mango handbook manajemen keuangan lsm

Upload: mohamad-supriogi

Post on 16-Oct-2015

32 views

Category:

Documents


1 download

DESCRIPTION

Keuangan LSM

TRANSCRIPT

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    1/112

    Course HandbookCourse HandbookCourse HandbookCourse Handbook

    Practical Financial Management for NGOs

    -- Getting the Basics Right

    Taking the Fear Out Of Finance

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    2/112

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    3/112

    P R A C T I C A L F I N A N C I A L M A N A G E M E N T F O R N G O S

    Course Handbook

    Produced by Terry Lewis for

    Mango (Management Accounting for Non-governmental Organisations)97a St. Aldates, OXFORD, OX1 1BT, UK

    Phone +44 (0)1865 423818 Fax +44 (0)1865 423560 E-mail [email protected] Website:www.mango.org.uk

    These materials may be freely used and copied by developmentand relief NGOs for capacity building purposes, providing

    Mango and authorship are acknowledged.They may not be reproduced for commercial gain.

    Revised and updated January 2006

    Mango is a UK-based NGO which provides training and technical support in financial management for NGOsworking in the developing world.

    Registered charity no. 1081406Registered company no. 3986178

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    4/112

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    5/112

    1 AA AA 1

    1

    ?

    A ? 2 A ? 4 B

    ? 4

    9 10 112 AA A A 13

    13 13 A . A

    14

    15 B A 16

    B 17 B 18 B 19 A 20 21 213 AAA A AAA BAA 23

    23 23 A A B 25 A

    B? 26

    A B 27 B 29 A

    B 29

    A B 31 A B 33 B A

    B 34

    AB 36

    B 39

    B 40

    4 AA AA 43

    43 A? 43 44 A 47 48 B B 48 B 50 51 A 52 54 A 54 55 A 57 A

    B 58

    5 AA AA 60

    60

    60

    62 63 65 68 70 B 73 B 74 20 756 AA A AA 77

    77 77 78 79 80 82 84 B 877 A A 90

    90 A A 90 A 91 A 91 A A 94AA A 96

    AA

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    6/112

    ii

    A ,

    ,

    , , .

    ,

    A

    . .

    .

    .

    A A (

    /) .

    .

    A

    / . A

    A .

    ,

    , , , , .

    A ()

    A

    .

    A ,

    .

    .

    , ,

    . A

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    7/112

    iii

    ,

    .

    B B

    . B B A

    B B

    B

    (B ).

    .

    A

    .

    A

    B

    , ,

    , .

    ,

    .

    .

    ,

    .

    A / / /

    / .

    B

    .

    B

    .

    A

    . A , ,

    1 .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    8/112

    iv

    ( , )

    12 .

    A

    .

    12.

    /

    & .

    .

    B B ,

    .

    , .

    .

    .

    /

    .

    A ,

    .

    A ( , )

    1 . A B.

    A

    .

    . .

    , ,

    ,

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    9/112

    v

    ,

    .

    B B ,

    .

    .

    ,

    , ,

    / .

    ,

    ,

    .

    A

    , ,

    .

    B

    .

    A B .

    B .

    .

    B B B

    .

    .

    B .

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    10/112

    vi

    .

    .

    ,

    .

    .

    .

    ,

    .

    ()

    A

    A ,

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    11/112

    M C H

    J 2008 1

    K

    P

    B :

    M LSM

    M

    M

    M

    M

    K ?

    B LSM . H

    .

    N LSM . J

    ,

    .

    P :

    M

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    12/112

    M C H

    J 20082

    LSM .

    M ,

    .

    M LSM .

    M LSM .

    B

    !

    A K?

    M . M

    .

    M LSM . J

    . J

    .

    D

    . H :

    LSM

    . K

    .

    Manajemen keuangan berhubungan dengan perencanaan, pengorganisasian,

    pengontrolan dan pengawasan sumber-sumber keuangan dari sebuah organisasidalam mencapai tujuan-tujuannya.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    13/112

    M C H

    J 2008 3

    S

    (: ,

    ). R

    .

    M . A

    .

    M

    . P P, P, P

    . H PPP

    G 1.1

    G 1.1

    K

    Perenca

    naan

    Pengulasan

    Pelaksa

    naan

    4.

    Mempelajar

    i dan

    mengambil

    tindakan

    3. Mengawasi

    biaya

    pengeluaran

    1.

    Menetapkan

    anggaran

    2.

    Melaksanaka

    n

    perencanaan

    menerima

    dan

    membelanjak

    an dana

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    14/112

    M C H

    J 20084

    Pengaturan keuangan terjadi ketika sistem dan prosedur dibangun untuk

    memastikan sumber-sumber dana dari organisasi dikelola dengan baik.

    : K ,

    . L

    .

    : S ,

    .

    : K . P

    . H

    .

    A K?

    I . H

    . D ,

    .

    P :

    A

    D LSM ,

    K .

    K?

    D

    LSM .

    A ?

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    15/112

    M C H

    J 2008 5

    Legal Liability tanggung

    jawab hukum

    S

    LSM

    . M LSM ,

    LSM:

    M LSM .

    LSM ( ).

    M LSM .

    LSM D U

    LSM , P.

    H

    A LSM

    . O

    ( / )

    ( / ).

    G 1.2: /

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    16/112

    M C H

    J 20086

    K LSM . H

    ( , ) .

    D ,

    ,

    .

    K /

    (

    G 1.3).

    D ,

    . M . H

    , ,

    ( $1.00)

    G 1.3:

    .

    A , LSM

    .

    B LSM ,

    LSM . S LSM

    , K M A P.D :

    Tanggung Jawab

    Hukum

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    17/112

    M C H

    J 2008 7

    N LSM

    T

    S /,

    .

    B

    D

    D

    . H LSM

    .

    D D, D , D

    K, E D P :

    B ;

    M ;

    M P ;

    M

    D : K,

    K .

    A D

    A ( )

    , , . J

    .

    K

    K, B S. M

    .

    K CEO, LSM.

    B . D ,

    , B .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    18/112

    M C H

    J 20088

    Anggota dewan memiliki tanggung jawab terbesar terhadap pelanggaran

    finansial organisasi dan mereka tidak dapat lari dari tugasnya kecuali dengan

    cara mengundurkan diri.

    ,

    .

    J

    K

    CEO,

    .

    K CEO

    . M

    ,

    .

    L , D

    .

    G 1.4

    . D

    .

    D , LSM

    . S

    .

    S . K

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    19/112

    M C H

    J 2008 9

    G 1.4: C B

    K

    S

    LSM. P

    .

    P 7 P M K .

    KS LSM . H

    , . H

    . A

    .

    AO

    . S

    . LSM

    , , .

    Kew

    enanganyangdiberikan

    akuntabilitas

    Dewan Utama

    CEO

    Manajer

    Operasi

    Tim Keuangan Karyawan

    Proyek

    Manajer

    Keuangan

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    20/112

    M C H

    J 200810

    O ,

    . H

    , ,

    , . J

    .

    KU ,

    , . K

    LSM. A

    LSM

    .

    ID , LSM

    . S ,

    . I

    .

    S

    . D

    (: ) .

    D

    , .

    AS

    . S

    .

    Akuntabilitasadalah kewajiban moral atau hukum, dari individu, grup, maupun

    organisasi untuk menjelaskan penggunaan dari dana, peralatan atau

    kewenangan dari pihak ketiga.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    21/112

    M C H

    J 2008 11

    E K

    T LSM. T

    .

    D AS

    . D

    .

    KS ,

    .

    KM

    ,

    .

    IS ,

    . T

    . S

    .

    P .

    Tip: Menggunakan 7 prinsip sebagai catatan dalam membantu

    mengidentifikasi kekuatan dan kelemahan relative dalam organisasi anda.

    Untuk membantu dalam mengingat, 7 prinsip dapat disingkat dengan

    CATVISA (Consistensy/Konsistensi, Accountability/Akuntabilitas,Transparency/Transparansi, Viability/Kemapanan, Integrity/Integritas,

    Stewardship/Pengawasan, Accounting Standards/Standard Akunting)

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    22/112

    M C H

    J 200812

    G 1.5: K

    P . K

    .

    S ,

    ;

    .

    K

    A , ,

    .

    K

    (

    2 ):

    P

    . D

    . P

    .

    A: P , , ,

    , , , .

    Disain

    Sistem PengawasanKeuangan

    Data

    Akunting

    Pengawasan

    Internal

    Perencanaan

    Keuangan

    3

    1

    3

    2

    Kontrol

    Keuangan

    Pemegang

    Modal yg

    gembira

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    23/112

    M C H

    J 2008 13

    S , , ,

    . K

    .

    A: K, S , , , B A,

    , ...

    S ,

    .

    A: , , ,

    , , ,

    , ..

    P

    . P

    ,

    .

    A: L E, ,

    , , , , ..

    D

    ?

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    24/112

    M C H

    J 200814

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    25/112

    M C H

    J 2008 15

    C

    B :

    M LSM

    .

    M

    M B A P B P

    .

    M

    M .

    D

    R/ . LSM

    .

    K :

    S

    S B A P B

    P

    P .

    R

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    26/112

    M C H

    J 200816

    D

    .

    A K . A S

    .

    A K

    A

    . A

    ,

    .

    C

    ( ).

    ,

    ; ; ;

    .

    S

    . H

    ( )

    .

    A

    A

    . L

    .

    L 3

    /

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    27/112

    M C H

    J 2008 17

    A K . A

    A K: A :

    C M

    M M

    /

    M

    M

    M P

    M M

    ?

    S LSM . K

    LSM .

    ; , , (: , , ).

    ( ) .

    K

    B ?

    ?

    , , ?

    S :

    M ;

    P ;

    K ;

    R L ;

    P

    P

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    28/112

    M C H

    J 200818

    B A

    B

    . D LSM . LSM

    . D LSM

    , .

    U ,

    , A. A

    B A : P

    P, A ( ) K (

    )

    G 2.1: B A K

    K, , B A. K

    .

    B A . B

    , . C B A

    L 1.

    P A

    A,P, P K.

    Bagan Akun Kontrolinternal

    Catatan

    Akuntansi

    Pengawasan

    Keuangan

    Perencanaan

    Keuangan

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    29/112

    M C H

    J 2008 19

    N

    . M (

    )

    .

    B

    P

    . D

    . H

    ,

    .

    D B ( K P B P). B

    ,

    . T

    .

    S M : K (,

    ), M B. D

    M :

    P F P K.

    S L A1.

    G 2.2: D B

    Daftar Biaya

    Dep.

    Ban unan 02

    Daftar BiayaKoordinasi

    01

    Daftar Biaya

    Dep. Metalwork

    03

    Daftar Biaya

    Proyek

    Furnitur 03-01

    Daftar Biaya

    ProyekKendaraan 03

    -01

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    30/112

    M C H

    J 200820

    T

    . N

    . C

    ( G 2.2 B M)

    B ?

    D , ,

    ,

    H

    ,

    .

    B

    S ,

    .

    B . C

    , .

    B . C,

    , CEO. B

    / .

    K

    , . S

    . A ,

    . H

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    31/112

    M C H

    J 2008 21

    B K

    D B A M L A1 A1,

    :

    ; . K .

    K

    B

    K

    K

    ()

    1. H K

    2. H D. M

    3. H V S P F

    4. B

    5. B D

    6. P D. B

    7. B K

    8. B D B

    9. B D.M

    10. P D. M

    11. B DM

    12. T

    13. B DB

    14. P M

    15. D

    A K?

    S

    . S

    P K. P

    P K P K K. P

    .

    A K?S :

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    32/112

    M C H

    J 200822

    R

    K B A B

    A ( )

    P

    P

    P B

    R

    M

    H

    P

    B

    K

    P :

    F

    S O

    JD K

    H . H

    P ,

    P , ,

    P M

    F

    F

    L 19

    . F

    .

    F :

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    33/112

    M C H

    J 2008 23

    I ;

    S ;

    I

    A :

    .

    S :

    / :

    . B

    :

    V

    P O / P P

    K B P U S

    P A

    D P K

    R B

    V

    P

    F

    K

    M

    . O :

    , J

    P

    ,

    S

    . D

    . LL 17 .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    34/112

    M C H

    J 200824

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    35/112

    M C H

    J 2008 25

    A B

    G . P C

    B :

    M

    .

    M .

    M .

    M

    K

    P

    . P

    . P

    .

    P . A

    . S

    .

    3

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    36/112

    M C H

    J 200826

    T

    BATA

    SAKTU

    LSM . B

    P S. D

    ( P P G 3.1), V M

    .

    S

    .

    G 3.1:

    V

    M

    S

    S

    A

    R K

    V NGO

    . S

    PBB P D

    K LSM .

    P .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    37/112

    M C H

    J 2008 27

    T

    . T

    . T

    SMART , , , (, ,

    , )

    S . S

    .

    K

    S

    . R (

    )

    . R .

    S

    . D

    .

    T

    . P

    . L

    ....P, P, P.

    A A B?

    S :

    A

    . A

    .

    Sebuah anggaran belanja menggambarkan sejumlah uangyangdirencanakan

    organisasi dalam mencapaitujuan dalamjangka waktutertentu.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    38/112

    M C H

    J 200828

    DA . A

    LSM .

    K .

    . T

    .

    E

    A . R :

    A ?

    A B?

    A .

    D K

    .

    CE .

    .

    .

    .

    .

    LSM

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    39/112

    M C H

    J 2008 29

    A

    S

    B P P

    B M

    P

    B

    B

    ( )

    ( L 11). B

    ,

    .

    B

    B

    A T . K

    ,

    . C :

    K

    P

    P

    K B

    P

    I . B

    . D

    . H

    .

    A D

    P ( )

    & . P

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    40/112

    M C H

    J 200830

    A

    ,

    . L L 13

    P

    ,

    . H

    :

    M ;

    M ;

    M ;

    M .

    P

    .

    B

    U ,

    . H

    E.

    S

    .

    H .

    B .

    B , , ,

    B , ,

    B , AGM, ,

    B ,

    S

    : /

    , . B

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    41/112

    M C H

    J 2008 31

    B

    B

    . S

    , : , .

    G 3.2 M. P

    . A

    . A

    M B.

    S ,

    .

    G 3.2: A

    A B

    A

    .

    B

    D , ,

    . P

    . O

    .

    Anggaran belanja Utama

    Milestone

    Anggaran belanja

    Dep. Bangunan

    Anggaran belanja

    Dep. Metalwork

    Anggaran belanja

    Dep. Koordinasi

    Anggaran belanja

    Proyek Furnitur

    Anggaran belanja

    Proyek kendaraan

    Tip: Ketika anda menyusun perkiraan arus kas, anda tidak perlu untuk

    mencantumkan transaksi-transaksi non kas seperti beban depresiasi dan

    donasi yang bukan berupa uang.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    42/112

    M C H

    J 200832

    K

    .

    ( B)

    A 0.

    P

    . P

    .

    P

    LSM . P

    . N .

    A B B A?

    K

    .

    G 3.3: A B . B A

    T

    A

    K

    A B

    B A

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    43/112

    M C H

    J 2008 33

    A

    .

    P

    . B

    .

    A B

    TIPE UTAMA DARIANGGARAN BELANJA

    T (

    )

    T

    , , ,

    .

    T

    .

    STATUS ANGGARAN

    BELANJA

    A

    .

    DA

    A

    PENDEKATAN DALAM

    MEMEMBUAT

    SEBUAH ANGGARAN

    BELANJA

    M

    .

    ()

    M

    .

    B A

    .

    TINGKAT DETIL DARI

    ANGGARAN BELANJA

    A

    .

    G

    B

    .

    R

    .

    PERIODE AKTU

    R

    .

    R

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    44/112

    M C H

    J 200834

    ANGGARAN BELANJA

    KHUSUS

    R

    .

    F

    ()

    R

    .

    G

    A

    ,

    ( )

    B

    A

    ( 12 ). A

    .

    A BU ,

    , . P

    :

    A ?

    K ?

    S ?

    A ? D ?

    A ?

    A

    ( )

    .

    P , .

    A

    . H

    ,

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    45/112

    M C H

    J 2008 35

    B A B

    J

    K ,

    ( )

    . K

    .

    C: R

    P J R

    $10,000 .I

    $10,000.

    R ,

    . I :

    : U

    K: N , , ,

    .

    : U , , .$

    P 1.50 2 75

    M 3.50 $3.00 , 50

    T 3.00

    TOTAL 8.00

    B , I R $8.00

    $10.00 R.

    K .

    S R R . R

    S , R $3.00

    $4,00.

    H R

    . U

    R

    . T R .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    46/112

    M C H

    J 200836

    K A (B H)K

    B A. H

    . J

    .

    S L

    P A B ,

    . L

    .

    BP .

    ,

    . ,

    .

    S

    . D

    . 3.1 .

    L L

    K A B 12

    .

    K

    C

    . P

    . C

    : ,

    , . S

    (

    ) .

    B

    A LSM

    . B :

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    47/112

    M C H

    J 2008 37

    B (:

    , , )

    B (: , )

    B ( , )

    B

    P ( )

    B (: , AGM)

    B

    K: A ?

    S

    o M o P o P , o K

    S

    o T

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    48/112

    M C H

    J 200838

    K A B

    3.1 . T

    4 20 2 .

    3.1

    A B C D E F G D E F

    R. D SJ

    SJ

    S

    B $T B $

    1 B

    1.1S

    H 4 1 25.00 100.00

    1.2 B T H 4 2 100.00 800.00

    1.3 A T M 5 2 50.00 500.00

    1.4 M & I/

    22 4 5.00 440.00

    1.5 B I/

    22 1 5.00 110.00

    1.6M/

    P 20 1 3.00 60.00

    S 2010.00

    K ( )

    C K C 3.2

    3.2 K K A B

    A R.

    R

    . A

    , .

    M

    1.

    B D

    G . C

    .

    C S

    A . S

    . S 1.3

    . L

    .

    D J

    M .

    C 1.4

    2 (20 2 ).

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    49/112

    M C H

    J 2008 39

    E J

    H . C: 1.4

    22

    4 . D 1.3

    2 . S 1.1

    .

    F S O C?D 1.4 $ 5,00

    G T T

    . K 22

    4 $5.00 $440.00 22 4 5

    H CK

    .

    I K K (:

    B A)

    J K P

    S

    .

    K

    T

    .

    3.3

    I A B C

    B

    H, & B

    P J

    P H,

    T/ ( ) H, ,

    B S, ,

    B

    B & K,

    A K B

    P K K,

    B P

    B B/ P,

    B K, ,

    A

    B , B

    A B .

    T B

    K B ( , ,

    )

    L B B B

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    50/112

    M C H

    J 200840

    P B

    P B

    B

    B

    S H,

    B J ,

    B / B

    M P,

    B ( ,

    )

    H

    C/ K, ,

    I ( , , , ,

    )

    P,

    P (: , ,

    , .) P, ,

    A M

    M O,

    B I

    P

    . B LSM.

    L

    .

    A :

    M (: ) ;

    M

    D M.

    D ;

    . B

    D K.

    M

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    51/112

    M C H

    J 2008 41

    G 3.4:

    B

    K

    . K,

    M

    .

    D / ,

    T . P . B

    T

    P .T .

    S .

    Daftar Biaya

    Dep. Bangunan

    02

    Daftar biaya

    Koordinasi

    01

    Daftar Biaya Dep.

    Metalwork

    03

    Daftar Biaya

    Proyek Furnitur

    03-01

    Daftar Biaya

    Proyek Kendaraan

    03-02

    Pendapatanbebas

    Pendapatan

    terikatproyek

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    52/112

    M C H

    J 200842

    B

    B A

    J B A . S T

    LSM :

    B & P P K A K T P B ..

    P

    . T

    .

    M

    D.

    :

    M

    G .

    G

    . G

    .

    C :

    P 1.

    A D .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    53/112

    M C H

    J 2008 43

    D ( )

    K ( )

    D D

    B

    B

    B

    K

    $ $ $ $ $ $ $

    A. 38,100 38,100 9,000 0 13,200 31,200 6,900

    71,00 71,000 18,000 9,000 26,000 71,000 0

    51,00 51,00 11,000 2,000 6,500 30,500 20,500

    111,200 111,200 52,000 10,000 0 114,000 (2,800)

    A 271,300 90,000 90,000 45,700 246,700 246,700 24,600

    D 3.2 $2,800

    P ( )

    A P ( ). D M

    $2,800

    .

    N P .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    54/112

    M C H

    J 200844

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    55/112

    M C H

    J 2008 45

    B :

    M LSM

    M

    M .

    M

    M L .

    A?

    C :

    I

    S

    , :

    R P P .

    CHAPTER

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    56/112

    M C H

    J 200846

    H , .

    A/A K

    K

    LSM

    ,

    .

    S

    .

    D

    ( ),

    NGO. D

    .

    M

    . C

    .

    A :

    A

    A

    K ,

    () :

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    57/112

    M C H

    J 2008 47

    .

    P ,

    .

    A K

    J

    . F :

    T B B B K .

    S

    S .

    S .

    K L P

    P . L

    . L 7 L

    P P.

    A A

    P /

    2 : . D . S

    .

    P B B , ;

    .

    D , , ,

    / .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    58/112

    M C H

    J 200848

    S ()

    S

    C A P P

    ; N

    .

    KEUANGAN TUNAI PERTUMBUHAN

    S L P P

    T T H K K

    T P P P P

    B U A B B ( K) B B N

    T K P P

    T T

    A K T

    H LL P

    P

    L P

    P N

    H

    B LSM . M

    ,

    , ( )

    . H

    ( ),

    .

    C .

    T

    .

    , . P

    N.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    59/112

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    60/112

    M C H

    J 200850

    P P L ( )

    C P B

    B A

    S :

    B ( )

    B C

    U , ,

    :

    B B U/N

    B /

    B U

    R A

    B K M

    D

    S

    . S ,

    .

    P / . S

    .

    F/

    . F

    ,

    , , .

    K?

    B?

    A?

    S?

    M?

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    61/112

    M C H

    J 2008 51

    D B B

    B B B K B A K

    (: ). B

    . L L 3 4 B B.

    D B B

    ( G 4.1 ). J

    .

    M

    . K :

    , , , , , , . S .

    K A B B . K

    B A

    . K

    .

    G 4.1: B B

    HALAMAN KIRI HALAMAN KANAN

    P B P B

    1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9

    B

    B B ( )

    . H . T

    .

    H

    . J

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    62/112

    M C H

    J 200852

    D

    :

    U

    C .

    B

    K .

    L 6 L 19

    .

    B

    C C B B. K

    ,

    . C B C

    L 5.

    B C ( ) . B

    C P /

    ( )

    B C

    ()

    , , .

    A

    S ( )

    S ( )

    D () , ,

    $50 ,

    ()

    ()

    C:

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    63/112

    M C H

    J 2008 53

    K : $34.60

    U : $15.40

    TOTAL P (): $50.00

    C / : $34.60

    K

    , / .

    S ,

    B B. L

    L 5 B B L 4. L

    13583 12/01.

    ( )

    A . J

    ,

    B B P P C. K

    /

    / . J

    . S !

    O B B,

    .

    B B

    B (B B, B

    K K, B P P). B

    .

    B B U N

    , , . I

    . B B

    / N S

    ( ), .

    B

    E : B B P B ( )

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    64/112

    M C H

    J 200854

    B B P

    B B M

    J B H

    S B B B P C B

    . S B B U

    ; .

    J B H

    . B

    ( ), .

    J , , . S

    / .

    S ,

    D S

    K

    C

    P

    . A ,

    . P .

    O B U

    . B

    . B

    .

    A ?

    N S/ T B ( TB)

    . N

    )

    P

    B B N

    S. A ,

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    65/112

    M C H

    J 2008 55

    G 4.2 N

    ,

    .

    G 4.2: B

    G 4.3 N S

    L K, .

    Dokumen

    pendukung

    Kwitansi

    Petty Cash

    Kwitansi uang yangditerima atau dibayar

    Slip bank &

    catatan bank

    Voucher

    Pembayaran

    Faktur

    Journal

    Vouchers

    BukuPetty

    Cash

    Buku

    Bank/kas

    Buku Besar

    lain atau Buku

    harian

    Buku Besar

    Umum

    NERACA

    SALDO

    Pembukuan asli

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    66/112

    M C H

    J 200856

    G 4.3: D K

    K

    L . L

    . L , .

    L L P P.

    L ( L 7)

    .

    D LSM :

    L P P

    N

    K . D P

    K L .

    A

    D , L L

    R L P P ( L 8).

    K N S ( )

    ; P & P / .

    Neraca Saldo

    Saldo Debit dalam

    akun

    Saldo Kredit dalam

    akun

    Pengeluaran Pendapatan

    Pendapatan & Pengeluaran

    Aset Kewajiban

    Neraca

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    67/112

    M C H

    J 2008 57

    S :

    S ;

    S ;

    S

    P ,

    . P

    ;

    K N D A.

    P N

    L P P.

    T N / . J

    , ,

    . L 9

    K

    N . B

    & . N A

    H , A K

    A.

    Neraca adalah daftar aset dan hutangpada saat tertentu

    dan menggambarkan kondisi keuangan dari sebuah

    organisasi.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    68/112

    M C H

    J 200858

    A / A

    A T , ,

    / . A

    N

    ( )

    A

    A , . A

    12 .

    K

    K ,

    12

    K 12 ( LSM )

    D A

    D D C

    N. D

    /

    . D A

    LSM

    .

    I L .

    U ,

    .

    / C

    M / / ,

    .

    M

    .

    T N ,

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    69/112

    M C H

    J 2008 59

    K

    K D

    A A A

    A ACA A

    - D

    - U

    - N

    -

    D

    - N T

    ABA AA H

    - A H

    - D ,

    .ABA A K D U

    - C U , . M

    ,

    D .

    - J

    .

    A D?

    P , ,

    . D .

    D

    .

    J /

    . K ,

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    70/112

    M C H

    J 200860

    A ,

    G L S

    M.

    D G

    . C, $1,000

    4 $250 4 .

    P 4

    . P ,

    .

    .

    C

    S $10,000. D

    4 , 25% . T

    (

    )

    J

    D B

    T 1 $10,000 25% = $2,500 $7,500T 2 $7,500 25% = $1,875 $5,625

    T 3 $5,625 25% = $1,406 $4,219

    T 4 $4,219 25% = $1,055 $3,164

    P ,

    . P 4 . D

    , $3.164. M

    .

    C A B

    D

    B .

    P ,

    ( ).

    K

    , :

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    71/112

    M C H

    J 2008 61

    J

    J

    B

    B J

    J /

    K , : ,

    T ;

    .

    S , ,

    ; ,

    .

    M ,

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    72/112

    M C H

    J 200862

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    73/112

    M C H

    J 2008 63

    K

    A

    B :

    M , , .

    M

    M

    M

    M .

    K?

    S

    . S

    ,

    .

    A ,

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    74/112

    M C H

    J 200864

    L

    . N ,

    LSM

    .

    A

    LSM

    .

    5.1

    .

    5.1: ?

    ?

    U

    .

    U

    . U

    .

    K

    M

    LSM

    .

    D KU

    LSM.

    M

    . S

    D

    M LSM

    U

    .

    U LSM

    .

    Laporan keuangan harus tepat waktu, akurat, dan relevan

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    75/112

    M C H

    J 2008 65

    D

    . H

    5.2 .

    5.2:

    A

    I

    L L

    A B

    L A K

    L

    E

    L

    (

    )

    L

    P K A

    L

    D ,

    L M .

    P , L T ( L S L P &

    P) . D LSM

    .

    K L S L P P. L

    :

    D ;

    D ;

    B ;

    A

    L 6

    . K

    ()

    . K :

    M ;

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    76/112

    M C H

    J 200866

    M ;

    M ;

    M

    J LSM

    . N

    ,

    . D

    .

    S

    . D

    .

    K L S L P & P

    :

    A : B

    ?

    A .

    A

    A

    ,

    . D

    . A

    A K

    A R K

    . A ,

    . R

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    77/112

    M C H

    J 2008 67

    A ,

    .

    P ,

    . A

    :

    K ?

    E ?

    E ?

    A L P P

    (

    100). H

    .

    S . . H

    . ( )

    P

    . 100.

    J

    .

    T

    .

    S A

    P P

    N.

    K (

    ) (

    )

    J 365

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    78/112

    M C H

    J 200868

    R C : D

    ? T /

    ( , )

    K/H L ( ). R

    1:1. R 1:1

    .

    R L : D 12 ? R

    / /

    /

    ( ).

    H 2:1 . P ,

    N .

    A

    1. K

    D %

    TOTAL PENDAPATAN DARI DONOR 100

    TOTAL PENDAPATAN

    2. P

    D %

    PENGELUARAN 100

    TOTAL PENDAPATAN

    3. R

    D

    SIMPANAN DANA UMUM* 52 OR 365

    TOTAL PENDAPATAN

    *

    . S

    A L B.

    4. TA L

    D :

    AKTIVA LANCAR PEMBAARAN DI MUKA

    KEAJIBAN SAAT INI

    H 0,8

    1,2 : 1. H 1 : 1

    5. R :

    D :

    AKTIVA LANCAR

    KEAJIBAN SAAT INI

    * H 2:1

    12

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    79/112

    M C H

    J 2008 69

    M

    .

    I 3 .

    K

    ,

    .

    A : L P A

    B L H K A L K M

    G 5.1 .

    G 5.1 : D A

    Anggaran

    Belanja

    Proyek

    Anggaran

    Belanja

    utamaPerencanaa

    n Kegiatan

    Perkiraan

    Aliran Dana

    Laporan

    pengawasan

    anggaran

    belanja

    Laporan aliran

    dana

    Catatan

    akuntansi

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    80/112

    M C H

    J 200870

    A . L A

    . P

    . L 14.

    D . S

    . K

    ,

    .

    M R . D R .

    A

    I P P

    S

    D

    T

    D?

    P 1.50 0.75 0.75

    M 3.50 3.00 0.50

    T 3.00 4.00 (1.00)

    A 8.00 7.75 0.25

    K R

    . D $1.00 ,

    R

    R .

    A

    D /

    ,

    . V

    () ( ).

    D :

    - J ,

    - J ( LSM)

    T :

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    81/112

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    82/112

    M C H

    J 200872

    L . S

    .

    M

    . D

    ,

    .

    S

    ,

    D.

    L

    D

    L ,

    . :

    ; ; ;

    A B A D

    . H

    ,

    . S

    ;

    ;

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    83/112

    M C H

    J 2008 73

    0

    5

    10

    15

    20

    25

    30

    35

    40

    45

    50

    DFID Smile Trust V.Society Training Fees Other

    Budget

    Actual

    F A

    B

    ( G 5.2) . F

    .

    G 5.2:

    T

    . J

    .

    ,

    L

    . L

    .

    A 4 :

    Sumber

    pendapatan

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    84/112

    M C H

    J 200874

    B ? S

    ? K 10% .

    A /? A ? C, ( )

    ,

    ( ). J

    LSM.

    A ( ) ? A

    ? C, ,

    /,

    .

    A ?

    B :

    /

    - O

    - M

    - M

    - M

    - M

    - M .

    - M

    B

    .

    Kadang-kadang angka-angka dalam laporan kelihatan tidak benar/ tidak

    meyakinkan. Dalam hal ini anda harus mempercayai insting anda dan

    melakukan tindak lanjut.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    85/112

    M C H

    J 2008 75

    B:

    - M

    - M ( )

    M

    B LSM

    :

    M . H .

    K

    A .

    P

    . D

    . S

    .

    D

    D .

    S

    S .

    A ,

    , .

    D

    . L L P L 17.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    86/112

    M C H

    J 200876

    L

    . K ,

    / ,

    .

    K ,

    ( )

    P

    L

    M

    M

    M ( )

    M

    M

    M , (),

    M

    .

    B

    P

    .

    A

    A

    . R

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    87/112

    M C H

    J 2008 77

    S

    , .

    P D B

    S

    . S

    :

    , , , 3 .

    B ; .

    B , .

    I .

    K / ()

    , .

    A A K

    B

    .

    K .

    A .

    P LSM

    . H

    . B

    , . L

    L 15 .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    88/112

    M C H

    J 200878

    A

    .

    A

    . F D B .

    :

    D ( ) D . T S .

    A

    LSM;

    .

    B

    K LSM . T

    : LSM

    , , .

    U LSM, , , LSM.

    M

    :

    M LSM

    M .

    M .

    M

    M LSM.

    M

    . T

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    89/112

    M C H

    J 2008 79

    B

    :

    M

    M ,

    U

    C? M

    ...

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    90/112

    M C H

    J 200880

    20

    B 20 :

    K

    1. K ?2. A ?

    3. A ( U B A B) ( )?

    4. B ? ( ) B ?

    & ( )

    5. A ? ( / )6. A

    ?

    7. A ? A ?

    8. B ? (H )

    A B

    9. A ? (10%)10.A ?11.A ? J , ?12.T :

    ?

    13.A ?

    14.A ? A ?

    15.A ?

    16.A ? A ? J ?

    A D

    17.A 6 ?

    18.A / ?

    19.A ?

    20.A ?

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    91/112

    M C H

    J 2008 81

    A A

    .

    B :

    M

    M .

    M

    M

    M

    .

    I

    D LSM

    . M ,

    ,

    .

    K

    ,

    ,

    A :

    P

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    92/112

    M C H

    J 200882

    P

    R

    K

    K

    D CEO .

    D

    .

    K, CEO

    .

    D

    S

    . A

    ;

    ,

    . L 2

    D P O :

    M //

    M

    A

    M //

    M

    A

    M //

    M

    D P O

    .

    D

    . P

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    93/112

    M C H

    J 2008 83

    A

    A

    .

    .

    .H

    .

    .

    S .

    S

    , , .

    U

    .

    S , , ,

    ,

    . S

    .

    O /

    .

    B

    P .

    . P .

    P :

    M , ;

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    94/112

    M C H

    J 200884

    M

    ( ),

    ( ) ( , );

    M 2 $100;

    M / ,

    T

    /

    . H

    . N

    .

    S

    .

    K (CEO P K

    B )

    /,

    , .

    R

    . C

    :

    B B

    B P C

    C K B T/I G G

    Jangan pernah meminta penanda tangan untuk menandatangani cek

    kosong karena hal ini bertolak belakang dengan tujuan mengapa lebih darisatu tanda tangan dibutuhkan.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    95/112

    M C H

    J 2008 85

    A ,

    . S ,

    B.

    B B

    B

    . T

    . T

    B B ,

    H

    .

    B

    P . J

    /

    . J ,

    . K .

    C

    C

    (

    )

    D L K P B T. L

    ,

    . L

    ,

    .

    P (

    ) (

    T)

    N , T

    . ( )

    P ?

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    96/112

    M C H

    J 200886

    C N

    $

    N

    $

    N 1 200 3,000.00 6,000.00

    T: N 1 J / 31 M. 200 800.00 1,600.00

    P: N 1 1,300.00 2,600.00

    NILAI PERSEDIAAN BARANG ANG DIHARAPKAN 2,500.00 5,000.00

    NILAI PERSEDIAAN BARANG AKTUAL 2,450.00 4,900.00

    D (50.00) (100.00)

    P :

    ) K . H

    .

    ) N : .

    ) P B

    ) .P B

    A

    . H

    .

    B

    C

    . C

    . K

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    97/112

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    98/112

    M C H

    J 200888

    5.

    U ,

    2 . K

    .

    6.

    K

    . H P O

    .

    7.

    P

    . J , / . K

    . S

    K F

    K

    M , ,

    , . B

    . N, B

    .

    ACEO

    ,

    . A ,

    P

    P ,

    P K

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    99/112

    M C H

    J 2008 89

    A

    A , , ,

    . D

    .

    U D A, K K

    K

    D A

    D . T

    . D

    :

    K

    D

    B

    C

    N

    D /

    M ,

    L

    . D

    3

    . L 19 D A.

    K

    U ,

    . U

    .

    P

    .

    K

    S .

    K :

    D

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    100/112

    M C H

    J 200890

    A

    P,

    P

    P

    A

    K

    P

    B

    S KM . (C L 19). A

    1

    . C

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    101/112

    M C H

    J 2008 91

    C

    K T H V

    26 D 1999

    26 D 1999

    H : $20,000

    / : 5 ,

    : S 6.000 3

    K

    D 1 J 31 D 2000:

    K 31/12/00

    D K 01/01/00

    T KM 1

    20,601

    (201)

    20,400

    1. D$

    H = $20,000

    M/ = 5

    B = $20,000 / 54000

    2. K

    1 5,500

    3. B

    T : , , , , 900

    4. A

    A, 1 3,300

    A BIAA JAA KEDAAA13,700

    $0.67

    K: ,

    T H V 0,67 .

    Perhitungan biaya per KmBiaya total 1 tahun = $13,700

    Total Km 20,400 km

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    102/112

    M C H

    J 200892

    B

    A ,

    . P .

    ; ;

    ()

    .

    : ;

    ; . P

    :

    ; ;

    .

    D . B

    :

    . G 6.1

    G 6.1 E

    Penarikan dana

    Tujuan

    LSM tidaktercapai

    Kredibilitas LSM

    dipertanyakan

    Kerja Ekstra

    bagi manajer

    Moral kerja staf

    tergangguPenundaan

    kegiatan

    Penerima bantuan

    terabaikan

    Kelangsungan

    LSM

    dipertanyakan

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    103/112

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    104/112

    M C H

    J 200894

    D

    J

    . H

    . K:

    O . R ,

    , . M

    .

    P .

    P .

    B

    KEJAKA

    L

    S ,

    A

    T

    T

    JAGA

    M

    L

    M

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    105/112

    M C H

    J 2008 95

    A

    B :

    M

    M

    M

    M

    A A?

    A ,

    .

    A :

    A

    A

    S ,

    . A

    , : .

    A ;

    . A

    .

    CHAPTER

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    106/112

    M C H

    J 200896

    ?

    A LSM

    ; LSM. D ,

    .

    A I

    A . A

    D . L

    . A

    .

    A

    , :

    P ;

    P ;

    M .

    A ,

    . L

    ,

    .

    3 E :

    E

    E

    E

    A E

    A

    . B (

    ). A

    ( ).

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    107/112

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    108/112

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    109/112

    M C H

    J 2008 99

    A

    K,

    . M

    . T

    .

    A

    . K

    .

    A D A?

    S

    . J

    . A

    /

    , .

    P

    . H

    . D L/

    :

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    110/112

    M C H

    J 2008100

    D A

    K

    /CK

    A. L

    B B P C

    D

    D

    P ,

    B U

    B B U

    B. R

    N S /

    L R B

    L

    D P B

    C. D

    D K ( )

    D D ( )

    D H

    D H

    D A

    D. I :

    S ( )

    K O

    D

    M

    P

    :

    U S M, ACA, A A, U

    .

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    111/112

    M C H

    J 2008 101

    A K:

    1. . A C. T L A J. F/M 2005

    2. . C. INTRAC 20003. B A , C, J. O, 2003.4. B A C . N., E, O, 1996.5. A C

    . K S. D S C 2002.

    6. .H B. NCVO 1999.7. A C. D . ICSA P/P H

    E 1998.

    K :

    8. A . A F. E/INTRAC, 2000

    9. C. A P. D S C 2002.

    10. A ? . S G J T. NCVO 1997.

    11. . E M N. D S C

    1994.

    12. A . . IRED P 1996.

    13. : A . JB. INTRAC 1996.

    :

    14. A . MH. P P G 1999.

  • 5/26/2018 Mango Handbook Manajemen Keuangan LSM

    112/112

    M C H

    J 2008102

    15. B .A L. D S C 2001.

    16. C C . A L. D S 2002.

    D

    17. A & C . M N. D

    S C, 2003.

    18. B A .M N M E. D S C 2002.

    19. , . (CD ). O L S/ 1998.

    20.A B: A . T C. L V S C 1998.

    21. T P E C PO B 3, N M,H P SK22 4QP, UK. (D ://...).

    22. C . ( CD ). A B F M. F/IDRC. 2000.