i

TRADHISI “JEMBUL TULAKAN” ING DESA TULAKAN

KECAMATAN DONOROJO JEPARA LAN PIGUNANIPUN

TUMRAP BEBRAYAN

SKRIPSI

Dening:

Melia Fitriana Aida

06430317

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

IKIP PGRI SEMARANG

2010

ii

TRADHISI “JEMBUL TULAKAN” ING DESA TULAKAN

KECAMATAN DONOROJO JEPARA LAN PIGUNANIPUN

TUMRAP BEBRAYAN

SKRIPSI

Dipunajengaken Minangka Sarat Kangge Njangkepi Gelar Sarjana

Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa IKIP PGRI Semarang

Dening

Melia Fitriana Aida

06430317

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

IKIP PGRI SEMARANG

2010

iii

SKRIPSI

TRADHISI “JEMBUL TULAKAN” ING DESA TULAKAN KECAMATAN

DONOROJO JEPARA LAN PIGUNANIPUN TUMRAP BEBRAYAN

Ingkang dipunanggit lan dipunajuaken dening:

MELIA FITRIANA AIDA

NPM. 06430317

\

Dipunsarujuki dening pembimbing kangge dipunujikaken

wonten ing ngajengipun Dewan Penguji

wonten ing surya kaping Juni 2010

Pembimbing I, Pembimbing II,

Sutadi, S. Pd, M. Pd. Totok Yasmiran, S.S.

NPP. 196705041990031012

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

IKIP PGRI SEMARANG

iv

SKRIPSI

TRADHISI “JEMBUL TULAKAN” ING DESA TULAKAN KECAMATAN

DONOROJO JEPARA LAN PIGUNANIPUN TUMRAP BEBRAYAN

Ingkang dipunsusun lan dipunajengaken dening

Melia Fitriana Aida

NPM.06430317

Ingkang dipuntetepaken ing sangajengipun Dewan Penguji

Nalika surya kaping 7 Juli 2010 lan dipuntetepaken sampun njangkepi sarat

Dewan Penguji

Panyitra

Dra. Sri Suciati, M.Hum Dra. H.R. Utami, M.HumNPP. 196503161990032002 NPP. 916301071

Penguji 1:

1. Sutadi, S. Pd., M. Pd. ( )

NPP. 196705041990031012

Penguji II:

2. Totok Yasmiran, S.S. ( )

Penguji III:

3. Bambang Sulanjari, S.S. ( )

NPP. 077001187

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

IKIP PGRI SEMARANG

v

SESANTI LAN PISUNGSUNG

Sesanti

Kanthi kreativitas panjenengan, panjenengan saged kagungan

lelabetan wonten ing pundi kemawon.

Pisungsung

Allah Ingkang Maha Agung

Bapak lan Ibu ingkang kula bekteni

Mas Bagas ingkang sampun paring motivasi lan

semanget anggen kula ndamel skripsi

Kanca-kanca angkatan 2006 mliginipun kelas H

ingkang sampun biyantu lan sesarengan sinau ing

IKIP PGRI Semarang.

vi

ATUR CECELA

Alhamdulillah, panyerat ngaturaken puja-puji syukur konjuk ing

ngarsanipun Gusti Ingkang Maha Kuwaos. Awit saking limpahan rahmat sarta

hidayah-Ipun, pramila panyerat saged ngrampungaken skripsi punika ingkang

asesirah “ Tradhisi “Jembul Tulakan” ing Kecamatan Donorojo Jepara Tumrap

Pagesangan Bebrayanipun”, kanthi sae lan boten wonten alangan setunggal

punapa.

Salebetipun skripsi punika, panyerat nglenggana bilih skripsi punika taksih

kedah dipun jangkepi, awit saking winatesing kawruh panyerat. Tanpa pitulungan

saha pitedah saking sedaya tiyang, mliginipun panggulawentah saking Dosen

Pembimbing kula, skripsi punika boten saged dirampungaken. Awit saking punika

ing kalodhangan punika panyerat ngaturaken sembah nuwun ingkang tanpa upami

dhumateng ingkang sampun paring pambiyantu.

1. Muhdi, S.H, M.Hum., Rektor IKIP PGRI Semarang ingkang sampun

paring idin panaliten.

2. Dra. Sri Suciati, M.Hum. Minangka Dekan FPBS IKIP PGRI Semarang

ingkang sampun paring idin nyusun skripsi punika.

3. Dra. H.R. Utami, M.Hum., Minangka Pangarsa Program Studi Pendidikan

Bahasa dan Sastra Jawa IKIP PGRI Semarang ingkang sampun maringi

semangat lan kawruh ingkang sanget migunani.

4. Sutadi, S. Pd., M. Pd., Minangka Pembimbing I ingkang sampun maringi

panggulawentah saha pitedah kanthi sae tuwin wicaksana pramila skripsi

punika saged dipunrampungaken kanthi sae.

vii

5. Totok Yasmiran, S.S. Minangka Pembimbing II ingkang sampun sumadya

ngalodhangaken wekdal saperlu kangge maringi pitedah saha

panggulawentah kanthi sae.

6. Bapak saha Ibu Dosen Program Studi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa,

ingkang sampun maringi kathah kawruh kangge cepengan damel skripsi

punika.

7. Para Kadang sutresna Program Studi Pendidikan Bahasa lan Sastra Jawa,

ingkang sampun njumurung lan paring greget tumrap panyerat kangge

ngrampungaken skripsi punika, lan sedaya tiyang ingkang boten saged

dipunsebataken dening panaliti.

Ing wasana, panyerat namung saged atur sembah nuwun ingkang

tanpa upami dhumateng sinten kemawon ingkang sampun mbiyantu

anggen kula ngrampungaken skripsi punika. Mugia amal sarta budi sae

ingkang sampun dipunparingaken tumrap panyerat, pikantuk piwales

awujud ganjaran ingkang matikel-tikel saking Gusti Allah SWT, Amin.

Semarang, 07 Juli 2010

Panaliti

viii

SARIPATHI

MELIA FITRIANA AIDA. NPM 06430317. “ Tradhisi “Jembul Tulakan” ingDesa Tulakan Kecamatan Donorojo Kabupaten Jepara lan PigunanipunTumrap Bebrayan. Skripsi Program Studi Bahasa dan Sastra Jawa.Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni. IKIP PGRI Semarang. 2010.Pembimbing I Sutadi, S. Pd., M. Pd. Pembimbing II Totok Yasmiran, S.S.

Wosing Tembung : Tradhisi “Jembul Tulakan” Tumrap Pagesangan Bebrayan.

Tradhisi “Jembul Tulakan” punika salah setunggaling tradhisi, ingkangsampun dipunpitados lan dipunanggep mitos dening bebrayan KecamatanDonorojo. Rancangan momotan ing panaliten, kados pundi sejarah mulabukanipun tradhisi“Jembul Tulakan” ing Kecamatan Donorojo, Kados pundipamanggihipun bebrayan Kecamatan Donorojo ngengingi wontenipun tradhisi“Jembul Tulakan”, lan nilai pendidikan ing salebetipun tradhisi Jembul Tulakan.Panaliten punika nggadhahi ancas supados mangertosi sejarah mula bukanipunTradhisi “Jembul Tulakan”, ugi kangge mangertosi persepsi bebrayan lanmupangat tradhisi “Jembul Tulakan” tumrap pagesangan bebrayanipun. Mupangatpanaliten kaperang dados kalih, mupangat teoriris lan praktis.

Teori ing panaliten punika migunakaken teori folklor ingkang fokusipunbabagan kabudayan, tradhisi lan mitos. Tradhisi ingkang dipunpitados bebrayanpunika nyariosaken tapa bratanipun Ratu Kalinyamat ingkang males ukumdhumateng Arya Penangsang. Tradhisi punika dipunlampahi wulan Apit dintenSenin. Kangge ngurmati tapanipun Ratu Kalinyamat punika ing jaman kalarumiyin bebrayan sesarengan ngawontenaken tradhisi “Jembul Tulakan”.Ananging saking ngrembakanipun jaman, tradhisi punika maknanipundipuntambah dados acara sedekah bumi lan kangge nelakaken raos syukurdhumateng Allah SWT.

Panggenan panaliten punika wonten ing dhusun Tulakan KecamatanDonorojo Kabupaten Jepara Propinsi Jawa Tengah. Panaliten punika kalebetpanaliten Deskriptif Kualitatif. Pangempalan datanipun lumantar sakingobservasi, wawancara, kapustakaan lan dokumentasi. Teknik analisis datasalebetipun panaliten inggih punika tahap nyerat data, deskripsiaken, nganalisislan mendhet dudutan.

Asil panaliten punika nyebataken bilih tradhisi “Jembul Tulakan”, cariyosmula bukanipun punika dumados saestu, saengga bebrayan sapunika nindakakentradhisi punika minangka nelakaken raos syukur dhumateng Allah SWT, lanparing pakurmatan dhumateng Ratu Kalinyamat.

Dudutan asil panaliten punika nyebataken mula bukanipun tradhisi“Jembul Tulakan” wonten gegayutanipun kalinyan Ratu Kalinyamat minangkadanyang dhusun Tulakan, lan tradhisi “Jembul Tulakan” gadhah nilai pendidikan.Pamrayoginipun asil panaliten tradhisi “Jembul Tulakan” minangka tradhisiingkang kedah dipun lestarekaken dening bebrayan lan dipunsengkuyung deningpamarintah.

ix

ABSTRAK

MELIA FITRIANA AIDA. NPM 06430317. “ Tradhisi “Jembul Tulakan” ingDesa Tulakan Kecamatan Donorojo Jepara lan Pigunanipun TumrapBebrayan. Skripsi Program Studi Bahasa dan Sastra Jawa. FakultasPendidikan Bahasa dan Seni. IKIP PGRI Semarang. 2010. Pembimbing ISutadi, S. Pd., M. Pd. Pembimbing II Totok Yasmiran, SS

Kata Kunci : Tradhisi “Jembul Tulakan” Tumrap Pagesangan Bebrayan.

Tradisi “Jembul Tulakan” adalah salah satu tradisi yang dipercaya dansudah dianggap mitos oleh masyarakat Kecamatan Donorojo sejak jaman dahuluhingga sekarang. Rancangan Permasalahan didalam skripsi ini adalah bagaimanaasal mulanya tradhisi “Jembul Tulakan” di Kecamatan Donorojo? Penelitimempunyai tujuan supaya mengerti bagaimana asal-usul tradisi “JembulTulakan”, juga persepsi masyarakat dan manfaat tradisi “Jembul Tulakan”terhadap kehidupan dimasyarakat. Manfaat penelitian dibagi menjadi dua yaitu,manfaat teoritis dan praktis.

Teori yang digunakan dalam penelitian ini adalah teori folklor yangterfokus pada kebudayaan, tradisi, dan mitos. Tradisi yang dipercaya olehmasyarakat itu menceritakan pertapaan Ratu Kalinyamat yang mengucap janjiakan balas dendam terhadap Arya Penangsang, karena Arya Penangsang sudahmembunuh suami Ratu Kalinyamat. Tradisi ini dilakukan satu tahun sekali bulanApit hari Senin. Untuk menghormati Ratu Kalinyamat pada jaman dahulumasyarakat mengadakan tradisi “Jembul Tulakan”, tetapi dengan berkembangnyajaman tradisi itu bertambah maknanya menjadi acara sedekah bumi dan mengucaprasa syukur kepada Allah SWT.

Tempat penelitian itu berada didesa Tulakan Kecamatan DonorojoKabupaten Jepara Propinsi Jawa Tengah. Penelitian itu termasuk dalam penelitianDeskriptif Kualitatif. Teknik pengumpulan datanya berasal dari observasi,wawancara, kapustakaan, dan dokumentasi. Teknik analisis data didalampenelitian ini dimulai dari tahap mencatat, mendiskripsikan dan mengambilkesimpulan.

Hasil dari penelitian menyebutkan bahwa tradisi “Jembul Tulakan” itucerita asal mulanya benar-benar terjadi, sehingga masyarakat melakukan tradisi“Jembul Tulakan” untuk mengucap syukur kepada Allah SWT, dan memberpenghormatan kepada Allah SWT.

Kesimpulan hasil penelitian adalah menyebutkan asal mula tradisi “JembulTulakan” ada hubungannya dengan Ratu Kalinyamat selaku danyang desaTulakan. Pendapat masyarakat mengenai tradisi “Jembul Tulakan” dan tradisi“Jembul Tulakan” mempunyai nilai pendidikan. Saran dalam penelitian ini adalahtradisi “Jembul Tulakan” adalah tradisi yang unik, oleh karena itu harusdilestarikan oleh masyarakat dan didukung oleh pemerintah.

x

DAFTAR ISI

IRAH-IRAHAN........................................................................................ i

PASARUJUKAN...................................................................................... ii

PANGESAHAN........................................................................................ iii

SESANTI LAN PISUNGSUNG.............................................................. iv

ATUR CECELA....................................................................................... v

SARIPATHI ............................................................................................. vii

ABSTRAK ................................................................................................ viii

DAFTAR ISI............................................................................................. ix

BAB I. PURWAKA .............................................................................. 1

A. Landhesan Pamilihing Irah-irahan ................................... 1

B. Momotaning Perkawis .................................................... 5

C. Ancasing Panaliten .......................................................... 6

D. Mupangating Panaliten..................................................... 6

E. Panagesing Tembung ....................................................... 7

F. Metodhe Panaliten............................................................ 12

G. Tata Rakiting Panyeratan ................................................. 18

BAB II. LANDHESANING TEORI ................................................... 20

A. Wujuding Kabudayan ...................................................... 20

B. Folklor ............................................................................. 23

C. Mitos ................................................................................ 27

D. Tradhisi. ........................................................................... 29

E. Nilai Pendidikan............................................................... 30

BAB III. TRADHISI LAN MUPANGAT PENDIDIKAN

TRADHISI “JEMBUL TULAKAN” ING DESA

TULAKAN KECAMATAN DONOROJO

KABUPATEN JEPARA ................................................. 34

A. “Jembul Tulakan” ............................................................ 34

xi

B. Persepsi Bebrayan Gegayutan Tradhisi “Jembul

Tulakan” ........................................................................... 55

C. Nilai Pendidikan ing salebetipun Tradhisi “Jembul

Tulakan” .......................................................................... 58

D. Mupangat Tradhisi “Jembul Tulakan” Tumrap Bebrayan

Panyengkuyungipun ......................................................... 62

BAB IV. DUDUTAN LAN PANYARUWE .......................................... 66

A. Dudutan .............................................................................. 66

B. Panyaruwe ........................................................................... 67

KAPUSTAKAN ....................................................................................... 68

LAMPIRAN

1

BAB I

PURWAKA

A. Landhesan Pamilihing Irah-Irahan

Manungsa punika anggenipun gesang ing bebrayan boten saged

uwal saking kabudayan. Bebrayan Jawi mliginipun ingkang sikap

gesangipun adhedhasar adat istiadat tata cara Jawi ingkang kawarisaken

dening leluhuripun. Kabudayan minangka asiling cipta, rasa lan karya

manungsa punika, nggadhahi piguna ingkang karaos sanget ing

pagesangan. Mupangat kabudayan ingkang dipunlandhesi kaliyan nilai-

nilai lan norma-norma punika, mangke saged marbawani gesang ing

bebrayan.

Sastra ingkang asring dipunprangguli ing bebrayan punika sastra

lisan. Kalebet kawedharan kabudayan, sastra lisan punika kalebet folklor

lisan. Folklor inggih punika kabudayan kolektif ingkang wonten ing

bangsa, ingkang sumebar ing salebeting wujud lisan utawi gerak isyarat

pramila ewah gingsir sambet-sumambet saking generasi dhateng generasi

selajengipun Danandjaya mratelakaken ( ing Purwadi, 2009: 1) Saged

dipuntingali menawi sastra lisan punika raket kaliyan pagesangipun

manungsa, amargi dipunsarujuki dening bebrayan Jawi kaliyan alam.

Tandha-tandhanipun punika saged dipunraosaken dening bebrayan lan

alam. Sastra lisan nggadhahi pesan, gagasan, sarta bobot nilai sastra

ingkang saged dipuntampi lan dipunraosaken dening babrayan ingkang

2

nyengkuyung. Wontenipun sastra lisan nggadhahi gegayutan kanthi

langsung kaliyan bebrayan ingkang tuwuh lan ngrembaka ing madyanipun

bebrayan, ingkang kawarisaken kanthi turun-temurun lan dados

gadhahanipun bebrayan.

Saking sedaya bentuk folklor ingkang asring dipunteliti para ahli

inggih punika cariyos gancaran rakyat. Miturut Bascom mratelakaken ( ing

Dananjaya (1986: 50) cariyos gancaran rakyat wonten tiga, inggih punika

mitos, legenda lan dongeng. Bebrayan ugi pitados dhateng kawontenaning

mitos, menawi mitos boten kasebat boten wonten blegeripun ananging

bebrayan tasih pitados menawi mitos wonten ing tengah-tengahipun

bebrayan. Cariyos rakyat utawi mitos dipunsarengi kaliyan wontenipun

tradhisi-tradhisi. Tradhisi kalebet wujudipun tatacara-tatacara ritual,

dolanan-dolanan Jawi utawi tarian rakyat (Budianta, 1990: 243).

Peursen (1988 : 11) ngandharaken bilih kabudayan punika kalebet

tradhisi, tradhisi ingkang ngandhut pangertosan pawarisan utawi

nglajengaken norma-norma, adat-istiadat kaidah-kaidah lan bandha danya.

Wosipun tradhisi punika boten saged diewahi ananging manunggal kaliyan

tindak-tanduk manungsa.

Tradhisi inggih punika warisan saking sesepuh ingkang awujud

norma-norma, adat-istiadat, kaidah-kaidah lan ugi warisan (bandha danya)

Tradhisi ingkang dipunsarengi kaliyan cariyos rakyat utawi mitos dados

peranganing kajian folklor. Supados saged mangertosi wujudipun tradhisi

ingkang sesambetan kaliyan mitos, kedah dipunginakaken kajian folklor.

3

Miturut pratelan saking tiyang ingkang tasih nguri-nguri tradhisi

“Jembul Tulakan”, wontenipun tradhisi menika wiwit jaman paprintahan

Nyai Ratu Kalinyamat. Tatacara tradhisi kangge njurung asipat batos

gegayutan kaliyan sumpah Ratu Kalinyamat. Nami “Jembul” Punika mula

bukanipun saking pirantos ingkang dipunginakaken, inggih punika deling

ingkang dipunirat (disisir) ing tatacara tradhisi “Jembul Tulakan” wonten

kalih werni Jembul, antawisipun Jembul lanang lan Jembul wadon. Jembul

lanang blegeripun deling ingkang dipunparingi rerenggan lan dipunirat

alit-alit pramila deling punika saemper kados mustaka ingkang wonten

rikamanipun, ing salebetipun wonten jadah (gemblong, jenang) Jembul

wadon ugi kadamel saking deling, ananging boten dipunparingi rerenggan

kados Jembul lanang, lan ing salebetipun wonten sekul ambengan lan

ulamipun.

Samenika tradhisi “Jembul Tulakan” badhe cures jalaran wonten

lelawanan antawisipun generasi sepuh lan generasi mudha. Dipuntingali

saking sarengating agami ugi nggadhahi kathah lelawanan. Ananging

saking bebrayan dhusun Tulakan lan pamarintah Kabupaten Jepara tasih

purun nguri-nguri tradhisi punika, saumpami boten dipunlampahi ugi

boten wonten sangsinipun. Saking lelawan punika ndadosaken tradhisi

“Jembul Tulakan” nggadhahi makna ingkang tambah lan rerangkening

tatacara ingkang ewah. Adhedhasar punika pramila prelu pamanggihing

bebrayan tumrap tradhisi “Jembul Tulakan”, jalaran nggadhahi

pangribawa ingkang sami maringi asil kangge karya sastra lan

4

bebrayanipun. Tradhisi “Jembul Tulakan” punika namung setunggal

wonten ing dhusun Tulakan, boten wonten sanesipun. Bebrayan lan

pamarintah panyengkuyungipun kedah mbudidaya supados tradhisi

“Jembul Tulakan” punika tansah ngrembaka wonten ing madyaning

bebrayan, mliginipun bebrayan Jawi.

Miturut Herimanto (2008:35) ewahing kabudayan inggih punika

babagan ingkang kadadosan saking wontenipun babagan ingkang beda lan

boten selaras malih.

Mula bukanipun wontenipun tradhisi, limrahipun wonten faktor

panyengkuyungipun bebrayan nglampahi tradhisi “Jembul Tulakan”

punika. Manawi dipuntingali bebrayan nglamapahi tradhisi “Jembul

Tulakan” punika supados angsal berkah saking Allah SWT lan ingkang

tetanen asil buminipun kathah.

Wonten kalih motif ingkang dadosaken bebrayan nglampahi

tradhisi “Jembul Tulakan” punika:

1. Motif Sejarah; amargi tradhisi “Jembul Tulakan” punika ing jaman

rumiyin kangge pakurmatan dhumateng Ratu Kalinyamat minangka

danyang dhusun Tulakan.

2. Raos syukur dhumateng Allah SWT , amargi sampun dipunparingi asil

bumi ingkang kathah, pramila bebrayan nglampahi tradhisi punika.

Tatacara tradhisi “Jembul Tulakan” ing Kecamatan Donorojo

punika nggadhahi mupangat ingkang ageng kangge bebrayan Tulakan.

5

Tradhisi punika kangge pencermin kekarepan, alat pendidikan, lan

hiburan.

Cariyos rakyat ingkang dados objek panaliten inggih punika

cariyos rakyat sejarah tatacara tradhisi ritual “Jembul Tulakan”, Desa

Tulakan Kecamatan Donorojo Kabupaten Jepara Jawa Tengah. Wonten

ing tatacara ritual “Jembul Tulakan” kathah ingkang nyuwun supados

rejekinipun gangsar, ingkang tetanen supados asil buminipun kathah lan

sitinipun subur, ingkang dados pangajeng kadosdene petinggi supados

tindak-tandukipun sae, jujur lan aparat dhusunipun saged ngayomi

bebrayanipun.

Wonten ing peneliten punika badhe dipunrembag tradhisi tatacara

ritual “Jembul Tulakan” wonten ing Desa Tulakan Kecamatan Donorojo

Kabupaten Jepara, kanthi irah-irahan “Tradhisi Jembul Tulakan ing Desa

Tulakan Kecamatan Donorojo Kabupaten Jepara lan Pigunanipun Tumrap

Bebrayan”.

B. Momotaning Perkawis

Adhedasar pratelan ing nginggil, pramila pirembagan lan panaliten

punika mangkenipun kangge ndhudhah sarta mangsuli pitakenan saking

prakawis-prakawis ing ngandhap punika.

1. Kados pundi mula bukanipun tradhisi tatacara ritual “Jembul Tulakan”

tumrap bebrayan Kecamatan Donorojo ?

2. Kados pundi pamanggih (persepsi) bebrayan Kecamatan Donorojo

ngengingi wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan” ?

6

3. Punapa pigunanipun tumrap nilai Pendidikan ?

C. Ancasing Panaliten

Ancasing panaliten punika kasebat ing ngandhap.

1. Ngandharaken mula bukanipun tradhisi tatacara ritual “Jembul

Tulakan” tumrap bebrayan dhusun Tulakan.

2. Ngandharaken persepsi bebrayan dhusun Tulakan ngengingi tradhisi

“Jembul Tulakan”.

3. Ngandharaken nilai pendidikan ingkang wonten ing tradhisi “Jembul

Tulakan”.

D. Mupangating Panaliten

Wontenipun panaliten punika nggadhahi pangajeng-ajeng saged

migunani tumrap panaliti, bebrayan sarta lembaga akademik.

1. Mupangat Teoretis

Mupangat teoritisipun kasebat ing ngandhap punika.

a. Maringi gambaran panaliten gegayutan mitos lan tradhisi rakyat.

b. Maringi pamawas enggal bab tradhisi ingkang gesang ing

bebrayan.

2. Mupangat Praktis

Mupangat praktisipun kasebat ing ngandhap punika.

a. Supados bebrayan mangertosi babagan cariyos tradhisi tatacara

ritual Jembul Tulakan.

7

b. Supados bebrayan mangertosi punapa nilai pendidikan ingkang

wonten ing tradhisi “Jembul Tulakan”.

E. Panegesing Tembung

Supados panaliten punika boten nuwuhaken pamanggih ingkang

benten-benten, pramila kedah dipunjlentrehaken kanthi cetha babagan

tetembungan ingkang dipunginakaken ing panaliten punika.

1. Tradhisi

Peursen ( ing Hartoko, 1985: 11) tradhisi punika warisan utawi

kalajengan norma-norma, adat-istiadat, paugeran-paugeran lan

pawarisan harta kekayaan. Pratelan kasebat nggiyaraken manawi

tradhisi punika asiling kabudayan ingkang tuwuh lan ngrembaka ing

madyaning bebrayan lan dipunwarisaken kanthi turun-temurun dados

kagunganing bebrayan.

2. Mitos

Bascom mratelakaken ( ing Dananjaya, 1986: 50) ngandharaken

bilih mitos punika sami kaliyan mite. Mite inggih punika cariyos

gancaran rakyat ingkang dipunanggep saestu kedadosan sarta

dipunanggep suci dening tiyang ingkang nggadhahi. Paraga mite punika

para dewa utawi setengah dewa.

Peursen (1988: 37) mratelakaken mitos inggih punika cariyos

ingkang paring pandom lan arah tumrap kempalaning bebrayan.

Wosipun mitos punika paring arah kangge tiyang anggenipun badhe

8

tumindak. Mitos dhasaripun awujud cariyos ngengingi sesambetanipun

kaliyan alam lan manungsa, dhateng pundi tiyang ingkang cariyos

sampun ical utawi supe kaliyan bebrayan ingkang nyarujuki. Saged

dipunwawas kanthi omber, miturut Wellek lan Wirren mratelakaken (

ing Budianta, 1990: 244) menawi mitos nggadhahi sifat sosial, komunal

lan anonim. Mitos nggadhahi sifat komunal inggih punika mitos saged

dipuntampi dening bebrayan ingkang nyarujuki lan dados tuntunanipun

kagem bebrayan. Mitos darbekipun rakyat, mitos ugi dipundamel ing

madyaning bebrayan. Pangripta mitos boten dipunmangertosi.

3. Persepsi

Tembung Persepsi punika mula bukanipun saking Basa Inggris

Perception tegesipun suraos saking produk mental. Ewahing mental

ingkang prelu kula lan panjenengan penget inggih punika ingkang

wonten lan saged dipunraosaken. Raos minangka objek ingkang saged

mrabawani organ pangrasa miturut Drave mratelakaken ( ing Istianah,

2004: 25) Persepsi manut Yunus mratelakaken ( ing Istianah, 2004: 29)

punika minangka reaksi saking pamicara, pamireng, panyemak utawi

panyumerep ingkang dipunadhepi. Miturut KBBI (1993: 675) Persepsi

tegesipun proses setunggaling tiyang kangge mangertosi maneka

perkawis lumantar panca driya.

Miturut Seger mratelakaken ( ing Yunus 1985: 57) menawi aspek

ingkang sesambetan kaliyan persepsi inggih punika: a) hakikat tiyang

maos ingkang sesambetan kaliyan teks padamelan, pendidikan, papan

9

panggenan lan agami, b) sikep lan pambijen ingkang wonten dhateng

pamaos, c) sanggah kaliyan basanipun, d) analisis ingkang sampun

kulinten, e) nampi kahanan tiyang ingkang maos.

Dados persepsi punika pangarep-ngarep pamaos ingkang kagungan

peranan wigatos salebeting namtokaken makna karya sastra. Kasil

tanggapan pamaos dipuntemtokaken kaliyan bentenipun horison

pangarep-arep dhateng pamaos. Menawi benten amargi pengalaman,

pendidikan, norma lan kasanggahan pamaos salebeting nanggapi lan

interaksi kaliyan teks.

Saking pratelan ing nginggil menawi tanggapan pamaos pangadhep

teks sastra, mliginipun teks sastra lisan kaprebawan dening pinten-

pinten perkawis. Perkawis-perkawis punika antawisipun pengalaman,

pendidikan, paugeran-paugeran ingkang sarujuk kaliyan pamaos lan

paugeran-paugeran ingkang boten sarujuk kaliyan pamaos, fisik lan

kasunyatanipun.

4. “Jembul Tulakan”

Miturut KBBI (2005: 466) “Jembul” inggih punika saking

tembung “Jambul” ingkang tegesipun rikma ingkang dipunandam

wonten ing ubun-ubun. Tiyang Jawi wiyaripun nyebat “Jembul” punika

“Jambul”, pangertosanipun inggih punika saperangan saking rikma

ingkang wonten ing mustaka ingkang dipuntata supados saged njulang

ing nginggil. “Jembul” punika istilah saking papan panggenan

bebrayan Tulakan. “Jembul” miturut bebrayan Tulakan inggih punika

10

nggadhahi teges rikma ingkang wonten ing ubun-ubun. Dados rikma

punika dipunwastani bebrayan Tulakan “Jembul”. Jembul ing dalem

prosesi tatacara ritual “Jembul Tulakan” inggih punika rangkaian sesaji

ingkang wonten ing salebetipun ancak, saemper arupi keranjang utawi

kotak ingkang dipundamel saking kayu ukuran 1 x 2 meter.

Sumpah Ratu Kalinyamat miturut bebrayan ing dhusun Tulakan

dipunpitados saged mujudaken gegayuhanipun ratu ingkang nggadhahi

pikajengan males ukum sedanipun garwanipun Sultan Hadirin ingkang

dipunsedani dening Arya Penangsang lan boten asil tanpa

panyengkuyungipun bebrayan dhusun Tulakan.

Jalaran mekaten, bebrayan dhusun Tulakan njurung asipat batos

kanthi cara ngawontenaken tatacara ritual ingkang dipunsebat “Jembul

Tulakan”, supados gegayuhanipun ratu saged kalampahan. Ananging

ing jaman sapunika, tatacara “Jembul Tulakan” maknanipun sampun

benten, inggih punika ingkang sepisan dados sarana kangge sedhekah

bumi, nelakaken raos syukur dhumateng Gusti Ingkang Maha Tunggal

ingkang sampun paring lubering berkah tuwin ganjaran lan karaharjan

tumrap bebrayan dhusun Tulakan supados saged gesang tata tentrem

karta raharja lan ingkang kaping kalih kangge pakurmatan dhumateng

Ratu Kalinyamat minangka danyang dhusun Tulakan.

5. Kecamatan Donorojo

Kecamatan Donorojo, inggih punika Kecamatan ingkang

tlatahipun wonten ing Kabupaten Jepara, Provinsi Jawa Tengah

11

Indonesia. Kecamatan Donorojo punika asil saking pamekaran

Kecamatan Keling, ingkang tumut kalian paugeran Undang-undang

Kuta Jepara nomer 17 Tahun 2007. Kecamatan Donorojo dipunpontha-

pontha dados 8 dhusun inggih punika: Dhusun Bandungharjo, Dhusun

Banyumanis, Dhusun Blingoh, Dhusun Clering, Dhusun Jugo, Dhusun

Sumberejo, Dhusun Tulakan lan Dhusun Ujungwatu.

Dhusun Tulakan inggih punika dhusun ingkang wonten ing

Kecamatan Donorojo. Wonten ing dhusun Tulakan punika tradhisi

“Jembul Tulakan” tasih dipunlestareaken. Dhusun Tulakan punika

dipunpantha-pantha dados 5 Kamituwan, inggih punika: Kamituwan

Krajan, Kamituwan Drojo, Kamituwan Pejing, Kamituwan Ngemplak,

Kamituwan Winong.

Kamituwan Krajan angliputi dhukuh Krajan lan Kaligeden.

Kamituwan Drojo angliputi dhukuh Drojo lan Janggleng. Kamituwan

Pejing angliputi Dhukuh Pejing lan Sonder. Kamituwan Ngemplak

angliputi Dhukuh Ngemplak, Tanggulasi lan Kedondong. Kamituwan

Winong angliputi Dhukuh Winong, Dungpucung, Dunggayam.

Padamelanipun mayoritos petani, kahanan bebryanipun saking segi

pendidikan ugi boten kalah sae manawi dipuntetimbangaken kaliyan

Kecamatan sanes. Kecamatan Donorojo wonten 14.000 jiwa.

Kecamatan Donorojo mayoritas agamanipun islam, jalaran manawi

dipuntingali saking mula bukanipun Kecamatan Donorojo punika,

tokoh ingkang dados danyang Kecamatan Donorojo punika saking

12

kerajaan Islam, tuladhanipun Ratu Kalinyamat minangka danyang

saking dhusun Tulakan. Dados tradhisi “Jembul Tulakan” punika ugi

tradhisi minangka syariat keislaman.

F. Metodhe Panaliten

Panaliten tradhisi “Jembul Tulakan” punika ngginakaken metodhe

Deskriptif kualitatif. Deskriptif punika nggambaraken menapa wontenipun,

limrahipun kangge nggambaraken perkawis ingkang aeng. Kualitatif

punika dhata ingkang ngasilaken tembung-tembung ingkang kaserat utawi

lisan saking tiyang ingkang dipunamati (KBBI, 1993: 467)

Deskriptif kualitatif punika boten mratelakaken perkawis ingkang

gegayutan kaliyan angka, ananging panaliten punika nggadhahi ancas

kangge nggambaraken utawi mratelakaken kadadosan utawi fenomena

ingkang kadadosanipun ing Kecamatan Donorojo. Perkawis punika

tradhisi “Jembul Tulakan” ing Desa Tulakan Kecamatan Donorojo

Kabupaten Jepara lan Pigunanipun Tumrap Bebrayan.

1. Sasaraning Panaliten

Sasaraning panaliten punika tradhisi “Jembul Tulakan”.

Panaliten mbudidaya ngandharaken lan deskripsiaken tradhisi

“Jembul Tulakan” tumrap pagesangan bebrayanipun. Sasaran sanes

ingkang dipuntingali kangge jangkepi sasaran utami punika

lingkungan fisik, sosial, lan budaya ingkang wonten ing Kecamatan

Donorojo.

13

2. Pendhekatan Panaliten

Pendhekatan panaliten katindakaken supados pikantuk asil

ingkang maksimal salebetipun analisa data saking kathahing sumber.

Pendhekatan panaliten ingkang wonten ing panaliten punika

pendhekatan subjektif.

Panaliten punika Mendhet katrangan ingkang kaanggep

nguwaosi lan saged kangge sumber dhata ingkang cetha. Katrangan

ingkang kapilih antawisipun pangarsa dhusun, paniti laksana “Jembul

Tulakan”, lan bebrayan ingkang tumut mriksani tradhisi “Jembul

Tulakan”, mila saged kaasilaken katrangan ingkang valid lan cetha.

3. Cara Ngempalaken Dhata

Supados angsal dhata ingkang dipunbetahaken, cara

pangempalaning dhata punika ngginakaken cara studi pustaka,

wawancara, observasi, lan dokumentasi. Cara punika sarujuk kaliyan

cara ingkang dipunayahi, cara -cara punika antawisipun.

a. Studi Pustaka

Studi pustaka inggih punika cara pangempalan dhata

ingkang dipunpendhet kanthi cara madosi saking maneka warni

sumber kaserat saking buku-buku umum utawi makalah-makalah

ingkang jumbuh kaliyan panaliten punika.

Sumber-sumber ingkang dipunserat lan jumbuh kaliyan

panaliten punika lajeng dipunjangkepi kaliyan sumber-sumber

14

ingkang sanes angsal kanthi terapan metodhe pramila validitasipun

saged katanggeljawabaken.

b. Cara Wawancara

Cara wawancara inggih punika wohing pirembagan

ingkang dipuntindakaken kaliyan pangandikan supados pikantuk

katrangan saking tiyang ingkang dipunsuwuni katranganipun

(Arikunta, 2006: 126)

Wawancara punika katindakaken dening pihak-pihak

ingkang sampun kapilih paring katrangan lan ugi minangka sumber

dhata ingkang dipundhudhah. Anggenipun wawancara punika

kangge maringi dhata ingkang sipatipun mligi. Pitakenanipun

inggih punika ingkang mantheng kaliyan objek ingkang badhe

dipunteliti.

Panaliten kedah saged nemtokaken katrangan kunci, kangge

namtoaken katrangan kunci kedah dipuntimbang (Sodikan, 2001:

91), kados ing ngandhap punika.

1) Tiyang ingkang magepokan mangertos perkawis ingkang badhe

dijlentrehaken.

2) Umur ingkang magepokan sampun diwasa.

3) Tiyang ingkang magepokan sehat lair batin.

4) Tiyang ingkang magepokan gadhah sipat netral, boten gadhah

wigati ingkang boten sekeca.

15

5) Tiyang ingkang magepokan gadhah kawruh ingkang wiyar

ngengingi perkawis ingkang dipunanalisis.

c. Observasi

Observasi tegesipun ngamati lan nyerat kanthi sistematik

ngengingi tandha-tandha ingkang ketingal ing objek panaliten.

Cara observasi punika dipunginakaken kangge mangertosi dhata

ingkang magepokan kaliyan tradhisi “Jembul Tulakan” lan

lampahing tradhisi ing bebrayan. Wonten ing panaliten

pengamatan boten winates punapa ingkang dipunsumerepi,

ananging asringipun rupi samukawis, solah bawa utawi proses.

Wonten ing tetingalan wekdal lumampah tradhisi “Jembul

Tulakan” kedah dipungatosaken, sasambetan bebrayan ingkang

nindakaken tradhisi lan ingkang ningali (penonton), mupangat

ingkang saged dipunpendhet.

d. Dokumentasi

Cara dokumentasi dipunginakaken kangge Mendhet bukti

fisik arupi foto utawi gambar ingkang gegayutan kaliyan objek

panaliten, inggih punika tradhisi “Jembul Tulakan” ing Kecamatan

Donorojo Kabupaten Jepara.

Dhata punika dhata langsung ingkang kapendhet punika

dhata langsung asil saking tetingalan “Jembul Tulakan” ingkang

katindakaken dening warga dhusun Tulakan Kecamatan Donorojo.

Dokumen punika ngempalaken dhata lumantar petilasan ingkang

16

kaserat, kados arsip, gambar ingkang gegayutan kaliyan prakawis

panaliten (Arikunta 2006: 129)

Panaliten kualitatif punika dokumentasi minangka perangan

pangempal dhata ingkang utami, jalaran kangge mbuktekaken

kanthi logis. Caranipun Mendhet gambar punika saged mbiyantu

panaliten supados pikantuk dhata ingkang leres lan valid, pramila

objek ingkang dados ancasing panaliten saged dipuntanggel

jawabaken kaliyan fakta ingkang wonten.

4. Cara Analisis Dhata

Dhata saking responden inggih punika dhata ngengingi

tradhisi “Jembul Tulakan”, inggih punika Tradhisi “Jembul Tulakan”

ing Desa Tulakan Kecamatan Donorojo Kabupaten Jepara lan

Pigunanipun Tumrap Bebrayan.

Dhata kasebat lajeng dipunanalisis ngginakaken cara

deskriptif kualitatif, menawi kaliyan cara ngandharaken dhata ingkang

awujud tembung-tembung kalebet kategori, boten awujud angka-

angka.

Cara ingkang katindakaken kangge nganalisis tradhisi

tatacara ritual “Jembul Tulakan” kaliyan bebrayan Kecamatan

Donorojo kados ing ngandhap punika.

1. Nyerat dhata ngengingi mula bukanipun lan persepsi bebrayan

ngengingi wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan”.

17

2. Ndeskripsekaken mula bukanipun lan pamanggihipun kapitadosan

bebrayan ngengingi wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan”.

3. Nganalisis mula bukanipun lan pamanggihipun bebrayan ngengingi

wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan”.

4. Mendhet dudutan asiling analisis gandheng cenengipun lan

persepsi bebrayan ngengingi wontenipun tradhisi “Jembul

Tulakan”.

Cara ingkang katindakaken kangge nganalisis cak-cakaning

tetingalan tradhisi “Jembul Tulakan” kados ing ngandhap punika.

1. Ngamati kanthi langsung lampahing tetingalan tradhisi “Jembul

Tulakan”, ingkang katindakaken dening bebrayan ingkang dados

paniti laksana tradhisi “Jembul Tulakan”.

2. Mendhet dudutan asiling analisis tradhisi bebrayan ngengingi

wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan”.

Cara ingkang katindakaken kangge nganalisis mupangat

pendidikan ngengingi wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan” kados

ing ngandhap punika.

1. Nyerat dhata saking asil wawancara

2. Ndeskripsekaken mupangat nilai pendidikan wontenipun tradhisi

“Jembul Tulakan”.

3. Nganalisis gegayutan kaliyan mupangat nilai pendidikan.

18

G. Tata Rakiting Panyeratan

Kangge nggampilaken maos lan nyerat skripsi, mila tata rakiting

panyeratan kaperang dados gangsal bab. Gangsal bab punika antawisipun:

Bab 1 punika purwaka wosipun: Landhesan pamilihing irah-irahan,

Momotaning Perkawis, Ancasing Panaliten, Mupangating Panaliten,

Panegesing Tembung lan Metodhe Panaliten lan Tata Rakiting Panyeratan.

Wonten ing mupangating panaliten kaperang dados kalih inggih punika:

1)Mupangat Teoritis lan 2) Mupangat Praktis. Wonten ing Metodhe

Panaliten kaperang dados 4 inggih punika 1) Sasaraning Panaliten, 2)

Pendekatan Panaliten, 3) Cara Pangempalaken Dhata, sarta 4) Cara

Analisis Dhata. Wonten ing Teknik Pangempalaning Dhata wonten tiga,

inggih punika: Studi Pustaka, Wawancara, Observasi lan Dokumentasi.

Bab II punika Landhesan Teori, wonten ing Landhesan Teori

wosipun ngengingi Kabudayan, folklor, Mitos, Tradhisi, Nilai

Pendhidhikan. Ing folklor wonten Ciri-ciri folklor, Mupangat Folklor, lan

Rupi Folklor.

Bab III punika rupi Persepsi lan Mupangat Pendidikan ngengingi

Tradhisi “Jembul Tulakan” ing Kecamatan Donorojo. Bab punika wosipun

rupi Tradhisi Ritual ingkang gegayutan kaliyan Tradhisi “Jembul

Tulakan”, Persepsi bebrayan ngengingi Tradhisi “Jembul Tulakan”,

Mupangat Pendidikan wontenipun Tradhisi “Jembul Tulakan” lan

Mupangat “Jembul Tulakan” kangge bebrayan panyengkuyungipun.

19

Bab IV inggih punika panutup. Wonten ing bab panutup panaliten

maringi Dudutan lan Panyaruwe. Ugi dipunajangkepi Kapustakan sarta

Lampiran.

20

BAB II

LANDHESANING TEORI

A. Wujuding Kabudayan

Miturut Peursen ( 1988: 11) mratelakaken bilih kabudayan

punika samukawis ingkang langkung ewah gingsir sanes samukawis

ingkang ajeg utawi statis. Pamanggih sami ugi dipunandharaken dening

Endraswara (2003: 1) bilih kabudayan punika samukawis ingkang

gesang, ngrembaka lan ewah tumuju asas tartamtu, sipatipun ewah

gingsir boten ajeg. Kabudayan punika perkawis ingkang wonten

gegayutanipun kaliyan akal, amargi kabudayan punika saking basa

sansekerta buddhayah inggih punika rupi jamak saking buddhi ingkang

anggadhahi arti budi utawi akal Koentjaraningrat (2002: 181)

Miturut Koentjaraningrat (2005: 72) kabudayan punika sedaya

gagasan lan raos, tindak-tanduk sarta karya ingkang dipunasilaken

dening manungsa anggenipun gesang ing bebrayan, kanthi cara sinau.

Wosipun kabudayan punika dipungadhahi dening bebrayan, namung

wonten bentenipun ing antawisipun kabudayan bebrayan setunggal

kaliyan bebrayan sanesipun. Koentjaraningrat (2005: 1) mratelakaken

menawi kabudayan punika kadadosan saged saking segi papan

panggenan lan induk bangsanipun. Wosipun bilih kabudayan punika

kadadosan saking asiling ciptaning manungsa ingkang kaprabawan

dening kawontenanan papan panggenan lan induk bangsanipun.

20

21

Umpaminipun kabudayan ing karaton kaliyan bebrayan sajawinipun

karaton kabudayan ingkang dipunasilaken sampun benten, amargi

kaprabawan dening kawontenan papan panggenan.

Miturut Koentjaraningrat (2005: 15) pangertosan kabudayan

dipunperang dados tigang bab, inggih punika.

1. Kabudayan minangka penggalih, gagasan, nilai, paugeran, lan

pranatan.

2. Kabudayan minangka kompleks aktiftet tindak-tanduk ingkang

nggadhahi pola saking tiyang ing bebrayan.

3. Kabudayan minangka barang asil karyaning manungsa.

Ciri-ciri kabudayan miturut miturut Maren (2007: 49).

1. Kabudayan inggih punika asil utawi produk saking manungsa,

kabudayan punika wonten amargi dipundamel dening manungsa

mboten dipundamel Tuhan utawi dewa.

2. Kabudayan nggadhahi sifat sosial, kabudayan dipunasilaken sacara

sesarengan.

3. Kabudayan dipunwarisaken turun-temurun saking generasi marang

generasi salajengipun.

Miturut Koentjaraningrat mratelakaken ( ing Maran, 2007:

49) wujud kabudayan punika wonten tiga, inggih punika.

1. Wujud ideal, sistem sosial lan kabudayan fisik. Wujud ideal saking

kabudayan inggih punika arupi adat-istiadat. Amargi fungsi saking

adat-istiadat saged dipunginakaken kangge paring pandom

22

gegayutan kaliyan tindak-tanduk manungsa anggenipun gesang ing

bebrayan.

2. Sistem sosial saking kabudayan inggih punika manungsa mboten

namung gadhah kekarepan ingkang sae ananging kedah saget

mujudaken punapa ingkang dipunpikajengaken, anggenipun

mujudaken saged dipunlampahi sesarengan kaliyan tiyang sanes

utawi sacara sosial.

3. Kabudayan fisik arupi asil saking tindak-tanduk manungsa,

tuladhanipun gedung-gedung perkantoran, griya, margi, mesin-

mesin lsp.

Tindak-tanduk bebrayan ingkang gadhah wujud saking

saperangan babagan ingkang wonten ing sastra saged arupi tatacara-

tatacara keagamaan lan tradhisi (adat-istiadat).

Saking pratelan ing nginggil saged dipunpendhet dudutan bilih

tradhisi punika kalebet konteks kabudayaan, antawisipun tradhisi (adat-

istiadat) ingkang ngrembaka wonten ing pagesangan ingkang

nglahiraken tataacara ritual. Amargi pangertosan tradhisi punika

anggadhahi ciri-ciri ingkang sami kaliyan kabudayan inggih punika

nglajengaken warisan utawi norma-norma, tradhisi (adat-istiadat)

kaidah-kaidah saking generasi marang generasi salajengipun.

23

B. Folklor

Miturut mula bukanipun tembung, folklor punika mula

bukanipun saking tembung folk lan lore. Folk punika kempalaning

tiyang ingkang nggadhahi tanda pengenal fisik, sosial lan kabudayan.

Tanda pangenal fisik punika arupi : warnaning kulit ingkang sami,

warna rikmanipun ingkang sami, nyambut damelipun, tataran

pendidikan lan agami ingkang sami. Ananging ingkang langkung

wigatos punika bebrayan nggadhahi tradhisi ingkang kalebet kabudayan

ingkang sampun kawarisken turun-temurun, lan ingkang langkung

wigatos bebrayan nggadhahi titikan golongan Dundes mratelakaken (

ing Danandjaya, 1986: 1)

Lore punika tradhisi, folk minangka kabudayan ingkang

kawaris kanthi turun-temurun kanthi lisan lumantar ebahing isyarat

utawi pirantos pambiyantu pepeling. Danandjaya (1986: 2)

ngandharaken folklor punika saperangan kabudayan ingkang kolektif,

ingkang kasebar lan dipunwarisaken turun-temurun. Wosipun kolektif,

asipat umum, sacara tradhisional.

Adhedhasar pratelan punika, saged dipunpendhet dudutan bilih

wujud tradhisi “Jembul Tulakan” minangka saperangan saking

kabudayan ingkang rupi folklor. Tradhisi punika sampun dangu

dipuntindakaken dening bebrayan, minangka kabudayan bebrayan

ingkang sampun kawaris kanthi turun-temurun.

24

1. Ciri-ciri folklor

Miturut Dananjaya (1994: 3-5) ciri-ciri utamaning panepang

folklor inggih punika.

a. Sumebar lan pawarisanipun limrah katindaaken kanthi cara lisan,

sumukawis lumantar tutur tembung saking pacelathoning

tiyang.

b. Folklor gadhah sifat tradhisional, inggih punika kasebaraken

kanthi ajeg utawi wujud ingkang standar.

c. Folklor wonten (exist) ing versi-versi utawi varian-varian

ingkang benten.

d. Folklor sifat anonim, tegesipun asma ingkang ngripta boten

dipunmangertosi dening tiyang malih.

e. Folklor limrahipun nggadhahi bleger awujud paugeran utawi

gumathok.

f. Folklor nggadhahi mupangat kangge gesang sesarengan ingkang

kolektif .

g. Folklor asipat pralogis, inggih punika gadhah logika piyambak

ingkang mboten jumbuh kaliyan logika umum.

h. Folklor dados gadhahipun sesarengan saking kolektif tertamtu.

i. Folklor limrahipun asipat wantah lan lugu, pramila asring

katingal kasar lan dumadakan.

25

2. Mupangat folklor

Mupangat folklor Bascom ( ing Danandjaya, 1994: 19) kasebut ing

ngandhap punika.

a. Minangka sistem proyeksi, inggih punika kangge pirantos

pencermin angen-angen minangka kolektif.

b. Minangka pirantos pangesahan pranata-pranata lan lembaga-

lembaga kabudayan.

c. Minangka pameksa lan pengawas paugeran bebrayan tansah

dipunpatuhi dening anggota ingkang mitadosi.

Saking pratelan ing nginggil saged dipunpendhet dudutan

bilih mupangat folklor awujud tradhisi ingkang nyarengi

wontening tradhisi “Jembul Tulakan” nggadhahi mupangat

Pendidikan.

3. Wujuding folklor

Miturut Brunvand mratelakaken ( ing Danandjaya, 1994: 21-23)

wujud folklor inggih punika.

a. Folklor lisan (verbal folklor)

Folklor lisan punika folklor ingkang murni lisan.

Ingkang kalebet kelompok punika, 1) Basa rakyat, kados logat,

sebatan pangkat tradhisional, lan mungguh Kabangsawan, 2)

Unen-unen tradhisional, kados paribasan, bebasan lan saloka 3)

Pitakenan tradhisional, kados cangkriman, wangsalan, 4)

Geguritan rakyat, kados parikan, gurindam, lan singir. 5)

26

Cariyos gancaran rakyat, kados mite, legenda lan dongeng. 6)

Lelagon.

Adhedhasar pratelan ing nginggil saged dipunpendhet

dudutan bilih tradhisi ritual “Jembul Tulakan” punika folklor

lisan ingkang awujud cariyos gancaran rakyat.

b. Folklor saperangan lisan

Folklor saperangan lisan minangka folklor ingkang

awujud campuraning unsur lisan lan unsur mboten lisan.

Ingkang kalebet kelompok punika kapitadosan rakyat,

sandiwara, adat-istiadat, tatacara pahargyat rakyat lan

sapanunggalanipun.

Dudutan adhedhasar pratelan ing nginggil saged

dipunpendhet tradhisi ritual “Jembul Tulakan” kalebet folklor

lisan. Adhedasar punika jalaran rupi tradhisi “Jembul Tulakan”

kalebet adat-istiadat utawi tradhisi ingkang ngrembaka ing

bebrayan. Nglampahi tradhisi kasebat sesarengan kaliyan

wontenipun sesajen. Bebrayan pitados lumantar sesajen,

bebrayan dipunparingi berkah, keslametan sarta punapa

ingkang dipunsuwun saged dumugi.

c. Folklor sanes lisan

Folklor sanes lisan punika ingkang rupinipun sanes lisan.

Pepanthan ageng punika saged kaperang dados kalih, inggih

punika matrial lan sanes matrial. Ingkang matrial antawisipun:

27

arsitektur rakyat, kerajinan tangan rakyat, busana lan rerenggan

paraga, tetedhan lan inuman, sarta jampi tradhisional. Ingkang

sanes matrial antawisipun pralambang ebahing tradhisional,

pralambang ungel kangge pawicantenan bebrayan, kadosdene

kentongan lan kendhang.

C. Mitos

Bascom mratelakaken ( ing Dananjaya, 1986: 50) mitos punika

cariyos prosa rakyat ingkang dipunpitados kanthi estu ing bangsa,

ngengingi dewa lan pahlawan jaman kepengker, ingkang ngandhut

penafsiran mula bukanipun alam sakalir. Miturut Koentjaraningrat

mratelakaken ( ing Dananjaya, 1994: 154) kapitadosan rakyat utawi

takhayul punika kapitadosan ngengingi kekiyatan sakti saking

tumindaking tiyang ingkang katindakaken kanthi jinarag ingkang

dadosaken ilmu gaib. Bebrayan saged mangertos bilih mitos inggih

punika tindak-tanduk pitados kaliyan barang gaib utawi nggadhahi sifat

supranatural (gaib)

Wonten gandheng cenengipun mitos kaliyan magis lan gaib,

kabudayan ingkang sampun dangu anggenipun gesang ing bebrayan

punika, kathah sanget ingkang dados mitos ing pagesangan. Asil

kabudayan ingkang dados mitos punika limrahipun kabudayan ingkang

dipunanggep sakral uatawi wigatos tumrap pagesangan manungsa.

Kathah bebrayan ingkang taksih kumanthil ing babagan budaya Jawi,

28

taksih ngugemi pranatan kados dene tatacara adat, ritual-ritual, dolanan

rakyat, beksan kangge leluhur utawi roh lan sesajen.

Mitos ingkang wonten ing bebrayan tansah sesarengan kaliyan

cariyos rakyat, sanajan mitos boten mesti cariyos rakyat. Mitos ingkang

nyarengi cariyos rakyat ancasipun kangge ngiyataken cariyos rakyat.

Cariyos rakyat pinitados nggadhahi kekiyatan-kekiyatan gaib, ingkang

saged ngatur gesanging bebrayan panyengkuyung cariyos.

Miturut Bascom mratelakaken ( ing Dananjaya, 1986: 50)

cariyos gancaran rakyat kaperang dados tiga, inggih punika: 1) Mite, 2)

Legenda, lan 3) Dongeng. Mite inggih punika cariyos gancaran rakyat

ingkang kaanggep leres kadadosanipun sarta kaanggep suci dening

ingkang gadhah cariyos. Legendha punika cariyos gancaran rakyat

ingkang leres kadadosanipun nanging boten kaanggep suci. Dongeng

inggih punika gancaran rakyat ingkang boten kaanggep leres

kedadosanipun dening ingkang gadhah cariyos lan boten kaiket dening

wekdal lan papan.

Mitos lan cariyos rakyat nggadhahi wujud kalih ingkang

sesambetan lan jangkepi. Mitos ingkang wonten wujud dipunsarengi

kaliyan cariyos rakyat, menawi mitos boten tamtu awujud cariyos

rakyat. Ugi saged dipunwastani, bilih cariyos rakyat inggih punika

mitos, manawi mitos boten tamtu awujud cariyos rakyat.

Miturut Abu Ahmadi (2008:10) mitos inggih punika kawruh

ingkang dumados saking pakulinan lan pangertosan ingkang cupet lan

29

wonten sesambetanipun kaliyan kapitadosan tiyang Jawi ingkang

pitados kaliyan mistis utawi gaib.

Mupangat mitos miturut Peursen (2009: 39-41) inggih punika.

1. Ngemutaken manungsa babagan wontenipun kakiyatan-kakiyatan

linangkung ing donya sanes.

2. Paring landhesan ing mangsa sapunika, inggih punika katentreman,

keseimbangan, lan kawilujengan.

3. Paring pangertosan babagan donya. Lajeng mitos ngrembaka

mupangatipun minangka panggayut antawis manungsa lan daya-daya

kakiyatan alam.

Saking pinten-pinten andharan babagan mupangating mitos,

dudutanipun bilih mitos punika mupangat sanget dhumateng para

bebrayan. Mitos saged paring pitedah anggenipun tumindak lan

ngemutaken manungsa bilih samenika wonten kakiyatan-kakiyatan ing

donya sanes.

D. Tradhisi

Sesambetan kaliyan mitos, unsur kabudayan ingkang ngrembaka

wonten ing pagesangan nglahiraken tatacara-tatacara ritual, ingkang

dadosaken tradhisi. Miturut KBBI (2005: 1293). Tradhisi punika

pakulinan ingkang kanthi turun-temurun saking nenek moyang tasih

dipuntindakaken sarta cara ingkang wonten dipunanggep cara ingkang

30

sae lan leres. Tradhisi sesambetan kaliyan aktifitas lan karya punika

refleksi naluri kanthi murni. Saking katrangan ing nginggil saged

dipunpendhet dudutan bilih tradhisi punika wonten sesambetanipun

kaliyan tradhisional, perkawis ingkang wonten sesambetanipun adat,

tradhisi, pakulinan, tatacara lan sapiturutipun.

Peursen (1985 : 11) mratelakaken tradhisi menika arupi

pewarisan utawi penerusan norma-norma, adat-istiadat, kaidah-kaidah

lan pewaris banda dhanya. Tradhisi menika dipunformulasikaken

wonten salah sawijining wujud ingkang sampun dipun temtokaken

kagem proyeksi saking kesadaranipun kolektif bebrayan

panyengkuyungipun supados wujudipun bervariasi.

Uraian kasebut mratelakaken bilih tradhisi arupi setengah saking

kabudayan, saking asil kabudayan saged awujud kathah ragam tingkah

laku, norma lan cita-cita bebrayan.

E. Nilai Pendidikan

1. Nilai

Nilai pendidikan minangka paring pambijen utawi nilai

ngengingi sedayaning prakawis, saged arupi pisik utawi lakuning

tiyang. Nilai pendidikan punika nilai ingkang saged maringi

prabawa sae, saged arupi pesen moral, kepribaden, sarta

kawasisan.

31

Wonten ing salebetipun pendidikan mbetahaken nilai, kita

kanthi sadar utawi boten tansah nindakaken pambijen wonten ing

pasrawungan kaliyan tiyang utawi mahluk sanesipun. Pambijen

utawi nilai minangka kasanggupan paring putusan ngengingi nilai

punapa ingkang dados adhedhasar criteria ingkang

dipunginakaken. Pambijen utawi nilai punika nimbangaken

ngengingi sae lan boten sae, leres lan boten leres, endah lan boten

endah lumantar saking kriteria tartamtu.

Pambijen utawi nilai punika asipat abstrak amargi boten

saged dipuntangkep kaliyan panca driya ananging saged

dipunpirsani kanthi objek tingkah laku ingkang ngandhut nilai.

Miturut Raminah (1989: 80-81), werni-werni nilai inggih punika.

e. Nilai Hedonik

Nilai Hedonik inggih punika nilai ingkang saged paring

karemenan dhateng kitha kanthi langsung.

f. Nilai Artistik

Nilai Artistik inggih punika nilai ingkang

memanifestasikan katrampilanipun tiyang.

g. Nilai Kultural

Nilai Kultural inggih punika nilai ingkang gadhah

gegayutan ingkang lebet kaliyan bebrayan utawi kabudayan.

32

h. Nilai Etik, Moral lan Religius

Nilai Etik, Moral lan Religius inggih punika nilai ingkang

saged paring kawruh ingkang gegayutan kaliyan etika, moral

lan agama.

i. Nilai Praktis

Nilai Praktis inggih punika karya sastra ingkang ngemu

adhedhasar ingkang praktis ingkang saged dipuntindakaken

tiyang ing saben dintenipun.

Tradhisi “Jembul Tulakan” dipunpikajengaken mbeta nilai

ingkang mupangat kangge bebrayan kathah, becik nilai sosial, nilai

agami lan nilai sanesipun.

2. Pendidikan

Miturut Raminah (1987:85) nilai pendidikan punika nilai

ingkang saged maringi ilmu ingkang nyinaoni lan paring syarat-

syarat umum ingkang dipunbetahaken kangge paring piwucal

ingkang sae. Wonten gegayutan ingkang raket antawisipun

pawiyatan, bebrayan lan kabudayan. Bebrayan lan budaya punika

saking dimensi ingkang sami.

Pendidikan punika wonten kalih. Pendidikan ingkang

ngrembak prinsip-prinsip umum ing salebetipun mucal lan

pasinaon, ingkang kaping kalih pendidikan khusus, inggih punika

cara-cara paring kawruh ingkang cepet lan jumbuh. Mila ingkang

dipunpikajengaken pasinaon utawi pendidikan punika paring

33

pangertosan lan ketrampilan , paring kawruh supados saged

nyurasani ugi ngamalaken nilai-nilai.

Wontenipun tradhisi ritual “Jembul Tulakan” ing Desa

Tulakan Kecamatan Donorojo dipunkajengaken paring nilai didik

dhateng bebrayan ing wewengkon kasebat, supados bebrayan

dhusunipun dados langkung majeng ugi saged nguri-nguri

kabudayan ingkang wonten supados boten cures.

34

BAB III

TRADHISI LAN MUPANGAT PENDIDIKAN TRADHISI “JEMBUL

TULAKAN” ING DESA TULAKAN KECAMATAN DONOROJO

KABUPATEN JEPARA

A. Tradhisi “Jembul Tulakan”

1. “Jembul Tulakan”

“Jembul” punika istilah saking papan panggenan bebrayan

Tulakan. “Jembul” miturut bebrayan Tulakan inggih punika nggadhahi

teges rikma ingkang wonten ing ngginggil mustaka. Dados rikma

punika dipunwastani bebrayan Tulakan “Jembul”. Jembul ing dalem

prosesi tatacara ritual “Jembul Tulakan” inggih punika rangkaian sesaji

ingkang wonten ing salebetipun ancak, saemper arupi keranjang utawi

kotak ingkang dipundamel saking kayu ukuran 1 x 2 meter. Wonten

ing ngandhapipun dipuntaleni migunakaken batang ancak cacahipun

kalih ingkang sejajar, ingkang nggadhahi fungsi kangge mikul.

“Tulakan” inggih punika asma dhusun ingkang wonten ing

Kecamatan Donorojo. Dhusun Tulakan punika papan panggenan

ingkang dipunginakaken Ratu Kalinyamat tapa. Mula bukanipun

dhusun Tulakan punika asmanipun sanes Tulakan ananging dhukuh

Alas Tuwo. Cariyosipun dhukuh Alas Tuwo punika dhukuh ingkang

katah sanget papan panggenanipun dipunginakaken roh alus kangge

netep. Wonten perkawis-perkawis aeng ingkang kedadosan,

34

35

tuladhanipun katah tiyang saking dhukuh Alas Tuwo ingkang gerah

sacara dumadakan lan langsung pejah sanalika. Saking maneka

perkawis ingkang wonten, tokoh saking dhukuh Alas Tuwo inggih

punika Kyai Agung Barata lan sekawan prajuritipun inggih punika Ki

Buntari, Ki Lebeh, Ki Cabuk lan Ki Purwa nyuwun idin dhumateng

Kepala dhukuh Alas Tuwa Ki Moro Taruno masang rajah kangge nolak

lan ngusir roh-roh jahat ingkang sampun ganggu katantreman bebrayan

Alas Tuwa lan nyuwun dhumateng Allah supados pikajenganipun Kyai

Agung Barata lan prajuritipun dipunajab dhumatemng Allah SWT.

Rajah ingkang dipunpasang naminipun inggih punika “Tulak Balak

Pasopati”

Pikajenganipun Kyai Agung Barata lan prajuritipun dipunajab

Allah SWT. Roh-roh alus ingkang wonten sampun boten wonten.

Saking nami rajah “Tulak Balak Basopati” ingkang dipunpasang

wonten ing Alas Tuwo punika nami dhukuh Alas Tuwo punika

dipungantos Ki Moro Taruno dados Tulakan, lan wiwit sanalika

Tulakan sampun boten dados padhukuhan ananging dipungantos dados

kademangan. Ki Demamg Kyai Agung Barata dipunkukuhaken dados

Demang Tulakan dumugi tahun 1882. Tahun 1883 kademangan

Tulakan naminipun dipungantos dados dhusun Tulakan lan

dipunpimpin dening Petinggi utawi Kepala Desa. Padhukuhan

asmanipun ugi dipungantos dados Kamituwan ingkang dipunpantha-

36

pantha dados padhukuhan-padhukuhan alit, Kamituwan dipunpimpin

dening Kamitua.

2. Mula Bukanipun Tradhisi Tatacara “Jembul Tulakan”

Tatacara tradhisi “Jembul Tulakan” punika kalebet tatacara

sedekah bumi ingkang sampun ngrembaka lan sampun dados tradhisi

turun-temurun bebrayan dhusun Tulakan. Tatacara tradhisi “Jembul

Tulakan” punika dipunlampahi setunggal tahun sepisan, wulan Apit

dinten Senin Pahing. Tatacara punika dipunlampahi kangge nelakaken

raos syukur dhumateng Allah SWT ingkang sampun paring rejeki lan

karaharjan tumrap bebrayan dhusun Tulakan.

Cariyos mula buka wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan”

punika lampah kangge mengeti laku tapa ingkang dipunlampahi dening

Ratu Kalinyamat. Ratu Kalinyamat inggih punika putri saking karaton

Demak, Sultan Trenggana lan Rara Pambayun. Ratu Kalinyamat

gadhah garwa inggih punika Pangeran Hadirin, ingkang dipunwisudha

dados Adipati Jepara, ingkang dipunparingi gelar Sultan Hadirin. Sultan

Hadirin dipunpejahi Arya Penangsang wonten ing salebetipun perang.

Pejahipun Sultan Hadirin ndadosaken Ratu Kalinyamat sanget prihatos

manahipun, amargi pejahipun Sultan Hadirin boten limrah. Ratu

Kalinyamat tuwuh tekadipun badhe males ukum dhumateng Arya

Penangsang. Ratu Kalinyamat nyuwun adil dhumateng Allah SWT, adil

supados piwales ukumipun saged katindakaken. Adil punika

dipunwiwiti saking tapabrata. Papan tapa ratu punika tebih saking

37

karamean inggih punika wonten ing Siti Wangi. Salajengipun sedaya

pirantos kacawisaken, Ratu Kalinyamat lan prajurit-prajuritipun

sesarengan dhateng Siti Wangi. Dumugi Siti Wangi Ratu Kalinyamat

siram lan sesuci wonten ing sendhang alit sisih papan tapanipun.

Saderengipun Ratu Kalinyamat pinarak wonten ing papan tapanipun

Ratu Kalinyamat gadhah gegayuhan, inggih punika “ora pisan-pisan

ingsun jengkar saka tapaningsun, yen ingsun durung bisa kramas rah

lan nganggo keset jembule Arya Penangsang”.

Wonten ing wanci tapanipun kedadosan perang antawisipun

prajurit Pajang ingkang dipunpandhegani dening Danang Sutawijaya,

kaliyan prajurit Jipang Panolan ingkang dipunpandhegani dening Arya

Penangsang. Wonten peperangan Arya Penangsang seda wekdal perang

lumawan Danang Sutawijaya. Salajengipun Arya Penangsang seda, Ki

Ageng Pamanahan sanalika nigas sirahipun lan mendhet rahipun Arya

Penangsang. Ki Ageng sanalika ngutus prajuritipun ngaturaken rah lan

“Jambul” Arya Penangsang dhumateng Ratu Kalinyamat wonten ing

papan tapanipun. Dumugi papan tapanipun prajurit maringaken rah lan

“Jambul” kasebat dhumateng Ratu Kalinyamat kangge males gerah

penggalihipun. Amargi gegayuhanipun sampun katindakaken Ratu

Kalinyamat wangsul wonten ing Kadipaten Jepara.

“Jambul” rikma Arya Penangsang punika ingkang dipunsebat

Jembul. Dumugi sapunika bebrayan dhusun Tulakan tasih nguri-uri

tradhisi “Jembul Tulakan” punika tatacara tradhisi kangge nelakaken

38

raos syukur dhumateng Allah SWT ingkang sampun paring lubering

berkah tuwin ganjaran lan karaharjan tumrap bebrayan dhusun Tulakan

lan wujud pangurmatan bebrayan Tulakan dhumateng Ratu Kalinyamat

minangka danyang dhusun Tulakan. Wujud pangurmatan punika

ingkang dipunwujudaken mawi tradhisi “Jembul Tulakan”.

Salebetipun tatacara tradhisi “Jembul Tulakan” punika wonten

kalih warni Jembul inggih punika Jembul lanang lan Jembul wadon.

Jembul lanang inggih punika jembul ageng ingkang wonten ing ngajeng

piyambak, blegeripun awujud ancak ingkang dipunsukani rerenggan lan

ing salebetipun wonten jadah (gemblong, wajik, tape ketan, apem)

jadah punika dipuntancepaken wonten ing ancak ingkang sampun

dipunirat alit-alit. Jembul wadon inggih punika jembul ingkang wonten

ing wingkingipun jembul lanang, blegeripun awujud ancak ingkang

dipunparingi rerenggan ananging ing salebetipun dipunsukani sekul

sarta lawuh (sekul ambengan)

Miturut Bapak Suparni, juru kunci petilasan Ratu Kalinyamat

Mula bukanipun wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan” amargi saking

gegayuhanipun Ratu Kalinyamat dhumateng Arya Penangsang. Amargi

Arya Penangsang sampun mejahi garwanipun Ratu, inggih punika

Sultan Hadirin. Wekdal sapunika Ratu gadhah pikajengan males ukum

dhumateng Arya Penangsang jalaran sampun mejahi garwanipun. Ratu

Kalinyamat sumpah manawi gegayuhanipun saged kalampahan, Ratu

Kalinyamat bakal kesed Jembule Arya Penangsang lan kramas rahipun

39

Arya Penangsang. Tradhisi “Jembul Tulakan” ugi sarana kangge

sedekah bumi, nelakaken raos syukur dhumateng Gusti ingkang Maha

Tunggal ingkang sampun paring lubering berkah tuwin ganjaran lan

karaharjan tumrap bebrayan dhusun Tulakan supados saged gesang tata

tentrem karta raharja.

3. Rerangkening Tatacara

Saderengipun tradhisi “Jembul Tulakan” dipuntindakaken,

langkung rumiyin kedah dipunwontenaken tradhisi-tradhisi ingkang

sampun turun-temurun saking bebuyut. Antawisipun dipunwiwiti

saking acara reresik dhusun. Reresik dhusun inggih punika, tradhisi

ingkang miwiti rerangkening ritual tradhisi “Jembul Tulakan”.

Blegeripun tradhisi reresik dhusun inggih punika reresik dhusun

sesarengan bebrayan Tulakan (gugur gunung) Kaping kalih acara

“manganan”. Acara “manganan” inggih punika acara dedhaharan

sesarengan wonten ing kapundhen Ratu Kalinyamat sesarengan

bebrayan Tulakan. Kaping tiga acara tahlilan. Acara tahlilan inggih

punika maos asma-asma Allah wonten ing kapundhen Ratu Kalinyamat.

Kaping sekawan acara tetingalan ringgit wacucal. Acara tetingalan

ringgit wacucal inggih punika acara tetingalan kangge paring panglipur

bebrayan dhusun Tulakan. Ingkang pungkasan acara baku, tetingalan

arak-arakan Jembul. Acara arak-arakan jembul inggih punika arak-

arakan Jembul ngubengi padhukuhan dhusun Tulakan. Punika

40

pangandikanipun Bapak Suparni minangka Juru Kunci Petilasan Ratu

Kalinyamat.

Rupi tatacara “Jembul Tulakan” jinisipun kathah, ananging

ingkang dados acara baku inggih punika arak-arakan Jembul. Dene

reresik dhusun lan tetingalan ringgit wacucal namung kangge

ngregengaken lan paring panglipur bebrayan dhusun Tulakan, amargi

kathah tiyang sepuh ingkang remen ningali ringgit wacucal.

Sapunika pratelan gegayutanipun kaliyan reresik dhusun,

acara “manganan”, acara tahlilan, acara tetingalan ringgit wacucal lan

acara arak-arakan Jembul.

a. Tradhisi Reresik Dhusun

Tradhisi reresik dhusun punika salah setunggalipun tradhisi

ingkang miwiti rerangkening ritual tradhisi “Jembul Tulakan”.

Blegeripun tradhisi reresik dhusun inggih punika reresik dhusun

sesarengan bebrayan Tulakan (gugur gunung) Tradhisi reresik

dipuntindakaken setunggal minggu saderengipun acara arak Jembul.

Bebrayan Tulakan sesarengan reresik margi, mewahi sunaring

lampu ingkang sampun boten wonten sunaripun, lan reresik papan

petilasan Ratu Kalinyamat.

Ancas saking tradhisi reresik dhusun inggih punika supados

laladan sakiwa tengenipun dhusun punika resik lan saged nukulaken

raos akrab antawis bebrayan dhusun Tulakan. Acara reresik dhusun

punika dipuntindakaken setunggal minggu saderengipun acara Arak

41

Jembul. Dipunwiwiti tabuh 07.00-10.00 WIB. Saderengipun tabuh

07.00 bebrayan sampun kempal dipunselingi jejagongan tuwin

gegujengan. Papan baku ingkang kedah dipunresiki inggih punika

papan patapanipun utawi petilasan Ratu Kalinyamat lan margi

ingkang badhe dipunliwati arak-arakan Jembul. Bebrayan dhusun

Tulakan sesarengan reresik dhusun lan mbekta ubarampe piyambak-

piyambak kados arit lan pacul.

b. Acara “Manganan”

Acara “manganan” wonten ing tradhisi “Jembul Tulakan”

punika dipuntindakaken wonten ing lumampahing saderengipun

arak-arakan Jembul. Anggenipun nglampahi acara “manganan”,

wonten ing papan kapundhen Ratu Kalinyamat. Ingkang nglampahi

bebrayan Tulakan lan bebrayan sajawinipun dhusun Tulakan.

Tradhisi punika dipuntindakaken kangge mengeti lampah tapanipun

Ratu Kalinyamat ingkang males ukum kaadilan dhumateng Arya

Penangsang. Amargi, wonten ing papan punika Ratu Kalinyamat

ngucap sumpah.

Miturut ngendikanipun Bapak Sutrisna Kepala Desa Tulakan

acara “manganan” punika dipuntindakaken kangge mengeti lampah

tapa brata ingkang dipuntindakaken dening Ratu Kalinyamat nalika

males ukum pejahipun garwanipun inggih punika Sultan Hadirin

ingkang dipunpejahi dening Arya Penangsang. Acara “manganan”

punika dipuntindakaken wonten ing papan patapanipun utawi

42

petilasanipun Ratu Kalinyamat, inggih punika wonten ing Siti

Wangi utawi Sondher. Kawastanan Siti Wangi amargi ganda

sitinipun punika wangi.

Tradhisi tatacara “manganan” punika dipunlampahi ing

dinten Jumat Wage, tabuh 16.00 dumugi 18.00. Wiwit tabuh 15.30

bebrayan dhusun Tulakan lan sajawinipun dhusun Tulakan sampun

dumugi wonten ing Siti Wangi.

Wonten ing tatacara “manganan” mbetahaken pinten-pinten

ubarampe, inggih punika.

1) Sekul pethak

Sekul Pethak inggih punika sekul ingkang rupinipun pethak

ananging raosipun gurih.

2) Lawuh

Lawuh inggih punika lawuh ingkang wonten ing salebetipun

sekul pethak. Limrahipun ulam ingkang dipunginakaken ayam

ingkung, tahu tempe lan teri.

3) Kain mori pethak

Kain mori inggih punika kain kangge tutup papan petilasan Ratu

Kalinyamat. Kain mori punika kangge gantos kain mori ingkang

sampun lawas. Kain mori ingkang lawas dipunlelang dhateng

bebrayan Tulakan, lan artanipun mlebet arta kas.

43

c. Acara Tahlilan

Acara tahlilan inggih punika maos asma-asma Allah.

Ananging pangertosan punika sampun dipungantos dados maos

ayat-ayat cekak ringkes lan nyebat asma Allah SWT. Punika

ngendikanipun Bapak Suparni minangka juru kunci petilasan Ratu

Kalinyamat.

Acara tahlilan punika dipunlampahi wonten ing pundhen

Ratu Kalinyamat. Tahlilan wonten ing acara tradhisi “Jembul

Tulakan” punika gadhah ancas, inggih punika paring donga konjuk

Ratu Kalinyamat dhumateng Allah SWT lan nelakaken raos syukur

dhumateng Allah Ingkang Maha Agung ingkang sampun

dipunsukani kathah ambruwah asil bumi ing tahun punika lan mugi-

mugi ing tahun ngajeng ugi kathah ambruwah asil buminipun.

Miturut Bapak Suparni minangka juru kunci Petilasan Ratu

Kalinyamat wonten paugeran-paugeran saderengipun nglampahi

acara tahlilan. Bebrayan kaajab saderengipun maos ayat-ayat,

Mendhet toya wudhu wonten ing sendhang sakiwanipun petilasan

Ratu Kalinyamat, supados resik saking najis. Waosan tahlilan

dipunlampahi dinten Jumat Wage tabuh 19.00-20.00,

sarampungipun acara “manganan”. Acara punika dipunlampahi

dinten Jumat Wage amargi bebrayan pitados bilih dinten Jumat

Wage punika dinten ingkang sae kangge nyuwun dhumateng Allah

SWT.

44

Wonten ing acara tahlilan, mbetahaken pinten-pinten ubarampe,

inggih punika.

1) Klasa

Klasa inggih punika dipunginakaken kangge alas lambaran,

manawi wonten ing salebetipun pundhen papanipun sampun

boten cekap, klasa punika dipungelar wonten ing plataranipun

pundhen.

2) Lampu

Lampu dipunginakaken kangge paring sunar nalika maos

waosan tahlil.

3) Buku Tahlil

Buku tahlil dipunginakaken kangge panduan maos tahlil.

d. Ringgit Wacucal

Tetingalan ringgit wacucal wonten ing tradhisi “Jembul

Tulakan” kalebet acara ingkang narik kawigatosan bebrayan

Tulakan. Tetingalan punika kangge panglipur bebrayan dhusun

Tulakan. Bebrayan rebut ducung sesarengan jejel riyel ningali

tetingalan ringgit wacucal. Ringgit wacucal punika kagelar sedalu

natas wonten ing plataran griyanipun Kepala Desa, amargi

papanipun trep kangge bebrayan Tulakan.

Wonten ing tetingalan ringgit wacucal, mbetahaken pinten-

pinten ubarampe, inggih punika.

45

1) Dhalang

Dhalang inggih punika paraga ingkang nglampahaken cariyos

wonten ing tetingalan ringgit.

2) Ringgit

Ringgit ingkang dipunginakaken inggih punika ringgit wacucal

purwa.

3) Debog

Debog , kangge nancepaken ringgit wacucalipun.

4) Gamelan

Gamelan punika piranthi musik tradhisional kangge ngiringi

pagelaran ringgit wacucal.

5) Niyaga

Niyaga inggih punika tiyang ingkang jejibahanipun nabuh

gamelan.

6) Sesaji

Sesaji ingkang dipuncawisaken wonten ing pagelaran ringgit

inggih punika jadah pasar, gedhang raja lan toya kendhi.

7) Kemenyan

Kemenyan punika minangka pralambang dedhaharan eca

kangge roh alus. Kawontenan kemenyan dipunpikajengaken

saged mbiyantu lumampahing pagelaran tetingalan wayang

kulit.

46

e. Tradhisi Arak Jembul

Tradhisi Arak Jembul inggih punika acara inti wonten ing

tatacara tradhisi “Jembul Tulakan”. Tradhisi arak jembul punika

sami kaliyan tradhisi reresik dhusun, acara “manganan”, acara

tahlilan lan acara tetingalan ringgit wacucal ingkang sampun turun-

temurun wiwit saking simbah moyang. Tradhisi Arak Jembul

punika dipunlampahi kanthi cara ngarak Jembul ngubengi

padhukuhan dhusun Tulakan dumugi griyanipun Kepala Desa.

Acara Arak Jembul punika kalebet acara ingkang baku, sahingga

narik kawigatosan bebrayan Tulakan lan sajawinipun bebrayan

Tulakan.

Miturut Bapak Bekti sesepuh dhusun mituturaken.

“Jembul punika saemperan kados usungan utawi ancak ingkang

dipunirat alit-alit lan dipunsukani rerenggan, ing salebetipun

dipunsukani asil bumi. Mula bukanipun Jembul-jembul punika

kangge bukti setia saking prajurit-prajuritipun Ki Demang Barata

ingkang wicaksana mimpin Tulakan. Blegeripun Jembul punika

wonten kalih inggih punika Jembul Lanang ingkang isinipun asil

bumi utawi jadah kados gemblong, wajik. Jembul Wadon isinipun

sekul kaliyan lawohipun (sekul Ambengan)”.

Tradhisi Arak Jembul punika dipunlampahi dinten Senin

Pahing tabuh 08.00-11.00 WIB. Saderengipun tabuh 08.00 bebrayan

sampun rebut ducung tumuju griyanipun Kepala Desa ningali Arak

47

Jembul, sarta lelangen Tayub ingkang wonten ing pendhapa Kepala

Desa. Tradhisi Arak Jembul punika dipunarak dening bebrayan

Tulakan lan dipunderekaken dening Perangkat Desa lan bebrayan

saking padhukuhanipun piyambak-piyambak.

Ubarampe ingkang dipunbetahaken wonten ing Tradhisi

Arak Jembul inggih punika.

1) Jembul Lanang

Dipundamel saking ancak ingkang dipunirat saemper

kados rikma, dipuntancep-tancepaken ngubengi ubengan,

wonten ing tengahipun dipunsukani jadah pasar (gemblong,

jenang, wajik lsp)

2) Jembul Wadon

Jembul Wadon sami kaliyan Jembul Lanang, ingkang

mbentenaken inggih punika, wonten ing salebetipun Jembul boten

wonten jadah pasar, ananging dipungantos sekul sarta lawuhipun.

Jembul punika kasunyatanipun dipugadhahi dening tiyang

Jaler ananging wonten ing tradhisi Jembul Tulakan punika Jembul

dipunperang dados kalih Jembul Lanang lan Jembul Wadon. Miturut

Bapak Suparni Juru Kunci Petilasan Ratu Kalinyamat, Jembul

Wadon punika pralambang persembahan pakurmatan kangge

dayang-dayang ingkang ndherek Ratu Kalinyamat nalika tapabrata.

48

f. Lumampahing Tetingalan Tatacara Tradhisi “Jembul Tulakan”

Wekdal Jumat Wage saderengipun acara Arak Jembul

dipunwiwiti, saderengipun dipunwontenaken acara “manganan”

utawi syukuran wonten ing pundhen petilasan Ratu Kalinyamat sarta

lelangen ringgit wacucal wonten ing griyanipun Kepala Desa

Tulakan. Langkung gamblangipun tradhisi lumampahing tatacara

“Jembul Tulakan” kaandharaken ing ngandhap punika.

1) Wekdal Senin Pahing wulan Apit wonten ing griyanipun Kepala

Desa. Gamelan kangge ngiringi sampun dipuntata rapi, taledhek

tayubipun sampun siaga sedaya. Kepala Desa lan perangkat

desanipun ngagem rasukan Dinas. Bebrayan saking

padhukuhanipun piyambak-piyambak sesarengan nyawisaken

Jembul ingkang badhe dipunarak. Dhusun Tulakan punika

wonten 6 padhukuhan, ingkang dados 5 Kamituwan. ananging

ingkang dipunarak namung 4 Kamituwan, dados wonten

sekawan Jembul ingkang dipunarak ngubengi dhusun Tulakan.

Jembul Krajan dipundhereaken dening dhukuh Krajan, lan

Kaligeden. Jembul Ngemplak dipundhereaken dhukuh

Ngemplak, Tanggulasi lan Kedondong. Jembul Winong

dipundhereaken dhukuh Winong, Dongpucung lan Dunggayam.

Jembul Drojo dipundhereaken dhukuh Drojo lan Janggleng.

Saking padhukuhan pejing boten ndherek arak-arakan Jembul,

ananging setunggal minggu sarampungipun acara ritual “Jembul

49

Tulakan” saking Kamituwan Pejing ngawontenaken tradhisi

piyambak, inggih punika tradhisi Pejing. Tradhisi Pejing inggih

punika tradhisi ingkang dipunlampahi setunggal minggu

sakrampungipun acara “Jembul Tulakan” dinten Senin Wage lan

dipundherekaken dening bebrayan Kamituwan Pejing kemawon.

Mula bukanipun tradhisi Pejing punika amargi nalika bebrayan

lan tokoh-tokoh agami ngawontenaken tradhisi “Jembul

Tulakan” ing jaman pamarintahan Ratu Kalinyamat tokoh

pemimpin saking Kamituwan Pejing inggih punika Ki cabuk

nembe gerah pramila boten saged ndherekaken tradhisi “Jembul

Tulakan”. Amargi Pejing punika papan pertapaanipun Ratu

Kalinyamat.

2) Jembul dipunarak ngubengi dhusun, kairing dening Perangkat

Desa. Tokoh bebrayan Tulakan nyandhingi Jembul saking

padhukuhanipun piyambak-piyambak.

3) Tabuh 08.00 para niyaga sampun siaga nabuh gendhing-gendhing

Jawa. Suwantening gendhing sampun kepireng, kantun ngentosi

taledhek tayub minggah ing panggung ingkang sampun

kacawisaken. Para bebrayan lan tamu sedhahan sampun ngebaki

griyanipun Kepala Desa.

4) Tabuh 09.00 Arakan Jembul sampun kawiwitan. Jembul punika

anggenipun mlebet wonten ing plataran griyanipun Kepala Desa

50

kedah runtut, miturut nami padhukuhanipun. Dene runtutanipun

inggih punika.

a) Jembul Krajan

Jembul Krajan inggih punika Jembul saking

Kamituwan Krajan, ingkang cacahipun dhukuh Krajan lan

dhukuh Kaligeden. Krajan punika saking tembung Kerajaan,

ingkang angnggadhahi teges “papan panggenan raja”. Ing

Krajan punika punjering paprentahan desa, sarta papan

panggenan griyanipun Kepala Desa.

Wonten ing pucaking gunungan Jembul Krajan

dipunsukani golek (kayu) ingkang nggambaraken tokoh

ulama’ Sayyid Ustman. Sayyid Ustman inggih punika tokoh

ingkang tumut nalika Ratu Kalinyamat tapa.

b) Jembul Ngemplak

Jembul Ngemplak inggih punika Jembul saking

Kamituwan Ngemplak, ingkang cacahipun dhukuh Ngemplak,

Tanggulasi lan Kedondong. Pralambang Jembul Ngemplak

wonten ing jaman rumiyin asung pakurmatan Ki Lebeh

Kepala dhukuh Kedondong kangge Ki Demang Barata.

Pucaking gunungan Ngemplak dipunsukani golek

kangge pralambang tokoh pimpinan prajurit Kadipaten Jepara

ingkang tumut Ratu Kalinyamat, inggih punika Ki Suta

Mangunjaya.

51

c) Jembul Winong

Jembul Winong inggih punika saking Kademangan

Winong. Laladanipun angliputi dhukuh winong, Dungpucung,

lan Dunggayam. Pralambang Jembul winong wonten ing

Jaman kepengker asung pakurmatan Ki Buntara Kepala

dhukuh Winong kangge Ki Demang Barata.

Wonten ing pucaking gunungan dipunsukani golek,

ingkang dados pralambang prajurit ingkang tumut Ratu

Kalinyamat saking papan pertapaanipun.

d) Jembul Drojo

Jembul Drojo inggih punika Jembul saking dhukuh

Drojo, laladanipun angliputi dhukuh Drojo lan Janggleng.

Jembul Drojo wonten ing jaman kepengker asung pakurmatan

Ki Purwa Kepala dhukuh Draja kangge Ki Demang Barata.

Wonten ing pucaking gunungan dipunsukani golek,

ingkang dados pralambang tetungguhing prajurit saking

Kadipaten Jepara ingkang tumut Ratu Kalinyamat nalika tapa,

inggih punika Ki Leseh.

Salajengipun sekawan Jembul punika dipunarak ing

Pendhapa Kepala Desa lan ngaso kanthi iringan lelangen seni

tayub, nembe dipunlajengaken acara-acara selajengipun.

52

(1) Misuhi samparanipun Kepala Desa Tulakan

Wonten ing acara punika, kekalihipun

samparanipun Kepala Desa, wiwit polok dumugi

ngandhap dipunwisuhi kaliyan toya sekar setaman.

Ingkang misuhi inggih punika sedaya Perangkat Desa.

Perkawis punika dipunlampahi amargi ngnggadhahi

ancas utawi teges, inggih punika.

(a) Supados bebrayan Dhusun Tulakan gesang kanthi

tatatentrem raharja, tebih saking mala sahingga

pagesanganipun bebrayan Tulakan wonten ing

kahanan ingkang tentrem lan raharja.

b) Supados Kepala Desa anggenipun mimpin dhusun

Tulakan wonten ing paugeran ingkang leres. Boten

nerak angger-anggering negari lan agami.

Lumampahing wisuh samparan Kepala Desa punika

dipuntindakaken sarampungipun acara Arak Jembul, inggih

punika dinten Senin Pahing tabuh 11.00-12.00. Papan

panggenanipun wonten ing latar sajawinipun griyanipun Kepala

Desa.

Miturut Bapak Bekti sesepuh Dhusun Tulakan.

“Tradhisi dipuntindakaken supados bebrayan Tulakan gesangipun

saged tentrem lan aman. Kepala Desa anggenipun mimpin ugi

53

supados resik, resik saking tindaklakunipun lan langkahe ugi

jujur, adil marang bebrayan Tulakan”.

2) Selametan

Selametan punika donga konjuk Allah SWT, supados

dhusun Tulakan wonten ing pangayomaning Allah SWT,

dhusunipun wonten ing kahanan ingkang aman sarta wilujeng.

Amargi bebrayan Tulakan kathah-kathahipun nyambut

damelipun tetanen, ing donga nyuwun supados asil buminipun

kathah, tebih saking sesakit lan cekap sandhang panganipun.

Slametan ugi kangge nelakaken raos syukur dhumateng

Allah SWT ingkang sampun paring kemirahan rejeki sahingga

bebrayanipun tebih saking kekirangan.

3) Ngubengi Jembul

Acara ngubengi Jembul punika dipuntindakaken kaping 3

ubengan arah pandom jam. Ingkang ngubengi inggih punika

Kepala Desa dipundherekaken dening taledhek tayub lan sedaya

Perangkat Desa Tulakan.

Taledhek tayub ingkang nyandhingi Kepala Desa wonten

ing tatacara punika pralambang garwanipun Ki Demang Barata

inggih punika Nyai Roro Kuning. Nyai Roro Kuning punika

garwa ingkang saged dados tetimbanganipun Ki Demang Barata

wekdal mimpin Kademangan. Sedaya punika angnggadhahi

teges, bilih garwaning petinggi kedah saged dados tetimbangan

54

kakungipun wekdal kakungipun mimpin. Ngubengi Jembul ugi

angnggadhahi teges supados Kepala Desa lan Perangkat-

Perangkat Desa mriksani langkung caket kahanan bebrayanipun,

purun mriksani langsung boten anamung pinarak wonten ing

kursi jabatan kemawon. Kepala Desa lan perangkatipun ugi

kedah saged ngayomi lan ngayemi bebrayan dhusunipun.

Wonten ing Tradhisi Arak Jembul, iringan gendhing

ingkang dipunginakaken inggih punika gendhing Ladrang Slamet

utawi gendhing Ladrang Mugi Rahayu. Amargi iringan gendhing

punika angnggadhahi pikajengan supados dhusun Tulakan

wilujeng, lan raharja wonten ing pepayunging Gusti Ingkang

Maha Kuwaos.

Salajengipun acara ngubengi jembul, lelangen rampung

sedaya, nembe Jembul medal saking plataran griyanipun Kepala

Desa kanthi urutan nalika mlebet kalawau. Nalika Jembul

sampun medal saking plataranipun griyanipun Kepala Desa

Jembul ingkang dipunarak punika, iratan delingipun kangge

rerebatan bebrayan Tulakan. Amargi mitosipun, saumpami iratan

deling tipis punika dipuntancepaken wonten ing sapinggiripun

sabin saged nyuburaken taneman.

4) Resikan

Acara Resikan inggih punika acara ngresiki papan ingkang

nembe dipunginakaken kangge nglampahi acara. Resikan punika

55

dipuntindakaken dening bebrayan dhusun Tulakan kanthi cara

gugur gunung.

Acara Resikan punika angnggadhahi teges inggih punika

ngusir sedaya sesakit lan mala supados boten tumama dhateng

bebrayan Tulakan.

Sapunika pendhapa Kepala Desa sampun resik, punika

minangka pralambang manawi tradhisi “Jembul Tulakan”

wonten ing Kecamatan Donorojo sampun purna.

B. Persepsi Bebrayan Gegayutan Tradhisi “Jembul Tulakan”

1. Persepsi Bebrayan Kecamatan Donorojo Ngengingi Tradhisi “Jembul

Tulakan”.

Wontenipun tradhisi “Jembul Tulakan” nuwuhaken kathah

pamanggih saking bebrayan Kecamatan Donorojo. Nanging

limrahipun pamanggih-pamanggih punika sami. Adhedhasar

wawancara kaliyan bebrayan Kecamatan Donorojo dipunprangguli

bebrayan ingkang gadhah pamanggih tradhisi “Jembul Tulakan”

punika kalebet mitos. Bebrayan Donorojo pitados ngengingi mitos,

kabukten ing wekdal Senin Pahing tasih nglampahi tradhisi

“manganan”, tahlilan lan arak jembul. Miturut Bapak Bekti sesepuh

desa, pitados ingkang nindakaken tradhisi kasebat dipunparingi

kawilujengan, tebih saking sesakit lan gangsar rejekinipun.

56

Bebrayan Kecamatan Donorojo gadhah kapitadosan ngengingi

tradhisi “Jembul Tulakan” punika. Kanthi nglampahi tradhisi wiwit

saking reresik desa, acara “manganan”, acara tahlilan, acara tetingalan

wayang lan arak-arakan Jembul saged pikantuk kawilujengan, tebih

saking mala, gangsar rejekinipun lan panen ingkang kathah

ambruwah. Sanadyan boten nate wonten patuladhan manawi boten

nindakaken tradhisi punika angsal adzab, ananging bebrayan ajeg

pitados menawi nindakaken tradhisi punika saged ngasilaken perkawis

ingkang sae.

Miturut pituturipun Bapak Sutrisna (45 taun), bebrayan

Kecamatan Donorojo nindakaken tetingalan tradhisi “Jembul Tulakan”

saben taun punika wonten ing wulan Apit dinten Senin Pahing.

Ancasipun kangge nelakaken raos syukur dhumateng Allah SWT

ingkang sampun paring lubering berkah kalimpahan panen ing taun

punika lumampah dumugi sapunika, jalaran bebrayan pitados menawi

nindakaken tradhisi kasebat bebrayan dhusun Tulakan pikantuk

kawilujengan, rijeki ingkang kathah, tebih saking bebaya, sarta mbekta

kauntungan ing panen taun salajengipun.

Tradhisi “Jembul Tulakan” kedah dipuntindakaken saben taun,

jalaran kangge mengeti lampah tapanipun Ratu Kalinyamat. Amargi

Ratu Kalinyamat inggih punika danyang dhusun Tulakan lan tradhisi

punika kangge piwulangan pemimpin desa supados saged mimpin desa

57

kanthi sae, saged ngayomi bebrayanipun, lan nuwuhaken katentreman

lan raharja bebrayan Kecamatan Donorojo.

2. Persepsi Bebrayan Sajawinipun Kecamatan Donorojo Ngengingi

Tradhisi “Jembul Tulakan”.

Ingkang pitados tradhisi “Jembul Tulakan” minangka mitos

boten bebrayan Keamatan Donorojo kemawon, ananging ugi bebrayan

sajawinipun Kecamatan Donorojo. Bebrayan gadhah pamanggih

tradhisi “Jembul Tulakan” punika minangka mitos. Perkawis punika

ketingal saking wontenipun kathah tiyang ingkang ndhatengi wonten

ing salebetipun prosesi tatacara lan bebrayan ingkang badhe ningali

arak-arakan Jembul. Atraksi arak-arakan Jembul punika boten namung

narik kawigatosan bebrayan ingkang nyengkuyung kabudayan,

ananging ugi kangge tetingalan bebrayan wisata lokal.

Bebrayan sajawinipun Kecamatan Donorojo pitados menawi

nindakaken tradhisi “Jembul Tulakan” punika sampun lumampah

saben taun, ingkang dipuntindakaken bebrayan Kecamatan Donorojo.

Asringipun bebrayan saking jawi Kecamatan Donorojo ingkang

ndherek prosesi tatacara nyuwun supados rejekinipun gangsar lan

dipunparingi kawilujengan.

Miturut Bagas (23 taun) pitados sanget dhumateng mitos

ingkang wonten ing tradhisi “Jembul Tulakan” punika. Amargi wonten

gegayutanipun kaliyan cariyos Ratu Kalinyamat ingkang tapa brata

wonten ing Padhukuhan Sondher utawi Siti Wangi. Tradhisi “Jembul

58

Tulakan” punika prosesi acaranipun dipunanggep sakral sedanten,

amargi wujud pakurmatan dhumtaeng Ratu Kalinyamat minangka

danyang dhusun Tulakan Kecamatan Donorojo.

Saking pituturanipun bebrayan sajawinipun Kecamatan

Donorojo punika, saged kapundhut dudutan bilih bebrayan saking

sajawinipun Kecamatan Donorojo nggadhahi pamanggih tradhisi

“Jembul Tulakan” punika minangka mitos. Bebrayan pitados lan yakin

ngengingi tradhisi “Jembul Tulakan”. Kabukten kathah tiyang ingkang

rawuh ningali tetingalan Tradhisi “Jembul Tulakan” lan ndherek

nindakaken tradhisi ing salebetipun prosesi tatacara “Jembul Tulakan”

sapunika.

C. Nilai Pendidikan ing Salebetipun Tradhisi Jembul Tulakan

Tradhisi “Jembul Tulakan” punika mbeta mupangat ingkang sae,

tumrap nilai pendidikan. Kabukten saking cariyos mitos tradhisi “Jembul

Tulakan” tasih dipunlampahi dumugi sapunika. Bebrayan pitados

ngengingi mitos tradhisi “Jembul Tulakan”, pramila bebrayan nindakaken

tradhisi punika. Bebrayan pitados menawi nindakaken tradhisi “Jembul

Tulakan” punika, pangajapipun saged kalampahan. Wonten ing tradhisi

“Jembul Tulakan” saged kapundhut nilai pendhidhikan. Nilai Pendidikan

punika saged ketingal ing ngandhap punika.

59

1. Nilai Pendidikan Sosial

Marisaken nilai sosial wonten ing tradhisi “Jembul Tulakan”

Punika kagolong fungsi sosial ingkang wonten ing salebetipun adat.

Pranata sosial utawi unsur kabudayan punika wonten ing peranan

ingkang wigati gegayutan kaliyan adat, tindak-tanduk bebrayan lan

pranata sosial sanesipun ingkang wonten ing bebrayan. Tatacara

“Jembul Tulakan” punika asil saking warisan nenek moyang ingkang

ngandhut nilai adat istiadat lan ingkang kedah dipunanut lan

dipunlestareaken kawontenanipun.

Nilai sosial ingkang wonten ing tradhisi “Jembul Tulakan”

punika saged ketingal saking wujud utawi simbol ingkang saged dados

patuladhan ingkang sae lan boten sae, pramila saged dipunginakaken

kangge paugeran tindak-tandukipun bebrayan ingkang nyengkuyung

tradhisi “Jembul Tulakan”. Tradhisi “Jembul Tulakan” ugi nggadhahi

mupangat kangge lumampahing tindak-tanduk bebrayanipun, lan

kangge ngatur hubungan bebrayan kaliyan alam lingkungan

mliginipun kaliyan Allah SWT. Saking pajlentrehan ing nginggil saged

dipunpendhet dudutan bilih tradhisi “Jembul Tulakan” mbeta

mupangat pendhidhikan ing nilai sosial.

2. Nilai Pendidikan Religi

Kawontenanipun tradhisi “Jembul Tulakan” punika wonten

gegayutanipun kaliyan kapitadosan bebrayan Tulakan. Bebrayan

60

dhusun Tulakan ingkang kathah agaminipun Islam lan tasih pitados

kaliyan kawontenanipun roh-roh ingkang wonten ing dhusun Tulakan.

Bebrayan angnggadhahi pamanggih bilih tradhisi “Jembul

Tulakan” punika dipunwontenaken kangge donga nelakaken raos

syukur dhumateng Allah SWT. Tradhisi “Jembul Tulakan” nnggadhahi

teges, inggih punika bilih kita sedaya kedah ngenget dhumateng Allah

SWT, minangka Gusti ingkang Maha Tunggal ingkang sampun paring

lumebering berkah wonten ing dunya punika. Mliginipun generasi

enem kedah marisaken lan nglestareaken donga, nelakaken raos syukur

dhumateng Allah SWT. Donga wonten ing tradhisi “Jembul Tulakan”

nnggadhahi aji dhidhik kangge ngindhakaken anggenipun dedonga,

jalaran lumantar donga ingkang kaaturaken saged damel kesaenan

gesang ing bebrayan, limrahipun kangge leluhur minangka danyang

dhusun kasebat.

3. Nilai Pendidikan Moral

Wonten ing tradhisi “Jembul Tulakan” mbeta nilai pendidikan

moral. Nilai moral punika antawisipun:

a. Ngurmati Leluhur

Nindakaken tradhisi “Jembul Tulakan” wonten ing wulan

Apit punika minangka tindhak-tandhuk kangge paring patuladhan

dhumateng generasi enem supados purun nguri-nguri tradhisi

kasebat, sanadyan namung setaun sepisan.

61

Tindhak-tandhuk ngurmati leluhur kabukten ing kagiyatan

ingkang katindakaken wonten ing wulan Apit punika. Nindakaken

tradhisi “Jembul Tulakan” kasebat jumbuh kaliyan norma-norma

ingkang wonten. Kanthi boten langsung bebrayan sampun paring

tuladha kangge ngurmati leluhuripun.

b. Ngurmati Tiyang sanes

Gesang ing bebrayan magepokan kaliyan tiyang sanes lan

kedah sesarengan ngurmati. Tradhisi “Jembul Tulakan” tasih

ngrembaka ing madyaning bebrayan jalaran tasih wonten

saperangan bebrayan ingkang tasih nguri-uri kabudayan kasebat.

Bebrayan nindakaken tradhisi “Jembul Tulakan” kanthi sesarengan

lan ajen-ingajenan. Wujud raos ngurmati saged ketingal saking

panyengkuyungipun ingkang patuh dhumateng paugeran

runtutanipun tatacara.

Kangge nyawijeaken pamanggih kedah wonten

musyawarah. Salebetipun musyawarah kedah ngurmati saben

pamanggihipun tiyang sanes, umpaminipun giyaraken tata lakune

tatacara. Sedaya punika katindakaken kanthi raos ngurmati dhateng

sanesipun. Dados saged ketingal menawi tradhisi “Jembul

Tulakan” punika ngnggadhahi mupangat pendhidhikan gegayutan

kaliyan ndidik moral bebrayan.

62

D. Mupangat Tradhisi “Jembul Tulakan” Tumrap Bebrayan

Panyengkuyungipun

Saben Tradhisi punika mesthi kemawon ngnggadhahi mupangat

lan makna tumrap bebrayan ing tlatah kasebat. Semanten ugi tradhisi

“Jembul Tulakan” ing Kecamatan Donorojo. Adhedhasar saking dhata

ingkang dipunasilaken saking wawancara, kaprangguli tradhisi “Jembul

Tulakan” punika mbeta mupangat kangge bebrayan panyengkuyungipun.

Punika saged asipat materil utawi spiritual.

Mupangat kasebat saged dipunperang salebetipun pinten-pinten

bidang, antawisipun.

1. Mupangat ing bidang ekonomi

2. Mupangat ing bidang sosial budaya

3. Mupangat ing bidang agami

4. Mupangat ing bidang pariwisata.

1. Mupangat ing Bidang Ekonomi

Faktor-faktor ingkang ngnggadhahi gegayutan kaliyan

kalangsungan majeng botenipun tlatah inggih punika saking faktor

ekonomi lan budaya. Sacara ekonomi tatacara tradhisi “Jembul

Tulakan” sampun dadosaken bebrayan semanget nindakaken

produktifitas nyambut damel tetanenipun. Faktor ekonomi sampun

ketingal saking lumampahing tradhisi kasebut.

63

Wontenipun panyengkuyung saking wewengkon sanes saged

damel bebrayan nindakaken pambudidaya ekonomi. Pambudidaya

punika awujud dagang supados angsal kauntungan. Pambudidayaning

bebrayan ingkang katindakaken antawisipun: ngawontenaken warung

dedhaharan, kios-kios jajan alit-alit, kios-kios souvenir lan papan

parkir. Ngupaya warga ingkang katindhakaken saged ngindhakaken

karaharjaning bebrayan.

2. Mupangat ing Bidang Sosial Budaya

Ing bidang Sosial Budaya tradhisi “Jembul Tulakan” cekap

narik kawigatosan sedaya bebrayan ingkang rumaos angnggadhahi

tradhisi kasebat. Sapunika saged ketingal saking bebrayan ingkang

tumut nglestarekaken lan jagi saking kahanan dunya ingkang tambah

majeng teknologinipun, lan kemoderenanipun.

Atraksi “Jembul Tulakan” punika saged narik kawigatosan

panyengkuyung budaya lan kangge aktivitas utawi padamelan budaya

nyelarasaken kaliyan alam lingkungan. Tradhisi “Jembul Tulakan” ugi

saged kangge tetingalan budaya, kangge bebrayan ingkang boten

tumut sacara langsung wonten ing salebetipun kagiatan sapunika.

Tradhisi “Jembul Tulakan” punika minangka aset ingkang

saged nambah pangasilan daerah. Langkah strategis ingkang sampun

dipunpendhet dening Dinas Pariwisata Jepara sampun jumbuh.

Nglebetaken tradhisi “Jembul Tulakan” wonten ing salah

64

setunggalipun jadwal paket wisata saged ngindhakaken kontribusi

daya tarik wisatawan ingkang badhe tindak dhateng kita Jepara.

3. Mupangat ing bidang Agami

Kawontenanipun tradhisi “Jembul Tulakan” punika wonten

gegayutanipun kaliyan kapitadosan bebrayan Tulakan. Bebrayan

dhusun Tulakan ingkang kathah agaminipun Islam lan tasih pitados

kaliyan kawontenanipun roh-roh ingkang wonten ing dhusun Tulakan.

Bebrayan ngnggadhahi pamanggih bilih tradhisi “Jembul

Tulakan” punika dipunwontenaken kangge donga nelakaken raos

syukur dhumateng Allah SWT. Tradhisi “Jembul Tulakan”

ngnggadhahi teges, inggih punika bilih kita sedaya kedah enget

dhumateng Allah SWT, minangka panguwaos dunya ingkang sampun

paring lumebering berkah wonten ing dunya punika. Mliginipun

generasi enem kedah marisaken lan nglestarekaken donga nelakaken

raos syukur dhumateng Allah SWT. Donga wonten ing tradhisi

“Jembul Tulakan” nggadhahi nilai ndhidhik kangge ngindhakaken

dedonga, jalaran lumantar donga ingkang kaaturaken saged damel

kesaenan kangge gesang ing bebrayan, limrahipun kangge leluhur

minangka danyang dhusun kasebat.

4. Mupangat ing bidang pariwisata

Acara tradhisi “Jembul Tulakan” punika dipunginakaken dening

bebrayan kangge papan wisata. Katah kelurga ingkang sesarengan

ningali tradhisi “Jembul Tulakan” kangge sarana hiburan. Bebrayan

65

sesarengan kesah ningali ritual “Jembul Tulakan” lan wangsulipun

tumbas oleh-oleh. Amargi papan tetingalan tradhisi “Jembul Tulakan”

caket kalian Benteng Portugis sarampungipun tradhisi “Jembul

Tulakan” rampung bebrayan kesah wonten ing Benteng Portugis.

Amargi tradhisi “Jembul Tulakan” sampun mlebet wonten ing

paket wiasata ing kutha Jepara, dados ingkang ngrawuhi boten

namung bebrayan saking Kecamatan Donorojo ananging saking

bebrayan sajawinipun Kecamatan Donorojo lan para turis utawi

wisatawan asing.

66

BAB IV

DUDUTAN LAN PAMRAYOGI

A. Dudutan

Adhedhasar asil panaliten lan panjlentrehan wonten ing Bab IV punika

saged dipundudutaken, antawisipun:

1. Wujud-wujuding tradhisi bebrayan Kecamatan Donorojo ingkang

sesambetan kaliyan tradhisi “Jembul Tulakan” inggih punika tradhisi

acara reresik dhusun, tradhisi acara “manganan”, tradhisi acara

tahlilan, tradhisi acara ringgit wacucal, tradhisi acara arak jembul lan

acara resikan.

2. Persepsi bebrayan Kecamatan Donorojo ngengingi tradhisi “Jembul

Tulakan” inggih punika bebrayan Kecamatan Donorojo gadhah

pamanggih bilih tradhisi “Jembul Tulakan” punika minangka mitos lan

bebrayan pitados leresing mitos kasebat. Prakawis punika kabukten

wonten ing wekdal-wekdal tartamtu panyengkuyungipun nindakaken

tradhisi “Jembul Tulakan”.

3. Tradhisi “Jembul Tulakan” gadhah nilai pendidikan, nilai pendidikan

kasebat saged dados paugeraning gesang ing bebrayan. Wonten ing

nilai pendidikan punika: a. Nilai sosial: paugeran kangge solah

bawanipun bebrayan ing sesrawungan lan paring rijeki kaliyan tiyang

sanes. b. Nilai Religi: pitados ngengingi nilai spiritual, raos syukur lan

paring donga. c. Nilai Moral: Wontenipun nilai pendidikan cara

ngurmati leluhur lan ngurmati tiyang sanes.

66

67

B. Panyaruwe

Pamrayogi ingkang prelu kaaturaken.

1. Tradhisi “Jembul Tulakan” punika minangka tradhisi ingkang kedah

dipunlestarekaken. Awit tradhisi punika nggadhahi kaunikan ing

tatacara pagelaranipun.

2. Kangge nglestarekaken tradhisi “Jembul Tulakan” punika kedahipun

boten namung bebrayan ingkang magepokan kaliyan tradhisi punika

kemawon ingkang kedah aktif, ananging ugi sedaya pihak, inggih

punika saking Pemerintah mliginipun Dinas Pariwisata lan

Kabudayan.

3. Tradhisi “Jembul Tulakan” punika kedah dipungelar rutin saben taun,

supados bebrayan ingkang dereng lan sampun mangertos tradhisi

punika tansah emut bilih warisan kabudayan punika kedah

dipunlestareaken.

4. Kawontenan tradhisi “Jembul Tulakan”, pamarintah kedah

ngginakaken kangge adhedhasar tetimbangan salebetipun usaha

perekonomian, sosial budaya, agama lan pariwisata.

68

KAPUSTAKAAN

Abu ahmadi, H.,Supatmo, A., 2008. Ilmu Alamiah Dasar. Jakarta : PT. RinekaCipta.

Anton, M.M. 1993. Kamus Besar Bahasa Indonesia. Jakarta: Balai Pustaka.

Arikunto, Suharsimi. 2006. Prosedur Penelitian, Suatu Pendekatan Praktek.Jakarta: Rineka Cipta.

Bekti. Pertapaan Ratu Kalinyamat. Jepara

____. Babad Desa Tulakan. Jepara

Budianto, Melani, ( Rene Wellek dan Austin Warren)1990. Teori Kesustraan.Jakarta: Gramedia.

Danandjaya, James. 2002. Folklor Indonesia. Jakarta: Pustaka Utama Grafiti.

Endraswara, Suwardi. 2003. Metodologi Penelitian Kebudayaan. Yogyakarta:Gadjah Mada University Prees.

Hartoko, Black. 1985. Strategi Kebudayaan. Yogyakarta: Kanisius.

Herimanto, Winarno. 2008. Ilmu Sosial dan Budaya Dasar. Jakarta: PT. BumiAksara.

Koentjaraningrat. 2002. Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: Rineka Cipta.

_______. 2005. Pengantar Antropologi 1. Jakarta: Rineka Cipta.

Maran, Rafael. 2007. Manusia dan Kebudayaan Dalam Perspektif Ilmu BudayaDasar. Jakarta: Rineka Cipta.

Peursen, Ca Van. 1988.Stategi Kebudayaan. Yogyakarta: Kanisius.

_____. 2009. Strategi Kebudayaan.Yogyakarta: Kansius.

Poerwadarminta, W. J. S. 2005. Kamus Umum Bahasa Indonesia. Jakarta: BalaiPustaka.

Purwadi. 2006. Kamus Besar Bahasa Jawa. Yogyakarta: Bina Media._____. 2009. Folklor Jawa. Yogyakarta: Pura Pustaka.

Raminah, Baribin. 1989. Teori Kritik dan Penilaian Sastra. Semarang: IKIPSemarang Press.

Sodikan. 2001. Metode Penelitian Sastra Jawa. Surabaya: Centra Wacana.

8

6

69

Tilaar, H. A. R. 2002. Pendidikan Kebudayaan dan Masyarakat MadaniIndonesia. Bandung: PT Remaja Rosdakarya Offset Bandung.

LAMPIRAN - LAMPIRAN

DAFTAR NAMA INFORMAN

NO NAMA ALAMAT Padamelan

1. Suparni Dhusun Tulakan Juru Kunci

2. Bekti Dhukuh Bandung Pajang Dwija

3. Sutrisna Dhusun Tulakan Kepala Desa

4. Solikul Huda Kecamatn Kalinyamatan Seniman

5. Bagas Kecamatan Kalinyamatan Mahasiswa

PITAKENAN WAWANCARA

1. Kados pundi cariyos mula bukanipun tradhisi “Jembul Tulakan” ing

Kecamatan Donorojo punika?

2. Kados pundi rerangkening tradhisi “Jembul Tulakan” ing Kecamatan

Donorojo punika?

3. Kados pundi prosesi lelampahanipun tradhisi Arak Jembul punika?

4. Punapa kemawon ubarampe ingkang dipunbetahaken wonten ing

salebetipun tradhisi “Jembul Tulakan” punika?

5. Kados pundi pamanggihipun bebrayan tumrap tradhisi “Jembul Tulakan”

punika?

6. Punapa nilai pendidikan ingkang saged kapendhet wonten ing tradhisi

“Jembul Tulakan” punika?

Asil Wawancara

Nama : Suparni

Alamat : Dhusun Tulakan

Padamelan : Juru kunci petilasan Ratu Kalinyamat

Tradhisi “Jembul Tulakan” sing ana ing kene kuwi asli tradhisi saka

daerah Kecamatan Donorojo iki, mligine dhusun Tulakan. Tradhisi iki ana

gegayutane karo tokoh kang babad alas dhusun Tulakan iki, yaiku Kanjeng Ratu

Kalinyamat.

Mula bukane tradhisi “Jembul Tulakan” yaiku lampah kangge ngenget

laku tapabratane Ratu Kalinyamat, kang unine “ora pisan-pisan ingsun jengkar

saka tapaningsun, yen ingsun durung bisa kramas rah lan nganggo keset jembule

Arya Penangsang”. Ratu sumpah bakal males ukum pejahe bojone yaiku Sultan

Hadirin”

Critane ing tapabratane Ratu ana kedadeyan peperangan, antarane prajurit

Pajang kang dipimpin Suta Wijaya lan prajurit Jipang Panolan kang dipimpin

Arya Penangsang. Ing peperangan Arya Penangsang kalah ing tangane Danang

Suta Wijaya. Sanalika Danang Suta Wijaya mothol Jembule lan mundhut

semangkok getihe Arya Penangsang, nembe ngutus prajurite maringake marang

Kanjeng Ratu.

Pengertian “Jembul Tulakan” iku mula bukane ing jaman biyen prajurit-

prajurit anggone gawa getih lan jembule Arya Penangsang diarak dening prajurit-

prajurit tumuju papan tapane ratu. Dene para bebrayan Tulakan anggone ngurmati

Ratu Kalinyamat ngadakna tradhisi “Jembul Tulakan”, kang wujudipun ngarak

Jembul mubeng desa. Tapi Jembule wus ora Jembule Arya Penangsang, ananging

saka ancak kang diirat kesane mirip Jembul.

Anggone bebrayan nglakoni tradhisi “Jembul Tulakan” iki ana ritual-ritual

kang kudu dilakoni sadurunge acara Arak Jembul. Yaiku sepisanan acara resik-

resik desa, manganan, tahlilan, tontonan wayang, nembe arak Jembul. Yen acara

wus rampung nembe acara resikan.

Asil Wawancara

Nama :Bekti

Alamat : Dhukuh Bandung Padang

Padamelan : Dwija

Tradhisi sing ana ing dhusun Tulakan iki mula bukane saka tapa bratane

Kanjeng Ratu Kalinyamat. Sadurunge acara arak Jembul dimulai, ana ritual-ritual

kang kudu dilakoni. Yaiku resik dusun, resik dusun yaiku resik-resik dusun, dalan

kang bakal diliwati arak jembul kudu diresiki, papan petilasan Ratu Kalinyamat

ugi pada diresiki amargi kanggo acara manganan, lan tahlilan. Acara manganan

yaiku acara selametan ana ing papan petilasan Ratu Kalinyamat, masyarakat kang

rawuh padha gawa sega kang ana lawuhe. Nembe dilanjutna acara tahlilan, yaiku

maos surat tahlil lan maos asma-asma Allah sesarengan ana ing kapundhen Ratu

Kalinyamat. Dilanjutna acara nonton wayang sewengi muput ana ing omahe

Kepala Desa, Kepala Desa kang saiki asmane Bapak Sutrisna. Isue nembe acara

arak Jembul yaiku ngarak Jembul mubeng desa tumuju papan petilasan Ratu

Kalinyamat.

Jembul iku ana werna loro yaiku Jembul Lanang lan Jembul Wadon. Dene

Jembul kang diarak ana sekawan Jembul. Jembul lanang loro, wadon loro. Asma

Jembul sekawan kang diarak iku migunakake asma-asma padhukuhan kang ana

ing dhusun Tulakan, yaiku Jembul Krajan, Jembul Ngemplak, Jembul Winong lan

Jembol Drojo. Sabenere ana enem dhukuh ing dhusun Tulakan, ananging kang

diarak namung 4 asma Jembul.

Kasunyatane bebrayan pitados nglampahi tradhisi Arak Jembul supaya

diparingi kesejahteraan, adoh saka mala, lan gampang rejekine. Ugi kangge

ngurmati Ratu Kalinyamat kang wus babat alas dhusun Tulakan.

Asil Wawancara

Nama : Sutrisna

Alamat : Dhusun Tulakan

Padamelan : Kepala Desa

Tradhisi “Jembul Tulakan” iku dilampahi saben taun ing wulan Apit

dinten Senin Pahing. Ancas saka tradhisi iku yaiku ngucap syukur marang Gusti

Allah amargo wus maringi rijeki limpahan panen ing taun iki.

Ing salah sijine werna-werna acara “Jembul Tulakan” iku ana salah siji

acara kang jenenge acara manganan. Acara manganan yaiku acara kang dilakoni

ana ing papan petilasan Ratu Kalinyamat. Saben wong kang melu acara manganan

diwajibake gawa sega ambengan lan iwake. Tradhisi acara manganan iku dimulai

jam 16.00 sore nganti sarampunge.

Tradhisi iki wus turun temurun saka simbah kakung lan dadi tontonan

tradhisi kang dienten-enteni masyarakat Tulakan lan sapiturute. Tradhisi “Jembul

Tulakan” iki entuk perhatian saka Pamerintah, buktine wayah tradhisi arak jembul

digelar pamerintah saka Dinas Pariwisata lan Budaya pada Rawuh nggango

kamera dokumentasai. Tradhisi iki kang nonton rame banget, pamerentah ugi

nyediakake aparat kanggo jaga nalika Jembul diarak.

Asil Wawancara

Nama : Solikul Huda

Alamat : Kecamatan Kalinyamatan

Padamelan : Seniman

Aku minangka wong kang seneng marang kebudayaan, remen sanget

nalika ningali tradhisi “Jembul Tulakan” iki. Tradhisi iki kagolong tradhisi kang

unik , amarga anggone gawe Jembul kreatif sanget, yaiku saka ancak kang diirat

pramila saemper kaya jembul manungsa. Tradhisi iki kudu dilaksanaake saben

taun, jalaran tradhisi iki kagolong tradhisi kangge ngurmati tokoh kang wus babat

alas dhusun Tulakan Kecamatan Donorojo iki. Tradhisi iki uga ora mung dadi

tontonan ananging paring kauntungan kanggo Pamerentah Jepara amargi devisane

tambah. Tradhisi iki wus mlebu agenda tempat wisata kang ana ing Kutha Jepara,

iku kabukti saka akehe turis kang padha ningali nalika acara Arak Jembul.

Tradhisi “Jembul Tulakan” iki uga maringi piwulangan kanggo pemimpin

dhusun Tulakan, ora mung Kepala Desane ananging uga Perangkat-perangkate.

Asil Wawancara

Nama : Bagas Fatah

Alamat : Kecamatan Pecangaan

Padamelan : Mahasiswa

Tradhisi “Jembul Tulakan” iku tradhisi kang unik, tradhisi kang wus turun

temurun. Akeh wong saka liya Kecamatan Donorojo rame-rame padha ningali

tradhisi “Jembul Tulakan”, mligine nalika wayah acara arak jembul. Yen tak

delok sakliyane acara tontonan tradhisi “Jembul Tulakan”, tradhisi “Jembul

Tulakan” uga maringi ajining pendhidhikan mligine ing bidang agami, ing tradhisi

ngajari donga, ngucap syukur dhumateng Allah SWT, uga akeh mumpangat

liyane kang ana ing sajrone acara tradhisi “Jembul Tulakan” iku.

Jembul Nge

Je

Gambar 1

mplak lan Jembul Wadon

Gambar 2

mbul Winong

Je

J

Gambar 3

mbul Winong

Gambar 4

embul Krajan

Kepala D

Kepala Desa lan Juru Ku

Gambar 5

esa lan Penari tayub

Gambar 6

nci Petilasan Ratu Kalinyamat Sonder

Ac

Bebrayan R

Gambar 7

ara Manganan

Gambar 8

erebut Kembang Ritual