr.4725- Ne jina xewar ne mere tiral.4726- Ne jincn bi derman û ne jî meren bi devgiredan.4727- Ne ker ket ne hîz dirî.4728- Ne ker te ber bar nc bar le ber ker.4729- Ne ker li garan c û ne pirsyar li gavan e!

Li binek deveran di şuna gotina “pirsyar” de, gotina “hesab” jî dibejin.4730- Ne kere min e û ne gaye te ye.4731- Ne ker e ne ber e, tev diçc ji xelke re.4732- Ne kif-kifa nefî û ne çip-çipa dolabe.4733- Ne ji koran bûya de kewan lıelinen xwe

li ser kolan u riyan çebikiraıı.4734- Ne kutana pîran ıı ne xwarina sîran.4735- Nc kûçik bibîne û ne jî riya xwe biguhrîne.4736- Ne lawe bi tiştan nc mere bı kaxez û niviştan.4737- Ne li goristaııa razc û ne xewnan bibîne.

Weha j î dibejin: Ne li nevvala kûr radizim û nc xewen xerab dibînim.4738- Ne li nıino nc li ber kûçe mino.

190

4739- Nc li şîne ne şahîye.4740- Ne ırıale çebike ji lawe baş re û ne jî çebike ji lawe xerab re.4741- Ne ırıale pir ne gerdena stûr.4742- Ne malc pir ne derde giran.4743- Ne male pir û ne zaroken bexer.4744- Ne meşan ji xwe difrîne û ne ji hevalan.4745- Ne mewijan peş inin bike û ne tinazan bi min bike.4746- Ne mirove bebiryar û ne rewiye bcheval.4747- Nc mişke terezîne ne berxa li ber bizine

û ne mere li ber gotina jine.4748- Ne nane deriyan û ne dewe ji kerıyan.4749- Ne pîre baş kir li ser gonî rûnişt

ne jî gonî başkir di pîre re çû.4750- Ne pîvaz xwar û ne dev şewitî.4751 - Nc sala du bibar û ne jî pîra bi guhar.4752- Ne sola teng û ne mala bedeng.4753- Ne sora ber agiran ne rinda ber çinin.

Weha j î dibejin: Ne suren ber agiran ne finda li ber çiran.4754- Ne şerm e ku tu şaşa bû, şemı e ku tu şaş bimîııî.4755- Ne şen dike û ne jî xerabe dike.

Du varyant en weha j î dibejin:a) ne xan dike û ne jî xerabe dike.b) je ne xan çedibe û ne jî hemanı.

4756- Nc şîrîn be ku xelk te bixwe ne tehl be ku xelk tc baveje.4757- Ne şîş bişewite û ne jî kebab.4758- Ne tîr e û ne tehl e.4759- Ne xema we ye ne dema we ye,

qirçe qirça benîşte we ye, çeleka sor qelende we ye.Li hinek deveran weha j î dibejin: Ne xema min e ne dema min e, qirçeqirça benîşte min e.

4760- Ne xer li mişarc ne bereket li xiyare.4761- Ne xizane bi lir ne dewlemende diz û ne mchqûle derewîn.4762- Ne xizane pozbilind, nc mevane mal li gund

û ne ye ku di civate de dibeje “jina min rind.”4763- Ne xir e ne cir e, ev çi vir e?4764- Ne xox dar e ne keç war e nc adar bihar e.4765- Ne xwar ne da hevalan, genî kir û avet ncwalan.

191

4766- Nc xwczî bi wî sere ku ii dû rovî dere.4767- Ne ya xwe ye û ne ya hevalan e,

Revani ya bîsi û pene mala ne.4768- Ne zivistana be berf û ne jî havına be tav.4769- Nebe qal, nabe mal.4770- Nebeje Brcban merhaba, heync wc birîn li ser kürk û eba.4771- Nebeje ez nizanim, bike tu bizaııî.4772- Nebeje tu kî hû. beje ııifıa tu kî yî?4773- Nebeje xweş tişt e. beje xweş xuya ye.4774- Ncbînim behra be gemî, nebînim însane denıdeml.4775- Nebînim ela be serî, nebînim çiyaye be kerî.4776- Neçe wî derî ku kese te le nebe.4777- Nede du heta ker negihe stû.4778- Nede .ser Revire be bin,

neçe peşiya mirove demdemî.4779- Nede tû û nede rû.4780- Nefs babet e. eil nöbet e.4781- Nefs beje goşt, tu beje hoşt.4782- Nefs îblîs e.

Nefs mirov ji ser re dibe. Dive nıirov nefs a xwe gem bike.4783- Nefs mirov dibe helake.4784- Nefsa bilind mirov tıizinı dike,

nefsa tıizinı mirov bilind dike.4785- Nefsa bireî xwe daveje ser sela sor.4786- Nefsa kal û pîran tenik e.4787- Nelıeqî palasa ker e, kes tıaveje ser xwe re.4788- Nehînkeran hîn meke ku te hîn kir ji bîr meke.4789- Nekero dil kesero.4790- Nekes, nekevin ser kes, bikevin ser kes, edî nabejin “bes!”4791- Nemeran ııajon, meran bajotı de tıemer bibin mer.4792- Nenere li çave nıin e şaş, binere li bexte min e baş.

Weha j î dibejin: Ncncr li korahiya çave min, binere li bextc nıin.4793- Nenere li esle min binere li nav û denge min.4794- Nîve hezarî pene sed e bila ew jî tüne be.4795- Neqeba lıeram mala mirov e.4796- Ncwal ccwiyen çiya ne.

192

4797- Newal xalî ye, rovî walî ye.4798- Nevvalen kür be av nabiıı.4799- Newroz eceb roj.4800- Nexweş e, xwariıı pe xweş e.

Weha j î dibejin: Nex\veş e, parî pe xweş e.4801- Nex\veşc bi xer, hekim bi xwe te cem.4802- Nexweşe bexwedî. dcrmane wî mirin e.4803- Nexweşe me helak e, tûrc nan ji ber serî rake,

hela sibe ne nan û ne pariyek e.Li hinek cihan weha j î dibejin: Ncxwcşc me nale nal e, türe nan ber serî dake, hela sibe pariye betal tıake.

4804- Nexweşan neşîııe hinaran.4805- Nex\veşe parî xweş e.

Varvanteke weha j î heye: Nexweşe tişten xweş e.4800- Ney ar bi hale neyar tıizane,4807- Neyar tu carî nabe yar.4808- Neyare bav an nabin doste lawan.4809- Neyare bi eqi 1 ji doste beeqil getir e.4810- Ncyartiya mirovatî, girantir e, ji derde kotîtî.

Weha j î dibejin: Ncyartiya xwdiyan girantir e ji derde kotiyan.4811- Neyartî ye beminetî ye.4812- Neyine sere kese kcsa de binin sere pise pisan.

Weha dibejin: Ncke sere kese kesan, bira neye sere pise pisan.4813- Neyîn ji bere hişktir e.4814- Ncynik eyba mirov nişan d ide.4815- Neynûk û goşt ji hev nabin.4816- Neynıık ııaye ji cefe, par ııayc ji şefe.4817- Nezane ne guhdar, derde wî ye derdek bederman.4818- Nezanî binere cîranî.4819- Nezanî ji zora zaliman xerabtir e.4820- Nezanî rehetıya canî.4821- Nezanî ne eyb e le hînnebiın eyb e.4822- Nezer keviran hûr dike.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Nezer kevir belav dike.4823- Ncçîrvan dİ xewne de neçîre dibine.4824- Ncçîrvan kcwc xwc di mije de bernade.4825- Neeîrvan neçîra xwe nas dike.

193

4826- Nerî bi sekwata ji tehta nakevin.4827- Ncrî neminin, dibejin gîsko “belo belo."3828- Meriye be pez,

mirtibe be saz,jajiya be pîvaz herse yek in.

4829- Nifireıı de û bavan tewş naçin.Li binek deveran weha j î dibejin:

a) n i fi re de li ewlad naqewimc,b) nifîre de li kur nagire.

4830- Nikarîbûn rchetiya can e.Vartanteke weha j î beye: Nezanî rehetiya can e, Ji bo ew kese zexel û kone te gotin.

4831- Nikarc bi kere d i beze kurtane.4832- Nikare pelCılke ji xwc re çeke,

jajerûnke ji hevala xwc çedike.4833- Nikare yeke dibcjc “du werin.”4834- Nimeja Kurdan ne ibadet e, cdct e.4835- Nivişta be tişt xwediye xwc kuşl.4836- Nivişt çekir ji qîze re, gû herikî bi mîze re.4837- Nizane kî miriye, dibeje “hevlo birayo."4838- Nine bixwe nan û jajî, xwedî dike tûl û tajî.

Wek gotina: “Dew tüne lir ke, li hespe siwar dibe çir dike."4839- Mir ji aliye gaye qelb ve xwar dibe.

Li binek deveran weha j î dibejin:a) xeta xwar ji gaye pir e.b) nîr ji aliye pir ve xwar dibe.

4840- Nisan e, bûka salan e.4841- Nisan e, çipik bi kîsan e.

Li Kurdistane di meha nişane de ji bo zcvvîyan heweedariyeke mezin bi barane hcye. Heger baran nebara kiştûkal (ziret) tekdiçe. Weha jî dibe­jin: Nisan e dilopa barane bi kîsan e. Yani dilop bi kîseke zer e.

4842- Nisan e, dew li kîsan e, li cem kotî û pîsan e.Weha j î dibejin: Nisan e, dew li kîsan e, deri hemû kotî û pîsan e.

4843- Nîska pire nadim birinca mire.4844- Nişana barane ba ye û nişana mirine jî ta ye.4845- Nîştîman bi çek te girtiıı û bi çek te stendin.4846- Nîv mcla dîn wenda kir, nîv hakim can wenda kir.

Weha j î dibejin: Nîv bekim can der dide, nîv îlm dîn der dide.

194

4847- Nîvc hezarî penesed e.Dema mirov bixwaze beje ku li ser meseleyckc dûr û direj mefikire, htir û kûr hesab û kîtab neke, we deme weha dibejin.

4848- Nîve miriye mezelan, mirine ji nczeran.4849- Nîvî je meke hevî.4850- Nîvkare sale yekî ka bir, yeki ga bir.4851- Nok çu bajer bil leblebû.

Dema kcsckî li herema xwe beqîmet û behurmet be û ew here xerîbiyc fort û pcsne xwe bide, we deme ve gotine dibejin. Mirov çi be, li her derî e w c.

4852- Noke ıadibe ser kökeLi hinek heremen Kurdistane weha j i dibejin:

a) noke heri li köke.b) noke de be li köke.

4853- Nû batin, kevn xelat in.Li hinek hereman weha j î dibejin: Nû hatin kevn hilalin.

4854- Nûmalan rahiştin koremaran, gotin:Ev e werîse şahran, em de mala xwe pebigihînin kevnemalan.

195

o

4855- Oda belek nan le tunç le av le gelek.4856- Ode nabe be nan û rûn, avahî nabe be stûn,

can nabe be xwîn û kar nabe be dijûn.4857- Ödeyen kcvn rabûn, çayxane xuya bûn.4858- Ol û bavveıiya birçiyan tüne.4859- Ol û îman e, îro Ezdî ye û sibche Musilman e.4860- Omcrî ye. bi mewij û tirî ye.

Omerî. li herema Merdîne navc eşîr û heıemeke ye.4861- Orspî nabe rûspî!4862- Ose maldawo û Şeweşo ma!avawo!

196

p

4863- Padîşah dive wek nave xwe rabc û rûne.4864- Padîşahe bebext. ket ji text.4865- Pak! ji îmane ye.

Weha jî dibejin: Paqijî ku beye ji îmane ye.4866- Pak! ku heye pir dirnîne.4867- Pale qels e becet das e.4868- Paleyc xerab dase digııhere.

Li binek hereman weha jî dibejin: Pale xerab das û tar vedişere.4869- Paniya mirov ne be xwîn, li ser mirov nakin şîn.4870- Par mirdî, perar mirdî, kefen zerdî, îsal d i be jî “şîıdî birdî.”

Weha j î dibejin: Par mirdî, perar mirdî. kefen zerdî, ji nû ve îsal dibej “şîrdî birdî."

4871- Para ferad pe re tir hat.4872- Para gerokan çû ber babîsokan.4873- Para mayî ji zalim re mayî.4874- Pare para dikin, xweşmer geza li bera dikin.4875- Parî bi fede ne dawî bi serhevde ne.4876- Pariya gerokan xwar pîsokan.4877- Pariya mezin gewriyc didrîne.

Lı binek cîhan weha j î dibejin: Pariya mezin gewriye naqelşîne.4878- Pariya mezin bixwe le gotina mezin neke!

Berjîradî weha dibejin: Pariya gir bixwe, şore gir meke.4879- Pariya xwe necûyî tu nikarî daqurtînî.4880- Pariya xweş bide mirove xwe û zare xweş bide dijmine xwe.4881 - Pariyeke xweş heja ye gayekî reş.4882- Pariye bixwe û nane bide lıevale xwe.4883- Pariye bixwe û nane bilînc.4884- Pariyetı ji deve xwe mezintir mexwe.4885- Pars bi parse çû Qcrse.4886- Pars heye derd tüne ye.4887- Pars ji parsekan nabe.4888- Parsek e bi şûr ıı qetek e.

Weha j î dibejin: Parsek e û bi dar û qetek e.

197

4889- Paş de anî manî peş de korpoşmanî.4890- Paşe re mayı paşiye re dimîne.4891 - Paşe tu goşe bi ser Mûşe de tînî xware.4892- Paxir zer e le ne zer e.

Wehajî dibejin: Paxir nabe zer.4893- Payîz bi nîşan e çaxe dawctan e.4894- Pay iz hat berîka feqîr diriya.4895- Payîz vala bun kodik û dîz.4896- Payîze girtiye waran pel divveşin ji dar û jaran.4897- Payîze göte çiya “bila rewî ne rawestin li ser riya.”4898- Payîze li me kir gazî dar man rût û tazı.4899- Payîzoken me ji stranen xelke çetir in.4900- Pela spî ji qelema reş çetir e.4901- Pelen dare, daıe dixemilîne.4902- Pelen daren i'eqîran li bin gulı e.

Weha j î dibejin: Feqîr li şove çû dare titûn di qûne çû.4903- Pelen sıran bidin pîran.4904- Pembû û agir hev didizin.4905- Pembûye we di hcbanc zer de

zivistan çû û bihar hat bi ser de.4906- Perde rûye mirov se ne: Yek ya ave ye, yek ya xwîne ye

yek jî ya namûse ye; ku herdııyen peşîn çirîn tişt nabe, le namûse çare le nabe.

4907- Pera naveje berîka gedan de hczarî bîne sedan.4908- Pere bide bela b i kire.4909- Pere di kuleka xanî re nayen.4910- Pere hebe helaw mişe ye.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Pere hebe helaw pir e.4911- Pere mere pişta mirov e.4912- Pere, pere tîne.4913- Pere qireja destan e.

Weha j î dibejin: Pere gemara destan e.4914- Pere xulamckî qene e le axayekî xerab e.4915- Pere xwe li peran digirin.4916- Pere ke hebe gotiıı ya wî ye û nave wî beye.4917- Peren te hebin be vvan mere çöle.

198

4918- Pero here û were wek kero.4919- Pertalfiroş tazı ne aşvan birçî ne.4920- Pesne çayire mede le pesnc giyaye xwe ye lodkirî bide.4921- Pey a bi peya re pîrek bi pîrek re.4922- Peyaye fedîkok bi kundekî pîreke fedîkok bi gundekî.

Li gor edeten Kurdan en kevn, peyaye ku fedî bike ıûmeta wî tüne, jina ku fedî bike, rûmeta we pir e. Di şuna gotina “peya” de gotina “mer” jî bi kar tînin.

4923- Peyva li ıû guneh efû.4924- Peyva pir ji merike ehmeq re ye.4925- Pez bimîne ya gur dixwe ya diz dibe.4926- Pez tüne le rûn difiroşc.

bv gotin jî wek gotina ku “dew tüne firke le li hcspe siwar dibe çir dike” ye.4927- Peza bi tene gur dixwe.4928- Peza külek û bizina mûçek rastî hev ten.4929- Peza sitewr naye dotin, dûr erzan naye firotin.4930- Peze be şivan an gur dixwe an diz dibe.

Weha j î dibejin: Peze be xwedî, gur de bixwin.4931- Peze be şivan an taşte an firavîn an jî şîv e.4932- Peze be şivan, şivane be se, ew dibe malxerabî.4933- Peze goşl male kere ye.4934- Peze ner ji bo ker.4935- Pe li agir meke piye xwe birîn neke.4936- Pe li dela kûçikan neke bila neyen te.4937- Pe li mare razayî meke.4938- Pe li min nexe gotin ji deve min demexe.

Weha j î dibejin: Pe li min nexe, giliyan ji deve min dernexe.4939- Pela ave bi hale kevir giriya.4940- Peia bihurî vcnagere.4941- Pela çûyî mede dûyî.4942- Pcle ez birim pele şelû jî de yen din bibin.49743- Pelen ave naven hejmare.4944- Pelen ava rcvvan xurtir in ji pelen deryan.4945- Pelen mayî ji yen borî pirtir in.4946- Pene tilî nabin yek.4947- Pencî salan mihacerlî ne saleke neyartî.

199

4948- Peş li roje nayc girtin.4949- Peşî bicû paşe daqurtîne.4950- Peşî bixwe paşe bişikrîne.4951- Peşî bil'ikıre. piştre bikire.4952- Peşî bifroşe, paşe bistîne.4953- Peşî can paşe canan.4954- Peşî derziye di xwe re bike û piştre şûjine di xelke re bike.4955- Peşî eçî dike (ledixe) û paşe maçı dike.4956- Peşî hespe bikire piştre al'ir çeke.4957- Peşî ji cîrarıe xwe re bixwaze pişt re ji xwe re.4958- Peşî ji hevale xwe re bixwaze, pişt re ji xwe re.4959- Peşî ji me re paşî ji we re.4960- Peşî li xwe guhdar bike paşe derxe û dîyar bike.4961- Peşî ne bi ıeşî ne paşî ne bawî ne.4962- Peşî xweş dike û paşî reş dike.

Weha j î di bejin: Peşî xweş dike dawî reş dike.4963- Peşiyan tiştekî ji paşiyan re nehiştine.4964- Pexember ji bo cane xwe dua dike.4965- Piç bi piç diçe kuç.

Weha j î dibejin: Piçik piçik çû bine kuçik.4966- Pir gotin ciğer setin.4967- Pir in hevale xwarinc kem in hevale kirine.4968- Pira Batmane, Medresa Gomeydane,

mizgefta Hîzane xerab nabin heta axire zemane.4969- Piranî garanî ye.4970- Piranî malvveranî.4971- Piranî viranî.4972- Piraniye zora meraniyc biriye.

Weha j î dibejin: Piranî meraniye betal dike.4973- Pirbûn ji hindikayiye çedibe.4974- Piıs pirse tîne.4975- Pirs xwestına dilan e nezanî şerma meran e.4976- Pirsa xwe bipeje û paşe bibeje.4977- Pirsa xerab pc se put hingiv naye xwarin.4978- Pirsa yekî dike yan li ser xaniyaır yan li ber deriyan.4979- Pirse bike ji ciwanen gerok û ji kale zemanan.

200

4980- Pirse ji yekî meke ku pirs ji eqıle wî mezintir be.4981- Pirsen ne pak bi zû digijîne cîh.4982- Pirsen peşiyan, benden şîrete ne.4983- Pirsen peşiyan nexşen koçeran in.

Koçer nexşcn lıerî baş û xweristî dikin. Ji ber ve yeke qînıeta nexşen koçeran heye. Golinen peşiyan jî wck wan bi qîmet û bi rûmet in.

4984- Pirskirin ne şerm e, nezatıî şerm e.4985- Pisîk di hewla rihe xwc de şer e.4986- Pisîk di sibate de bengî dibin.4987- Pisîk ne li male ye mişk Evdirehman e.4988- Pisîk û mişk nabin xwişk.4989- Pisîka bi esil mirare xwe nîşan nade.4990- Pisîka ku mast birjîne ji dûr ve dîyar e.4991- Pisîke çawa bavejî dîsa ew li ser lingen xwe disekine.

Weha j î dibejin: Pisîke çawa bavejî dîsa ew li ser lepeıı xwe radiweste.4992- Pişmanı, dotmame ji ser pişta hespe peya dike.4993- Pişkul çûye bajer bûye leblebû.

Ev ji bo ew kesen qure û beesil te gotin. Kesen ku biçûk in xwe mezin dihesibînin û yen ku xwe înkar dikin.

4994- Pişt bi dijmin û zivistane naye giredan.4995- Pişt bi kesen durû nave giredan.4996- Pişt bi meran naye giredan.4997- Pişta xwe bide çiyayekî asî an merekî çe.4998- Pişta xwe bi deste xwe nexurînî xurka we naşike.4999- Piştî barane kere cil neke.5000- Piştî her ketinek rabûnek heye.5001- Piştî her şerî aştî heye.5002- Piştî ku tu nabî gul xelk te bîhn bike, mebe strî li ser riyan.5003- Piştî mirine çavkulînî nîne.5004- Piştî padîşa bave padîşa jî dibejin.5005- Piştî pel çû xwe maveje dfı.5006- Piştî tariye ronahî ye.5007- Piştî tengahiye firehî ye.5008- Piştî tire he kezîkurc.

Li hinek deveran weha jî dibejin: Piştî tire nûka kezîkure.5009- Pişrûka mirovan ji dane xelke çetir e.

201

Li hinek devererı Kurdistane weha j î dibejin:a) şorbeya mirov a pelîrî ji savara xelke çetir e.b) nan û dewe mirov ji qeliya xelke çetir e.

5010- Pir zanayo piıxesiryo.50 i 1- Pîhnan ii min mexe, gotinan ji deve min dernexe.5012- Pîr baş e li cîhe xwe,

ciwan baş e li cîhc xwe.5013- Pîr bike le ji bîr meke.5014- Pîr bi carekc nabe qehpik.

Wehajî dibejin: Pîr bi caneke hîz nabe.5015- Pîr bi nimej be, roj direj e.

Varyanteke weha j î beye: Pir bi nimej be în pir in.5016- Pîra bi nimej û sala dûv direj.5017- Pîr xerker be, cvareıı îne zehf in.5018- Pîra pisyayî,

ııavran qusyayî, hîn bi xwe hesyayî.

5019- Pîra sibate de ji nû ve hiçe liqate.Dema her tiştî heye, heger di we deme de neye kirin, edî qîmet je re namîne û mirov nikare edî pek bîne. Di meha sibate de mirov nikare here liqate. Liqat bcrhevkirina gûşiyen genim e.

5020- Pîra Şarne tabihe ame.5021- Pîrek dare şikestî ye.5022- Pîıeka ku ne di fikra mirov de be dojeh e.5023- Pîreka qenc ew e; ne rûniştî û ne pelpelokî

ne rûşûştî û gerokî.5024- Pîre bawer ne dikir mer bikc,

doza mehr û heşteke dike.5025- Pîre ji be kesî, kalo ji be nefsî, herdııyan li lıcv pirsîtı.5026- Pîre ket güvende, govend bemcda.5027- Pîre me pîr dibin bi xirxirik û perik dibin.5028- Pîre mcmir bihar te, kalo memir pincar te.

Weha j î dibejin: Kalo memir bihar te, kero memir qîvar te.5029- Pîre texe nav xweşiyan, ciwan texe nav reşiyan.5030- Pîre tir kiri ye û pîr ne razî ye.50631- Piıgotin li Qurane xweş e.

Bi Soranî dibejin: Zorgotin li Qurane xoş e.5032- Pîrî te ji serî ne ji simel û rî.

202

5033- Pîrî ye û sed qelsî xwarî ye.5034- Pîrîtî û hezar eybî.5035- Pîrozgehe min çekir,

bîyanî hat û nave xwe le kir.5036- Pîs pîsan distîne parsek je dikeve.5037- Pîvaz çiqas fîrk bin,

seren wan hewqas mezin dibin.5038- Pîvaz, pîvaz e, çi serî ye çi binî ye?

Li hinek deveran weha j i d i bej in:a) pîvaz tûj e çi sor, çi spî.b) pîvaz pîvaz e çi sor, çi spî ye.

5039- Pîvaz nexwî bîn ji te naye.5040- Pîvaze evare bidin neyaran,

dane s i be bidin yaran.5041- Pîyale şil e dev ziwa ye.5042- Pola ji pola naxwe.5043- Por xem!a keçan e.5044- Pore direj cqilc kin.5045- Poste conga li ser pişta gaye.5046- Poste beşti re hare ga ye.5047- Poze je bikin kemo ye,

guh je bikin kerro ye, ziman je bikin lalo ye, dîsa li ser benga her ro ye.

5048- Poze wc dibirin, dibeje:“sûce zimane min e.”

203

Q

5049- Qada avdayî bi du xwedî yc.5050- Qada bexwedî warc guran e.5051- Qala kîıçik bike û çov amade bike,

Li hinek deveran di şuna gotina “çov” de “ço” û li hinek deveran jî gotina “dar” bı kar tînin. Weha jî dibejin: Qala gur bike û dar bigire deste xwe.

5052- Qalibe meşan e û denge şaşan e.5053- Qam qarna meşe ye deng denge gameşe ye.5054- Qam û çem wek lıev in.5055- Qanûn lastîk e, tu bi kıı de bikişînî bi wir re dere.5056- Qaııfına Romc û benîşte Cûme.5057- Qantir bi peş ve gez dike, bi paş ve zîtik davcjc.5058- Oantir bize, dawiya dine te.5059- Qantir çiqas bi hez be, tu esle we bipirsî dîsa ker e.5060- Qantir naze û xwe jî şîn tıabc.5061- Qantir e, zîtik vire vir e, kes nikare we bigire.5062- Qantire berdayî zîyane dide.5063- Qasid gû xwariye.5064- Qawe dizî di çil rojaıı de cyan dibe.5065- Qaz bi qaz re baz bi baz re.5066- Qaz nabin qazî.5067- Qaza ku bi mirîşke re baz.de, qûna we diçire.

Weha j î dibejin: Qaza ku bi mirîşke re baz,de qûn le diqcte.5068- Qazî göte walî “min çave te ye vî alî.”5069- Qaz.î rabıı, muftî şa bu.5070- Qazî ye ji xwe razî ye.5071- Qaziye zarokan xwe kuştî ye.5072- Qebihet bibe laca zerîn, dîsan kes nade sere xwe.5073- Qeda be li se tiştî: Li Toriye be rez, li koçere be pez û li wî kesî ku

xelk tıebcje “tu”, ew bibeje “ez.”5074- Qcda bigîlıe noke ku nagîhe köke.5075- Qeda bikeve cixarepeçana ber bayc û razana ser kayc.5076- Qede diçin bela ııaçin.5077- Qeda xclke ji sere çiyan te ya me ji ber lingen me deıte.

204

5078- Çedelıek jehr vexwe le qedehek qehr venexwe.5079- Qeder, ccnet û cehenem hemû li ba mirov bi xwe ne.5080- Çedre axe zanibe de zad bide!5081- Çedre gul çi dizane kere reş je re dive kelbeş.5082- Çedre hîve time heta kıı nebe şev.5083- Çedre porc spî bizanibc.5084- Çedre se tüne le ye xwedî lıcye.5085- Çedre zere, zerker dizane.5086- Qehpe ku pîr dibe tobc dike.5087- Çelıpe da dize da zikmezinan neda.5088- Çehpc tu çima ber nagirî?

Got: Heta yek çedike ye din xerab dike.5089- Qehwe li ber çaye derket, bihaye çaye ket.5090- Qelem çeke nivîskar e.5091- Çelende mitirban didî, qîza eşîran dixwazî.5092- Çelende qîze digihe bave.5093- Çclî ji sere çûkan çenabe.5094- Çeliya ji deste xelke mîna axa ji ber tifike.5095- Çelsemeran neajon bi qurçikan,

xweşmeran ji ware derben ji bin kineikan.5096- Çene çekirin ji pir çekirinc ye.5097- Çene li ıııe rast nayen û pîs jî ji ıııe danayen.5098- Çene qcnciye dajo, xerab xerabiye dajo.5099- Çencan ez xwestim, pîsan ez birim.5100- Çencî be zehmetî nabc.5101- Çencî carnan dibe xerabî û xerabî dibe qencî.5102- Çencî dibe xerabî, lome dibe gonıe.5103- Çencî ji merike Musilman re nabe.5104- Çencî nayen ji bîr kirin.5105- Çencî qenciye nas dike.

Li hinek dev erin welet weha j î d i bej in:a) qencî qenciye tînc.b) qencî wenda nabin.

5106- Çencî xweş e, xcrabî mare reş e.5107- Çenciya ne di cîhe xwe de bela ye.5108- Çenciye bike û bi ave re berde.

205

5109- Qereçî nabin xatûn,5110- Qerz qed e ıı minet li ser e.

Li binek deveran “deyn” dibejin û li binek deveran jİ L‘qerz” dibejin.5 111 - Qesab ketiye derde kera xwc,

nerî ketiye derde serjekirina xwe.5112- Qetla meran li erde namîne.5113- Qewet alet dibire.5114- Qewle meran se car e.

Li binek deveran wehajî dibejin: Qewie nebî s e car e.5 115- Qcyda desta nexe lingan.5116- Qeysî be dendik, nabe.5117- Qijik penîr didize, jûjî maran dikuje.5118- Qijike xwest meşa werdeke hîn bibe, cotke xwe jî ji bîr kir.5119- Qi!oç ji guh dcrbas dibin.5120- Qiloçen gayî li mîhe bu ya de dinyaye xirab bikiran.

Li gor hereman gotina “qiloç” dibe “strû” an jî “şax”.5121- Qiloçeıı keran çeııabin dibejin qey em tim cehş in.5122- Qiloçen xwe li qiloçetı meran bide.5123- Oircja diranaıı zik ter nake.5124- Qirşe xwe daneyne ser werîse xelke.5125- Qise lıezar e dawî be kar e.5126- Qise kir agir bi sere xwe kir.5127- Qisas nagihîje qîyametc.5128- Qismete pisîke di deste kevaniya xeıab de ye.5129- Qismete seyan li dînan e,5130- Qiyasa teşke li meşke.5131- Qîmeta zer u zîv zerker dizaııe.5132- Qîz bıı m ezîz bıım, bük bfım wezîr bu m,

ketim her dare dergûşe pîr û rezîl bûm.5133- Qîz çira xelke ye.

Weha j î dibejin: Qîz ewlade xelke ne.5134- Qîz dara seve ye, herkes te çove xwe daveje.

Weha j î dibejin: Qîz ku beye dara seve ye hatî-çûyî kevirc xwe daveje.5135- Qîz e dawilmîz e mer ezîz e.5136- Qîz e, le ne ezîz e.5137- Qîz ketin meha şeşan qûna wan dayııin ser ferşan.5138- Qîz. male xelkc ne.

206

5139- Qîz mevane male ye.5140- Qîz pûç e, xorı qûç e.5141- Qîz seva dare ye bere kaniken hemû xortan le ye

kes nizatıe qismete ke ye.5142- Qîz sor in, xort kor in.

Qîz xwe kil didin, boyax û derman dikin, kineen xweş li xwe dikin û xortan dixapînin. W e ha j î dibejin: Qîz devsor in, xort kor in.

5143- Qîz teşiya daye hiltîne, kur kevane bave.5144- Qîz zebeşcn gehiştî ne.5145- Qîz ziyaret in, xort zîyaretvan in.5146- Qîza axa dixwaze le qelinde mirtiban dide.5147- Qîza baş li pey bibe kaş.5148- Qîza bclaş wek kelaş berûmet e.5149- Qîza be de mîna çiyaye be re.5150- Qîza bexwcdî har dibe, xorte bexwedî jar dibe.5151- Qîza bi qelend zimandirej e.5152- Qîza eîran, eîran dide mer, küre cîran, cîran dizewicîne.5153- Qîza destgirtî mîna gula devgirtî.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Qîza destgirtî mîna qîza devgirtî5154- Qîza kere me le jina mere çe me.5155- Qîza meran bare zeran.5156- Qîza meran şîresil e.5157- Qîza nıemekirî, derde de û bave ye.5158- Qîza se be le jina inere çe be.5159- Qîza tîye min, deste miıı hişt hat rûyc min.516ü- Qîza xizan e, wek strîken ezman e, tim û tim erzan e.5161- Qîza xwe bide yen bi ser xwe ve

û büke bîne ji yen bin xwe ve.5162- Qîzan bidine meran, nedine xwediye zeran.5163- Qîzan bikin hedefa tîran le nedin pîran.5164- Qîzek nazand gundek bezand.5165- Qîzeke kor ji kurekî bexîret çetır e.5166- Qîze bide mere çe, şûre xwe jî li ser bide.5167- Qîze bîne ji esîlan, ave vexwe ji mesîlan.5168- Qîzîtî çiqas xweş e, bûkîtî gula geş e,

dema dikeve berdare dergûşe per û basken we diwcşe.

207

5169- Qazî yc bi gazî ye.5170- Qorîna quling ji derdan e.5171- Quben spî giş tıe zîyaret in.5172- Qtıl heye le henıza ave tııne ye.5173- Qumaşen baş ji bajare xwe dernakcve.

Weha j î dibejin : Mirov li welate xwe nabe pexeınber.5174- Qutik çûye le tu li pcyî qilçik û dûçikan ketî.

Li binek lıereman di şuna “qutik” de “işlik” dibejin. Wateya ve gotine nezîkî ya “aş çûye, li du çcqçeqoye diğere” ye.

5175- Quwet İlete dibire.5176- Qûl be qisûr nabe.5177- Qûn qûna mirîşke ye le lıeken qazan dike.5178- Qûna cîranan bi cîranan mezin e.5179- Qûna elimi tira naelimî ser bera.5180- Qûna ku hin bû tiran û deve ku hin bû viran

çenabe heta küre kuran.5181- Qûna ku hini ser potikan bibe, nikare li erde rûne.5182- Qûııa li ser doşeke hini tir İı lisan dibe.5183- Qûna qercçiyan erd nagire.5184- Qûna reş û spî di ruja teııg de kifş e.5185- Qûııa reş û spî li her birce diyar dibe.5186- Qûna şil erd nagire.5187- Qûna şûştî-mûştî li mala xwe rûniştî.

Weha j î dibejin: Qûna şûştî li ser pot rûniştî.5188- Qûna tazî tembûr dixwazî.5189- Qûşxane giııdirî devika xwe dît.5190- Qûte me dixwe, ji xelke re hekan dike.

Varyanteke weha j î heye: Ji xelke re kew digiıe, ji xwe re kûsî.

208

R

5191- Ra li diziye dibe le li ziman nabc5192- Ra li her tiştî dibe le li mirine nabe.5193- Rabûn û ketin ji meran re yek e.5194- Rake bi nane xwe û herde eane xwe.

Varyant eke weha j î hey e: Xwedî bike bi nane xwe û berde eane xwe.5195- Raket ro germ e, rabû ro serin e.5196- Rast be bi Xwede re biger li dine zewal tüne je re.5197- Rast e, me hı.şlir nedîtîye le pişkule we dîtîyc.5198- Rast e ııave mer li ser rnin e le azara stûye min e.5199- Rastan zewal tüne, xwaran kemal tuııe.5200- Rastan zewal nîne bebextan kemal nîne.5201- Rastgo li mala xwe namirin.5202- Rastı hibe dezî jî naqetc.

Weha jt dihejin: Rastî bibe dezî jî naşike.5203- Rastî hey tehl e.5204- Rastî rizgarî ye.5205- Rastî riya xwede ye.

W e hu j î dihejiıı: Rastî ııave Xwede ye.5206- Rastî serî dişiken e.5207- Rastî zirav dibe nadire, derew stûr dibe dişke.5208- Raslo bi rastî re xwaro bi stûye ̂i kesti re.5209- Rasto bi xwe dere, xwaro bi erde re.5210- Rasto-duristo, xwaro şikesto.5211- Rasto û besto dan tayekî xav neqetandin,

yek dîno, yek duristo.5212- Rasliye ve meşe re û nebeje ez im şer.5213- Ray li her tiştî dibe le li pîrbûn u mirine nabe.5214- Ray li her tiştî dibe le li nel's û mirine nabe.5215- Refe tûtiyan bi tene ye.

Kurd ji “papağan” re “tûtî” dihejin. Kesen ku pir dipeyîvin kes zede guhdariya wan nake.

5216- Relime li gora melûnan nabe.5217- Rencbere xwe be xweşdiviyc cîranan be.

209

Weha j î dibejin: Rencberc xwe be axaye xelke be.5218- Rcncbere zanan bc ne axaye nezanan be.5219- Reng renge meşe ye, deng denge gameşe ye.

Weha j î dibejin: Qam qama meşe ye deng denge gameşe ye.5220- Renge meran û titune ne dîyar e.5221- Renge sor li her kcsî naye.5222- Req ketine avc xwe dane ber ta ve.5223- Reş bi reş keniya reş çû ber eletewş keniya.5224- Reş ke, dile xwedî pe xweş ke.

Weha j î dibejin: Reş ke dile xudane xweş ke!5225- Reş û peş me nakin nexweş.5226- Reşe de û bave, spî ııabe bi sabun û ave.

Weha j î dibejin: Qijik reş e, çiqas xwe bişo dîsa spî nabe.5227- Reşî reş i ye tîne.5228- Rev hcye carnan ji meraniye çetir e.

Varyanteke \veha j î heye: Rev ııîve meraniye ye.5229- Rev jî ya meran e, desthilanîn jî ya meran e.5230- Reva pisîke heta kadîne ye.

Li binek hereman weha dibejin: Beza pisîke heta kadîne.5231- Rewşa bihare hişînayî ye.5232- Rewşa bostan qewind û zebeş e.5233- Rewşa çiya bilindayî ye.5234- Revvşa daran mevve ye.5235- Rewşa dcvvlemendiye eqil e.5236- Rewşa guran neçîr e.5237- Rewşa gameşan stûrbûn e.5238- Rewşa gan strû ne.5239- Rewşa gundan mirov in.5240- Revvşa jinan kofî ye,5241- Revvşa kalan mûyen spî ne ya

xortan temûrî ne ya qîzan bisk û kezî ne ya pîran levn û teşî ne.

5242- Revvşa keran herdu guh ne.5243- Revvşa konan reşî ne

ya çeman dare bî neû ya geliyan av û kanî ne.

5244- Revvşa kone çît û stûn e.

210

5245- Rewşa male kevanî ye.5246- Rewşa malan xorl û qîz in.5247- Rewşa malan zarok in.5248- Rewşa mirovan kine e.5249- Rewşa payîze aş û arvan e.5250- Rewşa şove tov e.5251- Rcwşa zivistane beri'e.5252- Rewşa zozanan konkutan e.5253- Rexte befişek e,

Xwede bi mile kesî ve neke,5254- Rez ji dare dûr nakeve.5255- Rez û pez li dû bibez!5256- Rcbıro kur biro.5257- Re dur e, keser kûr e.5258- Re ji gund diçe gundan

le ji dil naçe hemû dilan.Weja j î dibejin: Re ji dilan naçe.

5259- Re li ber dizan mexe.5260- Re li dilan teng e.5261- Re, riya mirine be jî, tu her li peş be.5262- Rewî diçe re dimine

şûr diçe derb dimîne.5263- Rcwî di rewitiya xwe de.5264- Rewîtî xweş tişt e

ie çirte-çirta pişt e.5265- Rih dibe bost dijmin nabe dost.

Weha j î dibejin: Rih dibe bost, ji dostaniya dîjmin re ne qerar ne soz.5266- Rih diqusîne û pişt re mirike dide ber.5267- Rim di lûr de naye veşartin.5268- Rime rimbaz daveje.5269- Rind e, geroka nava gund e.

Weha j î dibejin: Rind î rind î le geroka nava gund î.5270- Rinda ber çiran sora ber agiran.5271- Rinden gundan be nav û nûtik nabin.5272- Rindiye bike bi rubar re herde.

Rûbar çem e. Li hinek hereman weha dibejin: Çeyî bike bi ave re herde.5273- Rindiye bike bila rindi be peşiya te.

211

Li hirıek cîharı weha j î dibejin: Çeyiye bike çeyî bibîne.5274- Risqe cixare l'ireh e.5275- Risqe gur bi xema şivane bexer c.5276- Risqe haran li dîn an e.5277- Risqe mevaıı berî nıevan te.

Weha j î dibejin: Risqe mevan fireh e.5278- Risqe san li dînan e.

Weha jî dibejin: Risqe san li dînan e ye Tirkan li Kurdan e.5279- Risqe siwar ji bo peya ye.5278- Ritila te bila li ser luxta wî be.5281- Rî nebe girîş heger bû girîş, dive şeh hilbigirî.5282- Riya dilan bi ser dilaıı de diçe.5283- Riya dur çetir e ji tirba kûr.5284- Riya dûı* derman e.5285- Riya ezman bervvar e.5286- Riya ga her gelî ye.5287- Riya hczar mîlî bi gavek dest pe dike.5288- Riya ku tu le biçî, ez le zivirî me.

Weha j î dibejin: Heta tu ji vir ve çûyî, ez ji wir ve hatime.5289- Riya ku mirov dizane ya herî kurt e.5290- Riya male malxo dizane.5291- Riya mirine li peş her kesî ye.5292- Riya rast riya evîna welat e.5293- Riya tu çûyî le nezivire.5294- Riya şîne ji şîne re ye.5295- Ro bi bejinge naye veşartin.5296- Ro bi destan naye girtin.5297- Ro çû dîsa, bû fitara qîza.5298- Ro li kû dere li te çû ava, li we dere bisekine.5299- Ro û hîv padîşahe dine ne.5300- Roj bûye sal zik bûve çal.5301- Roj derbas dibe qeda roje derbas nabe.5302- Roj diçe bela naçe.5303- Roj dîyar e pencere nave.5304- Roj e duman e kefa guraıı e.

212

5305- Roj hatiye dclavan, maye dewe xeraban.5306- Roj hilhat mirina gavan û şivan hat.5307- Roj reş bû, tu je reştir bc!5308- Roj te ye dikene digirî ye digirî dikene.5309- Roja bager ji male meçe der.5310- Roja çe ji sibehe ve kifş e.

Li hinek deveran di şûna gotina “çe” de gotiııa “xweş” jî bi kar tînin. Gotincke din heye ku tam li dijberî ve gotina han e: Roja reş ji sibehe ve kifş e.

5311- Roja eş ji eş re ye.Dema ku mirov bixwaze roja xwe bi giştî ji bo tiştekî bi kar bîne, we deme ve gotine dibejin. Li vir gotina “aş" hatiye tevvaııdin û bûyc “eş.”

5312- Roja ku çii ava edî bi paş ve venagere.We!ıa j î dibejin: Roja here bi paş ve venagere.

5313- Roja Kurd bûn Musilman. wenda bûn li eîhan.5314- Roja teng her kes ji xwe re ye.5315- Roja teng mirov bere xwe dide çiye an mirovekî çe.5316- Roja teng mi rave mirov kerî mirov te,5317- Rojek ya güle ye û yek jî ya gulşilave ye.5318- Rojek rijiya, rojek pijiya û bihar qediya.5319- Rojeke xweş heja ye sed rojen ne xweş.5320- Roje gûzek bû dîzek.

Kare bi dom encam dide. Berlıevkirina tişt jî weha ye:Bi piç piç dibe qûç.

5321- Rojen mayî ji yen bihurtî pirtir in.5322- Rojen xeı ab çedibin le miroven xerab çeııabin.5323- Rom bcbext e pişt pc girenede.

Kurd ji Tirkan re dibejin “Romî” û ji Tilkiye re jî dibejin “Rom”. Ev ji dema dewleta Ronıe te. Biştre Tirk jî ji rojhi 1 at ve batine, derbasî Anato lî bûne û ketine wclate Rome. Edî ew nave “Rom” li ser Tirkan mayc.

5324- Rom kûçike be dûçik e.5325- Rom neyar e. Osmanî koremar e.

Qest dewletcn Roma û Bizans in. Osmanî ji wan jî xerabtir e.5326- Ronalıiya çavan ji rûtı e.5327- Rondiken çavan bi deyn in.

Rundik: Hestir, fermisk.5328- Rovî bi teriya xwe şa dibe.

213

Hevwateyen gotina terî pir in. Çend je: Boçik, qemçik, dûv, del...5329- Rovî diğere, te dora mirîşkan.

Weha j î dibejin: Rovî dijmine mirîşkan e.5330- Rovî diweste dûv giran dibe.5331- Rovî li dere qula xwe şer e.5332- Rovî naçe qule hej bi dûvike xwe ve dike.5333- Rovî ne gclaciye be de here sûke.5334- Rovî ter e, lirî tirş e.5335- Rovî tu çima xwe dihejînî?

Got: Li min te û ji inin te.5336- Rovî li sûk?

Weha j î dibejin: Şixule rovî çi li sûke lıeye ku poste wî were penc peran?5337- Roviye berdayî çetir e ji şere giredayî.

Weha j î dibejin: Rovîyekî gerok ji şerekî raketok çetir e.5338- Roviye şekalaıı, diğere li dora malan.5339- Roviye fenek tıakeve çi dafikan,

Weha jî dibejin: Roviye feltînok nakeve çi telha.5340- Rovîyan re birîne le naven guran derketiye.5341- Rû bide cewrik û kûçikan le nede zarokan.

Li hitıek hereman di şûna gotina “zarok” de “selik” jî dibejin. Li gor ve gotine dema mirov rû bide zarokan, e w beterbiye dibin.

5342- Rû da cîh da.5343- Rû ji lev peş in û bi eş in.5344- Rû ji rû şcrm dike.

Li hitıek deveran di şûna gotina “şerm” de gotina “fedî” jî dibejin.” Var yanteke weha j î beye: Rû li rû meze dike.

5345- Rû jı rû şerm dike, beıtîl keviran nemi dike.

5346- Rû bi rû, gunch cfû.5347- Rû xweş c û dil reş e.5348- Rûmet ji axe re nabe.5349- Rûmet girtin ji her kesî naye.5350- Rûmeta mirovan ehle gund bilind dike.5351- Rûn bihelîne paşe hilîtıe.5352- Rûn di eyare seyan de naye veşartin.

Weha j î dibejin: Rûn e le di eyare seyda yc.

214

5353- Rûn li axe ke û li ber axe ke.5354- Rûn li ba Ereban zehf dibe,

li dora “k..” û “g.,”e xwe didin.5355- Rûn para mîran e dew para feqîran e.5356- Rûne genî li ser nane xwedî ye,5357- Rûtıe paqij bi ser ave dikeve.5358- Rûne serekî,

dayne derekî, bibe baıe kere kî.

5359- Rûnişt li gerına, rabû li serma.

5360- Rûn iştin xwişk û bira, ker dane gura.5361- Rût e, şan e, roja şilî dest û pewan e.5362- Rûten pey şiliyc dest û piyen wan ziwa ne.5363- Rûto çi li vî aliye ave çi li wî aliye ave.5364- Rûto xeber pûrto.5365- Rûye jine hinar e, bare mere we hejar e.5366- Rûye ku ji ava behre şi! nebe, çawa ji tife şil dibe.

Li hinek deveran weha j î dibejin:Rûye beqe ji ava gole şilnabe, çima ji tifa te şil bibe?

5367- Rûye mirov ji xwîn û goşt e.5368- Rûye mirove virck tim reş e.5369- Rûye qayîm ji bere cote ga çetir e.5370- Rûye reş ne hewceye teniye ye.

Weha j î dibejin: Rûye reş çi bike bi tenîye

s

5371- Sabûne bînî ji erş, dîsa ji tc naçe qalike rcş.5372- Sal bi sal xwezî bi par.5373- Sal mij e, kodik tije.

Sala ku baran bibare ü hewa xweş be, zevî baş tene didin û kodik û kcwar jî tijî tene dibin. We sale bcr û bereket pir e. Weha j î dibejin: Sal bi mijî, koda tijî.

5374- Sal mîna bavvişkan ten û diçin.5375- Sal nû gole gol nû.5376- Sale wcrc sultan be, mehe were mevan be,

her roj mewe belehm be.5377- Saleke boxetî nadim deh salen mangetî.5378- Saleke xilik û saleke gurçik.5379- Sanoye izîr ga daye gizîr.5380- Sat] e, göre liyaq e.5381- Sar e, cil siuır e; gerrn e, cil şerm e.5382- Sar û serma ye, potik bav Cı bira ye.5383- Savar bi tevdane şiş bi peçane.5384- Savara bi kevir diran dişkîne.5385- Sax dibe şûna xenceran lebele xweş nabe şûna xeberan.5386- Saxan zad tüne, tiralan guman tunç.5387- Saxan zewal tüne, xwaran xelas tüne.5388- Sazbende baş ji saz kil'ş e.5389- Se be, ji qewme xwe be.5390- Se be xwedî nabe.5391- Se bi kiş-kişe naçe tu kesî.5392- Se çav bi xwediye xwe dikeve dir dibe.5393- Se çi bixwe wî dirî.5394- Se çiqas nas be jî dîsan dar ji deste xwe naveje.5395- Se daye pey se, nan ji pisîke re nema.5396- Se direyi karvvan dere.5397- Se direyin û hev dibinin.5398- Se goşte se naxwe.5399- Se helaw naxwin.

216

5400- Se ji se re gol ew jî zivirî ji dora xwe re gol.5401- Se ku se ye naçe jinaıı.5402- Se li peş mala xwe xurt e.5403- Se, se ye, hestî dikoje, hesabe qûna xwe dike.5404- Se xwcdive xwe nas dike.5405- Seba gulekî mirov slrîyan dike paşila xwe.

Di şuna “strî” de gotina “dirik” jî dibejin.Weha dibejin: Seba guleke mirov dirikan dike paşila xwe.

5406- Seba hebûbck lirî mahserck rast dibe.Wehu j î dibejin: Seba welçckek genim, bcnder rast dibe.

5407- Seba kere xwe deva xelke m i rar mcke.5408- Seba nefse ket lıefse.5409- Sebir arema meran e.5410- Sebir dibe birke.5411- Sebir mîre Misre ye.4512- Sed bi yekî ye û yek bi sedî ye.5413- Sed çakuç û yek sindan.5414- Sed gaz werîs esil herçîn e.

Ji darike sere werîs re herçîn dibejin. Li lıenel deveran “heçk” jî dibejin.5415- Sed gotın bi gor kirinekî dibe.4516- Sed gotiıı bi gotineke disckine.5417- Sed gulî zîwan mirov gorîna guşiyek genim dike.5418- Sed mîh li bin siya dareke mcxel ten.5419- Sed sal û saetck, saetek û sed sal got rast e;

got piştî du kur û keçeke.5420- Sed tebarek bixwîne li ber sere dewarek,

tu car nake hewl û karek.5421- Sed tir li ba tirekan yek hesab e.5422- Seqa li gor reqa.5423- Ser bide le sir nede.5424- Ser mezin a ling biçuk we li male bikin bûk,

ling mezina ser biçûk wc ji male bikin der.Du varyant en weha j î hene:

a) ling mezin a ser biçûk, ne xwezî li we male bibc bûk.b) ling biçûka ser mezin, xwezî bi we male ku tede bibe bûk.

5425- Ser mil e û qûn rût e.

217

5426- Serapîra zengile kera.5427- Serav dizane binav çi kiriye.5428- Serbidewa benanî ji vir heya serbanî.

Serbidew nave xwarineke kurdî yc û zû sar dibe.5429- Serdar daketin bindar rabûn.5430- Sere berjer naye jekirin.5431- Sere benamûs naçe buhişte.5432- Sere birî naye kirî.5433- Sere cameran beye, kel a ye.5434- Sere eîran ji cîran deşe.5435- Sere çiyaye bilind tim bi duman e.5436- Sere çivîkc çi ye. qclya we de çi be?

Weha j î dibejin: Ji sere çûke qclî çenabe.5437- Sere ço jî bi gû ye, bine ço jî bi gû ye.5438- Sere du beranan di sîtileke de nakele.5439- Sere gurî di bin kum de çetir e.5440- Sere gurî di bin kum de naye veşartin.

Mirov her çiqas eyb û kemasiyen xwe veşere jî, dîsa dîyar dibe.5441- Sere heft newalan newalek e, sere heft golinan gotinek e.

Weha j î dibejin: Sere heft newalan newalek, sere heft pirsan pirsek.5442- Sere her kesî li ser singa wî ye.5443- Sere karan bi bîst û çaıan.5444- Sere kese mer bi mij û dûman e.5445- Sere ku hat berdan edî bi heft vverîsan naye giredan.5446- Sere ku hat birin edî naye kirin.5447- Sere ku ji de derketiye naçe de.

Weha j î dibejin: Sere ku ji cîhe xwe derkeve. hew diçe cîhe xwe.5448- Sere ku nayeşc kine li gire ınede.5449- Sere ku ne li nav seriyan be, heqc wî jekirin e,5450- Sere ku ne eş e, kundir je çetir e.

W e ha j î dibejin: Sere ku neşike bexer e.5451- Sere ku sed serî je ne eş e, ew gej e.

Weha j î dibejin: E w sere ku hczar serî je eciz nebin, e w ne tu serî ye.5452- Sere li ber minetan bila biçe nav zîyaretan.5453- Sere lode bi gurzekî te girtine.5454- Sere merdan her bilind e.5455- Sere min ne bi şehr e.

218

golina min ji we re bi jehr e.5456- Sere mezin eqile wî kem e.5457- Sere min bi kitan e, dile min bi qitran e.5458- Sere miriyan heta li tehta göre ııekeve hişyar nabin.5459- Sere mirove rast tim bilind e.5460- Sere navcîtiye tim dişike.5461- Sere neyeşc ne hewceye destmale ye.5462- Sere ne yek hev naçin yek hev.

Weha j î dibejin:a) sere ne yek hev naçin nik hevb) seren ne bi ser yek be, naçin dev yek ve.

5463- Sere paşa dieşa, lebîxe di güne wî didan.5464- Sere pîvaze çi ye, bine pîvaze jî ew e.5465- Sere qelûne, bine hekrûne para xulaman e.

Xulam ji axaye xwe re qelûne amade dikin, agir didin ser fı çend hilm di kişînin, dema agir bigire peşkeşi axe xwe dikin. Di dema xwarine de jî, axa xwarina xwe dixwe û avrî (bermayî) ji xulam re dimînc.

5466- Sere sax balgî naxwazc.5467- Sere sed merî inerek e.5468- Sere sed newalî newalek, sere sed gotinî golinek.5469- Sere sing du çiq e, loma di axe de naçe.5470- Sere xwe her bide dîwaren kevin.5471- Sere xwe bide û bexte xwe nede.5472- Sergo li ser banan nakeve.

Dema kesekî ne heja û beesil rabe dawa mezinatiye bike, we deme ve gotine dibejin. Yanî kesen ne heja nikarin eîhe kesen heja Cı rezdar bigirin. Weha j î dibejin: Sergo nedaye ser banan.

5473- Serhildan jîyan e.5474- Serî bcnda doqe xıılaman e.5475- Serî be ecel naçe göre,5476- Serî bi xeml û xez. e, ling striyan dipareze.5477- Serî bikevin serpeç zehf in,5478- Serî çiqas bimîne, qûn eccban dibînc.5479- Serî dibeje Allah û qûn jî dibeje maşallah.5480- Serî dikcve, dawî xeber te.5481- Serî hebin serpeç zehf in.

219

5482- Serî mczin e le eqil te tııne.5483- Serî qûç e binî pûç e.5484- Serî te birin û ziman naye birin.5485- Seriyek çortan e û komek xizan e.

Ji dewc hişkiri re çortan dibejin. De ma feqîrî he be û îdaıe ııebe weha dibejin. Bele nilus gelek e û xwarin tüne.

5486- Sero ne eşe dersûke naveje.5487- Serqote ber barane pcxwase ber garane.5488- Scrxweş ne hevvceye dafdaneye, ew bi xwe dikevc.5489- Se bi xwediye xwe nagire.5490- Şeye axa jî axa ye.5491- Şeye baş hevale xwediye xwe ye.5492- Şeye bexwedî herkes kevir daveje wî.5493- Şeye direyi, ji tirsa şeve ye.5494- Seve gurîx di tûletiye de gurîx e.5495- Seve har bela xwe dibine.5496- Şeye ku diranen xwe peş bike, nadire.

Weha j î dibejin: Şeye ku diranen xwe nişan bide, bi rnirov nagire.5497- Seve ku hestî dixwe, hay ji quna xwe heye.5498- Şeye min e, li ber deriye xelke dievvite.

Varyanteke weha j î heye: Kere me di axure xelke de di/ire.5499- Şeye xwe xwedî nekî

de bi qetek ııan here ber deriyeke din.5500- Seve xwedî çirandî, xelke ji ber te firandî.5501- Şeyi mirov dide xatire xwedî.5502- Se gidi hene li dine: Ye li hevrazan dikşîne qelûne, ye mala xwc dibe

ser mala bave jine, ye bi re ve diçe bi tene.Gotiııa “gidi” di watcya “ehmeq” an jî “kemeqil” de hatiyc bikaranîn. Varyanteke wehajî heye: Ye gula xwe dide bi sosinc ye mala xwe dibe ba mala bave jine, ye mîya xwe dide bi bizine.

5503- Se ker hene li dine: yek je mîhe dide bizine,ye duyern genim daveje şuna kizine, ye seyem mala xwe dibe rû mala bave jine.

5504- Se kevir mirov dide hev, ew bi hev disekinin.5505- Se nıalcn i'eqîr mevanekî ter nakin.5506- Se payen qenciye, neqenciye li xwediye xwe vedigerîne.

220

5507- Se kesen behiş hcne li dine:Ye bi rede diçe bi teneye erzanî dikişine titûne ye ku dike bi golina jine.

5508- Se paren xwarziyan 1İ xalan ten.5509- Se şcrten meran hcne yek je rev e.5510- Se tişt hetıe bi sereş; mirtib, rnirîşk û meş.5511- Se tişt hcne sere wan bermede: Hesp, av û jin.5512- Se tişt ji bo mirine:

Berxc li ber bizinc, mere bi gotina jine, mişke terazine. Li hinek hereman weha j î dibejin: Bila se bene mirine: Berxe li ber bizine, mere bi gotina jiııc, mişke terazine.

5513- Se wene dost hene: Nano, gano û cano.5514- Sela min kevir e, ji minetaıı çetir e.5515- Sev ji dara kurmî ye.5516- Sev sor e le ku kurmî nebe.5517- Sev ku bigîhe de bikeve.5518- Seva çe para hirçe.

Denıa mirov bixwaze beje, ku tişteıı baş para xeraban e, we deme ve gotine dibeje. Weha j î dibejin:

a) seva sor dikeve deve mişke kor.b) seva sor dikeve deste kunde kor.

5519- Scwî sitirîn, milyaket heyirîn.5520- Sevvîbûn ji de ye, ne ji bave ye.5521- Sezdehe kanûne roje bere xwe daye sosin û beybûnc.5522- Sibat bert' te bi qulat nagire li tu vvelat e.5523- Sibat bendera berfe ye.5524- S ihata dirlik e geh digirî geh dikene.5525- Sibat e, libat e.5526- Sibat e, qib-qiba ribat e.5527- Sibat e, selavvat e.5528- Sibe te, xer jî pe re te.5529- Sibe mirina kedkaran hat, evare nıirina axa hat.5530- Sibe parî. tıîvro hela dikarî, evare dixwî naxwî tu dizanî.

Zanist jî, îro li gor ve gotina peşiyen Kurdan xwarina sedanî ji mirov re peşnîyaz dike.

5531- Sibe rovî evare kovî.

221

5532- Sibhan ji heyîne ye.5533- Sibhan ji wî xaliqî,

dıı li hev eliqîn,yek kor û yek çav şeliqî.

5534- Silav li mîh e ne li rû ye.Li hinek hereman wehajî dibejin: Silav ne riyan c, silav li mûyan e.

5535- Silav li sifreya hazir e.5536- Silto bû kevanî, golikan werîs hilanî.5537- Simel bi pisîka ve jî heye.5538- Simel li ber poze meran heye..5539- Simelsorî malxerabî.5540- Sin'et bazina zerin e le di deste herkesi de nîn e.5541- Sin'et çek e, di bcrîka xwe ke, bi te hewce te, deri vcke.

Weha j î dibejin: Şuxıl çek e, paşla xwe ke, te hevvce be deri veke.5542- Sin'etkare çe, ji vvelate xwe dernakeve.5543- Sing ji ber mîkut diçe.5544- Singa se çiq naçe erde.5545- S ipi li qerpalan pirgotin li xerabmalan.5546- Siûd ji eqil zede ye.5547- Siwar heta nekeve, nabe siwar.5548- Siwar siwar e, li siha guhdar e;

li nav serî nexe dîn û har e.5549- Siwarbûna fil di heriye de xweş e.5550- Siwarbûna kere eybek e, peyabûn du eyb e.

W e ha jî dibejin: Siwarbûna kere şenıı e, dana pey du car şernı e.5551- Sivvare bi tene, töze nake.5552- Sivvare delrûte, sibehe diçe, evare zû te.5553- Sivvare hespe xelke tim peya ye.5554- Sivvare kcran ne tu siwar e,

jina bi mcr ne tu yar e.5555- Sivvare kere nagihe tu dere.

Weha j î dibejin: Siware kere gû li bere.5556- Sivvare kere ye le diğere.555- Sivvaro Xwcde riya te direj bikel

Got: Bi deste min e.5558- Sî xwar bû pale har bû.5559- Sîha sibehe li ser nemine ya evare te.

222

5560- Sîha pelke ye ne li xwe ye û ne li xelke ye.5561- Sîr nexwe bila bîhn ji te neye!5562- Sîreke dide bi pîvazeke je xelas nabe.5563- Sofiye remezane wek kere dû garane.

Di şuna gotina “ker”de gotina “cahş” jî bi kar tînin.5564- Sola ku ji te re nebû bavej!

Weha j î dibejin: Sola ku ji linge mirov re nebû, mirov daveje.5565- Sola kur ji mirov re nabe,

newala kûr be av nabe.5566- Sola teng ling kul dike.5567- Solbend nikarin lingen mar rast bikin.5568- Soldirû xwas in, cildirû be kiras in.

Wehajîdibejin: Solker xwas in, cumker be kiras in.5569- Sond sûre du dev e.5570- Sor kir, zer kir, her da bi heqe xwe.5571- Sor in hinariken rû, ji kare cömerde şû.

Li herenıa Behdînan ji zevvace re “şûkirin” dibejin.5572- Söze meran soz e, ne toz e.5573- Steren ezmanan naycn hejmaran.5574- Strî di navbera goşt û neynûke de cîh digire.5575- Striyen welate mirov ji gülen welaten xelke çetir in.5576- Stûrî ji gaye cot re namîne.5577- Struye gayî li mîhe bûya de dinyaye xerab bikira.

Li İlinek hereman ji “strû” re “”qiloç” an jî “şax” dibejin.5578- Stuye meşkdirûyan xuya ye.5579- Stuycn kur û keçe bi ser de de xwar in.5580- Sûk lijî qûmaş e le mele be şaş e.

223

Ş

5581- Şahım li mirliban naye.5582- Sabuna pisîke kuştina mişk e.5583- Şadı û şînî cewî ne.5584- Şahîd ji rnale ye xazoq li sere dare ye.5585- Şahide rovî düve rovî ye.5586- Şahîno şa ye, Aqbo axa ye.5587- Şal hîşîn c tıştek li male ııîn e.5588- Şal û şapik şixule saqc.5589- Şal bi tiran germ nabe.5590- Şalc min li xwe ke le tir û lisan te neke.5591- Şam dür e, ma mişar jî dür e?5592- Şam şekir e le welal jc şerîntir e.5593- Şam xweş e le ji şamiyan re.5594- Şana hingivî ye bele ne şîrîn kiriye.5595- Şaqolî ne peya be bila li çeleke siwar be.5596- Şayî rewşa dine ye,

mirin bi deste Xwede ye.5597- Şeb û şekir çûn Dîyarbekir

şekir rûnişt deng nekir,şeb rabû pesne xwe kir.

5598- Şeb fi şekir li cem şivan yek in.Wehujî dibej'm: Şekir ne xwarina şiven e.

5599- Şehîd namiıin.5600- Şekir naxwim, pîvaz dixwînı.5601- Şekir şerîn e le her roj naye xwarin.5602- Şekir şerîn e le şuna nan nagire.5603- Şekir û pincar, ev car.5604- Şeko nave xwe li xelke ko,

Weha j î dibejin: Şeko nave xwe li he vale xwe ko.5605- Şcm bike, şûm bike: paşiya xwc re cû bike.5606- Şemedan roııiye nade bin xwe.5607- Şemî maka hemû rojaıı e,5608- Şemze nem irin zerîn in.

224

5609- Şer başeşov e ne ku heder e.5610- Şer bi şûre zirav e,

bazirgaııî bi dirav e.5611- Şer bi Lifinga vala nabe.5612- Şer bi çek. mamele bi pere.5613- Şer ji betaliye çelir e.5614- Şer ji bexwedîtiye dibe.5615- Şer jî şer e, nîvşer jî şer e.

Weha j î dibejin: Şer u nîv şer he valen lıev in.5616- Şer ku mirov di nav de be xweş e.5617- Şer nexweş e le şername xweş e.5618- Şerab esle mirovan deıdixe.5619- Şeraba beheq, her kes vedixwe.5620- Şerbik teze ye, av şîrîn e.5621- Şeref a dinyaye mal e.5622- Sere kûçikan li ser delan in.5623- Sere li şove ne gengeşa bendere.

Wefıa j î dibejin: Şere nav şov çetir e ji qire qira bederc.5624- Şere sibe ji xera evare çelir e.5625- Şerma dinyaye, ji ezabe göre mezintir e.5626- Şert ne hile hile ye. şert gere gere ye.5627- Şerte di isaf it iye ne şaş ika spî ye.5628- Şcrvan be le ne şerxwaz be!5629- Şev çiqas direj be jî, de roj derkeve.

Weha j î dibejin: Şev çiqas direj be, roj ye derkeve.5630- Şev hemû avis in.5631- Şev keleha meran e.5632- Şev radizitı le diz ranazin.5633- Şev yek e, diz lıezar.5634- Şev li pişte, şixul nekir tişte.5635- Şeva çirîıı kew diçerin,5636- Şeva tarî ji evar de kifş e.

Weha j î dibejin: Şeva reş ji evare ve reş e.5637- Şeven li dû baranaıı mîna çile zivistanan.

Weha j î dibejin: Şeve pey ıoje bi barane gelek sar in.5638- Şeven tarî kelha meran in.

Li binek deveran weha j î dibejin:

225

a) şeven reş kela meran in.b) şev kelha meran e.

5639- Şeven tarî hîn ji hingure kifş in.Kurd ji “berhevare" re hingur dibejin. Hinek kes gotina “hingur’’ di wateya “şcleqe’’ de bi kar tînin, di ve gotina peşiyan de jî baş dîyar dike, ku ew ne rast e. Li hinek deveran weha j î dibejin:

a) şeva tarî ji e var ve dîyar eb) roja xweş ji sibehe ve dîyar e.

5640- Şcnahiya male zarok in.5641- Şer bi fen te ger kirin.5642- Şer bi lepe xwe, mer bi deste xwe.

Di nav Kürden Ezîdî de weha j î te gotin: Şer bi lepe xwc, Şex Hadî naye hewara te.

5643- Şer dikuje, rovî dixwe.5644- Şer ji cîhe raketina xwe ve xuya ye.5645- Şer ji bûjiyan xelas nabin.

“Bûjî”, ji pirçen pişt stûyen şer û hespan re te gotin. L.i hinek deveran ji “bujî” re “bejî” jî dibejin.

5646- Şer ji daristanan qut nabin.5647- Şer li zozanan dihiımıje, gur li bine beriye mîhan berdide.5648- Şer ji meydane dikeve, rovî tolevîskan didc xwe.5649- Şer li rex şeran dikeve.5650- Şer şer e çi jin e, çi mer e.

Weha jî dibejin: “Şer e, çi me çi ner e.”5651 - Şer bigere, rovî qııla xwe wenda dike.5652- Şer xwe ji meşan didin paş.

Varycınteke weha ji heye: Dijmin meş be jî hesabe wî bike.5653- Şere her kcsî li ser singa wî giredayî ye.5654- Şere ji beıfe kes je natirse.5655- Şewir ji mewijan çetir e.5656- Şewra çûkan li nav garise xizanan e.

Dema kesek an jî hinek çav bcrdin male feqîran, we deme ve gotine dibejin. Li Herema Batan wehajî dibejin: Şewıa çûkan li ser garise Merna ye. Mcman, li Botarı nave eşîretek e.

5657- Şewra jinan beriya bizinan.5658- Şcx e le di dile xwe de rex e.5659- Şex nebatîn e bele şuxil bi serî haline.

Varyanleke weha j î heye: Şex ne batin e, kul bi serî hatine.

226

5660- Şihina hespe ji ceh e.Weha j î dibejin: Şihina hespe ji hünere wî ye.

5661- Şilfa k.. e û xeleka q...e ye.5662- Şilî, şayî ye.5663- Şimika xwe biqctîne bila ji hevalan re nemine.5664- Şingenî bi tase ket, çi rast çi derew.5665- Şiva xwe rast bihejîne bila li çave biraye te nekeve.5666- Şivan bi kotlan ten naskirine.5667- Şivan bûne çar dîsa gur pez xwar.5668- Şivan dara çam e.5669- Şivan ji gur natirsin.5670- Şivan kerî diğerine, kcrî şivan nagerîne.5671- Şivan ku dil bike, ji nerî golemaste çcdike.5672- Şivan û gavan li hevdan le golikvan cirm da.

Wehajî dibejin: Ker û qantirc li hev dan, golik di nav piyan de çıı.5673- Şivan û gavan ore-orc, ji wan tire dinya kor e.5674- Şivano heger merg e, sere miya reş berjer meke.5675- Şivke çiqas li ber tüle bihejînî, tüle hewqas dir dibe.5676- Şîn, şîne tine.5677- Şîn û şayî bira ne.5678- Şîn ya me ye û şahî jî ya me ye.5679- Şîna tevî hevalan şahî ye.

Varyanteke weha j î heye: Mirina bi ele re dawet e.5680- Şîr bi şekir xweş e.5681- Şîr da û linge xwe li beroşe da.5682- Şîr di eyare şîrke de çû, lıeşû xistin qûna pisîke.5683- Şîr heft damaran dikişine.5684- Şîr mîr e, hingiv şehwet e.5685- Şîr vedixwe şivan, to dixwe berxvan,

xewe dike gavan, xeman dixwe golikvan.5686- Şîraniya hespe jî ceh e.5687- Şîrdotin û kodikveşartin nabc.5688- Şîret dibe xîret.5689- Şîret li dînan nabin.5690- Şîret li gur dikitin, gur digot:

Zû, ez nema digihîme dawiya kerî!

227

5691- Şîre bizine rûnc we kem e.5692- Şîre homoş homoş e.

Golina “homoş” di watcya helal dc ye.5693- Şîre kere ji daşika kere re ye.

Weha j î dibejin: Şîre kere çiqas pir be dîsan jî ji cahşika wî re ye.5694- Şîre min bila çebc, toya min pak be.5695- Şîıc mîyan rûspîtiya kevaniyan.5696- Şîre şer eyare şer.5697- Şîre şer e, eyare sedan e.5698- Şîv û şevîn şîr e, ber û bangî goşt û pîr e.5699- Şor li mirdaran sipî li qerpalan.

Berfiradî ji “gotine” re “şor” dibejin. Li hinek heremen din weha dibejin: Gotin li mirdaran, sipî li qerpalan.

5700- Şorbeya mirov a pelerî, ji savara xelke çetir.Weha jî dibejin: Tasek nan û dewc mirov ji qelya xelke çetir e.

5701- Şov reş kir, dile xwedî xweş kir.5702- Şuxil bi kirine, ker bi ajotine diçe.5703- Şuxil bike esas ku dile te neke wase-was.5704- Şuxil bû bi dor, ocax bıı kor.5705- Şuxil ji min re bike le ji xwe re hîn be.5706- Şuxil ji şex û pîran xerab dibe.5707- Şuxilkare xwe be, xweşdiviye xelkc be!5708- Şuxil ker e, eoşke wî dere.

Weha j î dibejin: Kar ker e, tu bajoyî dere, najoyî naıe.5709- ŞlixiI pîr ke le ji bîr meke.5710- Şuxil şer e ku tu dest bavejî dibe rovî.5711- Şuxile bi usûl him bi Xwede xweş te him bi resûl.5712- Şuxile saeteke xema saleke.5713- Şuxile xwe nehile sibe le nane xwe bihelc sibe.5714- Şuxilkire xwe be şîrîne xelke be.

Di şûna gotina “xelke” de gotina “F.vd” bi kar tînin. Weha dibejin: Şuxilkare xwe be, şîrîne evdan be.

5715- Şûjin bi fen didin qulkirin.5716- Şûjine di çave xwe de nabîne

le derziya di çave hevale xwe de dibîne.Varyanteke weha j î heye: Gîsine di çave xwc de nabîne le derziye di çave hevale xwe de dibîne.

228

5717- Şûna mezinan agir e.5718- Şûna şeran manc kunde deran.5719- Şûna xenceran ıehet dibe lc şûna xeberan rehet nabe.5720- Şûr di kala xwe de zingar digire.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Ker di kala xwe de zingar digire.5721- Şûr ji qeleme tûjtir e.5722- Şûr ji şekir şerînlir e.5723- Şûr kalane xwe nabirc.5724- Şûr Şam, xencer mam, jin dotmam.5725- Şûr şer dike lc pere hil dike.5726- Şûre hesin,

tu heft salan bipesin, de her biçe ser guhe gesin.

5727- Şûre mirine li mile te be bila tirsa Xwede li dile te be.Li hinek deveran weha j î dibejin:Şûre qelle li deste te, bele rehma Xwede li dile te.

5728- Şûre mirove mczin li erde namîne.5729- Şûre rast du diranen jehrî tedc ne.5730- Şûre tazî xwîn dixwazî.5731- Şûrkeş D şûrbaz ne yek in.

Şûrkeş bi meranî şûre xwe bi kar tîne û şûrbaz jî bi hîle û dekan.5732- Şûşa dil dema bişike cdî cebar nabe.

Li hinek deveran weha j î dibejin:Dil wek şûşe ye, dema bişike, edî naceribe.

5733- Şuştin reng û rû, xwarin gend û gfı.

229

T

5734- Ta bi ta dibe rih.W e ha j î dibejin: Mîı bi mû dibe rih.

5735- Ta ji mirine çetir e.5736- Tajî bi zore naçc ncçîre.

Li hinek hereman weha dibejin: Tajî bi kolekan neçîre nakc.5737- Tajî dibeje “ya Xwede,” kevvroşk jî dibeje “ya Xwcde!”5738- Tajîyek mirov hebe, mirov li şuna waran namîne.5739- Tajiye tüle li pey nan diçe.5740- Talana evare, bcrfa sibehe bila di pcşiya dijmin de be.5741- Talana mîro liva eehî ye.

Li hinek hcrcmen Kurdistatıe ji “mîro” re “merû,” “gerik” an jî “muris tan” dibejin.

5742- Talana qijike hijik e.5743- Takla şeran ji stara roviyan çetir e.

Varyanteke weha j î beye: Sîha şeran ji stara roviyan çetir e.5744- Talihe xe!ke reş e ye min reş û beş e.5745- Tas hatiye destan e

ew seba dîwan ene seba zikan e.

5746- Tasa ku çingen je hat ha rast ha ne rast!Weha j î dibejin: “Tasa vala çingîn je te.”

5747- d'asa ku li der bimîne, se dihalese.5748- Tav bav e lc av diya zîyan e.

Wehcı j î dibejin: Tava roje bave genim e, av diya wî ye.5749- Tav erde dixemilîne le xebat mirov.5750- Tav nede gulan venabin.5751 - Tava bihare dikeve dane evare.5752- Tava biharan li sere neyaran,

tava payîzan li sere ezîzan.5753- Tava de u bave siya qûntcpsiye ye.5754- Tava roje ya her kesî ye.5755- Tava sibehe mirovan germ nake.5756- Tava sibehan pere nake, tava evaran qet pere nakc.5757- Taviya teyroke timî cîheke dikute.

230

5758- Tayekî xav di navbera dîn û eqilan de ye, naqete.5759- Tazı ji jina xwe re got: Zirav birese.5760- Tazı rûniştiye ji bo kevir digirî, di beje:

Baran hat de kevira belengaz çawa bike?5761- Te beran gurand le biraye beran nîn e?5762- Te çeyî kir ji xwe re xerabî kir dîsa ji xwc re.5763- Te çi deve deriye xwe paqij kiriye, dora deriye xelke maye!5764- Te çi kiriye beroşe, de tu wî bixwî.5765- Te çi sor kiriye, dora soıe tarî ye!5766- Te dcrbek danî û yeke mezintir hilanî, te bi kar neanî.5767- Te dî kanı li ser danî!

Wehajî dibejin: Te kanî dî li ser danî! Te kanî dît li ser danît!5768- Te girt bermede, berda bi pey mckeve!5769- Te hîn çaven zerzoq di nav kaye de nedîtine.5770- Te hîn kir ji bîr neke,

te ji bîr kir hîn neke!5771- Te nane ke xwar, şiire wî rast g i rede.5772- Te ne got û kir mer î,

got û nekir kere ner î.5773- Te şilik jî divet û te kutlik jî divet.5774- Te xerek kir, bibe serî.5775- Te xwendiye û tu dizanî!5776- Tebax e ax û wax e.5777- Tebax e, tirî rax e.5778- Tebîcte şîrî heta pîrî.

Varyanteke weha j î beye: Xûye şîrî heta pîrî.5779- Tecrübe belaş e.

Li hinek hercman weha j î dibejin: Temaşe belaş e.5780- Tehm dikişîne goşte kere, dibeje:

Gulıen wî nola yen kewroşke ne.Nola, di watcya “wek” û “mîna” de te bi kar anîn.

5781- Temaşe ji govende xweştir e.5782- Tembûrvan bi tembûra xwe dizane.5783- Temûrî nîşa xortaniye ye.5784- Temûz. dipije, tebax direje.5785- Temûz e, kakil kete güz e.5786- Tene ji kaya kevn dernakeve.

231

5787- Tengayiya li meran û mija li geliyan.5788- Tenûr bi tir û lisan germ nabe.5789- Tcnûr ne sincire nan çenabe.5790- Tenûra avzem nan napeje.5791- Tenûra be kulfik, xaniye be külek li peş dijminan nabe.5792- Tenûreke germ ji xwe re bihclc da ku tu nan pe bipejî.5793- Tcqteq li stûne, yek çû yek kel şûne.5794- Terbendina evîne ji hilweşandina ziyarete xcrablir e.

Dema mirov bikeve nav du evîndaran û peş li evîndariya wan bigire, gunelı û sûce wc ji xerabkirina zîyaretan giranlir û pirtir e. Li Kurdis- lane ev doz gelck nazik û rojane ye.

5795- Teriya kûçik rast nabe.5796- Teriya qut û quba spî?5797- Terziyo malan bar kir, got:

Derziya miti di sere min de ye.5798- Teşî ben e glok fen e.5799- Tcşiya zirav barek dirav.5800- Tev bikin tev bixwin.5801- Tevnik biriye, taya min firiye.

Weha j i di bej in: Tevnik li dar e, taya min sar e.5802- Tevşo deste xwe naxeritîne.5803- Tewaş nan dide paş.5804- Tcxt û bexte Rome tüne.5805- Teyr bi çengen xwe difirin û mer bi meran dixwirin.

Weha j î dibejin: Teyr bi basken xwe difire.5806- Teyr biçe erş de dîsa dakeve ser reş.5807- Teyr difire li hefsûre xwe diğere.5808- Teyr hemû dijmine kewe ne, kew jî dijmine sere xwe ye.5809- 'l’cyr he ye goşt dixwiıı hin hene goşten wan di x w in.

Li binek deveran weha jî dibejin: Teyr heye ku mirov je goşt dixwe, teyr hey e ku mirov goşt dide.

5810- Teyr û tilûran garis xwar, bextc El ika reben reş.5811- Teyrc hû re, hû kirin ne hewce ye.5812- Teyrc ku goşt dixwe, nikule wî ger e.

Weha j î dibejin: Teyre neçîrvan nikule wî ger e.5813- Teyrike wît-wîtanî,

mala xwe xerab kir, ya min jî li ser danî.

232

5814- Teyrok tim li zeviya feqîran dixe.5815- Te sotin, naye gotin.5816- Teleke dikişe sed pînc le dikeve.5817- Ter bi hale birçî, sax bi hale nexweş nizane.

Li hinek deveran weha j î dibejin:a) ter çi hay ji birçiyan heye.b) ter hay ji birçîyan nîn in.

5818- Ter e û ner e.5819- Ter nedixwar natı û jajî, radikirin tüle û ta jî.5820- Terxwarina etîman roja evde ye.

Weha j î dibejin: Terxwarina sewiyan di roja xere de ye.5821- Ticare kovî ne kar dike ne zirar.5822- Tifaqa gündeki derte li ber elekî dîsekine,

tifaqa elekî derte li ber padîşahckî disekine.5823- Tifaqa mirovan çiya qul dike.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Tilaqa mîrovan çiya dihejînc.5824- Ti fek û tifengek wek hev in.5825- Tifing hat, meram hılhat.

Varyanteke weha j î heye: Tifing îcad bu meranı betal bû.5826- Tifing û xencer bi tene azadiya gelan nagihînin serî.5827- Tifkirine beqe li wan kcniyaye û gotiye:

Rûye min ji ava behre şil nebûye, de ji lifa we şil hibe.5828- Tilarî xerabmalî5829- Tilî hene zcrîn in.5830- Tiliya dı qulike de mar pevedide.5831- Tiliya xwe meke hemû qıılan,

di hinekan de dûpişk heneû di hinekan de mar hene.

5832- Tiliya ku şcrî’ct je bıke xwîn je naye.5833- Tiliya min bi şekir be,

ez. bixim deve xelke de bejin “tehl e.”5834- Tiliyen bilûrvanan ji dûr ve kifş in.5835- filiyen destan hemû ne yek in.

Weha j î dibejin: Penc tiliyen mirov nabin yek.5836- Tim kaye bidî bayc, tişt je naye.5837- Timahî birakuj e.5838- Timahî bi mirov gû dide xwarin.5839- Timahî kemahî ye.

233

Weha j î dibejin: Timahî i'enahî ye.5840- Timahî li re mayî.5841- Timahî mal dike, pir temayî male belav dike.5842- Timahkar çarix kirîye, göre qetiye.5843- Timahkaro, gunehkaro!5844- Tim û tim çelek naye dotin,

her gotin naye gotin.5845- Tim û tim diya mirov lavvan nayînc.5846- Tirba siwaran her kola ye.5847- Tir giş ji tovek e.5848- Tir ji tire fedî nake.5849- Tir li hemaman û derew li xerîbiyan.5850- Tir li kû û das li kû?5851- Tira me bi deng e.5852- Tirek û du tir li ba tirekan yek e.

Weha j î dibejin: Tirek û sed tir li ba tirekan yek e.5853- Tirek xelke, temburek xelke.5854- Tiren xelke di şale xwe de neke.5855- Tirî bi sebrc dibe helavv.5856- Tirî li hev dinere dixewgire.

W e ha j î dibejin: Tirî li tiriye meze dike û dibe hesirnr.5857- Tirk bebav e, Ereb ji me re nabe.5858- Tirk bi hîz in, bi xapin û nan li ser qap in.5859- Tirk dibejin; “xwezî eqile Kurdan e paşîn ji me re bûya.”5860- Tirkaıı bela xwe li me dane, qîra xwc ji me venakin.5861- Tirk û qanûn, Ereb û paqijî!5862- Tirs ber li mirine nagire.5863- Tirs biraye rovî ye û mame gur e.

Weha j î dibejin: Tirs merga rovî ye.5864- Tirs dijmine eqil e.5865- Tirs ku heye biraye rovî ye.5866- Tirs nîve meraniye ye.5867- Tirsa gur ji baıane hebûya de ji we re kulavek çekira.

Li hinek hereman di şûna L‘gur” de navc “rovî” dibejin.5868- Tirsonek tim li paş in le di reve de li peş in.5869- Tirşo dile min dişo.

234

5870- Tisbîh be serkeş nabe.5871- Tişt bi şîranî xweş e,

her tişt di dema xwe de xweş e.5872- Tişt bîne bi ciwanî,

gava tu pîr bûyî tu dizanî,5873- Tiştck ji qeneiye çetir tüne.5874- Tişte beri büke neye pişti büke jî naye.5875- Tişte biçûk mezin meke.5876- Tişte bi nîvî je meke hevî.5877- Tişte bi lez nagîhîje mirazan.5878- Tişte bi wext wek padîşahe li ser text.5879- Tişte çû nıede dû.5880- Tişte erzan be rez e.5881- Tişte ku ba di bin zik re here, qîmeta wî tüne.5882- Tişte ku bibare wek ax,

talî tev de bibe kambax.5883- Tişte ku dest dike, de-bav nakin.5884- Tişte ku eqil qebûl neke, pe bawer neke.5885- Tişte ku ji taqeta mirovan meztir be, li mirovan nekin.5886- Tişte ku kevne wî tüne be, tezeye wî jî tüne.5887- Tişte ku min kiri ba û barane biri,

le bende li ser min hesab kirî.5888- Tişte min li mal e,

xeyalc min li bal e.5889- Tişte ne bi dile te be, meke.5890- Tişte ne çe para keçe.5891- Tişte nedîtî nebeje!5892- Tişte ne ji mirov re baye di ser mirov re.5893- Tişte ne ser ve mîna qûna ji der ve.5894- Tişte neze, nam i re.5895- Tişte qeleme nivîsî, tevşo nikare xerab bike.5896- Tişte veşartî dı bin cil de nanrîne.5897- Tişte zû ye, şil û gû ye.5898- Tişten ku ba û lehi binin, bi xwe re dibin jî.5899- Tixûbe xortan tüne ye.5900- 'Pır naçe türe.

235

5901- Tır û kevanan, bidin nîşanvanaıı.5902- Tîtî ku pe sar dibe, dîbeje:

Ez e xaniyckî xwe bigirim.5903- To dixwe berxvan, şîr vedixwe şivan.5904- Tobedare Xwcde me, deyndare te nıe.5905- Tobeya bizine li ser qiloçen we ye.

Weha j î dibejin: Tobeya bizine heya ber deve kadîne,5906- Töre tu bavejî deryaye, be nıasî naye.5907- Tov baveje şove û bispere Xwcde.5908- Tove xweziye çandin, lahewlewela li şûne şîn bû.5909- Toza keriyan nakeve çavcn guran.5910- Tu bar î ne heval î.5911- Tu bcrx dixwî, şivan jî şîr vedixwe.5912- Tu bibî Gerdî nabînî wî derdî.5913- Tu bi hijdî bazdî de tu zû biwestî.5914- Tu bi hcmû riyan dizanî le bi riya bazare nizanî.5915- Tu bi ku de herî keç xwediye du memikan e.5916- Tu bide min şiveke, ez bidim te eleke.5917- Tu bifirî crş de tu vegerî ser tirike reş.5918- Tu bixebitî dixwî, nexebitî dilkescrî.5919- Tu bûyî mîr, xwcde neke ji bîr.5920- Tu cahşe li ba kere tirek gire bidî de je tir û fisan hîn bibe. 5921 - Tu can bî, tu xezan bî.5922- Tu carî derew mekc, heke derew zîv be, rastî elmast e.5923- Tu çi bikî bi xwe dikî.

Weha j î dibejin: Çeyî kiro bixwe kiro, xerabî kiro bıxwe kiro.5924- Tu çi ji bîr bikî, şîre diya xwe ji bîr ıneke.5925- Tu çi texî keware de ew be xware.

Wehajî dibejin: Tu çi texî beroşe, tu de we bixwî.5926- Tu çi tov bavejî erde de we biçînî.5927- Tu çûyî bajare koran, çavekî xwe bigire.5928- Tu dar tüne ye ku ba le nexc.5929- Tu di beyabanen be dar û belg de li Bîngolan digerî!5930- Tu dibcjî le napejî.5931- Tu dibejî tîza ı'ı tu nabejî çîza de tu bidî nerxc gûzan.5932- Tu dibî hevale mirovekî bila ew mirov bi ser te re be.

236

5933- Tu dibî nankir, genim bikire; perçe dikirî, çux bislîne.5934- Tu di dere de çi buyî ku di mizgefte de çi bibî?5935- Tu dizanî agir e, dev je berde.5936- Tu dojeh nebînî buhişt bi te xweş naye.5937- Tu duye xwe zanî yeka hevale xwe bizanibe.5938- Tu har bî de bi cane xwe bikevî!5939- Tu hewdîn î, tu min dibînî.5940- Tu hirî bûya û li nav kerî bûya!5941- Tu ji vir ve çûyî guzim û ji wir ve hatî bi nizim.5942- Tu kes be derd û kul nine.5943- Tu kes çave kor ji xwe re ııave.5944- Tu kes ranaje bare ketî.5945- Tu kevir baveje cewrikc xwe de xeik gome baveje.5946- Tu ker û ez penîr.5947- Tu li beriya Mcrdîne li siwaran dipirsî?5948- Tu li eşa xwe nepirsî kes li te nabe xwedî.5949- Tu li kû mala dawete li kû!5950- Tu li tirî digerî an li kuştina nator?5951- Tu merxas î babax nebe.

Babax, di wateya rezîl de ye.5952- Tu min bi çavekî bibine, ez te bi diduyan.5953- Tu nane ke bixwî de şûre wî bikşînî.5954- Tu nave hevale xwe beje, ez bejim tu kî yî.5955- Tu rûn nexwî bi simelen te nagirc.5956- Tu teyr î, ez xak im; tu bi ku ve heri de tu li min vegerî.5957- Tu tişt nemaye ku peşîyan negotiye.

Varyanteke weha j î heye: Peşiyan ji paşiyan re tiştek nehiştiye.5958- Tu were dewe min bikule, ez jî ye mala mîran.5959- Tu carî bi ava çeme bejik bawer meke!

Weha j î dibejin: Tucarî bi bexte ava bejik bawer meke.5960- Tunebûn ji kevire hişktir e.

W e ha j î dibejin: Tunebûn kevire şîne ye.5961- Tunebûn nıirov kor û jar dike, nezan û teııgezar dike.5962- Tunedîtiyan çi nedît, dema dît bi xwe ve rît.

Weha j î dibejin: Tunedîtiyan dan hert got cejn e.5963- Türen virekan tim qul e.

237

5964- Türe xizanan tim qul e.5965- Türe mirove parsek tim li mil e.

238

u

5966- Ulmdar e, dîn û har e.5967- Ulmdar e, havın li bin siyar e û zivistan li ba ar e.

Mirove xwenda û alîm her dem zehmetî nabînin û di nav hebûn û xweşiye d ne, Diııya dinayaya w an e.

5968- Ulmdar e, navdar e.5969- Ulmdar e, nûr je dibace.5970- Ulmdar peşî ji kîse xwe dixwe, piştre ji eqile xwe dixwe.

Kesen zanyar an jî ulmdar, heta dixwînin û dibin ulmdar, gelek mesref dikin û dema dibin zanyar jî ve çare bi zanîna xwe dixwiıı.

5971- Ulmdar, ulmdar e lebele ev çi dost û yar e?Ev gotin ji bo ew kesen zane yen ku sextekariye dikin û xelke dixapînin, te gotin.

239

û

5972- Ur e ne lûr e!5973- Ure-ûr e, agir ji devî difııre.5974- Ur û pizûr para xezûr.

Tişten x eratı para xezûr e. Doma mirov bixwazc beje, ku e w !ayîqc vî tiştî ye, we deme ve gotine dibejin.

5975- Urc bcngînan ter e ji nane zengînan.Kesen evîndar li dewlemendî nanerin. Evîna w an bi ser her tiştî re ye. i leta ew kuştiıra xwe jî digirin ber çav.

5976- Üre ga kadİna ka.5977- Üza büke bixûr e.

Gatina ' ‘ûz” di wateya “kemasî” de batiye bi karanın. Yani kemasiya büke ne tişt e. Dema mirov kesekî negire cidiye û ew biçûk bibine, w deme ve gotine dibejin.

240

n»

V

5978- Va ye dar, va ye mişar.5979- Variken nû radibin hekcn sor dikin.

Weha j î dibejin: Ferxc nû radibin heken rnezin dikin.5980- Vemirina çire, ji çikandina don e.5981- Vexwe dewe vexwarî,

venexwe qatixe kesî je vexwarî.5982- Ve nave, ve gave

Mihemed Give ganek dive.5983- Vire vir e, nc ji dil e.5984- Vir e û tir e.5985- Virek bibin hecî jî bi wan bawer nekin.5986- Viz-viz ji te, hingiv ji min.

241

w

5987- War ew war e le bihar ne cw bihar c.5988- War ware heşîn, bext bcxle peşîn.5989- Ware xwe genî meke,

male xwe xenî meke!5990- Wekı deh heja ye, pazdeh jî heja ye.5991- Wekî du dil bibine levayı

de çiya bildin û bidine ser çiyayî.5992- Wekî meşe ye, deng weke şeşe ye.

Weha j î dibejin: Qam qama meşe ye, deng denge gameşe ye.5993- Welat him de û him bav e, ne te kirin û ne firotin.5994- Welal ji de şîrîntir e.5995- Welate xelke ji mirov re nabe welat,

mala xelke ji mirov re nabe mal.5996- Welat xweş e bi welatiyan.5997- Welat welate bav û kalan,

naye kirin û firotin bi zer û diravan.5998- Welal welatc Kurda ye,

milete Kurd di nav de weııda ye.5999- Wclede male ne xerîb e ji kese gund e.6000- Werdek derdikeve ser dare û dibejc:

Xwezî bi rnehen bihare.6001- Were ba min sale careke bi sultanî,

mehe careke bi mevanî, roje careke bi dilmanî.6002- Were mala me, bibîne rewşa me.6003- Weris bi herçîn e, bar percîn e, baş bijdîne.

W e ha j î dibejin: Werîs bi herçîn e!6004- Weıîs biqete dibe çar serî.

Wehcı jî dibejin: Wcrîs biqete dibe çar serî, edî bi kar naye.6005- Werîs kurt be nagîhe te.6006- Werîse rizî beker e.6007- Werîse virkeran kin e.

Li binek hereman weha j î dibejin: Werîse derewan kin e.6008- Wetaqa belek nan le tüne, le av le gelek.

Weha j î dibejin: Welaqa mîr be na û av nabe.6009- Wext ji wext fcdî nake.

242

6010- Wexta de dimire, deste we jekin, pe sewiyen we bikutin.Ji bave behür de li zaro ken xwe xwedî derdikeve û e w mczin dike. De ma de bimire zarok bexwedî li meydane diminin, ne kes li wan xwedî derdikeve û ne jî kes cw perwerde dike.

6011- Wexta beye mevanî, wexta tüne golikvanî.6012- Wexta ncçîra miti te xewa tajiya mııı te.

Lı hinek hcreman di şuna “xew” de gotina “gû” dibejin.6013- Wexta şere xal û xwarzî, wexta kevçî ap û birazı.6014- Wexta xer belav dibe xewa scvviyan te.6015- Wexta xizan derdikevin diziye, ro li w an derdikeve.6016- Wexta xizanî tüne be, qedre pere de çi be?6017- Wexta Xwede bide, nabeje tu lawe ke yî.6018- VVexte giya bû, kes nexuyabû,

bû firîk Heso û Hemo bun şirîk.6019- Wextc leglege çû bi leqleqe.6020- Wexte kar ru vedigerîne, kevçiyen şîve tîne.6021- Wey li mino ne jı ber tifika tnino.6022- Wezna meran bi dirhem e.6023- Wezreba, çetir e ji bav û bira.

Varyanteke weha j î heye: Baye bakur ji bav û bira çetir e.6024- Wezîr be le ne rezîl be.6025- Werankirin hesan e, avakirin giran e.

Weha j î dibejin: Xerabkirin rehet e, avakirin zehmet e.

243

X

6026- Xaç di ave de xer nake.6027- Xaka kem av be, ne tu xak e.6028- Xal xelk e, ap milk e.6029- Xal Xidiro her roj li viro.6030- Xalan xwaıziyan rakirin,

apan biraziyan wenda kirin.6031- Xalçc. bavçe, esil şîre de.6032- Xalc mirov eede rnirov e.6033- Xale xesî ne dixwe û ne jî dide tu kesî.6034- Xaltîka min a qalir e,

bi her çar lingeıı xwe dike vire-vir e; ji xwarziye xwc ye gur re derdixe cotek tir e.

6035- Xanî bi kevirekî naye çekirin.6036- Xaniyo ku çikûso çekiriye, mîna şikefta be derî ye.6037- Xaniye xwe xirab neke heta ku tu yekî din çenekî.6038- Xatir kete bertîlan, gû ket hale leqîran.6039- Xatûna Şam û şerqc ne dixwe ne dide xelke.6040- Xayîn û xizir küpe bizir.6041- Xebat ker e bajoyî dere najoyî nare.6042- Xebat şer e, dest bavejî dibe rovî.6043- Xebata male wek qulen bejinge ji ber hev derten.6044- Xebata mîro errıbare ti jî dike.6045- Xebatkar birçî namînin.6046- Xebatkar risqen xwc ji bin lingen xwe dertınin.6047- Xeber çeke jine ye.6048- Xeber hene zer in, xeber jî heııe ava cer in.6049- Xeber kete nav sî û sc diranan

de bikeve nav sî û se şaıistanan.6050- Xeber li mûrdaratı, spî li qerpalan.6051- Xeber ne kare meran e.

Li vir “xcber” di şuna “çer’' a|i ji dijmîn de hatiye bi kar anîn.6052- Xebera mirine sar e.6053- Xebcra reş zû belav dibe.

244

6054- Xebera xerab mîna tîran e.6055- Xebera xweş bihara dilan e.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Gotina xweş bihara dilan e.6056- Xcbcra xweş bide dijmine xwe,

pariya xweş bide hevale xwe.6057- Xeftane giro-gczo, va ye ezo, va ne gezo.6058- Xclcke zede baveje beyaran û neçe mala neyaran.6059- Xeletî ji biçûkan û efûkirin ji mezinan.6060- Xelk axe dikole, ew li sere xwe dike.6061- Xeik bû bcg, ez bûm legleg.6062- Xelk dewlet çedike, ez koloze xwe tûj dikim.6063- Xelk ji heware te, em nû diçin hcware.6064- Xelk kefa xwe dike, cw ave li xwe dike.6065- Xelk li mala Fate ye û Fate li mala xelke ye.6066- Xelk neynika mirovan e.

Ji “neynike” re “eynik”, “mirek” û “awcnc” jî dibejin. Pîvana her tiştî heye, pîvana mirovan jî xelk c. Xelk ji her aliyî ve mirov kontrol dike û dipîve.

6067- Xelk rast te li fitiratı, eni rast ten li fişeğimin.Kurd ji kuvarke re “fitir” jî dibejin.

6068- Xelke bîyanî bide wan goşte caııî, her û her tu poşman î.6069- Xclke mer kir, me mor kir.6070- Xelke xerîb ji mirov re nabc de û bav.6071- Xema beıfe nîne ku debra xizanan tüne.

Weha j î te gotin: Xema zivistane nîne, kiıase sewiyan tüne.6072- Xema bûkan bûka çûkan.6073- Xcma gur e ku deve biha ye.

Li hinek hereman di şuna gotina “deve” de gotina “qantir” jî dibejin.6074- Xema kor e ku mûm biha ye.6075- Xema koro ye ku çire vesiya!6076- Xcmen me ne besî me ne, yen tirekan jî yare serbar in.6077- Xençer bira ye, tifing pismam e.6078- Xerab di xerabiyc de diçe.6079- Xerab dibe mala zeıan, xerab nabe mala meran.6080- Xerab ji kul û qotikan, baş ji dost û yaran xalî nabin.6081- Xeıîbî ne tu çek e, piye xwe te re nekc.

Kurd ji “çek” re “cil” û “kine” jî dibejin.

245

6082- Xesû mir cîhe büke fi re h kir.6083- Xeta xwar ji gaye pîr e.6084- Xeta xwe rast bike, kare xwe xelas bikc.6085- Xew hene diqewmin, xew hene derew in.6086- Xew ji hesin giıantir e, ji şckir şîrîntir e.6087- Xew nema li biçûkan. fedî nema li bûkan.

Li hinek deveran weha j î dibijin:Xcw nema li çûkan, şenn nema li bûkan, goşt nabe ji neynûkan.

6088- Xew û kew bi hev re nabin.Li hinek deveran weha j î dibejin:

a) xew û kew herdu nagihîne hev.b) xew û dew bi hev re nabin

6089- Xew û mirin yek in.6090- Xewa bavkuştiyan te le xewa şîvnexwariyan naye.6091- Xewa birîndaran te ya birçiyan naye.

Weha j î dibejin: Xewa miriyan te le xewa birçiyan naye.6092- Xewa bere sibehe, pir ezab e.6093- Xewa ga li ker e.6094- Xewa pir risqbir e.6095- Xewa pir giran, mirove zir nezan.6096- Xewen kanûnan, tir û fisen xatûnan.6097- Xeyale aşven av e.6098- Xeyne serşikestine tev ji hev digire.6099- Xeyseta ga xwedî dizane.6100- Xeyseta pîs xezeba Xwede ye.6101- Xeyseta xwe biguheze, qonaxa xwe neguheze.6102- Xezale ji ber rikef zozan li xwe heram kir.6103- Xer be bere peşî ner be.6104- Xer bi rez e şer bi hez e.6105- Xer bike bi ave re herde.6106- Xer dibe xiyar û dikevc qulika dîwar.

Li hinek deveren Kurdistane weha j î dibejin:a) xer dibe xiyar û dikeve deste me.b) xcr dibe xiyar û di xwediye xwc de diçe xwar.

6107- Xer ji xere dize.

246

6108- Xer li ser xere te, baran ji ser deryaye te.6109- Xer te bi rez şer te bi hemez.6 U 0- Xer wenda nabe.6111- Xer xwediye xwe nas dike.

Weha j î dibejin: Xer xwediye xwe dibîne.6112- Xera çave raste ji ye çepe re tunç ye.

Weha j î dibejin: Xera deste çepe li ye raste nabe.6113- Xcra male biçc mizgefte betal e.6114- Xera Xwedc, çera kere.

Dema mirov kcd û xwedan nede û tiştekî belaş bi dest bixe, we deme ve gotiııe dibejin.

6115- Xidir e, her ro du ro li vir e.6116- Xi 1 asî di rastiye de ye.6117- Xilt axe dikole li sere xwe dike.

Ji xill re “korcmişk'’ jî dibejin.6118- Xirab dibe mala zeran, xirab nabe mala meran.

Li hinek hereman weha bi cnmyeki helbestkî j î dibejin:Mala zeraıı xerab dibe, le mala meran xcrab nabe,

6119- Xirabiya maleke, avahiya gundeke.6 120- Xirabiye herkes dikare bike le qencî zehmet e.6121- Xirabkirin rehet e, avakirin zehmet e.6122- Xisar ji lede wede ye.6123- Xişt-mişt hemu bûne tişt.6124- Xiyale birçî her nan e.6125- Xizan dizaııe çi di lûre xizan de heye.6126- Xizan her kelî pere xwe dijmere.6127- Xizan ku bişewite bîhn je naye.6128- Xızanî kirase hesınî.6129- Xizanı meran kotî dike.6130- Xizanî nezaııî.6131- Xizanî zingara meranîye ye.6132- Xizanî zikekî teı* û deh zik birçî ye.6133- Xizano bi hale xwe nezano.6134- Xizano riya mala xwe nizano.6135- Xizmet e, be minet e.6136- Xîret ji îmane ye.

247

6137- Xîret zer e, ji bilî namusa we re.6138- Xîrcle avetine ha kûeık, nexwariyc.

Weha ji dibejin: Namûse avetine ha kûçik nexwariye.6139- Xofkeşo bela li peşo!6140- Xoıt firîn jî bawer bikin bi xwe de rîn jî.6141- Xort heta bi xwe nehese mîna varikan dimeşe.6142- Xort û qîz gülen govende ne.6143- Xox ne dar e, mizeleq ne bitıar e.

Bi dimili nave giyayek biharc ye ku te xwarin.6144- Xııra ker te zira ker te.6145- Xurekc ne rind, xwe tiştekî pe nake.6146- Xure san li dînan e.

I.i binek deveran di şuna gotina “xur” a kürdi de gotina erebi ya “qism met” jî bi kar tinin.

6147- Xursî xwediyc xiyara lıelisî ne dixwe û ne jî dide kesî.Bi nave “Xurs” çend günden Merdine hene. Günden avî ne û bi titûna xwe ııav û deng in.

6148- Xurtî di zanabûne de ye.6149- Xurlî ew e ku mirov beke di bin çenge xwe de bibreje.6150- Xurto, tu xuıtiya xwe diki, qelso tu doza çi diki?6151 - Xûye şîrî heta piri.

Varyanteke weha j î heye: Tebîete şîrî heta pîrî.6152- Xwar rûne, rast dcııg bike.6153- Xwarin çav dixwin ne dev.6154- Xwarin germa-germ, şuxil nerma-nerm.6155- Xwarin gend û gû, şûştin reng û rû.6156- Xwarin li ber kir, çov rasere ser kir.

Weha j î dibejın: Xwariıı ber çav kir, xwe wetıda kir.6157- Xwarin li birçiyan helal e.6 158- Xwarina beçare pincar e.6159- Xwarina bexwedî, her kes tiliya xwc tede dike.6160- Xwarina qijikan li ser pişta kere kul e.6161- Xwarina xizanan yan tıan û dcw e yan dan û dew e.6162- Xwarina xwe bihele le kare xwe nelıelc.6163- Xwarzî ten li xalan wckî civvanî ten li fehlan.

Weha jîdibejin: Xwar li xalan diçiıı.

248

6164- Xwarzîyan xal rakir birarziyan mam weııda kir.6165- Xwc dikin, xwe dibirin.6166- Xwe li ber barane şıl neke.6167- Xwe mede ber dîvvare ket: ku bi ser te ve nekeve.6168- Xwc mczin nckc da ku tu neşikî,6169- Xwe tevî kar nekî kar namese.6170- Xwede bide nabeje tu lawe ke yİ?6171 - Xwede bide ji yek ıı nîve ve dide.6172- Xwcde bike gur be û ne Oxize serkundir be.

Bv li ser zilm û zordestiya Tirken Oxiz batiye gotin.6173- Xwede bike, mele dikare çi bike?6174- Xwede bi tela marî dizane loma dest û pe kirine zik.6175- Xwede bîne bîra xwe, gava tu bi koran re bixwî.6176- Xwcdc çiya daniye, berf û baran le barandiye.

Varyanteke din j î weha ye: Xwedc çiye dibine, berf le dibarîne.6177- Xwede derde bederman nade.

Weha jî dibejin: Xwede deıd dide û derman jî pc re dişine.6178- Xwede d i beje: Min dest, pe û çav dane te,

li peşiya te av u agir e, xwe navej nave.6179- Xwcde dijmine çikusan e.6180- Xwede dûr dike le ji bîr nakc.6181- Xwede fersende şeran nede rovivan.6182- Xwede ji gote-gote hez nake.6183- Xwcdc goşt dide mirove be diran.

Weha j î dibejin: Xwede goşt dide ye be diran, pere dide ye nezan.6184- Xwede gotiye; ji te bereket, ji min bereket.

Weha j î dibejin: Xwede gotiye; ji te cehd, ji min mirad.6185- Xwede gotiye: Rabe ez bi te re.6186- Xwede hevale rastan e.6187- Xwcdc heye xem tüne ye.6188- Xwede hind barane dide ku hindi erd ragire.6189- Xwede ji yeke re xerabî bike,

d i ianen wî di pelule de di şike.6190- Xwede kesî şaş neke,

şaş bike fahş neke,fahş bike bi erde re kaşkaş neke.

6191- Xwcdc nokatı dide mirove be diran.

249

6192- Xwede qirika qul vala nahele.Weha j î dibejin: Xwedc qitika ku qul kiriye, risqe we dide.

6193- Xwede sax e dil rast e.6194- Xwede serî dibine, paşe şaşik le dialîne.6195- Xwede yar be bila şûr ji dar be.6196- Xwedc yar be bila dinya tev neyar be.6197- Xwcde yar bûya de şûr dabûya.6198- Xwede yek e û re hezar.6199- Xwedî bikc bi nane xwe û berde cane xwe.

Weha j î dibejin: Xwedî kir bi nane xwe, kire di jmine xwe.6200- Xwedî bemal dibe, mal be xwedî nabe.

Weha j î dibejin: Xwcdiye be mal heye, male be xwedî tüne ye.6201- Xwedî kirin li bave ye, bext û qencîji de ye.6202- Xwediye çelekan dest dike kelekan.

Li hinek deveran weha j î dibejin: Xwediye mîhan, li gor xwediye çelekan, dest dixin kelekan.

6203- Xwediye fise zû bi xwe dihese.6204- Xwediye heq timî sultan e.6205- Xwediye herse tim poşman e.

Dema mirov hers bibe, nikare baş nafıkire, kar û z.irare nabîne, piştre jî poşman dibe. Wehajî dibejin: Sil bû, şil bû. Yanı hers bû û jc zirar dît.

6206- Xwediye heviyan her rovî ye.6207- Xwediye leyo here peyo.6208- Xwediye leze her poşman e.6209- Xwediye male nan nexwe, nrevan naxwe.6210- Xwediye mirî kor e.6211- Xwediye mirîşkaıı dixwin nan û hevrîşkan.

Weha j î dibejin: Xcdiye mirîşkan dixwazin hevrîşkan.6212- Xwediye parse bûye qirasc.6213- Xwediye pende dikeve keırde.6214- Xwediye pere çav li der e.6215- Xwediye rime te kuştin le mertal te hiştin.6216- Xwediye sebre milûke Misre.

Li hinek deveran di şuna gotina “mulûk” de gotina “mîr” jî dibejin.6217- Xwediye tiştîran rûn dikire.6218- Xwediye xere rebene dere.

Weha j î dibejin: Xwediye xere çûye dere.

250

6219- Xwcdiye xiyaren çilmisî, ne dixwe ne dide tu kesî,6220- Xwediye vire kez! küre.6221- X ivediye zeran, zeran naxwe.6222- Xweliya bcr are mirov ji qeliya axa û began çetir e.6223- Xwelî li axe. çaxe pîşkul bû rnalxwe.6224- Xweli li wî be, ye ku mirove xwe bide bi xclke bîyanî.6225- Xwelî li wî be, ye ku pişta xwe bi mirove maqûl gire bide.6226- Xwelî li wî serî ku ga da bi kerî.6227- Xwelî li wî serî ku sed serî je ne eş in.6228- Xwendin nane gerin e, di paşîla mirov de yc.

Weha j î dibejin: Xwendin nane patî ye û di lûrika mirov de ye.6229- Xwendin wek bira ku tu bi derziye bıkoli.6230- Xwesteka rûreş e, hevaia parîxweş e.6231- X w esti birin e û hatî çûn e.6232- X\vestin rûreşiyek e, nedan du rûreşî ye.6233- Xwestin xîret e, te hey neda mirov ne xusaret e.6234- Xweş xeber e le min je ne bawer e,6235- Xweşik bi nîvî ne reşik arizî ne..6236- Xwezî bi deiıe kanûne,

bere xwe dide sosin û beybûne.6237- Xwezî bi eqle paşî ne ye bi peşî.6238- Xwezî bi sewiyaıı ne bi heviyan.6239- Xwezî bi nave te ne bi dîtina te.6240- Xwezı xcsû tuııebûya, bûk bi dile xwe bûya.6241- Xwe avet nane xwe û agir berda cane xwe.6242- Xwe bi birîna vekirî wermeke.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Birîna vekirî xwe wermeke.6243- Xwişk bcr bi bira tıc, bira ber bi çiya ne.6244- Xwîn bi xwîne naye şûştin, xwîn bi a ve te şûştin.6245- Xwîn ji kevir ııaye.6246- Xwîn ııabe av.6247- Xwîn yek e, çi 1İ ser hespe û çi Iı ber singe.6248- Xwîna ciwanan tını dikele.

Ciwan her tim enerjik, aktîv û macereperest in. D ive mirov bi psikoloji û rewşa ciwanan bizanibe û li gor we perwerde û hîndekariye pek bine. Ji ber ku ciwan peşeroja civate ne û sibe ew eivate bireve dibin.

251

6249 - Xwîna meran li erde namîne.6250- Xwîna meran û qelinde jinan li erde namîne.6251- Xwîna mirov kefçiyek e, nave mirov çiyayek e.

252

Y

6252- Ya arekî xweş ya zarekî baş.Kurd ji agir re “ar” û ji ziman re jî “zar” dibejin.

6253- Ya bavçe ya xalçe.Weha j î dibejin: Ya mamçe ya xalçe.

6254- Ya av ya agir.6255- Ya barek dirav ya barek dercw.

Li hinek deveren Kurdistane weha j î dibejin: Ya barek pere bide xizme xwc û ya abrek derew bide dijmine xwe.

6256- Ya bike û nepirse û ya neke û netirse.Weha j î dibejin: Ya bike û neberize yan bide û nelerze.

6257- Ya bi qelcm nivîsî, bi bivır naye şikestin.6258- Ya destan neke dilan.6259- Ya de ya jin.6260- Ya dil bila di dil de bimîne.6261- Ya dile min bila ji min re be û ya zare min bila ji te re be.6262- Ya dîtî ji bîr meke!6263- Ya dîzike de her bibeje kasike.6264- Ya duaye aliman ya ye zaliman.6265- Ya hero ya mero.

Weha j î dibejin: Ya here ya were.6266- Ya hevîr bike de qûna xwc bihejîne.6267- Ya ji ave ya ji late.6268- Ya ji kere ya ji pere.6269- Ya ji male dine û kome pir be ya gûhe kere be.6270- Ya ji text û ya ji bext.6271- Ya li fale te ya Ii xale te.6272- Ya mel a baııgdan e.6273- Ya meran le hatin e ne jehatin e.6274- Ya merekî baş be

ya bivir û das beya jî bimire û xeias be.

6275- Ya mere çe be ya şere çiye be.6276- Ya mirov bi pîye xwe bike ya ji deste xelke çetir e.

253

6277- Ya naçe aşe ya d içe aşvaıı dikuje.6278- Ya naçe diziye ya jî d içe şivan dikııje.6279- Ya nane te genim ya zare tc genim.6280- Ya tıebûyî gilî nekin.6281- Ya pîr e ya tîr e.6282- Ya rovî kevl e.6283- Ya şîn neke ya şahî neke.6284- Ya ic xcber bi dil e, meran! te kil'şe- bi gul e.6285- Ya tesire s bc, dikare bi kîre kere birese.6286- Ya tu car hilnegire bar ya jî tu ketî meke hewar.6287- Ya xalek ya jinxalek.

Li hinek hereman wehajî dibejin: Ya xalek ya xalyûmek.6288- Ya xclat c ya celat e.6289- Ya xew e ya jî kew c.6290- Ya zimatı di bire, şûr jî nabire.6291- Ya zarc tc ji miti re ya dile te ji te re.6292- Ya zer dızane ya zor dizane.6293- Yara kevin hespe zînkirî ye.6294- Yare diya min yek bîiya,

min de bi dendike behîve xwcdî bikira.6295- Yare gula geş e, jîna roja xweş e.6296- Yare neyare, koç û bare.6297- Yar! be miedahî tıabin.

Micdahî dı wateya cidîyete de hatiye bi kar anîn.6298- Yan dibe nevan.6299- Yar! neke bi kesan, neye sere te, tc sere pise pisaıı.6300- Yarîlî şiveyi ye, dîtina we türesi ye.6301- Yek av e, du av e, sc de û bav e.6302- Yek ban e, du zozan e.6303- Yek bi tıejaye hezaran e le lıezar ne hejaye yeke ne.6304- Yek bı male xwc, yek bi cane xwe.6305- Yek bi sedî ye, sed ne bi yeke.6306- Yek birin buhişte, digot; ma ji mirine we de çi heye?6307- Yek dikene û yek digirî.6308- Yek dîn û yek bi cqil!

254

6309- Yek - du, agir dike dû, penc û şeş agir dike xweş.6310- Yek e, wekî deq e; du ne benike stû ne; se ne, kîrquzde ne.6311- Yek hezarî wenda dike.6312- Yek lıeye bi sedî, sed henc ne bi yekî.

Weha j î te gotin: Yek ji hezarî re, hezar ji yekî re.6313- Yek ji hezarî ye, hezar ji yek e.6314- Yek ji kuran gul e û yek kul e.6315- Yek li Şame dan dikutc ye din li vir dibeje: Hum ha!6316- Yek toto be, yek boto be de hale me jî ev be.6317- Yek ta nabe du ta.6318- Yek xwedî xwedan, yek bûk e mevan

û yek jî ji deve hirç û guran.6319- Yek yek e, du malbatek e.

Varyanteke d in jî weha ne: Yek yek e, du komek e.6320- Yek yek e, du komek e, se ne gerek e.6321- Yek e, deq e;

du ne, ben lîsto ne; se ne, bi hev ase ne; çar in, bi hev ııeyar in; penc in, bi hev sene in; şeş in, bi hev xweş in;

6322- Yekî digote yekî: Were mala me!Ye din digot: Ma ez şûr û mertale xwe li kû dayînim?

6323- Yekî du ga hebûn, yek nediçû axur û ye din jî, ji axur demediket.

6324- Yekî got: Ez de guhe te bigirim li dora dine bigerînim.Ye din got: Ne de deste te jî bi guhe min ve be?

6325- Yekî got: Ez meraniye ji kûçike xwe hîn bûm.6326- Yekî got “mala min e,” ye din got “ware min e.”6327- Yekî göte yekî: Were ez te bibim buhişle.

Ye din got: Iro ne roja min e.6328- Yekî ji xere naçe dere.6329- Yekî jina xwe berda, digot: Were ji min re bibe yar.6330- Yekî li mireke nerî û got: Ev peşiya min e, ka paşiya min? 6331 - Yekî rezek da yekî, ye din guşiyek tirî neda.6332- Yekî rez nebû, radibû masle çedikir.6333- Yekî şale xwe da yekî, je re got “pe neçe ser gû.”

255

6334- Yeki tazî di kuvvare de rûniştû digotc jina xwe “zirav birese!”

6335- Yekî tir kir, got: Ke kir, kc kir?Got: Scvviye be de û bav kir.

6336- Yckî xwe û dehe hevalan beje.Weha j î dibejin: Yckî xwe û duye hevalan beje.

6337- Yekîtiya mirovan çiya dihejîne.6338- Ye baştir Belıdîn e, cw jî hîz e ıı derewîn e.6339- Ye bcdew diçe ba deriye Beko.6340- Ye bengin e, xew le nîne.6341- Ye berî büke dihat piştî büke naye.6342- Ye bekar tim li ber sîke ye.6343- Ye bibe hevale pariyan zû dixeydc.6344- Ye bi dile xwe bigere bedewaıı dixwazc.6345- Ye bibe hevale qercçiyan dive li parse bigere.6346- Ye bibeze diweste.6347- Ye bi jina xwe nikaribe ne tu mer e.6348- Ye bike, dixwe.6349- Ye bilind kirase wî kin e.6350- Ye birçî çû civate ye tazî ııeçû.6351- Ye bixeyde li ser nan û ave, bi xwe aşt dibe.6352- Ye bixwe savare de biçe heware.6353- Ye büke pe û pal ye şivan ço û gopal.6354- Ye caw çedike be kefen te veşartiıı.6355- Ye çe li ser nave x\ve te.6356- Ye çû, mede dû.6357- Ye der hat ye hundir qewitand.6358- Ye derewîn vala lıildide xwe ye rast ti jî hildide xwe.6359- Ye deve xwedî dike, dive serdera deriye xwe bilind bike.6360- Ye di ber mirine de rniriyan dibîne.6361- Ye dile mirov rehet dike dew e,

canc mirov rehet dike xew e, mala mirov xerab dike derew e.Li hinek deveran weha j î dibejin:Ye cane mirov rehet dike xwe, nava mirov henik dike dew, mala mirov wcran dike derew.

256

6362- Ye d i re ve gaziye Xwede dike rı ye kıı di de peyî jî.6363- Yc dixwe nizanc çi dixwc yc didc dizane çi dide.6364- Ye diğere seravan, dikeve çiravan.6365- Ye evdan tevdîr e ye Xwede teqdîr e.6)366- Ye gewrî qul kiriye ııatı jî pe re dide.

Weha j î dibejin: Ye ku qirike qul kiriye, rişq jî dide.6367- Yc havînc sere wî keliya, zivistane kasika wî dikele.6368- Ye hewane rokir meydane.636)9- Ye h inek an mal û dîwan e û ye hinekan ne parîyek nail e.6370- Ye ji Adem e bi kul û xem e.6371- Ye ji ba bilirse küme xwe li sere xwe digire.6372- Ye ji çiye dikeve ji deste xwc diçe.6373- Ye ji jina xwe netirse ne mer e.6374- Ye ji xelke xwe lıez neke, ji zimane xwe jî hez nake.

Weha j î dibejin: Ye ji milete xwe hez bike, zimane xwe ji bîr nake.6375- Ye ji m in be de li ber (i lika nı in be.6376- Ye jîr be beiî dibe.6377- Ye ji Xwede natirse je bilirse.6378- Yc keran guh tüne, tire hîn daşik e.6379- Ye kerr e, lal e jî.6380- Ye kinisî çû ba ye dinisî gole: Ka piçek nane garisî.6381- Ye ku aş çebike çeqçeqoyanjî çedike.

Li binek deveren Kurd isteme w e ha j i dibejin:a) ye ku dezikan çebike, çembilan jî peve dike.b) yc tevııc çebike, dizane hevo peveke.

6382- Ye ku amedeya dawete dike, amadeya kevçiyan jî dike.6383- Ye ku bike ve govende di ve xwe bihejme.6384- Ye ku bimîze dergehe xelke de bimîzîn dergehe wî.

Weha j î dibejin: Ye ku bikute dergehe yeke de bikutin dergehe wî.6385- Ye ku bilinci bifire nizim dikeve.6386- Yc ku caşe wî bebe li raste namîne.6387- Yc ku cixarc dikşîne beste jî bi xwe re digerîne.

Weha j î dibejin: Ye ku gû bixwe. kevçî bi xwe re digerîne.6388- Ye ku dawiye bikene xweştir dikene.6389- Ye ku dest dike de û bav nakin.6390- Ye ku dizane ji xwe dizane ye ku nizaııe,

di beje qey ji bo baqe nîskan e.257

6391- Ye ku dolmama xwe neeeibîne de kürdinde bimînc.6392- Ye ku dûrî çav an be nezîkî dilan e.6393- Ye ku esle xwe înkar bike heramzade ye.6394- Ye ku gel ac i ye ! i ba te bike, de gelaciya te jî bike.6395- Ye ku gora xelke bikolo, cw bi xwe dikeve.

Weha j î dibejin: Ye ku gora hevalen xwc bikole, ew bi xwe dikeve.6396- Ye ku got û kir şer e ye got û kir mer e

ye got û nekir kere ner e.Weha j î dibejin: Ye nebcje û bike mer e, ye beje û ncke kere ner e.

6397- Ye ku here masiyan de qûn le şil be.6398- Ye ku heke bidize, kenge hebc de bize.6399- Ye ku heviya yare be be welat dimine.6400- Ye ku ji ave ditirse dikeve agir.6401- Ye ku jine herde li paşiya xwe nanere.6402- Ye ku ji xelkc re dafik datîne ew bi xwe dikeve dafike.6403- Ye ku ji gotina de û bave xwe derkeve tim poşman e.6404- Ye ku kar bike birçî namîne.6405- Ye ku ket gole ji barane natirsc.6406- Ye ku mirine bibine bi nexweşiye qane dibe.6407- Ye ku nav şcqe diya inin şil neke ne biraye min e.6408- Ye ku nexwe nikare bide.6409- Ye ku neke bi gotina mezinan li serî te strûye bizinan.6410- Ye ku nîjada xwe ji bîr bike benîjad e.6411- Ye ku qedre xwe zane qedre benda jî zane.6412- Ye ku singe bi xwe li xwe bixe, nikare ji xwe deıbixe.6413- Ye ku sîr nexwc bîhn ji dev ııaye.6414- Ye ku şil be ji barane natirse.6415- Ye ku tevne çeke dizane hevo pe veke.6416- Ye ku tiştek dixwe kevçiye bi xwe re diğerine.

W e ha j î dibejin: Ye ku gû bixwe, kcvçiya xwe jî bi xwe re diğerine.6417- Ye ku xaniye wî ji qeşaye ye dive kevir naveje xaniye xelke.6418- Ye ku xebitî, nexelitî.

Yanî ye ku bixebite poşman nabe û dûr-nezîk de berhema xebata xwe di gire.

6419- Ye ku zehf dizane hindik diaxive.6420- Ye ku zirnane xwe direj dike nane xwe wenda dike.

258

6421- Ye kuştine, bi kufine diçe.6422- Ye li her a ve here, dest davejc şcl û pelatı.6423- Ye ku li ber ave bere ji kîse de û bave xwc dere.6424- Ye li ber xwe nekeve pîr nabe.6425- Ye li ber nexweşan nexweş e.6426- Ye li biti deııg nake ye li ser qare-qar dike.

Weha j î dibejin: Ye li bin deng nakc, ye li ser qore- qor e.6427- Ye li bin linge hevale xwe korta! bıkole, bi xwe te werdibe.6428- Ye li pey ket dîgire ye dinale dimire.6429- Ye ine qilepîze, bûk stcwr e, qîz avis e.6430- Ye ınelevan qeyik je re nave.6431- Ye meran ne gotin e, pireze ye.6432- Ye meran ji dîtine bawer e.6433- Ye meran bext e ne tcxt e.6434- Ye nıirov bi mirov re xayîniye nake.6435- Ye ne j i diya min e ne biraye mın e.6436- Ye ne j i hınavan naye peş çav an.6437- Ye ne jı min e nc li inin e.

Varyant eke din jî heye: Ye nc li nıin e, ne ji min e.6438- Ye ne li ber çav e ne li ber dil e.6439- Ye ne li malan nizane bi halan.6440- Ye nebine reşiye nabîne xweşiye.6441- Ye nexwe lehliye nas nakc şîraniye.6442- Ye nitnejker bedile xwe çû mizgefte dît ku deriye w e girtî ye, veg

eriya û got: Mizgefte ji te derket û lekete.6443- Ye nizane kare xwe, dür e ji ware xwc.6444- Ye parker be par dimine.6445- Ye penan d ide li peş wî here ye gez dike li paş wî here.6446- Ye peşîıı nizane ye paşî de çi beje.6447- Ye peşi şîva be şîv e.6448- Ye qenciye wenda bike roje ji xwe re deman dike.6449- Ye qure keıa wî li çöle dimine.6450- Ye rastiye beje serşikestî ye.6451- Ye rastiye beje ji civate te dûrxistin.6452- Ye raze gelekî dizanc hinekî.

259

6453- Ye rojî nagire bihaye cejne dizane.6454- Ye saxan zewal tüne ye qelban guman tunç,6455- Ye se bikuje cendeke wî jî dikişîne.6456- Ye serma nebine ııexweş nakeve.6457- Ye sersem ji zorker xeı*abtir e.6458- Ye serxweş şûşe najmere.6459- Ye sil bu, şil bû.

Li heremen Lice û Hekariye ji hersbûn”re silbûn”dibejin. Dive mirov bîhnfireh be û zû bi zû hers nebe. Kesî ku hers bibe zirare dike,

6)460- Ye sitemkar nabe ramyar.6461- Ye striyaıı biçîne de striyan hilîne,6462- Ye te ne raman e, cman e.

Bi kurdî ji fikir re “raman” te gotin. Ev gotin ji bo ew kesen zorba ku nahelin mirov bîrûbaweriya xwe beje û zore li mirov dike, te gotin.

6)463- Ye te ne wijdan e, cüzdan e.6)464- Ye te ne zik e, afira ga ye.6465- Ye tere rokir ser bere.6466- Ye xcbitî neşinıitî.646)7- Ye xelke fisin dimelisin ye min tir in digindirin.6)468- Ye xemgîn e xew le nln e.6)469- Ye xelke sor û zer ye me ji edetaıı der.

Li hinek deveran di şûııa gotina “cdel” de “dinya” jî bi kar tînin.6470- Ye xurt bibeze zû radiweste.6)471- Ye xwarî telef e ye dayî selef e.6)472- Ye zane ji kesî pirs nake.6)474- Ye zana zane ye nizane baqe nîskan e.6474- Ye zaroka xwe şîret neke paşe şer dike.6475- Yen berî me gotine:

Xwede “q...” mirov ji “k...” zarokan bipareze.Di nav gel de gotinen weha müstehcen jî hene û gel van gotinan di nav eivata rojane de bi kar tîne. Min tîpen peşîn yen van gotinan nivîsî.

6)476- Yen külek li ba lıev dimîniıı.6477- Yen xwîne, werin ser şîne.6478- Yen ziman direj, dest û lingeıı wan kurt in.

260

Z

6479- Zad, zade miriyan e û goşt goşte san e.Dema yek betısa kemasen yekî din bike û yen gulıdar jî, di derlıeqe wî kcsî de hîn bchlir tîşterı xcrab bizanibin, ve gotine dibejin.Yanî “behsa wı mirovî neke, e w mirovekı geiek erab e.”

6480- Zan zane, be baqe nîskan çend tane?6481- Zana dizatıe, ma nezan bi çi dizane?6482- Zana ji Bcxdayc te, malxoyc malc xwe çetir dizane.6483- Zanebûn kela ye nezanî bela ye.6484- Zanebıın ne ji biçûkî 0 mezinayiye ye.6483- Zane dawet e le nizane li mala ke ye.6486- Zanîtı derya be binî ye.6487- Zanîn ji şûr tûjtir c.6488- Zanîn kanî ye.6489- Zanîn û lıuner, halane meran in.6490- Zar ye de ye ne ye bave ye.

Kurd him ji ziman re û him jî zarok re “zar’ di bej in.6491- Zarc xwcş bihara dilan c.

Zinıane xwcş dile mirov xweş dike.6492- Zarok bi lîstike mezin dibin.

D u v arya ti ten din j î hene:a) zarok bi girî mezin dibin.b) zarok bi ketin û rabııne mezin dibin.

6493- Zarok çi bibîne digire le çi bîbihse dibeje.6494- Zarok gol inen mezinan dibcjin,6493- Zarok gula malan e.

Li hinek deveran weha j t d i bejin:a) zarok l’ekiye malan in.b) zarok gulîlken malan in.

6496- Zarok ji bave scwî namîne ji dc scwî dimîne.6497- Zarok kezeba de û baven xwe ne.6498- Zarok ku derewîıı bû mezin jî bibe derewîn e.6499- Zarok li ser mile de mezin dibin.6300- Zarok mirov bi xwe re nabin cetıete.

261

6501- Zarok negirî de şîr nade.Li hirtek hereman weha dibejin: Biçûk ku negirî mernik naxwe.

6502- Zarok perdeya spî ne, nexşcn xweşik le bike.6503- Zarok zarok e, çi feqîr çi miiûk e.6504- Zaroka de ye ne ya bave ye,6505- Zaroka ku pehniya min je bi xwîn nebc, ne ji min e.6506- Zaroka li ber deste jincbiyan nabîııe tu xweşiyan.6507- Zaroka nebûyî nav le nakin.6508- Zaroke b de, navika xwe bi xwe dibire.

Weha j î dibejin: Zaroke be de navika xwe bi xwe je dike.6509- Zaroken biçûk çûken buhişte ne.6510- Zaroken du diyan li du riyan.

Di nav zaroken hewiyan de tim sarî û teşxele heye û bi hev nakin. 65 11- Zaroken hür çerezen male ne.6512- Zaroken hore werin dore.

Li hinek hereman weha j î dibejin: Wexta hore weriıı dore.6513- Zaroken şivan û şah wek hev lazî çedibin

li wek hev bi tazî dimirin.6514- Zava hate ser male xezûr kete newale.

Weha jı dibejin: Zava hate ser male, nıal ji deste xezûr çû.6515- Zava küre male ye.

Weha j î dibejin: Zava küre xesur e.6516- Zavaye bi hiş tiren mala xesûr yen wî ne.6517- Zavaye li ber deriye xezûran mîne şeye li ber tenûran.6518- Zavaye li ser xezûıan sewiye li ser tenûran.6519- Zavaye male, kere male ye.

Li hinek deveran weha jî dibejin:a) zava kere xezur e.b) zava kûçike xezûr e.e) zavaye male küre male ye,

6520- Zebeş bi denge xwe hinar bi renge xwe.6521- Zebeş ji leme xwe direve.6522- Zehf şerîn e le hundir strî ne.6523- Zehf zarokan deialî bikl de kare xerab bikin.6524- Zehmetî rehetiye tîne.6525- Zehmeten Aqo nıane pelen meraqo.6526- Zemanek diçe, zemanek te

262

helbet Kurmanc li hespc siwar dibe.6527- Zenga mirine davejc diranan.6528- Zengîn bikevin behre nafetisin.6529- Zengîn ku xizan dibe, sed salî bîhna zengiye je te,

xizan ku zengîn dibe sed sal bîhna xizaniye je te.6530- Zengînek gava feqîr dibe dîsa çil roj bîhna zengîniye je te.6531- Zer e le ne zer e.6532- Zerya bi dilopan naqede.

Kurd ji "deryaye" re “zerya” jî dibejin.6533- Zcviya be av û wclate be bav.6534- Zeviya be co av naçe ser.6535- Zeviya xwe bi ceh ke, kewara xwe ti je ke.

Hinek di şûna gotina “zevî” de, gotina “erd” jî bi kar tînin:Erde xwe bi ceh ke, kewara xwc ti je ke.

6536- Zeviya ne zede heft gîsin le de, paşe tove xwe tede.6537- Zewac gireka kor e ne vedibe ne te giredan6538- Zewac him sere mirov Cı him dest û lingen mirov gire dide.6539- Zewaca bedii ezabe ceheneme ye.

Li hinek deveran weha j î dibejin:Zewaca bedii mîna nane bexwe ye.

6540- Zer be bîne, zîv be bîne le jinebiya bi sewî neyîne.6541- Zer biçûk e, biha giran e.6542- Zer bi zerîtiya xwe ımıhtace kapeke ye.6543- Zer bide zerîngeran.

Varyanteke weha j î heye: Zer bidin deste zernasan.6544- Zer çiqasî hûr e bi qîmcta xwe diçe.6545- Zer di sikakan de wenda nabe.

W e ha j î dibejin: Zer di xweliye de wenda nabe.6546- Zer narize û dem naze.6547- Zer xerab nabe.

Weha j î dibejin: Zer tekeve nav gû jî xerab nabe.6548- Zer zanc, zor zane, deve tifinga mor zane.

Varyanteke weha j î heye: Zor zane, mer zane, deve tifinga mor zane.6549- Zer zer e, gezer zer e?6550- Zera wendakiıî te dîtin, soza vvendakirî nayen girtin.65851- Zera xas zenge nagire.6552- Zera zer xera nabe, mere çe be nav nabe.

263

6553- Zerele min kirî, zeret dumahîk li min anî.6554- Zerker bi qedre zer dizanc.6555- Zikbirçî ter dibin le çavbirçî ter nabin.6556- Zik bi razan û mizdane ter nabe, bi xebat û kede ter dibe.6557- Zik heye, çal e.6558- Zik ne şifre ye ku hemû kesî bike xwc.6559- Zik ter e, çav birçî ye.

Weha j î dibejin: Zik ter dibe, çav ter nabe.6560- Zik ter e, Milî şer e.

Ev ji bo eşîra Milî hat i ye gotin.6561- Zik ter be, hez dikî bila ji tove der be.6562- Zikek du minelan hilııagire.6563- Zike de buxçe ye, ji her rengî tede heye.6564- Zike ter hay ji zike birçî tuııe.6565- Zike xwe hîn neke du nanan,

bcjna xwe hîn neke du kiras Cı xeftaııan ji te re Ii hev naye hemû dem ıı dewranan.

6566- Zike xwe ter xew le xer.6567- Zike zaroke tijî ye le dev nagere.6568- Ziko, ziko zikakî,

herçî nikarî peydakî, tu namûse jenakî!

6569- Zil-zil berhcv kir, mil-nıil belav kir.Wehcı j î dibejin: Bi kefçiye berhev kir û bi heske belav kir.

6570- Zilam hcııe û zilamok hene, jin hene ıı jinok hene.Gotinen “zilamok” û “jinkok” ji bo rewşa negatîv hatine bi kar anîn.

6571- Zilam heye, zalim heye!6572- Zilke bihare debra male.6573- Ziman be heslî ye.6574- Ziman daqoqe serî ye.6575- Ziman girtî ser rehetî.6576- Ziman hevale xwediye xwe ye.6577- Ziman him dost, him dijmiıı e.6578- Ziman ji şûr tûjtir e.6579- Ziman ji xwediyc xwe re xerab nabeje.6580- Ziman kilîta dilan e.6581 - Ziman nankör e.

264

6582- Ziman ne kaş ti ber hene û ne kendal.6583- Ziman paleye xwediye xwe ye.6584- Zimane de şenin e.6585- Zimane direj edûye serî ye.6586- Zimane gunehkaran kin e.6587- Zimane Îblîs sale caıeke li heqiye diğere.65838 Zimane şîrîn mar ji qule derdixe.6589- Zimane ter tim birçî ye.6590- Zimane xwe bibire, cîhe xwe bikire.

Weha j î dibejin: Zimane xwe birî, cîhe xwc kirî.6591- Zimane xwe didirînim û ji hevalan namînim.6592- Zimane xweş bihara dilaıı e.6593- Zimane sor e, Ii peşî ne gelî yc ne zihor e.

Varyanteke weha j î heye: Di ziman de hestî tüne.6594- Zimano biriyo, seriyo seqeriyo.6595- Zimano ji soline,

pirsa naye gotiıı, çima tu hez dikî ji dine.

6596- Zimano leq û leq, seriyo teq û req.Varyanteke din j î weha ye: Ziman daqmoqa serî ye.

6597- Zirar biraye kare ye.W e ha j î dibejin: Kar û ziaıar bira ne.

6598- Zirar, du zirar him dîz hini girar.6599- Zirar ji carisiye çetir e.6600- Zivir zivir dîsa li vir.6601- Zivistan hat berîka xizan di riya.

Weha j î dibejin: Zivistan hat ber deriyan cilika xizan qetiya.6602- Zivistan sar e, du lingan bikin çar e.

Yanî zivistanan sar, bizewicin hev germ bikin.6603- Zivistan serma ye potik bav û bira ye.6604- Zivistanan pîne û perû, havînan qît qît bcrû.6605- Zîp kereng bûne xîp.6606- Zîpik bibarin nebarin, dijvvar in.6607- Zîpik zîpdar in, bibarin nebarin xedar in.

Weha dibejin: Zîpik in bi libik in, bibarin nebarin xedar in.6608- Zîvkere baş hekan jî bi çernbil dike.6609- Zoq ne tişt e le kcvire I lemo li pişt e.

265

6610- Zor dizene riya zangert li kû ye.6611- Zor di deri re bikeve hundir,

qanûn di kuleke re derdikeve.6612- Zor gezere radike.6613- Zor hat xweşî betal bû.6614- Zor zane, mer zane,

deve tifinga mor zane.6616- Zor zane, zer zane, zanîn zane.6616- Zozan çerandî maste se leqandî.6617- Zozan rind e hema çiya bilind e.

Zehmetî û berdela rindî û xweşiye heye. Li hinek deveran di şûtıa gotina “hema” de gotina “le” jî dibejin.

6618- Zulm li erde namîııe.6619- Zulma be sînor Xwede qebûl nake.6620- Zulma meran bi bare keran.

Dema mer li jina xwe zulm bike, we deme ve gotine dibejin. Jin bindeste mer e û mer zulmeke gelek mezin û di jwar le dike,

6621- Zulma Tirkan ji edeleta Ereban çetir e.6622- Zıı dişike le dereııg diceribe.6623- Zûrîna gur ne ji xere re ye.

266

Paşko

6624- Ademî be ling mirî ye.Kürden Xorasane di şûna gotina “mirov” dc gotina “adem” dibejin.

6625- Ademî îeqîr merd dibe.6626- Axa cewrik mezin kir û bû kûçik axa diraııd.6627- Axa rabûn hingurma(pevçûn),

feqîr û xîzan çûn li ber lingan.6628- Ba jî ji le, baran jî ji te.6629- Bay e Ecem e, çend qurişen me li cem c.6630- Bere nav mizgefte terke, paşc dora mizgefte.6631- Bere tact, paşe nemat.6632- Bibare bihar e, nebare xedar e.6633- Bihare bereket te xware

xelk dibin şikirdare.6634- Bi destekî du zebeş naye girlin.6635- Bi qirş û qalan xanî çenabiıı.6636- Bi şîr be, ew e li cem xwedı be.6637- Bi dev xweş e, bi dil reş e.6638- Bi payîze zû dakc

bi bibare zû rake.6639- Bi westiyayî kir, bi vesiyayî xwar.6640- Bike bi kîze li ber cenete bilîze.6641- Bikşîne cefaye, bibînc scl'aye.6642- Bîr bi cote Li jî nabin.6643- Bîst û yeke adare

milyaket hatiıı xware hela kirin li bihare.

6644- Bû cil û kete mil.6645- Bû pevek xwcş, nebû qira reş.6646- Bû xarman e ne bû derman e.6647- Bûka male slûr e, birîna pîre kur e.* Başko îlawe ye, Dema kıı ez edî pirtuke bidim çape, ez rastî van gotinen peşiyan hatim, Gelek zehmet bû, ku carek din ji serî heta dawî hejnıaran biguherim û indekse nû çebıkim. Ji ber ve yeke, inin hejmar da van gotinan û di dawiya pirtûke de li bin nave “paşko" nivîsî.

267

6648- Büke pepar, şivan ço û dar.6649- Ciran hcvveedare xweliya cîran e.6650- Çawa dîk e, weha jî kumik e.6651- Çi îman e, çi wijdan e,

hazara serbest c, kilîte xwe cizdan e.6652- Çiri ye û çirî ye, mal teyr û ta jî ye.

Ev ji bo meha çirî hatiye gotin.6653- Da min mistek, xistim pistek.6654- Dche qanûne roj, bere xwe da havine.6655- Dest ji dest, hiş ji hiş mezintir e.6656- Deste ku xan bibire xwîn je naye.

Weha jî dibejin: Deste ku şcrîel bibire xwîn je naye.6657- Dewran ketiye filan, mirin ketiye milan.6658- Dil pîr nabe.6659- Dile de li ser av û agir e.6660- Dile yeke ku hilbigre, mirov her tiîtî dixwe.6661- Dilop hesin jî qul dike.6662- Dinya dehl e, şer jî tede hene rovî jî.6663- Dive mirov büke li hespe ner siwar bike.6664- Dıı kes bejin küme te ne li sere te ye,

dive tu deste xwe bidî sere xwe.6665- Dukana Beko û du serî sabûn.6666- Em batin payîzan

çekin cîhe ezîzan.6667- Eqile heft pîrekan di sere mirişka gej de ye,

sere sibe ııikule wc di gû de ye.6668- Eqile pirr sermiyan e ne kare her mirovan c.6669- Gebûl e xwedî qebûl e.6670- Genime ıijyayî bcrhev nabe.6671- Gcrekî aşe ji deh gere destare çetir e.6672- Geryan derman e û risq ser piyan e.6673- Gewende ter xwar de li dehole bixc.6674- Gire ku xelk bixwurîne, relıet nabe.6675- Goşte xizan ye mele ye, hestî yen bave ne.6676- Gotina ku ji dev derket edî paş le naye girtin.6677- Guhdare civate be, delal, dilan be.

268

6678- Gulan e. bexte baran e.6679- Gur hem! jî birçî ne.6680- Gur ji pez re tu wexte nabe dost.6681- Ha dîn ya dinya kî pirr bixebite je mehrûm namîne.6682- Hejde adare

mclyaket tene xware gazı dikin li bihare.

6683- Heke tu nizanî, temaşeke li cîranî.6684- Her karî bike le merûmazariye mcke.6685- Her kes qeleme bigire, sa wî şûn pir e.

Ev jî gotina Kürden Xoresanî ye û baş t em nabe.6686- Her ketinek ji feııdek e.6687- Hevale ademî (nıirove) gir hesp e ye qiçik se ye.6688- Heyî kanî ye, tuneyî genî ye.6689- Heka genî di pûngale de dimînc.6690- Hûte xwarine, hûte kar e.6691- Ilone zik ter e

û dinya xer e.6692- Insane ku bike tekbîr, Xwede dide wî teqdîr.6693- İşe Xwede çîn-çîn e, mirîşk reş e hek spî ne.6694- Ji ariye ar te emele.6695- Ji bo gaye raketî em tüne.6696- Ji bo raketine siya kemaran rind e, heger mar tüne be.6697- Ji qirik û belike tev de bû.6698- Ji rüyan anîn li simelan kirin.6699- Kerr e le binger e.6700- Kes naxwaze kes je çetir be,

her kes dixwaze zaroken wî je çetir bin.6701- Kesî qîmez nıevan naye male.6702- Kese bebcxt tim rastî bebextan te.6703- Kevire mezin nıirove mirov li sere mirov dixe.6704- Kî kar bike beroşa wî dikele.6705- Kî nane ine xwar, wî gora nıe kola.6706- Kî pirr xebitî hindik dixwe.6707- Kîşnîş şîrîn e, le dııv li gewriye dimîne.6708- Kulave reş gewr nabe.

269

fi709- Kutıdire pîs dendiken xwe pir in.6710- Kurd miriye, kes tüne ku li ser bigirî.

Yanî xwediye Kurdan time, Kurd be xwedî ne.6711- Kusî çû tove garis, heta hat li şimelan leqitî.6712- Linge rûniştî exil tîne, linge gerayî gepan lîne.6713- Mal di riyeke de dere, xwedî di hezar riyan de.6714- Male helal wenda nabe.

Kürden Xoresane weha dibe jin: Malî helal yox nawî.6715- Male spîji bo roja reş e.6716- Mer beşte male ye.6717- Mere çe simdi di dev de ye.6718- Mere du jinan esir e.6719- Mirov ji çavekî hezar çavî dibîne.6720- Mirove xwedî du jin, ew bi herdu jinan ve dibe se jin.6721- Mîya çe li mcxel e.6722- Nave bajare dûr xweş e.6723- Ne merik bikuje, ne bi qicikc bimije.6724- Ner dewlet e, me qismet e.6725- Paleye çe berdana cc.6726- Qcdrc meran jin dizanin.6727- Qeşmer şeş qarxa dibe.

Gotineke Kürden Xoresane ye6728- Qeweta heft pîrekan di piye zilamekî xerab de ye.6729- Qewet hîle dibire.6730- Qîz xweslin germ bi germ, merkuştin nerrn bi nerm.6731 - Raketin li ser emre mirov nîne.

Yanî raketin ji emre mirov naye hesibandin.6732- Sed Yasîn û Tebarek bide ber guhe devvarek çi l'em dike 6633- Ser hene bi tac in, ser hene bi hevsar in.6734- Sere xwe veke, li bexte xwe mezeke.6735- Sere xwe şûştiye, heneya xwe helmaştiye.6736- Seviya roke xerdiye, heft cara mal barkiriye.6737- Şeye durist ji mere kotî çelir e.6738- Simela garis, nane genim!6739- Siya zave, siya dar e,6740- Şeytan saz ji we dine aniye.

270

6741- Şer li dîyar ket, rovî bi çekalan ket.6742- Şirîk şirîkan jîr kir, hewî hevviyan pîr kir.6743- Şîr ku hat dotın edî naçe guhan.6744- Şuxil bare keran e, îqbal bare seran e.6745- Şuna bi dar, bi tirs dibe.6746- Şûre teleban qelem-kaxez e.6747- Taviya nişane heja ye male Xurestane.6748- Tebîete xweş-xweş mirov pe digiheje Xwede6749- Temûz û tebaxe agir digire axe.6750- Tevdan ji helise re baş e.6751- Teke çale risqe sale.6752- Tir ku ji kevan çû edî venagere.6753- Tirs mame gur e.6754- Tove belkiye şîn nabe.6755- Vir li mala me jî pir in.6756- Virek û sed vir li ba virekan yek e.6757- Wijdane hinek kesan di bin solen wan de ye.6758- Wijdan ku ket bazare, dest bişo ji heware.6759- Xizan bi hale xwe bizaniya, de riz bixwarana.6760- Xwarin xweş e, kirin reş e.6761- Xwediye lcze her poşman e.6762- Xweliya heft gundan, li poze pozbilindan.6763- Yeki nalek dit, got: Ma se nal û hespek.6764- Yen be sebir tim tîh in û tim de bimînin.6765- Zeman şûr e, ger tu wî nebirî, ew e te bibire!6766- Zimaııe sor ji xwediye xwe re xerab nabeje.

271

indeks

indeks ne li gor jim aren rûpelan e, li gor jim aren gotinan e.

aborî I, 3537, 4537, 4550, 5610. 5821,5914

aranıî an sebir 552, 776, 780, 963, 1168, 1516, 1562, 2079, 2553, 2614, 3680, 4082, 4084, 4401,4406, 4427, 4537, 5015, 5409, 5410, 5411, 6754, 6764

aştı û azadî 183, 365, 1311, 2728, 5001

axa 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 178, 179. 1025, 1050, 1264. 1270, 1851, 2935, 3103, 4038, 4096, 4097, 5353, 5490, 5529, 6623, 6627

başî, qencî, çcyî 874, 967, 968, 969, 970, 1471, 2446, 2697, 4494 ji hej- mara 5096 an hcta 5108 an, 5506, 5762, 5873

bav û zarok 240, 241, 242, 243, 246, 247, 348,

bawerî 264, 265, 2972, 3019, 4524, 4858,5884, 5959, 5985, 6432

bazar û bazirganî 2461, 5610, 5821, 5914

Bedlîs 1149

behane an mane 1790, 2136, 3508, 3911,4718, 5334

bclaş 55, 108, 109, 237. 306, 386, 3304, 4600, 4720

belengaz û beleııgazî 308, 309, 2412,

2797, 4723

berhem 339, 345, 1120, 1126

bertil 394, 395, 6038

berxwedan 1893, 2232

bcrxweneketî 4750, 5368, 5369, 5370,5421,5827, 5852

bext 258, 421, 422, 423, ji hejmara 424 an heta 441 e, 1873, 3139, 5471, 5988, 6270,6435

bcbawerî 2403, 4594, 4994, 4996, 6167,6234

bebext 38, 447, 1862, 1864, 1879, 3440, 3495, 3643, 4272, 4480, 4864

beçare û beçaretî 2943, 6153

bedadî an neheqî 2308, 2828, 3027, 3029, 3030, 3378

bedengî 2381,4338,6414

beesil 2931, 2986, 3001, 3034. 3037, 3092, 3424, 3425, 3880, 4482, 4851, 6410

beexlaqî 2390, 2420, 3466, 5109

befedî 2420, 3466, 3539, 4483

beminetî 3451.3658, 6135, 6643

benamûsî 863, 1845, 3443. 3637, 3642,5431

274

beqîmet 3638, 4318, 4320, 4376, 4430, 4457, 4474, 4547, 4548, 4892, 4987,4993, 5880, 5881

beşansî 6007, 6010

beşexsiyetî 3459, 3877, 3878, 4627, 4859

betifaqî 1193,2220

bexîret 3054,3441,4250

bindestî 2575,4491

bira û biratî 52, 56, 76, 131,238,422, 625, 675, 716 heta 730 an, 883, 982, 1687, 1701, 1860, 1864, 1865, 1915, 1974, 2321, 2377, 2384, 2600, 2735, 2752, 2768, 3069, 3169, 3190, 3198, 3206, 3254, 3255, 3288, 3602, 3752, 3765, 3773, 3775, 3778, 3739, 4658, 4694, 4837, 5360, 5382, 5665, 5677, 5761, 5863, 5865, 6023. 6077, 6243, 6407,6435, 6597, 6603

biryar 3320,4746

bîyanî 29, 153, 2703, 6068, 6224

bûk 200,604,650,786,787,788,789, 790,791,792,793, 794, 795, 796, 797, 798,799,800,801,802, 803, 804, 805, 806, 807, 808, 809, 810, 811, 812, 1419, 1447, 1152, 1156, 1284, 1666, 1974, 2031, 2154, 2208, 2370, 2463, 2660, 2766, 3035,3234, 3603,3872, 3 892, 3924, 4079, 4179, 4663, 4840, 5132, 5161, 5168, 5424, 5874, 5971, 6072, 6082, 6087, 6240, 6318, 6341, 6353,6429, 6647

eamerî 636, 813, 1495, 1496, 2021,

2085, 3463, 4530, 5433

Cebexçûr - Bîngol 3848

cehd 3113,3114

cehcnem 863, 2701.5079, 5936

çenet 835, 836, 837, 850, 863, 1102, 1142, 2701, 3657, 5079, 5431, 5936, 6321

Cihû 845,846,3894

cîran 37. 882. 883, 884, 885, 886, 887, 1300, 1895, 2023, 1300, 2375, 2417, 2467, 3494, 4050, 4383, 4412, 4818, 4957, 5152, 5178, 5217, 5434, 6647

cotnerd 889, 890, 4100, 4698

çek an jî sîleh 949, 950, 4267, 5611, 5612, 5724, 5725, 5726, 5727, 5728, 5729, 5730, 5731, 5825, 5826, 6077

çikûs 1002, 4100, 4101, 4115, 4196, 4422, 4495, ji hejmara 5837 an heta 5843,6179 '

dagîrkerî 2312,2319

danûstandin an kirîn u firotin 860, 1081,1603, 3537, 3538, 3589, 3590

daxwaz 4453, 4958, 4975, 6230, 6231,6232, 6233

dayik an de 1177, 1178, 1179, 1180, 1181, 1182, 1183, 1437, 1438, 1439, 1440, 1441, 1442, 1443, 1444, 1445, 1446, 1447, 1448, 1616, heta hejmara 1624 an, 2095, 3542, 3731. 6259

275

dem an zeman 1204, 1205, 1206, 1207, 1208, 1209, 2110, 4475, 5987, 6009,6154, 6765

derengî 2660, 2661, 2730, 6063

dere w an jî vir 23, 221, 262, 488, 489, 562, 1053, 1165, 1166, 1171, 1282, 1283 heta lıejmara 1294 an, 1811, 2434, 2475, 3846, 3866, 3913, 4004, 4085, 4086, 4128, 4165, 4497, 4611, 4658, 4697, 4761,5368, 5849, 5922, 5963, 5983, 5984, 5985, 6007, 6255, 6338,6358, 6658. 6659

dcwlenıend 669, 1414, 1415, 1416, 2270, 3479, 4367, 4412, 4422, 4499, 4520, 4539,4698, 4761,5235

dewlet 1417, 1418, 1419, 1420,4095, 6062

deyndar an qerzdar 632, 657, 665, 666, 669, 683, ji lıejmara 1428 an heta ya 1436 an, 2429, 4410, 5494, 4631," 5110, 5903

deûbav 2985, 3468, 3608, 4829. 5988,6065

der 2987, 2988, 3478, 6327

dijmin an niyar 120, 496, 635, 636, 663,699,961, 1258, 1261. 1274, 1486 heta 1503 an, 1808, 2092, 2376, 2425. 2594, 2595, 2772. 2779. 2918, 2990, 2991, 2992. 3041, 3076, 3905, 4148, 4594, 4687. 4806. 4807, 4808, 4809, 4810, 4811, 4947,4988, 5265

diz 1338, 1339, 1340, 1341, 1348, 135, 1620 heta 1640, 1703, 1795, 1805, 1874. 1888, 2143, 2390, 2414,

2804, 2805, 2837, 2908, 3296, 2993, 3541, 3904, 4339, 4431, 4761. 5064. 5259,5632, 5633. 6278, 6398

dîn 79, 129, 165. 210, 222, 228, 230, 231, 317, 420. 500, 1595, ji 1651 e heta 1657 an. 1861,2508, 2905, 2911, 2951, 2995, 3017, 3309, 3744, 3745, 3994, 4057, 6458, 4681, 4682, 4693, 6308

Dîyarbekir 5597

dost û dostîtî 578,640, 1252, 1682 ji heta 1679 an, 2779, 2918, 2996, 3032, 3119, 4126, 4398, 4423, 5265

dua 502, 503, 1901, 3671, 4672, 4964, 6264

dujinî 2344, 4288, 4289. 4643, 4715, 4995, 6713

duru 548,549,745, 1329,2803,2806

edet an töre 3124,4992,6469

efû 2948, 4923, 5346, 6059

elımeq, ehmcqî 523. 679, 1071, 1080, 1163, 1189, 1307, 2147, 2403, 2718, 2827, 3044, 3373, 3374, 3383,3393, 3470, 3849, 4216, 4295, 4346, 4924, 5121

eqil û eqilmendî 859, 1220, 1753, 1754, 1755 heta 1774 an, 2547, 2555, 2674, 3479, 41256 4138, 4432, 4628, 4659,5235,5482,5546, 5884,6308

erbab 2562, 4620, 5268,6608

Ereb 1612, 1782,1783,1784, 1786,

276

3000,3559,4770, 5354, 5861, 6542,6621 fikir an raman 2893, 4951, 6460,

6462, 6625, 6749esil û fesil 149, 2369, 2490, 2778,3001, 3848, 4597, 6031 gelacî 3685, 5333, 6394

evîn an bengî 32, 828, 1106, 1293, geveze 1747, 2052, 2823,4139,4966, 1804, 1805, 1806, 3332, 4016, 4029, 5699,6019, 6420 4093, 5292, 5794, 6340

golina xweş 496, 514, 4710. 4880, ei 159,335, 1414, 1420, 1740, 1906 6491 lıeta 1914 an, 2485, 3933, 4095,4365,4695,4775 golina ne xweş 739, 1426, 2182,

2190, 2191,2192, 2449, 5385, 5719, Hzdî 1922, 1923, 1924,4302,4303 6055

Faris 1928, 6625

fedî an şerm 942, 1930, 3071, 3125, 3448, 3570, 4338, 4451,4506, 4722, 4754, 4922, 4975, 5344, 5345, 5625, 5848

fen an felbazî 1932, 1933, 1936, 1937, 1938, 2354, 2416, 2583, 3100, 3750, 4311, 4696, 5339, 6402

fcqîrî an xizanî 388, 610, 785, 1025, 1030, 1163, 1270, 1342, 1711. 1939, 1940, 1941 hela 1950 î, 2935, 3479, 3480, 3481, 3482, 3483, 3639, 4235, 4304, 4367, 4539, 4625, 4697, 4698, 4761, 4894, 4902, 5355, 5485, 5505, 5814,5964,6015, 6016, 6071

lersend, keys 22, 2390, 2497, 3408, 3528, 3529

fesadı 10, 16, 2124, 2197, 2404, 2710, 3437,3806,4714

Fi leb 1708, 1784, 1961, 1962, 1963, 2450,2646, 2844, 3105, 3894, 4692

guherîn 2563, 2564

guman 203, 1850, 4159, 4484

Heleb 1833

helal û heram 2361,2573,4111,4112, 4128, 4616, 4618, 4795, 6707

heq 518, 2465, 2466, 2467, 2468, 2469, 2807, 4002, 4074, 6461

heval û hevaltî 209, 224, 470, 532, 567, 736, 2558, 2559, 273 beta 2753 an, 2768, 4366, 4744, 4746, 4767, 4958, 4967, 5491, 5910,5954

hevsarkeşî 1220, 4399, 4407

hewcc İj hewcedarî 1037, 1040, 4377, 5461,5488,5811,6647

lıewcz 2399,2762

hcwî 672, 1271, 1920, 2927, 6653

heyf an Lol 44,45,2342, 2343, 3899,

277

4812,6384

hez 487, 704, 1517, 1657, 2777, 2785, 2786, 2967, 3472, 3694, 4074, 6374, 65611,6595

hcvî 2797, 2798, 3055, 3068, 3077, 3440,3614, 3897, 4849

hiş ji he j m ara 2859 an lıeta 2861 c

hînbûn û hînkirin 2872, 2873, 2874, 3453, 3485, 4219, 4239, 5705, 5770, 6679

hüner 1331, 1371, 2459, 2525, 3571, 4654, 4656 5715,5834,6608

hürmet, qîmct ö rûmet 2034, 3071, 3267, 3623, 4224, 4225, 4452, 6411

îlm 466, 2896, 2897, 2898

îman 2899, 2944, 3901,4049, 4484, 4859, 4865

îmkan 2488, 2900, 2945

jm an pîrek 338, 357, 404, 491, 531, 643, 644, 645, 646, 647, 680, 870, 1151, 1313, 1318, 1409, 1708, 1793, 1830, 1938, 1971, 2135, 2215, 2298, 2403, 2483, 2577, 2578, 2826, 2925, 2970, 3034, 3035, ji hejmara 3143 an heta 3253 an, 3475, 3809, 4021, 4027, 4045, 4103, 4214, 4343, 4400, 4425, 4597, 4723, 4724, 4725, 4726, 5021, 5022, 5023, 5044, 5240, 5365, 5401,5503,5507, 5650, 5657, 6047, 6259,6401, 6570, 6664

jin û mer 1468, 2756. 4233, 4235, 4236, 4248, 4249, 4252, 4259, 4278,

4279,4299,4711,4721,4921

jiyan anjîn 1115,3256,3257,3258, 3897,4209

keç an jî qîz 24, 254. 399, 648, 649, 650, 684, 688, 689, 691, 1114, 1246, 3322, 3323, 3324, 3325, 3326, 333 Ihcta 3341, 3534, 3542, 3731, 5092, 5132 heta 5168 an. 5890

kcd û xwedan 75, 754, 991, 2043, 2362, 2441, 2665, 2666, 2673, 2685, 3342, 3343, 3344, 3345, 3346,3327, 3454, 3545, 4414, 4460, 4618, 4869, 4871, 4872. 4879, 5529, 5918, 5925, 5926,6639, 6641. 6691, 6698

kedxwarî 2824, 2825, 3589

ketî 229, 354, 3488, 3543, 4533, 5000, 5944, 6167

kemeqil 507, 516, 1189, 4231, 4232. 4505, 4628, 5456

köle 2439, 3016

kolektîv 2555, 2648, 3914, 4972, 5551,6319, 6320,6337

kubarî 3713, 3714

kur an law 652, 653, 3534, ji hejmara 3757 an heta ya 3768 an, 3773 beta 3784 atı, 3849, 3850, 4087, 4120, 4133,4736,4740

Kurd 264, 2406, 2927, 3769, 3770, 3771,4067,4834, 5313, 5859

Kurmanc û kurmancî 2122, 2443, 2844, 3756, 3788, 3789, 3790,3791,

278

3792, 3793, 3794, 3795, 3796, 3797, 3798,4306, 4307, 6526

layiq 3851,5189,5380,6176

Meke 2528

nıamoste 1616

mele 925, 928, 941, 2911, 2972, 3051, 3915, 4196 heta 4205, 4630, 4675, 4846, 5580

merd 1353, 4539, 4609, 5454

mer û merxasî 408, 627, 643, 647, 663,676,681,697, 1107, 1253, 1320, 1354, 1468, 1473, 1748, 1885, 1887, 1898, 1899,2027, 2309, 2458, 3518, 3576, 3641, 3808, 3886, 4090, 4091, 4260 jİ hejmara 4233 an heta 4313 an, 4461,'4462, 4631, 4736, 5122, 5220, 5228,5229, 5377, 5467, 5638, 5743, 6022, 6118, 6429, 6432, 6570,6709

mevaıı ıı mevantî 831, 1225, 1799, 2005, 1225, 2426, 2582, 2894, 2595, 2782, 3060, 3411, 3412, 3830, 4048, 4049, 4050, 4137, 4321, 4322, 4323, 4324, 4325, 4326, 4327, 4331, 4334, 4438, 4626, 4723, 4762, 5139, 5277, 5376, 5505, 6001, 6014, 6209, 6318

milet 2596, 2990, 3127, 3465, 3620, 4336, 4487

miııet 4592, 4594, 4619, 4645, 5110, 5452, 5514, 6562

miraz 4401,4678,5877

mîr 86, 454, 462, 579, 1017, 1163, 1752, 1863, 2133, 2139, 2160, 2323,

2333, 2423, 2486, 2518, 3336, 3629, 3836, 3930, 4063, 4072, 4081, 4321, 4565, 4566, 4567, 4568, 4569, 4570, 4571, 4843, 5355, 5411, 5684, 5919, 5958,6008, 6216

Mosil 3

Nanıûs 686, 3085, 4584 heta hejmara 4591 e, 4632, 4655, 4660, 4906

Muş 1834, 4576

nankorî 1475, 2316, 3877, 422, 4341, 4614, 4715, 5194,6623

navûdeng 1087,1976,3064,4793

neçar 3072, 3073,4447

nehewcedar 4241,4242,4243,4244

nemerd û nemerdî 269, 492, 1484,3871.4524, 4635,4791

Newroz 4799

ııezaıı û nezanî 80, 234, 270, 579, 785, 1275, 1374, 1464, 1824, 2335, 2417, 2418, 2906, 3042, 3457, 3458,4421.4525, 4529, 4817, 4818, 4819, 4820,4821,4984, 5218, 5961, 6095

nifir 503, 1901,4672,4829

nîmet 614,2357,3418,4460

pakîû paqijî 4865, 4866, 5357, 5861, 5989,6155

pere 3080, 4908, 4909, 4910, 4911, 4912, 4913, 4914, 4915, 4916, 4917,

279

5725, 5799,6250 6446

perwerde 1125, 1299, 1453, 1616, 2387, 2410

pcsn û fort 73, 211, 1299, 1776, 1859. 2616, 3472, 3496, 4167, 4701, 5597

pırrengî û pirdengî 2491,2555

pîsîtî 3686, 5036

poşman 3461, 3617, 3624, 4448, 4531,4889,5918,6068, 6459

pratîk 1469, 3007, 3295, 3587, 6660

qanûn 5055, 5056

qedir 5079, 5080, 5081, 5082, 5083, 5084, 5085,6719

qehpe û qehpetî 1348, 1593, 5086, 5087, 5088

qelb an zexel 1987,2022, 3495, 4123, 4830, 4839, 4866, 4867, 6454

qelem 48, 822, 795, 808, 2085, 3320, 4509, 4900, 5721, 5895, 6257, 6738

qîmet ıı biha 2659. 2690, 2700.4843, 5131,6541.6546, 6548

qure an pozbiliııd 1011, 1096 1814, 1925, 2044, 2561, 3584, 3714, 4122, 4122, 4741,4762, 6168, 6385, 6449, 6683, 6762

rastî û duristî 481, 178, 2179, 2185, 2409, 2591, 2592, 3748, 3749, 3903, 4161,4641,4948, 5196 heta 52 i 2 an, 5267, 5295, 5922, 6111, 6146, 6445,

rexne 361, 1136, 3428, 3429. 3430. 4954

rısq û qisnıct 62. 662, 2049, 2055, 2254, 3136, 3434, 3921, 5129, ji hej ̂mara 5274 an heta 5279 an, 6094, 6656

rizgarî 3903,4465,6116

scrok 693, 694, 2716. 3311. 4172. 4228,5870

scxtckarî 272, 1878, 2114, 3509, 5055

sir 2171, 2172, 2173, 2181, 2198

sond 4165, 4240, 4639, 5569

soz 3367,5114,5572

sûc û sûcdar 2375,5048, 5186

şans 275,3101,3519,5546, 5845

şaşî 4754, 6059, 6083, 6084

şerûşervan 1169, 1170, 1311, 1481, 1819, 2355, 4082, 4093, 4188, 4267, 4274, 5001,5610, ji Iıejmara 5609 an heta 5661 e, 5622,'5623, 5624, 5628. 6013

şewir û şewirmendî 343, 521,2405, 3675, 5655, 5656, 5657

şex 941,960, 3051,4675, 5658, 5659 şîret 210, 1227, 2156, 2167, 2168, 2246, 2476, 2505, 2548, 3995, 4649, 4982, 5688, 5689, 5690, 6474

280

xebat û xebatkar 1126, 4525, 4535, tecrübe 497, 711, 1408, 2532, 4442, 6041, 6042, 6043, 6044, 6045, 6046, 4979,5779 6418,6466

tedbîr 560, 1815,4883,6359,6365 xerab û xerabî 554, 968, 970, 2671,2697, 2996, 3498,3684,4687, 5322, ji

teresî 1107, 1134, 1470, 2974, 6347 hejmara 6078 an lıeta 6079 an, 6080

tekoşîn 1115, 1596, 2698, 3855, xerîb û xerîbî 2907, 3554, 4538, 4267, 4845, 4869, 5193 5283,5849,6070, 6081

tıral 84, 471,4725, 5386, 5828

Tirk 38, 438, 644. 1928, 1936, 2367, 2970, 3360, 4642, 5056, 5323, 5324, 5325, 5804,5857, 5858, 5859, 5860, 5861, 6621

tirs û tirsonekî 465, 913, 927, 1953, 3442, 3663, 4250, 4296, 4310, 4358, 4445, 4536, 4537, 5862, 5863, 5864, 5865,5866, 5867, 5868, 6181, 6745

ıılm û ulmdar 46, 48, 5966, 5967, 5968,5969, 5970, 5971

weklıevî 1576, 3592

welat û vvelatparezî 708, 757, 1624, 1806, 2534, 2703, 3465, 4457, 4489, 4518, 4845, 5292, 5557, 5592, 5993, 5994,5995.5996, 5997, 6399, 6533

wijdatı 6458, 6650, 6754, 6755

xapîn û xapandin 396, 1738, 2841, 3372, 3535, 4004

xesû 141, 788, 1284, 1613, 2031, 4700,6077,6240, 6520, 6516

xeyal 4390, 4476, 5888

xezûr 3057, 5970, 6514, 6517, 6518, 6519

xer 1173, 1301, 1302, 3022, 3478, 4337, 4459, 4673, 4760, 4802, 5017, 5774, 6014, 6026, ji hejmara 6103 an heta 6114 an, 6327, 6566, 6622

xizan 6120, ji hejmara 6120 an heta 6134 an, 6161, 6659

xîret 5588,6136,6137,6138

xularn 573. 579, 3716, 4096, 4097, 4237, 4260, 4663, 4720,5474

xû an exlaq 781 ,814, 973, 983, 1348, 1390, 1727, 1984, 2117, 3376, 3583, 3801, 3980, 4425, 5180, 5181, 5182, 5183, 5778, 5795, 6099, 6100,6101, 6150

xatir 2962,2963,2964, 2965,4441, Xwcde 699, 747, 749, 1007, 1017, 5405,5406, 5407, 5408, 5501, 6038 1081, 1130, 1206, 1234, 1818, 2007, xayîtı û xayîntî 1750, 2388, 2928, 2329, 2423, 2435, 2763, 2977, 3042, 3521,5808,6035,6390 3125, 3290, 4084, 4327, 4418, 4470,

4666, 5196, 5727, 5737, 5907, 6017,

281

ji hejmara 61/0 an heta 6198 an, 6362,6377

xweııdin 966, 2566, 3557, 4013, 5775, 6228, 6229

xwezî 572, 1127, 1128, 4766, 5372, 5859, ji hejmara 6236 e heta 6240 an,

xwişk 453, 1177, 1593, 1915, 2377, 4164, 4988,5360,6243

xwînî an xwîndar 632, 683, 6244, 6245, 6246, 6247, 6248, 6249, 6250, 6251

yekîtî 4022, 4095, 5822, 5823

zalim 576, 1546, 2944, 3611, 4638, 4873, 6264, 6571

zana û zanîn 234, 575, 2335, 2586, 2977, 4262, 4263, 4421,4693,5218, 6147, 6419, 6472, 6473, ji hejmara 6480 an heta 6489 an,

zarok 586, 1547, 3698, 4053, 4065, 4089, 4743, 5071, 5247, 5341, 5640, 6474, ji hejmara 6492 an heta 6513 a n ,6523, 6567

zava 141, 2463, 4180, ji hejmara 6514 heta 6519 an,

zehmetî 6524, 6525

zengîn 6527 heta 6530 an. Li gotina dewlemcn binere!

zewac an sûkirin 3974, 6537, 6538, 6539

zikreşi an kımıreşî 3677, 4158, 4164,

4510, 6427,6637

ziman 577, 581, 1001, 1460, 1485, 3450, 4336, 4400, 4403, 4409, 5191, 6252, 6290, 6291 6374, 6490, 6494, jj hejmara 6573 an heta 6596 c, 6766

zor û zordan 487, 494, 501, 1059, 1129, 1142, 1174, 2385, 2804, 3657, 4120, 4130, 4397, 6548, 6610, 6611, 6612, 6613, 6614, 6615, 6618, 6619, 6620

zulm 6618, 6619, 6620, 6621

282

Çavkaniyen niviski

1. Tavvûsparez, berhevoka kovara Haware cilde yekem, 1934-1943 - Şam.2. Mîr Dr. Kamiran Alî Bedirxan, Berhevoka Roja Nû, Xwedî û germende YVeşanen Jîna Nû.3. Lawike Tiloyî, berhevoka kovara Ronahî, 1942-1945 - Şam.4. La w Reşîd. Jîn kovara Kurdî-Tirkî, 1918-1919 hejmar: 3, 4, 5, 7. 8, 14, 19 D 24, İstanbul. Wergera tîpen latînî: M E. Bozarslan- Uppsala5. Emîr Celadet Bedir Han & Rogcr Lescot, Kürtçe Grameri- 1990 -institut De Paris.6. Ordîxane Celîi & Cclîle Celîl, Mesele û Meteloketı Kurdî- Adar 1976 Weşanen Ronahî-Zürich.7. Ordîxane Celîl & Cclîle Celîl, Zargotina Kurda cîh-2, 1978- Moskova8. Qanade Kurdo, Gıamera Zimane Kıırdî ( Kurmaneî-Soranî) Weşanen Roja NO 1990- Stockholm.9. M.E. Bozaslan, Alfabe, 1968- İstanbul.10. Berhevoka kovara Çiya hejmar 1-8, 1965-1970- Ewropa.11. Mele Mehnıûd Derşcsvî. Miştexta Çiya, Ji Gotinen Peşiya, 1989- Stockholm12. Kovara Ster, hejmar 3, sal 1983.13. Salih Omerî, Roja Nû, kovara hunerî, çandî û edebî- hejmar: 19, 22, 33, 35, 40, 47,49.50,51,54-1983-1987 -Stockholm.14. Rojnameyen Welat, Welate Mc û Azadıya Welat- İstanbul.15. Kulîlk kovara Zaroken Kurd en şagiıt- Stockholm.16. Amed Tîgrîs, Nîşan û Dawet, 1991- Stockholm.17. Mahmut Baksî, Gundıke Dono, Orfeus, 1988- Stockholm.18. İhsan Culcmergî, Cembelî (Küre Mîre Hekaryan), Weşaııen APEC 1995- Stockholm19. Malmîsanij. Folklore Ma Ra Çcnd Numûney. Weşaııen Jîna Nû, 1991 Sweden.20. A. Balî, Gotinen Pcşiyan en Kurdî, Pele Sor, 1993- İstanbul21. Sainameya Roj a 1996 -1997. Weşanen Doz- İstanbul.22. B. Zinar, kovara Deng hejmar 5.23. Baran Rizgar, Uygulamalı Kürtçe Dersleri- Dersen Kurdî, 1993 - London.24. Hûseyîn Deııîz. Gotine Peşîye Kurda- Kaynak Yayınları, 1994- İstanbul.25. Migirdıç Margosyan, Söyle Margos Nerelisen, Araş Yayınları 1996- Istanbul.26. Sahıama Serfiraziye 1997 a Hereketa Islamiya Kurdistane.27. Kurmancî rojnamcya taybetî ya Eııstîtuya Kurdî ya Parise li ser pirsen

284

zaravayen kurmanci28. Feqî Huseyn Sagniç, Henıana Rezimane Kurdî. Melsa, 1991- İstanbul.29. Cigerxwîn, Jînenigariya Min, Weşanen APEC 1995- Stockholm.30. Rohat, Di Folklora Kurdî de Serdcstiyeke Jinan-Weşanen Nüdem-1994- Stockholm.31. Gurikî û Sebîha Özgür, kovara Bîmebûn hejmar 2. 3, 4, 9, 12- Stockholm.32. Reşad Amedî û Bawkî Aran, kovara Ava.şîıı hcjnıar 8, 9, 10.33. Mustafa Gazî, Rojnameya Hevî, hejmar ji 70 heta 90 î. 1998- Istanbul.34. Kovara Jiyana Rewşen hejmar: 15, 16, 17, 18, 19, 20.35. T. Çabuk, Re w şen hejmar 3 Gulan-199236. F.reb Şemo, Jiyana Bextewar, YVeşanen Roja Nû- îlon 1990 -Stockholm.37. Mehmed Uzun, Bîra Qedere, Weşanxana Sara, Stockholm.38. Mele Beşîr, Sofî Remo, çapxana Medya 1998 - Stockholm.39. Xurşîd Mîrzengî, Bircen Evîne, 1998 - Stockholm.40. M. Kadîr Göral, Kuçe Kapısı, Dörtüncii Baskı, 1998-Ankara.41. Bave Hozan, kovara Hüner, hejmar: 1, 1998.42. Mehfûze Mele Sileman, 4000 Pende Kurdî, 1993-Qamîşlo.43. Bave Naze, Rezimana Zimane Kurdî, Weşanen Axîna Wclat, 1996 Moskova44. Prof. Pertev Naîlî Boıatav, 100 Soruda Türk Halk Edebiyati, Gerçek Yayinevî-Istanbul.45. Pelle Holm, Ordsprâk & Tallesatt, 1986-Eskiltuna46. Ann Boglind & Bengt Brodow, Svensk Böken- 7, 1988- Stockholm47. Solomos, Ordsprâksbok- Gamla Testamentet (beşek ji Tevvrate), rûpel 812, 848, SkabFörlag, 1917- Stockholm48. Jorgen Mejer och Minna Skafte Jensen, Littcraturenshistoriya-1, P. A. Norstedt& Soners Forlag, 1985- Stockholm49. Ömer Güneş, kovara Nûbihar, hejmar 79-81, 1999- Stanbol50. I. I. Sukerman, (transkîpsîyon M. L.ewendî) Xoranskî Kurmancî (Gotincn Peşiyaıı ji Xorasane), 1986-Moskova51. Paul Beîdar, Garmmaîıe Kürde- 1926 fwerger: M. Lewendî)52. Mistefa Gazî, berhevoka Gotinen Peşiyan a Hcrcma Qerecdaxe53. M. E. Bozarslan, Quncikc Zimen. Roja Teze- 1999-2000

285