satu asia, satu hati;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/satu-asia-satu-hati... · dr....

32
Dr. Antar Venus, D rs., M.A.Comm Fikom - Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI AKAR-AKAR KESAMAAN BUDAYA KOMUNIKASI ASIA Disampaikan dalam Asia n Community Lecture Universitas Padjadjaran, Bandung 15 April 2016

Upload: doantuyen

Post on 11-Mar-2019

235 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm

Fikom-Universitas Padjadjaran

SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI AKAR-AKAR KESAMAAN BUDAYA KOMUNIKASI ASIA

Disampaikan dalam Asia n Community Lecture Universitas Padjadjaran, Bandung 15 April 2016

Page 2: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

www.themegallery.com

Memahami Komunikasi antarbudaya

Membandingkan Komunikasi cara Barat dan Timur

Konsep hati dalam komunikasi Timur

Filosofi OneAsia

APA YANG AKAN KITA BICARAKAN?

Percakapan hati : jembatan untuk SatuAsia

Page 3: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

FILOSOFI ONEASIA…

All my life as a human being Ihave been think-ing of whatlife is, what the real purpose ofthe universe is. Finally Irealized the purpose of life isto work for HAPPINESS andPROSPERITY of all.

SATO YOZI, The founder of OneAsia Foundation

Page 4: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

OneAsia berbeda dengan konsep satu komunitas

yang lain. Ini adalah GERAKAN yang bersifat BOTTOM UP

yang dilandasai kesadaran bahwa masyarakat Asia

harus saling memahami, bersinergi, berkembang,

dan sejahtera bersama

Berhasil tidaknya OneAsia menjadikomunitas yang solid bergantung Bridging

dan Bonding yang dilakukan melaluiKomunikasi yang pas.

Page 5: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Komunikasi untuk membangun komunitas Satu Asia

membutuhkan pemahaman komunikasi antarbudaya,

Intercultural Communications is “a form of communication that aims to share information

across different cultures and social groups”.

Page 6: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Etnosen-trisen

TANTANGAN KOMUNIKASI ANTARBUDAYA

Ambigu-itas

Kurangnyainfo

Nonverbal

Prasangka

Kurangnyainfo

Bahasa

Interferensi

Stereo-tipe

Page 7: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

PERILAKU KOMUNIKASI ANTARBUDAYA EFEKTIF

Page 8: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

KOMUNIKASI BARAT

• Kolektivistik

• Umumnya Berkomunikasi

Konteks Tinggi

• Berekspresi tak langsung

(indirect)

• Lebih melibatkan Emosio

dalm komunikasi

KOMUNIKASI TIMUR

• Individualistik

• Berkomunikasi konteks

rendah

• Direct

• Maskulin

• Lebih melibatkan rasio

dalam komunikasi

KOMUNIKASI BARAT VS TIMUR

Page 9: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

“Sesungguhnya Allah tidak memandangkepada rupa dan harta kalian, dan akantetapi Ia memandang kepada hati danamalan kalian”.Dan hadits lainnya ; “Sesungguhnya dalam tubuh ini adasegumpal daging, apabila ia baik makabaiklah seluruh tubuh. Dan apabila iarusak. Maka rusaklah seluruh tubuh. Ketahuilah! ia adalah hati”

Page 10: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

KOMUNIKASI TIMUR

• memandang relasi antara

manusia dengan alam dan

sesamanya :

• Spiritual yang melibatkan

‘HATI’,

• Berorientasi menjaga

harmoni

• Membiarkan komunikasi

mengalir.

KOMUNIKASI BARAT

• Mendasarkan relasi mereka

dengan alam dan sesama

berdasarkan:

• Landasan ‘rasionalitas’

yang

• Cenderung terorganisasi

• Eksploitatif.

KOMUNIKASI BARAT VS TIMURCushman dan Disanayake (1987)

Page 11: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

HATI Menjadi

pusatspiritualitas

danemosionlitas

KonteksTinggi

Lebih taklangsung

Menekanknkolektivitas

RESPEK

Source : My own Research, 2013Komunikasi Indonesia

Page 12: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

KONSEP HATI DALAM

KOMUNIKASI CARA TIMUR

Negara Asia Istilah untuk ‘hati’

Indonesia Hati

Jepang Kokoronin

India Mana

Thailand Jai

Cina Xin

Arab Al Qolb

dsb

Page 13: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

ORANG MELAYU MEMANDANG HATI

SEBAGAI PUSAT

KEHIDUPAN, RUH, NAFSU, INTUISI DAN JIWA

(hati is the centre of life, spirit, lust,

intuition and soul)

KOMUNIKASI BERMULA DARI HATI

HATI menjadi titik tolak komunikasi orang melayu. Melebihi peran RASIO.

“pikir itu pelita hati”

Page 14: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

‘IKUT HATI MATI, IKUT RASA BINASA”

Atau

“HATI BERACUN MULUT BERBISA”

Ada 46 peringatan terkait hati

HATI-HATI DENGAN ’HATI’

Page 15: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Contoh Ungkapan/peribahasa menggunakan kata “Hati”

Dalam bahasa Melayu/Indoneisa

Hati nurani Perhatian memperhatikan

Kata hati Berhati berlian Besar hati

Baik hati Berhati berjantung Bersih hati

Baik hati membalas budi,

buruk hati tak ingat budi

Berhati bimbang Biar hati kemak, jangan hati

jahat

Berat hati Berhati binatang Bisikan hati

Berbicara dalam hati Berhati Busuk Buah hati

Berbicara dari Hati ke hati Berhati emas Bulat hati

Hati berbunga-berbunga Berhati-hati Buruk hati

Hati berhantu mulut bersetan Hati sanubari Berhati batu

Sakit hati Dari hati ke hati Busuk hati

Hati berkarat mulut berulat Bertanya-tanya dalam hati Dalam laut dapat diduga,

dalam hati siapa tahu

Page 16: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Konsep Hati INDOENSIA/MELAYU dipengaruhi secara kuat jugaoleh Ajaran Islam

PERSPEKTIF ISLAM TENTANG HATI:(contoh dua buah hadits)

“Sesungguhnya Allah tidak memandangkepada rupa dan harta kalian, dan akan tetapi

Ia memandang kepada hati dan amalan kalian”.

PSesungguhnya dalam tubuh ini ada segumpal daging, apabila ia baik maka baiklah seluruh tubuh.

Dan apabila ia rusak. Maka rusaklah seluruh tubuh. Ketahuilah! ia adalah hati”

Page 17: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Filosofi Komunikasi Manusia Jepang

(Komunikasi adalah Ekspresi Keharmonisan yang berbasisi

pada hati)

Pentingnya Haragei

Ishin-dehshin

Pentingnya Aizuchi

Pola Tatemae dan Honne

ICHI IEBAJU WO SHIRU

Komunikasi Jepang

Page 18: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Komunikasi NONVERBAL

• Kata hanya bagian saja dari pesan

• Dalam istilah Jepang Komunikasi nonverbal di Sebut HARAGEI

• HARAGEI= Komunikasi tenaga dalam

• Maksudnya memahami pesan secara lebih dalam dengan melihat dimensi nonverbal bukan semata pernyataan

Page 19: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

TATEMAE DAN HONNE• Mengungkapan segala sesuatu secara

‘telanjang’adalah kurang baik. Ada cara yang lebih beradab yang membuat semua pihak merasa nyaman dan dapat saling mengerti

• TATEMAE adalah komunikasi di Permukaan

• HONNE adalah Komunikasi di kedalaman

Page 20: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

FAKTA Tentang AIZUCHI

• Ai = bersama-sama; Tsuchi=memukul

• Ungkapan Aizuchi= Hai, ee, so desu ka, so desu ne, Honto, naruhodo, dsb.

• Penelitian Prof. Nobuko Mizutani, Aizuchi dalam wawancara TV dapat terjadi;

- 30 menit = 602

- Rata-rata 20/menit

- Tertinggi 26 aizuchi

- Terendah 7 aizuchi

- Bila dihitung perdetik =.

Page 21: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Contoh percakapan (<1 menit)

• A. Kesa desu ne (pagi tadi)

• B: Hai• A: Shinjuku e ikimashitara (ketika saya pergi ke

shinjuku)

• B: Ee• A: Tenrankai ga arimasu (ada Pameran)

• B: Aa, so desu ka? (oh ya?)

• JADI Pembicara berbicara terpotong-potong untuk memberi kesempatan mitra mengisi kekosongan, Ucapan TIDAK langsung diselesaikan menjadi :

• “Kesa Shinjuku e ikimashitara, tenrankai ga arimasu”.

Page 22: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Rasa Malu

Perilaku Bangsa Jepang mendasarkan diri pada konsep

-budaya malu (shame Culture)

-bukan Budaya Dosa (Sin Culture).

{Shame = Painful feeling caused by wrong, dishonourable, improper, or ridiculous behavior}

Page 23: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

D. UNGKAPAN PENGHALUS

• Membungkuk (Ojigi)

• Pemberian hadiah (Omiyage)

• Permintaan maaf (Sumimasen)

• Ucapan terima kasih (Arigato)

• Ucapan penyemangat (gambatte ne)

• Memberi simpati (Taihen desu ne)

• Dst....

Page 24: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

KONTEKS KOMUNIKASI

• Komunikasi adalah sebuah ’seni permainan’

• Jepang termasuk bangsa yang menggunakan komunikasi Konteks tinggi (High Context Communication= HCC)

• HCC muncul dalam :

A. ENKYOKU Berkomunikasi dengan cara melingkar

B. SHITSUREI SHIMASU. Mementingkan posisi lawan bicara, sehingga sering menggunakan ungkapan penyesalan karean tidak sopan atau menggagngu dengan kata Shitsurei shimasu.

• AMAE adalah emotional interdependence antar pelaku komunikasi

Page 25: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Konsep ‘Hati” dalam bahasa Thailand

Kata Mengadung Jai arti

Kreng jai berhati2 mengelola hati).

Namh jai, (berhati tulus)

Jai yen, (hati yg menyejukan)

Jai rawn Hati yang panas

Hen jai Melihat dengan hati

dsb

Komunikasi Thailand

Page 26: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Konsep Kreng jai merupakan akar pemeliharaan

harmoni kelompok pada masyarakat Thailand.

Nilai Kreng jai mengajarkan mereka menghindari situasi

konflik dan takut menyinggung atau membuat orang lain

kehilangan muka.

Page 27: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

KOMUNIKASI HATI DALAM BAHASA CINA

Mereka menyebut hati dengan istilah Xin atau Xinin.

Teori Guo Ming Chen, Chinese harmony theory,

yang menyebutkan kemampuan menimbang rasa,

keselarasan, kepantasan dan penghormatan yang

menjadi inti dalam komunikasi masyaraat Cina.

pada dasarnya merupakan elaborasi

konsep Xinin

Komunikasi Masyarakat Cina

Page 28: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

JEN (Empatik/kasih sayang) , YI (Kepantasaninternal), LI (formality)

SHI (keseusian tindakan ), WEI(kontekssosial), JI (sensitifitas dan antisipatif)

QUANSI, MIETNZ,

Chinese harmony

theory

POWER

Page 29: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

KOMUNIKASI HATI DALAM BAHASA INDIA

Disebut dengan istilah ‘mana’, terepresentasikan

dalam berbagai konsep komunikasi khususnya

model sadharanikaran dan Indian Rasa theory,

yang keduanya menjelaskan pentingnya hati dalam

membangun relasi dan komunikasi sesama manusia.

Komunikasi India

Page 30: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

KOMUNIKASI HATI DALAM PRAKTEK

• Menjaga harmoni dan muka

• Hindari sikap menang kalah

• Menimbang konteks

• Bersikap empatik/bertimbang rasa

• Mau mendengarkan

• Berpikiran terbuka

• Hindari prasangka

• Tunjukan respek dan pemosisian diri

• Sampaikan pesan verbal pada saat yang ‘tepat’

Page 31: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

RESPEK DAN PEMOSISIAN DIRI

DALAM KOMUNIKASI KOREA VS MELAYU

KOREA MELAYU

AHNJO Kato Manurun (komunikasimenurun),

AHNJOSEYO Kato mandatar (komunikasimendatar)

AHNJOSIPSIO Kato mandaki (komunikasimendaki

Page 32: SATU ASIA, SATU HATI;oneasia.unpad.ac.id/wp-content/uploads/2016/04/SATU-ASIA-SATU-HATI... · Dr. Antar Venus, Drs., M.A.Comm Fikom-Universitas Padjadjaran SATU ASIA, SATU HATI; MENCARI

Terima KasihArigatou…

We Make Differences

Source Yodhia Antariksa/Rajapresentasi/Jakarta2010