sab ah ahruf dan peranannya di dalam penafsiran...

International Research Management and Innovation Conference 2014 (IRMIC2014)

KL, 17 – 18 November 2014

450 | P a g e

075 SABCAH AHRUF DAN PERANANNYA DI DALAM

PENAFSIRAN AL-QUR’AN: KAJIAN TERHADAP KHILAF IBDAL

HURUF

Ahmad Shahir Bin Masdan, Mahmud Lutfi Bin Abd. Hadi, Mohd Syafee Salihin

Bin Hassan.

Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS)

Bandar Seri Putra, 43000 Kajang, Selangor

ABSTRAK

Al-Qur’an adalah merupakan kalam Allah s.w.t. yang diwahyukan kepada

junjungan besar Nabi Muhammad s.a.w. melalui perantaraan Jibril a.s. Di

kalangan masyarakat Islam mengetahui bahawa al-Qur’an itu diturunkan dengan

ragam pembacaan (Qiraat) tersendiri, namun tidak ramai yang mengetahui

bahawa al-Quran itu sebenarnya diturunkan oleh Allah s.w.t. dengan Sabcah

Ahruf ataupun tujuh huruf. Maka di dalam kajian ini akan diterangkan secara

ringkas tentang apakah yang dimaksudkan dengan Sabcah Ahruf. Skop kajian ini

akan difokuskan kepada satu jenis khilaf sahaja iaitu ibdal huruf. Untuk itu,

pengenalan dan konsep ibdal huruf akan diterangkan terlebih dahulu. Kajian ini

memilih metode analisis dokumen sebagai rekabentuk kajian diikuti dengan

perincian khilaf Qira’at yang berlaku. Setelah itu, data dikumpul melalui analisis

dokumen yang terdiri daripada kitab-kitab tafsir yang muktabar. Data-data yang

diperolehi akan diproses dan akan dibuat beberapa kesimpulan seterusnya

tindakan ke arah menambah kualiti kefahaman yang mendalam kepada pembaca

mengenai maksud Sabcah Ahruf khususnya dalam bentuk ibdal huruf serta

peranannya di dalam menafsirkan al-Qur’an.

Kata kunci: Sabcah Ahruf, Khilaf Ibdal Huruf, Tafsir.

PENDAHULUAN

Fenomena penurunan al-Qur’an sebagai mukjizat terbesar Nabi Muhammad s.a.w dalam

bentuk Sabcah Ahruf ( Tujuh Huruf ), bagaikan suatu magnet yang berupaya menarik

minat manusia untuk mengkaji, meneliti kandungan makna-maknanya dan seterusnya



451 | P a g e

mengamalkannya di dalam kehidupan. Kepelbagaian jenis yang terdapat di dalamnya

telah membentuk khilaf-khilaf di dalam Qira’at sebagaimana yang telah disepakati oleh

para ulama.

Ilmu Qira’at bukan sahaja memfokuskan kepada sesuatu bacaan atau sebutan

sahaja, bahkan peranannya melangkaui bidang-bidang lain antaranya ilmu tafsir, bahasa,

feqah dan sebagainya. Ulama terdahulu antaranya al-Suyuti (911H) telah meletakkan

ilmu Qira’at sebagai salah satu ilmu yang wajib dikuasai oleh seseorang ahli tafsir untuk

menafsirkan ayat al-Qur’an. Ini adalah disebabkan wajah-wajah Qira’at akan

mewujudkan pelbagai ragam pada makna ayat tersebut seterusnya memberikan hukum-

hakam yang berbeza. Tokoh-tokoh mufassirin terdahulu seperti al-Tabari(310H) di dalam

kitabnya Jamic al-Bayan

can Tafsir ay al-Qur’an dan Abu al-Hayyan al-Andalusiy(745H)

di dalam al-Bahr al-Muhit telah memberikan menerangkan wajah-wajah Qira’at yang

terdapat pada sesuatu ayat. Kemudiannya akan dijelaskan penafsiran berdasarkan wajah-

wajah Qira’at yang dikemukakan.

Kajian ini akan membincangkan mengenai penurunan al-Quran dalam bentuk

Sabcah Ahruf “Tujuh Huruf”, tetapi lebih memfokuskan kepada satu khilaf yang ada di

dalamnya iaitu ibdal huruf. Bagaimanakah jenis dan bentuk-bentuknya? Adakah ianya

berperanan di dalam menafsirkan al-Qur’an? Selain itu juga, kajian akan mendatangkan

beberapa contoh di dalam khilaf ibdal huruf bersama dengan peranannya di dalam

menafsirkan ayat al-Qur’an dengan bersandarkan Tariq Ibn al-Jazari ataupun Qira’at

sepuluh.

MAKSUD TUJUH HURUF

Penurunan al-Qur’an dengan “tujuh huruf” (Sabcah Ahruf ) telah mengundang polemik di

kalangan para ulama. Polemik ini bermula dengan pengertian sabcah ahruf itu sendiri dan

kaitannya dengan Mushaf Uthmani1sehinggakan ianya mencecah kepada 40 pendapat

1 Dimaksudkan dengan Mushaf yang telah diutuskan oleh Khalifah Saidina Uthman Bin

cAffan r.a ke

negara-negara Islam bagi menggantikan mushaf-mushaf yang sebelumnya. Ianya mengandungi penulisan

yang disepakati dan mencakupi wajah-wajah Qira’at, mutawatir sanad penerimaannya dari awal penurunan



452 | P a g e

ulama2. Namun begitu, para ulama bersepakat bahawa pendapat Fakhr al-Din al-Razi di

dalam kitabnya al-Lawaih yang telah direkodkan oleh al-Suyuti3 adalah antara pendapat

yang boleh diterima dan lebih hampir kepada maksud Sabcah Ahruf iaitu:

a) Perselisihan pada isim (nama), sama ada ia mufrad atau jamac. Contohnya firman Allah s.w.t. :

) )4, bacaan adalah dengan mufrad () , sementara bacaan lain ialah

dengan jamac () .

b) Perselisihan pada wajah Icrab. Contohnya firman Allah s.w.t. :

5 ( , bacaan dengan nasab () dan rafac () , sementara

bacaan yang lain ialah dengan rafac () pada dan nasab pada () .

c) Perselisihan pada wajab tasrif. Contohnya firman Allah s.w.t. :

() 6, dibaca dengan nasab Ba’ dan tanpa Alif selepasnya () , kasrah serta

bertasydid serta Dal sukun () , khilaf kedua ialah dengan bacaan rafac Ba’ dan kekal Alif

selepasnya () serta fathah cAin dan Dal () , sementara khilaf ketiga ialah dengan nasab

Ba’ dan kekal Alif selepasnya () , kasrah cAin serta sukun Dal () .

al-Qur’an sehingga pembentangan terakhir dan tidak ada yang dinasakhkan bacaannya. Lihat Sya

caban

Muhammad Ismail, Al-Qira’at ahkamuha wa Masdaruha, 1999, cet kedua, Dar al-Salam, Kaherah, hlm 84.

2 Jalal al-Din

cAbd al-Rahmān al-Suyuti, al-Itqan Fi Ulum al-Qur’an, 1992, Dar al-Hadith, Kaherah, ,jld

2,hlm 1215. 3 Ibid, hlm.

6 Al-Qur’an : surah al-Mu’minun ayat 8. Perselisihan bacaannya lihat, cAbd al-Fattah al-Qadi, 1981, Al-

Budur al-Zahirah fi al-Qira’at al-cAshr al-Mutawatirah min Tariqay al-Shatibiyyah wa al-Durrah. Bayrut :

Dar al-Kitab al-cArabi, hlm. 217.

5 Al-Quran, al-Baqarah 2:37. Perselisihan bacaannya lihat, ibid., hlm. 6.

6 Al-Quran, Saba’ 34:19. Perselisihan bacaannya lihat, Mushaf Dar al-Sahabah fi al-Qiraat al-Asyr al-

Mutawatirah min Tariq al-Syatibiyyah wa al-Durrah, cet. 2, Tanta : Dar al-Sahabah, hlm. 430.



453 | P a g e

d) Perselisihan sama ada mendahulukan atau mengkemudiankan. Contohnya firman Allah s.w.t. :

(7, bacaannya adalah dengan mendahulukan mafcul dan mengkemudiankan

facil, sementara bacaan yang lain ialah bacaan sebaliknya (.

e) Perselisihan pada ibdal (penukaran huruf). Contohnya firman Allah s.w.t. : ()8,

dibaca dengan huruf Zai, sementara bacaan lain ialah dengan huruf Ra’ () .

f) Perselisihan sama ada ithbat (menambah) atau hadhaf (membuang) huruf. Contohnya firman

Allah s.w.t. : ()9, dibaca dengan menambah perkataan () selepas

kalimah ) ( menjadikan ) (.

g) Perselisihan pada lahjah. Contohnya pada kalimah ( ) , dibaca dengan sebutan tebal

pada huruf Lam dan bacaan lain dengan sebutan nipis. Begitu juga kalimah, dibaca dengan

imalah,taqlil dan fathah ( ) .

Demikianlah para ulama telah menyimpulkan bahawa manhaj-manhaj yang

terdapat di dalam ilmu qira’at adalah berdasarkan jenis-jenis khilaf yang telah dinyatakan.

Walaupun mempunyai ragam pembacaan yang pelbagai, perlu diketahui bahawa cara

bacaan tersebut tidak boleh digunakan sesuka hati melainkan perlu berpandukan kepada

manhajnya yang tersendiri. Sebagai contoh, bacaan yang diamalkan oleh masyarakat

7 Al-Quran, al-Taubah 9:111. Perselisihan bacaannya lihat, ibid., hlm. 204.

8 Al-Quran, al-Baqarah 2:259. Perselisihan bacaannya lihat, Abd al-Fattah al-Qadi (1981), op. cit.. hlm. 43.

9 Al-Quran, al-Taubah 9:100. Perselisihan bacaannya lihat, ibid. hlm. 203.



454 | P a g e

Malaysia ialah dengan mengikut riwayat10

Hafs can

cAsim

11. Maka di dalamnya

mempunyai manhaj tersendiri yang perlu digunakan semasa membaca al-Quran. Para

ulama telah bersepakat bahawa manhaj bacaan yang harus diamalkan semasa membaca

al-Qur’an perlu mengikut riwayat yang mutawatir12

. Kemudian terdapat juga riwayat

yang dikategorikan sebagai masyhur13

yang juga harus diamalkan.

IBDAL HURUF

Ibdal Huruf merupakan kategori utama yang telah diklasifikasikan oleh para ulama dalam

mengaitkan khilaf Qira’at dengan Sabcah Ahruf. Ianya tidak dinisbahkan secara khusus

kepada imam Qira’at yang tertentu sahaja kerana ianya diriwayatkan dengan cara

bersanad. Perbincangan secara khusus di dalam sesuatu kategori tidak pernah dibahaskan

secara mendalam oleh para ulama. Oleh kerana itulah, kajian ini sangat diperlukan lebih-

lebih lagi peranannya dari sudut penafsiran al-Qur’an seterusnya memperkemaskan lagi

pemahaman terhadap isi kandungan al-Qur’an.

10

Kaedah tertentu yang disepakati yang disandarkan kepada seorang perawi sahaja dan tidak dipengaruhi

oleh manhaj Qira’at yang lain. Contohnya bacaan pada perkataan ( ) di dalam Surah al-Ikhlas, ayat 4,

Hafs can

cAsim sahaja yang membaca perkataan tersebut dengan huruf waw. Manakala Qira’at yang lain

dibaca dengan huruf hamzah ( ) . Lihat al-Munir Fi Ahkam al-Tajwid, 2010, Jamciyyah al-Muhafiz

cala

al-Qur’an al-Karim, Jordan, hlm 255.

11 Beliau ialah Hafs Bin Sulayman Bin al-Mughirah Bin Abi Dawud al-Asadi al-Kufi, Lahir pada tahun 90

H. Beliau adalah perawi kepada Imam cAsim. Wafat pada tahun 180 H. Sya

caban Muhammad Ismail, Al-

Qira’at ahkamuha wa Masdaruha, 1999, cet kedua, Dar al-Salam, Kaherah, hlm 61. 12

Mutawatir ialah kategori yang paling tinggi di dalam setiap ilmu dimana setiap yang diriwayatkan

ataupun disampaikan oleh sekumpulan yang ramai yang tidak mungkin mereka berpakat untuk berdusta

tentang apa yang disampaikan, contohnya periwayatan Qira’at Tujuh adalah disepakati sebagai Mutawatir

dengan sebab periwayatan yang sahih oleh kumpulan yang ramai. Lihat Syacaban Muhammad Ismail, Al-

Qira’at ahkamuha wa Masdaruha, 1999, cet kedua, Dar al-Salam, Kaherah, hlm 75. 13

Masyhur ialah apa yang sahih dari segi sanadnya dengan sebab perawi-perawi yang cadil dan dabit, tidak

terkeluar daripada rukun-rukun penerimaan Qira’at, diterima oleh para Qurra’ dan terhindar daripada shadh

akan tetapi tidak sampai kepada darjat Mutawatir. Lihat al-Duktur Sya’aban Muhammad Ismail, Al-Qira’at

ahkamuha wa Masdaruha, 1999, cet kedua, Dar al-Salam, Kaherah, hlm 75.



455 | P a g e

Pengertian Ibdal dari segi bahasa dan istilah

Dari sudut bahasa

Ibdal ( ) adalah diambil daripada kata dasar abdala ( ) dari sudut bahasa ialah

meletakkan sesuatu di tempat sesuatu yang lain14

ataupun menukarkan sesuatu dengan

menjadikan sesuatu yang lain sebagai tukaran, gantian ataupun ubahan yang mana

kesemuanya berasal daripada perkataan badala ( ) yang bermaksud

mengganti,menukar ataupun mengubah15

.

Dari sudut istilah ilmu Qira’at

Menggantikan huruf di dalam sesuatu perkataan kepada huruf yang lain. Contohnya ibdal

waw kepada alif pada perkataan ( ) , sad kepada sin pada perkataan ( ) dan

banyak lagi16

.

Terdapat juga ulama yang berpendapat tentang ibdal iaitu setiap huruf yang

dimasukkan di dalam sesuatu perkataan yang didapati kesalahan di dalamnya iaitu

dengan menukarkan satu huruf kepada huruf yang lain yang tidak dibolehkan seperti

menukarkan huruf Dad kepada Za’ pada ayat ( ) dalam surah al-Fatihah.

Kesalahan ini adalah disebabkan makhraj huruf yang berdekatan17

.

14

Ibn Manzur, Abu al-Fadl Jamal al-Din Muhammad al-Mukram, Lisan al-cArab, 2000, Dar Sader, Bayrut,

Lubnan, jld. 2, hlm 39. 15

Ibid, hlm 38.

Al-Khalil Bin Ahmad al-Farahidi, Kitab al-cAyn, Dar al-Kutub al-

cIlmiyyah, Bayrut, Lubnan, 2003, jld. 1,

hlm. 122.

Al-Munjid, Dar al-Mashriq, Bayrut, t.t, hlm. 29.

Al-Muctamad Kamus

cArabiy, Dar Sader, Bayrut, 2001, hlm. 24.

Prof. Dr. Hj Mahmud Yunus, Kamus Mahmud Yunus, Klang Book Centre, 2006, hlm. 29. 16

Prof. Dr. cAbd al-

cAliy al-Mas’ul, Mu

cjam Mustalahat

cIlm al-Qira’at Al-Qur’aniyyah Wa Ma

Yatacallaqu Bihi, Dar al-Salam, Kaherah, cet. 1, 2007, hlm. 31.

17 Ahmad Mahmud

cAbd al-Sami

c al-Hafiyan, Ashhar al-Mustalahat Fi Fann al-Ada’ Wa

cIlm al-Qira’at,

Dar al-Kutub al-cIlmiyyah, Bayrut, Lubnan, 2001, cet. 1, hlm. 169.



456 | P a g e

Para ulama Syariat dan Hakikat telah melarang penggunaan ibdal di dalam zikir-

zikir lebih-lebih lagi al-Quran. Contohnya tidak mengeluarkan sedikit hujung lidah ketika

menyebut huruf Dhal maka akan kedengaran bunyi huruf Zai. Begitu juga huruf Tha’

menjadi bunyi Sin. Contohnya ayat ( ) huruf Tha’ dibaca dengan Sin

kerana sifat al-Hams dan al-Safir huruf Sin menghilangkan bunyi Tha’18

.

Manakala al-huruf dari sudut istilah ilmu Qira’at terbahagi kepada dua iaitu19

:

- Perkataan-perkataan di dalam al-Qur’an yang mempunyai khilaf qira’at, maka

dibaca mengikut wajah-wajahnya di dalam al-Qur’an.

- Qira’at yang dinisbahkan kepada imam-imam Qira’at. Contohnya huruf Nafic

ialah merujuk kepada qira’at Nafic dan sebagainya.

Apabila dihimpunkan perkataan ibdal dan al-huruf, maka dapatlah disimpulkan

ianya adalah melibatkan pertukaran ataupun penggantian yang melibatkan huruf-huruf

tertentu di dalam qiraat.

Pembahagian jenis ibdal huruf

Dalam menentukan sesuatu khilaf yang berlaku itu melibatkan pertukaran huruf, ianya

memerlukan rujukan dan kajian terhadap jenis-jenis khilaf Qira’at. Di sini penulis

membahagikan khilaf ibdal huruf kepada beberapa kategori iaitu:

1) Ibdal huruf yang melibatkan sebutan dialek bahasa Arab tetapi mempunyai makna

yang sama. Contohnya perkataan ( / ) di dalam al-Qur’an. Khilaf ibdal huruf

18

Ibid. 19

Prof. Dr. cAbd al-


cjam Mustalahat

cIlm al-Qira’at Al-Qur’aniyyah Wa Ma

Yatacallaqu Bihi, Dar al-Salam, Kaherah, cet. 1, 2007, hlm. 171-172.



457 | P a g e

yang berlaku ialah pertukaran huruf sin ( ), huruf sad ( / ) dan

sebutan isymam(menyebut huruf zai).

2) Ibdal huruf yang melibatkan pertukaran bentuk perkataan yang melibatkan uslub iltifat

iaitu pertukaran mukhattab kepada ghayb ataupun sebaliknya. Contohnya pertukaran

perkataan ( ) kepada perkataan ( ) .

3) Ibdal huruf yang melibatkan pertukaran satu huruf dalam perkataan. Contohnya

pertukaran huruf ba pada perkataan ( ) kepada huruf tha ( ).

4) Ibdal huruf yang melibatkan pertukaran dua atau tiga huruf dalam perkataan yang

sama. Contohnya pertukaran perkataan ( ) kepada perkataan ( ) .

PERANAN KHILAF IBDAL HURUF DI DALAM TAFSIR AL-QUR’AN

Firman Allah s.w.t:

… 20

Maksudnya :”…dan ada juga di antaranya yang jatuh ke bawah

kerana takut kepada Allah; sedang Allah tidak sekali-kali lalai

daripada apa yang kamu kerjakan”.

Perkataan yang bergaris pada ayat diatas mempunyai dua khilaf Qiraat21

iaitu :

20

Al-Qur’an, al-Baqarah 2:74. 21

Dr Muhammad Salim Muhaysin, al-Hadi Sharh Tayyibah al-Nashr Fi al-Qira’at al-cAshr wa al-Kashf

can

cIlal al-Qira’at wa Tawjihiha,t.t, Dar al-Jil, Bayrut,jld. 2, hlm 39.



458 | P a g e

- Bacaan Ibn Kathir dengan ya’ al-ghaibah ( ) memberi maksud “apa yang

mereka kerjakan”. Pertukaran perkataan daripada ta’ al-khitab kepada ya’ al-

ghaybah ini memberikan maksud Allah s.w.t sekali-kali tidak akan lalai daripada

apa yang kamu kerjakan setelah Kami beritakan kepada kamu tentang kisah-kisah

mereka wahai para muslimin.

- Manakala bacaan bagi qurra’ yang lain ialah dengan ta’ al-khitab ( )

memberi maksud “apa yang kamu kerjakan” yang mana ianya merupakan

susunan kesinambungan daripada ayat:

…22

Maksudnya: “ kemudian sesudah itu, hati kamu juga menjadi keras seperti

batu…”

Penafsiran ayat

Al-Alusi telah menafsirkan pada ayat ini dengan menyatakan bahawa ianya adalah suatu

ancaman daripada Allah s.w.t yang maha mengawasi setiap perbuatan yang terang dan

tersembunyi dan akan memberikan pembalasan di dunia dan di akhirat. Khilaf pada

perkataan ( ) mempunyai kaitan munasabah dengan ayat-ayat selepasnya yang

merujuk kepada bentuk al-ghaybah ( , ). Manakala khilaf kedua iaitu

22

Ibid



459 | P a g e

dengan perkataan ( ) mempunyai kaitan munasabah dengan ayat-ayat sebelumnya (

, (23.

Abu Hayyan al-Andalusiy pula telah menafsirkan pada khilaf yang pertama iaitu

bacaan dengan ya’ al-ghaybah ( ) adalah ditujukan kepada Bani Israil(orang

yahudi). Apabila dilihat pada permulaan ayat ini sebenarnya ianya adalah berbentuk

mukhatab (percakapan yang ditujukan kepada orang yang ada dihadapan) dengan

berpandukan ayat:

…24

Akan tetapi perkataan akhir pada ayat ini dipalingkan kepada bentuk al-ghaybah ( )

iaitu menunjukkan percakapan yang ditujukan kepada orang yang tiada di hadapan.Di

sini timbul persoalan bagaimana sebuah ayat yang berbentuk al-khitab boleh diakhiri

dengan al-ghaybah. Maka hikmah dipalingkan bentuk ayat tersebut adalah kerana

golongan Bani Israil tidak boleh menerima apa yang diperintahkan secara jelas seolah-

olahnya bukan ditujukan kepada mereka. Buktinya mereka telah banyak menyalahi

suruhan dan perintah Allah s.w.t. Contohnya peristiwa Bani Israil diperintahkan

menyembelih lembu. Kemudian daripada perintah tersebut diputar belit dengan soalan-

soalan seolah-olah bukan diperintahkan kepada mereka. Maka dengan sebab itu, Allah

s.w.t telah memberikan gambaran dalam bentuk yang sama25

.

23

Shihab al-Din al-Sayyid Mahmud al-Alusi al-Baghdadi, Ruh al-Macani Fi Tafsir al-Qur’an al-

cAzim Wa

Sabc al-Mathani, t.t, Dar Ihya’ al-Turath al-

cArabi, Bayrut, Lubnan, jld. 1, hlm. 297-298.

24 Ibid

25 Abi Hayyan al-Andalusiy, Al-Bahru al-Muhit, 1993, Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, Bayrut, Lubnan, jld. 1,

hlm. 434.



460 | P a g e

Manakala pada khilaf yang kedua pula iaitu dengan ta’ al-khitab ( ), al-

Andalusiy menyatakan ianya dituju dan disampaikan kepada Rasulullah s.a.w26

.

Demikian juga al-Alusi berpendapat penggunaan bentuk al-khitab adalah sebagai

peringatan dan iktibar kepada orang-orang beriman tentang keburukan perangai orang-

orang Yahudi27

.

Al-Tabari menafsirkan pada perkataan ( ) dengan menyatakan

sesungguhnya Allah sekali-kali tidak akan lalai kepada kamu wahai para pendusta ayat-

ayatNya, yang mengingkari ajaran rasulNya Muhammad s.a.w dan mereka ini sering

berkata perkara-perkara yang batil, mereka itu adalah pendeta-pendeta yahudi Bani Israel.

Itulah perbuatan yang amat keji lagi buruk. Akan tetapi Allah maha menghitung atas

setiap yang kamu lakukan dan akan membalasnya di akhirat akibat perbuatan mereka di

dunia28

.

Kesimpulannya, kedua-dua khilaf di atas adalah mutawatir kerana mempunyai

hujah dan maksud tersendiri. Namun keduanya tidak saling berlawanan antara satu sama

lain. Apa yang perlu ditekankan disini ialah pengawasan Allah s.w.t meliputi kesemua

makhluk sama ada beriman ataupun tidak dan Allah akan memberikan pembalasan di atas

apa yang dikerjakan di atas muka bumi ini serta amaran kepada Bani Israil tentang sikap

buruk mereka kepada Allah s.w.t

Firman Allah s.w.t:

26

Ibid 27


cAzim Wa


cArabi, Bayrut, Lubnan, jld. 1, hlm. 298.

28 Abu Ja

cfar Muhammad Bin Jarir al-Tabari, Jami

c al-Bayan

can Tafsir Ay al-Qur’an, t.t, Maktabah Ibn

Taymiah, Kaherah, jld 2, hlm 243.



461 | P a g e

…29

Maksudnya : “mereka bertanya kepadamu (wahai Muhammad) mengenai

arak dan judi. katakanlah: "pada keduanya ada dosa besar dan ada pula

beberapa manfaat bagi manusia tetapi dosa keduanya lebih besar daripada

manfaatnya…”

Perkataan yang bergaris pada ayat di atas mempunyai dua khilaf Qira’at30

iaitu :

- Bacaan Hamzah dan Kisaie pada perkataan ini ialah dengan dengan huruf tha

iaitu () . memberi makna dosa-dosa yang banyak. Diibaratkan orang-

orang yang berdosa itu adalah dari kalangan peminum arak dan penjudi.

- Bacaan Baqun31

ialah dengan huruf ba’ () . memberi makna dosa yang

disebutkan adalah dosa yang besar yang sangat dahsyat dengan mengaitkan ayat

selepasnya32

iaitu :

… 33…

Penafsiran ayat:

Pada khilaf yang pertama, Imam al-Qurtubi telah menafsirkan pada ayat ini dengan qiraat

() yang mana ianya menunjukkan dosa itu adalah lebih besar daripada manfaat

kerana membawa kemudaratan di hari Akhirat. Jadi ianya mengakibatkan dosa besar

29

Al-Qur’an, al-Baqarah 2 :219. 30


can

cIlal al-Qira’at wa Tawjihiha,t.t, Dar al-Jil, Bayrut,jld. 2, hlm 79.

31 Istilah al-Baqun ialah merujuk kepada baki Imam selain khilaf Qira’at yang disebutkan iaitu Nafi

c, Ibn

Kathir, Abu cAmr, Ibn

cAmir,

cAsim, Abu Ja

cfar, Ya

cqub dan Khalaf al-

cAshir.

32 Ahmad

cIsa al-Ma

csarawy, Al-Kamil al-Mufassal Fi al-Qira’at al-Arba

cah

cAshar, 2009, Dar al-Imam al-

Shatibi, Kaherah, hlm 34. 33

Al-Qur’an, al-Baqarah 2:219



462 | P a g e

kepada pelakunya selepas diharamkan. Seterusnya memberikan manfaat selepas

diharamkan dengan sebab terpelihara daripada dosa besar. Hujjah yang digunakan untuk

menyokong khilaf ini yang menunjukkan perkaitan banyaknya dosa itu melalui hadith

Rasulullah s.a.w 34

:

Maksudnya :

Daripada Anas Bin Malik r.a telah berkata bahawa Rasulullah s.a.w telah

melaknat sepuluh orang yang terlibat dengan arak iaitu orang yang

memerah arak, orang yang diminta arak diperahkan untuknya, orang yang

meminumnya, orang yang membawanya, orang yang meminta dibawa arak

kepadanya, orang yang memberi minum arak kepada orang lain, orang

yang menjual arak, orang yang mendapat hasil daripada arak, orang yang

membeli arak dan orang yang meminta dibelikan arak untuknya.

Manakala penafsiran pada khilaf yang kedua, beliau menyebutkan dengan hujjah

sesungguhnya berjudi dan minum arak itu adalah termasuk antara dosa-dosa besar. Maka

disifatkannya sebagai dosa yang paling besar (ibu segala maksiat)36

.

Kesimpulannya, kedua-dua pendapat boleh diterima pakai kerana mempunyai

hujjah yang kukuh. Khilaf yang diberikan telah membawa kepada dua maksud iaitu

pertama, merujuk kepada golongan peminum arak dan berjudi itu boleh menimbulkan

lebih banyak dosa dengan sebab mereka telah melakukan dosa yang besar. Demikian juga

banyaknya dosa yang berlaku dengan mengaitkan golongan yang terlibat dengan arak

34

Abi cAbd Allah Muhammad Bin Ahmad al-Ansari al-Qurtubiy, Al-Jami

c Li Ahkam al-Qur’an, 1996, cet

Dar al-Hadith, Kaherah, hlm 63. 35

Abu cIsa Muhammad Bin

cIsa Bin Sawrah al-Tirmidhi, Sunan Al-Tirmidhi, 2009, Dar al-Fajr Li al-

Turath, Kaherah, Kitab al-Buyuc cAn Rasul Allah s.a.w, Bab al-Nahy An Yuttakhadha al-Khamr Khala, no

1295, hlm 349. 36


c Li Ahkam al-Qur’an, 1996, cet

Dar al-Hadith, Kaherah, hlm 63.



463 | P a g e

seperti mana yang telah dijelaskan di dalam hadith yang sebelum ini. Kedua adalah

merujuk kepada akibat daripada perbuatan orang-orang yang meminum arak dan berjudi

itu menyebabkan mereka tergolong di kalangan orang yang berbuat dosa besar.

Firman Allah s.w.t:

37

Maksudnya :”Wahai orang-orang Yang beriman! jika datang kepada kamu

seorang fasik membawa sesuatu berita, maka selidikilah (untuk menentukan)

kebenarannya, supaya kamu tidak menimpakan sesuatu kaum Dengan

perkara Yang tidak diingini - Dengan sebab kejahilan kamu (mengenainya) -

sehingga menjadikan kamu menyesali apa Yang kamu telah lakukan”.

Perkataan yang bergaris di dalam ayat di atas mempunyai dua khilaf Qira’at38

iaitu :

- Bacaan Imam Hamzah, Imam Kisaie dan Khalaf al-cAsyir pada perkataan ini

ialah dengan dengan huruf tha dan ba’ iaitu () yang mana Ficil Mudari

cnya

diambil daripada perkataan ( ) yang memberi makna berpegang teguh

pada suatu perkara tanpa perlu berganjak.

- Bacaan Baqun ialah dengan huruf ya’ dan nun ( ) yang mana Ficil

Mudaricnya diambil daripada perkataan ( ) yang memberi makna selidiki

dan siasat dengan berhati-hati.

37

Al-Qur’an, al-Hujurat 49:6 38

Muhammad Salim Muhaysin, al-Muhadhdhab Fi al-Qira’at al-cAshr Wa Tawjihiha Min Tariq Tayyibah

al-Nashr, 2003, Tabac cAla Nafaqah Qita

c al-Ma

cahid al-Azhariyyah, jld.1, hlm. 178.



464 | P a g e

Penafsiran ayat:

Abu Hayyan al-Andalusiy telah menafsirkan pada perkataan () dan ( )

kedua-duanya merupakan suatu perintah ketetapan supaya jangan menyampaikan sesuatu

perkhabaran dengan tanpa usul periksa. Walaubagaimana pun penggunaan dan maksud

perkataan adalah berbeza39

. Menurut Al-Alusi pula, perkataan ( ) memerlukan

penjelasan dan penyelidikan di dalam sesuatu penentuan. Manakala ( ) adalah

menuntut supaya tetap di dalam satu pendirian sehinggalah keadaan itu jelas situasinya.

Maka tidak boleh diterima sesuatu perkhabaran sehinggalah ianya diketahui dan

dibuktikan sahih bukan mengikut sangkaan sahaja40

.

Penggunaan perkataan ( ) di atas adalah bermaksud apabila mendapat

sesuatu perkhabaran daripada seorang yang fasik, maka hendaklah berpegang teguh

dengan satu perkara sahaja tanpa berganjak dengan menolak perkhabaran tersebut.

Manakala perkataan ( ) pula adalah bermaksud apabila mendapati sesuatu

perkhabaran maka siasatlah terlebih dahulu sebelum diterima atau dijatuhkan hukuman41

.

Penggunaan perkataan ( ) adalah lebih luas penggunaanya daripada perkataan (

) kerana setiap perkara yang melibatkan ( ) memerlukan ( ). Tetapi

39

Abu Hayyan al-Andalusiy, Al-Bahru al-Muhit, 1993, Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, Bayrut, Lubnan, jld. 3,

hlm. 342. 40


cAzim Wa


cArabi, Bayrut, Lubnan, jld. 26, hlm. 145.

41 Dr Muhammad Ahmad Jamal, Al-Wujuh al-Balaghiyyah Fi Tawjih al-Qira’at al-Qur’aniyyah al-

Mutawatirah, 2009, Dar al-Furqan, Jordan, hlm. 425-426.



465 | P a g e

( ) pula tidak semestinya memerlukan ( ) . Ini menunjukkan perkataan (

) adalah lebih umum daripada perkataan ( ) 42

. Kedua-dua khilaf yang dinyatakan

mempunyai kepentingan yang tersendiri dalam memahami ayat-ayat al-Qur’an. Tidak

boleh kita mengatakan penggunaan ( ) lebih tepat daripada ( ) tetapi kedua-

duanya adalah saling melengkapi dan kesannya dapat menghasilkan suatu keputusan

yang lebih tepat dan benar43

.

KESIMPULAN

Sebagaimana yang telah dijelaskan bahawa perselisihan mengenai maksud tujuh huruf ini

terlalu luas dan banyak. Tetapi perselisihan tersebut sebenarnya tidaklah terlalu ketara

kerana kebanyakkan pandangan yang dikemukakan oleh mereka saling berkaitan antara

satu sama lain dan saling lengkap melengkapi. Usaha Para ulama dalam mengkategorikan

maksud Sabcah Ahruf hanyalah menyingkap maksud yang tersurat dalam perselisihan

tersebut, namun hakikatnya masih terdapat banyak lagi maksud yang tersirat di sebalik

Tujuh Huruf tersebut yang hanya diketahui oleh Allah s.w.t. Penulis hanya

mengemukakan pandangan yang dipegang oleh ramai ulama, selain merasakan bahawa

pandangan ini hampir meliputi keseluruhan perselisihan yang terdapat dalam Qiraat yang

melibatkan khilaf ibdal huruf. Namun, masih banyak lagi contoh-contoh kalimah lain di

dalam jenis ibdal huruf yang memerlukan kajian yang lebih meluas dan mendalam.

Sesungguhnya, tidak dapat dinafikan lagi, khilaf yang berbentuk ibdal huruf

amatlah memainkan peranan yang sangat penting di dalam menafsirkan ayat-ayat al-

Qur’an. Ianya dapat dibuktikan melalui penafsiran para mufassirin seperti al-Tabari, al-

Qurtubiy, al-Razi, al-Alusi dan ramai lagi. Akan tetapi terdapat juga ulama yang tidak

42

Muhammad Salim Muhaysin, Al-Qira’at Wa Atharuha Fi cUlum al-

cArabiyyah, 1984, Maktabah al-

Kuliyyat al-Azhariyyah, jld. 1, hlm. 485. 43

Dr Muhammad Ahmad Jamal, Al-Wujuh al-Balaghiyyah Fi Tawjih al-Qira’at al-Qur’aniyyah al-

Mutawatirah, 2009, Dar al-Furqan, Jordan, hlm. 427.



466 | P a g e

menafsirkan setiap khilaf ibdal huruf iaitu dengan memilih satu khilaf sahaja. Ini

termasuklah ada pendapat ulama yang melebihkan satu khilaf melebihi khilaf yang lain

kerana meyakini maknanya dengan lebih tepat. Apa pun setiap khilaf itu tidak pernah

menunjukkan ianya saling berlawanan maksud antara satu sama lain, malahan

menyempurnakan makna al-Qur’an itu sendiri.

Perselisihan qiraat yang berlaku dalam bacaan al-Quran adalah merupakansuatu

rukhsah yang Allah s.w.t berikan kepada seluruh umat Islam, dan penurunan al-Quran

dengan tujuh huruf itu telah membuka ruang dan dimensi bagi memperdalami rahsia-

rahsia al-Qur’an. Semoga dengan kajian ini dapat dimanfaatkan oleh para peminat dan

pengkaji al-Qur’an seterusnya diamalkan sebagaimana yang telah dikehendaki oleh Allah

s.w.t.

RUJUKAN

Al-Qur’an.

Syacaban Muhammad Ismail, Al-Qira’at ahkamuha wa Masdaruha, 1999, cet kedua, Dar

al-Salam, Kaherah.

Jalal al-Din cAbd al-Rahmān al-Suyuti, al-Itqan Fi Ulum al-Qur’an, 1992, Dar al-Hadith,

Kaherah.

cAbd al-Fattah al-Qadi, 1981, Al-Budur al-Zahirah fi al-Qira’at al-

cAshr al-Mutawatirah

min Tariqay al-Shatibiyyah wa al-Durrah. Bayrut : Dar al-Kitab al-cArabi.

Mushaf Dar al-Sahabah fi al-Qiraat al-Asyr al-Mutawatirah min Tariq al-Syatibiyyah wa

al-Durrah, cet. 2, Tanta : Dar al-Sahabah.

al-Munir Fi Ahkam al-Tajwid, 2010, Jamciyyah al-Muhafiz

cala al-Qur’an al-Karim,

Jordan.

Ibn Manzur, Abu al-Fadl Jamal al-Din Muhammad al-Mukram, Lisan al-cArab, 2000,

Dar Sader, Bayrut, Lubnan.



467 | P a g e

Al-Khalil Bin Ahmad al-Farahidi, Kitab al-cAyn, Dar al-Kutub al-

cIlmiyyah, Bayrut,

Lubnan, 2003.

Al-Munjid, Dar al-Mashriq, Bayrut, t.t.

Al-Muctamad Kamus

cArabiy, Dar Sader, Bayrut, 2001.

Prof. Dr. Hj Mahmud Yunus, Kamus Mahmud Yunus, Klang Book Centre, 2006.

Prof. Dr. cAbd al-


cjam Mustalahat

cIlm al-Qira’at Al-Qur’aniyyah

Wa Ma Yatacallaqu Bihi, Dar al-Salam, Kaherah.

Ahmad Mahmud cAbd al-Sami

c al-Hafiyan, Ashhar al-Mustalahat Fi Fann al-Ada’ Wa

cIlm al-Qira’at, Dar al-Kutub al-

cIlmiyyah, Bayrut, Lubnan, 2001.


can

cIlal al-Qira’at wa Tawjihiha,t.t, Dar al-Jil, Bayrut.

Shihab al-Din al-Sayyid Mahmud al-Alusi al-Baghdadi, Ruh al-Macani Fi Tafsir al-

Qur’an al-cAzim Wa Sab

c al-Mathani, t.t, Dar Ihya’ al-Turath al-

cArabi, Bayrut,

Lubnan.

Abi Hayyan al-Andalusiy, Al-Bahru al-Muhit, 1993, Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, Bayrut,

Lubnan.

Abu Jacfar Muhammad Bin Jarir al-Tabari, Jami

c al-Bayan

can Tafsir Ay al-Qur’an, t.t,

Maktabah Ibn Taymiah, Kaherah.

Ahmad cIsa al-Ma

csarawy, Al-Kamil al-Mufassal Fi al-Qira’at al-Arba

cah

cAshar, 2009,

Dar al-Imam al-Shatibi, Kaherah.


c Li Ahkam al-

Qur’an, 1996, cet Dar al-Hadith, Kaherah.

Abu cIsa Muhammad Bin

cIsa Bin Sawrah al-Tirmidhi, Sunan Al-Tirmidhi, 2009, Dar al-

Fajr Li al-Turath, Kaherah.



468 | P a g e

Muhammad Salim Muhaysin, al-Muhadhdhab Fi al-Qira’at al-cAshr Wa Tawjihiha Min

Tariq Tayyibah al-Nashr, 2003, Tabac cAla Nafaqah Qita

c al-Ma

cahid al-

Azhariyyah.

Dr Muhammad Ahmad Jamal, Al-Wujuh al-Balaghiyyah Fi Tawjih al-Qira’at al-

Qur’aniyyah al-Mutawatirah, 2009, Dar al-Furqan, Jordan.

sab ah ahruf dan peranannya di dalam penafsiran...

Documents