kasusastraan bali ... s.2

36
SMK MEMAHAMI KARYA SASTRA BALI GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Upload: imade-juliadi-supadi

Post on 22-Jun-2015

17.088 views

Category:

Education


33 download

DESCRIPTION

KASUSASTRAN BALI, INI DIKUTIP DARI BEBERAPA BUKU DAN POWER POIN.

TRANSCRIPT

Page 1: Kasusastraan bali ... s.2

SMK

MEMAHAMI KARYA SASTRA

BALI

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 2: Kasusastraan bali ... s.2

TUJUAN PBM

Melalui menyimak bentuk-bentuk karya sastra Bali siswa diharapkan

• Mampu menguraikan periodisasi kesusastraan Bali.

• Dapat membuat iktisar atau ringkasan tentang kesusastraan bali.

• Mampu menjawab pertayaaaan berkaitan dengan periodisasi kesusastraan Bali.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 3: Kasusastraan bali ... s.2

SUKSMAN KASUSASTRAN

Kasusastraan makawit saking basa sansekerta inggih punika sastra. Polih penganter “ka” miwah pengiring “an” dados kasusastraan. Sastra mateges Sas sane mearti nyukat-nyikut wiadin ngukur (mengukur), tra artinne piranti (serana/alat). Sastra inggih punika aksara piranti ngajahin tatwa utawi kaweruhan (ilmu). Susastra teges-ipun daging sesuratan sane becik /utama. Kasusastran dados artin ipun palaning reriptayan Sang Kawiswara malarapan antuk pawisik (ilham/wahyu) sane kaiket (dikarang) basa utawi aksara sane lengut.Kalengutannyane punika marupa:

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 4: Kasusastraan bali ... s.2

• gancaran/kakawian sane nenten kaiket utawi ketah kabaos prosa,

• Tembang (kakawian sane kaiket uer-uger utai ketah kabaos puisi,

• Palawakia kekawian sane kaiket uger-uger sesuratan, sakemaon rikalaning ngwacen patut katembangang, puniki ketah kabaos prosa liris.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 5: Kasusastraan bali ... s.2

Kesusastraan Bali inggih punika saluiring karya sastra sane nyaritayang paindikan pasimakrama (masyarakat) ring Bali sane katuturang nganggen basa. Kasusastraan Bali kapalih dados kalih inggih punika:•Kasusastraan Bali Purwa •Kasusastraan Bali Anyar

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 6: Kasusastraan bali ... s.2

KASUSASTRAAN BALI PURWAKasusastraan Bali purwa inggih punika saluiring karya sastra sane nyaritayang paindikan pasimakrama ring Bali sane durung keni pangaruh asing sane katuturang ngangge basa. Kasusastraan Bali purwa puniki kapalih malih dados kalih, inggih punika :• Kasusatraan Gantian (lisan) satua, cacimpedan, wawangsalan, miwah sane lianan (msl).•Kasusastraan Sasuratan (tulis) weda, babad, wariga, msl. Wenten taler sane mamalih wangun kasusastraan Bali purwa dados kalih :Kasusastraan gancaran (bebas) satua, cacimpedan, msl.Kasusastraan tembang (terikat) kidung, kakawin, msl.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 7: Kasusastraan bali ... s.2

7

1. Gancaran (prosa)Wenten makeh soroh gancaran ring kasusastraan Bali purwa

sakadi ring sor puniki :a. Satua, conto : satua Pan Belog, Pan Balang Tamak, I Siap Selem.b. Babad, conto : babad Dalem, Blahbatuh, msl.c. Mitos, conto : Dewi Sri, Dalem Belingkah, msl.d. Legenda, conto : Pura Pulaki, Tirta Empul, msl.e. Prasasti, conto : prasasti Bebetin, Belanjong, msl.f. Epos, conto : Mahabharata, msl.g. Tantri, conto : Ni Diah Tantri, msl.h. Pralambang (Basita Paribasa), kapalih dados 16.

(1) sesonggan, (2) sesenggakan, (3) sesawangan, (4) papindan, (5) sesemon, (6) sloka, (7) sesimbing, (8) wewangsalan, (9) peparikan, (10) cecangkitan, (11) raos ngémpélin, (12) cecimpedan, (13) cecangkriman, (14) bebladbadan, (15) sesapan, lan (16) tetingkesan.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 8: Kasusastraan bali ... s.2

SESONGGAN

• Sesonggan, inggih punika sering kanggén nyindir, sakéwanten wangun sesonggan wénten sané kamedalang jangkep, madaging katerangannyané. Taler, wénten sané nénten jangkep, santukan katerangannyané sampun kauningin.

Conto:• kudiang nekepin andus• abias pasih

Page 9: Kasusastraan bali ... s.2

Sesenggakan, Wangun lengkara sesenggakan setata kariinin

antuk kruna buka, taler nganggén wangun sampiran tur kalanturang antuk wangun katerangannyané sané kaanggén paimbangan, ping untat wau suksmannyané. Ring asapunapiné, yéning gumanti suksmannyané sampun sinah pisan, nénten malih madaging suksmannyané.

conto : buka batun buluane nglintik tuah abesik, suksmanipun kaucapang sakadi anake sane nenten madue nyama wiadin timpal, wantah ipun padidiana.

9

Page 10: Kasusastraan bali ... s.2

SESAWANGAN

• Sesawangan, dagingnyané indik pangrumrum, mawinan wangunnyané masaih pisan ring papindan, taler akidiké mirip sakadi sesemon, sakéwanten yéning wangun sesawangan nganggén cihna buka, luir, kadi, alah, péndah kadi, waluya kadi.

• Conto:• muané buka bulan nadarin• susuné luir nyuh gadingé kembar

Page 11: Kasusastraan bali ... s.2

PAPINDAN• Wangun papindan masaih ring sesawangan, miwah

sesemon, sakéwanten papindan nganggén anusuara. Papindan, tegesipun: gegambaran buka, yéning imbangang pateh sakadi: mirib tekén........, upami: papindan kedis, tegesnyané: wangun gambaré mirib kedis. Mapinda sedih, tegesnyané mirip buka anaké sedih. Sané dados papindan kruna aran sané polih anusuara.

• Conto:• lambéné barak ngatirah• gegaéné mamukal

Page 12: Kasusastraan bali ... s.2

SESEMON• Sesemon pateh sakadi sesimbing, sakéwanten basa

pangwedarnyané alus nudut kayun. Makéh kaanggén malelemesan utawi pangrumrum anak istri, tur sering kasurat nganggé pupuh.

Conto:• Sané Lanang: “Béh, napi kadén melah pisan sekar

cempakané punika, yéning titiang polih ngalap tur nyumpangang ambat ya legan manah titiangé.”

• Sané Istri: “Napi gunané ngalap sekar kadi puniki, sané tan paguna, napi malih kasuén-suén pastika pacang layu.

Page 13: Kasusastraan bali ... s.2

SLOKA

• Wangun sloka, lengkarannyané nganggén kruna frasa buka slokané utawi kadi slokané.

• Conto:• buka slokané ajum-ajum puuh, pamuput ipun

pacang pocol• buka slokané genité bakat gasgas

Page 14: Kasusastraan bali ... s.2

Wewangsalan• , Wewangsalan kawangun antuk lengkara

kalih baris, lengkara sané riinan dados bantang/sampiran, lengkara sané pungkuran teges sujatinnyané, miwah nganggén purwakanti.

• conto : asep menyan majegau, nakep lengar aji kau.

• bedég majemuh bangsing di banjar, jegég buin lemuh langsing lanjar

14

Page 15: Kasusastraan bali ... s.2

Peparikan• , Peparikan masaih ring wewangsalan,

sakéwanten kawangun antuk petang baris,

• conto : be curik mabasa manis, bungkung pendok sedeng di tujuh, bajang cerik kenyungne manis, selat tembok makita nyujuh.

15

Page 16: Kasusastraan bali ... s.2

SESIMBING• Sesimbing pinaka ucapan pralambang sané banget pedes

ngawinang sang kasesimbingin jengah miwah sebet, santukan marasa ring kasesimbingin.

• Conto:• Kadang tan tinolihan, tegesnyané anak sané ngutamayang

padéwékan kémanten, nénten ngrunguang nyama utawi anak tiosan.

• Bé di pangoréngané baang ngeléb, tegesnyané, sakadi anak ngambil anak istri bajang, sampun kakeniang sakéwanten ipun lénga, kantos anak bajang punika malaib.

Page 17: Kasusastraan bali ... s.2

CECANGKITAN

• Cecangkitan kanggén ri kala magegonjakan, ring asapunapiné taler wénten kanggén nguluk-uluk timpal. Mungguing wangun cecangkitan nganggén lengkara sané ngintar.

• Conto:• Tain cicing déngdéng goréng jaen pisan.• Tegesnyané: yéning déngdéngé goréng janten

jaen, sakéwanten yéning tain cicingé goréng nénten dados.

Page 18: Kasusastraan bali ... s.2

RAOS NGEMPELIN• Raos ngémpélin wangun krunannyané démpét,

tegesnyané wénten krunannyané sané mateges kakalih utawi démpét.

• Conto:• Yan makohkohan apané sakit?; makohkohan,

tegesnyané cekéhan, miwah taler mateges ngohkoh tanah.

• Yan ngaé sekaa arja, tiang nyak ngaluhin; ngaluhin, tegesnya dadi galuh, taler mateges tusing nyak dadi apa-apa (ngoyong) utawi aluh.

Page 19: Kasusastraan bali ... s.2

CECIMPEDAN

• Cecimpedan wangunnyané kacihnayang antuk nganggén kruna pitakén apa ké?

• Conto:• apa ké anak cerik matapel?• apa ké anak ulung masuryak?• apa ké cekuk kajengitin?

Page 20: Kasusastraan bali ... s.2

CECANGKRIMAN

• Cecangkriman maka sujatinnyané pateh ring cecimpedan, sakéwanten mawangun pupuh, ketahnyané pupuh pucung. Conto:

• Berag landung, ngelah panak cerik liu, méméné slélégan, panakné jekjek enjekin, menék tuun, méméné gelut gisiang.

• Dratdat drutdut, bingah-binguh liwat inguh, nyumbil sisin pagehan, padidi sing dadi ngranjing, néné catur, nyamané suba di tengah.

Page 21: Kasusastraan bali ... s.2

BLABADAN• Bebladbadan kawangun antuk

lengkara tigang palet, inggih punika lengkara sané kapertama pinaka giing (bantang lengkara salanturnyané); lengkara sané kaping kalih pinaka teges sujatinnyané; miwah lengkara sané kaping tiga teges paribasannyané.

Page 22: Kasusastraan bali ... s.2

CONTO BLABADANSampun ko matali benang,

gun-gun titiang sai-sai,kulkul sampi ko i déwa,nguda manéncong ngulining,guungan uyahé gusti,tulus nyopak titiang ratu,

masih matukad anas,suluk pisan ring i gusti,telu pindo,masih titiang tong keneman.

Page 23: Kasusastraan bali ... s.2

SESAPAN

• Sesapan, tegesnyané nyapatin, sané matetujon nglungsur karahajengan mangda nénten keni bencana. Kawéntenan sesapan manut tetujonnyané, minakadi:

• Sesapan ngebah taru– “Ratu Betara Sangkara, titiang nglungsur taru duéné,

mangda titiang nénten tulah.”

• Sesapan ngentasin genah tenget– “Jero sané nuénang genahé/marginé, tiang nyelang

genahé, icén tiang karahajengan!”

Page 24: Kasusastraan bali ... s.2

TETIKESAN• Tetingkesan punika kruna basa ngandap kasor,

tegesnyané bebaos sané kanggén ri kala ngandapang raga.

• Conto:• “Durusang malinggih Pak, kanggéang nénten wénten

genah malinggih!” Kawéntenannyané, genah sané wénten becik, kursi empuk saha resik.

• “Sameton sami, duaning sampun galah, ngiring ka perantenan, kanggéang ulamnyané tasik-tasik manten!”

Page 25: Kasusastraan bali ... s.2

25

Peparikan, conto : be curik mabasa manis, bungkung pendok sedeng di tujuh, bajang cerik kenyungne manis, selat tembok makita nyujuh.

Sloka, conto : buka slokane apa ane pamula, keto ane kapupu; suksmanipun napi same kakaryanin, sapunika teler pikolihipun; yening malaksana kaon, sinah kaon sane oacang kapanggih.

Bladbadan, conto : mabuah jaka; beluluk; nguluk-nguluk. Sesawangan, conto : buka bulanne kalemahan,

suksmanipun; kembang lemlem. Papindan, conto : boke malayah alu, tegesipun boke mirib

layah alu masepak, muncukipun. Cacimpedan, conto : apake anak cerik matapel ? (blauk) Cecangkriman, conto : bapa pucung, indeng-indeng di alas

agung, panake koryak-koryak, di kayune ya padingkrik, basang pelung, tendase majajambulan.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 26: Kasusastraan bali ... s.2

2. TEMBANG

Inggih punika karya sastra sane kaiket antuk makudang-kudang uger-uger tur sida ngemedalang suara sane lengut tur menek tuwun.

Soroh tembang kapalih dados kalih, inggih punika:- Sekar rare, - sekar Alit/macapat- Sekar Madia miwah kidung-

Page 27: Kasusastraan bali ... s.2

SEKAR RARE• Jaring guling• Made cenik• Dagang gantal• Pangelong• Jenggot uban• Ketut Garing• Mati delod pasih• Bibi angda• Janger

• Jaring guling• Made cenik• Dagang gantal• Pangelong• Jenggot uban• Ketut Garing• Mati delod pasih• Bibi angda• Janger

Page 28: Kasusastraan bali ... s.2

SEKAR RARE

CECIREN SEKAR RARE• Lengkarane bawak kesaihang tekening

kaweruhan siswane• Nenten marupacarita lantang lan pegat-pegat• Wirasanyane wente kadi lucu, girang miwah

ngeninin indik pitutur

Page 29: Kasusastraan bali ... s.2

PAH-PAHAN SEKAR RARE

• GEGENDINGAN: Meong-meong, made cenik msl

• Jejangeran sane katah kauningin sekadi pantun: siap sangkur,Mula ubi msl

• Gending Sangiang: Sangianng jaran, sangiang dedari msl.

Page 30: Kasusastraan bali ... s.2

SEKAR ALIT

Page 31: Kasusastraan bali ... s.2

KASUSASTRAN BALI ANYARKesusastraan Bali anyar inggih punika karya-karya sastra Bali sane nyaritayang indik parikrama ring Bali sane sampun keni iusan saking kebudayaan sane lianan. Kasusastraan Bali anyar puniki wenten rauh warsa 1910 sane kacihnain antuk karya-karya sane marupa cerpen. Tahun puniki taler makacihna “tonggak lahirnya sastra Bali anyar (modern) sane kakawitin antuk karya cerpen I Wayan Djiwa sane majudul “Peroempamaan, Beberapa Tjerita dalam Bahasa Bali”. Kar I Wayan I Djiwa puniki taler kasarengin olih pengawi-pengawi sane lianan sane ngaryanin boya ja cerpen kemanten, nanging wenten taler karya-karya sane mawangun novel miwah drama. Kasusastraan Bali anyar puniki nglimbak tur kalastariang kantos mangkin.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 32: Kasusastraan bali ... s.2

Kesusastraan Bali anyar puniki kapalih dados :1. Gancaran (prosa) Cerpen, conto : Gamia Gamana, Kulkul Bulus, msl. Novel, conto : Gita Ning Nusa Alit, Sembalun Rinjani,

msl. Drama, conto : Gusti Ayu Klatir, Masan Cengkehen

Nedeng Mabunga.2. Tembang (puisi)

Soroh tembang ring kasusastraan Bali anyar puniki nenten kaiket antuk guru laghu, padalingsa, miwah sane lianan sakadi sane ngiket tembang ring kasusastraan Bali purwa.

Conto : Idup lan Mati, Sasih Karo ring Bali, Margarana, msl.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 33: Kasusastraan bali ... s.2

Kasusastraan Bali taler kapalih malih dados :Kasusastraan struktural, inggih punika karya-

karya sastra Bali sane nganggen basa Bali kemanten.

Kasusastraan fungsional, inggih punika karya sastra sane kasurat nganggen basa Jawa kuna.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 34: Kasusastraan bali ... s.2

Kasusastraan tulis ring Bali minab sampun wenten tur nglimbak duk pamadegan Raja Waturenggong ring XVI. Ring pamadegan Dalem Gelgel puniki kawentenang pengawi- pengawi Bali wastannyane nglimbak kantos mangkin, inggih punika Dang Hyang Nirartha taler Ki Dauh Bale Agung. Dang Hyang Nirartha ngawentenang karya-karya sane nglimbak kantos mangkin, sakadi Kidung Sebun Bangkung, Sara Kusuma, Ewer, Mahisa Megat Kung, Dharma Sunia Keling, miwah sane lianan. Ki Dauh Bale Agung taler ngawentenang karya sastra, sakadi : Rereng Canggu, Wilet, Wukir Padelegan, Segaragunung, Jagul Tua, miwah sane lianan. Wenten makeh pisan pangawi taler karyannyane ring kasusastraan Bali purwa puniki sane kalestariang kantos mangkin. Kasusastraan Bali purwa puniki kapalih dados kalih inggih punika gancaran lan tembang.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 35: Kasusastraan bali ... s.2

RUJUKAN• Bagus, I Gusti Ngurah, dkk. 1979/1980. Peribahasa dalam Bahasa Bali. Singaraja: FKIP

Universitas Udayana.• Gautama, Budha, Wayan. 2004. Pralambang Basa Bali. Denpasar: CV. Kayumas Agung.• Ginarsa, Ketut. 1984. Paribasa Bali. Balai Penelitian Bahasa Singaraja, Bali.• Poerwadarminta, W.J.S. 1987. Kamus Umum Bahasa Indonesi. Diolah kembali oleh Pusat

Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. Jakarta: Balai Pustaka.

• Rozak Zaidan, Abdul, dkk., 2000. Kamus Istilah Sastra. Jakarta: Balai Pustaka• Simpen, W. AB., 2004. Basita Paribasa. Denpasar: Upada Sastra.• Sudjiman, Panuti, Ed.1986. Kamus Istilah Sastra. Jakarta: Penerbit PT Gramedia.• Tinggen, I Nengah. 1988. Aneka Rupa Paribasa Bali. Singaraja: Percetakan Rhika Dewata.• Tim Penyusun. 2005. Kasusastran Bali. Denpasar: Dinas Kebudayaan Provinsi Bali.• Tim Penyusun. 2006. Paribasa Bali. Denpasar: Dinas Kebudayaan Provinsi Bali, Badan

Pembina Bahasa, Aksara, dan Sastra Bali Provinsi Bali.• Warna, I Wayan. 1993. Kamus Bali-Indonesia. Denpasar: Dinas Pengajaran Daerah Tingkat I

Bali.

GURU BIDANG STUDY BASA BALI I MADE JULIADI SUPADI,S.Pd

Page 36: Kasusastraan bali ... s.2

OM SHANTI SHANTI SHANTI OM