daftar pustaka - sebelas maret universitytiga tahun lagi. mobil pribadimu itu bawalah. jika...

46
140 DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. Sosiologi Bahasa. Bandung: Angkasa Chaer, Abdul dan Leonie Agustina. 1995. Sosiolinguistik Perkenalan Awal. Jakarta: PT. Rineka Cipta. Chaer, Abdul. 1994. Linguistik Umum. Jakarta: Rineka Cipta Hutomo, Suripan Sadi. 1987. Telaah Kesusastraan Modern. Jakarta: PT. Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. Kridalaksana, Harimurti. 2001. Kamus Linguistik (edisi ketiga). Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama. M.S, Mahsun. 2007. Metode Penelitian Bahasa. Jakarta: PT: Raja Grafindo Persada Nababan, P.W.J. 1993. Sosiolinguistik Suatu Pengantar. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama. Nugroho, Adi. 2011. “Alih Kode dan Campur Kode pada Komunikasi Guru- Siswa di SMA Negeri 1 Wonosari Klaten”. (Skripsi). Yogyakarta: Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakarta. Pradanta, Sukmawan Adi. 2012. “Pemakaian Alih Kode dan Campur Kode Bahasa Jawa di Pasar Elpabes Proliman Balapan Surakarta.”. (Skripsi). Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni rupa Universitas Sebelas Maret. Pranoto, Padhang. Jalan Sepi Pak Sur Menekuni Sastra Jawa. http://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni- sastra-jawa (diakses tanggal 06 Februari 2017) Rahardi, Kunjana. 2001. Sosiolinguistik, Kode dan Alih Kode. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. Saddhono, Kundharu. 2008. Teori dan Analisis Sosiolinguistik. Surakarta: Sebelas Maret University Press. Subroto, Edi. 1992. Pengantar Metode Penelitian Linguistik Struktural. Surakarta: Sebelas Maret University Press. Sudaryanto. 1993. Metode dan Aneka Teknik Analisis Bahasa: Pengantar Penelitian Wahana Kebudayaan Secara Lingustik. Yogyakarta: Duta Wacana University Press. Sumarso dan Paina Partana. 2004. Sosiolinguistik. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. Sutana, Dwi. 2000. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Majalah Djaka Lodhang (suatu Studi Kasus)”. Yogyakarta: Balai Bahasa Yogyakarta.

Upload: others

Post on 29-Dec-2019

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 140

    DAFTAR PUSTAKA

    Alwasilah, Chaedar. 1985. Sosiologi Bahasa. Bandung: Angkasa

    Chaer, Abdul dan Leonie Agustina. 1995. Sosiolinguistik Perkenalan Awal.

    Jakarta: PT. Rineka Cipta.

    Chaer, Abdul. 1994. Linguistik Umum. Jakarta: Rineka Cipta

    Hutomo, Suripan Sadi. 1987. Telaah Kesusastraan Modern. Jakarta: PT.

    Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan

    Kebudayaan.

    Kridalaksana, Harimurti. 2001. Kamus Linguistik (edisi ketiga). Jakarta: PT.

    Gramedia Pustaka Utama.

    M.S, Mahsun. 2007. Metode Penelitian Bahasa. Jakarta: PT: Raja Grafindo

    Persada

    Nababan, P.W.J. 1993. Sosiolinguistik Suatu Pengantar. Jakarta: PT. Gramedia

    Pustaka Utama.

    Nugroho, Adi. 2011. “Alih Kode dan Campur Kode pada Komunikasi Guru-

    Siswa di SMA Negeri 1 Wonosari Klaten”. (Skripsi). Yogyakarta:

    Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakarta.

    Pradanta, Sukmawan Adi. 2012. “Pemakaian Alih Kode dan Campur Kode

    Bahasa Jawa di Pasar Elpabes Proliman Balapan Surakarta.”. (Skripsi).

    Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni rupa Universitas Sebelas Maret.

    Pranoto, Padhang. Jalan Sepi Pak Sur Menekuni Sastra Jawa.

    http://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni-

    sastra-jawa (diakses tanggal 06 Februari 2017)

    Rahardi, Kunjana. 2001. Sosiolinguistik, Kode dan Alih Kode. Yogyakarta:

    Pustaka Pelajar.

    Saddhono, Kundharu. 2008. Teori dan Analisis Sosiolinguistik. Surakarta: Sebelas

    Maret University Press.

    Subroto, Edi. 1992. Pengantar Metode Penelitian Linguistik Struktural. Surakarta:

    Sebelas Maret University Press.

    Sudaryanto. 1993. Metode dan Aneka Teknik Analisis Bahasa: Pengantar

    Penelitian Wahana Kebudayaan Secara Lingustik. Yogyakarta: Duta

    Wacana University Press.

    Sumarso dan Paina Partana. 2004. Sosiolinguistik. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

    Sutana, Dwi. 2000. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Majalah Djaka Lodhang

    (suatu Studi Kasus)”. Yogyakarta: Balai Bahasa Yogyakarta.

    http://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni-sastra-jawahttp://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni-sastra-jawa

  • 141

    Suwito. 1997. Sosiolinguistik. Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa.

    Tim Penyusun Penulisan Skripsi/Tugas Akhir. 2013. Pedoman Penulisan

    Skripsi/Tugas Akhir. Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas

    Sebelas Maret.

    Wardani, Sri Kusuma. 2012. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Iklan

    Berbahasa Jawa pada Radio di Kabupaten Sukoharjo”. (Skripsi).

    Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas Sebelas Maret.

    WS, Suryadi. 2015. Cerbung: Mulih Ndesa. Surabaya: Redaksi Panjebar

    Semangat.

    Yuliati, Etik. 2010. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Cerbung Dolanan Geni

    karya Suwardi Endraswara”. (skripsi). Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni

    Rupa Universitas Sebelas Maret.

    LAMPIRAN

    1. Bentuk Alih Kode

    a. Alih Kode Bahasa Jawa Ragam Krama ke Bahasa Jawa Ragam

    Ngoko

    (1) Lamunane buyar jalaran hape-ne muni. Bareng diangkat jebul saka Bu Rusti.

    „Lamunannya buyar karena handphone-nya berbunyi. Setelah diangkat

    ternyata dari Bu Rusti.‟

    Sekarwangi :“Inggih, Bu. Inggih... sedaya sampun rampung,

    dhaharan badhe kula tata samenika... inggih...”

    „Iya, Bu. Iya... semua sudah selesai, makanan akan segera

    saya tata... iya...‟

    Dheweke menyang ruwang makan.

    „Dia pergi ke ruang makan.‟

    Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi,” tembunge marang

    kancane.”

    „Wisudanya sudah selesai, mbak Sarmi, ujarnya kepada

    temannya.‟

    (MN/SWS/32/2015)

    (2) Damarjati :“Supaya olehe jagongan kepenak, wiwit saiki kowe ora sah basa krama. Ngoko wae.”

    „Biar ngobrolnya nyaman, mulai sekarang kamu tidak usah

    pakai bahasa Krama. Ngoko saja‟

  • 142

    Sekarwangi :“Ah mboten, saure Sekarwangi. Kula menika rak

    namung babu. Babu menika batur.” „Ah tidak, jawab Sekarwangi. „Saya ini kan hanya babu.

    Babu itu pembantu‟

    Damarjati :“O iya aku lali. Kowe ki batur lan aku bendara. Ngono

    ya?”

    „O iya aku lupa. Kamu ini kan pembantu dan saya majikan.

    Gitu ya?‟

    Sekarwangi : “Inggih.”

    „Iya‟

    Damarjati : “Batur ki kudu ngajeni bendarane, ya”

    „Pembantu itu harus menghormati majikannya, ya?‟

    Sekarwangi : “Inggih.”

    „Iya‟

    Damarjati : “Didhawuhi apa-apa kudu manut, ya.”

    „Disuruh apa-apa harus nurut, ya?‟

    Sekarwangi : “Inggih ngaten.”

    „Iya begitu‟

    Damarjati : “Bener? Saiki bendaramu iki dhawuh: Sekar, wiwit saiki

    kowe ora susah basa karo aku. Kudu manut.”

    „Betul? Sekarang majikanmu ini menyuruh: Sekar, mulai

    sekarang kamu tidak usah pakai bahasa Krama sama aku.

    Harus nurut.‟

    Sekarwangi :“Wah, ketleyek aku.”

    „Wah ketipu saya‟

    Sekarwangi :“Ya wis aku manut Mas. Aku arep didhawuhi ngapa?”

    „Ya sudah saya nurut Mas. Saya akan disuruh apa?‟

    Damarjati :“Ora dakkon ngapa-ngapa, mung dak jak jagongan. Ning

    daktakon dhisik, jane kowe ki mau arep nyang endi?”

    „Tidak aku suruh ngapa-ngapain, cuma ingin aku ajak

    ngobrol. Tetapi aku mau tanya dulu, sebenernya kamu tadi

    mau kemana?‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (3) Bu rusti :“Ingkang damel prihatosing manah kula menika Damarjati, Pak. Kadospundi nasibipun mangke. Kanthi

    kedadosan ingkang nempuh kulawarga menika, sedaya

    margi ingkang sekawit menga kados-kados sampun sami

    katutup.”

    „Yang membuat khawatir hati saya itu Damarjati, Pak.

    Bagaimana nasibnya nanti. Dengan kejadian yang dialami

    keluarga saat ini, semua jalan yang dulu terbuka seperti

    sedah tertutup semua.‟

    Mbah kardi :“Olehku teka mrene iki kajaba kepengin mbombong atimu

    lan bojomu, uga arep ngrembug Damar. Yen kowe setuju,

    karepku Damar arep dakjak menyang Klaten wae. Mengko

    golek gaweyan ana kana.”

    144

  • 143

    „Kedatangan saya ke sini ini selain ingin membesarkan

    hatimu dan suamimu, juga ingin membahas Damar. Jika

    kamu setuju, Damar akan saya ajak ke Klaten saja. Nanti

    cari pekerjaan di sana.

    Bu Rusti :“Kula setuju, Pak.”

    „Saya setuju, Pak.‟

    Bu Rusti :“Piye Damar. Gandheng kahanan kaya ngene, kowe rak

    ya njur rumangsa lingsem yen ketemu kanca-kancamu.

    Upama kowe ndherek simbah ing klaten wae piye?”

    „Bagaimana Damar. Karena keadaan seperti ini, kamu pasti

    juga merasa malu jika bertemu teman-temanmu.

    Seandainya kamu ikut Kakek ke Klaten saja bagaimana.‟

    Damarjati :“Iya Bu. Nanging mengko Ibu niliki Bapak sing

    ndherekake sapa?”

    „Ya Bu. Tetapi nanti Ibu menjenguk Bapak yang

    mengantarkan siapa?‟

    Bu rusti :“Wis aja mikir kuwi. Iku perkara gampang. Mengko aku

    arep langganan ojeg, saben dina methuk aku mrene.

    Andum gawe, nak. Saiki kowe meleng mikir awakmu, golek

    dalaning rejeki apa wae sing kok antebi amrih ing tembe

    uripmu bisa mulya. Aku yakin kowe bisa, Nak. Dene Ibu,

    sajrone Bapakmu nglakoni ukuman, Ibu tetep ana kene.

    Saben ndina niliki bapakmu supaya ayem atine. Dhuwit lan

    barang sing isih disarbeki cukup dak enggo urip nganti

    Bapakmu bebas telung taun maneh. Mobil pribadimu kuwi

    gawanen. Yen sawanci-wanci butuh dhuwit rada akeh,

    mobil iku bisa kok dol.”

    „Sudah jangan memikirkan itu. itu masalah gampang. Nanti

    aku akan berlangganan ojek, setiap hari menjemput aku ke

    sini. Berbagi pekerjaan, Nak. Sekarang kamu mikir dirimu

    sendiri, mencari jalan rezeki apa saja yang kamu inginkan

    agar besok hidupmu bisa nyaman. Aku yakin kamu bisa,

    Anakku. Sedangkan Ibu, selama Bapakmu menjalani

    hukuman, Ibu akan tetap di sini. Setiap hari menjenguk

    Bapakmu supaya tenang hatinya. Uang dan barang yang

    masih dimiliki cukup untuk hidup sampai Bapakmu bebas

    tiga tahun lagi. Mobil pribadimu itu bawalah. Jika sewaktu-

    waktu butuh uang yang agak banyak, mobil itu bisa kamu

    jual.‟

    (MN/SWS/44/2015)

    b. Alih Kode Bahasa Jawa ragam Ngoko ke Bahasa Jawa Ragam

    Krama.

    (4) Damarjati :“Oh, Dhik Sekar. Aku ki ya kudu ngulinakne mandhiri Dhik. Nek sawanci-wanci ana paran, kudu bisa ngurus

    awake dhewe.”

  • 144

    „Oh, Dik Sekar. Saya ini ya harus terbiasa mandiri Dik.

    Kalau sewaktu-waktu ada di perantauan, harus bisa

    mengurus diri-sendiri.‟

    Sekarwangi :“Leres. Ning iki ora ana paran. Iki ana ndalem, babu

    loro siyap kabeh. Gunane apa mbayar babu.”

    „Benar. Tapi ini tidak di perantauan. Ini ada di rumah, babu

    dua siap semua. Apa gunanya membayar babu.‟

    Damarjati :“Mbok ora boba-babu wae ta.”

    „Jangan boba-babu terus.‟

    Sekarwangi :“Wong nyatane pancen babu kok, arep disebut apa. Babu

    ki ya babu.”

    „Kenyataannya memang babu kan, mau disebut apa. Babu

    itu ya babu.‟

    Damarjati :“Ya wis, aku gawekna kopi, babuku.”

    „Ya sudah, aku bikinkan kopi, babuku.‟

    Sekarwangi :“Lha rak ngono.”

    „Lha kan gitu.‟

    Bu rusti :“Kok gembyeng iki ana apa ta iki?”

    „Mengapa ramai sekali ini ada apa sih?‟

    Sekarwangi :“Menika lho Bu. Den Damar uthek badhe damel kopi.

    Kula aturi lenggah mawon, badhe kula damelaken.

    „Ini lo Bu. Den Damar repot membuat kopi. Saya suruh

    duduk saja, biar saya buatkan.‟

    Bu rusti :“Oo, beneran aku gawekna teh pisan, kanggo nganget

    gulu. Terna nyang kamar ya, Sekar.”

    „Oo, kebetulan saya bikinkan teh juga, untuk

    menghangatkan tenggorokan.‟

    Sekarwangi :“Inggih Bu.”

    „Ya Bu.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (5) Lagi ketungkul nonton televisi, krungu hape-ne nyuwara. Enggal dibukak, jebul saka ibune ing Jakarta

    „Sedang asyik menonton televisi, terdengar handphonenya berbunyi.

    Langsung dibuka, ternyata dari ibunya di Jakarta.‟

    Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh, aku kelingan...lha rencanane

    Ibu piye...o, iya mengko dakpethuk nyang Jakarta Bu, aja

    nyepur...aku wis tuku mobil anyar..Toyota Avanza kaya

    mobilku mbiyen...iya..iya Bu...sungkemku Bu.” „Ada perintah apa Bu? Oh, saya ingat...rencananya Ibu

    bagaimana...o, iya nanti saya jemput ke Jakarta Bu, jangan

    naik kereta...saya sudah beli mobil baru...Toyota Avanza

    seperti mobilku dulu...ya...ya Bu...salamku Bu.‟

    Weruh-weruh Mbah Kardi wis ana kono.

    „Tahu-tahu Mbah Kardi sudah ada di situ.‟

    Mbah kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”

    „Dari ibu kamu cucuku? Ada kabar apa?‟

  • 145

    Damarjati :“Ibu ngemutaken bilih Bapak tanggal sedasa mangke

    sampun bebas.” „Ibu memberitahukan kalau Bapak tanggal sepuluh besok

    sudah bebas.‟

    Mbah kardi :“Terus rencanane piye?”

    „Lalu rencananya bagaimana?‟

    Damarjati :“Badhe langsung wangsul mriki, Kek. Mila badhe kula

    pethuk mbekta mobil Toyota.”

    „Mau langsung pulang ke sini, Mbah. Maka dari itu akan

    saya jemput menggunakan mobil Toyota.‟

    (MN/SWS/49/2015)

    c. Alih Kode Bahasa Jawa ke Bahasa Arab

    (6) Marsanti :“Mas. Sing kondhang katelah Bu Mawar iku Sekarwangi. Sing saben-saben kongkonan mrene njupuk grameh iku

    Sekarwangi, Mas.”

    „Mas. Yang terkenal dengan nama Bu Mawar itu

    Sekarwangi. Yang sering menyuruh ke sini ambil gurameh

    itu Sekarwangi, Mas‟

    Damarjati :“Astagfirullah.”

    „Astagfirullah.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    2. Bentuk Campur Kode

    1) Campur Kode Berwujud Kata

    1.1 Campur Kode Kata Dasar

    a. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Indonesia di

    dalam Bahasa Jawa

    (7) Bu Rusti :“Kowe ngapa, Damar, kok melu ibut neng dhapur? Oh, iya ngerti. Kowe mesthi ketarik merga sing dimasak iwak

    grameh. Kowe rak ahli perikanan.”

    „Kamu kenapa, Damar, kok ikut ribut di dapur? Oh, iya

    tahu. Kamu pasti tertarik karena yang dimasak ikan

    gurameh. Kamu kan ahli perikanan.‟

    Damarjati :“Iya, Bu. Nalika praktek ing dhaerah perikanan, aku

    malah prektek ngolah grameh dhewe, wiwit nyekel ing

    blumbang nganti akhire nyekel ing piring sawise mateng.”

    „Iya, Bu. Ketika saya praktek di daerah perikanan, saya

    malah praktek mengolah gurameh sendiri, mulai dari

  • 146

    menangkap di kolam sampai akhirnya memakan dipiring

    setelah matang.‟

    (MN/SWS/27/2015)

    (8) Damarjati :“Sekar, masakanmu enak lan iki kowe katon prigel motongi iwak grameh. Apa kowe tau melu kerja ing

    restoran?” „Sekar, masakanmu enak dan ini kamu kelihatan mahir

    memotong ikan gurameh. Apa kamu pernah ikut bekerja di

    restoran?‟

    Sekarwangi :“Mboten Den, sekolah riyin ing SMK jurusan tata boga.”

    „Bukan Den, sekolah saya dulu di SMK jurusan tata boga.‟

    (MN/SWS/27/2015)

    (9) Marsanti :“Dadi aku kok kon dadi wanita panglipur, apa malah wantia simpenan, ngono?”

    „Jadi kamu menyuruh saya untuk menjadi wanita

    penghibur, atau mungkin wanita simpanan, begitu?‟

    Marta :“Sareh, Santi, sareh. Aku iki kancamu, padha-padha wong

    Cawas, ora ana niyat arep nglorobake kowe marang

    jurang kanisthan. Percayaa, Santi, aku mung kepengin

    mbantu supaya kowe sukses, bisa sugih dhuwit. Aja adoh-

    adoh angenmu, aja neka-neka sing kok pikir. Mung sekedar

    ngancani, Santi, aja kok gagas luwih adoh. Tak jelaske,

    gelem ngrungokake ora.”

    „Sabar, Santi, sabar. Saya ini temanmu sama-sama orang

    Cawas, tidak ada niat akan menjerumuskan kamu ke jurang

    kenistaan. Percayalah, Santi, aku hanya ingin membantu

    supaya kamu sukses, bisa kaya raya. Jangan berpikir terlalu

    jauh, jangan berpikir yang aneh-aneh. Hanya sekedar

    menemani, Santi, jangan berpikir lebih jauh. Saya jelaskan,

    mau mendengarkan tidak?‟

    (MN/SWS/29/2015)

    (10) Marsanti :“Iya.” „Iya.‟

    Marta :“Mligi sing dak kandhakake mau, aku ki pancen

    diwelingi kon nggolekake wong wadon sing gelem

    ngancani yen pinuju butuh dikancani. Dheweke iku

    umur seketan taun, wis dhudha wiwit limang taun

    kepungkur lan ora rabi nganti seprene merga

    kepengen meleng ndadekake anak-anake. Saiki

    anake sing tuwa, lanang wis dadi pegawe propinsi

    ing Semarang. Sing nom wadon, uga wis lulus

    STAN lan diangkat pegawe dhinas perpajakan ing

    Cirebon. Ing kene iki masalahe, Santi. Dheweke iku

    duwe penyakit tekanan darah tinggi. Wingi-wingi

    nalika anake wadon isih kuliyah, nek mrana-mrana

  • 147

    dikancani anake. Bareng anake wis diangkat ing

    Cirebon, ora ana maneh sing ngancani. Mulane

    dheweke butuh kanca, mung ngancani, Santi, mung

    ngancani, ora arep diklethak.”

    „Khusus yang saya katakan tadi, saya ini memang

    diingatkan untuk mencarikan perempuan yang mau

    menemani jika dibutuhkan untuk ditemani. Dia itu

    berumur 50an tahun, sudah menjadi duda semenjak

    lima tahun yang lalu dan tidak menikah lagi sampai

    sekarang karena ingin menjaga anak-anaknya.

    Sekarang anaknya yang besar, laki-laki sudah

    menjadi pegawai provinsi di Semarang. yang kecil

    perempuan, juga sudah lulus STAN dan diangkat

    pegawai dinas perpajakan ing Cirebon. Di sini ini

    permasalahannya, Santi. Dia itu mempunyai

    penyakit tekanan darah tinggi. Kemarin-kemarin

    ketika anak perempuannya masih kuliah, jika

    kemana-kemana ditemani anaknya. Setelah anaknya

    sudah diangkat di Cirebon, tidak ada lagi yang

    menemani. Maka dari itu dia butuh teman, hanya

    menemani, Santi, hanya menemani, tidak akan

    digigit.‟

    (MN/SWS/29/2015)

    (11) Bu Rusti :“Sekar, mengko arahen dhewe. Buwah apa sing pantes kanggo paketan. Nek wis entuk njur

    ndhisikana nyang vila, paket-paket iku gawenen ing

    kana. Aja lali magicjar-e dipanasi. Sarampunge

    wisudha aku nusul.”

    „Sekar, nanti aturlah sendiri. Buah apa yang pantas

    untuk dikemas. Jika sudah dapat lalu ke vila lah

    dulu saja, paket-paket itu bawalah ke sana. Jangan

    lupa magic jar-nya kamu panasi. Selesai wisuda

    saya menyusul.‟

    Sekarwangi :“Inggih beres, Bu.”

    „Iya beres, Bu.‟

    (MN/SWS/32/2015)

    (12) Sekarwangi :“Wah, jan ideal banget. Apa maneh, Mas?” „Wah, ideal sekali. Apa lagi, Mas?‟

    Damarjati :“Jenengmu, Dhik, Sekarwangi. Nitik jenengmu wae

    aku wis nggrahita yen bapakmu dudu wong

    sembarangan. Mula coba, critakna kabeh

    lelakonmu,sadurunge kowe dadi babu ana

    ngomahku.”

    „Namamu, Dik, Sekarwangi. Melihat namamu saja

    saya sudah mengira kala bapakmu bukan orang

    yang sembarangan, maka dari itu, coba kamu

  • 148

    ceritakan semua pengalamanmu sebelum kamu jadi

    pembantu di rumahku.‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (13) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida

    takon.”

    „Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan

    jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi

    bertanya.‟

    Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen

    sliramu kersangrungokake critane lelakonku.

    Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan kopi

    panas dhisik.”

    „Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika

    kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti

    dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (14) Damarjati :“Kowe hebat, Dhik. Kowe ora mung pinter masak, nanging pinter urip. Matur nuwun kowe gelem

    andum rasa karo aku. Aja lali, wiwit saiki, nadyan

    tata gelar ora owah, nanging kowe dudu babuku.

    Kowe kadangku, Dhik.”

    „Kamu hebat, Dik. Kamu tidak hanya pintar

    memasak, tapi juga pintar mengatur hidup. Terima

    kasih kamu mau berbagi rasa dengan aku. Jangan

    lupa, mulai sekarang, walaupun gelar tidak berubah,

    tapi kamu bukan pembantuku. Kamu saudaraku,

    Dik.‟

    Sekarwangi :“Matur nuwun, Mas.”

    „Terima kasih, Mas.‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (15) Damarjati :“Nek mung ngono we rak gampang ta Bu. Sekar sesuk pocoten olehe mbabu ing kene, terus dakpeke.

    Rak wis dudu babu meneh ta?”

    „Kalau haya begitu saja kan mudah Bu. Besok Sekar

    berhenti jadi pembantu di sini, lalu saya jadikan

    istri. Kan sudah bukan pembantu lagi?‟

    Bu Rusti :“Kowe pancen kaya diplomat, Damar. Ya wis nek

    mung ngono perkarane. Nek mung kok rengkuh

    kulawarga, utawa kanca, aku ora pa-pa. Nanging

    aku tetep ngelingke, kowe dudu bisa ngreksa

    jenengmu. Aja banget-banget rumaket nganti kaya

    wong pacaran. Mundhak kepencut tenan. Sekar iku

    ayu, Damar.”

  • 149

    „Kamu memang seperti diplomat, Damar. Ya sudah

    kalau memang hanya seperti itu permasalahannya.

    Kalau hanya kamu anggap keluarga, atau teman,

    aku tidak apa-apa. Tapi aku tetap mengingatkan,

    kamu harus bisa menjaga namamu. Jangan begitu

    dekat sampai seperti orang pacaran. Nanti malah

    beneran tertarik. Sekar itu cantik Damar.‟

    (MN/SWS/34/2015)

    (16) Sofi :“Selamat ya Mas, kowe wes lulus sarjana.” „Selamat ya Mas, kamu sudah lulus sarjana.‟

    Damarjati :“Matur nuwun, Dhik. La kowe piye?”

    „Terima kasih, Dik. Kamu bagaimana?‟

    (MN/SWS/34/2015)

    (17) Sofi :“Wis rampung kok mas, kari nggarap skripsi. Dongakke cepet rampung, ya.”

    „Sudah selesai kok mas, tinggal mengerjakan

    skripsi. Doakan cepat selesai, ya.‟

    Damarjati :“Mesthi, lan aku percaya mesthi cepet rampung.”

    „Pasti, dan aku percaya pasti cepat selesai.‟

    (MN/SWS/34/2015)

    (18) Sekarwangi :“Wah, jan ora mutu tenan. Pacar ayu-ayu kok diklelerake, ditinggalminum kopi. Njenenganki nek

    karo jeng Sofi kae jan harmonis tenan lho, Mas.”

    „Wah, tidak bermutu sama sekali. Pacar cantik kok

    diabaikan, ditinggal minum kopi. Kamu itu kalau

    sama jeng Sofi harmonis sekali lho, Mas.‟

    Damarjati :“Kok bisa ngarani harmonis, dhasar \mmu ki

    apa?”

    „Kenapa bisa mengatakan harmonis, atas dasar

    apa?‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (19) Bu Rusti :“Muga petunganmu bener, Damar, Sofi cemburu, terus mbatalake niyate marang kowe. Bareng ngerti

    lageyane kaya mengkono, aku ora rila kowe dadi

    karo dheweke.”

    „Semoga perkiraanmu benar, Damar, Sofi cemburu,

    lalu membatalkan niatnya kepada kamu. Setelah

    tahu tingkah lakunya seperti itu, aku tidak rela kamu

    jadi dengan dia.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (20) Sekarwangi :“Aku wis mudeng karepe Mas. Pokoke beres. Ning nek aku kebablasen, maaf sadurunge lho, aja

    didukani.”

  • 150

    „Saya sudah tahu maksudnya Mas. Pokoknya beres.

    Tapi kalau aku terlalu jauh, maaf sebelumnya lho,

    jangan dimarahi.‟

    Damarjati :“Kebablasen piye maksudmu?”

    „Terlalu jauh bagaimana maksud kamu?‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (21) Sofi :“Cah kae sapa?” „Orang itu siapa?‟

    Damarjati :“Sekarwangi.”

    „Sekarwangi.‟

    Sofi :“Maksudku, apamu?”

    „Maksud saya, siapa kamu?”

    Damarjati :“Kanca. Bocah tangga kampung.”

    „Teman. Anak tetangga kampung.‟

    Sofi :“Kanca? Kanca kok sajak mesra banget. Mlaku

    wae gondhelan tangan terus.”

    „Teman? Teman kok kelihatan mesra banget. Jalan

    saja gandengan tangan terus.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (22) Sekarwangi :“Apa kowe dilereni juraganmu?” „Apa kamu diberhentikan majikanmu?‟

    Tuminah :“Ora. Nanging juraganku sing bangkrut.”

    „Bukan. Tetapi majikanku yang bangkrut.‟

    Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?”

    „Bangkrut? Sebabnya apa?‟

    (MN/SWS/37/2015)

    (23) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?” „Bangkrut? Sebabnya apa?‟

    Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas

    ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.

    Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,

    simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.

    Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan

    cilik, karo anak-anake.”

    „Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap

    petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.

    Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan

    uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang

    istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan

    anak-anaknya.‟

    (MN/SWS/37/2015)

    (24) Damarjati :“Dhik, sing ora ngerti ki kowe, dudu Sofi” „Dek, yang tidak tahu itu kamu, bukan Sofi.‟

  • 151

    Sekarwangi :“Aku? Aku sing ora ngerti? Maksudmu apa Mas.

    Aku rak wis nindakake kabeh dhawuhmu. Diajak

    ethok-ethok pacaran kanggo mancing emosine Sofi.

    Kabeh wis mlaku beres, lan kebukten dheweke

    mbatalake.”

    „Aku? Aku yang tidak tahu? Maksudmu apa Mas.

    Aku kan sudah melakukan semua perintahmu.

    Diajak pura-pura pacaran untuk mancing emosinya

    Sofi. Semua sudah berjalan beres, dan terbukti dia

    membatalkan.‟

    (MN/SWS/39/2015)

    (25) Bu Rusti :“Ya wis. Ning apa kowe yakin bakal bisa entuk gaweyan dadi guru?”

    „Ya sudah. Tapi apa kamu yakin akan bisa

    mendapat pekerjaan sebagai guru?

    Damarjati :“Insya allah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki,

    rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para

    pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake

    mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep

    nglamar dadi asisten dhosen ing kana.

    „Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu

    dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para

    pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan

    mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan

    melamar jadi asisten dosen di sana.‟

    (MN/SWS/40/2015)

    (26) Marsanti :“Mangga Sekar, omahku iki tak bukak kanggo kowe nganti beres kabeh urusanmu. Yen aku oleh

    ngerti, urusan apa wae ta?

    „Silahkan Sekar, rumah saya terbuka untuk kamu

    sampai urusanmu semua beres. Kalau saya boleh

    tahu, urusan apa saja sih?‟

    Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep

    ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak

    transfer nyang rekeninge Ibu ing Klaten.”

    „Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau

    mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer

    ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟

    (MN/SWS/40/2015)

    (27) Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak

    transfer nyang rekeninge Ibu ing Klaten.”

    „Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau

    mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer

    ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟

  • 152

    Marsanti :“O, iya, kanggo nyingkiri resiko ing dalan.”

    „O, iya, untuk menghindari resiko di jalan.‟

    (MN/SWS/40/2015)

    (28) Tuminah :“Oh, iya. Maturnuwun Sekar. Olehmu nyang Jawa kapan?

    „Oh, iya. Terimakasih Sekar. Kapan kamu akan ke

    Jawa?‟

    Sekarwangi :“Mbok menawa sesuke sore aku mangkat numpak

    sepur

    malam.”

    „Barangkali besok sore aku berangkat naik kereta

    malam.‟

    (MN/SWS/41/2015)

    (29) Damarjati :“Kathah sanget. Masarakatipun kula cocog. Sistem penerangan, angkutan, sesambungan liwat telpun,

    sampun mboten kathah bentenipun kalihan kitha.

    Lan ingkang paling penting: kula menika lulusan

    perikanan. Dhaerah mriki menika cocog sanget

    kangge usaha perikanan. Kula kepengin atur conto

    dhateng para petani ngriki perkawis miyara

    grameh. Sinten ngertos mbenjing saged ningkatake

    tataran gesangipun petani lumantar usaha menika.”

    „Banyak sekali. Masyarakatnya saya cocok. Sistem

    penerangan, angkutan, sambungan melalui telepon,

    sudah tidak banyak bedanya dengan di kota. Dan

    yang paling penting: saya adalah lulusan perikanan.

    Daerah ini cocok sekali untuk usaha perikanan.

    Saya ingin memberi contoh kepada para petani di

    sini tentang memelihara ikan gurameh. Siapa tahu

    besok bisa meningkat kehidupan petani melalui

    usaha tersebut.‟

    Mbah Kardi :“Wah, aku bungah banget Le. Biyen tau ana sing

    nyoba ngingu. Ning njur wegah merga jare suwe

    ora gedhe-gedhe. Lan kena ama jamur, padha mati.

    Nanging mesthine kowe ngerti cara-cara ngatasi.

    „Wah, saya senang sekali Nak. Dulu pernah ada

    yang mencoba memelihara. Tapi tiba-tiba tidak mau

    katanya lama tidak kunjung besar. Dan terkena

    hama jamur, pada mati. Tetapi pastinya kamu tahu

    cara-cara mengatasinya.

    (MN/SWS/45/2015)

    (30) Damarjati :“Kepengin. Kula badhe nglamar guru ing es-em-ka negri. Utawi nglamar dados dhosen, mboten ketang

    honorer rumiyin.”

  • 153

    „Ingin. Saya akan melamar guru di SMK negri. Atau

    melamar jadi dosen, walaupun honorer dulu.‟

    Mbah Kardi :“O, ya. Ya wis sakarepmu, endi sing kok anggep

    becik tumrap awakmu. Aku mung tansah njurungi

    lan nyuwun marang Allah muga kasembadan.”

    „O, ya. Ya sudah terserah kamu, mana yang kamu

    anggap baik bagi dirimu. Saya hanya bisa

    mendukung dan meminta kepada Allah semoga

    terkabulkan.

    (MN/SWS/45/2015)

    (31) Marta :“Ora mung santri cekek, ning aku ki pemangku mesjid.”

    „Bukan hanya santri biasa, tapi saya ini pemangku

    masjid.‟

    Marsanti :“Hebat kowe, Mas. Nanging kok bisa ngono, mau-

    maune

    piye, Mas?”

    „Hebat kamu, Mas. Tapi kenapa bisa begitu,

    sebelumya bagaimana, Mas?‟

    (MN/SWS/47/2015)

    (32) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk

    nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil

    anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...

    iya bu... sungkemku Bu.”

    „Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas

    rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput

    ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah

    membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti

    mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟

    Mbah Kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”

    „Dari ibumu Nak? Ada kabar apa?”

    (MN/SWS/49/2015)

    (33) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora ngingublumbang dhewe. Ning sadurunge

    dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan

    nyang puskesmas dhisik.”

    „Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak

    punya kolam sendiri.Tetapi sebelum saya

    tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa

    kesehatan ke puskesmas dulu.‟

    Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki

    sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada

    mungkug-mungkug arep mukok.”

  • 154

    „Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak

    kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-

    mual mau muntah.‟

    (MN/SWS/50/2015)

    (34) Damarjati :“Ealah, dadi tangga desa. Lha terus iki ana kersa apa, kok padha mrene?”

    „Ealah, jadi tetanggan desa. Lalu ini ada perlu apa

    kemari?‟

    Marta :“Ngene Dhik. Dhik Santi iki rak lagi nyidham,

    kepengin mangan iwak grameh goreng, nanging

    kudu nganggo prosedhur tertamtu.”

    „Begini Dik. Dik Santi ini kan sedang mengidam,

    ingin makan ikan gurameh goreng, tetapi harus

    pakai prosedur tertentu.‟

    (MN/SWS/50/2015)

    (35) Marsanti :“Dadi papat kui rong kilo.” „Jadi empat itu dua kilo.‟

    Damarjati :“Kosik, Dhik Santi. Dhuwitmu kuwi lebokno dhisik,

    mengko ndak kena angin kecemplung blumbang. Iki

    perlu penjelasan cetha lan ilmiyah.”

    „Sebentar, Dik Santi. Uangmu itu masukkanlah

    dulu, nanti malah terkenan angin lalu tercebur ke

    kolam. Ini perlu penjelasan yang jelas dan ilmiah.‟

    (MN/SWS/50/2015)

    (36) Marsanti :”Kok bisa ngono ta, Mas? Kok aneh? Gajege nalika arep mulih nyang desa mbiyen Sekar

    ninggali alamat genah, lan mesthine Mas Damar ya

    isih duwe nomer hape-ne Sekar.”

    „Kok bisa begitu sih, Mas? Kok aneh? Sepertinya

    ketika akan pulang ke desa dulu Sekar

    meninggalkan alamat yang jelas, dan seharusnya

    Mas Damar juga masih punya nomer hapenya

    Sekar.‟

    Damarjati :“Alamat sing ditinggalake biyen pancen genah

    tulisane, nanging bareng dakgoleki mrana tetela

    ora ana. Kae alamat palsu. Cilakane maneh nomer

    hape-ne ya wis ora bisa daksambung, sajake wis

    ganti nomer liya. Gandheng jarene ing desa arep

    bukak rumah makan, aku njur ampyak awur-awur,

    pirang-pirang rumah makan dakleboni,

    daktakokake sapa sing duwe. Tetep ora ketemu.

    Akhire aku mupus, bisa uga sekarwangi pancen

    dudu jodhoku.”

    „Alamat yang ditinggalkan dulu memang jelas

    tulisannya, tetapi setelah saya cari ke sana ternyata

  • 155

    tidak ada. Itu alamat palsu. Celakanya lagi nomer

    hapenya juga sudah tidak bisa saya hubungi,

    sepertinya sudah ganti nomer lain. Katanya setelah

    di desa akan membuka rumah makan, lalu aku tidak

    tanggung-tanggung, beberapa rumah makan aku

    masuki, aku tanyakan siapa yang punya. Tetap tidak

    ketemu. Akhirnya aku menyerah, bisa juga

    Sekarwangi memang bukan jodohku.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    (37) Marsanti :“Ora waton grameh goreng kok, Sekar. Ana sarate, kudu Mas Marta sing nyekel gramehe

    langsung saka blumbange asli.”

    „Bukan sembarang gurameh goreng kok Sekar. Ada

    syaratnya, harus Mas Marta yang menangkap

    guramehnya langsung dari kolamnya yang asli.‟

    Sekarwangi :“Oo, ngono kui rak ya gampang. Nyang perikanan

    kana nemoni pak Minakerti, nembung arep tuku

    grameh ning nyekel dhewe, rak beres.”

    „Oo, seperti itu kan mudah. Ke perikanan sana

    menemui Pak Minakerti, meminta izin akan

    membeli gurameh tetapi menangkap sendiri, kan

    beres.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    (38) Marsanti :“Ya wis, aku wis lega saiki. Ma-af ya, aku pancen nesu iki mau, merga aku mesakake banget marang

    Mas Damar.”

    „Ya sudah, aku sudah lega sekarang. Maaf ya, aku

    memang marah tadi, karena aku sangat kasihan

    kepada Mas Damar.‟

    Sekarwangi :”Iya aku ngerti, Ibu Marsanti.”

    „Iya, saya mengerti, Ibu Marsanti.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    (39) Sekarwangi :“Ah, mundhak ngrepoti kowe, aku daknumpak taksi wae.”

    „Ah, nanti malah merepotkan kamu, aku naik taksi

    saja.‟

    Marsanti :”Sekar! Kowe mitraku runtung-runtung mangkat

    ninggalake desa menyang Jakarta. Saiki kowe nemu

    ribed, dadi aku wajib mbantu. Cekake kowe

    menyang endi wae, nganti pungkasan kowe nyang

    stasiun arep nyepur, ora kena numpak taksi.

    Dakterke terus.

    „Sekar! Kamu itu teman saya bersama-sama

    berangkat meninggalkan desa ke Jakarta. Sekarang

    kamu ada masalah, saya wajib membantu.

  • 156

    Seingkatnya kamu mau kemana saja, sampai

    terakhir kamu ke stasiun naik kereta, tidak boleh

    naik taksi. Saya antarkan terus.‟

    (MN/SWS/41/2015)

    (40) Sofi :“Kula Sofi, Bu...nyuwun tulung, Mas Damar ngrencangi kula dhateng mall saged mboten?

    Mangke bibar Maghrib... matur nuwun, Bu.”

    „Saya Sofi, Bu...minta tolong, Mas Damar

    menemani saya ke mall bisa tidak? Nanti habis

    maghrib...terima kasih, Bu.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    b. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Jawa Ragam

    Krama ke dalam Bahasa Jawa Ragam Ngoko.

    (41) Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi. Ayo tata dhahar. Dhawuhe ibu iki mengko dha shalat dhuhur

    dhisik, terus dhahar, njur ngaso sedhela. Jare

    mengko bar ashar budhal bali nyang Jakarta.”

    „Wisudhanya sudah selesai, mbak Sarmi. Mari

    menata makanan. Perintah Ibu ini nanti pada sholat

    dhuhur dahulu, lalu makan, kemudian istirahat

    sebentar. Katanya nanti sehabis ashar barangkat

    kembali ke Jakarta.‟

    Yu Sarmi :“O, iya.”

    „Oh, ya.‟

    (MN/SWS/32/2015)

    (42) Damarjati :“Marsanti. Dudu babune, Dhik. Kae wanita simpenane.”

    „Marsanti. Bukan pembantunya, Dik. Itu wanita

    simpanannya.‟

    Sekarwangi :“Ha? Njenengan ngerti tenan, Mas?”

    „Ha? Anda benar-benar tahu, Mas?‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (43) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida

    takon.”

    „Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan

    jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi

    bertanya.‟

    Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen

    sliramu kersa ngrungokake critane lelakonku.

  • 157

    Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan kopi

    panas dhisik.”

    „Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika

    kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti

    dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (44) Sekarwangi :“Mas Damar, bapakku biyen uga lulusan sarjana, dadi guru ing SMA. Mula aku ya nduwe cita-cita

    kepengin kuliyah nganti lulus sarjana. Nanging aku

    lagi ana kelas telu SMP lan adhiku klas telu SD,

    bapak seda. Bisa kok penggalih, kaya ngapa

    sedhihe atiku sakulawarga nalika semana. Mesthi

    wae uripku sakulawarga dadi malih grembyang,

    sarwa kekurangan. Isih begja dene ibu entuk

    pensiun jandha lan bapak uga ninggal sawah

    sepathok, kena kanggo sumbering pangan

    sakulawraga.”

    „Mas, Damar, bapak saya dulu juga lulusan sarjana,

    menjadi guru di SMA. Maka dari itu saya juga

    punya cita-cita ingin kuliah sampai lulus sarjana.

    Tetapi saya masih kelas tiga SMP dan adik saya

    kelas tiga SD, bapak meninggal dunia. Bisa kamu

    bayangkan, bagaimana sedihnya hati saya

    sekeluarga ketika itu. Pasti saja hidup saya

    sekeluarga jadi berubah drastis, serba kekurangan.

    Masih untung ibu mendapatkan pensiun janda dan

    bapak juga meninggalkan sawah sepetak, cukup

    untuk sumber makanan sekeluarga.‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (45) Sekarwangi :“Mas kok ndadak ribet gawe unjukan. Lenggah wae dakgawekake.”

    „Mas kok harus ribet bikin minum. Duduk saja saya

    buatkan.‟

    Damarjati :“Oh, Dhik Sekar. Aku iki yo kudu ngulinakake

    mandhiri, Dhik. Nek sawanci-wanci ana paran,

    kudu bisa ngurus awake dhewe.”

    „Oh, Dik Sekar. Saya ini juga harus membiasakan

    hidup mandiri, Dik. Kalau sewaktu-waktu ada di

    perantauan, harus bisa mengurus diri sendiri.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (46) Sekarwangi :“Umpamane ora sengaja aku kebacut ngrangkul njenengan. Aja duka lho ya.”

    „Seumpama tidak sengaja aku terlanjur merangkul

    kamu. Jangan marah ya.‟

    Damarjati :“Wong mung dirangkul wong ayu we kok nesu.”

  • 158

    „Cuman dirangkul orang cantik saja kenapa marah.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (47) Damarjati :“Oh, iki ta. Rak malah. Rak malah ana sing mbantu ngedumake bantuane mengko.”

    „Oh, ini ya. Kan malah ada yang membantu

    membagikan bantuannya nanti.‟

    Sofi :“Kosik pinarak kene dhisik.”

    „Sebentar, mampir ke sini sebentar.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (48) Damarjati :“Nek kersane Ibu ngono, aku ndherek. Nanging lilanana milih calonku dhewe, Bu, sabab sing arep

    nglakoni ki aku.”

    „Kalau Ibu maunya begitu, aku ikut. Tetapi

    izinkalah memilih calonku sendiri, Bu, karena yang

    akan menjalani itu aku.‟

    Bu Rusti :“Iya. Apa wis nduwe calon piye? Sapa?”

    „Iya. Apa sudah mempunyai calon? Siapa?‟

    (MN/SWS/38/2015)

    (49) Bu Rusti :“Keluwihane nggon apa?” „Kelebihannya dibagian mana?‟

    Damarjati :“Siji, rupane ayu. Ibu pirsa dhewe.”

    „Satu, wajahnya cantik. Ibu tahu sendiri.‟

    (MN/SWS/38/2015)

    (50) Marta :“Sing kudu kok lakoni mung siji: muliha menyang omahku, urip bebarengan karo aku minangka

    garwa sing sah.”

    „Yang harus kamu lakukan hanya satu: pulanglah ke

    rumahku, hidup bersama dengan aku sebagai istri

    yang sah.‟

    Marsanti :“Ora, Mas. Liyane kuwi.”

    „Tidak, Mas. Selain itu.‟

    (MN/SWS/48/2015)

    (51) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk

    nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil

    anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...

    iya bu... sungkemku Bu.”

    „Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas

    rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput

    ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah

    membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti

    mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟

    (MN/SWS/49/2015)

  • 159

    (52) Marsanti :“Ora. Aku tetep durung percaya yen Sekar duwe niyat karo wong liya. Malah aku duwe keyakinan

    yen dheweke isih ngarep-arep ketemu sliramu. Mula

    lilanana aku melu nyampuri perkara iki. Aku janji

    sesuk esuk sowan mrene wis gawa katrangan sing

    genah.”

    „Tidak. Aku tetap belum percaya kalau Sekar punya

    niat dengan orang lain. Malah aku punya keyakinan

    kalau dia masih mengharapkan bertemu denganmu.

    Maka relakanlah aku ikut mencampuri masalah ini.

    Aku janji besok pagi datang ke sini sudah membawa

    keterangan yang jelas.‟

    Damarjati :“Aku ora mung nglilani, nanging aku matur nuwun

    banget kowe sakloron ngatonake kawigaten marang

    pribadiku. Apa wae asile sesuk, aku matur nuwun

    banget.”

    „Saya tidak hanya mengikhlaskan, tapi saya

    berterimakasi sekali kepada kalian berdua telah

    peduli kepada masalah saya. Apa saja hasilnya

    besok, saya berterima kasih sekali.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    c. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Asing ke

    dalam Bahasa Jawa

    (53) Bu Rusti :“Sekar, mengko arahen dhewe. Buwah apa sing pantes kanggo paketan. Nek wis entuk njur

    ndhisikana nyang vila, paket-paket iku gawenen ing

    kana. Aja lali magic jar-e dipanasi. Sarampunge

    wisudha aku nusul.”

    „Sekar, nanti aturlah sendiri. Buah apa yang pantas

    untuk dikemas. Jika sudah dapat lalu ke vila lah

    dulu saja, paket-paket itu bawalah ke sana. Jangan

    lupa magic jar-nya kamu panaskan. Selesai wisuda

    saya menyusul.‟

    Sekarwangi :”Inggih, beres Bu.”

    „Iya, beres Bu.‟

    (MN/SWS/32/2015)

    (54) Sofi :“Kula Sofi, Bu...nyuwun tulung, Mas Damar ngrencangi kula dhateng mall saged mboten?

    Mangke bibar Maghrib... matur nuwun, Bu.”

    „Saya Sofi, Bu...minta tolong, Mas Damar

    menemani saya ke mall bisa tidak? Nanti habis

    maghrib...terima kasih, Bu.‟

  • 160

    (MN/SWS/35/2015)

    (55) Sekarwangi :“Acting ya Mas? Kaya pemain sinetron?” „Acting ya Mas? Seperti pemain sinetron?‟

    Damarjati : “Iya”

    „Iya.‟

    Sekarwangi :“Aku mudeng karepe. Supaya Mbak Sofi cemburu,

    njur saya subur tresnane marang...”

    „Saya tahu maksudnya. Agar Mbak Sofi cemburu,

    lalu semakin jatuh cinta sama...‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (56) Damarjati :“Wolu, agamane kuat. Kerep sholat wengi lan dzikir. Atine cedhak karo Gusti Allah.”

    „Kedelapan, agamanya kuat. Sering sholat malam

    dan dzikir. Hatinya dekat dengan Tuhan.‟

    Bu Rusti :“Iya aku kerep weruh dhewe. Apa maneh?”

    „Iya saya sering melihat sendiri. Apa lagi?‟

    (MN/SWS/39/2015)

    (57) Marsanti :”Mas Marta. Maturnuwun sliramu kersa ziyarah ing kubure ibuku.”

    „Mas Marta. Terimakasih kamu bersedia siarah ke

    makam ibu saya.‟

    Marta :“Dhik Santi? Apa sing wis kelakon ing awakmu

    wiwit sedane ibumu kae?”

    „Dik Santi? Apa yang sudah terjadi pada dirimu

    setelah ibumu meninggal?‟

    (MN/SWS/48/2015)

    (58) Marsanti :“Hallo, iya piye...wis entuk..budhale jam pira...gawanen mrene bisa ora..aku ana restoran

    karo sekarwangi..iya, restoran adate kae.. ya.”

    „Hallo, iya bagaimana...sudah dapat...berangkatnya

    jam berapa...dibawa kesini bisa tidak...aku ada di

    restoran bersama sekarwangi..iya, restoran yang

    biasanya itu...ya.‟

    (MN/SWS/41/2015)

    (59) Sekarwangi :“Takon apa karo kowe?” „Tanya apa sama kamu?‟

    Sri Asih :“Taken asmane sing kagungan rumah makan niki.

    Nggih kula wangsuli mawon: Bu Mawar. Malah

    kula nggih criyos yen Bu Mawar sampun gadhah

    pacangan. Wong sajake sing takon niku kados

    gadhah sir ngaten lho Bu. Mangka ibu rak sampun

    gadhah pacangan. Lha nek ngesir kula ngaten

    nggih oke mawon.”

  • 161

    „Bertanya namanya yang punya rumah makan ini.

    Ya saya jawab saja: Bu Mawar. Malah saya juga

    cerita kalau Bu Mawar sudah punya pasangan.

    Sepertinya yang bertanya itu mempunyai maksud

    begitu lo Bu. Padahal ibu kan sudah mempunyai

    pasangan. Kalau naksir saya gitu ya oke saja.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    1.2 Campur Kode Kata Jadian

    (60) Sekarwangi :“Aku lagi ndhereake juraganku, Pak Pratama.” „Aku sedang mengantar majikanku, Pak Pratama.‟

    Marsanti :“Oh, kuwi kancane juraganku, Pak Jolang. Aku ya

    lagi ndhereake juraganku. Lagi teka iki mau ta,

    Sekar? Dhek wingi sore aku liwat kene kok isih

    tutupan.”

    „Oh, itu temannya majikanku, Pak Jolang. Aku juga

    sedang mengantarkan majikanku. Baru sampai di

    sini tadi ya, Sekar? Kemarin sore aku lewat sini kok

    masih tutup.‟

    (MN/SWS/32/2015)

    (61) Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi. Ayo tata dhahar. Dhawuhe ibu iki mengko dha shalat

    dhuhur dhisik, terus dhahar, njur ngaso sedhela.

    Jare mengko bar ashar budhal bali nyang Jakarta.”

    „Wisudhanya sudah selesai, mbak Sarmi. Ayo

    menata makanan. Perintah Ibu ini nanti pada sholat

    dhuhur dahulu, lalu makan, kemudian istirahat

    sebentar. Katanya nanti sehabis ashar barangkat

    kembali ke Jakarta.‟

    Yu Sarmi :“O, iya.”

    „O, iya.‟

    (MN/SWS/32/2015)

    (62) Sekarwangi :“Ya wis, aku manut Mas. Aku arep didhawuhi Ngapa?”

    „Ya sudah, saya menurut Mas. Saya mau disuruh

    apa?‟

    Damarjati :“Ora dakkon ngapa-ngapa, mung dakjak jagongan.

    Ning daktakon dhisik, jane kowe ki mau arep nyang

    endi?”

    „Tidak saya suruh ngapa-ngapain, hanya mau saya

    ajak ngobrol. Tapi saya mau tanya dulu, sebenarnya

    kamu itu mau kemana?‟

    (MN/SWS/33/2015)

  • 162

    (63) Damarjati :“Rupamu ayu, ayu banget, pakulitanmu kuning resik, soroting netramu bening tajem, pemikiran lan

    patrapmu katon yen bocah pendhidhikan, basamu

    alus, tata kramamu ganep, tandukmu marang sapa

    wae mantep lan percaya dhiri, ora katon

    minggrang-minggring, klebu yen pinuju guneman

    karo pak Pratama lan bu Rusti juraganmu.”

    „Wajahmu cantik, cantik sekali, kulitmu kuning

    langsat, tatapan matamu bening tajam, pola pikir

    dan tingkah lakumu seperti orang berpendidikan,

    bahasamu lembut, mengerti tata krama, perilakumu

    terhadap siapa saja mantap dan percaya diri, tidak

    canggung, termasuk ketita berbisacara dengan pak

    Pratama dan bu Rusti.‟

    Sekarwangi :“Wah, jan ideal banget. Apa maneh, Mas?”

    „Wah, ideal sekali. Apa lagi, Mas?‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (64) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida

    takon.”

    „Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan

    jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi

    bertanya.‟

    Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen

    sliramu kersangrungokake critane lelakonku.

    Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan

    kopi panas dhisik.”

    „Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika

    kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti

    dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (65) Damarjati :“Turah telung yuta, mangga dakbalekake ibu. Lan daktandhesake, iki kang pungkasan, Bu. Sesuk

    maneh aku wis ora saguh ndherekake ndara putri

    Sofiatun.”

    „Sisa tiga juta, silakan saya kembalikan pada Ibu.

    Dan saya tegaskan, ini yang terakhir, Bu. Besok lagi

    saya sudah tidak sanggup mengantarkan tuan putri

    Sofiatun.‟

    Bu Rusti :“Kapok, Le?”

    „Kapok Nak?‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (66) Sekarwangi :“Aku wis mudeng karepe Mas. Pokoke beres. Ning nek aku kebablasen, maaf sadurunge lho, aja

    didukani.”

  • 163

    „Saya sudah tahu maksudnya Mas. Pokoknya beres.

    Tapi kalau saya terlalu jauh, maaf sebelumnya lho,

    jangan dimarahi.‟

    Damarjati :”Kebablasen piye maksudmu?”

    „Terlalu jauh bagaimana maksud kamu?‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (67) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?” „Bangkrut? Sebabnya apa?‟

    Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas

    ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.

    Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,

    simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.

    Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan

    cilik, karo anak-anake.”

    „Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap

    petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.

    Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan

    uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang

    istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan

    anak-anaknya.‟

    (MN/SWS/37/2015)

    (68) Damarjati :“Bu. Pasuryane Ibu ora perlu didhelikake, ben tetep ana kene kaya adate. Sabab iki wes trep lan

    ayu. Perkara mbatalake kuwi gampang, Bu.”

    „Bu, wajah Ibu tidak perlu disembunyikan, biar

    tetap ada disitu seperti biasanya. Karena itu sudah

    pantas dan cantik. Masalah membatalkan itu

    gampang, Bu‟

    Bu Rusti :”Uh, risi. Wong dhapure elek ngono kok

    ngambung. Gampang piye? Atiku ora tekan yen

    kudu mbatalake.”

    „Uh, geli. Orang mukanya jelek gitu kok mencium.

    Mudah bagaimana? Saya tidak sampai hati jika

    harus membatalkan.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (69) Damarjati :“Nek kersane Ibu ngono, aku ndherek. Nanging lilanana milih calonku dhewe, Bu, sabab sing arep

    nglakoni ki aku.”

    „Kalau Ibu maunya begitu, aku ikut. Tetapi

    izinkalah memilih calonku sendiri, Bu, karena yang

    akan menjalani itu aku.‟

    Bu Rusti :“Iya. Apa wis nduwe calon piye? Sapa?”

    „Iya. Apa sudah mempunyai calon? Siapa?‟

    (MN/SWS/38/2015)

  • 164

    (70) Bu Rusti :“Ngene wae, Damar. Bapakmu aturana mrene. Mbok menawa bapak duwe wawasan sing luwih

    kepenak dilakoni.”

    „Begini saja, Damar. Panggil bapakmu ke sini.

    Siapa tahu bapak mempunyai pendapat yang lebih

    baik untuk dilakukan.‟

    Damarjati :”Oh, inggih, Bu.”

    „Oh, iya Bu.‟

    (MN/SWS/39/2015)

    (71) Damarjati :”Dhik, sing ora ngerti ki kowe, dudu Sofi.” „Dik, yang tidak tahu itu kamu, bukan Sofi.‟

    Sekarwangi :“Aku? Aku sing ora ngerti? Maksudmu apa Mas.

    Aku rak wis nindakake kabeh dhawuhmu. Diajak

    ethok-ethok pacaran kanggo mancing emosine Sofi.

    Kabeh wis mlaku beres, lan kebukten dheweke

    mbatalake.”

    „Aku? Aku yang tidak tahu? Maksudmu apa Mas.

    Aku kan sudah melakukan semua perintahmu.

    Diajak pura-pura pacaran untuk mancing emosinya

    Sofi. Semua sudah berjalan beres, dan terbukti dia

    membatalkan.‟

    (MN/SWS/39/2015)

    (72) Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak

    transfernyang rekeninge Ibu ing Klaten.”

    „Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau

    mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer

    ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟

    Marsanti :“O, iya, kanggo nyingkiri resiko ing dalan.”

    „O, iya, untuk menghindari resiko di jalan.‟

    (MN/SWS/40/2015)

    (73) Sekarwangi :“Tuminah, aku sida wis arep bali nyang ndesa. Sesuk apa kapan kowe nemonana juraganku, layang

    iki aturna. Alamate ana nggon amplop surat iku.”

    „Tuminah, aku sudah jadi akan kembali ke desa.

    Besok atau kapan temuilah majikanku, berikan surat

    ini. Alamatnya ada diamplop itu.‟

    Tuminah :”Oh, iya. Maturnuwun, Sekar. Olehmu nyang Jawa

    kapan?”

    „Oh, iya. Terimakasih, Sekar. Kamu kapan pulang

    ke Jawa?‟

    (MN/SWS/41/2015)

    (74) Kardi Waskito :“Kowe ora perlu nggrantes lan ora perlu nggetuni

  • 165

    lelakonmu, awit ora ana gunane. Anggepen iku

    pepeling saka Gusti Allah, supaya kowe bali

    marang dalan sing lurus. Malah kapara syukurana,

    awit iki ateges kowe isih diparingi kalodhangan

    kanggo mertobat, sateruse nggayuh kamulyan kang

    sejati, dudu kamulyan semu sing wis kok rasakake

    sasuwene iki. Mesthine kowe isih kelingan piwulang

    lan piweling sing tau dak wenehake biyen.”

    „Kamu tidak perlu merasa sedih dan tidak perlu

    kecewa atas......, karena tidak ada gunanya. Anggap

    saja ini adalah peringatan dari Allah, agar kamu

    kembali kejalan yang lurus. Malah syukurilah,

    karena ini artinya kamu masih diberi kesempatan

    untuk bertobat, lalu meraih kemuliaan yang sejati,

    bukan kemuliaan yang semu yang pernah kamu

    rasakan selama ini. Seharusnya kamu masih ingat

    pelajaran yang pernah aku berikan dulu.‟

    Bu Rusti :”Inggih, Pak. Nyuwun pangestu mugi saged

    nglampahi kanthi sabar.”

    „Iya, Pak. Minta doa restu semoga bisa melewati

    dengan sabar.‟

    (MN/SWS/43/2015)

    (75) Marta :“Ngojek wae Dhik Santi, dakdherekake. „Naik ojek saja dik Santi, saya antar.‟

    Marsanti :”Kowe kok ngerti aku?”

    „Kamu kenal dengan saya?‟

    (MN/SWS/47/2015)

    (76) Marta :“Menenga wae, aja ngelek-elek awakmu dhewe. Kae sega tumpange wis digawa mrene, ayo gek

    didhahar.”

    „Diamlah saja, jangan menjelek-jelekkan dirimu

    sendiri. Itu nasi tumpangnya sudah dibawa ke sini,

    ayo dimakan.‟

    Marsanti :”Mung sega kaya ngene, kok enak banget ta.”

    „Hanya nasi seperti ini saja, kenapa enak sekali.‟

    (MN/SWS/47/2015)

    (77) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk

    nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil

    anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...

    iya bu... sungkemku Bu.”

    „Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas

    rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput

    ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah

  • 166

    membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti

    mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟

    Mbah Kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”

    „Dari ibu kamu Nak? Ada kabar apa?‟

    (MN/SWS/49/2015)

    (78) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora ngingublumbang dhewe. Ning sadurunge

    dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan

    nyang puskesmas dhisik.”

    „Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak

    punya kolam sendiri. Tetapi sebelum saya

    tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa

    kesehatan ke puskesmas dulu.

    Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki

    sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada

    mungkug-mungkug arep mukok.”

    „Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak

    kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-

    mual mau muntah.‟

    (MN/SWS/50/2015)

    (79) Marta :“Iya, Dhik Damar. Saiki Dhik Santi iki dadi batihku. Lan bener ngendikamu mau, aku biyen wis

    tau kepethuk sliramu. Biyen aku ngojeg ing

    Jatinegara. Saiki macul ing sawah.”

    „Iya, Dik Damar. Sekarang Dik Santi ini jadi istriku.

    Dan benar apa yang kamu katakan tadi, aku dulu

    sudah pernah bertemu dengan mu. Dulu aku

    menjadi tukang ojeg di Jatinegara. Sekarang

    mencangkul di sawah.‟

    Damarjati :“Ealah, dadi tangga desa. Lha terus, iki ana

    kersaapa, kok padha mrene?”

    „Ealah, jadi tetangga desa. Lalu, ini ada mau apa,

    kok pada ke sini?‟

    (MN/SWS/50/2015)

    (80) Marsanti :“Dadi papat kui rong kilo.” „Jadi empat itu dua kilo.‟

    Damarjati :“Kosik, Dhik Santi. Dhuwitmu kuwi lebokno dhisik,

    mengko ndak kena angin kecemplung blumbang. Iki

    perlu penjelasan cetha lan ilmiyah.”

    „Sebentar, Dik Santi. Uangmu itu masukkanlah

    dulu, nanti malah terkena angin lalu tercebur ke

    kolam. Ini perlu penjelasan yang jelas dan ilmiah.‟

    (MN/SWS/50/2015)

    (81) Damarjati :”Yen bener Bu Mawar iku Sekarwangi. Iku

  • 167

    tegese pancen wis pinesthi Sekar dudu jodohku. Ya

    wis aku nrima”

    „Kalau benar Bu mawar itu adalah Sekarwangi. Itu

    artinya memang sudah ditakdirkan bukan jodohku.

    Ya sudah saya terima.‟

    Marsanti :“Kosik. Kok ngono Mas? Nalare piye?

    „Sebentar. Kok seperti itu Mas? Logikanya

    bagaimana?‟

    (MN/SWS/51/2015)

    (82) Marsanti :“Kosik. Kok ngono Mas? Nalare piye? „Sebentar. Kok seperti itu Mas? Logikanya

    bagaimana?‟

    Damarjati :“Nalika aku mlebu rumah makan kono, Sri Asih

    Pembantune sing kulina dikongkon njupuk grameh

    mrene, iku uga kandha yen Bu Mawar iku wis duwe

    pacangan, wis arep dadi nganten.”

    „Ketika aku masuk rumah makan itu, Sri Asih

    pembantunya yang biasanya disuruh mengambil

    gurameh ke sini, itu juga berkata kalau Bu mawar

    itu sudah punya pasangan, sudah akan menikah.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    (83) Marsanti :“Ora. Aku tetep durung percaya yen Sekar duwe niyat karo wong liya. Malah aku duwe keyakinan

    yen dheweke isih ngarep-arep ketemu sliramu. Mula

    lilanana aku melu nyampuri perkara iki. Aku janji

    sesuk esuk sowan mrene wis gawa katrangan sing

    genah.”

    „Tidak. Aku tetap belum percaya kalau Sekar punya

    niat dengan orang lain. Malah aku punya keyakinan

    kalau dia masih mengharapkan bertemu denganmu.

    Maka relakanlah aku ikut mencampuri masalah ini.

    Aku janji besok pagi datang ke sini sudah membawa

    keterangan yang jelas.‟

    Damarjati :“Aku ora mung nglilani, nanging aku matur nuwun

    banget kowe sakloron ngatonake kawigaten marang

    pribadiku. Apa wae asile sesuk, aku matur nuwun

    banget.”

    „Saya tidak hanya mengikhlaskan, tapi saya

    berterimakasi sekali kepada kalian berdua telah

    pesuli kepada masalah saya. Apa saja hasilnya

    besok, saya berterima kasih sekali.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    (84) Marsanti :“Ora waton grameh goreng kok, Sekar. Ana sarate, kudu Mas Marta sing nyekel gramehe

    langsung saka blumbange asli.”

  • 168

    „Bukan sembarang gurameh goreng kok Sekar. Ada

    syaratnya, harus Mas Marta yang menangkap

    guramehnya langsung dari kolamnya yang asli.‟

    Sekarwangi :“Oo, ngono kui rak ya gampang. Nyang

    perikanan kana nemoni pak Minakerti, nembung

    arep tuku grameh ning nyekel dhewe, rak beres.”

    „Oo, seperti itu kan mudah. Ke perikanan sana

    menemui Pak Minakerti, meminta izin akan

    membeli gurameh tetapi menangkap sendiri, kan

    beres.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    2) Campur Kode Berwujud Frasa

    2.1 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Indonesia di dalam

    Bahasa Jawa

    (85) Bu Rusti :“Kowe ngapa, Damar, kok melu ibut neng dhapur? Oh, iya ngerti. Kowe mesthi ketarik merga sing

    dimasak iwak grameh. Kowe rak ahli perikanan.”

    „Kamu kenapa, Damar, kok ikut ribut di dapur? Oh,

    iya tahu. Kamu pasti tertarik karena yang dimasak

    ikan gurameh. Kamu kan ahli perikanan.‟

    Damarjati :“Iya, Bu. Nalika praktek ing dhaerah perikanan,

    aku malah praktek ngolah grameh dhewe, wiwit

    nyekel ing blumbang nganti akhire nyekel ing piring

    sawise mateng.”

    „Iya, Bu. Ketika saya praktek di daerah perikanan,

    saya malah praktek mengolah gurameh sendiri,

    mulai dari menangkap di kolam sampai akhirnya

    memakan dipiring setelah matang.‟

    (MN/SWS/27/2015)

    (86) Marta :“Mengko dhisik, aja salah paham ya. Kowe lagi wae teka ing Jakarta, durung ngerti cara-cara uripe

    wong kene, mligine wong sugih-sugih sing wis sugih

    bandha.”

    „Sebentar, jangan salah paham ya. Kamu baru saja

    datang ke Jakarta, belum tahu cara-cara hidup orang

    sini, khususnya orang-orang kaya yang sudah kaya

    raya.‟

    Marsanti :”Maksudmu apa, terangna sing cetha.”

    „Maksud kamu apa, jelaskan.‟

    (MN/SWS/29/2015)

  • 169

    (87) Marta :“Akeh wong sugih mblegedhu ing Jakarta iki, katone waras-wiris nanging sejatine duwe penyakit,

    kaya dene penyakit gula darah, tekanan darah

    tinggi, lemah jantung, jantung koroner, vertigo,

    radang lambung lan sabangsane, sing sok ora

    kenyana-nyana kumat saenggon-enggon....”

    „Banyak orang kaya raya di Jakarta ini, kelihatanya

    sehat tapi sebenarnya mempunyai penyakit, seperti

    penyakit gula darah, tekanan darah tinggi, lemah

    jantung, jantung koroner, vertigo, radang lambung

    dan lain sebagainya, yang terkadang tidak disangka-

    sangka bisa kambuh dimana-mana....‟

    (MN/SWS/29/2015)

    (88) Marta :“Mligi sing dak kandhakake mau, aku ki pancen diwelingi kon nggolekake wong wadon sing gelem

    ngancani yen pinuju butuh dikancani. Dheweke iku

    umur seketan taun, wis dhudha wiwit limang taun

    kepungkur lan ora rabi nganti seprene merga

    kepengen meleng ndadekake anak-anake. Saiki

    anake sing tuwa, lanang wis dadi pegawe propinsi

    ing Semarang. Sing nom wadon, uga wis lulus

    STAN lan diangkat pegawedhinasperpajakan ing

    Cirebon. Ing kene iki masalahe, Santi. Dheweke iku

    duwe penyakit tekanan darah tinggi. Wingi-wingi

    nalika anake wadon isih kuliyah, nek mrana-mrana

    dikancani anake. Bareng anake wis diangkat ing

    Cirebon, ora ana maneh sing ngancani. Mulane

    dheweke butuh kanca, mung ngancani, Santi, mung

    ngancani, ora arep diklethak.”

    „Khusus yang saya katakan tadi, saya ini memang

    diingatkan untuk mencarikan perempuan yang mau

    menemani jika dibutuhkan untuk ditemani. Dia itu

    berumur 50an tahun, sudah menjadi duda semenjak

    lima tahun yang lalu dan tidak menikah lagi sampai

    sekarang karena ingin menjaga anak-anaknya.

    Sekarang anaknya yang besar, laki-laki sudah

    menjadi pegawai provinsi di Semarang. yang kecil

    perempuan, juga sudah lulus STAN dan diangkat

    pegawai dinas perpajakan ing Cirebon. Di sini ini

    permasalahannya, Santi. Dia itu mempunyai

    penyakit tekanan darah tinggi. Kemarin-kemarin

    ketika anak perempuannya masih kuliah, jika

    kemana-kemana ditemani anaknya. Setelah anaknya

    sudah diangkat di Cirebon, tidak ada lagi yang

    menemani. Maka dari itu dia butuh teman, hanya

    menemani, Santi, hanya menemani, tidak akan

    digigit.‟

  • 170

    (MN/SWS/29/2015)

    (89) Pak Jolang :“Santi omah iki mentas wae daktuku kanggo awakmu. Wiwit sesuk kowe manggona ing kene. Iku

    wis dakcepaki motor Yamaha Mio, yen sawanci-

    wanci kowe butuh nyang endi-endi lan yen sawanci-

    wanci dak tilpun, kowe bisa enggal teka.”

    „Santi rumah ini baru saja saya beli untuk kamu.

    Mulai besok kamu tinggallah di sini. Itu sudah saya

    siapkan motor Yamaha Mio, jika sewaktu-waktu

    kamu ada perlu kemana-mana dan jika sewaktu-

    waktu saya telfon, kamu bisa langsung datang.‟

    Marsanti :”Inggih pak.”

    „Iya pak.‟

    (MN/SWS/30/2015)

    (90) Marsanti :”Wis kebacut nyemplung kali, pisan sing kebroh.” „Sudah terlanjur tercebur ke sungai, sekalian yang

    basah kuyup.‟

    Marta :“Maksudmu apa Santi?”

    „Maksudmu apa Santi?‟

    Marsanti :“Njembarake lapangan kerja.”

    „Melebarkan lapangan kerja.‟

    (MN/SWS/31/2015)

    (91) Marta :”Piye karepmu?” „Bagaimana maksudmu?‟

    Marsanti :“Pengin dadi tukang pijet panggilan. Golekna

    langganan, nek ana sing butuh, aku pethuken

    mrene. Ning telpuna dhisik, dadi yen Pak Jolang

    pas ana kene kowe ngerti.”

    „Ingin jadi tukang pijet panggilan. Carikan

    pelanggan, kalau ada yang membutuhkan, jemput

    saya di sini. Tetapi telfon dahulu, jadi kalau Pak

    Jolang ada di sini kamu tahu.‟

    (MN/SWS/31/2015)

    (92) Sekarwangi :”Ha? Njenengan ngerti tenan, Mas?” „Ha? Kamu betul-betul tahu, Mas?‟

    Damarjati :“Ngerti Dhik. Pak Jolang ki akrab banget karo

    bapak, padha dene pegawe kantor perpajakan.

    Mung pangkate luwih dhuwur. Cethane Pak Jolang

    ki ndhuwurane bapak. Ngertiku merga bapak crita

    karo ibu.”

    „Tahu Dhik. Pak Jolang itu akrab sekali dengan

    bapak, sama-sama pegawai kantor perpajakan.

    Hanya saja pangkatnya lebih tinggi. Lebih jelasnnya

  • 171

    Pak Jolang itu atasannya bapak. Saya tahu karena

    bapak bercerita kepada ibu.‟

    (MN/SWS/33/2015)

    (93) Damarjati :“Lupute: dheweke ora ditundhung merga tumindak ala, nanging pancen diniyati lunga saka ngomah.

    Dheweke mbabu ora kanggo nyambung urip jalaran

    kepepet, nanging kanggo nggayuh panguripan sing

    luwih becik. Dene benere: dheweke pancen bener

    asal saka kulawarga sing duwe martabat, ora kalah

    karo awake dhewe iki. Bapakne biyen malah

    lulusan sarjana, luwih dhuwur tinimbang bapakku

    sing mung ahli madya. Bapakne biyen ngasta guru

    SMA. Upama bapakne isih sugeng, dheweke mesthi

    ya bisa lulus sarjana kaya aku.”

    „Salahnya: dia tidak disuruh pergi karena berlaku

    tidak baik, tapi memang sudah berniat pergi dari

    rumah. Dia menjadi pembantu bukan untuk

    menyambung hidup karena kekurangan, tapi untuk

    meraih kehidupan yang lebih baik. Lalu benarnya:

    dia memang benar berasal dari keluarga yang

    mempunyai martabat, tidak beebeda dengan kita.

    Bapaknya dulu malah lulusan sarjana, lebih tinggi

    daripada bapakku yang hanya ahli madya.

    Bapaknya dulu berkerja sebagai guru SMA.

    Seandainya bapaknya masih sehat, dia pasti juga

    bisa lulus sarjana seperti aku.‟

    (MN/SWS/34/2015)

    (94) Bu Rusti :“Dheweke pancen ayu lan wasis, Damar. Nanging kabeh uwong wis ngerti yen dheweke iku babu. Piye

    bakal aloke wong-wong mengko. Damarjati sarjana

    perikanan, nikah etuk babu. Apa iku penak

    dirungu? Beda masalahe yen dheweke ora mbabu.

    Upamane dheweke bakul ing kios pasar apa

    manager toko, njur dadi bojomu. Damarjati

    sarjana perikanan, nikah entuk manager toko. Rak

    penak dirungu, ora entuk babu.”

    „Dia memang cantik dan pintar, Damar. Tetapi

    semua orang sudah tahu kalau dia itu pembantu.

    Bagaimana kata orang-orang nanti. Damarjati

    sarjana perikanan, menikah dengan babu. Apa itu

    enak didengar? Berbeda masalahnya jika dia tidak

    jadi pembantu. Seandainya dia penjual di kios pasar

    atau manager toko, lalu menjadi istrimu. Damarjati

    sarjana perikanan, menikah dengan manager toko.

    Kan enak didengar, bukan dengan pembantu.‟

  • 172

    Damarjati :“Nek mung ngono we rak gampang ta Bu. Sekar

    sesuk pocoten olehe mbabu ing kene, terus dakpeke.

    Rak wis dudu babu meneh ta?”

    „Kalau haya begitu saja kan mudah Bu. Besok Sekar

    berhenti jadi pembantu di sini, lalu saya jadikan

    istri. Kan sudah bukan pembantu lagi?‟

    (MN/SWS/34/2015)

    (95) Damarjati :”Kowe kerep mrene ta, Dhik?” „Kamu sering ke sini ya, Dik?‟

    Sofi :“Iya, Mas. Meh saben malem Minggu aku mrene.”

    „Iya, Mas. Hampir setiap malam Minggu aku ke

    sini.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (96) Damarjati :”Saben malem Minggu? Njur apa wae sing dituku?”

    „Saben malem Minggu? Lalu apa saja yang kamu

    beli?‟

    Sofi :“Ya apa sing daksenengi. Sok klambi, sok sepatu.

    Pokoke saben ana modhel anyar aku tuku. Koleksi

    sepatuku lagi rongatus pasang. Aku pengin duwe

    koleksi sepatu sewu pasang.”

    „Ya apa yang aku sukai. Kadang baju, kadang

    sepatu. Pokoknya setia ada model baru aku beli.

    Koleksi sepatuku baru dua ratus pasang. Aku ingin

    punya koleksi sepatu seribu pasang.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (97) Sofi :”Apa kudu teka, Mas?” „Apa harus datang, Mas?‟

    Damarjati :“Aku kudu teka, dhik. Sabab aku iki konsultan

    perikanan ing koperasi kono.”

    „Aku harus datang, Dik. Karena aku ini konsultan

    perikanan di koperasi itu.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (98) Sekarwangi :”Acara napa?” „Acara apa?‟

    Damarjati :“Lha iki, acara minum kopi.”

    „Lha ini, acara minum kopi.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (99) Damarjati :“Lha iki, acara minum kopi.” „Lha ini, acara minum kopi.‟

    Sekarwangi :“Wah, jan ora mutu tenan. Pacar ayu-ayu kok

    diklelerake, ditinggal minum kopi. Njenengan ki

  • 173

    nek karo jeng Sofi kae jan harmonis tenan lho,

    Mas.”

    „Wah, tidak bermutu sama sekali. Pacar cantik kok

    diabaikan, ditinggal minum kopi. Kamu itu kalau

    sama jeng Sofi harmonis sekali lho, Mas.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (100) Sekarwangi :”Sing kakung gantheng, sing putri ayu. Dedeg setimbang. Nyandhang nganggo padha dene

    rapih.”

    „Yang lelaki tampan, yang perempuan cantik.

    Perawakan seimbang. Pakaiannya sama-sama rapi.‟

    Damarjati :“Aku yakin, kowe mesthi ngerti yen faktor

    harmonis ki ra mung kuwi.”

    „Aku yakin, kamu pasti tahu jika faktor harmonis

    tidak hanya itu.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (101) Damarjati :”Dhik Sofi dakjak nyang Bogor, gelem?” „Dik Sofi apakah mau saya ajak ke Bogor?‟

    Sofi :“Gelem Mas, kapan? Nyang ngendi? Nyang villa?

    Apa Taman Safari?”

    „Mau Mas, kapan? Kemana? Ke villa? Apa Taman

    Safari?‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (102) Damarjati :”Nyang cedhak Clawi. Nyang lokasi bencana tanah longsor wingi iku lho, Dhik.”

    „Ke dekat Clawi. Ke lokasi bencana tanah longsor

    kemarin itu lo Dik.‟

    Sofi :“Ha? Ngapa nyang tanah longsor barang? Arep

    golek mala?”

    „Ha? Ngapain ke tanah longsor? Mau cari bahaya?‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (103) Damarjati :”Ora ketang sithik arep nyuimbang bantuwan kanggo para kurban.”

    „Walaupun sedikit mau menyumbang untuk para

    kurban.‟

    Sofi :“Oh, my God. Kok kaya pegawai dinas sosial

    wae.”

    „Oh, my God. Kok seperti pegawai dinas sosial

    saja.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (104) Sofi :“Petugas Sosial, LSM, TimSAR lan adate wis ana panitya sing khusus ngurusi iku.”

  • 174

    „Petugas Sosial, LSM, Tim SAR dan biasanya

    sudah ada panitia yang khusus menangani itu.‟

    Damarjati :”Apa salah yen warga masyarakat kaya awake

    dhewe iki melu cawe-cawe aweh bantuan.”

    „Apa salah jika warga masyarakat seperti kita ini

    ikut memberi bantuan.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (105) Damarjati :“Paket sembako wae, Bu. Kurban sing ngungsi ana seketan kulawaraga.”

    „Paket sembako saja, Bu. Korban yang mengungsi

    ada 50an keluarga.‟

    Bu Rusti :”Sesuk nggawa satus paket. Karo bantuwan

    dhuwit. Nek ngono Sekar undangen mrene.

    Dheweke luwih pinter ngrancang isine paket kuwi.”

    „Besok membawa seratus paket. Sama bantuan

    berupa uang. Kalau begitu panggillah Sekar kemari.

    Dia lebih pintar merancang isi paket tersebut.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (106) Sekarwangi :“Actingya Mas? Kaya pemain sinetron?” „Acting ya Mas? Seperti pemain sinetron?‟

    Damarjati :”Iya.”

    „Iya.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (107) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?” „Bangkrut? Sebabnya apa?‟

    Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas

    ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.

    Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,

    simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.

    Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan

    cilik, karo anak-anake.”

    „Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap

    petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.

    Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan

    uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang

    istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan

    anak-anaknya.‟

    (MN/SWS/37/2015)

    (108) Damarjati :“Siji, rupane ayu. Ibu pirsa dhewe.” „Satu, wajahnya cantik. Ibu tahu sendiri.‟

    Bu Rusti :”Iya. Nek nggon rupa aku ora maido. Upama para

    bintang sinetron sak Jakarta iki diklumpukake

    kabeh, ayake mung siji loro sing ayune timbang

    karo Sekarwangi. Terus apa meneh?”

  • 175

    Iya. Kalau masalah wajah aku tidak protes.

    Seandainya para bintang sinetron se-Jakarta ini

    dikumpulkan semua, mungkin hanya satu dua yang

    kecantikannya seimbang dengan Sekarwangi. Lalu

    apa lagi?

    (MN/SWS/38/2015)

    (109) Damarjati :“Papat, pinter ngurus rumah tangga. Meh telung taun ana kene, urusan pangan sawutuhe kok

    pasrahake dheweke, lan Ibu ora tau kuciwa.”

    „Keempat, pandai mengatur rumah tangga. Hampir

    tiga tahun ada di sini, mengurus makanan seutuhnya

    Ibu pasrahkan padanya, dan Ibu tidak pernah

    kecewa.‟

    Bu Rusti :”Bener, Damar.”

    „Benar, Damar.‟

    (MN/SWS/38/2015)

    (110) Bu Rusti :“Lha iku bener. Terus kekurangane? Kekurangane mung siji thil: dheweke iku babu. Jujur wae,

    Damar, sing kok kandhakake iku mau kabeh bener

    lan ibu ngakoni tenan. Nanging dheweke iku babu,

    kabeh warga pada ngerti iku. Rasaku kaya

    ngganjel banget yen krungu wong ngomong :

    Damarjati Sarjana Perikanan, anake Pak Pratama,

    entuk babu. Apa kowe duwe cara kanggo ngatasi

    bab iku?”

    „Iya itu benar. Lalu kekuranganya? Kekuranganya

    hanya satu: dia itu pembantu. Jujur saja, Damar,

    yang kamu katakn tadi itu semua benar dan ibu

    benar-benar mengakui. Tapi dia itu pembantu,

    semua warga mengetahui itu. perasaanku seperti

    mengganjal sekali jika mendengar orang berbicara:

    Damarjati Sarjana Perikanan, putra Pak Pratama,

    sama pembantu. Apakah kamu mempunyai cara

    untuk mengatasi hal itu?‟

    Damarjati :”Wis dakpikirake, Bu, sabab aku ya wis ngerti

    perasaane Ibu.”

    „Sudah saya pikirkan, Bu, sebab saya juga sudah

    tahu perasaan Ibu.‟

    (MN/SWS/39/2015)

    (111) Bu Rusti :“Ya wis. Ning apa kowe yakin bakal bisa entuk gaweyan dadi guru?”

    „Ya sudah. Tapi apa kamu yakin akan bisa

    mendapat pekerjaan sebagai guru?

    Damarjati :“Insya allah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki,

    rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para

  • 176

    pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake

    mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep

    nglamar dadi asisten dhosen ing kana.

    „Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu

    dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para

    pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan

    mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan

    melamar jadi asisten dosen di sana.‟

    (MN/SWS/40/2015)

    (112) Kepala Sekolah :“Para sedulu kabeh, mligine para kanca- kanca guru padha isih eling, almarhum Pak

    Wasita biyen guru sing pinter, sregep, lan

    gedhe labuh labete marang sekolahan lan

    masyarakat. Aku bungah banget dene puta

    putrine sing dhek semana isih cilik, saiki wis

    tuwuh dadi wanita diwasa sing ayu lan duwe

    jiwa mandhiri, katitik bisa adeg rumah

    makan sing gedhe lan apike kaya ngene.

    Mula ayo padha bebarengan ndonga, muga

    almarhum tansah ayem tentrem ing alam

    barzah lan rumah makan iki bisa mekar

    ngrembaka, dadi kondhang sawewengkon

    kene lan sakiwa tengene.”

    „Para saudara sekalian, khususnya para

    teman-teman guru semua masih ingat,

    almarhum Pak Wasita dulu guru yang pintar,

    rajin, dan berpengaruh besar terhadap

    sekolahan dan masyarakat. Saya senang

    sekali kini putra putrinya yang dulu masih

    kecil, sekarang sudah tumbuh jadi wanita

    dewasa yang cantik dan mempunyai jiwa

    mandiri, telihat bisa mendirikan rumah

    makan yang besar dan bagus seperti ini.

    Maka dari itu mari bersama-sama berdoa,

    semoga almarhum tenang di alam barzah

    dan rumah makan ini bisa berkembang jadi

    terkenal di daerah ini.

    (MN/SWS/43/2015)

    (113) Damarjati :”Iya Bu. Nanging yen mengko Ibu niliki Bapak sing dherekake sapa?”

    „Iya Bu. Tapi nanti kalau Ibu ingin menjenguk

    Bapak siapa yang mengantarkan?‟

    Bu Rusti :“Wis aja mikir kuwi. Iku perkara gampang.

    Mengko aku arep langganan ojeg, saben dina

    methuk aku mrene. Andum gawe, Nak. Saiki kowe

    meleng mikir awakmu, golek dalaning rejeki apa

  • 177

    wae sing kok antebi amrih ing tembe uripmu bisa

    mulya. Aku yakin kowe bisa, Nak. Dene Ibu, sajrone

    Bapakmu nglakoni ukuman, Ibu tetep ana kene.

    Saben dina niliki Bapakmu supaya ayem atine.

    Dhuwit lan barang sing isih didarbeki cukup

    dakenggo urip nganti Bapakmu bebas telung taun

    maneh. Mobil pribadimu kuwi gawanen. Yen

    sawanci-wanci butuh dhuwit rada akeh, mobil iku

    bisa kok dol.”

    „Sudah jangan memikirkan itu. itu masalah

    gampang. Nanti aku akan berlangganan ojek, setiap

    hari menjemput aku ke sini. Berbagi pekerjaan,

    Nak. Sekarang kamu mikir dirimu sendiri, mencari

    jalan rezeki apa saja yang kamu inginkan agar besok

    hidupmu bisa nyaman. Aku yakin kamu bisa, Nak.

    Sedangkan Ibu, selama Bapakmu menjalani

    hukuman, Ibu akan tetap di sini. Setiap hari

    menjenguk Bapakmu supaya tenang hatinya. Uang

    dan barang yang masih dimiliki cukup untuk hidup

    sampai Bapakmu bebas tiga tahun lagi. Mobil

    pribadimu itu bawalah. Jika sewaktu-waktu butuh

    uang yang agak banyak, mobil itu bisa kamu jual.‟

    (MN/SWS/44/2015)

    (114) Damarjati :“Kathah sanget. Masarakatipun kula cocog. Sistem penerangan, angkutan, sesambungan liwat telpun,

    sampun mboten kathah bentenipun kalihan kitha.

    Lan ingkang paling penting: kula menika lulusan

    perikanan. Dhaerah mriki menika cocog sanget

    kangge usaha perikanan. Kula kepengin atur conto

    dhateng para petani ngriki perkawis miyara

    grameh. Sinten ngertos mbenjing saged ningkatake

    tataran gesangipun petani lumantar usaha menika.”

    „Banyak sekali. Masyarakatnya saya cocok. Sistem

    penerangan, angkutan, sambungan melalui telepon,

    sudah tidak banyak bedanya dengan di kota. Dan

    yang paling penting: saya adalah lulusan perikanan.

    Daerah ini cocok sekali untuk usaha perikanan.

    Saya ingin memberi contoh kepada para petani di

    sini tentang memelihara ikan gurameh. Siapa tahu

    besok bisa meningkat kehidupan petani melalui

    usaha tersebut.‟

    (MN/SWS/45/2015)

    (115) Marsanti :”Kok ora munggah kaji pisan, Mas?” „Kenapa tidak sekalian naik haji saja, Mas?‟

    Marta :“Suk wae nek wis duwe bojo, arep dakjak bareng

    pisan nyang tanah suci.”

  • 178

    „Besok saja kalau sudah mempunyai istri, akan saya

    ajak bersama sekalian ke tanah suci.‟

    (MN/SWS/47/2015)

    (116) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk

    nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil

    anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...

    iya bu... sungkemku Bu.”

    „Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas

    rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput

    ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah

    membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti

    mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟

    (MN/SWS/49/2015)

    (117) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora ngingu blumbang dhewe. Ning sadurunge

    dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan

    nyang puskesmas dhisik.”

    „Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak

    punya kolam sendiri. Tetapi sebelum saya

    tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa

    kesehatan ke puskesmas dulu.

    Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki

    sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada

    mungkug-mungkug arep mukok.”

    „Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak

    kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-

    mual mau muntah.‟

    (MN/SWS/50/2015)

    (118) Marsanti :”Neng ndi le nyekel grameh?” „Menangkap guramehnya dimana?‟

    Marta :“Neng gone perikanan Minakerti ing Sabranglor.

    Mengko aku dak kandha karo sing duwe yen aku

    pengin nyekel dhewe.”

    „Di tempat Perikanan Minakerti di Sabranglor.

    Nanti saya yang bilang sama yang punya kalau saya

    ingin menangkap sendiri.‟

    (MN/SWS/50/2015)

    (119) Damarjati :“Alamat sing ditinggalake biyen pancen genah tulisane, nanging bareng dakgoleki mrana tetela

    ora ana. Kae alamat palsu. Cilakane maneh nomer

    hape-ne ya wis ora bisa daksambung, sajake wis

    ganti nomer liya. Gandheng jarene ing desa arep

    bukak rumah makan, aku njur ampyak awur-awur,

  • 179

    pirang-pirang rumah makan dakleboni,

    daktakokake sapa sing duwe. Tetep ora ketemu.

    Akhire aku mupus, bisa uga sekarwangi pancen

    dudu jodhoku.”

    „Alamat yang ditinggalkan dulu memang jelas

    tulisannya, tetapi setelah saya cari ke sana ternyata

    tidak ada. Itu alamat palsu. Celakanya lagi nomer

    hapenya juga sudah tidak bisa saya hubungi,

    sepertinya sudah ganti nomer lain. Katanya setelah

    di desa akan membuka rumah makan, lalu aku tidak

    tanggung-tanggung, beberapa rumah makan aku

    masuki, aku tanyakan siapa yang punya. Tetap tidak

    ketemu. Akhirnya aku menyerah, bisa juga

    Sekarwangi memang bukan jodohku.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    (120) Marsanti :“Sekar, aku ora niyat nyampuri urusan pribadimu. Upamane kowe pancen wis duwe pacangan liya, iku

    urusanmu lan hakmu, aku ora wenang elik-elik.

    Nanging aku biyen dadi seksi janjimu marang Mas

    Damar, sing kok ucapke ana ngarepku, ana

    ngomahku. Mula aku nggugat kowe: kudu nemoni

    Mas Damar, njaluk ngapura luputmu patang

    prekara mau. Supaya Mas Damar lega atine lan

    rumangsa wis genah nasibe, ora terus-terusan

    sedhih lan bingung nggoleki kowe.”

    „Sekar, aku tidak berniat mencampuri urusan

    pribadimu. Seandainya kamu memang sudah punya

    pasangan lain, itu urusan dan hakmu, aku tidak

    berhak menghalangi. Tetapi aku dulu jadi saksi

    janjimu kepada Mas Damar, yang kamu ucapkan di

    depanku, di rumahku. Maka dari itu aku menggugat

    kamu: harus menemui Mas Damar, mmeminta maaf

    tentang empat kesalahanmu tadi. Agar Mas Damar

    lega hatinya dan merasa sudah jelas nasibnya, tidak

    terus-menerus bersedih dan bingung mencari kamu.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    (121) Damarjati :“Nyang cedhak Clawi. Nyang lokasi bencana tanah longsor wingi iku lho, Dhik.”

    „Ke dekat Clawi. Ke lokasi bencana tanah longsor

    kemarin itu lho, Dhik.‟

    Sofi :“Ha? Ngapa nyang tanah longsor barang? Arep

    golek mala?”

    „Ha? Ngapain ke tanah longsor? Mau cari bahaya?‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (122) Sekarwangi :“Iya. Adhuh-dhuuh, gugatanmu keras banget. Iya,

  • 180

    sesuk esuk aku dak nemoni Mas Damar. Upama isih

    padhang, saiki uga aku pengin nemoni. Nanging iki

    wis wengi, sesuk esuk wae aku dak mruput esuk-

    esuk. Nanging aku aja kok srengeni terus. Eling,

    wong ayu, kowe ki lagi nggembol anakmu. Nek nesu

    terus, suk anakmu mundhak dadi cah gampang

    nesu.”

    „Iya. Aduh duuh, gugatanmu keras sekali. Iya,

    besok pagi aku akan menemui Mas Damar.

    Seandainya ini masih siang, sekarang juga aku ingin

    menemui. Tetapi ini sudah malam, besok pagi saja

    aku berangkat pagi-pagi. Tetapi aku jangan kamu

    marahi terus. Ingat, cantik, kamu ini sedang hamil

    anakmu. Kalau marah terus, besok anakmu akan

    menjadi anak yang gampang marah‟

    (MN/SWS/51/2015)

    2.1 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Jawa Krama di dalam

    bahasa Jawa Ngoko

    (123) Damarjati :”Lha, nggon faktor batin iku aku durung ngerti, nanging sajake akeh ora runtute.”

    „Ya, difaktor batin itu saya belum tahu, tapi

    sepertinya banyak tidak cocoknya.‟

    Sekarwangi :“Woo... embuh ah, aku kok melu-melu guneman

    bab kuwi ki rak ora kena. Nyuwun ngapunten,

    Mas. Mung babu wae kok... mmpp.”

    „Woo...tidak tahu ah, saya kok ikut-ikut berbicara

    tentang itu kan tidak boleh. Minta maaf, Mas. Saya

    kan cuma babu...mmpp.‟

    (MN/SWS/35/2015)

    (124) Sofi :”Wis ana sing ngancani Mas, aku ora wae.” „Sudah ada yang menemani Mas, saya tidak jadi

    saja‟

    Damarjati :“Ya wis. Nyuwun pamit.”

    „Yasudah. Mohon pamit‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (125) Marsanti :“Matur nuwun, Mas. Aku nyuwun ngapura, wingi kae aku kasar marang Mas Marta.”

    „Terima kasih, Mas. Aku minta maaf, kemarin aku

    kasar sama Mas Marta.‟

    Marta :”Ora apa-apa Dhik, wis aja dipikir.”

    „Tidak apa-apa Dik, sudah tidak usah dipikirkan.‟

    (MN/SWS/48/2015)

  • 181

    (126) Damarjati :”Ora, wektu iku dheweke lagi nyang Jakarta.” „Tidak, saat itu dia sedang ke Jakarta.‟

    Marsanti :“Oh, ya ana kene iki sing njalari selip. Gusti,

    nyuwun ngapura. Lelakon kok kaya ngene.”

    „Oh, ya di sini ini yang menyebabkan kelewatan.

    Gusti, mohon ampunan. Kehidupan kok seperti ini.‟

    (MN/SWS/51/2015)

    2.2 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Asing di dalam bahasa

    Jawa

    (127) Bu Rusti :”Ora gampang golek rewang kaya Sekar iku.” „Tidak mudah mencari pembantu seperti Sekar itu.‟

    Damarjati :“Insya Allah Ibu ora bakal gela. Dheweke wis

    janji, sadurunge pamit mulih ndesa, dheweke arep

    nggolekake ganti sing uga jujur lan pinter masak

    kaya dheweke.”

    „Insya Allah Ibu tidak akan kecewa. Dia sudah

    berjanji, sebelum pamit pulang ke desa, dia akan

    mencarikan pengganti yang jujur dan pintar

    memasak seperti dirinya.‟

    (MN/SWS/34/2015)

    (128) Damarjati :”Ora ketang sithik aku arep nyumbang bantuwan kanggo para kurban.”

    „Walaupun hanya sedikit saya ingin menyumbang

    bantuan untuk para korban.‟

    Sofi :“Oh, my God. Kok kaya pegawai dinas sosialwae.

    „Oh, my God. Kok seperti pegawai dinas sosial

    saja.‟

    (MN/SWS/36/2015)

    (129) Damarjati :“Insyaallah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki, rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para

    pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake

    mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep

    nglamar dadi asisten dhosen ing kana.

    „Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu

    dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para

    pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan

    mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan

    melamar jadi asisten dosen di sana.‟

    (MN/SWS/40/2015)

    (130) Bu Rusti :“Subhanallah. Bocah iki pancen ayu tenan. Ayu gawan wiwit lair.”

  • 182

    „Subhanallah. Anak ini memang cantik sekali.

    Cantik bawaan s