daftar pustaka - sebelas maret universitytiga tahun lagi. mobil pribadimu itu bawalah. jika...
TRANSCRIPT
-
140
DAFTAR PUSTAKA
Alwasilah, Chaedar. 1985. Sosiologi Bahasa. Bandung: Angkasa
Chaer, Abdul dan Leonie Agustina. 1995. Sosiolinguistik Perkenalan Awal.
Jakarta: PT. Rineka Cipta.
Chaer, Abdul. 1994. Linguistik Umum. Jakarta: Rineka Cipta
Hutomo, Suripan Sadi. 1987. Telaah Kesusastraan Modern. Jakarta: PT.
Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan
Kebudayaan.
Kridalaksana, Harimurti. 2001. Kamus Linguistik (edisi ketiga). Jakarta: PT.
Gramedia Pustaka Utama.
M.S, Mahsun. 2007. Metode Penelitian Bahasa. Jakarta: PT: Raja Grafindo
Persada
Nababan, P.W.J. 1993. Sosiolinguistik Suatu Pengantar. Jakarta: PT. Gramedia
Pustaka Utama.
Nugroho, Adi. 2011. “Alih Kode dan Campur Kode pada Komunikasi Guru-
Siswa di SMA Negeri 1 Wonosari Klaten”. (Skripsi). Yogyakarta:
Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakarta.
Pradanta, Sukmawan Adi. 2012. “Pemakaian Alih Kode dan Campur Kode
Bahasa Jawa di Pasar Elpabes Proliman Balapan Surakarta.”. (Skripsi).
Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni rupa Universitas Sebelas Maret.
Pranoto, Padhang. Jalan Sepi Pak Sur Menekuni Sastra Jawa.
http://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni-
sastra-jawa (diakses tanggal 06 Februari 2017)
Rahardi, Kunjana. 2001. Sosiolinguistik, Kode dan Alih Kode. Yogyakarta:
Pustaka Pelajar.
Saddhono, Kundharu. 2008. Teori dan Analisis Sosiolinguistik. Surakarta: Sebelas
Maret University Press.
Subroto, Edi. 1992. Pengantar Metode Penelitian Linguistik Struktural. Surakarta:
Sebelas Maret University Press.
Sudaryanto. 1993. Metode dan Aneka Teknik Analisis Bahasa: Pengantar
Penelitian Wahana Kebudayaan Secara Lingustik. Yogyakarta: Duta
Wacana University Press.
Sumarso dan Paina Partana. 2004. Sosiolinguistik. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.
Sutana, Dwi. 2000. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Majalah Djaka Lodhang
(suatu Studi Kasus)”. Yogyakarta: Balai Bahasa Yogyakarta.
http://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni-sastra-jawahttp://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni-sastra-jawa
-
141
Suwito. 1997. Sosiolinguistik. Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa.
Tim Penyusun Penulisan Skripsi/Tugas Akhir. 2013. Pedoman Penulisan
Skripsi/Tugas Akhir. Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas
Sebelas Maret.
Wardani, Sri Kusuma. 2012. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Iklan
Berbahasa Jawa pada Radio di Kabupaten Sukoharjo”. (Skripsi).
Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas Sebelas Maret.
WS, Suryadi. 2015. Cerbung: Mulih Ndesa. Surabaya: Redaksi Panjebar
Semangat.
Yuliati, Etik. 2010. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Cerbung Dolanan Geni
karya Suwardi Endraswara”. (skripsi). Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni
Rupa Universitas Sebelas Maret.
LAMPIRAN
1. Bentuk Alih Kode
a. Alih Kode Bahasa Jawa Ragam Krama ke Bahasa Jawa Ragam
Ngoko
(1) Lamunane buyar jalaran hape-ne muni. Bareng diangkat jebul saka Bu Rusti.
„Lamunannya buyar karena handphone-nya berbunyi. Setelah diangkat
ternyata dari Bu Rusti.‟
Sekarwangi :“Inggih, Bu. Inggih... sedaya sampun rampung,
dhaharan badhe kula tata samenika... inggih...”
„Iya, Bu. Iya... semua sudah selesai, makanan akan segera
saya tata... iya...‟
Dheweke menyang ruwang makan.
„Dia pergi ke ruang makan.‟
Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi,” tembunge marang
kancane.”
„Wisudanya sudah selesai, mbak Sarmi, ujarnya kepada
temannya.‟
(MN/SWS/32/2015)
(2) Damarjati :“Supaya olehe jagongan kepenak, wiwit saiki kowe ora sah basa krama. Ngoko wae.”
„Biar ngobrolnya nyaman, mulai sekarang kamu tidak usah
pakai bahasa Krama. Ngoko saja‟
-
142
Sekarwangi :“Ah mboten, saure Sekarwangi. Kula menika rak
namung babu. Babu menika batur.” „Ah tidak, jawab Sekarwangi. „Saya ini kan hanya babu.
Babu itu pembantu‟
Damarjati :“O iya aku lali. Kowe ki batur lan aku bendara. Ngono
ya?”
„O iya aku lupa. Kamu ini kan pembantu dan saya majikan.
Gitu ya?‟
Sekarwangi : “Inggih.”
„Iya‟
Damarjati : “Batur ki kudu ngajeni bendarane, ya”
„Pembantu itu harus menghormati majikannya, ya?‟
Sekarwangi : “Inggih.”
„Iya‟
Damarjati : “Didhawuhi apa-apa kudu manut, ya.”
„Disuruh apa-apa harus nurut, ya?‟
Sekarwangi : “Inggih ngaten.”
„Iya begitu‟
Damarjati : “Bener? Saiki bendaramu iki dhawuh: Sekar, wiwit saiki
kowe ora susah basa karo aku. Kudu manut.”
„Betul? Sekarang majikanmu ini menyuruh: Sekar, mulai
sekarang kamu tidak usah pakai bahasa Krama sama aku.
Harus nurut.‟
Sekarwangi :“Wah, ketleyek aku.”
„Wah ketipu saya‟
Sekarwangi :“Ya wis aku manut Mas. Aku arep didhawuhi ngapa?”
„Ya sudah saya nurut Mas. Saya akan disuruh apa?‟
Damarjati :“Ora dakkon ngapa-ngapa, mung dak jak jagongan. Ning
daktakon dhisik, jane kowe ki mau arep nyang endi?”
„Tidak aku suruh ngapa-ngapain, cuma ingin aku ajak
ngobrol. Tetapi aku mau tanya dulu, sebenernya kamu tadi
mau kemana?‟
(MN/SWS/33/2015)
(3) Bu rusti :“Ingkang damel prihatosing manah kula menika Damarjati, Pak. Kadospundi nasibipun mangke. Kanthi
kedadosan ingkang nempuh kulawarga menika, sedaya
margi ingkang sekawit menga kados-kados sampun sami
katutup.”
„Yang membuat khawatir hati saya itu Damarjati, Pak.
Bagaimana nasibnya nanti. Dengan kejadian yang dialami
keluarga saat ini, semua jalan yang dulu terbuka seperti
sedah tertutup semua.‟
Mbah kardi :“Olehku teka mrene iki kajaba kepengin mbombong atimu
lan bojomu, uga arep ngrembug Damar. Yen kowe setuju,
karepku Damar arep dakjak menyang Klaten wae. Mengko
golek gaweyan ana kana.”
144
-
143
„Kedatangan saya ke sini ini selain ingin membesarkan
hatimu dan suamimu, juga ingin membahas Damar. Jika
kamu setuju, Damar akan saya ajak ke Klaten saja. Nanti
cari pekerjaan di sana.
Bu Rusti :“Kula setuju, Pak.”
„Saya setuju, Pak.‟
Bu Rusti :“Piye Damar. Gandheng kahanan kaya ngene, kowe rak
ya njur rumangsa lingsem yen ketemu kanca-kancamu.
Upama kowe ndherek simbah ing klaten wae piye?”
„Bagaimana Damar. Karena keadaan seperti ini, kamu pasti
juga merasa malu jika bertemu teman-temanmu.
Seandainya kamu ikut Kakek ke Klaten saja bagaimana.‟
Damarjati :“Iya Bu. Nanging mengko Ibu niliki Bapak sing
ndherekake sapa?”
„Ya Bu. Tetapi nanti Ibu menjenguk Bapak yang
mengantarkan siapa?‟
Bu rusti :“Wis aja mikir kuwi. Iku perkara gampang. Mengko aku
arep langganan ojeg, saben dina methuk aku mrene.
Andum gawe, nak. Saiki kowe meleng mikir awakmu, golek
dalaning rejeki apa wae sing kok antebi amrih ing tembe
uripmu bisa mulya. Aku yakin kowe bisa, Nak. Dene Ibu,
sajrone Bapakmu nglakoni ukuman, Ibu tetep ana kene.
Saben ndina niliki bapakmu supaya ayem atine. Dhuwit lan
barang sing isih disarbeki cukup dak enggo urip nganti
Bapakmu bebas telung taun maneh. Mobil pribadimu kuwi
gawanen. Yen sawanci-wanci butuh dhuwit rada akeh,
mobil iku bisa kok dol.”
„Sudah jangan memikirkan itu. itu masalah gampang. Nanti
aku akan berlangganan ojek, setiap hari menjemput aku ke
sini. Berbagi pekerjaan, Nak. Sekarang kamu mikir dirimu
sendiri, mencari jalan rezeki apa saja yang kamu inginkan
agar besok hidupmu bisa nyaman. Aku yakin kamu bisa,
Anakku. Sedangkan Ibu, selama Bapakmu menjalani
hukuman, Ibu akan tetap di sini. Setiap hari menjenguk
Bapakmu supaya tenang hatinya. Uang dan barang yang
masih dimiliki cukup untuk hidup sampai Bapakmu bebas
tiga tahun lagi. Mobil pribadimu itu bawalah. Jika sewaktu-
waktu butuh uang yang agak banyak, mobil itu bisa kamu
jual.‟
(MN/SWS/44/2015)
b. Alih Kode Bahasa Jawa ragam Ngoko ke Bahasa Jawa Ragam
Krama.
(4) Damarjati :“Oh, Dhik Sekar. Aku ki ya kudu ngulinakne mandhiri Dhik. Nek sawanci-wanci ana paran, kudu bisa ngurus
awake dhewe.”
-
144
„Oh, Dik Sekar. Saya ini ya harus terbiasa mandiri Dik.
Kalau sewaktu-waktu ada di perantauan, harus bisa
mengurus diri-sendiri.‟
Sekarwangi :“Leres. Ning iki ora ana paran. Iki ana ndalem, babu
loro siyap kabeh. Gunane apa mbayar babu.”
„Benar. Tapi ini tidak di perantauan. Ini ada di rumah, babu
dua siap semua. Apa gunanya membayar babu.‟
Damarjati :“Mbok ora boba-babu wae ta.”
„Jangan boba-babu terus.‟
Sekarwangi :“Wong nyatane pancen babu kok, arep disebut apa. Babu
ki ya babu.”
„Kenyataannya memang babu kan, mau disebut apa. Babu
itu ya babu.‟
Damarjati :“Ya wis, aku gawekna kopi, babuku.”
„Ya sudah, aku bikinkan kopi, babuku.‟
Sekarwangi :“Lha rak ngono.”
„Lha kan gitu.‟
Bu rusti :“Kok gembyeng iki ana apa ta iki?”
„Mengapa ramai sekali ini ada apa sih?‟
Sekarwangi :“Menika lho Bu. Den Damar uthek badhe damel kopi.
Kula aturi lenggah mawon, badhe kula damelaken.
„Ini lo Bu. Den Damar repot membuat kopi. Saya suruh
duduk saja, biar saya buatkan.‟
Bu rusti :“Oo, beneran aku gawekna teh pisan, kanggo nganget
gulu. Terna nyang kamar ya, Sekar.”
„Oo, kebetulan saya bikinkan teh juga, untuk
menghangatkan tenggorokan.‟
Sekarwangi :“Inggih Bu.”
„Ya Bu.‟
(MN/SWS/35/2015)
(5) Lagi ketungkul nonton televisi, krungu hape-ne nyuwara. Enggal dibukak, jebul saka ibune ing Jakarta
„Sedang asyik menonton televisi, terdengar handphonenya berbunyi.
Langsung dibuka, ternyata dari ibunya di Jakarta.‟
Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh, aku kelingan...lha rencanane
Ibu piye...o, iya mengko dakpethuk nyang Jakarta Bu, aja
nyepur...aku wis tuku mobil anyar..Toyota Avanza kaya
mobilku mbiyen...iya..iya Bu...sungkemku Bu.” „Ada perintah apa Bu? Oh, saya ingat...rencananya Ibu
bagaimana...o, iya nanti saya jemput ke Jakarta Bu, jangan
naik kereta...saya sudah beli mobil baru...Toyota Avanza
seperti mobilku dulu...ya...ya Bu...salamku Bu.‟
Weruh-weruh Mbah Kardi wis ana kono.
„Tahu-tahu Mbah Kardi sudah ada di situ.‟
Mbah kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”
„Dari ibu kamu cucuku? Ada kabar apa?‟
-
145
Damarjati :“Ibu ngemutaken bilih Bapak tanggal sedasa mangke
sampun bebas.” „Ibu memberitahukan kalau Bapak tanggal sepuluh besok
sudah bebas.‟
Mbah kardi :“Terus rencanane piye?”
„Lalu rencananya bagaimana?‟
Damarjati :“Badhe langsung wangsul mriki, Kek. Mila badhe kula
pethuk mbekta mobil Toyota.”
„Mau langsung pulang ke sini, Mbah. Maka dari itu akan
saya jemput menggunakan mobil Toyota.‟
(MN/SWS/49/2015)
c. Alih Kode Bahasa Jawa ke Bahasa Arab
(6) Marsanti :“Mas. Sing kondhang katelah Bu Mawar iku Sekarwangi. Sing saben-saben kongkonan mrene njupuk grameh iku
Sekarwangi, Mas.”
„Mas. Yang terkenal dengan nama Bu Mawar itu
Sekarwangi. Yang sering menyuruh ke sini ambil gurameh
itu Sekarwangi, Mas‟
Damarjati :“Astagfirullah.”
„Astagfirullah.‟
(MN/SWS/51/2015)
2. Bentuk Campur Kode
1) Campur Kode Berwujud Kata
1.1 Campur Kode Kata Dasar
a. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Indonesia di
dalam Bahasa Jawa
(7) Bu Rusti :“Kowe ngapa, Damar, kok melu ibut neng dhapur? Oh, iya ngerti. Kowe mesthi ketarik merga sing dimasak iwak
grameh. Kowe rak ahli perikanan.”
„Kamu kenapa, Damar, kok ikut ribut di dapur? Oh, iya
tahu. Kamu pasti tertarik karena yang dimasak ikan
gurameh. Kamu kan ahli perikanan.‟
Damarjati :“Iya, Bu. Nalika praktek ing dhaerah perikanan, aku
malah prektek ngolah grameh dhewe, wiwit nyekel ing
blumbang nganti akhire nyekel ing piring sawise mateng.”
„Iya, Bu. Ketika saya praktek di daerah perikanan, saya
malah praktek mengolah gurameh sendiri, mulai dari
-
146
menangkap di kolam sampai akhirnya memakan dipiring
setelah matang.‟
(MN/SWS/27/2015)
(8) Damarjati :“Sekar, masakanmu enak lan iki kowe katon prigel motongi iwak grameh. Apa kowe tau melu kerja ing
restoran?” „Sekar, masakanmu enak dan ini kamu kelihatan mahir
memotong ikan gurameh. Apa kamu pernah ikut bekerja di
restoran?‟
Sekarwangi :“Mboten Den, sekolah riyin ing SMK jurusan tata boga.”
„Bukan Den, sekolah saya dulu di SMK jurusan tata boga.‟
(MN/SWS/27/2015)
(9) Marsanti :“Dadi aku kok kon dadi wanita panglipur, apa malah wantia simpenan, ngono?”
„Jadi kamu menyuruh saya untuk menjadi wanita
penghibur, atau mungkin wanita simpanan, begitu?‟
Marta :“Sareh, Santi, sareh. Aku iki kancamu, padha-padha wong
Cawas, ora ana niyat arep nglorobake kowe marang
jurang kanisthan. Percayaa, Santi, aku mung kepengin
mbantu supaya kowe sukses, bisa sugih dhuwit. Aja adoh-
adoh angenmu, aja neka-neka sing kok pikir. Mung sekedar
ngancani, Santi, aja kok gagas luwih adoh. Tak jelaske,
gelem ngrungokake ora.”
„Sabar, Santi, sabar. Saya ini temanmu sama-sama orang
Cawas, tidak ada niat akan menjerumuskan kamu ke jurang
kenistaan. Percayalah, Santi, aku hanya ingin membantu
supaya kamu sukses, bisa kaya raya. Jangan berpikir terlalu
jauh, jangan berpikir yang aneh-aneh. Hanya sekedar
menemani, Santi, jangan berpikir lebih jauh. Saya jelaskan,
mau mendengarkan tidak?‟
(MN/SWS/29/2015)
(10) Marsanti :“Iya.” „Iya.‟
Marta :“Mligi sing dak kandhakake mau, aku ki pancen
diwelingi kon nggolekake wong wadon sing gelem
ngancani yen pinuju butuh dikancani. Dheweke iku
umur seketan taun, wis dhudha wiwit limang taun
kepungkur lan ora rabi nganti seprene merga
kepengen meleng ndadekake anak-anake. Saiki
anake sing tuwa, lanang wis dadi pegawe propinsi
ing Semarang. Sing nom wadon, uga wis lulus
STAN lan diangkat pegawe dhinas perpajakan ing
Cirebon. Ing kene iki masalahe, Santi. Dheweke iku
duwe penyakit tekanan darah tinggi. Wingi-wingi
nalika anake wadon isih kuliyah, nek mrana-mrana
-
147
dikancani anake. Bareng anake wis diangkat ing
Cirebon, ora ana maneh sing ngancani. Mulane
dheweke butuh kanca, mung ngancani, Santi, mung
ngancani, ora arep diklethak.”
„Khusus yang saya katakan tadi, saya ini memang
diingatkan untuk mencarikan perempuan yang mau
menemani jika dibutuhkan untuk ditemani. Dia itu
berumur 50an tahun, sudah menjadi duda semenjak
lima tahun yang lalu dan tidak menikah lagi sampai
sekarang karena ingin menjaga anak-anaknya.
Sekarang anaknya yang besar, laki-laki sudah
menjadi pegawai provinsi di Semarang. yang kecil
perempuan, juga sudah lulus STAN dan diangkat
pegawai dinas perpajakan ing Cirebon. Di sini ini
permasalahannya, Santi. Dia itu mempunyai
penyakit tekanan darah tinggi. Kemarin-kemarin
ketika anak perempuannya masih kuliah, jika
kemana-kemana ditemani anaknya. Setelah anaknya
sudah diangkat di Cirebon, tidak ada lagi yang
menemani. Maka dari itu dia butuh teman, hanya
menemani, Santi, hanya menemani, tidak akan
digigit.‟
(MN/SWS/29/2015)
(11) Bu Rusti :“Sekar, mengko arahen dhewe. Buwah apa sing pantes kanggo paketan. Nek wis entuk njur
ndhisikana nyang vila, paket-paket iku gawenen ing
kana. Aja lali magicjar-e dipanasi. Sarampunge
wisudha aku nusul.”
„Sekar, nanti aturlah sendiri. Buah apa yang pantas
untuk dikemas. Jika sudah dapat lalu ke vila lah
dulu saja, paket-paket itu bawalah ke sana. Jangan
lupa magic jar-nya kamu panasi. Selesai wisuda
saya menyusul.‟
Sekarwangi :“Inggih beres, Bu.”
„Iya beres, Bu.‟
(MN/SWS/32/2015)
(12) Sekarwangi :“Wah, jan ideal banget. Apa maneh, Mas?” „Wah, ideal sekali. Apa lagi, Mas?‟
Damarjati :“Jenengmu, Dhik, Sekarwangi. Nitik jenengmu wae
aku wis nggrahita yen bapakmu dudu wong
sembarangan. Mula coba, critakna kabeh
lelakonmu,sadurunge kowe dadi babu ana
ngomahku.”
„Namamu, Dik, Sekarwangi. Melihat namamu saja
saya sudah mengira kala bapakmu bukan orang
yang sembarangan, maka dari itu, coba kamu
-
148
ceritakan semua pengalamanmu sebelum kamu jadi
pembantu di rumahku.‟
(MN/SWS/33/2015)
(13) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida
takon.”
„Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan
jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi
bertanya.‟
Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen
sliramu kersangrungokake critane lelakonku.
Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan kopi
panas dhisik.”
„Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika
kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti
dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟
(MN/SWS/33/2015)
(14) Damarjati :“Kowe hebat, Dhik. Kowe ora mung pinter masak, nanging pinter urip. Matur nuwun kowe gelem
andum rasa karo aku. Aja lali, wiwit saiki, nadyan
tata gelar ora owah, nanging kowe dudu babuku.
Kowe kadangku, Dhik.”
„Kamu hebat, Dik. Kamu tidak hanya pintar
memasak, tapi juga pintar mengatur hidup. Terima
kasih kamu mau berbagi rasa dengan aku. Jangan
lupa, mulai sekarang, walaupun gelar tidak berubah,
tapi kamu bukan pembantuku. Kamu saudaraku,
Dik.‟
Sekarwangi :“Matur nuwun, Mas.”
„Terima kasih, Mas.‟
(MN/SWS/33/2015)
(15) Damarjati :“Nek mung ngono we rak gampang ta Bu. Sekar sesuk pocoten olehe mbabu ing kene, terus dakpeke.
Rak wis dudu babu meneh ta?”
„Kalau haya begitu saja kan mudah Bu. Besok Sekar
berhenti jadi pembantu di sini, lalu saya jadikan
istri. Kan sudah bukan pembantu lagi?‟
Bu Rusti :“Kowe pancen kaya diplomat, Damar. Ya wis nek
mung ngono perkarane. Nek mung kok rengkuh
kulawarga, utawa kanca, aku ora pa-pa. Nanging
aku tetep ngelingke, kowe dudu bisa ngreksa
jenengmu. Aja banget-banget rumaket nganti kaya
wong pacaran. Mundhak kepencut tenan. Sekar iku
ayu, Damar.”
-
149
„Kamu memang seperti diplomat, Damar. Ya sudah
kalau memang hanya seperti itu permasalahannya.
Kalau hanya kamu anggap keluarga, atau teman,
aku tidak apa-apa. Tapi aku tetap mengingatkan,
kamu harus bisa menjaga namamu. Jangan begitu
dekat sampai seperti orang pacaran. Nanti malah
beneran tertarik. Sekar itu cantik Damar.‟
(MN/SWS/34/2015)
(16) Sofi :“Selamat ya Mas, kowe wes lulus sarjana.” „Selamat ya Mas, kamu sudah lulus sarjana.‟
Damarjati :“Matur nuwun, Dhik. La kowe piye?”
„Terima kasih, Dik. Kamu bagaimana?‟
(MN/SWS/34/2015)
(17) Sofi :“Wis rampung kok mas, kari nggarap skripsi. Dongakke cepet rampung, ya.”
„Sudah selesai kok mas, tinggal mengerjakan
skripsi. Doakan cepat selesai, ya.‟
Damarjati :“Mesthi, lan aku percaya mesthi cepet rampung.”
„Pasti, dan aku percaya pasti cepat selesai.‟
(MN/SWS/34/2015)
(18) Sekarwangi :“Wah, jan ora mutu tenan. Pacar ayu-ayu kok diklelerake, ditinggalminum kopi. Njenenganki nek
karo jeng Sofi kae jan harmonis tenan lho, Mas.”
„Wah, tidak bermutu sama sekali. Pacar cantik kok
diabaikan, ditinggal minum kopi. Kamu itu kalau
sama jeng Sofi harmonis sekali lho, Mas.‟
Damarjati :“Kok bisa ngarani harmonis, dhasar \mmu ki
apa?”
„Kenapa bisa mengatakan harmonis, atas dasar
apa?‟
(MN/SWS/35/2015)
(19) Bu Rusti :“Muga petunganmu bener, Damar, Sofi cemburu, terus mbatalake niyate marang kowe. Bareng ngerti
lageyane kaya mengkono, aku ora rila kowe dadi
karo dheweke.”
„Semoga perkiraanmu benar, Damar, Sofi cemburu,
lalu membatalkan niatnya kepada kamu. Setelah
tahu tingkah lakunya seperti itu, aku tidak rela kamu
jadi dengan dia.‟
(MN/SWS/36/2015)
(20) Sekarwangi :“Aku wis mudeng karepe Mas. Pokoke beres. Ning nek aku kebablasen, maaf sadurunge lho, aja
didukani.”
-
150
„Saya sudah tahu maksudnya Mas. Pokoknya beres.
Tapi kalau aku terlalu jauh, maaf sebelumnya lho,
jangan dimarahi.‟
Damarjati :“Kebablasen piye maksudmu?”
„Terlalu jauh bagaimana maksud kamu?‟
(MN/SWS/36/2015)
(21) Sofi :“Cah kae sapa?” „Orang itu siapa?‟
Damarjati :“Sekarwangi.”
„Sekarwangi.‟
Sofi :“Maksudku, apamu?”
„Maksud saya, siapa kamu?”
Damarjati :“Kanca. Bocah tangga kampung.”
„Teman. Anak tetangga kampung.‟
Sofi :“Kanca? Kanca kok sajak mesra banget. Mlaku
wae gondhelan tangan terus.”
„Teman? Teman kok kelihatan mesra banget. Jalan
saja gandengan tangan terus.‟
(MN/SWS/36/2015)
(22) Sekarwangi :“Apa kowe dilereni juraganmu?” „Apa kamu diberhentikan majikanmu?‟
Tuminah :“Ora. Nanging juraganku sing bangkrut.”
„Bukan. Tetapi majikanku yang bangkrut.‟
Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?”
„Bangkrut? Sebabnya apa?‟
(MN/SWS/37/2015)
(23) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?” „Bangkrut? Sebabnya apa?‟
Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas
ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.
Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,
simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.
Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan
cilik, karo anak-anake.”
„Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap
petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.
Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan
uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang
istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan
anak-anaknya.‟
(MN/SWS/37/2015)
(24) Damarjati :“Dhik, sing ora ngerti ki kowe, dudu Sofi” „Dek, yang tidak tahu itu kamu, bukan Sofi.‟
-
151
Sekarwangi :“Aku? Aku sing ora ngerti? Maksudmu apa Mas.
Aku rak wis nindakake kabeh dhawuhmu. Diajak
ethok-ethok pacaran kanggo mancing emosine Sofi.
Kabeh wis mlaku beres, lan kebukten dheweke
mbatalake.”
„Aku? Aku yang tidak tahu? Maksudmu apa Mas.
Aku kan sudah melakukan semua perintahmu.
Diajak pura-pura pacaran untuk mancing emosinya
Sofi. Semua sudah berjalan beres, dan terbukti dia
membatalkan.‟
(MN/SWS/39/2015)
(25) Bu Rusti :“Ya wis. Ning apa kowe yakin bakal bisa entuk gaweyan dadi guru?”
„Ya sudah. Tapi apa kamu yakin akan bisa
mendapat pekerjaan sebagai guru?
Damarjati :“Insya allah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki,
rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para
pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake
mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep
nglamar dadi asisten dhosen ing kana.
„Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu
dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para
pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan
mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan
melamar jadi asisten dosen di sana.‟
(MN/SWS/40/2015)
(26) Marsanti :“Mangga Sekar, omahku iki tak bukak kanggo kowe nganti beres kabeh urusanmu. Yen aku oleh
ngerti, urusan apa wae ta?
„Silahkan Sekar, rumah saya terbuka untuk kamu
sampai urusanmu semua beres. Kalau saya boleh
tahu, urusan apa saja sih?‟
Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep
ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak
transfer nyang rekeninge Ibu ing Klaten.”
„Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau
mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer
ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟
(MN/SWS/40/2015)
(27) Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak
transfer nyang rekeninge Ibu ing Klaten.”
„Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau
mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer
ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟
-
152
Marsanti :“O, iya, kanggo nyingkiri resiko ing dalan.”
„O, iya, untuk menghindari resiko di jalan.‟
(MN/SWS/40/2015)
(28) Tuminah :“Oh, iya. Maturnuwun Sekar. Olehmu nyang Jawa kapan?
„Oh, iya. Terimakasih Sekar. Kapan kamu akan ke
Jawa?‟
Sekarwangi :“Mbok menawa sesuke sore aku mangkat numpak
sepur
malam.”
„Barangkali besok sore aku berangkat naik kereta
malam.‟
(MN/SWS/41/2015)
(29) Damarjati :“Kathah sanget. Masarakatipun kula cocog. Sistem penerangan, angkutan, sesambungan liwat telpun,
sampun mboten kathah bentenipun kalihan kitha.
Lan ingkang paling penting: kula menika lulusan
perikanan. Dhaerah mriki menika cocog sanget
kangge usaha perikanan. Kula kepengin atur conto
dhateng para petani ngriki perkawis miyara
grameh. Sinten ngertos mbenjing saged ningkatake
tataran gesangipun petani lumantar usaha menika.”
„Banyak sekali. Masyarakatnya saya cocok. Sistem
penerangan, angkutan, sambungan melalui telepon,
sudah tidak banyak bedanya dengan di kota. Dan
yang paling penting: saya adalah lulusan perikanan.
Daerah ini cocok sekali untuk usaha perikanan.
Saya ingin memberi contoh kepada para petani di
sini tentang memelihara ikan gurameh. Siapa tahu
besok bisa meningkat kehidupan petani melalui
usaha tersebut.‟
Mbah Kardi :“Wah, aku bungah banget Le. Biyen tau ana sing
nyoba ngingu. Ning njur wegah merga jare suwe
ora gedhe-gedhe. Lan kena ama jamur, padha mati.
Nanging mesthine kowe ngerti cara-cara ngatasi.
„Wah, saya senang sekali Nak. Dulu pernah ada
yang mencoba memelihara. Tapi tiba-tiba tidak mau
katanya lama tidak kunjung besar. Dan terkena
hama jamur, pada mati. Tetapi pastinya kamu tahu
cara-cara mengatasinya.
(MN/SWS/45/2015)
(30) Damarjati :“Kepengin. Kula badhe nglamar guru ing es-em-ka negri. Utawi nglamar dados dhosen, mboten ketang
honorer rumiyin.”
-
153
„Ingin. Saya akan melamar guru di SMK negri. Atau
melamar jadi dosen, walaupun honorer dulu.‟
Mbah Kardi :“O, ya. Ya wis sakarepmu, endi sing kok anggep
becik tumrap awakmu. Aku mung tansah njurungi
lan nyuwun marang Allah muga kasembadan.”
„O, ya. Ya sudah terserah kamu, mana yang kamu
anggap baik bagi dirimu. Saya hanya bisa
mendukung dan meminta kepada Allah semoga
terkabulkan.
(MN/SWS/45/2015)
(31) Marta :“Ora mung santri cekek, ning aku ki pemangku mesjid.”
„Bukan hanya santri biasa, tapi saya ini pemangku
masjid.‟
Marsanti :“Hebat kowe, Mas. Nanging kok bisa ngono, mau-
maune
piye, Mas?”
„Hebat kamu, Mas. Tapi kenapa bisa begitu,
sebelumya bagaimana, Mas?‟
(MN/SWS/47/2015)
(32) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk
nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil
anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...
iya bu... sungkemku Bu.”
„Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas
rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput
ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah
membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti
mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟
Mbah Kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”
„Dari ibumu Nak? Ada kabar apa?”
(MN/SWS/49/2015)
(33) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora ngingublumbang dhewe. Ning sadurunge
dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan
nyang puskesmas dhisik.”
„Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak
punya kolam sendiri.Tetapi sebelum saya
tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa
kesehatan ke puskesmas dulu.‟
Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki
sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada
mungkug-mungkug arep mukok.”
-
154
„Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak
kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-
mual mau muntah.‟
(MN/SWS/50/2015)
(34) Damarjati :“Ealah, dadi tangga desa. Lha terus iki ana kersa apa, kok padha mrene?”
„Ealah, jadi tetanggan desa. Lalu ini ada perlu apa
kemari?‟
Marta :“Ngene Dhik. Dhik Santi iki rak lagi nyidham,
kepengin mangan iwak grameh goreng, nanging
kudu nganggo prosedhur tertamtu.”
„Begini Dik. Dik Santi ini kan sedang mengidam,
ingin makan ikan gurameh goreng, tetapi harus
pakai prosedur tertentu.‟
(MN/SWS/50/2015)
(35) Marsanti :“Dadi papat kui rong kilo.” „Jadi empat itu dua kilo.‟
Damarjati :“Kosik, Dhik Santi. Dhuwitmu kuwi lebokno dhisik,
mengko ndak kena angin kecemplung blumbang. Iki
perlu penjelasan cetha lan ilmiyah.”
„Sebentar, Dik Santi. Uangmu itu masukkanlah
dulu, nanti malah terkenan angin lalu tercebur ke
kolam. Ini perlu penjelasan yang jelas dan ilmiah.‟
(MN/SWS/50/2015)
(36) Marsanti :”Kok bisa ngono ta, Mas? Kok aneh? Gajege nalika arep mulih nyang desa mbiyen Sekar
ninggali alamat genah, lan mesthine Mas Damar ya
isih duwe nomer hape-ne Sekar.”
„Kok bisa begitu sih, Mas? Kok aneh? Sepertinya
ketika akan pulang ke desa dulu Sekar
meninggalkan alamat yang jelas, dan seharusnya
Mas Damar juga masih punya nomer hapenya
Sekar.‟
Damarjati :“Alamat sing ditinggalake biyen pancen genah
tulisane, nanging bareng dakgoleki mrana tetela
ora ana. Kae alamat palsu. Cilakane maneh nomer
hape-ne ya wis ora bisa daksambung, sajake wis
ganti nomer liya. Gandheng jarene ing desa arep
bukak rumah makan, aku njur ampyak awur-awur,
pirang-pirang rumah makan dakleboni,
daktakokake sapa sing duwe. Tetep ora ketemu.
Akhire aku mupus, bisa uga sekarwangi pancen
dudu jodhoku.”
„Alamat yang ditinggalkan dulu memang jelas
tulisannya, tetapi setelah saya cari ke sana ternyata
-
155
tidak ada. Itu alamat palsu. Celakanya lagi nomer
hapenya juga sudah tidak bisa saya hubungi,
sepertinya sudah ganti nomer lain. Katanya setelah
di desa akan membuka rumah makan, lalu aku tidak
tanggung-tanggung, beberapa rumah makan aku
masuki, aku tanyakan siapa yang punya. Tetap tidak
ketemu. Akhirnya aku menyerah, bisa juga
Sekarwangi memang bukan jodohku.‟
(MN/SWS/51/2015)
(37) Marsanti :“Ora waton grameh goreng kok, Sekar. Ana sarate, kudu Mas Marta sing nyekel gramehe
langsung saka blumbange asli.”
„Bukan sembarang gurameh goreng kok Sekar. Ada
syaratnya, harus Mas Marta yang menangkap
guramehnya langsung dari kolamnya yang asli.‟
Sekarwangi :“Oo, ngono kui rak ya gampang. Nyang perikanan
kana nemoni pak Minakerti, nembung arep tuku
grameh ning nyekel dhewe, rak beres.”
„Oo, seperti itu kan mudah. Ke perikanan sana
menemui Pak Minakerti, meminta izin akan
membeli gurameh tetapi menangkap sendiri, kan
beres.‟
(MN/SWS/51/2015)
(38) Marsanti :“Ya wis, aku wis lega saiki. Ma-af ya, aku pancen nesu iki mau, merga aku mesakake banget marang
Mas Damar.”
„Ya sudah, aku sudah lega sekarang. Maaf ya, aku
memang marah tadi, karena aku sangat kasihan
kepada Mas Damar.‟
Sekarwangi :”Iya aku ngerti, Ibu Marsanti.”
„Iya, saya mengerti, Ibu Marsanti.‟
(MN/SWS/51/2015)
(39) Sekarwangi :“Ah, mundhak ngrepoti kowe, aku daknumpak taksi wae.”
„Ah, nanti malah merepotkan kamu, aku naik taksi
saja.‟
Marsanti :”Sekar! Kowe mitraku runtung-runtung mangkat
ninggalake desa menyang Jakarta. Saiki kowe nemu
ribed, dadi aku wajib mbantu. Cekake kowe
menyang endi wae, nganti pungkasan kowe nyang
stasiun arep nyepur, ora kena numpak taksi.
Dakterke terus.
„Sekar! Kamu itu teman saya bersama-sama
berangkat meninggalkan desa ke Jakarta. Sekarang
kamu ada masalah, saya wajib membantu.
-
156
Seingkatnya kamu mau kemana saja, sampai
terakhir kamu ke stasiun naik kereta, tidak boleh
naik taksi. Saya antarkan terus.‟
(MN/SWS/41/2015)
(40) Sofi :“Kula Sofi, Bu...nyuwun tulung, Mas Damar ngrencangi kula dhateng mall saged mboten?
Mangke bibar Maghrib... matur nuwun, Bu.”
„Saya Sofi, Bu...minta tolong, Mas Damar
menemani saya ke mall bisa tidak? Nanti habis
maghrib...terima kasih, Bu.‟
(MN/SWS/35/2015)
b. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Jawa Ragam
Krama ke dalam Bahasa Jawa Ragam Ngoko.
(41) Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi. Ayo tata dhahar. Dhawuhe ibu iki mengko dha shalat dhuhur
dhisik, terus dhahar, njur ngaso sedhela. Jare
mengko bar ashar budhal bali nyang Jakarta.”
„Wisudhanya sudah selesai, mbak Sarmi. Mari
menata makanan. Perintah Ibu ini nanti pada sholat
dhuhur dahulu, lalu makan, kemudian istirahat
sebentar. Katanya nanti sehabis ashar barangkat
kembali ke Jakarta.‟
Yu Sarmi :“O, iya.”
„Oh, ya.‟
(MN/SWS/32/2015)
(42) Damarjati :“Marsanti. Dudu babune, Dhik. Kae wanita simpenane.”
„Marsanti. Bukan pembantunya, Dik. Itu wanita
simpanannya.‟
Sekarwangi :“Ha? Njenengan ngerti tenan, Mas?”
„Ha? Anda benar-benar tahu, Mas?‟
(MN/SWS/33/2015)
(43) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida
takon.”
„Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan
jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi
bertanya.‟
Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen
sliramu kersa ngrungokake critane lelakonku.
-
157
Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan kopi
panas dhisik.”
„Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika
kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti
dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟
(MN/SWS/33/2015)
(44) Sekarwangi :“Mas Damar, bapakku biyen uga lulusan sarjana, dadi guru ing SMA. Mula aku ya nduwe cita-cita
kepengin kuliyah nganti lulus sarjana. Nanging aku
lagi ana kelas telu SMP lan adhiku klas telu SD,
bapak seda. Bisa kok penggalih, kaya ngapa
sedhihe atiku sakulawarga nalika semana. Mesthi
wae uripku sakulawarga dadi malih grembyang,
sarwa kekurangan. Isih begja dene ibu entuk
pensiun jandha lan bapak uga ninggal sawah
sepathok, kena kanggo sumbering pangan
sakulawraga.”
„Mas, Damar, bapak saya dulu juga lulusan sarjana,
menjadi guru di SMA. Maka dari itu saya juga
punya cita-cita ingin kuliah sampai lulus sarjana.
Tetapi saya masih kelas tiga SMP dan adik saya
kelas tiga SD, bapak meninggal dunia. Bisa kamu
bayangkan, bagaimana sedihnya hati saya
sekeluarga ketika itu. Pasti saja hidup saya
sekeluarga jadi berubah drastis, serba kekurangan.
Masih untung ibu mendapatkan pensiun janda dan
bapak juga meninggalkan sawah sepetak, cukup
untuk sumber makanan sekeluarga.‟
(MN/SWS/33/2015)
(45) Sekarwangi :“Mas kok ndadak ribet gawe unjukan. Lenggah wae dakgawekake.”
„Mas kok harus ribet bikin minum. Duduk saja saya
buatkan.‟
Damarjati :“Oh, Dhik Sekar. Aku iki yo kudu ngulinakake
mandhiri, Dhik. Nek sawanci-wanci ana paran,
kudu bisa ngurus awake dhewe.”
„Oh, Dik Sekar. Saya ini juga harus membiasakan
hidup mandiri, Dik. Kalau sewaktu-waktu ada di
perantauan, harus bisa mengurus diri sendiri.‟
(MN/SWS/35/2015)
(46) Sekarwangi :“Umpamane ora sengaja aku kebacut ngrangkul njenengan. Aja duka lho ya.”
„Seumpama tidak sengaja aku terlanjur merangkul
kamu. Jangan marah ya.‟
Damarjati :“Wong mung dirangkul wong ayu we kok nesu.”
-
158
„Cuman dirangkul orang cantik saja kenapa marah.‟
(MN/SWS/36/2015)
(47) Damarjati :“Oh, iki ta. Rak malah. Rak malah ana sing mbantu ngedumake bantuane mengko.”
„Oh, ini ya. Kan malah ada yang membantu
membagikan bantuannya nanti.‟
Sofi :“Kosik pinarak kene dhisik.”
„Sebentar, mampir ke sini sebentar.‟
(MN/SWS/36/2015)
(48) Damarjati :“Nek kersane Ibu ngono, aku ndherek. Nanging lilanana milih calonku dhewe, Bu, sabab sing arep
nglakoni ki aku.”
„Kalau Ibu maunya begitu, aku ikut. Tetapi
izinkalah memilih calonku sendiri, Bu, karena yang
akan menjalani itu aku.‟
Bu Rusti :“Iya. Apa wis nduwe calon piye? Sapa?”
„Iya. Apa sudah mempunyai calon? Siapa?‟
(MN/SWS/38/2015)
(49) Bu Rusti :“Keluwihane nggon apa?” „Kelebihannya dibagian mana?‟
Damarjati :“Siji, rupane ayu. Ibu pirsa dhewe.”
„Satu, wajahnya cantik. Ibu tahu sendiri.‟
(MN/SWS/38/2015)
(50) Marta :“Sing kudu kok lakoni mung siji: muliha menyang omahku, urip bebarengan karo aku minangka
garwa sing sah.”
„Yang harus kamu lakukan hanya satu: pulanglah ke
rumahku, hidup bersama dengan aku sebagai istri
yang sah.‟
Marsanti :“Ora, Mas. Liyane kuwi.”
„Tidak, Mas. Selain itu.‟
(MN/SWS/48/2015)
(51) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk
nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil
anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...
iya bu... sungkemku Bu.”
„Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas
rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput
ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah
membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti
mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟
(MN/SWS/49/2015)
-
159
(52) Marsanti :“Ora. Aku tetep durung percaya yen Sekar duwe niyat karo wong liya. Malah aku duwe keyakinan
yen dheweke isih ngarep-arep ketemu sliramu. Mula
lilanana aku melu nyampuri perkara iki. Aku janji
sesuk esuk sowan mrene wis gawa katrangan sing
genah.”
„Tidak. Aku tetap belum percaya kalau Sekar punya
niat dengan orang lain. Malah aku punya keyakinan
kalau dia masih mengharapkan bertemu denganmu.
Maka relakanlah aku ikut mencampuri masalah ini.
Aku janji besok pagi datang ke sini sudah membawa
keterangan yang jelas.‟
Damarjati :“Aku ora mung nglilani, nanging aku matur nuwun
banget kowe sakloron ngatonake kawigaten marang
pribadiku. Apa wae asile sesuk, aku matur nuwun
banget.”
„Saya tidak hanya mengikhlaskan, tapi saya
berterimakasi sekali kepada kalian berdua telah
peduli kepada masalah saya. Apa saja hasilnya
besok, saya berterima kasih sekali.‟
(MN/SWS/51/2015)
c. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Asing ke
dalam Bahasa Jawa
(53) Bu Rusti :“Sekar, mengko arahen dhewe. Buwah apa sing pantes kanggo paketan. Nek wis entuk njur
ndhisikana nyang vila, paket-paket iku gawenen ing
kana. Aja lali magic jar-e dipanasi. Sarampunge
wisudha aku nusul.”
„Sekar, nanti aturlah sendiri. Buah apa yang pantas
untuk dikemas. Jika sudah dapat lalu ke vila lah
dulu saja, paket-paket itu bawalah ke sana. Jangan
lupa magic jar-nya kamu panaskan. Selesai wisuda
saya menyusul.‟
Sekarwangi :”Inggih, beres Bu.”
„Iya, beres Bu.‟
(MN/SWS/32/2015)
(54) Sofi :“Kula Sofi, Bu...nyuwun tulung, Mas Damar ngrencangi kula dhateng mall saged mboten?
Mangke bibar Maghrib... matur nuwun, Bu.”
„Saya Sofi, Bu...minta tolong, Mas Damar
menemani saya ke mall bisa tidak? Nanti habis
maghrib...terima kasih, Bu.‟
-
160
(MN/SWS/35/2015)
(55) Sekarwangi :“Acting ya Mas? Kaya pemain sinetron?” „Acting ya Mas? Seperti pemain sinetron?‟
Damarjati : “Iya”
„Iya.‟
Sekarwangi :“Aku mudeng karepe. Supaya Mbak Sofi cemburu,
njur saya subur tresnane marang...”
„Saya tahu maksudnya. Agar Mbak Sofi cemburu,
lalu semakin jatuh cinta sama...‟
(MN/SWS/36/2015)
(56) Damarjati :“Wolu, agamane kuat. Kerep sholat wengi lan dzikir. Atine cedhak karo Gusti Allah.”
„Kedelapan, agamanya kuat. Sering sholat malam
dan dzikir. Hatinya dekat dengan Tuhan.‟
Bu Rusti :“Iya aku kerep weruh dhewe. Apa maneh?”
„Iya saya sering melihat sendiri. Apa lagi?‟
(MN/SWS/39/2015)
(57) Marsanti :”Mas Marta. Maturnuwun sliramu kersa ziyarah ing kubure ibuku.”
„Mas Marta. Terimakasih kamu bersedia siarah ke
makam ibu saya.‟
Marta :“Dhik Santi? Apa sing wis kelakon ing awakmu
wiwit sedane ibumu kae?”
„Dik Santi? Apa yang sudah terjadi pada dirimu
setelah ibumu meninggal?‟
(MN/SWS/48/2015)
(58) Marsanti :“Hallo, iya piye...wis entuk..budhale jam pira...gawanen mrene bisa ora..aku ana restoran
karo sekarwangi..iya, restoran adate kae.. ya.”
„Hallo, iya bagaimana...sudah dapat...berangkatnya
jam berapa...dibawa kesini bisa tidak...aku ada di
restoran bersama sekarwangi..iya, restoran yang
biasanya itu...ya.‟
(MN/SWS/41/2015)
(59) Sekarwangi :“Takon apa karo kowe?” „Tanya apa sama kamu?‟
Sri Asih :“Taken asmane sing kagungan rumah makan niki.
Nggih kula wangsuli mawon: Bu Mawar. Malah
kula nggih criyos yen Bu Mawar sampun gadhah
pacangan. Wong sajake sing takon niku kados
gadhah sir ngaten lho Bu. Mangka ibu rak sampun
gadhah pacangan. Lha nek ngesir kula ngaten
nggih oke mawon.”
-
161
„Bertanya namanya yang punya rumah makan ini.
Ya saya jawab saja: Bu Mawar. Malah saya juga
cerita kalau Bu Mawar sudah punya pasangan.
Sepertinya yang bertanya itu mempunyai maksud
begitu lo Bu. Padahal ibu kan sudah mempunyai
pasangan. Kalau naksir saya gitu ya oke saja.‟
(MN/SWS/51/2015)
1.2 Campur Kode Kata Jadian
(60) Sekarwangi :“Aku lagi ndhereake juraganku, Pak Pratama.” „Aku sedang mengantar majikanku, Pak Pratama.‟
Marsanti :“Oh, kuwi kancane juraganku, Pak Jolang. Aku ya
lagi ndhereake juraganku. Lagi teka iki mau ta,
Sekar? Dhek wingi sore aku liwat kene kok isih
tutupan.”
„Oh, itu temannya majikanku, Pak Jolang. Aku juga
sedang mengantarkan majikanku. Baru sampai di
sini tadi ya, Sekar? Kemarin sore aku lewat sini kok
masih tutup.‟
(MN/SWS/32/2015)
(61) Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi. Ayo tata dhahar. Dhawuhe ibu iki mengko dha shalat
dhuhur dhisik, terus dhahar, njur ngaso sedhela.
Jare mengko bar ashar budhal bali nyang Jakarta.”
„Wisudhanya sudah selesai, mbak Sarmi. Ayo
menata makanan. Perintah Ibu ini nanti pada sholat
dhuhur dahulu, lalu makan, kemudian istirahat
sebentar. Katanya nanti sehabis ashar barangkat
kembali ke Jakarta.‟
Yu Sarmi :“O, iya.”
„O, iya.‟
(MN/SWS/32/2015)
(62) Sekarwangi :“Ya wis, aku manut Mas. Aku arep didhawuhi Ngapa?”
„Ya sudah, saya menurut Mas. Saya mau disuruh
apa?‟
Damarjati :“Ora dakkon ngapa-ngapa, mung dakjak jagongan.
Ning daktakon dhisik, jane kowe ki mau arep nyang
endi?”
„Tidak saya suruh ngapa-ngapain, hanya mau saya
ajak ngobrol. Tapi saya mau tanya dulu, sebenarnya
kamu itu mau kemana?‟
(MN/SWS/33/2015)
-
162
(63) Damarjati :“Rupamu ayu, ayu banget, pakulitanmu kuning resik, soroting netramu bening tajem, pemikiran lan
patrapmu katon yen bocah pendhidhikan, basamu
alus, tata kramamu ganep, tandukmu marang sapa
wae mantep lan percaya dhiri, ora katon
minggrang-minggring, klebu yen pinuju guneman
karo pak Pratama lan bu Rusti juraganmu.”
„Wajahmu cantik, cantik sekali, kulitmu kuning
langsat, tatapan matamu bening tajam, pola pikir
dan tingkah lakumu seperti orang berpendidikan,
bahasamu lembut, mengerti tata krama, perilakumu
terhadap siapa saja mantap dan percaya diri, tidak
canggung, termasuk ketita berbisacara dengan pak
Pratama dan bu Rusti.‟
Sekarwangi :“Wah, jan ideal banget. Apa maneh, Mas?”
„Wah, ideal sekali. Apa lagi, Mas?‟
(MN/SWS/33/2015)
(64) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida
takon.”
„Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan
jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi
bertanya.‟
Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen
sliramu kersangrungokake critane lelakonku.
Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan
kopi panas dhisik.”
„Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika
kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti
dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟
(MN/SWS/33/2015)
(65) Damarjati :“Turah telung yuta, mangga dakbalekake ibu. Lan daktandhesake, iki kang pungkasan, Bu. Sesuk
maneh aku wis ora saguh ndherekake ndara putri
Sofiatun.”
„Sisa tiga juta, silakan saya kembalikan pada Ibu.
Dan saya tegaskan, ini yang terakhir, Bu. Besok lagi
saya sudah tidak sanggup mengantarkan tuan putri
Sofiatun.‟
Bu Rusti :“Kapok, Le?”
„Kapok Nak?‟
(MN/SWS/36/2015)
(66) Sekarwangi :“Aku wis mudeng karepe Mas. Pokoke beres. Ning nek aku kebablasen, maaf sadurunge lho, aja
didukani.”
-
163
„Saya sudah tahu maksudnya Mas. Pokoknya beres.
Tapi kalau saya terlalu jauh, maaf sebelumnya lho,
jangan dimarahi.‟
Damarjati :”Kebablasen piye maksudmu?”
„Terlalu jauh bagaimana maksud kamu?‟
(MN/SWS/36/2015)
(67) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?” „Bangkrut? Sebabnya apa?‟
Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas
ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.
Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,
simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.
Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan
cilik, karo anak-anake.”
„Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap
petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.
Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan
uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang
istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan
anak-anaknya.‟
(MN/SWS/37/2015)
(68) Damarjati :“Bu. Pasuryane Ibu ora perlu didhelikake, ben tetep ana kene kaya adate. Sabab iki wes trep lan
ayu. Perkara mbatalake kuwi gampang, Bu.”
„Bu, wajah Ibu tidak perlu disembunyikan, biar
tetap ada disitu seperti biasanya. Karena itu sudah
pantas dan cantik. Masalah membatalkan itu
gampang, Bu‟
Bu Rusti :”Uh, risi. Wong dhapure elek ngono kok
ngambung. Gampang piye? Atiku ora tekan yen
kudu mbatalake.”
„Uh, geli. Orang mukanya jelek gitu kok mencium.
Mudah bagaimana? Saya tidak sampai hati jika
harus membatalkan.‟
(MN/SWS/36/2015)
(69) Damarjati :“Nek kersane Ibu ngono, aku ndherek. Nanging lilanana milih calonku dhewe, Bu, sabab sing arep
nglakoni ki aku.”
„Kalau Ibu maunya begitu, aku ikut. Tetapi
izinkalah memilih calonku sendiri, Bu, karena yang
akan menjalani itu aku.‟
Bu Rusti :“Iya. Apa wis nduwe calon piye? Sapa?”
„Iya. Apa sudah mempunyai calon? Siapa?‟
(MN/SWS/38/2015)
-
164
(70) Bu Rusti :“Ngene wae, Damar. Bapakmu aturana mrene. Mbok menawa bapak duwe wawasan sing luwih
kepenak dilakoni.”
„Begini saja, Damar. Panggil bapakmu ke sini.
Siapa tahu bapak mempunyai pendapat yang lebih
baik untuk dilakukan.‟
Damarjati :”Oh, inggih, Bu.”
„Oh, iya Bu.‟
(MN/SWS/39/2015)
(71) Damarjati :”Dhik, sing ora ngerti ki kowe, dudu Sofi.” „Dik, yang tidak tahu itu kamu, bukan Sofi.‟
Sekarwangi :“Aku? Aku sing ora ngerti? Maksudmu apa Mas.
Aku rak wis nindakake kabeh dhawuhmu. Diajak
ethok-ethok pacaran kanggo mancing emosine Sofi.
Kabeh wis mlaku beres, lan kebukten dheweke
mbatalake.”
„Aku? Aku yang tidak tahu? Maksudmu apa Mas.
Aku kan sudah melakukan semua perintahmu.
Diajak pura-pura pacaran untuk mancing emosinya
Sofi. Semua sudah berjalan beres, dan terbukti dia
membatalkan.‟
(MN/SWS/39/2015)
(72) Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak
transfernyang rekeninge Ibu ing Klaten.”
„Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau
mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer
ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟
Marsanti :“O, iya, kanggo nyingkiri resiko ing dalan.”
„O, iya, untuk menghindari resiko di jalan.‟
(MN/SWS/40/2015)
(73) Sekarwangi :“Tuminah, aku sida wis arep bali nyang ndesa. Sesuk apa kapan kowe nemonana juraganku, layang
iki aturna. Alamate ana nggon amplop surat iku.”
„Tuminah, aku sudah jadi akan kembali ke desa.
Besok atau kapan temuilah majikanku, berikan surat
ini. Alamatnya ada diamplop itu.‟
Tuminah :”Oh, iya. Maturnuwun, Sekar. Olehmu nyang Jawa
kapan?”
„Oh, iya. Terimakasih, Sekar. Kamu kapan pulang
ke Jawa?‟
(MN/SWS/41/2015)
(74) Kardi Waskito :“Kowe ora perlu nggrantes lan ora perlu nggetuni
-
165
lelakonmu, awit ora ana gunane. Anggepen iku
pepeling saka Gusti Allah, supaya kowe bali
marang dalan sing lurus. Malah kapara syukurana,
awit iki ateges kowe isih diparingi kalodhangan
kanggo mertobat, sateruse nggayuh kamulyan kang
sejati, dudu kamulyan semu sing wis kok rasakake
sasuwene iki. Mesthine kowe isih kelingan piwulang
lan piweling sing tau dak wenehake biyen.”
„Kamu tidak perlu merasa sedih dan tidak perlu
kecewa atas......, karena tidak ada gunanya. Anggap
saja ini adalah peringatan dari Allah, agar kamu
kembali kejalan yang lurus. Malah syukurilah,
karena ini artinya kamu masih diberi kesempatan
untuk bertobat, lalu meraih kemuliaan yang sejati,
bukan kemuliaan yang semu yang pernah kamu
rasakan selama ini. Seharusnya kamu masih ingat
pelajaran yang pernah aku berikan dulu.‟
Bu Rusti :”Inggih, Pak. Nyuwun pangestu mugi saged
nglampahi kanthi sabar.”
„Iya, Pak. Minta doa restu semoga bisa melewati
dengan sabar.‟
(MN/SWS/43/2015)
(75) Marta :“Ngojek wae Dhik Santi, dakdherekake. „Naik ojek saja dik Santi, saya antar.‟
Marsanti :”Kowe kok ngerti aku?”
„Kamu kenal dengan saya?‟
(MN/SWS/47/2015)
(76) Marta :“Menenga wae, aja ngelek-elek awakmu dhewe. Kae sega tumpange wis digawa mrene, ayo gek
didhahar.”
„Diamlah saja, jangan menjelek-jelekkan dirimu
sendiri. Itu nasi tumpangnya sudah dibawa ke sini,
ayo dimakan.‟
Marsanti :”Mung sega kaya ngene, kok enak banget ta.”
„Hanya nasi seperti ini saja, kenapa enak sekali.‟
(MN/SWS/47/2015)
(77) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk
nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil
anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...
iya bu... sungkemku Bu.”
„Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas
rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput
ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah
-
166
membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti
mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟
Mbah Kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”
„Dari ibu kamu Nak? Ada kabar apa?‟
(MN/SWS/49/2015)
(78) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora ngingublumbang dhewe. Ning sadurunge
dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan
nyang puskesmas dhisik.”
„Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak
punya kolam sendiri. Tetapi sebelum saya
tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa
kesehatan ke puskesmas dulu.
Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki
sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada
mungkug-mungkug arep mukok.”
„Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak
kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-
mual mau muntah.‟
(MN/SWS/50/2015)
(79) Marta :“Iya, Dhik Damar. Saiki Dhik Santi iki dadi batihku. Lan bener ngendikamu mau, aku biyen wis
tau kepethuk sliramu. Biyen aku ngojeg ing
Jatinegara. Saiki macul ing sawah.”
„Iya, Dik Damar. Sekarang Dik Santi ini jadi istriku.
Dan benar apa yang kamu katakan tadi, aku dulu
sudah pernah bertemu dengan mu. Dulu aku
menjadi tukang ojeg di Jatinegara. Sekarang
mencangkul di sawah.‟
Damarjati :“Ealah, dadi tangga desa. Lha terus, iki ana
kersaapa, kok padha mrene?”
„Ealah, jadi tetangga desa. Lalu, ini ada mau apa,
kok pada ke sini?‟
(MN/SWS/50/2015)
(80) Marsanti :“Dadi papat kui rong kilo.” „Jadi empat itu dua kilo.‟
Damarjati :“Kosik, Dhik Santi. Dhuwitmu kuwi lebokno dhisik,
mengko ndak kena angin kecemplung blumbang. Iki
perlu penjelasan cetha lan ilmiyah.”
„Sebentar, Dik Santi. Uangmu itu masukkanlah
dulu, nanti malah terkena angin lalu tercebur ke
kolam. Ini perlu penjelasan yang jelas dan ilmiah.‟
(MN/SWS/50/2015)
(81) Damarjati :”Yen bener Bu Mawar iku Sekarwangi. Iku
-
167
tegese pancen wis pinesthi Sekar dudu jodohku. Ya
wis aku nrima”
„Kalau benar Bu mawar itu adalah Sekarwangi. Itu
artinya memang sudah ditakdirkan bukan jodohku.
Ya sudah saya terima.‟
Marsanti :“Kosik. Kok ngono Mas? Nalare piye?
„Sebentar. Kok seperti itu Mas? Logikanya
bagaimana?‟
(MN/SWS/51/2015)
(82) Marsanti :“Kosik. Kok ngono Mas? Nalare piye? „Sebentar. Kok seperti itu Mas? Logikanya
bagaimana?‟
Damarjati :“Nalika aku mlebu rumah makan kono, Sri Asih
Pembantune sing kulina dikongkon njupuk grameh
mrene, iku uga kandha yen Bu Mawar iku wis duwe
pacangan, wis arep dadi nganten.”
„Ketika aku masuk rumah makan itu, Sri Asih
pembantunya yang biasanya disuruh mengambil
gurameh ke sini, itu juga berkata kalau Bu mawar
itu sudah punya pasangan, sudah akan menikah.‟
(MN/SWS/51/2015)
(83) Marsanti :“Ora. Aku tetep durung percaya yen Sekar duwe niyat karo wong liya. Malah aku duwe keyakinan
yen dheweke isih ngarep-arep ketemu sliramu. Mula
lilanana aku melu nyampuri perkara iki. Aku janji
sesuk esuk sowan mrene wis gawa katrangan sing
genah.”
„Tidak. Aku tetap belum percaya kalau Sekar punya
niat dengan orang lain. Malah aku punya keyakinan
kalau dia masih mengharapkan bertemu denganmu.
Maka relakanlah aku ikut mencampuri masalah ini.
Aku janji besok pagi datang ke sini sudah membawa
keterangan yang jelas.‟
Damarjati :“Aku ora mung nglilani, nanging aku matur nuwun
banget kowe sakloron ngatonake kawigaten marang
pribadiku. Apa wae asile sesuk, aku matur nuwun
banget.”
„Saya tidak hanya mengikhlaskan, tapi saya
berterimakasi sekali kepada kalian berdua telah
pesuli kepada masalah saya. Apa saja hasilnya
besok, saya berterima kasih sekali.‟
(MN/SWS/51/2015)
(84) Marsanti :“Ora waton grameh goreng kok, Sekar. Ana sarate, kudu Mas Marta sing nyekel gramehe
langsung saka blumbange asli.”
-
168
„Bukan sembarang gurameh goreng kok Sekar. Ada
syaratnya, harus Mas Marta yang menangkap
guramehnya langsung dari kolamnya yang asli.‟
Sekarwangi :“Oo, ngono kui rak ya gampang. Nyang
perikanan kana nemoni pak Minakerti, nembung
arep tuku grameh ning nyekel dhewe, rak beres.”
„Oo, seperti itu kan mudah. Ke perikanan sana
menemui Pak Minakerti, meminta izin akan
membeli gurameh tetapi menangkap sendiri, kan
beres.‟
(MN/SWS/51/2015)
2) Campur Kode Berwujud Frasa
2.1 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Indonesia di dalam
Bahasa Jawa
(85) Bu Rusti :“Kowe ngapa, Damar, kok melu ibut neng dhapur? Oh, iya ngerti. Kowe mesthi ketarik merga sing
dimasak iwak grameh. Kowe rak ahli perikanan.”
„Kamu kenapa, Damar, kok ikut ribut di dapur? Oh,
iya tahu. Kamu pasti tertarik karena yang dimasak
ikan gurameh. Kamu kan ahli perikanan.‟
Damarjati :“Iya, Bu. Nalika praktek ing dhaerah perikanan,
aku malah praktek ngolah grameh dhewe, wiwit
nyekel ing blumbang nganti akhire nyekel ing piring
sawise mateng.”
„Iya, Bu. Ketika saya praktek di daerah perikanan,
saya malah praktek mengolah gurameh sendiri,
mulai dari menangkap di kolam sampai akhirnya
memakan dipiring setelah matang.‟
(MN/SWS/27/2015)
(86) Marta :“Mengko dhisik, aja salah paham ya. Kowe lagi wae teka ing Jakarta, durung ngerti cara-cara uripe
wong kene, mligine wong sugih-sugih sing wis sugih
bandha.”
„Sebentar, jangan salah paham ya. Kamu baru saja
datang ke Jakarta, belum tahu cara-cara hidup orang
sini, khususnya orang-orang kaya yang sudah kaya
raya.‟
Marsanti :”Maksudmu apa, terangna sing cetha.”
„Maksud kamu apa, jelaskan.‟
(MN/SWS/29/2015)
-
169
(87) Marta :“Akeh wong sugih mblegedhu ing Jakarta iki, katone waras-wiris nanging sejatine duwe penyakit,
kaya dene penyakit gula darah, tekanan darah
tinggi, lemah jantung, jantung koroner, vertigo,
radang lambung lan sabangsane, sing sok ora
kenyana-nyana kumat saenggon-enggon....”
„Banyak orang kaya raya di Jakarta ini, kelihatanya
sehat tapi sebenarnya mempunyai penyakit, seperti
penyakit gula darah, tekanan darah tinggi, lemah
jantung, jantung koroner, vertigo, radang lambung
dan lain sebagainya, yang terkadang tidak disangka-
sangka bisa kambuh dimana-mana....‟
(MN/SWS/29/2015)
(88) Marta :“Mligi sing dak kandhakake mau, aku ki pancen diwelingi kon nggolekake wong wadon sing gelem
ngancani yen pinuju butuh dikancani. Dheweke iku
umur seketan taun, wis dhudha wiwit limang taun
kepungkur lan ora rabi nganti seprene merga
kepengen meleng ndadekake anak-anake. Saiki
anake sing tuwa, lanang wis dadi pegawe propinsi
ing Semarang. Sing nom wadon, uga wis lulus
STAN lan diangkat pegawedhinasperpajakan ing
Cirebon. Ing kene iki masalahe, Santi. Dheweke iku
duwe penyakit tekanan darah tinggi. Wingi-wingi
nalika anake wadon isih kuliyah, nek mrana-mrana
dikancani anake. Bareng anake wis diangkat ing
Cirebon, ora ana maneh sing ngancani. Mulane
dheweke butuh kanca, mung ngancani, Santi, mung
ngancani, ora arep diklethak.”
„Khusus yang saya katakan tadi, saya ini memang
diingatkan untuk mencarikan perempuan yang mau
menemani jika dibutuhkan untuk ditemani. Dia itu
berumur 50an tahun, sudah menjadi duda semenjak
lima tahun yang lalu dan tidak menikah lagi sampai
sekarang karena ingin menjaga anak-anaknya.
Sekarang anaknya yang besar, laki-laki sudah
menjadi pegawai provinsi di Semarang. yang kecil
perempuan, juga sudah lulus STAN dan diangkat
pegawai dinas perpajakan ing Cirebon. Di sini ini
permasalahannya, Santi. Dia itu mempunyai
penyakit tekanan darah tinggi. Kemarin-kemarin
ketika anak perempuannya masih kuliah, jika
kemana-kemana ditemani anaknya. Setelah anaknya
sudah diangkat di Cirebon, tidak ada lagi yang
menemani. Maka dari itu dia butuh teman, hanya
menemani, Santi, hanya menemani, tidak akan
digigit.‟
-
170
(MN/SWS/29/2015)
(89) Pak Jolang :“Santi omah iki mentas wae daktuku kanggo awakmu. Wiwit sesuk kowe manggona ing kene. Iku
wis dakcepaki motor Yamaha Mio, yen sawanci-
wanci kowe butuh nyang endi-endi lan yen sawanci-
wanci dak tilpun, kowe bisa enggal teka.”
„Santi rumah ini baru saja saya beli untuk kamu.
Mulai besok kamu tinggallah di sini. Itu sudah saya
siapkan motor Yamaha Mio, jika sewaktu-waktu
kamu ada perlu kemana-mana dan jika sewaktu-
waktu saya telfon, kamu bisa langsung datang.‟
Marsanti :”Inggih pak.”
„Iya pak.‟
(MN/SWS/30/2015)
(90) Marsanti :”Wis kebacut nyemplung kali, pisan sing kebroh.” „Sudah terlanjur tercebur ke sungai, sekalian yang
basah kuyup.‟
Marta :“Maksudmu apa Santi?”
„Maksudmu apa Santi?‟
Marsanti :“Njembarake lapangan kerja.”
„Melebarkan lapangan kerja.‟
(MN/SWS/31/2015)
(91) Marta :”Piye karepmu?” „Bagaimana maksudmu?‟
Marsanti :“Pengin dadi tukang pijet panggilan. Golekna
langganan, nek ana sing butuh, aku pethuken
mrene. Ning telpuna dhisik, dadi yen Pak Jolang
pas ana kene kowe ngerti.”
„Ingin jadi tukang pijet panggilan. Carikan
pelanggan, kalau ada yang membutuhkan, jemput
saya di sini. Tetapi telfon dahulu, jadi kalau Pak
Jolang ada di sini kamu tahu.‟
(MN/SWS/31/2015)
(92) Sekarwangi :”Ha? Njenengan ngerti tenan, Mas?” „Ha? Kamu betul-betul tahu, Mas?‟
Damarjati :“Ngerti Dhik. Pak Jolang ki akrab banget karo
bapak, padha dene pegawe kantor perpajakan.
Mung pangkate luwih dhuwur. Cethane Pak Jolang
ki ndhuwurane bapak. Ngertiku merga bapak crita
karo ibu.”
„Tahu Dhik. Pak Jolang itu akrab sekali dengan
bapak, sama-sama pegawai kantor perpajakan.
Hanya saja pangkatnya lebih tinggi. Lebih jelasnnya
-
171
Pak Jolang itu atasannya bapak. Saya tahu karena
bapak bercerita kepada ibu.‟
(MN/SWS/33/2015)
(93) Damarjati :“Lupute: dheweke ora ditundhung merga tumindak ala, nanging pancen diniyati lunga saka ngomah.
Dheweke mbabu ora kanggo nyambung urip jalaran
kepepet, nanging kanggo nggayuh panguripan sing
luwih becik. Dene benere: dheweke pancen bener
asal saka kulawarga sing duwe martabat, ora kalah
karo awake dhewe iki. Bapakne biyen malah
lulusan sarjana, luwih dhuwur tinimbang bapakku
sing mung ahli madya. Bapakne biyen ngasta guru
SMA. Upama bapakne isih sugeng, dheweke mesthi
ya bisa lulus sarjana kaya aku.”
„Salahnya: dia tidak disuruh pergi karena berlaku
tidak baik, tapi memang sudah berniat pergi dari
rumah. Dia menjadi pembantu bukan untuk
menyambung hidup karena kekurangan, tapi untuk
meraih kehidupan yang lebih baik. Lalu benarnya:
dia memang benar berasal dari keluarga yang
mempunyai martabat, tidak beebeda dengan kita.
Bapaknya dulu malah lulusan sarjana, lebih tinggi
daripada bapakku yang hanya ahli madya.
Bapaknya dulu berkerja sebagai guru SMA.
Seandainya bapaknya masih sehat, dia pasti juga
bisa lulus sarjana seperti aku.‟
(MN/SWS/34/2015)
(94) Bu Rusti :“Dheweke pancen ayu lan wasis, Damar. Nanging kabeh uwong wis ngerti yen dheweke iku babu. Piye
bakal aloke wong-wong mengko. Damarjati sarjana
perikanan, nikah etuk babu. Apa iku penak
dirungu? Beda masalahe yen dheweke ora mbabu.
Upamane dheweke bakul ing kios pasar apa
manager toko, njur dadi bojomu. Damarjati
sarjana perikanan, nikah entuk manager toko. Rak
penak dirungu, ora entuk babu.”
„Dia memang cantik dan pintar, Damar. Tetapi
semua orang sudah tahu kalau dia itu pembantu.
Bagaimana kata orang-orang nanti. Damarjati
sarjana perikanan, menikah dengan babu. Apa itu
enak didengar? Berbeda masalahnya jika dia tidak
jadi pembantu. Seandainya dia penjual di kios pasar
atau manager toko, lalu menjadi istrimu. Damarjati
sarjana perikanan, menikah dengan manager toko.
Kan enak didengar, bukan dengan pembantu.‟
-
172
Damarjati :“Nek mung ngono we rak gampang ta Bu. Sekar
sesuk pocoten olehe mbabu ing kene, terus dakpeke.
Rak wis dudu babu meneh ta?”
„Kalau haya begitu saja kan mudah Bu. Besok Sekar
berhenti jadi pembantu di sini, lalu saya jadikan
istri. Kan sudah bukan pembantu lagi?‟
(MN/SWS/34/2015)
(95) Damarjati :”Kowe kerep mrene ta, Dhik?” „Kamu sering ke sini ya, Dik?‟
Sofi :“Iya, Mas. Meh saben malem Minggu aku mrene.”
„Iya, Mas. Hampir setiap malam Minggu aku ke
sini.‟
(MN/SWS/35/2015)
(96) Damarjati :”Saben malem Minggu? Njur apa wae sing dituku?”
„Saben malem Minggu? Lalu apa saja yang kamu
beli?‟
Sofi :“Ya apa sing daksenengi. Sok klambi, sok sepatu.
Pokoke saben ana modhel anyar aku tuku. Koleksi
sepatuku lagi rongatus pasang. Aku pengin duwe
koleksi sepatu sewu pasang.”
„Ya apa yang aku sukai. Kadang baju, kadang
sepatu. Pokoknya setia ada model baru aku beli.
Koleksi sepatuku baru dua ratus pasang. Aku ingin
punya koleksi sepatu seribu pasang.‟
(MN/SWS/35/2015)
(97) Sofi :”Apa kudu teka, Mas?” „Apa harus datang, Mas?‟
Damarjati :“Aku kudu teka, dhik. Sabab aku iki konsultan
perikanan ing koperasi kono.”
„Aku harus datang, Dik. Karena aku ini konsultan
perikanan di koperasi itu.‟
(MN/SWS/35/2015)
(98) Sekarwangi :”Acara napa?” „Acara apa?‟
Damarjati :“Lha iki, acara minum kopi.”
„Lha ini, acara minum kopi.‟
(MN/SWS/35/2015)
(99) Damarjati :“Lha iki, acara minum kopi.” „Lha ini, acara minum kopi.‟
Sekarwangi :“Wah, jan ora mutu tenan. Pacar ayu-ayu kok
diklelerake, ditinggal minum kopi. Njenengan ki
-
173
nek karo jeng Sofi kae jan harmonis tenan lho,
Mas.”
„Wah, tidak bermutu sama sekali. Pacar cantik kok
diabaikan, ditinggal minum kopi. Kamu itu kalau
sama jeng Sofi harmonis sekali lho, Mas.‟
(MN/SWS/35/2015)
(100) Sekarwangi :”Sing kakung gantheng, sing putri ayu. Dedeg setimbang. Nyandhang nganggo padha dene
rapih.”
„Yang lelaki tampan, yang perempuan cantik.
Perawakan seimbang. Pakaiannya sama-sama rapi.‟
Damarjati :“Aku yakin, kowe mesthi ngerti yen faktor
harmonis ki ra mung kuwi.”
„Aku yakin, kamu pasti tahu jika faktor harmonis
tidak hanya itu.‟
(MN/SWS/35/2015)
(101) Damarjati :”Dhik Sofi dakjak nyang Bogor, gelem?” „Dik Sofi apakah mau saya ajak ke Bogor?‟
Sofi :“Gelem Mas, kapan? Nyang ngendi? Nyang villa?
Apa Taman Safari?”
„Mau Mas, kapan? Kemana? Ke villa? Apa Taman
Safari?‟
(MN/SWS/36/2015)
(102) Damarjati :”Nyang cedhak Clawi. Nyang lokasi bencana tanah longsor wingi iku lho, Dhik.”
„Ke dekat Clawi. Ke lokasi bencana tanah longsor
kemarin itu lo Dik.‟
Sofi :“Ha? Ngapa nyang tanah longsor barang? Arep
golek mala?”
„Ha? Ngapain ke tanah longsor? Mau cari bahaya?‟
(MN/SWS/36/2015)
(103) Damarjati :”Ora ketang sithik arep nyuimbang bantuwan kanggo para kurban.”
„Walaupun sedikit mau menyumbang untuk para
kurban.‟
Sofi :“Oh, my God. Kok kaya pegawai dinas sosial
wae.”
„Oh, my God. Kok seperti pegawai dinas sosial
saja.‟
(MN/SWS/36/2015)
(104) Sofi :“Petugas Sosial, LSM, TimSAR lan adate wis ana panitya sing khusus ngurusi iku.”
-
174
„Petugas Sosial, LSM, Tim SAR dan biasanya
sudah ada panitia yang khusus menangani itu.‟
Damarjati :”Apa salah yen warga masyarakat kaya awake
dhewe iki melu cawe-cawe aweh bantuan.”
„Apa salah jika warga masyarakat seperti kita ini
ikut memberi bantuan.‟
(MN/SWS/36/2015)
(105) Damarjati :“Paket sembako wae, Bu. Kurban sing ngungsi ana seketan kulawaraga.”
„Paket sembako saja, Bu. Korban yang mengungsi
ada 50an keluarga.‟
Bu Rusti :”Sesuk nggawa satus paket. Karo bantuwan
dhuwit. Nek ngono Sekar undangen mrene.
Dheweke luwih pinter ngrancang isine paket kuwi.”
„Besok membawa seratus paket. Sama bantuan
berupa uang. Kalau begitu panggillah Sekar kemari.
Dia lebih pintar merancang isi paket tersebut.‟
(MN/SWS/36/2015)
(106) Sekarwangi :“Actingya Mas? Kaya pemain sinetron?” „Acting ya Mas? Seperti pemain sinetron?‟
Damarjati :”Iya.”
„Iya.‟
(MN/SWS/36/2015)
(107) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?” „Bangkrut? Sebabnya apa?‟
Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas
ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.
Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,
simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.
Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan
cilik, karo anak-anake.”
„Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap
petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.
Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan
uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang
istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan
anak-anaknya.‟
(MN/SWS/37/2015)
(108) Damarjati :“Siji, rupane ayu. Ibu pirsa dhewe.” „Satu, wajahnya cantik. Ibu tahu sendiri.‟
Bu Rusti :”Iya. Nek nggon rupa aku ora maido. Upama para
bintang sinetron sak Jakarta iki diklumpukake
kabeh, ayake mung siji loro sing ayune timbang
karo Sekarwangi. Terus apa meneh?”
-
175
Iya. Kalau masalah wajah aku tidak protes.
Seandainya para bintang sinetron se-Jakarta ini
dikumpulkan semua, mungkin hanya satu dua yang
kecantikannya seimbang dengan Sekarwangi. Lalu
apa lagi?
(MN/SWS/38/2015)
(109) Damarjati :“Papat, pinter ngurus rumah tangga. Meh telung taun ana kene, urusan pangan sawutuhe kok
pasrahake dheweke, lan Ibu ora tau kuciwa.”
„Keempat, pandai mengatur rumah tangga. Hampir
tiga tahun ada di sini, mengurus makanan seutuhnya
Ibu pasrahkan padanya, dan Ibu tidak pernah
kecewa.‟
Bu Rusti :”Bener, Damar.”
„Benar, Damar.‟
(MN/SWS/38/2015)
(110) Bu Rusti :“Lha iku bener. Terus kekurangane? Kekurangane mung siji thil: dheweke iku babu. Jujur wae,
Damar, sing kok kandhakake iku mau kabeh bener
lan ibu ngakoni tenan. Nanging dheweke iku babu,
kabeh warga pada ngerti iku. Rasaku kaya
ngganjel banget yen krungu wong ngomong :
Damarjati Sarjana Perikanan, anake Pak Pratama,
entuk babu. Apa kowe duwe cara kanggo ngatasi
bab iku?”
„Iya itu benar. Lalu kekuranganya? Kekuranganya
hanya satu: dia itu pembantu. Jujur saja, Damar,
yang kamu katakn tadi itu semua benar dan ibu
benar-benar mengakui. Tapi dia itu pembantu,
semua warga mengetahui itu. perasaanku seperti
mengganjal sekali jika mendengar orang berbicara:
Damarjati Sarjana Perikanan, putra Pak Pratama,
sama pembantu. Apakah kamu mempunyai cara
untuk mengatasi hal itu?‟
Damarjati :”Wis dakpikirake, Bu, sabab aku ya wis ngerti
perasaane Ibu.”
„Sudah saya pikirkan, Bu, sebab saya juga sudah
tahu perasaan Ibu.‟
(MN/SWS/39/2015)
(111) Bu Rusti :“Ya wis. Ning apa kowe yakin bakal bisa entuk gaweyan dadi guru?”
„Ya sudah. Tapi apa kamu yakin akan bisa
mendapat pekerjaan sebagai guru?
Damarjati :“Insya allah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki,
rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para
-
176
pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake
mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep
nglamar dadi asisten dhosen ing kana.
„Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu
dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para
pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan
mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan
melamar jadi asisten dosen di sana.‟
(MN/SWS/40/2015)
(112) Kepala Sekolah :“Para sedulu kabeh, mligine para kanca- kanca guru padha isih eling, almarhum Pak
Wasita biyen guru sing pinter, sregep, lan
gedhe labuh labete marang sekolahan lan
masyarakat. Aku bungah banget dene puta
putrine sing dhek semana isih cilik, saiki wis
tuwuh dadi wanita diwasa sing ayu lan duwe
jiwa mandhiri, katitik bisa adeg rumah
makan sing gedhe lan apike kaya ngene.
Mula ayo padha bebarengan ndonga, muga
almarhum tansah ayem tentrem ing alam
barzah lan rumah makan iki bisa mekar
ngrembaka, dadi kondhang sawewengkon
kene lan sakiwa tengene.”
„Para saudara sekalian, khususnya para
teman-teman guru semua masih ingat,
almarhum Pak Wasita dulu guru yang pintar,
rajin, dan berpengaruh besar terhadap
sekolahan dan masyarakat. Saya senang
sekali kini putra putrinya yang dulu masih
kecil, sekarang sudah tumbuh jadi wanita
dewasa yang cantik dan mempunyai jiwa
mandiri, telihat bisa mendirikan rumah
makan yang besar dan bagus seperti ini.
Maka dari itu mari bersama-sama berdoa,
semoga almarhum tenang di alam barzah
dan rumah makan ini bisa berkembang jadi
terkenal di daerah ini.
(MN/SWS/43/2015)
(113) Damarjati :”Iya Bu. Nanging yen mengko Ibu niliki Bapak sing dherekake sapa?”
„Iya Bu. Tapi nanti kalau Ibu ingin menjenguk
Bapak siapa yang mengantarkan?‟
Bu Rusti :“Wis aja mikir kuwi. Iku perkara gampang.
Mengko aku arep langganan ojeg, saben dina
methuk aku mrene. Andum gawe, Nak. Saiki kowe
meleng mikir awakmu, golek dalaning rejeki apa
-
177
wae sing kok antebi amrih ing tembe uripmu bisa
mulya. Aku yakin kowe bisa, Nak. Dene Ibu, sajrone
Bapakmu nglakoni ukuman, Ibu tetep ana kene.
Saben dina niliki Bapakmu supaya ayem atine.
Dhuwit lan barang sing isih didarbeki cukup
dakenggo urip nganti Bapakmu bebas telung taun
maneh. Mobil pribadimu kuwi gawanen. Yen
sawanci-wanci butuh dhuwit rada akeh, mobil iku
bisa kok dol.”
„Sudah jangan memikirkan itu. itu masalah
gampang. Nanti aku akan berlangganan ojek, setiap
hari menjemput aku ke sini. Berbagi pekerjaan,
Nak. Sekarang kamu mikir dirimu sendiri, mencari
jalan rezeki apa saja yang kamu inginkan agar besok
hidupmu bisa nyaman. Aku yakin kamu bisa, Nak.
Sedangkan Ibu, selama Bapakmu menjalani
hukuman, Ibu akan tetap di sini. Setiap hari
menjenguk Bapakmu supaya tenang hatinya. Uang
dan barang yang masih dimiliki cukup untuk hidup
sampai Bapakmu bebas tiga tahun lagi. Mobil
pribadimu itu bawalah. Jika sewaktu-waktu butuh
uang yang agak banyak, mobil itu bisa kamu jual.‟
(MN/SWS/44/2015)
(114) Damarjati :“Kathah sanget. Masarakatipun kula cocog. Sistem penerangan, angkutan, sesambungan liwat telpun,
sampun mboten kathah bentenipun kalihan kitha.
Lan ingkang paling penting: kula menika lulusan
perikanan. Dhaerah mriki menika cocog sanget
kangge usaha perikanan. Kula kepengin atur conto
dhateng para petani ngriki perkawis miyara
grameh. Sinten ngertos mbenjing saged ningkatake
tataran gesangipun petani lumantar usaha menika.”
„Banyak sekali. Masyarakatnya saya cocok. Sistem
penerangan, angkutan, sambungan melalui telepon,
sudah tidak banyak bedanya dengan di kota. Dan
yang paling penting: saya adalah lulusan perikanan.
Daerah ini cocok sekali untuk usaha perikanan.
Saya ingin memberi contoh kepada para petani di
sini tentang memelihara ikan gurameh. Siapa tahu
besok bisa meningkat kehidupan petani melalui
usaha tersebut.‟
(MN/SWS/45/2015)
(115) Marsanti :”Kok ora munggah kaji pisan, Mas?” „Kenapa tidak sekalian naik haji saja, Mas?‟
Marta :“Suk wae nek wis duwe bojo, arep dakjak bareng
pisan nyang tanah suci.”
-
178
„Besok saja kalau sudah mempunyai istri, akan saya
ajak bersama sekalian ke tanah suci.‟
(MN/SWS/47/2015)
(116) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk
nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil
anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...
iya bu... sungkemku Bu.”
„Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas
rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput
ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah
membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti
mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟
(MN/SWS/49/2015)
(117) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora ngingu blumbang dhewe. Ning sadurunge
dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan
nyang puskesmas dhisik.”
„Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak
punya kolam sendiri. Tetapi sebelum saya
tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa
kesehatan ke puskesmas dulu.
Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki
sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada
mungkug-mungkug arep mukok.”
„Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak
kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-
mual mau muntah.‟
(MN/SWS/50/2015)
(118) Marsanti :”Neng ndi le nyekel grameh?” „Menangkap guramehnya dimana?‟
Marta :“Neng gone perikanan Minakerti ing Sabranglor.
Mengko aku dak kandha karo sing duwe yen aku
pengin nyekel dhewe.”
„Di tempat Perikanan Minakerti di Sabranglor.
Nanti saya yang bilang sama yang punya kalau saya
ingin menangkap sendiri.‟
(MN/SWS/50/2015)
(119) Damarjati :“Alamat sing ditinggalake biyen pancen genah tulisane, nanging bareng dakgoleki mrana tetela
ora ana. Kae alamat palsu. Cilakane maneh nomer
hape-ne ya wis ora bisa daksambung, sajake wis
ganti nomer liya. Gandheng jarene ing desa arep
bukak rumah makan, aku njur ampyak awur-awur,
-
179
pirang-pirang rumah makan dakleboni,
daktakokake sapa sing duwe. Tetep ora ketemu.
Akhire aku mupus, bisa uga sekarwangi pancen
dudu jodhoku.”
„Alamat yang ditinggalkan dulu memang jelas
tulisannya, tetapi setelah saya cari ke sana ternyata
tidak ada. Itu alamat palsu. Celakanya lagi nomer
hapenya juga sudah tidak bisa saya hubungi,
sepertinya sudah ganti nomer lain. Katanya setelah
di desa akan membuka rumah makan, lalu aku tidak
tanggung-tanggung, beberapa rumah makan aku
masuki, aku tanyakan siapa yang punya. Tetap tidak
ketemu. Akhirnya aku menyerah, bisa juga
Sekarwangi memang bukan jodohku.‟
(MN/SWS/51/2015)
(120) Marsanti :“Sekar, aku ora niyat nyampuri urusan pribadimu. Upamane kowe pancen wis duwe pacangan liya, iku
urusanmu lan hakmu, aku ora wenang elik-elik.
Nanging aku biyen dadi seksi janjimu marang Mas
Damar, sing kok ucapke ana ngarepku, ana
ngomahku. Mula aku nggugat kowe: kudu nemoni
Mas Damar, njaluk ngapura luputmu patang
prekara mau. Supaya Mas Damar lega atine lan
rumangsa wis genah nasibe, ora terus-terusan
sedhih lan bingung nggoleki kowe.”
„Sekar, aku tidak berniat mencampuri urusan
pribadimu. Seandainya kamu memang sudah punya
pasangan lain, itu urusan dan hakmu, aku tidak
berhak menghalangi. Tetapi aku dulu jadi saksi
janjimu kepada Mas Damar, yang kamu ucapkan di
depanku, di rumahku. Maka dari itu aku menggugat
kamu: harus menemui Mas Damar, mmeminta maaf
tentang empat kesalahanmu tadi. Agar Mas Damar
lega hatinya dan merasa sudah jelas nasibnya, tidak
terus-menerus bersedih dan bingung mencari kamu.‟
(MN/SWS/51/2015)
(121) Damarjati :“Nyang cedhak Clawi. Nyang lokasi bencana tanah longsor wingi iku lho, Dhik.”
„Ke dekat Clawi. Ke lokasi bencana tanah longsor
kemarin itu lho, Dhik.‟
Sofi :“Ha? Ngapa nyang tanah longsor barang? Arep
golek mala?”
„Ha? Ngapain ke tanah longsor? Mau cari bahaya?‟
(MN/SWS/36/2015)
(122) Sekarwangi :“Iya. Adhuh-dhuuh, gugatanmu keras banget. Iya,
-
180
sesuk esuk aku dak nemoni Mas Damar. Upama isih
padhang, saiki uga aku pengin nemoni. Nanging iki
wis wengi, sesuk esuk wae aku dak mruput esuk-
esuk. Nanging aku aja kok srengeni terus. Eling,
wong ayu, kowe ki lagi nggembol anakmu. Nek nesu
terus, suk anakmu mundhak dadi cah gampang
nesu.”
„Iya. Aduh duuh, gugatanmu keras sekali. Iya,
besok pagi aku akan menemui Mas Damar.
Seandainya ini masih siang, sekarang juga aku ingin
menemui. Tetapi ini sudah malam, besok pagi saja
aku berangkat pagi-pagi. Tetapi aku jangan kamu
marahi terus. Ingat, cantik, kamu ini sedang hamil
anakmu. Kalau marah terus, besok anakmu akan
menjadi anak yang gampang marah‟
(MN/SWS/51/2015)
2.1 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Jawa Krama di dalam
bahasa Jawa Ngoko
(123) Damarjati :”Lha, nggon faktor batin iku aku durung ngerti, nanging sajake akeh ora runtute.”
„Ya, difaktor batin itu saya belum tahu, tapi
sepertinya banyak tidak cocoknya.‟
Sekarwangi :“Woo... embuh ah, aku kok melu-melu guneman
bab kuwi ki rak ora kena. Nyuwun ngapunten,
Mas. Mung babu wae kok... mmpp.”
„Woo...tidak tahu ah, saya kok ikut-ikut berbicara
tentang itu kan tidak boleh. Minta maaf, Mas. Saya
kan cuma babu...mmpp.‟
(MN/SWS/35/2015)
(124) Sofi :”Wis ana sing ngancani Mas, aku ora wae.” „Sudah ada yang menemani Mas, saya tidak jadi
saja‟
Damarjati :“Ya wis. Nyuwun pamit.”
„Yasudah. Mohon pamit‟
(MN/SWS/36/2015)
(125) Marsanti :“Matur nuwun, Mas. Aku nyuwun ngapura, wingi kae aku kasar marang Mas Marta.”
„Terima kasih, Mas. Aku minta maaf, kemarin aku
kasar sama Mas Marta.‟
Marta :”Ora apa-apa Dhik, wis aja dipikir.”
„Tidak apa-apa Dik, sudah tidak usah dipikirkan.‟
(MN/SWS/48/2015)
-
181
(126) Damarjati :”Ora, wektu iku dheweke lagi nyang Jakarta.” „Tidak, saat itu dia sedang ke Jakarta.‟
Marsanti :“Oh, ya ana kene iki sing njalari selip. Gusti,
nyuwun ngapura. Lelakon kok kaya ngene.”
„Oh, ya di sini ini yang menyebabkan kelewatan.
Gusti, mohon ampunan. Kehidupan kok seperti ini.‟
(MN/SWS/51/2015)
2.2 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Asing di dalam bahasa
Jawa
(127) Bu Rusti :”Ora gampang golek rewang kaya Sekar iku.” „Tidak mudah mencari pembantu seperti Sekar itu.‟
Damarjati :“Insya Allah Ibu ora bakal gela. Dheweke wis
janji, sadurunge pamit mulih ndesa, dheweke arep
nggolekake ganti sing uga jujur lan pinter masak
kaya dheweke.”
„Insya Allah Ibu tidak akan kecewa. Dia sudah
berjanji, sebelum pamit pulang ke desa, dia akan
mencarikan pengganti yang jujur dan pintar
memasak seperti dirinya.‟
(MN/SWS/34/2015)
(128) Damarjati :”Ora ketang sithik aku arep nyumbang bantuwan kanggo para kurban.”
„Walaupun hanya sedikit saya ingin menyumbang
bantuan untuk para korban.‟
Sofi :“Oh, my God. Kok kaya pegawai dinas sosialwae.
„Oh, my God. Kok seperti pegawai dinas sosial
saja.‟
(MN/SWS/36/2015)
(129) Damarjati :“Insyaallah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki, rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para
pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake
mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep
nglamar dadi asisten dhosen ing kana.
„Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu
dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para
pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan
mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan
melamar jadi asisten dosen di sana.‟
(MN/SWS/40/2015)
(130) Bu Rusti :“Subhanallah. Bocah iki pancen ayu tenan. Ayu gawan wiwit lair.”
-
182
„Subhanallah. Anak ini memang cantik sekali.
Cantik bawaan s