TIri mangrupakeun salah sahijimedium keur ngungkabkeun rasadina basa gerak. Tangtu gerak anu

diigelkeun teh aya maksud nu rekditepikeun. Kuring bog a pamadegan,mun nempo gerak ibing jaipong anuboga sifat atraktif tur dinamik aya gam-baran nu teu bisa disumputkeun ngeu-naan karakteristik wanoja Sunda zamankiwari. Dina ibing jaipongan kagam-barkeun yen wanoja Sunda teh pinuhwawanen, sumanget, kuat, someah,ham pang birit, lincah, tur matakpikayungyuneun.

Geura ujang jujut ti siklukna. Jamanharita, kira-kira taun 1978 di Bandunggeunjleung ku ayana pintonan "KetukTilu Perkembangan" anu di kreasikeunku Gugum Gumbira. Harita Gugum tehkapeto kudu nyieun hiji garapan keurdipintonkeun dina raraga festival senirakyat di Hongkong. Ngan memangsarnemeh ayana acara festival eta oge,Gugum teh geus resep kana kaseniananu kacida beungharna nu aya di TatarSunda. Da kabuktian geuning yenGugum mindeng ngaprak ka unggalwewengkon disuklakna di siklukna anukabeneran aya raramean rakyat. Tahharita oge Gugum teh meumeujeuhnahaget resep menca/rnaenpo, ngabajidor,ngibing kursus, ngibing topeng, reseplalajo longser, banjet, nyieun lagu-lagudegung, Cianjuran, jeung sagala rupakasenian Sunda. Atuh pohara pangala-man dina widang kasenian Sunda kaci-da mundelna. Pantes lamun Gugumtuluy boga kahayang keur nanjeurkeunseni rahayat, da cenah loba pisan kau-nikan nana. Katutug katurug Guguminget kana kahayang Soekarno keurnanjeur keneh jadi Presiden kungsi ngu-capkeun kahayangna supaya para seni-man nanjeurkeun seni rahayatna ma-sing-masing jeung ngalarang motekar-keun kasenian Barat.

1I1Il(jUllga~o Setasa 0 Rabu 0 Kamis 0 Jumat • Sabtu

4 5 6 7 8 9 10 1120 21 22 23 24 25 26

12 1327 28

oMar OApr OMei OJun • Jut 0 Ags OSep OOId

'~~.~L1}:!~fnIt:JQ1lm~.rl~a

Prung wae Gugum nyieun garapan"Ketuk Tilu Perkembangan" anu dicokottina seni Ketuk Tilu. Tadina Ketuk Tiluteh ngan saukur seni hiburan, hirupnaoge di pasisian, sanggeus diropea kuGugum jadi seni pintonan matak hoo-keun anu nempo, ngageunjleungkeunanu neuleu. Dumasar kasa musyawarahpara inohong "Ketuk Tilu perkemba-ngan" 'kudu ganti ngaran lantaran cenahkurang payus, da ketuk tilu mah teu

kudu ~ik:~bangkeun deui, cenah. Atuh Gugum satekah polah neangan keur pingara-~e~n eta ibingan, ay.anu mere saran "bojongan" tapi Gugum can cob. Tuluy manggihistilah Jaipongan tma bobodoran banjet, Atuh taun 198o-an Jaipongan mimitik~wentar ka ma~a~mana, ti mimiti rahayat leutik nepika golongan jalma jegud~lkareuues kana jaipongan. Harita mah "gengsi" mun hajat teu nanggap Jaiponganteh.. Ay~ parobahan anu penting ngenaan karakteristik wanoja Sunda mun nempotma Jaipongan. Baheula awewe ngan saukur bisa pasrah sumerah, dulang tinandek~maha nu ngatur kumaha nu ngawasa. Tapi dina tahun 19Bo-an umumna wanojateh ba.roga pamadegan .sorangan tur pada marjoangkeun supaya aya dina posisi nusa~a ~eung kau~ l.ala~. Ceuk basa ~aayeunakeun disebutna teh emansipasi cenah.Awewe lo~a n~ ]a,dl sarjana, lo~a nu jaradi pangusaha, pajabat jeung sajabana. Atuhtangtu wae awewe payus mun lmcah, hampang birit, tur caralakan.

Wanita d~n~ kapercayaan masyarakat Sunda Baheula boga tempat anu pang-l~hurna.tur dipihorrnat. Eta kagambarkeun dina carita-caritajaman baheula, sapertidm.a ca~l~~Pantun .Sunda anu ngagungkeun tokoh Sunan Ambu, Dewi Asri, oge dinacan~a se~en saperti Pu.rbasari ayuwangi jeung sajabana. Dina posisi ieu pasipatanwamta dl~a wa~ ~anta ?oga kharisma, pinter, wibawa, bisa dipercaya, kalem, turhalu~ bud~ pekerti tma, pmuh ku kadeudeuh, mere atikan alus, jeung sabar. KaumW~mta dina .so~Ja-budaya pakuat pakait jeung simbol-simbol kayaning: sabar,kaibuan, geulis, ]:ung ngu~amakeun rasa (emosional). Desengkeun lalaki boga sim-bol: kuat, ]antan, ]eung rasional. Tah keur jaman feodal di masyarakat Sunda dibeda-

IUlplng Huma. Qnpad 2011

--' ---- --------------------------------------------------------------------------

bedakeun, Da tingkatan masyarakat oge nyakitu deui, aya kaum menak, santana,jeung cacah atawa somah. J aman ieu mah awewe teh dina kalangan mana wae oge ayadina posisi anu handap, ditungtut kudu pasrah sumerah kumaha nu kagungan .

.Kaayaan mimiti aya perobahan waktu jaman Raden Dewi Sartika nu bogakahayang supaya kaum wanita palalinter. Atuh ti harita loba kaum wanita anu palin-ter tur boga kawani. Kadieunakeun zaman Orde Baru, posisi kaum wan ita Sundabeuki tembong aya kamajuan dina nanjeurkeun jati dirina. Wanoja Sunda loba numaju, jadi pajabat, jadi pangusaha, jeung sajabana, darajatna dina kahirupan dunyageus sajajar jeung kaum lalaki. Atuh aya pasipatan-pasipatan wanita anu tangtu milurobah.

Kayaan kahirupan kaum wanita kagambar oge din a kahirupan tari. Mun urangnempo sajarah tari di Tatar Sunda, ampir saruajeung kahirupan wanita dinajaman-na. Tari anu dianggap buhun nyaeta Ketuk Tilu anu digunakeun keur upacara. Dinaketuk tilu aya ronggeng anu jadi pupuhuna. Ronggeng boga peran penting sababmanehna jadipimpinan upacara anu bisa ngahubungkeun dunia luhur jeung duniahandap. Jaman beuki maju, manusa beukipalinter, kapercayaan kana elmu gaibbeuki ngurangan atuh ketuk tilu tehrobah fungsi jadi seni keur hiburan. Ronggengdina seni hiburan bogacap anu kurang hade. Kaayaan kitu ku kaum menak mahdipake kasempetan supaya barudak awewe tong diajar tari. Situasi jeung kondisi kitumimiti robah waktu Tjetje Somantri kira-kira taun 1950-an nyieun tarian pesenanBung Karno, anu diterapkeun ka barudak awewe di kalarigan menak, Ti harita lobawanoja nu resep tur dialajar tari. Karakter tarian umumna halus. Awal taun 198o-andi Tatar Sunda geunjleung kuayana tarijaipong. Aya gaya nu beda jeung ibingan nugeus aya, ruang gerak teuaya wates siga tariTjetje Somantri anu geus baku, tapi ayakalaluasaan keur ngembangkeun gerak sorangan. Sakujur awak bisa diusikkeun timimiti sirah, leungeun, awak, jeungsuku kalawan bebas pisan. Gerak penca sapertigibas, tangkis, giwar, meupeuh, najong, depok, jeung sajabana distilasi jadi gerak nuendah,

Urang guar sababaraha conto gerak anu bisa dibaca tur aya kaitannana jeungkarakteristik wanoja Sunda. Gerak suku saperti luncat, depok, ngerecek, mincid, sirig,

sonteng, jeung sajabana ngagambarkeun Jaipongan ngandung simbol-simbolyen wanoja Sunda teh gesit tur hampang anu bisa dibaca oge ditafsirkeun ku tiapbirit. Gerak galeong awak oge sirah anu jalma. Kuring maca yen jaipongan ngan-dibarengan ku rindatna soca tur dung simbol pemberontakan jeungbelenyehna lambey ngagambarkeun kabebasan kaum wanita. Tina gerakwanoja anu kenes, amis budi. Gerakan jaipongan anu diungkapkeun kagambarleungeun tur lengkah anu laluasa,· yen wanoja Sunda kiwari boga pamade-ngagambarkeun yen wanoja Sunda teh .·gananu sumanget, leber wawanen, ham-boga pasipatan ekstroper, panjang pang birit, someah, kuat, gesit, pajuang,lengkah sarua jeung lalaki, teu heureut lincah, jeung teu pikaboseneun. Tah taunlengkah siga baheula. Gerak lenturna zooo-an gerak jaipongan anu dikem-awak ti tungtung suku nepika sirah bisa bangkeun ku murid-murid Gugum ayakagambarkeun karakter wanoja anu tambahan radajalingkak. Ieu bisa dibuk-fleksibel teu kaku dina nyanghareupan tikeun dina kahirupan ayeuna wanoja-pasualan. Ayadinamika anu karasa rupa- wanoja Sunda aya anu jalingkak, contonarupa boh din a musik atawa ibingan teu risi mun awewenaek motor anu dian-saperti tempo anu alon, sedeng tur gan- cokeun keur lalaki. Atawa loba wanojacang anu di tata dina jaipongan kagam- anu bisa naek tangkal, ngalakukeunbarkeun yen wanita Sunda teu matak pagawean-pagawean anu pantesna keurpikaboseneun. . lalaki. Tah katempona geus teu aya wates

Eta sababaraha conto gerak jaipong dina masalah nu kitu. Ngan aya nu radaanu ditafsirkeun ku kuring. Masih seueur kurang cob anggapan yen wanoja Sundakeneh anu tiasa diungkapkeun tur diba- teh loba pamalesan, tah eta mah munea, ditafsirkeun ku sing saha wae. Tafsir dibaca din a Jaipongan anggapanbisa wae beda sabab dina seni, kreator pamalesan geus teu relevan deui keurnyuguhkeun hiji karya dumasar kana ayeuna mah. Ngan lamun aya nu nye-tafsir tina emosina sorangan. Tah butkeun yen wanoja Sunda resep dang-ditepikeun ka apresiator keur ditafsir- dan, masih satuju keneh da geuning munkeun deui. Tafsir si apresiator tangtu nempo dangdanan para pangibing mahbakal beda-beda gumantung kana pan- sarerea oge hayang nembongkeunalaman masing-masing. kageulisannana, da dangdan teh tangtu-

na keur nutupan kakurangan nu aya dinadiri manusa.***--------------------

r