buku guru kls 10

Rosidi, Ajip. 1966. Kesusastraan Sunda Déwasa Ini. Jatiwangi: Tjupumanik.

--------------, 1969. Djalan ke Surga. Djakarta: Gunung Agung

--------------, 1983. Ngalanglang Kasusastraan Sunda. Jakarta: Pustaka Jaya.

--------------, 1984. Manusia Sunda. Jakarta: Inti Idayu Préss.

--------------, 1989. Janté Arkidam. Bandung: Pustaka.

Resmana, Min. 1973. Hujan di Girang Caah di Urang. Bandung: Mitra Kencana.

Ruhimat, Asep. 2006. Sambel Jaer. Bandung: Puspawarna.

Rusyana, Dr. Yus. 1982. Métode Pengajaran Sastra. Bandung: Gunung Larang.

--------------, 1982. Pedaran Paribasa Sunda. Bandung: Gunung Larang.

--------------, 1982. Panyungsi Sastra. Bandung: Gunung Larang.

Salmun, M.A. 1963. Kandaga Kasusastraan Sunda. Bandung: Ganaco.

80 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

80 Pamekar DBuku Tut

Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK

Kelas X

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

2013

BASA SUNDA BASA SUNDA KIKD Kurikulum 2013

Pamekar Diajar

PANYUSUN:Tatang Sumarsono

Ahmad HadiAno Karsana

Asep RuhimatDarpan

Dede KosasihH. Dingding Haerudin

H. Yayat SudaryatRisnawati

PENELAAH:Prof. Dr. H. Iskandar WasidDr. Hj. Ai Sofi anti, M.Pd.

Drs. H. Elin SyamsuriDrs. Apip Ruhamdani, M.Pd.

Budi Riyanto

Rarancang Eusi : Yoshi SukadarRarancang Jilid : Yoshi Sukadar

Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt.

Dipedalkeun ku:DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

ISBN: 978-602-1300-26-8 (Jilid Lengkap)978-602-1300-27-5 (Jilid 1)

Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)

Hak cipta © kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa BaratDitangtayungan ku Undang-undang

Disklaimer: Ieu buku téh diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga

larapna Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan

dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK)

Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina

dipakéna buku taun 2014. Ieu buku téh sipatna “dokumén hirup”. Hartina bakal

tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panéka jaman. Pangdeudeul ti

rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajén ieu buku.

BASA SUNDABASA SUNDA KIKD Kurikulum 2013

Pamekar Diajar

Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

7979Bab IPITUDUH UMUM

PABUKON

Baidillah, Drs.H. Idin, M.Pd,dkk. 2010. Aksara Sunda. Bandung: CV. Walatra.

Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. 2013. Kurikulum 2013. Bandung.

Hadi spk, Drs. Ahmad. 2005. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.

Hadish, Yétty Kusmiyati. 1979. Sastra Lisan Sunda Mite, Fabel, dan Légende

1. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemén

Pendidikan dan Kebudayaan.

Iskandar, Yoséph. 1982. Tumbal. Bandung: Rahmat Cijulang.

Jurusan Basa jeung Sastra Sunda FPBS IKIP Bandung. 1990. Palanggeran Éjahan

Basa Sunda. Bandung: Rahmat Cijulang.

Karana, Rahmat M. Sas. 1979. Tepung di Bandung. Bandung: Rahmat Cijulang.

Keraf, Dr. Gorys. 1980. Komposisi. Ende Florés: Nusa Indah.

Kunto, Haryoto. 1984. Wajah Bandoeng Témpo Doeloe. Bandung: Granésia.

Lembaga Basa & Sastra Sunda. 1985. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Taraté.

Muchtar, R.H. Uton, Ki Umbara. 1994. Modana. Bandung: Manglé Panglipur.

Mustapa, Abdullah. 1985. Wirahma Sajak. Bandung: Medal Agung.

No. 1574. 1996. Majalah Manglé.

No. 51-52. 1996. Majalah Simpay.

---------------. 1986. Kedok Tangkorék. Bandung: Remadja Karya.

Poerwadarminta, W.J.S. 1977. Kamus Umum Bahasa Indonésia. Jakarta: PN Balai

Pustaka.

Prawirasumantri, Drs. H. Abud, dkk. 2003. Pedoman Pengembangan Kurikulum

Berbasis Kompeténsi Mata Pelajaran Bahasa Daérah (Sunda). Bandung: Geger

Sunten.

Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa. 1977. Pedoman Éjaan Bahasa Sunda

yang Disempurnakan. Jakarta.



Pangajaran 1: Kawih5. Naha aya bahan nu héséeun keur murid? Kumaha cara ngungkulanana?

6. Kumaha rarancang ngoméan pangajaran keur minggu hareup? Kumaha

léngkah-léngkahna?

7. Jeung saterusna.

PANGBAGÉA

iii

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning

nyaosan implemèntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan

Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.

Hasil garapan tim panyusun tèh aya dua rupi buku nyaèta buku murid sareng

buku guru. Èta tèh mangrupa bagian tina pakèt Kurikulum Daerah, hususna

ngeunaan pangajaran basa jeung sastra daèrah, dumasar kana Permendikbud

No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sanès

mung buku wungkul bagian èta Permendikbud tèh, tapi deuih ngawengku

Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana

Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).

Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna

ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra daèrah di Jawa Barat tiasa

dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar

ngeunaan basa jeung sastra daèrah, dipiharep dina diri murid aya parobihan

anu tètèla, boh unsur sikepna (attitude), boh pangaweruhna (knowledge), boh

kamampuh ngagunakeun katut karancagèan (performance; behavior). Singgetna

mah èta unsur anu tilu tèh bisa disebut kompetènsi.

Kalungguhan guru dina posisi agèn parobahan utama enggoning

ngaimplemèntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotèsis

basajan, saupami guru kagungan kompetènsi anu nohonan pasaratan Kurikulum

2013, tangtosna gè kalebet guru basa daèrah deuih, tinangtos èta kurikulum bakal

tiasa diimplemèntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun

sareng ngaronjatkeun kompetènsi guru tèh, di antawisna ku cara nysusun buku

padoman guru, kalebet tarèkah anu kedah kènging pangajèn.

iv

Muga-muga waè harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu

tétéla dina dunya atikan ku diimplemèntasikeunana Kurikulum 2013 téh tiasa

ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu badé

dongkap.

Bandung, Desember 2013

Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,

Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Pembina Utama Madya

NIP. 19570807 198601 1 001

KeKeKeKeKeKeKeKKeKKKKeKeKKeepapapapapappppppppppppp la Dinas P

Prof. Dr. H. MMMMMohoooooo

7777Bab IIIPITUDUH MEUNTEUN

D. Refleksi

Réfl éksi téh diperlukeun keur ngaévaluasi kagiatan diajar ngajar nu geus

lumangsung. Ngaliwatan refl eksi guru bisa ngaanalisis naha hiji pangajaran téh

geus hasil sarta nyumponan pamaredih kompetensi inti, kompetensi dasar, jeung

indikator atawa acan. Sacara umum réfl éksi téh aya dua rupa, nyaéta refl eksi

pangajaran jeung réfl éksi guru sacara pribadi.

1. Réfl éksi di ahir pangajaran\

Ieu di handap aya sawatara conto pertanyaan nu bisa ditepikeun ku guru

waktu rék mungkas pangajaran. Tujuanana antarana baé pikeun mikanyaho nepi

ka mana réspon siswa kana pangajaran nu geus ditepikeun sarta naon masalah nu

kapanggih salila prosés pangajaran.

a. Meunang mangpaat naon tina pangajaran nu geus ditepikeun?

b. Resep henteu waktu urang ngulik éta pangajaran téh? Lebah mana anu

resepna, lebah mana anu henteu?

c. Naon baé anu can kaharti tina éta pangajaran? Lebah mana anu ku hidep

dianggap hésé?

d. Naha waktu urang disskusi geus ngarasa méré kontribusi ka kelompok/ka

nu séjén, atawa acan?

e. Naha métode anu dilarapkeun téh ngabantu ka urang pikeun mikapaham

bahan pangajaran?

f. Kumaha pamadegan hidep kana carana ibu/bapa guru nepikeun

pangajaran?

g. Jeung saterusna.

2. Réfl éksi pribadi guru

Ieu di handap aya sawatara conto pertanyaan nu bisa ditepikeun ku guru

ka dirina pribadi sabada réngsé nepikeun hiji pangajaran. Tujuanana antarana

baé pikeun ngabebenah kahéngkéran dirina, atawa ngukuhan naon nu geus

dianggap unggul. Salian ti éta pikeun ngukur nepi ka mana hasilna pangajaran

nu didadasaran ku réspon siswa.

1. Kumaha prakna nepikeun pangajaran, naha geus nyumponan pamaredih

kurikulum?

2. Pangajaran mana nu geus éféktif, sarta mana anu acan?

3. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun sangkan pamahaman murid leuwih

jembar?

4. Bahan mana nu geus dikawas ku murid, sarta mana anu acan?



4. Conto rubrik meunteun ngadongéng

NoNama Siswa

Aspek yang dinilaiJumlah

SkorSkor

Basa PasemonLentong/

Wirahmaa

Gestur/

tagog

3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1

1

2

3

5. Conto rubrik meunteun guguritan

a. Meunteun karangan guguritan

No. Aspék Nu Dipeunteun Jumlah

1. Gagasan/Eusi 10 – 25

2. Diksi nu digunakeun 10 – 25

3. Bener henteuna guru lagu jeung guru wilangan 10 – 25

4. Aspék musikalitas/wirahma. 10 – 25

Jumlah 40 – 100

b. Meunteun nembangkeun guguritan


1. Titilaras (pageuh kana nada, henteu sumbang) 10 – 35

2. WIrahma (Pedotan, Ipis-kandel, anca-gancang) 10 – 35

3. Kedaling (Neuleuman, Miharti eusi rumpaka pupuh) 10 -- 30

Jumlah 30 -- 100

6. Conto rubrik meunteun sisindiran


1. Gagasan/Eusi 10 – 25

2. Diksi nu digunakeun 10 – 25

3. Kasaluyuan purwakanti cangkang jeung eusi 10 – 25

4. Itungan engang jeung wirahma 10 – 25

Jumlah 40 – 100

v

KEPALA BALAI

PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara

nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra daérah nu diperenahkeun

janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna

patali luyuna sareng elemén-elemén parobihan anu janten karakteristik

Kurikulum 2013 anu ngawengku; standar kompeténsi lulusan, standar isi,

standar prosés, sareng standar penilaian. Éta katangtosan kedah kacangkem

sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu

mancén tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.

Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya

24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana

janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid

diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid

eusina medar materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen

anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar

silabus, métodologi pangajaran, sareng évaluasi, ogé mangrupi pangjembar

buku murid.

Komponén-komponén anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi

buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun,

nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun maké pamarekan saintifi k sareng

penilaian auténtik. Hal ieu dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu

ngalarapkeun pamerakan saintifi k sareng penilaian auténtik dina prosés

pangajaran.

Disusuna ieu buku téh mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala

Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret

2013, negunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada

jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, ogé dumasar

kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan

PANGBAGÉA

vi

Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan

Dasar dan Menengah.

Muga-muga waé ieu buku téh aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten

cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah,

anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumulé sareng mekarkeun basa jeung

sastra daérah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.

Tangtosna ogé ieu buku téh teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi

kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu

nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan

pameredih sareng kaayaan pajaman.

Bandung, Desember 2013

Kepala Balai Pengembangan

Bahasa Daerah dan Kesenian,

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd.

Pembina Tk. I

NIP. 196110051986031014


2. Conto rubrik meunteun paguneman

No

Nama

Siswa dan

pasangan-

nya

Aspek yang dinilai

Jum.

SkorSkor

Eusi Basa Pasemon Lentong

Undak-

usuk

basa

3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 1 2 3

1

2

3

3. Conto rubrik meunteun aksara Sunda

a. Maca aksara Sunda


1. Gancang kendorna maca 10 – 25

2. Bener henteuna ngejah aksara 10 – 25

3. Lagu kalimah 10 – 25

4. Pamahaman kana bacaan 10 – 25

Jumlah 40 – 100

b. Nulis aksara Sunda


1. Karapihan tulisan: Wangun aksara, jajaran lempeng 10 – 20

2. Kaajegan wangun aksara 10 – 30

3. Benerna wangun aksara 10 – 30

4. Benerna pananda sora (rarangkén) 10 – 20

Jumlah 40 – 100

c. Desain aksara Sunda


1. Akurasi (bener henteuna) aksara Sunda nu didigunakeun 10 – 20

2. Aspek ‘keterbacaan’ aksara Sunda nu digunakeun 10 – 30

3. Unsur estetik/kaendahan kaligrafi 10 – 30

4. Komposisi warna jeung wangun 10 – 30

Jumlah 40 – 100



8. Conto rubrik meunteun ngarang


1. Eusi atawa gagasan 13 – 35

2. Organisasi tulisan 7 – 20

3. Kandaga kecap jeung pilihan kecap 7 -- 20

4. Adegan basa 7 – 20

5. Unsur mékanik: Ejaan, tanda baca, jeung karapihan 2 – 5

Jumlah 30 -- 100

C. Instrumen Meunteun Husus

Ieu di handap sawatara conto rubrik keur meunteun aspek-aspek pangajaran

nu sipatna umum. Téhnikna bisa tes atawa non tes. Wangunna bisa uraian atawa

observasi. Ieu rubrik peunteun téh keur conto baé. Guru bisa nyieun sorangan,

mekarkeun atawa ngarancang instrumén pikeun meunteun luyu jeung kabutuh

panngajaran.

1. Conto rubrik meunteun biantara.

No Aspek BobotJumlah

Nilai

1.

Aspek Bahasa

a. Pilihan kata, gaya bahasa, tatakrama

bahasa

b. Struktur bahasa (bentukan kata dan

kalimat) yang benar

c. Pelafalan dan intonasi

35

2.

Pemahaman Isi

a. Penguasaan Isi

b. Penghayatan dan penjiwaan (imaji)

c. Organisasi dan sistematika penyampaian

isi

35

3.

Penampilan (Ekspresi)

a. Gestur (mimik dan gerak)

b. Kreasi dan gaya bicara

30

J u m l ah 100

Rentang nilai 60 - 100

vii

Kurikulum 2013 téh saéstuna mah masih kénéh Kurikulum Berbasis

Kompeténsi (KBK) nu dimekarkeun pikeun nyanghareupan panéka jaman,

utamana mah kompeténsi atawa kamampuh abad ka-21. Dina ieu abad, daék

teu daék kabutuh karancagéan dina rupining widang, nu ngawengku kamekaran

téhnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna pangajaran

basa Sunda.

Luyu jeung éta hal, rumusan kompeténsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh,

jeung kaparigelan nu dipaké dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun

pentingna karancagéan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa

Sunda mah perlu ogé niténan kamandirian basa jeung budaya Sunda minangka

média jeung wahana pangajaran basa Sunda.

Kompeténsi dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana kompeténsi

dina pangajaran SMA/SMK/MA nu sipatna nasional. Kompeténsi nu dipiharep

ku murid SMA/SMK/MA dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung

paripolah nu rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).

Eta kamampuh téh diécéskeun dina kompeténsi inti (KI) anu dipidangkeun

minangka kaweruh basa Sunda anu bener tur merenah, ngéntép seureuh, sarta

luyu jeung kontéks situasi. Éta kamampuh ogé dirarancang dina prosés pangajaran

winangun papancén (project based learning) jeung ngoréhan (discovery learning)

anu nyoko kana léngkah-léngkah nu ilmiah (saintifi k) kayaning niténan, nanya,

nyoba, nalar, jeung ngedalkeun (ngomunikasikeun).

Ieu buku tuturus guru téh ngawincik tarékah minimal nu kudu dipilampah

ku guru dina nuyun murid ngahontal kompeténsi nu dipiharep. Luyu jeung

pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih gedé kawanina tur kadaék

dina ngoréhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkéna parigel

maké basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu hadé kana basa jeung sastra

PANGJAJAP

viii

Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun kautamaan sikep. Keur

ngahontal éta tujuan, peran jeung karancagéan guru kacida diperlukeunana.

Tangtu waé ieu buku téh réa kénéh kahéngkéranana. Panyawad katut

pangdeudeul pikeun nyamapurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.

Bandung, Oktober 2013

Panyusun


5) Conto rubrik meunteun sawala

Kritéria Alus Pisan (3) Cukup (2) Latihan Deui (1)

Ngaregepkeun Saregep Kurang saregep Api lain

Komunikasi non-

verbalNgaréspon Kurang réspon Api lain

Ilubiung Aktif, silihéledan Kurang aktif Cicingeun

Omongan

Nepikeun

pamadegan

ngaruntuy

Nepikeun

pamadegan

kurang ngaruntuy

Cicingeun

Katerangan:

1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspék nu dipeunteun.

2. Cara meunteun: Total peunteun

X 10

12

3. Contona: 2 + 3 + 1 + 2

X 10 = 8 = 6,7

12 12

6. Conto rubrik meunteun Maca


1. Pemahaman Literal: Kaweruh tina bacaan 10 -- 20

2. Pemahaman Inferensial: Kacindekan Eusi bacaan 10 -- 20

3. Pemahaman Evaluasi: Ngajén Eusi bacaan 10 -- 20

4. Pemahaman Apresiasi: Neuleuman eusi bacaan 10 -- 20

Jumlah 40 -- 100

7. Conto rubrik meunteun nyarita

NoNama

Siswa


SkorSkorEusi Basa Pasemon Diksi

3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1

1

2

3



Rentang skor = 1 – 5, skor minimal = 6, skor maksimal = 30

Skor: 0 – 6 = Sangat Kurang

7 – 12 = Kurang

13 – 18 = Cukup

19 – 24 = Baik

25 – 30 = Sangat Baik

3. Rubrik Meunteun Sikep

No. SikepEncan

écés

Mimiti

écés

Mimiti

MekarDibiasakeun Kat.

1. Taliti

2. Tanggung jawab

3. Disiplin

4. Jujur

5. Santun

6. Peduli

7. Percaya diri

4) Conto rubrik meunteun pangaweruh

No Indikator Teknik Bentuk Instrumen

1

Bisa

nyebutkeun

tokoh wayang

tina babad

Mahabarata.

Tes Uraian

1. Pandawa téh anak

Pandudéwana ti dua bibit,

nyaéta Déwi Kunti jeung

Déwi Madrim. Sebutkeun

saha baé nu lahir ti déwi

Madrim jeung saha nu ti

Déwi Kunti!

2. Saha anu dimaksud panengah

Pandawa téh jeung naha

manéhna disebut kitu?

3. Sebutkeun tilu tokoh nu

kagolong ka kulawadet

Kurawa?

4. Saha ngaran guru Pandawa

jeung Kurawa téh?

5. Yudistira téh boga pamajikan,

saha ngaranna?

jst jst jst jst jst

PANGBAGEA:

1. Kepala Dinas Pendidikan

Provinsi Jawa Barat _ iii

2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas

Pendidikan Provinsi Jawa Barat _ v

PANGJAJAP _ vii

BAB I: PITUDUH UMUM

A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru ......................................................... 2

B. Padika Make Buku Tuturus Guru ..................................................... 2

C. Tatapakan Formal ........................................................................... 4

D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran ..................................... 4

E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) .................................................. 5

F. Proses Pangajaran ............................................................................ 5

G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas X

SMA/MA/SMK/MAK ................................................................... 6

H. Péta Konsép ................................................................................... 8

BAB II: PITUDUH HUSUS

Pangajaran 1: Biantara

A. Maca Téks Biantara ...................................................................... 10

B. Nyangkem Struktur Biantara ....................................................... 12

D. Ngaanalisis Téks Biantara ............................................................. 13

E. Nepikeun Biantara ....................................................................... 14

DAPTAR EUSI

ix

x

Pangajaran 2: Paguneman

A. Maca Paguneman ....................................................................... 16

B. Ngaanalisis Paguneman ............................................................... 17

C. Paguneman dina Karya Sastra ...................................................... 18

D. Nyusun Téks aguneman ............................................................... 20

E. Mintonkeun Paguneman ............................................................. 22

Pangajaran 3: Biografi jeung Autobiografi

A. Maca Téks Biografi ...................................................................... 25

B. Biografi , Autobiografi , jeung Otobiografi ..................................... 25

C. Unsur-unsur Biografi .................................................................. 26

D. Mangpaat Biografi ...................................................................... 26

E. Ngaanalisis Téks Biografi ............................................................. 27

F. Nyusun Téks Biografi .................................................................. 27

Pangajaran 4: Aksara Sunda

A. Maca Téks Aksara Sunda .............................................................. 31

B. Mikawanoh Aksara Sunda ............................................................ 33

C. Paham Sajarah Aksara Sunda ........................................................ 33

D. Nyalin Téks Aksara Sunda ............................................................ 34

E. Ngagunakeun Aksara Sunda ........................................................ 35

Pangajaran 5: Dongéng

A. Maca Téks Dongéng .................................................................... 38

B. Papasingan Dongéng ................................................................... 39

C. Ciri-ciri Dongéng ..................................................................... 39

D. Ngaanalisis Téks Dongéng ........................................................... 40

E. Ngaéksprésikeun Dongéng .......................................................... 41

Pangajaran 6: Carita Wayang

A. Mikawanoh Carita Wayang .......................................................... 43

B. Pedaran Carita Wayang ................................................................ 44

C. Ngabédakeun Carita Wayang jeung Dongéng ............................... 45

D. Ngaanalisis Carita Wayang ........................................................... 47


71

B. Instrumen Meunteun Umum

Ieu di handap aya sawatara rubrik keur meunteun aspek-aspek pangajaran

nu sipatna umum. Téhnikna bisa tes atawa non tes. Wangunna bisa uraian atawa

observasi. Ieu rubrik peunteun téh keur conto baé. Guru bisa nyieun sorangan,

mekarkeun atawa ngarancang instrumén pikeun meunteun luyu jeung kabutuh

panngajaran.

1. Conto rubrik meunteun spiritual.

NoNama

Siswa

Menyadari

keberadaan

bahasa

Sunda

sebagai

anugrah

dari Tuhan

Yang Maha

Esa

Menyadari

keberadaan

bahasa

Sunda

sebagai alat

komunikasi

Bersyukur

atas

kebesaran

Tuhan

dengan

adanya

keragaman

bahasa

Bersyukur

atas kebe-

saran Tuhan

dengan

adanya

kekhasan

dan keung-

gulan baha-

sa Sunda

Skor

Total

1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1

2

3

4

5

Keterangan:

Selalu = 4

Sering = 3

Tidak pernah = 1

Skor minimal = 4

Skor maksimal = 16

Kriteria:

0 – 4 = kurang

5 – 8 = cukup

9 – 12 = baik

13 – 16 = sangat baik

2. Conto rubrik meunteun sosial

NoNama

Siswa


skor

Nilai

AkhirPercaya

Diri

Tanggung

JawabTeliti Santun

Kerja

samaToleransi

1

2

3



Dina ieu bab bakal dipedar kumaha cara meunteun unggal kompetensi murid

ku rupa-rupa instrumen penilaian. Cara meunteun téh aya nu sipatna umum,

ogé aya nu sipatna husus. Cara meunteun anu sipatna umum dilarapkeun kana

kagiatan-kagiatan anu lumrah dipigawé dina unggal kagiatan diajar. Upamana

keur meunteun sikep spiritual jeung sosial, meunteun lumangsungna diskusi,

atawa meunteun kompetensi-kompetensi anu umum. Upamana bae meunteun

karangan murid jeung meunteun carana murid nyarita. Cara meunteun anu

sipatna husus dilarapkeun pikeun nguji rupaning kompetensi sakumaha nu

kaunggel dina buku murid, tur mikabutuh instrumen penilaian anu husus.

Utamana dilarapkeun pikeun meunteun tugas-tugas mandiri. Upamana

meunteun biantara murid, meunteun hasil analisis, meunteun karangan guguritan

atawa sisindiran, jeung sajabana.

Pancén-pancén nu nyampak dina buku murid bisa dipeunteun ku rubrik

penilaian anu umum atawa anu husus, luyu jeung kabutuhanana. Upamana,

keur meunteun karangan carita pondok karya siswa, guru bisa ngalarapkeun

instrumen penilaian anu sipatna umum keur meunteun karangan, atawa make

rubrik husus keur meunteun karangan carpon.

A. Meunteun Kriteria Ketuntasan Minimal (KKM)

1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur unggal-unggal murid.

2. Jumlah komponén anu dipeunteun béda-béda gumantung kana jumlah

komponén dina unggal pangajaran.

3. Komponén anu dipeunteun dicontréng keur nandaan geus tutas acanna.

4. Conto rubrikna siga ieu di handap:

Kritéria Katutasan Minimal (KKM) Pangajaran 1 (Biantara)

Materi nu dipeunteunKaterangan Tutas

Enggeus Encan

A. Maca teks biantara

B. Nyangkem struktur biantara

C. Neuleuman padika biantara

D. Ngaanalisis téks biantara

E. Nepikeun biantara

Pangajaran 7: Carita Pondok

A. Maca Carita Pondok ................................................................... 50

B. Unsur-unsur Carita Pondok ........................................................ 51

C. Kamekaran Carpon .................................................................... 52

D. Ngabédakeun Carpon jeung Dongéng ......................................... 52

E. Fiksimini Sunda .......................................................................... 53

F. Ngaanalisis Carpon ..................................................................... 54

G. Ngarang Carpon atawa Fiksimini ................................................. 55

Pangajaran 8: Guguritan

A. Maca Teks Guguritan .................................................................. 58

B. Mikawanoh Puisi Guguritan ........................................................ 59

C. Ngaanalisis Puisi Guguritan ......................................................... 60

D. Ngarang jeung Nembangkeun Guguritan .................................... 60

Pangajaran 9: Sisindiran

A. Mikawanoh Sisindiran ................................................................. 63

B. Nyangkem Sisindiran .................................................................. 65

C. Ngaanalisis Sisindiran .................................................................. 65

D. Ngarang Sisindiran ...................................................................... 67

BAB III: PITUDUH MEUNTEUN

A. Meunteun Kriteria Ketuntasan Minimal (KKM) ............................... 70

B. Instrumen Meunteun Umum ........................................................... 71

C. Instrumen Meunteun Husus ............................................................ 74

D. Refl eksi ......................................................................................... 77

PABUKON .......................................................................................... 79

69

Bab Bab

I I II I I

Pituduh Meunteun



19

Klompok murid tuluy ngeusian Pancén5, ku cara diskusi pikeun

nyusun cangkang sisindiran nu eusina geus disadiakeun. Salila prosés

diskusi, guru ngaping murid sarta jadi fasilitsator upama murid

manggih masalah dina diskusi.

20

Sabada pancén dipigawé, guru nugaskeun kelompok sacara acak pikeun

macakeun atawa ngagalantangkeun sisindiran hasil beubeunanganana.

Cara macakeunana bisa ogé ku ditembangkeun ngarah kelas jadi hégar.

Guru méré koméntar atawa ngalelempeng saupama aya sisindiran nu

disusun ku murid kurang merenah strukturna.

21

Sabada éta, nincak kana tahap kadua, nyaéta murid ngarang siisindiran

sorangan anu gembleng cangkang jeung eusina. Ieu pancén bisa ogé

dipigawé dina kelompok nu sarua, minangka prakték tina modél diajar

“kolaboratif ” kalawan catetan sisindiran nu dijieun ku masing-masing

murid ulah aya nu sarua.

22

Guru nugaskeun sawatara murid pikeun ngagalantangkeun atawa

ngawihkeun sisindiran beunangna sorangan sacara bagilir. Guru

ngaaprésiasi ka murid anu karyana pinunjul sarta ngumpulkeun hasil

karya murid minangka portofolio. Sisindiran anu dianggap pinunjul

ogé bisa dipublikasikeun/dipamérkeun ngaliwatan rupa-rupa média.

KAGIATAN PANUTUPDina kagiatan panutup guru méré kasempetan ka murid pikeun

ngaréfl éksikeun pangajaran. Contona, naon baé mangpaat nu kapetik tina

pangajaran sisindiran? Naon baé kasusah/hahalang dina pangajaran sisindiran?

Naha carana urang salaku guru geus nepikeun pangajaran kalawan hadé jeung

kaharti ku murid? Jeung sajaba ti éta.

Guru méré saran sangkan murid mikaresep sisindiran minangka bagian tina

kagiatan aprésiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina rupa-rupa

sisindiran nu geus diulik. Kagiatan aprésiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun

tujuan ngasah rasa kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji

bangsa. Guru ogé perlu ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa référénsi

perkara sisindiran dina raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan

aprésiasi sastra.

Dina nutup pangajaran guru umajak ka murid pikeun sukuran ka Pangéran

réh geus meunang rupa-rupa élmu perkara sisindiran, jeung geus bisa ngahasilkeun

karya kréatif anu tangtu gedé gunana keur ngalatih kréativitas (karancagéan),

daya pikir, jeung daya cipta.

1

Bab Bab

II

Pituduh Umum


2 Pamekar DBuku Tut

A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru

Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu écés dina

ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara

hal.

1. Wincikan léngkah-léngkah pangajaran dina raraga méré gambaran ka guru

pikeun ngahontal kompeténsi dasar (KD) jeung indikator.

2. Susunan léngkah-léngkah kagiatan anu ngagambarkeun pangajaran nu

gumulung tur ngamalir.

3. Léngkah pangajaran nu disusun dipiharep bisa ngahontal pangalaman

diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah

hadé, ngawasa konsép, kaparigelan mikir nu ilmiah (saintifi k), kamampuh

ngaréngsékeun masalah, karancagéan, pribadi nu sonagar (répléktif), tur

numuwuhkeun rasa basa Sunda.

4. Dadaran rupining téhnik pikeun meunteun kamampuh murid.

5. Wawaran pikeun calecer (acuan) kagiatan rémédial jeung ngajembaran

pangaweruh murid.

6. Pidangan kagiatan diajar nu silih simbeuh tur silih élédan (sharing).

7. Pituduh ngeunaan cara maké buku babon murid.

Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh

(sikep, kaweruh, jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinéka. Ari

paripolahna ngawengku:

1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun téks,

tumanya, ngawih, kaulinan, démonstrasi, pidangan masalah, jsté.

2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu

ditepikeun.

3. Ngali kaweruh murid samémehna sangkan bisa ngait jeung kaweruh nu

bakal diulik.

4. Papancén nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem

konsép.

5. Méré lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid.

6. Méré unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan pamahaman murid.

B. Padika Make Buku Tuturus Guru

Ieu buku Tuturus Guru téh mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh maké

buku babon murid ogé jadi calecer (acuan) keur kagiatan pangajaran di kelas.

Guru dipiharep niténan heula sawatara hal nu dipidangkeun dina ieu buku.

6767Bab IIPITUDUH HUSUS

16

Tabél wawangsalan:

Wawangsalanan Jawaban tarucing Katerangan

………………….. ………………….. …………………..

………………….. ………………….. …………………..

Kolom katerangan téh dibutuhkeun lantaran sok aya sisindiran anu henteu matok kana aturan anu baku. Upamana jumlah engangna leuwih ti dalapan, sapadana henteu matok opat jajar-opat jajar, atawa sakapeung sok kapanggih wangun sisindiran anu sora tungtungna henteu nyeplés murwakanti. Contona:

Jaksi belang jaksi hideung,

Pandan laut kukuncungan;

Bisi melang bissi nineung,

Imut heula urang di panungtungan.

Kembang eros sisi pilar,

Ngarambat kana jambatan,

Supados dipaké baé;

Ulah rumaos ditilar,

Jaga gé mo burung tepang,

Supados diaku baé.

17

Sabada dipigawé, hasil analisis murid dilaporkeun ka guru sarta guru

ngaévaluasi éta pancén individual tur méré koméntar saperluna upama

dibutuhkeun.

D. Ngarang Sisindiran

No Kagiatan

18

Guru ngabagi murid jadi sawatara kelompok. Anggota kelompokna

bisa dua atawa tilu urang. Ti dinya guru nerangkeun pancén nu kudu

dipigawé ku murid sakumaha anu didadarkeun dina Pancén 5. Tahap

kahiji, murid latihan heula ngalengkepan sisindiran nu eusina geus

disadiakeun, sarta tahap kadua murid kudu ngarang sisindiran kalawaan

gembleng ngawengku cangkang jeung eusina. Minangka catetan,

sisindiran anu kudu dikarang ku murid téh nyaéta wangun paparikan

atawa rarakitan, lain wawangsalan anu tingkat kasulitanana rada luhur.



11

Sabadana, guru ngabagi murid jadi sawatara kelompok leutik. Hiji

kelompok anggotana antara 3-4 urang. Guru nerangkeun naon nu

kudu dipigawé ku kelompok sarta méré kasempetan ka murid pikeun

nanyakeun hal-hal anu teu dipikaharti.

12

Tahap mimiti, kelompok murid kudu migawé Pancén 2, nyaéta

ngaanalisis sisindiran dina tabél, utamana kudu manggihan jawaban tina

pertanyaan: kaggolong kana naon wangun jeung eusi éta sisindiran?

Guru ogé nyiapkeun tabel matrikulasi keur ngaragum jawaban murid.

13

Kelompok ngalaporkeun hasil analisisna, sarta guru ngaragum hasilna

dina tabel matrikulasi. Sabada sakabéh kelompok ngalaporkeun hasil

analisis, guru ngaévaluasi hasil pagawéan kelompok sarta ngajak diskusi

deui ka murid saupama aya hasil laporan anu béda, nepi ka ahirna

manggih kacindekan.

14

Tahap kadua, kelompok murid nu sarua dibéré pancén pikeun migawé

soal dina Pancén 3. Prosés diskusina sarua jeung prosés dina tahap mimiti,

nyaéta murid kudu manggihan jawaban: naon eusi tina tarucingan lima

wawangsalan nu aya dina tabél? Sabada bérés ngajawab soal, kelompok

ngalaporkeun hasil analisisna, sarta guru ngaragum hasilna dina tabel

matrikulasi. Sabada sakabéh kelompok ngalaporkeun hasil analisis, guru

ngaévaluasi hasil pagawéan kelompok sarta ngajak diskusi deui ka murid

saupama aya hasil laporan anu béda, nepi ka ahirna manggih kacindekan.

15

Réngsé migawé Pancén 3 jeung pancén 4, murid dibéré pancén

individual pikeun ngaanlisis sisindiran jeung wawangsalan anu séjén.

Sumbernna bisa tina buku, majalah, koran, atawa internét. Éta pancén

bisa mangrupa “tugas mandiri terstruktur”. Upamana baé, murid

ditugakeun ngumpulkeun lima paparikan, lima rarakitan, jeung lima

wawangsalan. Guru tuluy ngadadarkeun naon anu kudu dipigawé ku

murid sakumaha katerangan anu nyampak dina Pancén 4.

Laporan murid bisa mangrupa tabél, nu wangunna siga tabél dina Pancén

2 jeung Pancén 3. Keur ngajawab pertanyaan nomer 3 (Akurkeun

jeung patokan sisindiran anu umum), murid bisa nambahan kolom

katerangan keur eusi éta jawaban. Jadi, tabélna bisa kieu:

Tabél paparikan jeung rarakitan:

Sisindirannana Wangunna Eusina Katerangan

……………….. ……………….. ……………….. ………………..

……………….. ……………….. ……………….. ………………..

33Bab IPITUDUH UMUM

1. Baca heula ieu buku kalawan telik tur imeut unggal kacana.

2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator pangajaran.

3. Tarékahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan

pangajaran. Guru kudu nguatan jeung ngukuhan tarékah pikeun ngawangun

sikep, kaweruh, katutg paripolah murid anu hadé.

4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan “pembiasaan”,

pieunteungeun, pituladeun, jeung kultur di sakola anu hadé.

5. Luyukeun tiap-tiap léngkah kagiatan dina buku tuturus guru jeung buku

babon murid.

6. Mekarkeun gagasan rancagé dina milih padika pangajaran. Sungsi ogé kagiatan

séjén lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang.

7. Rupining stratégi pangajaran nu rék dimekarkeun (kayaning murid niténan,

nanya, nyaritakeun, metakeun, ngawih, jsté.)kudu ngalibetkeun muridna

sorangan jeung ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola.

8. Guru dipiharep mekarkeun:

a. Métode “pengajaran aktif, inovatif, kréatif, éféktif, dan menyenangkan

(PAIKEM)”;

b. Timbang-timbang ogé maké pamarekan komunikatif jeung kontékstual;

c. Kaparigelan nanya atawa tumanya;

d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran;

e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas.

9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa

patali jeung sosial budaya Sunda.

10. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun

sorangan alokasi waktu luyu jeung minggu éféktif, situasi katut kaayaan di

sakola.

11. Dina sataun ajaran kelas X aya salapan materi anu kudu dibagi ku guru

kalawan proporsional keur dua seméstereun. Kudu ditimbang-timbang ogé

alokasi waktu antara seméster I jeung seméster II sangkan pangajaran bisa

ditepikeun luyu jeung alokasi waktu anu nyampak.

12. Unggal matéri galeuh rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x

lawungan).

13. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku niténan bahan, karep réséptif

(ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangrupa kagiatan nyoba jeung

ngulik, ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun

(kagiatan kréatif nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung

kadua. Murid digiring sangkan kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan

ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun méré lolongkrang tumanya jeung

ngali wawaran nu deukeut jeung murid.


4 Pamekar DBuku Tut

14. Hasil pagawéan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina

portofolio murid.

15. Pikeun tarékah ngoméan diri jeung minggu éféktif, jieun catetan réfl eksi

sanggeus hiji téma atawa bahan réngsé katepikeun.

16. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yén manéhna

téh cerdas tur bisa.

17. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru ogé perlu saregep, enya-enya,

tur sabar dina nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid téh

béda-béda. Katambah-tambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun

sakumna guru, murid, tempat, waktu, jeung bahan ajar.

C. Tatapakan Formal

Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasarkana

Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan.

Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD)

Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai

Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan

Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna, ngindungna mah tangtu waé

kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum

Daerah (Kurda).

Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK téh diwincik jadi KIKD, luyu

jeung pola struktur Kurikulum Nasional. KIKD disusun mangrupa struktur anu

maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajar-ngajar. Cindekna,

sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing méngpar tina katangtuan KIKD,

téma, jeung alokasi waktu. Ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah

guru dibéré lolongkrang keur ngembangkeun karancagéanana.

Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber keur tuturus guru. Ari

sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD téh moal sagemblengna kacumponan

mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya sumber-sumber lianna pikeun

pangrojong kagiatan diajar-ngajar, di antarana média massa, bagbagan paélmuan

lianna, jeung kondisi sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinya pisan

guru kudu rancingeus pikeun néngan jeung ngungkab bahan pangrojong

sangkan KIKD bisa kahontal jeung kacumponan.

D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

Sakabéh matéri dina ieu buku diluyukeun jeung sistem pidangan buku

babon murid, nu dipidangkeun maké sistem spiral; dimitian ti nu babari heula,


5

Guru nitah juru catur ti unggal kelompok anyar pikeun nepikeun

hasil diskusi kelompokna. Cara ngabagi peresentasi diluyukeun jeung

jumlah kelompok. Upamana, mun kelompok anyar téh aya opat

kelompok, unggal kelompok kabagéan pikeun nepikeun jawaban

dua jawaban séwang sacara bagilir. Waktu hiji kelompok nepikeun

jawabanana, kelompok séjén bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua

atawa aya nu kudu dilelempeng (dikoréksi).

6Sabada juru catur unggal kelompok nepikeun jawabanan, guru

nyindekkeun hasil diskusi.

B. Nyangkem Sisindiran

No Kagiatan

7

Dina ieu bagian, guru ngaasosiasikeun hasil diskusi kelompok kana

pedaran nu aya dina Bagian B. Pedaran utamana difokuskeun kana

usaha ngajembaran pangaweruh murid perkara sisindiran. Dina ieu

bagian, aya hadéna guru mawa conto sisindiran séjénna, boh nu

mangrupa buku, kliping koran, jeung sajabana.

8

Kagiatanana bisa dimimitian ku nugaskeun murid maca pedaran

dina bagian B (Mikawanoh Puisi Guguritan) kalawan gemet di jero

haté. Sabadana guru muka kasempetan ka murid pikeun nepikeun

pertanyaan atawa ngadiskusikeun hal-hal nu kurang dipikaharti.

9Murid ditugaskeun nyatetkeun hal-hal penting tina éta pedaran keur

ngajembaran pangaweruhna.

C. Ngaanalisis Sisindiran

No Kagiatan

10

Dina ieu bagian, aya tilu pancén nu kudu dipigawé ku murid, nyaéta

Pancén 2 jeung pancén 3, jeung Pancén 4. Pancén 2 jeung tilu kudu

dipigawé ku kelompok, sedengkeun Pancén 4 kudu dipigawé sacarra

individual.

Guru nugaskeun murid pikeun ngimeutan soal-soal dina Pancén

2 jeung 3. Murid ogé ditugaskeun keur nyirian kekecapan anu teu

dipikaharti, sarta sina disusun jadi glosarium keur ditéangan hartina

ngagunakeun bantuan kamus basa Sunda.



2

Murid tuluy disina maca éta conto sisindiran di jero haté kalawan

daria. Salila maca murid dititah nyirian kekecapan anu teu hartina teu

pati dipikapaham. Upamana aya sawatara kecap anu teu kaharti, ku

murid kudu disusun mangrupa glosarium anu engké kudu ditéangan

hartina dina kamus basa Sunda. Ieu tarékah téh minangka cara keur

ngajembaran kabeungharan kecap basa Sunda.

3.

Sabada bérés maca conto sisindiran, murid dibagi jadi sawatara kelompok

pikeun diskusi jeung ngajawab pertanyaan dina Pancén 1. Jumlah

kelompokna diluyukeun jeung kabutuhan. Upamana diwangun jadi

8 kelompok. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1, kelompok

kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna. Sabada diskusi

di kelompokna séwang-séwangan minangka tahap kahiji, anggota

kelompok néangan batur ti kelompok anu béda minangka tahap kadua,

nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana ngawengku anggota

kelompok 1nepi ka kelompok 8. Kelompok anyar dibéré pancén

pikeun nyusun jawaban pertanyaan ti nomer 1 nepi ka 8. Hartina, di

kelompok anyar bakal nyampak dalapan jawaban murid.

Mun digambarkeun rposésna siga ieu di handap:

KELOMPOK 1 (Ngajawab

pertannyaan nomer 1)















KELOMPOK ANYAR (Hiji wakil ti kelompok

nu dalapan ngahiji ngawangun kelompok

anyar keur nyusun jawaban pertanyaan 1

nepi ka pertanyaan nomer 8)

Tahap I Tahap I

Tahap II

4

Kelompok anyar kudu ngabahas deui jawaban nu dibawa ku anggota

kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun. Lian ti éta kelompok

anyar kudu milih salah sahiji anggotana pikeun jadi juru catur keur

nepikeun jawaban di hareupeun kelas.

55Bab IPITUDUH UMUM

terus ningkat ka nu hésé. Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana

babari héséna téh tumerap kana saban pangajaran.

Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku dumasar kana prinsip proporsional,

tur tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun

lahiriahna (panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa

wacana, bisa deuih dina eusi atawa substansina (gampang-henteuna).

E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)

Ranah SD/MI SMP/MTsSMA/SMK/

MA/MAK

Sikep Nampa, ngajalankeun, ngajénan, jeung ngamalkeun

Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab

dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat,

alam sabudeureun, sarta dunya katut adabna.

KaparigelanNampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung

ngalarapkeun

Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur

rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).

Kaweruh Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.

Pribadi nu ngawasa élmu kaweruh, téhnologi, seni budaya, sarta

wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.

F. Proses Pangajaran

Prosés pangajaran lumangsung maké pamarekan saintifi k, anu léngkah-

léngkahna:

1. Niténan (mengamati), ku cara maca, ngaregepkeun, atawa nongton;

2. Nanya (menanya), ku cara ngayakeun tanya jawab atawa sawala;

3. Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh anu leuwih

jembar;

4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen);

5. Midangkeun, ngedalkeun, atawa nepikeun (mengkomunikasikan)

6. Ngawangun ramatloka (networking) ku cara néangan bahan tina sumber anu

lian.


6 Pamekar DBuku Tut

G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)

Kelas X SMA/SMK/MA/MAK

KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)

10.1 Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya.

10.1.1 Mensyukuri anugerah Tuhan akan keberadaan bahasa Sunda dan menggunakannnya sesuai dengan kaidah dan konteks sosial budaya sebagai sarana komunikasi melalui teks BIANTARA, PAGUNEMAN, BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI, AKSARA SUNDA, DONGENG, CARITA WAYANG, CARPON, GUGURITAN, DAN SISINDIRAN.

10.2 Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif dan proaktif dan menunjukkan sikap sebagai bagian dari solusi atas berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai cerminan bangsa dalam pergaulan dunia.

10.2.1 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, peduli, santun, dan proaktif dalam berbahasa Sunda untuk memahami BIANTARA dan PAGUNEMAN.

10.2.2 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, dan tanggung jawab dalam berbahasa Sunda untuk memahami BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI serta AKSARA SUNDA. 10.2.3 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, dan peduli dalam berbahasa Sunda untuk memahami DONGENG, CARITA WAYANG,CARPON, GUGURITAN, dan SISINDIRAN

10.3 Memahami, menerapkan, menganalisis pengetahuan faktual, konseptual, prosedural berdasarkan rasa ingintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya, dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait fenomena dan kejadian, serta menerapkan pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesifi k sesuai dengan bakat dan minatnya untuk memecahkan masalah.

0.3.1 Mengidentifi kasi dan menganalisis teks BIANTARA sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.2 Mengidentifi kasi dan menganalisis teks PAGUNEMAN sesuai dengan kaidah- kaidahnya.

10.3.3 Mengidentifi kasi dan menganalisisteks BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.4 Mengidentifi kasi dan menganalisisteks AKSARA SUNDA sesuai dengan kaidah- kaidahnya.


P anga j a r a n a nga j a r a n 9SISINDIRAN

KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran

sisindiran. Guru ogé ngajak murid pikeun sukuran ka Pangéran réh geus bisa

deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa dina

kahirupan sapopoé, boh sacara lisan boh sacara tinulis.

Di awal pangajaran guru ogé nerangkeun yén basa Sunda geus

dimangpaatkeun ti baheula keur nuliskeun rupa-rupa masalah. Di antarana

dipaké keur nepikeun rupaning kabeungharan budaya, upamana dipaké

dina sisindiran. Guru bisa ngayakeun tanya jawab jeung murid keur ngagali

pangawruh awal murid patali jeung sisindiran. Alus lamun aya conto sisindiran

anu populer keur ngahudang ingetan murid ngeunaan sisindiran. Atawa, bisa

ogé milih hiji lagu anu rumpakana maké sisindiran samodel “Bubuy Bulan”,

“És Lilin”, atawa “Sorban Palid”.

Guru ogé ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matéri sisindiran

ku cara némbongkeun buku sisindiran atawa gambar/foto nu keur sisindiran

nu sumberna tina koran, majalah, atawa internét. Diterangkeun yén sanajan

sisindiran mangrupa sastra lisan nu geus heubeul pisan ayana, tapi nepi ka

kiwari dipaké kénéh ku masarakat Sunda keur rupa-rupa kaperluan.

Guru nepikeun tujuan pangajaran sisindiran luyu jeung pamaredih Kompeténsi

Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana baé murid bisa manggihan ciri-

ciri puisi sisindiran, maham padika puisi sisindiran, nyebutkeun fungsi sisindiran

dina kagiatan komunikasi, sarta bisa ngarang sisindiran ku sorangan.

KAGIATAN INTIA. Mikawanoh Sisindiran

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana sababaraha conto sisindiran di Bagian A.

Saméméh dibaca alusna murid sina niténan heula wangun karanganana.

Upamana niténan pada jeung padalisanana, kekecapanana, jeung

sajabana.



pangajaran guguritan? Naon baé kasusah/hahalang dina ieu pangajaran? Naha

carana urang salaku guru geus nepikeun pangajaran kalawan hadé jeung kaharti

ku murid? Jeung sajaba ti éta.

Guru méré saran sangkan murid resep maca guguritan minangka bagian

tina kagiatan aprésiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina éta

karangan. Kagiatan aprésiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun tujuan ngasah rasa

kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji bangsa. Guru ogé perlu

ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa référénsi perkara guguritan dina

raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan aprésiasi sastra.

Dina nutup pangajaran guru umajak ka murid pikeun sukuran ka Pangéran réh

geus meunang rupa-rupa élmu perkara guguritan, jeung geus bisa ngahasilkeun

karya kréatif anu tangtu gedé gunana keur ngalatih kréativitas (karancagéan),

daya pikir, jeung daya cipta.

77Bab IPITUDUH UMUM

110.3.5 Mengidentifi kasi, menganalisis, dan membandingkan DONGENG dan CARITA WAYANG sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.6 Mengidentifi kasi danmenganalisisCARPONsesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.7 Mengidentifi kasi dan menganalisisGUGURITAN sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.8 Mengidentifi kasi dan menganalisisSISINDIRANsesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.4 Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan mampu menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan.

10.4.1 Menyusun, menanggapi, dan memperagakan teks BIANTARAsesuai dengan kaidah- kaidahnya.

10.4.2 Menyusun,menanggapi, dan memperagakan teks PAGUNEMAN sesuai dengan kaidah- kaidahnya.

10.4.3 Menyusun, menanggapi, dan membandingkan teks BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.4.4 Menyusun dan menyunting teks pendek yang menggunakan AKSARA SUNDA sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.4.5 Menanggapi dan mengekspresikan DONGENG dan CARITA WAYANG sesuai dengan kaidah- kaidahnya.

10.4.6 Menanggapi dan mengekspresikan CARPON sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.4.7 Menanggapi dan mengekspresikan GUGURITAN sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.

10.4.8 Menanggapi dan mengekspresikan SISINDIRAN sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.


8 Pamekar DBuku Tut

H. Péta

Konsé

pp

17

Kagiatanana bisa dimimitian ku méré motivasi ka murid sangkan

murid sumanget migawé tugas. Upamana ku cara nepikeun ieu hal di

handap:

- Ngarang guguritan téh bisa dianggap kagiatan keur miara jeung

ngamumulé kabudayaan sorangan. Mun dibanding jeung sajak,

guguritan leuwih némbongkeun warna kabudayaan lokal.

- Ngaarang guguritan ogé bisa dipaké cara keur ngalatih daya pikir

jeung daya cipta, utamana dina cara néangan kekecapan anu

merenah jeung nyusunna jadi hiji karangan anu mandiri.

- Eusi guguritan bisa ngébréhkeun rasa jeung pikiran, anu bisa

jadi aya mangpaatna keur batur. Bisa keur hiburan, keur babagi

informasi, atawa ngungkab rasa kamanusaan.

- Saupama alus, hasil karangan bisa dipubublikasikeun, boh

ngaliwatan webiste, blog, atawa dina koran jeung majalah. Copelna

bisa ditémpél di majalah dingding sakola.

18

Murid ditugaskeun pikeun ngimeutan léngkah-léngkah Pancén 4,

nepi ka kapaham enya-enya ku murid. Guru ogé méré kasempetan

ka murid pikeun nepikeun pertanyaan upama aya hal-hal anu teu

kaharti.

19

Murid ngarang guguritan luyu jeung tema anu dipilihna sarta

ngéstokeun aturan pupuhna (guru lagu, guru wilangan, jeung watekna).

Dina ieu prosés guru méré kabébasan pikeun murid, utamana dina

néangan insprirasi keur bahan karangan. Guru ogé bisa ngaalarapkeun

modél pembelajaran kolaboratif, ku cara méré saran ka murid pikeun

diajar babarengan, silih bantuan, atawa silih tukuer informasi. Murid

anu boga kamampuan anu punjul bisa méré bantuan ka murid séjénna,

atawa méré bongbolongan ka babaturanana nu nyanghareupan

rupaning masalah sajeroning prosés ngarang.

20Guru ngaping rposés diajar murid, sarta jadi pasilitator atawa sumber

informasi upama diperlukeun.

21

Murid ngumpulkeun karanganana sarta diajén ku guru. Saupama

kapanggih aya karya murid anu punjul, guru bisa méré aprésiasi atawa

méré ‘reward”. Sakabéh karangan murid tuluy disusun jadi portofolio

atau disusun jadi antologi karya murid. Karangan nu punjul téa bisa

dipublikasikeun ku rupa-rupa cara keur ngahudang sumanget murid.



10Murid ditugaskeun nyatetkeun hal-hal penting tina éta pedaran keur

ngajembaran pangaweruhna.

C. Ngaanalisis Puisi Guguritan

No Kagiatan

11

Sabada diwanohkeun kana conto puisi guguritan jeung mikapaham

pedaranana, murid dibéré tugas pikeun ngaanalisis puisi guguritan anu

béda. Guru

méré pancén ka murid maca guguritan “Nimat Teuing Cai Jamjam”

karangan Yus Rusyana dina Bagian C. Alus lamun aya nu nyontoan

nembangkeun éta guguritan sapada atawa dua pada.

12

Sabadana, murid dibagi jadi 5 kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab

pertanyaan dina Pancén 2. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer

1, kelompok kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna.

Sabada diskusi di kelompokna séwang-séwangan, anggota kelompok

néangan batur ti kelompok anu béda nepi ka kawangun kelompok

anyar keur nyusun jawaban anu lengkep ti nomer 1 nepi ka 5. Nepi

ka ahirna sakabéh murid meunang pamahaman anu gembleng kana

sakabéh pertanyaan jeung jawaban sakumaha anu diperedih dina

Pancen 2.

13Kelompok anyar kudu ngabahas deui jawaban nu dibawa ku anggota

kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun.

14

Guru nugaskeun ka unggal kelompok pikeun nepikeun hasil laporan

diskusina, anu tuluy disaruakeun jeung jawaban kelompok séjén. Salila

ngabandungan laporan murid, guru ngarangkum unggal jawaban dina

matrik keur jadi dasar dina nyindekkeun hasil diskusi.

15 Guru nyindekkeun hasil diskusi.

D. Ngarang jeung Nembangkeun Guguritan

No Kagiatan

16

Dina ieu bagian guru nugaskeun murid sacara individual pikeun

nyobaan ngarang gugritan maké daya ciptana sorangan sarta éta hasil

karanganana dicobaan pikeun ditembangkeun luyu jeung pupuh anu

digunakeunana.

9

Bab Bab

I II I

Pituduh Husus

Dina ieu bab didadarkeun léngkah-léngkah pangajaran anu kudu

dipilampah ku guru dina ngalaksanakeun pangajaran basa Sunda. Perlu

dicatet yén ieu wincikan téh minangka tarékah minimal nu kudu dipilampah

ku guru dina nuyun murid ngahontal kompeténsi nu dipiharep. Dina harti, guru

dipiharep bisa mekarkeun kalawan rancagé ieu wincikan nepi ka kapanggih

léngkah-léngkah anu leuwih masagi. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum

2013, murid diperedih gedé kawanina tur kadaék dina ngoréhan kaweruh

perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkéna dipiharep bisa parigel maké basa

Sunda. Dampakna murid boga sikep anu hadé kana basa jeung sastra Sunda

katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun sikep anu utama. Keur ngahontal

éta tujuan, peran jeung karancagéan guru kacida diperlukeunana.



KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsén murid sarta niténan kasang tukang

jeung kamampuh unggal-unggal muridna dina ngawasa pangajaran basa Sunda.

Guru ogé ngajak murid pikeun sukuran réh Pangéran geus ngaanugrahkeun

basa Sunda ka urang pikeun alat komunikasi sapopoé jeung papada manusa.

Guru ngajak murid niténan rupa-rupa conto digunakeunana basa dina

komunikasi sapopoé, boh dina situasi formal atawa teu formal. Dina muka

pangajaran guru ngajak murid pikeun narékahan paham kana matéri biantara

ku cara némbongkeun gambar atawa muter rékaman biantara, boh nu mangrupa

rekaman CD/Kasét boh nu mangrupa fi le komputer. Guru ogé bisa ngayakeun

tanya jawab keur ngagali pangaweruh awal murid perkara biantara dina basa

Sunda.

Di awal pangajaran guru ogé nepikeun tujuan pangajaran biantara luyu

jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana

baé murid bisa nyebutkeun struktur teks biantara, bisa ngaidéntifi kasi struktur

teks biantara nu nyampak dina téks, bisa ngaanalisis aspék-aspék kabasaan

nu nyampak dina teks biantara, bisa nyusun téks biantara sorangan kalawan

ngagunakeun basa Sunda anu merenah, mikapaham padika nepikeun biantara,

sarta bisa ngagalantangkeun biantara di hareupeun kelas kalawan ngagunakeun

sora, lentong, jeung wirahma anu merenah.

KAGIATAN INTIA. Maca Téks Biantara

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana conto téks biantara, tuluy guru nitah maca

éta téks di jero haté bari diwawadian sina ngimeutan rupaning aspék nu

kakandung dina éta téks. Upamana strukturna, masalah nu dibiantarakeun,

suasanana, jeung dina acara naon éta biantara ditepikeun.

P anga j a r a n a nga j a r a n 1BIANTARA


5Kelompok anyar kudu ngabahas deui jawaban nu dibawa ku anggota

kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun.

6

Guru nugaskeun murid pikeun nyusun laporan kelompok, nyaéta

nyusun jawaban dina Pancén 1 kalawan tartib ti nomer hiji nepi ka

nomer 8. Sabadana, juru catur ti unggal kelompok nepikeun hasil

laporan kelompokna. Jawaban ti unggal kelompok ku guru dirangkum

dina tabél matrikulasi pikeun jadi dasar dina nyusun kacindekan diskusi.

Waktu hiji kelompok nepikeun jawabanana, kelompok séjén bisa

mairan bisi aya jawaban anu teu sarua atawa aya nu kudu dilelempeng

(dikoréksi).

7

Guru nyindekkeun hasil diskusi. Hasil kacindekan kudu difokuskeun

kana hal-hal ieu di handap:

- Puisi guguritan boga patokan anu mandiri, luyu jeung patokan

pupuh nu digunakeunana. Ngawengku patokan pada jeung

padalisan (guru wilangan), patokan sora tungtung padalisan (guru

lagu), jeung patokan sipat pupuh nu digunakeun.

- Hiji guguritan biasana dikarang dina hiji pupuh, henteu dina

rupa-rupa pupuh siga dina wawacan.

- Eusi puisi guguritan biasana nepikeun gagasan, pikiran, atawa rasa,

ti batan ngadadarkeun hiji perkara nu sipatna prosais.

- Minangka puisi heubeul, guguritan biasana dikarang keur

ditembangkeun, lain bacaeun di jero haté. Munasabah lamun réa

guguritan ngahaja dikarang keur kaperluan pagelaran tembang

(Cianjuran). Sanajan kitu, réa ogé kiwari guguritan ngahaja

dikarang keur muatkeuneun di media massa atawa diterbitkeun

mangrupa buku.

B. Mikawanoh Puisi Guguritan

No Kagiatan

8



usaha ngajembaran pangaweruh murid perkara guguritan. Dina ieu

bagian, aya hadéna guru mawa réa conto guguritan, boh nu mangrupa

rekaman, buku, kliping koran, jeung sajabana.

9

Kagiatanana bisa dimimitian ku nugaskeun murid maca pedaran

dina bagian B (Mikawanoh Puisi Guguritan) kalawan gemet di jero

haté. Sabadana guru muka kasempetan ka murid pikeun nepikeun

pertanyaan atawa ngadiskusikeun hal-hal nu kurang dipikaharti.



KAGIATAN INTIA. Maca Teks Guguritan

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana conto karangan guguritan nu judulna “Asih Indung” karangan Resmiati. Saméméh dibaca alusna murid sina niténan heula wangun karanganana. Upamana niténan pada jeung padalisanana, kumaha basana, judulna, jeung sajabana

2

Murid tuluy disina maca éta guguritan di jero haté kalawan daria. Salila maca murid dititah nyirian kekecapan anu teu hartina teu pati dipikapaham. Upamana aya sawatara kecap anu teu kaharti, ku murid kudu disusun mangrupa glosarium anu engkéna kudu ditéangan hartina dina kamus basa Sunda. Ieu tarékah téh minangka cara keur ngajembaran kabeungharan kecap basa Sunda.

3Sabada bérés maca guguritan “Asih Indung” di jero haté, guru nyontoan atawa nugaskeun salah saurang murid nembangkeun éta guguritan ku pupuh Kinanti.

4.

Sabadana, murid dibagi jadi 8 kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab pertanyaan dina Pancén 1. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1, kelompok kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna. Sabada diskusi di kelompokna séwang-séwangan minangka tahap kahiji, anggota kelompok néangan batur ti kelompok anu béda minangka tahap kadua, nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana ngawengku anggota kelompok 1nepi ka kelompok 8. Kelompok anyar dibéré pancén pikeun nyusun jawaban pertanyaan ti nomer 1 nepi ka 8. Hartina, di kelompok anyar bakal nyampak dalapan jawaban murid.

Mun digambarkeun posésna siga ieu di handap:





















Tahap I Tahap I

Tahap II


2

Guru ngabagi murid jadi opat kelompok pikeun ngadiskusikeun téks

biantara. Tugasna:

1) Kelompok I ngaanalisis struktur téks biantara ka-1.

Alat analisisna bisa ditingali dina pertanyaan nomer hiji dina

pancén ka-1 buku murid. Contona:

Bagian Bubuka

Paragraf ka ….

Paragraf ka ….

Jst

Bagian Eusi

Paragraf ka ….

Paragraf ka ….

Jst

Bagian panutup

Paragraf ka ….

Paragraf ka ….

Jst

2) Kelompok II ngaanalisis masalah nu ditepikeun ku nu biantara.

Dina ngaanalisis masalah nu kakandung dina biantara, murid

kudu nandaan (nyirian) kalimah-kalimah konci anu ngadeudeul

kana masalah nu ditepikeun ku nu biantara. Kelompok tuluy

nyusun laporan diskusina ku cara nyusun karangan pondok anu

ngadadarkeun “masalah poko” nu jadi bukur catur nu biantara.

3) Kelompok III ngaanalisis biantara tina jihad suasana anu mungkin

timbul waktu éta biantara ditepikeun. Upamana, tina masalah nu

ditepikeun ku nu biantara, katémbong sumanget nu biantara nu

hayang ngagedurkeun sumanget hadirin keur merangan narkoba.

Minangka laporan kelompok, murid kudu nyusun karangan

pondok anu ngadadarkeun “suasana” nu bisa dittimbulkeun waktu

éta biantara ditepikeun.

4) Kelompok IV ngaanalisis biantara tina jihad ka saha éta biantara

pantesna ditepikeun. Upamana baé ka murid, ka para pamuda,

ka masarakat réa, atawa ka kelompok-kelompok anu tangtu.

Dina nangtukeun saha-sahana anu bisa jadi “obyék” éta biantara,

kelompok kudu nepikeun ogé alesan-alesan ku naon éta “obyek”

merenah keur ngabandungan éta biantara.



Sabada réngsé migawé tugasna séwang-séwangan, unggal kelompok

ngalaporkeun hasil diskusi kelompokna di hareupeun balaréa. Nalika

hiji kelompok ngalapokeun hasil analisisna, kelompok séjénna bisa

mairan.

4 Guru nyindekkeun hasil diskusi kelompok.

B. Nyangkem Struktur Biantara

No Kagiatan

5

Sabada ngalaksanakeun kagiatan maca téks jeung ngadiskusikeun téks

biantara jeung rupaning aspékna. Guru méré pancén ka murid pikeun

neuleuman pedaran nu aya dina bagian B (Nyangkem Struktur Biantara).

Sacara individual murid dibéré pancén ngaasosiasikeun atawa nganalar

rupaning pangaweruh nu kacangkem dina kagiatan diskusi kelompok

jeung pangaweruh ngeunaan struktur biantara dina bagian pedaran.

C. Neuleuman Padika Biantara

No Kagiatan

6

Guru ogé méré pancén ka murid pikeun neuleuman pedaran dina

bagian C (Neuleuman Padika Biantara). Dina ieu bagian, guru leuwih

museurkeun panitén murid kana kumaha cara nepikeun biantara anu

hadé. Hal ieu dilakonan pikeun méré pangaweruh ka murid ngeunaan

téhnik biantara anu hadé.

7

Saméméh nepikeun padika “TAMAN” sakumaha anu dipedar dina

bagian C, aya hadéna guru méré conto biantara mangrupa rekaman

atawa vidéo. Upamana biantara salah saurang inohong anu kawentar

alus dina nepikeun biantara di hareupeun balaréa (publik), boh dina

basa Sunda boh dina basa séjén.

8

Sabada rekaman atawa conto biantara diwanohkeun ka murid, guru

tuluy ngajak murid ngaanalisis éta biantara maké unsur “TAMAN”

(tatag henteu nyaritana, aktual henteu témana, munel henteu eusina,

alus henteu basana, jeung naha biantarana téh ngandung wirahma atawa

henteu). Dina ieu kagiatan, murid bisa dibagi jadi lima kelompok anu

masing-masingna ngaanalisis salah sahiji unsur “TAMAN”. Leuwih

réa conto anu diwanohkeun bakal leuwih variatif jeung leuwih hadé.


P anga j a r a n a nga j a r a n 8GUGURITAN

KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran nu

patali jeung guguritan. Guru ogé ngajak murid pikeun sukuran ka Pangéran réh

geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa

dina kahirupan sapopoé, boh sacara lisan boh sacara tinulis. Dina wangun tinulis,

basa Sunda dimangpaatkeun ku para bujangga atawa pangarang keur ngarang

guguritan, nu geus lumangsung ti abad ka-19 kénéh.

Di awal pangajaran guru ngayakeun apersepsi atawa ngagali kamampuh awal

murid patali jeung guguritan. Upamana ku nembangkeun sawatara guguritan nu

maké pupuh anu populér. Upamana Kinanti, Sinom, Asmarandana, atawa Pucung.

Contona baé guguritan “Éling-éling mangka éling”, atawa “Budak Leutik bisa

ngapung”. Tuluy diayakeun tanya jawab, contona: “naha hidep kungsi ngadéngé

éta guguritan? Di mana? Jeung sajabana. Alus upama tuluy nugaskaeun ka salah

saurang murid pikeun nembangkeun éta guguritan di hareupeun kelas.

Guru ogé ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matéri guguritan

ku cara némbongkeun sawatara rekaman, buku, atawa kliping koran/majalah

nu kungsi wangun guguritan. Ditarékahan sangkan minat murid keur ngulik

guguritan leuwih gedé tur timbul kapanasaranana pikeun hayang nyaho leuwih

jero.

Guru nepikeun tujuan pangajaran guguritan luyu jeung pamaredih

Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana baé murid bisa

nyebutkeun ciri-ciri wangun puisi guguritan, bisa nataan pupuh nu dipaké keur

nuliskeun guguitan sarta padika-padikana, bisa nembangkeun conto guguritan

nu ngagunakeun pupuh nu populér, sarta bisa ngarang puisi guguritan dina

wangun nu basajaran luyu jeung padika pupuh nu dipakéna.



37

Guru ogé bisa ngembangkeun modél pangajaran kolaboratif, nyaéta

murid bisa silih babagi informasi, silih koréksi, atawa silih bantuan

dina ngembangkeun hiji carita.

38Hasil pagawéan murid tuluy dikoréksi sarta dipeunteun ku guru, anu

tuluy disusun jadi portofolio.

39

Karya murid anu dianggap punjul bisa dipamérkeun ku guru, atawa

di salurkeun pikeun bisa dimuat di média massa, dina raraga méré

motivasi ka murid sangkan leuwih sumanget diajar.



pangajaran carita pondok? Naon baé kasusah/hahalang dina ieu pangajaran?

Naha carana urang salaku guru geuss nepikeun pangajaran kalawan hadé jeung

kaharti ku murid? Jeung sajaba ti éta.

Guru méré saran sangkan murid resep maca carita pondok minangka bagian

tina kagiatan aprésiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina éta

carita. Kagiatan aprésiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun tujuan ngasah rasa

kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji bangsa. Guru ogé perlu

ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa référénsi perkara carita pondok

dina raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan aprésiasi sastra.


réh geus meunang rupa-rupa élmu perkara carita pondok Sunda, jeung geus

bisa ngahasilkeun karya kréatif anu tangtu gedé gunana keur ngalatih kréativitas

(karancagéan), daya pikir, jeung daya cipta.


9

Sabada ngaanalisis conto biantara ku unsur “TAMAN”, guru méré

pancén ka salah sahiji atawa dua urang murid pikeun ngagalantangkeun

conto téks biantara nu aya dina bagian A. Dina ngagalantangkeun

biantara, murid diperedih ngagunakeun unsur “TAMAN” téa sacara

kréatif. Téks nu dibacakeunana teu kudu kabéh, tapi bisa dicokot

lebah bagian-bagian anu pentingna baé. Ka murid anu geus nyobaan

ngagalantangkeun éta biantara, guru méré aprésiasi anu hadé.

D. Ngaanalisis Téks Biantara

No Kagiatan

10

Dina ieu kagiatan guru ngajak murid sangkan leuwih paham perkara

struktur jeung padika biantara. Sabada ngaanalisis struktur biantara

dina Bagian B jeung ngaanalisis padika biantara dina bagian C, dina

ieu sub-bab guru ngajak murid ngaanalisis hiji téks biantara kalawan

kompréhénsip minangka latihan pikeun leuwih mikapaham dua aspék

di luhur. Téks nu aya dina ieu sub-bab ngan keur conto baé. Guru

atawa murid bisa néangan téks séjén nu sumberna tina réferénsi séjén

(buku atawa internét) keur bahan analisis.

11

Guru ngabagi murid jadi opat atawa lima kelompok. Unggal kelompok

dibéré tugas nu sarua, nyaéta nganalisis téks biantara ku cara ngajawab

pertanyaan-pertanyaan nu aya dina buku murid (pancén 3 jeung

pancén 4).

12Guru méré kasempetan ka murid pikeun nanyakeun hal-hal anu

kurang kaharti.

13

Hasil analisis kelompok dilaporkeun kalawan susunan anu tartib,

ngawengku:

a. Téks biantarana atawa rekaman CD/Kasét.

b. Jawaban pertanyaan kahiji ngeunaan struktur biantara. Dina

ngajawab pertanyaan kahiji, murid bisa ngagunakeun tabel:

Bubuka

• Conto téks …………………………………........

• Conto paragraf ………………………………….

• Conto omongan ………………………………....



Eusi

• Conto téks ………………………………………

• Conto paragraf …………………………………

• Conto omongan ………………………………..

Panutup

• Conto téks ………………………………………

• Conto paragraf …………………………………

• Conto omongan ………………………………..

c. Jawaban pertannyaan kadua nu mangrupa glosarium (daftar kecap

jeung hartina).

d. Jawaban pertanyaan katilu ngeunaan cara ngagalantangkeun éta

biantara. Eusina nyaéta hasil tafsiran murid kumaha hadéna éta

biantara ditepikeun.

14

Hasil analisis murid ku masing-masing kelompok dilaporkeun ka guru

sarta ku guru dipeunteun maké rubrik évaluasi anu merenah. Hasil

évaluasina dilaporkeun deui ka murid sarta guru ngayakeun réfl éksi

patali jeung hasil analisis murid.

E. Nepikeun Biantara

No Kagiatan

15

Dina ieu kagiatan murid latihan biantara anu prosésna dimimitian

ku nyusun téks biantara sorangan nepi ka ngagalantangkeunana di

hareupeun kelas.

16

Guru méré apersépsi ku cara ngélingan murid kana pangajaran nu geus

ditepikeun saméméhna, utamana perkara kumaha nepikeun biantara

anu hadé nu geus dibahas dina sub-bab “Padika Biantara” (bagian C).

Guru ogé bisa méré deui conto rékaman CD atawa kasét nu biantara

keur méré wawasan ka murid dina nepikeun biantarana.

17Guru muka kasempetan ka murid pikeun ngayakeun tanya jawab patali

jeung hal-hal nu can ngarti atawa can dipikapaham.

18

Guru méré pancén ka murid (Pancén 5) ngeunaan léngkah-léngkah

nepikeun biantara, nyaéta:

a. Milih topik.

b. Nyusun téks jeung ngapalkeun téks.

c. Ngéstokeun unsur-unsur TAMAN.

d. Nepikeun biantara di hareupeunn kelas.


27

Hasil analisis bisa didadarkeun mangrupa éséy pondok. Anu susunanana

bisa kieu:

Paragraf 1 nerangkeun téma carpon.

Paragraf 2 ngadadarkeun para palaku jeung pasipatanana.

Paragraf 3 ngadadarkeun latarna, jeung saterusna.

28

Murid tuluy maca carpon “Ada Main” karangan Darpan kalawan gemet

di jero haté. Upama aya kekecapan nu kurang kaharti, murid dititah

nyusun éta kekecapan nepi ka jadi glosarium, anu tuluy ditéangan

hartina dina kamus.

29Murid tuluy ngajawab pertanyaan nu patali jeung unsur carita

minangka bahan keur nyusun éséy.

30

Murid sacara individual nyusun éséy dumasar kana jawaban atawa hasil

analisisna. Dina nyusun éséy, murid diwawadian pikeun ngagunakeun

basa Sunda anu merenah sarta ngéstokeun cara ngagunakeun éjahan

jeung tanda baca anu bener.

31Murid ngumpulkeun pancaénna sarta guru nyusun éta pancén jadi

portofolio.

G. Ngarang Carpon atawa Fiksimini

No Kagiatan

32Dina ieu bagian, murid ditugaskeun pikeun ngarang carpon atawa

fi ksimini kalawan ngagunakeun daya ciptana sorangan.

34

Saméméhna guru méré bekel aprésiasi ku cara mulangkeun deui

ingetan murid kana carpon nu kungsi dibaca dina bagian saméméhna,

jeung rupaning pangaweruh ngeunaan carpon atawa fi ksimini tina

hasil diskusi.

35

Guru tuluy nugaskeun murid pikeun maca kalawan gemet dadaran

dina Pancén 5. Guru ogé méré kasempetan ka murid pikeun nepikeun

pertanyaan saupama aya hal-hal anu kurang kaharti.

36

Murid sacara individual dibéré kasempetan jeung kabbébéasan pikeun

ngarang hiji carita pondok atawa fi ksimini sakumaha pamaredih Pancén

5. Aya hadéna lamun guru ngabébaskeun muridna pikeun néangan

inspirasi sacara laluasa, upamana nitah murid kaluar ti kelas sarta

niténan alam sabudeureun. Ti dinya, bisa jadi aya bahan anu katangkep

ku pancaindra murid pikeun ditimbang-timbang jadi bahan carita.



22











nu opat ngahiji ngawangun kelompok



23





24


hasil diskusi kelompokna. Waktu hiji kelompok nepikeun jawabanana,

kelompok séjén bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua atawa aya

nu kudu dilelempeng (dikoréksi).



F. Ngaanalisis Carpon

No Kagiatan

26Guru nerangkeun heula pancén naon nu kudu dipigawé ku murid

sacara individual dina sub-bab F (Ngaanalisis Carpon).

Murid disina maca carpon “Ada Main” dijero haté kalawan gemet,

sarta tuluy dititah ngaanlasis unsur-unsur caritana. Cara ngaanalisisna

bisa ngagunakeun analisis carpon “Kuburan” di bagian awal bab.

Nyaéta, murid nyusun pertanyaan-pertanyaan nu patali jeung unsur

carita. Upamana:

- Naon téma caritana?

- Saha waé palaku nu kacatur dina éta carita jeung kumaha

pasipatanana?

- Di mana latar tempatna jeung iraha latar waktuna?

- Maké tilikan (point of view) saha éta carita dilalakonkeunana?

- Kumaga galur caritana?

- Naon amanat nu bisa kapetik sabada urang maca éta carita?


19

Sangkan sakabéh murid kabagéan nepikeun biantara di kelas, aya hal-

hal anu kudu dititénan ku guru. Di antarana baé:

a. Téks biantara murid kudu difokuskeun kana eusina, sedengkeun

bubuka (mukadimah) jeung panutupna bisa saperluna baé.

b. Durasi biantara murid ulah lila teuing (cukup 2-3 menit).

c. Lantaran biantara téh “art of speech”, kalimah-kalimah biantara

nu disusun ku murid kudu réa direumbeuy ku mamanis basa

(upamana diselapan ku sisindiran, kalimah-kalimah pinilih/”kata-

kata mutiara”, babasan jeung paribasa, jsb.).

Dina ieu prosés guru sacara aktif jadi fasilitator ku cara méré bahan,

méré référénsi, atawa méré saran sangkan téks biantara nu dikarang ku

murid munel eusina.

20

Guru ngadesain ruangan kelas sangkan waktuna murid biantara

enya-enya siga nyanghareupan publik/jalma réa. Upamana ku cara

nempatkeun podium di hareupeun kelas keur tempat biantara murid.

Podium bisa dijieun atawa dirékayasa tina barang-barang anu basajan.

Bisa ogé nyadiakeun mic (boh enyaan lengkep jeung spikerna, boh

ukur bobohongan).

21

Murid nepikeun biantarana saurang-saurang kalawan ngéstokeun

unsur “TAMAN” sarta nitah murid nu ngabandungan méré réspon

anu positif, upamana ku cara méré keprok. Dina ieu prosés Guru méré

peunteun maké rubrik évaluasi anu merenah.



pangajaran biantara, naon baé kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung

sajabana.

Guru ogé bisa méré tugas tambahan sangkan murid leuwih mikapaham

perkara biantara. Contona nitenan rupa-rupa cara tokoh biantara, siga nu sok

katongton dina televisi atawa kasaksian dina hiji acara/kagiatan, tuluy dibanding-

banding jeung pangaweruh nu geus kacangkem ku dirina.

Guru nutup pangajaran kalawan ngajak murid sukuran ka Pangéran réh

geus meunang rupa-rupa élmu perkara biantara dina basa Sunda.



KAGIATAN AWALDina awal lawungan guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran

paguneman. Guru ogé bisa ngajak murid pikeun sukuran ka Pangéran réh geus

bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa dina

kahirupan sapopoé. Guru umajak sangkan dina ngayakeun komunikasi téh ulah

urang poho kana tatakrama minangka wujud tina silih hargaan papada jalma.

Dina lawungan mimiti guru ngajak murid paguneman ngeunaan hiji perkara

anu keur aktual sarta paguneman dipungkas ku guru ku nepikeun “pernyataan”

yén éta téh conto paguneman nu biasa dilakonan ku urang dina kahirupan

sapopoé. Ti dinya guru ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matéri

paguneman ku cara némbongkeun gambar atawa muter rékaman paguneman.

Sabadana guru ngayakeun tanya jawab keur ngagali pangaweruh awal murid

perkara paguneman dina basa Sunda.

Guru nepikeun tujuan pangajaran paguneman luyu jeung pamaredih

Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana baé murid

mikawanoh wangun-wangun téks paguneman, bisa ngaanalsis aspék-aspék

kabasaan paguneman dina rupa-rupa situasi, bisa mikapaham aspék-aspék undak-

usuk basa Sunda nu nyampak dina paguneman, bisa nyusun téks paguneman

sorangan kalawan ngagunakeun basa Sunda anu merenah, sarta bisa mintonkeun

paguneman di hareupeun kelas.

KAGIATAN INTIA. Maca Téks Paguneman

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana dua conto téks paguneman. Murid

dipapancénan pikeun maca éta téks di jero haté bari diwawadian sina

ngimeutan rupaning aspék nu kakandung dina éta téks. Upamana basa

nu digunakeunana, bentuk pagunemanana, para palaku pagunemanana,

jeung sajaba ti éta.

P anga j a r a n a nga j a r a n 2PAGUNEMAN


16

Dina proses diskusi guru nyadiakeun tabél matrikulasi (bisa digambar

dina bor atawa dina média séjén). Guru tuluy nanya atawa nunjuk

sacara acak murid ti unggal kelompok pikeun nepikeun hasil

pagawéanana. Jawaban ti murid bisa didiskusikeun deui jeung nu séjén

nepi ka kapanggih jawaban nu leuwih lengkep (sampurna). Guru

bisa ngalelempeng mun aya nu kudu dikoréksi. Hasil jawaban murid

diasupkeun kana tabél matrikulasi keur dipaké dasar dina nyieun

kacindekan diskusi.


E. Fiksimini Sunda

No Kagiatan

18

Guru nitah murid maca pedaran awal bagian E (Fiksimini Sunda)

kalawan gemet, sarta maca conto-conto fi ksimini Sunda karangan

Hadi AKS nu judulna “Lebaran Ahéng”. Guru bisa ogé néangan conto

fi ksimini séjén anu dianggap leuwih luyu jeung kaayaan lingkungan

murid. Hadéna disadiakeun kamus Basa Sunda bisi aya kekecapan nu

kurang kaharti ku murid.

19

Guru bisa ogé nyontokeun cara maca fi ksimini bari digalantangkeun,

atawa nitah murid nu boga kamampuh maca bedas anu alus. Ieu

tarékah téh keur ngahégar-hégar suasana pangajaran, atawa minangka

selingan sangkan kagiatan diajar leuwih dinamis.

20

Sabadana, murid dibagi jadi 4 kelompok sarta unggal kelompok murid

disina néangan jawaban tina 4 pertanyaan nu nyampak dina Pancén

3. Hiji kelompok kudu ngajawab hiji pertanyaan kalawan daria

ngaliwatan prosés diskusi.

21Murid migawé pancén sarta guru jadi fasilitator atawa jadi sumber

informasi upama dibutuhkeun.

Guru bisa ngagunakeun model pangajaran anu dinamis. Upamana,

sabada diskusi di kelompokna séwang-séwangan, anggota kelompok

néangan batur ti kelompok anu béda, nepi ka kawangun kelompok

anyar nu anggotana ngawengku anggota kelompok 1nepi ka kelompok

4. Di kelompok anyar bakal nyampak opat jawaban murid.



C. Kamekaran Carpon

No Kagiatan

11

Guru méré pancén ka murid maca pedaran dina bagian C (sub-bab

Kamekaran Carpon) kalawan gemet. Guru ogé nitah murid nyirian

kekecapan anu kurang dipikapaham hartina, sarta nyatetkeun éta

kekecapan dina buku catetan nepi ka jadi glosarium sarta ditéangan

hartina dina kamus.

12

Guru ngajak murid ngaasosiasikeun rupaning pangaweruh nu nyampak

dina bagian C jeung pangalaman sarta pangaweruh anu kacangking

dina diskusi saméméhna. Sacara Individual, murid ogé bisa ditugaskeun

néangan informasi perkara buku-buku kumpulan carpon Sunda,

pangarangna, sarta taun terbitna, dina raraga ngajembaran pangaweruh

ngeunaan kamekaran carpon Sunda.

13

Minangka alternatif, murid ditugaskeun keur néangan hiji carita

pondok anu alus ajénna, néangan biografi jeung poto pangarangna,

sarta didesain sangkan bisa ditémpélkeun atawa diwanohkeun ka nu

lian. Alusna mah dipilih pangarang anu mémang geus moyan sarta

karyana pinunjul. Guru tuluy milih sawatara hasil pagawéan muridd

pikeun “dipamérkeun” di ruang kelas, minangka tarékah ngawanohkeun

karya sastra Sunda jeung pangarangna.

D. Ngabédakeun Carpon jeung Dongéng

No Kagiatan

14

Guru ngabagi murid jadi genep atawa tujuh dalapan pikeun migawé

pancen 2 dina bagian D, nyaéta néangan bébédaan antara carita pondok

jeung carita dongéng. Murid diaping ku guru pikeun manggihan éta

bébédaan dina prosés diskusi.

15

Guru nerangkeun tugas masing-masing kelompok. Unggal kelompok

ditugaskeun keur néangan bebedaan antara carita pondok jeung carita

dongéng. Lembar kerjana bisa ngagunakeun tabél dina Pancen 2.

Dina ieu diskusi, murid ngalengkepan titik-titik dina tabél. Sabada

réngsé diskusi di kelompokna, murid néangan pasangan kelompok

séjén pikeun ngabanding-banding hasil diskusina, nepi ka kawangun

kelompok-kelompok anyar nu mangrupa gabungan tina kelompok

awal (3 atawa 4 kelompok).


2 Murid ngabanding-banding téks paguneman kahiji jeung kadua.

3Murid dibagi kana opat atawa lima kelompok, anu tugas unggal

kelompokna nyaéta ngajawab pertanyaan nu aya dina pancen 1.

4Murid ngayakeun diskusi kelompok keur ngajawab pertanyaan dina

pancen 1.

5

Sabada diskusi, unggal kelompok nu diwakilan ku juru caturna

séwang-sewangan nepikeun laporan hasil diskusi. Guru nyindekkeun

unggal jawaban kelompok nomer per nomer nepi ka aya jawaban anu

pertéla tina unggal pertanyaan. Hadéna guru geus nyadiakeun tabel

pancén 1 ti anggalna dina fi le komputer atawa dina bor sangkan

unggal jawaban kelompok langsung katémbong sarta langsung bisa

dibanding-banding.

B. Ngaanalisis Paguneman

No Kagiatan

6

Guru méré pancén ka murid maca pedaran dina bagian B (sub-bab

nganalisis paguneman). Murid ngaasosiasikeun jawaban dina diskusi

kelompok nu geus dibahas ku guru jeung rupaning informasi nu

nyampak dina bagian B.

7

Sabadana, guru méré pedaran singket ngeunaan paguneman ku cara

museurkeun pedaran kana dua masalah inti, nyaéta situasi resmi

jeung teu resmi dina paguneman sarta undak-usuk basa dina

paguneman. Éta dua masalah dina paguneman téh boga implikasi

séwang-séwangan tur kudu jadi perhatian keur nu ngalaksanakeun

paguneman.

8

Patali jeung undak-usuk basa dina paguneman – anu ogé disebut

tatakrama basa – guru méré pancén ka murid pikeun ngimeutan

kecap-kecap loma jeung lemes dina téks paguneman kahiji, lantaran

di dinya nyampak kecap-kecap lemes (boh lemes keur sorangan boh

lemes keur ka batur) nu dipaké ku palaku paguneman. Sacara individual

murid sina maluruh kekecapan lemes dina éta paguneman, tur hasilna

didiskusikeun (diakurkeun) jeung hasil analisis babaturanana (tingali

Pancén 2).



9

Guru nyindekkeun pedaran yén saéstuna paguneman urang sapopoé

téh henteu leupas tina dua aspék, nyaéta aspék formal henteuna, jeung

aspék tatakrama.

C. Paguneman dina Karya Sastra

No Kagiatan

10

Saéstuna sub-bab C leuwih neueulkeun dadaran paguneman nu aya

patalina jeung aprésiasi karya sastra, boh prosa, puisi, jeung drama. Ku

hal, éta pedaran paguneman dina ieu bagian mah ngala wangunna

wungkul, sedengkeun pedaranana bisa dipatalikeun atawa dijembaran

kana soal-soal aprésiasi sastra.

11

Aya tilu paguneman dina ieu bagian, nyaéta paguneman dina prosa, dina

puisi, jeung dina drama, lengkep jeung pancénna séwang-séwangan.

Éta tilu bahan téh keur diskusikeuneun murid.

12

Guru ngadadarkeun pancén anu kudu dipigawé ku murid. Saméméhna,

sakabéh murid kudu maca heula tilu conto paguneman nu nyampak

dina buku.

13

Dina prakna ngaanalisis paguneman dina karya sastra, guru ngabagi

kelompok murid jadi genep kelompok. Dua kelompok ngadiskusikeun

paguneman dina prosa, dua kelompok ngadiskusikeun paguneman

dina puisi, sarta dua kelompok deui ngadiskusikeun paguneman dina

drama. Dua kelompok anu bahan diskusina sarua sina diskusi séwang-

séwangan heula dina kelompokna masing-masing. Alat analisisna

nyaéta pancen 3, pancén 4, jeung pancén 5.

a. Pancén 3 (keur kelompok 1 jeung 2) ngarobah kalimah-kalimah

langsung dina téks jadi bentuk paguneman tanya jawab.

b. Pancén 4 (keur kelompok 3 jeung 4) nyieun parafrase tina puisi

kana bentuk prosa.

c. Ngaanalsis onjoyna (atawa kaunikanana) paguneman dina drama

jeung nangtukeun tujuan ditulisna téks drama.

14

Sabada unggal kelompok réngsé migawé pancénna, kelompok 1 jeung

2 ngagabung keur ngabanding-banding hasil pagawéanana séwang-

séwangan nepi ka aya persépsi anu sarua. Dina ieu rposés, lumangsung

deui diskusi dua kelompok. Kitu deui kelompok 3 jeung 4, sarta

kelompok 5 jeung 6, migawé diskusi anu sarua keur nyaruakeun

persépsi.


4





5


hasil diskusi kelompokna. Cara ngabagi peresentasi diluyukeun jeung

jumlah kelompok. Upamana, mun kelompok anyar téh aya opat

kelompok, unggal kelompok kabagéan pikeun nepikeun jawaban

dua jawaban séwang sacara bagilir. Waktu hiji kelompok nepikeun

jawabanana, kelompok séjén bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua

atawa aya nu kudu dilelempeng (dikoréksi).



B. Unsur-unsur Carita Pondok

No Kagiatan

7



struktur carita pondok nu ngawengku Jejer (téma), palaku, latar

(setting), puseur sawangan (point of view), galur carita (plot), jeung

amanat carita.

8

Sangkan aya dinamika, guru bisa ngabagi-bagi deui pedaran dina bagian

B luyu jeung kelompok-kelompok diskusi saméméhna. Upamana

kelompok 1 nu ngajawab pertanyaan nomer 1 sina ngaderes pedaran

bagian (a), kelompok 2 ngaderes bagian (b), jeung saterusna.

9

Sabada ngaderes pedaran, unggal kelompok nepikeun pamadeganana

atawa kacindekan kelompokna ngeunaan bagian-bagian struktur

carpon. Waktu hiji kelompok nepikeun pamadeganana, kelompok

séjén bisa mairan. Bisa ngalelempeng, nambahan, atawa nepikeun

pertanyaan.

10

Upama diperlukeun, guru méré apingan atawa nambahan katerangan

tina hasil diskusi murid, sarta antukna nyindekkeun hasil diskusi sacara

umum.



KAGIATAN INTIA. Maca Carita Pondok

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana conto karangan carita pondok nu judulna

“Kuburan” karangan Trisna Mansur. Saméméh dibaca alusna murid

sina niténan heula wangun karanganana. Upamana niténan panjang

pondokna karangan. Kumaha kalimah mimitina, kumaha judulna,

jeung sajabana

2

Murid tuluy disina maca éta carpon di jero haté kalawan daria.

Salila maca murid dititah nyirian kekecapan anu teu hartina teu

pati dipikapaham. Upamana aya sawatara kecap anu teu kaharti, ku

murid kudu disusun mangrupa glosarium anu engké kudu ditéangan

hartina dina kamus basa Sunda. Ieu tarékah téh minangka cara keur

ngajembaran kabeungharan kecap basa Sunda.

3

Sabada bérés maca carpon “Kuburan”, murid dibagi jadi sawatara

kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab pertanyaan dina Pancén 1.

Jumlah kelompokna diluyukeun jeung kabutuhan. Upamana diwangun

jadi 8 kelompok. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1, kelompok

kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna. Sabada diskusi

di kelompokna séwang-séwangan minangka tahap kahiji, anggota

kelompok néangan batur ti kelompok anu béda minangka tahap kadua,

nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana ngawengku anggota

kelompok 1nepi ka kelompok 8. Kelompok anyar dibéré pancén

pikeun nyusun jawaban pertanyaan ti nomer 1 nepi ka 8. Hartina, di

kelompok anyar bakal nyampak dalapan jawaban murid.






















Tahap I Tahap I

Tahap II


Sabadana, guru nunjuk wawakil ti kelompok 1 jeung 2, 3 jeung 4, sarta

5 jeung 6 pikeun nepikeun présentasi hasil diskusi. Unggal kelompok

bisa silih pairan.

Hasil diskusi anu dipiharep kira-kira kieu:

a. Prosa:

Édo : Ih geuning Ujang! Kang Encu ieu Jang Ganda!:

Samsu : Iraha ka dieu, Jang?

Suganda : Tadi, nyubuh.

Samsu : Geuning kamari teu béja-béja?

(Suganda teu némbal)

Samsu : Teu ka sakola?

Suganda : Permios sadinten ieu.

Samsu : Aya naon?

Suganda : Badé diparios dokter.

Samsu : Ku naon, gering?

Suganda : Badé diala getih.

Samsu : Diala getih? Naha?

Suganda : Kanggo ....

Samsu : Keur Enéng?

(Suganda unggeuk. Bapa Naib nyampeurkeun, nyekel taktak

Suganda. Teu lemek teu nyarék. Ngan socana baé baseuh)

Édo : Teu nyeri Jang, diala getih téh?

Suganda : Nyao, da acan. Kakara gé rék dipariksa.

Édo : Naha nya, maké dipariksa heula sagala...?

Suganda : Bisi teu aakur kapan?

Édo : Teu ngarti; teu akur téh teu akur naonana? Lain sarua

getih jelema téh? (bari ngarérét ka Bapa Naib).

Suganda : Bisi teu akur golonganana... Pan aya golongan A,

golongan B, golongan... naon deui.

b. Puisi:

Aya budak nanya ka indungna perkara eusi langit, di mana

tungtung langit, jeung nanya soal béntang anu baranang. Ari

dijawab ku indungna majar téh cenah langit téh teu jauh ti dada

ema, eusina napas jeung getih. Ari bentang pajarkeun téh teu jauh

ti Si Ujang.

Budak téh nanya deui, cenah ari nu boga langit téh saha, kitu

deui béntang anu baranang, bulan, beurang jeung peutingna, éta téh

saha nu bogana? Ari jawab indungna, cenah éta kabéh ogé bogana

Si Ujang, paéhna, hirupna, kabéhanana ogé bogana Si Ujang.



15

Lamun dihartikeun mah éta puisi téh ngagambarkeun kanyaah

indung ka budakna. Indungna nganggap sagala nu aya di ieu alam

dunya téh saolah-olah milik SI Ujang, budak nu dipikanyaahna.

c. Drama:

Onjoyna atawa kaunikan éta naskah drama téh di antarana:

1) Paguneman dibarengan ku rupa-rupa pituduh. Upamana

pituduh ngeunaan paripolaah palaku. Pituduh keur nyiptakeun

adegan di panggung, pituduh ka saha omongan ditujulkeun,

jeung sajabana.

2) Basa nu digunakeun dina paguneman drama mah diréka, henteu

sahinasna siga paguneman biasa. Malah sok diciptakeun adegan

anu dramatis. Contona omongan Tanuwijaya ieu di handap!

TANUWIJAYA : (KA PURAGABAYA jeung PANATAYUDA)

Jaga di lawang kampung. Gancang, babaturan béjaan kabéh.

Musuh keur kadieukeun.

3) Para palaku jeung sawatara pituduh dittulis maké hurup

kapital kabéh. Saolah-olah hayang tétéla jeung méré akséntuasi

(penegasan).

Biasana téks drama mah ditulis keur dipanggungkeun. Ku sabab éta,

pagunemana ditulis kalawan diréka sangkan engké mun dipanggungkeun

matak kataji anu nongton.

16

Guru nyindekkeun pangajaran yén wangun-wangun paguneman téh bisa

kapanggih dina rupa-rupa bentuk jeung keur rupa-rupa kaperluan. Dina

karya sastra bentuk-bentuk paguneman téh bisa kapanggih dina prosa,

puisi, jeung drama, anu ditulis ku pangarang keur rupa-rupa tujuan.

17

Guru méré saran ka murid sangkan macaan deui paguneman dina

karya sastra anu nyampak dina buku atawa karya sastra séjén di luar

conto buku téks. Tujuanana, sangkan murid leuwih paham kana

wangun paguneman dina karya sastra sarta pikeun milu ngaaprésiasi

karya sastra Sunda nu winangun prosa, puisi, jeung drama.

D. Nyusun Téks aguneman

No Kagiatan

18

Dina ieu kagiatan guru ngajak murid sangkan leuwih paham kumaha

nyusun dialog atawa paguneman dina wangun tinulis. Wangun paguneman

siga kitu téh sok kapanggih dina karangan-karangan prosa, upamana

dina dongéng, carpon, atawa novel. Nyusun paguneman sarupa kitu téh

mangpaat pisan lamun urang keur diajar ngarang. Tapi téhnik nyusun

dialog sarupa kitu téh henteu babari. Butuh latihan anu daria.


P anga j a r a n a nga j a r a n 7WAWANCARA

KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran nu

patali jeung carita pondok (carpon). Guru ogé ngajak murid pikeun sukuran

ka Pangéran réh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung

papada manusa dina kahirupan sapopoé, boh sacara lisan boh sacara tinulis.

Di awal pangajaran guru ogé nerangkeun yén basa Sunda geus dimangpaatkeun

ti baheula keur nuliskeun rupa-rupa masalah. Di antarana dipaké keur nuliskeun

karya sastra samodél wawacan, novel, sajak, atawa carita pondok. Ti dinya guru

bisa ngayakeun tanya jawab jeung murid, upamana karangan naon baé nu kungsi

di bacana, ti mana sumberna, iraha macana, jeung sajabana. Pertanyaan tuluy

leuwih difokuskeun kana hal-hal nu patali jeung carita pondok. Upamana

naha kungsi maca carpon, naon judulna, saha pangarangna, ti mana sumberna,

jeung sajabana. Éta kabéh pertanyaan téh bisa dianggap apersépsi keur ngagali

kamampuh jeung pangaweruh awal murid ngeunaan wanda karangan carita

pondok.

Guru ogé ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matéri carita pondok

ku cara némbongkeun buku atawa karangan carpon nu kungsi dimuat di rupa-

rupa média, upamana tina koran, majalah, atawa internét.

Guru nepikeun tujuan pangajaran carita pondok luyu jeung pamaredih

Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana baé murid bisa

ngabédakeun wangun carpon jeung dongéng atawa carita wayang nu geus diulik

di bab saméméhna, bisa ngaanalisis struktur carita carpon, mikapaham sajarah

kamekaran carita pondok Sunda, sarta bisa ngarang carita pondok Sunda dina

wangun nu basajan.



Guru bisa méré tugas tambahan sangkan murid leuwih mikaresep carita

wayang minangka bagian tina warisan budaya karuhun urang nu loba ngandung

amanat hadé. Tugas tambahan ogé dipiharep bisa ngajembaran wawasan jeung

pangaweruh murid ngeuaan rupaning aspék carita wayang, boh nu umum boh

nu nyampak di masarakat lokal.

Dina nutup pangajaran guru ngajak murid sukuran ka Pangéran réh geus

meunang rupa-rupa élmu perkara carita wayang jeung rupa-rupa hikmah atawa

hal-hal anu hadé di jerona.


19

Guru méré pituduh cara nyusun téks paguneman dina karangan. Di

antarana kudu niténan hal-hal ieu di handap:

a. Kalimah paguneman kudu disusun mangrupa kalimah langsung.

b. Ciri kalimah langsung dina tulisan sok dicirian ku dua tanda

kekenteng (“...”) di awal jeung di ahir omongan nu dikutip.

c. Sabada kutipan langsung bisa ditambahan ku katerangan saha nu

nyaritana atawa bari kumaha nyaritana. Contona:

“Keur naon di dinya?” ceuk Ahmad.

“Gancang atuh leumpangna!” pokna bari rada nyentak.

d. Unggal kutipan langsung hurup mimitina kudu maké aksara

gedé.

e. Keur ngabédakeun paguneman hiji tokoh jeung tokoh séjénna

kudu dibédakeun ku alinéa anyar.

f. Tanda baca di ahir omongan kutipan langsung kudu diluyukeun

jeung kalimahna. Upama, kalimah parentah ditungtungan ku tanda

panyeluk (!), kalimah pananya ku tanda tanya (?), atawa tanda koma

(,) keur kalimah wawaran. Contona:

1) “Tutupkeun pantona!” ceuk Ahmad.

2) “Saha nu nutupkeun panto?” ceuk Ahmad.

3) “Pantona geus nutup,” ceuk Ahmad.

Upama katerangan saha nu nyaritana aya di hareup, dina ahir

kutipan langsung dipungkas ku titik (.). Contona:

4) Ahmad nyarita, “Pantona geus nutup.”

20Guru ngawanohkeun conto téks paguneman anu can anggeus dina

bagian D sarta ngajelaskeun kudu dikumahakeun éta téks.

21

Guru ngabagi murid jadi sawatara kelompok sarta méré pancén ka

unggal kelompok pikeun ngaréngsékeun éta paguneman nepi ka

tamat luyu jeung paréntah dina buku téks. Murid dibéré kabébasan

pikeun mekarkeun éta paguneman naratif luyu jeung pikiran sarta

kréativitasna séwang-séwangan.

22

Hasil tina pancén kelompok diprésentasikeun di hareupeun kelas

ku masing-masing kelompok, sarta guru mairan saperluna. Guru

ogé ngoérkasi paguneman hasil karya kelompok, utamana dina soal

nuliskeun éjahan, bisi kapanggih kasalahan-kasalahan téknis dina soal

ngalarapkeun éjahan basa Sunda.

23

Sabadana, guru méré pancén individual (bisa baé di-PR-keun) ka

murid pikeun nyusun paguneman naratif kalawan masalah jeung

tokoh anu béda.



E. Mintonkeun Paguneman

No Kagiatan

24

Guru nerangkeun yén dina ieu bagian murid rék dibéré pancén pikeun

mintonkeun paguneman di hareupeun kelas kalawan ngagunakeun

basa Sunda anu merenah jeung bari niténan soal-soal tatakrama dina

paguneman.

25

Guru ngabagi murid jadi sababaraha kelompok. Sakelompokna dua

atawa tilu urang. Unggal kelompok ditugaskeun nyusun heula téks

paguneman anu engkéna bakal dipintionkeun di hareupeun kelas.

Bubuka pagunemanana maké pola nu disadiakeun dina buku téks,

murid tinggal neruskeun.

26

Téma paguneman unggal kelompok kudu béda-béda. Guru saméméhna

nyadiakeun rupa-rupa téma/topik paguneman bagikeuneun ka murid.

Éta téma/topik téh bisa ditulis atawa ditémbongkeun mangrupa

gambar/foto. Upamana, guru mintonkeun gambar wangunan kuno,

anu hartina kelompok nu kabagéan éta gambar kudu ngobrolkeun

wangunan kuno minangka topik/téma pagunemanana.

27

Unggal kelompok dibagi topik/téma paguneman keur dimekarkeun

dina téks paguneman nu bakal disusun. Salian ti éta, dina téks

pagunemman kudu kaasupkeun cara-cara ngalarapkeun undak-usuk

basa Sunda.

28

Kelompok nyusun téks paguneman luyu jeung topik/témana séwang-

séwangan. Guru ngawadianan sangkan téks paguneman nu disusun ku

murid mun dipintonkeun durasina cukup 3-5 menit, sangkan unggal

kelompok bisa kagiliran dina sakali lawungan pangajaran.

29 Salila kelompok murid nyusun téks paguneman guru jadi fasilitator.

30Sabada téks paguneman réngsé disusun ku murid, guru méré pancén

ka kelompok keur latihan paguneman luyu jeung téks anu disusun.

31

Unggal kelompok mintonkeun pagunemanana di hareupeun kelas.

Heula pandeurina kelompok anu minton gumantung kaparigelan

guru. Guru ngawanti-wanti yén dina paguneman téh kudu niténan:

a. Kumaha cara muka paguneman anu hadé bari dibarengan ku

sasalaman kalawan rengkuh anu hadé luyu jeung kabiasaan urang

Sunda

b. Nalika paguneman murid kudu maké lentong anu merenah,

volume sora anu hadé, sarta wirahma anu ogé merenah.

c. Paguneman ulah méngpar teuing tina téks nu geus disusun.


D. Ngaanalisis Carita Wayang

No Kagiatan

15

Dina ieu bagian, guru méré pancén ka murid sacara individual.

Pancénna aya dua rupa, anu bisa dipigawé ku murid sacara “madiri

terstruktur”. Kahiji ngaanalisis carita wayang dina bagian D. Kadua

nyieun éséy pondok tina hasil analisis ngabandungan carita wayang

tina rekaman atawa langsung, sakumaha anu diterangkeun dina

Pancén 5.

16

Pancén kahiji, murid kudu maca sempalan carita wayang “Antara

Asih jeung Adil” dina bagian D, sarta ngajawab lima pertanyaan nu

disadiakeun. Éta pertanyaan kudu dijawab sabada murid mikapaham

bab-bab saméméhna, lantaran aya proses ngaasosiasikeun pahaman

saméméhna jeung carita sarta pertanyaan dina bagian D. Jumlah jeung

eusi pertanyaan bisa dijembaran atawa dirobah ku guru, diluyukeun

jeung kabutuhan.

17

Pancén kadua, murid disina néangan bahan lalajoaneun mangrupa

rekaman wayang golék, anu tuluy kudu dianalisis eusina. hasil analisisna

kudu dijieun éséy pondok sakumaha nu diterangkeun dina pancén 5.

Dina migawé ieu pancén, murid diwawadian sangkan ngagunakeun

basa Sunda anu merenah dina karangan, sarta ngéstokeun cara

ngagunakeun éjahan anu bener.

18

Sabada pancén dipigawé jeung dikumpulkeun, aya hadéna guru milih

sawatara karangan anu dianggap punjul, pikeun dibacakeun ku murid

anu ngarangna di hareupeun babaturanana. Ieu tahap minangka aprésiasi

guru kana hasil gawé murid anu rancagé jeung nuduhkeun kapunjulan

gawé, boh tina jihad analisis, boh tina jihad struktur karangan.

KAGIATAN PANUTUPDina unggal lawungan guru méré kasempetan ka murid pikeun

ngaréfl éksikeun pangajaran ngeunaan carita wayang. Contona ku cara nepikeun

pertanyaan: naon baé mangpaat nu kapetik tina pangajaran carita wayang, naon

baé kasusah/hahalang dina éta pangajaran, jeung sajabana.



12

Dina ngaanalisis atawa ngabanding-banding, kelompok murid

bisa ngagunakeun tabel dina pancén 2 atawa pancén 4, atawa mun

diperlukeun guru bisa nyieun instrumén sorangan (mangrupa tabél

atawa wangun séjén) anu kudu dieusian ku murid. Upamana maké

tabel siga ieu di handap minangka lembar kerja murid:

Sasaruaan

Dongéng Carita Wayang

1. ......................

2. ......................

3. ......................

4. ......................

5. ...................... jst

1. ......................

2. ......................

3. ......................

4. ......................

5. ...................... jst.

Bébédaan

Dongéng Carita Wayang

1. ......................

2. ......................

3. ......................

4. ......................

5. ...................... jst

1. ......................

2. ......................

3. ......................

4. ......................

5. ...................... jst

Dina ieu diskusi, guru bisa ngamangpaatkeun modél pangajaran

“éigsaw”. Prosésna, sabada ngeusian tabél di luhur kelompok jangkep

jeung kelompok ganjil, boh antar kelompok boh individual, ngayakeun

komunikasi keur ngalengkepan tabél di luhur nepi ka meunang

gambaran naon baé sasaruaan jeung bébédaan antara carita wayang

jeung dongéng téh.

13

Dina proses diskusi guru nyadiakeun tabél matrikulasi (bisa digambar

dina bor atawa dina média séjén) keur ngarangkum jawaban murid

sarta ngalelempeng mun aya nu kudu dikoréksi. Hasil matrikulasi

dipaké dasar pikeun nyieun kacindekan diskusi.


Dieusian ku kelompok jangkep

Dieusian ku kelompok

ganjil


KAGIATAN PANUTUPDi ahir pangajaran guru méré kasempetan ka murid pikeun ngaréfl éksikeun

pangajaran. Contona, naon baé mangpaat nu kapetik tina pangajaran paguneman,

naon baé kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung sajabana.

Keur nambahan pangaweruh murid, guru bisa méré tugas tambahan sangkan

murid leuwih mikapaham perkara paguneman. Contona nitenan rupa-rupa téks

paguneman dina rupa-rupa wangun, niténan basana, situasina, jeung sajaba ti

éta.


geus meunang rupa-rupa élmu perkara paguneman dina basa Sunda.



KAGIATAN AWAL

Dina unggal lawungan guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran nu

patali jeung biografi . Guru ogé ngajak murid pikeun sukuran ka Pangéran réh


dina kahirupan sapopoé.

Di awal pangajaran guru ogé nerangkeun yén komunikasi papada jalma téh

bisa sacara tinulis ku cara nuliskeun rupa-rupa pangalaman hirup anu mangpaat

keur bagikeuneun atawa bacaeun batur. Guru ngayakeun tanya jawab jeung

murid, upamana nanyakeun saha ngaran lengkep murid, di mana lahir, saha

indung bapana, di mana alamatna, préstasin naon nu kungsi kahontal, jeung

sajaba ti éta. Kabéh pertanyaan di luhur minangka apersepsi nu diayakeun ku

guru méméh asup kana pangajaran biografi .

Guru ogé ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matéri biografi ku

cara némbongkeun buku atawa gambar jilid buku biografi dina basa Sunda.

Sabadana guru ngayakeun tanya jawab keur ngagali pangaweruh awal murid

perkara biografi .

Guru nepikeun tujuan pangajaran biografi luyu jeung pamaredih Kompeténsi

Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana baé murid bisa nyebutkeun

jenis-jenis (wanda) téks biografi , paham kana unsur-unsuur nu aya dina téks

biografi , bisa ngaanalsis unsur biografi tina téks nu dibaca, bisa nyebutkeun

mangpaat biografi , sarta bisa nyusun téks biografi /autobiografi kalawan singget

maké basa Sunda anu merenah.

P anga j a r a n a nga j a r a n 3BIOGRAFI JEUNGAUTOBIOGRAFI


9

Sabadana, guru ngajak murid ngaasosiasikeun (menalar) informasi-

informasi nu nyampak pedaran jeung pangaweruh anu mungkin baé

geus kacangkem ku murid. Dina ieu tahap, murid boga pamahaman

ngeunaan:

a. Rupa-rupa carita wayang, utamana anu babonna tina carita

Mahabarata (karangan Vyasa) jeung Ramayana (karangan

Walmiki).

b. Bébédaan carita wayang nu cere ti India jeung carita wayang

nu nyampak dina hasanah kabudayaan Sunda, utamana anu sok

dipagelarkeun dina wayang golek.

c. Nyangkem rupa-rupa informasi ngeunaan sumber-sumber carita

wayang nu nyampak dina kabudayaan Sunda. Upamana baé tina

novel, carita pondok, wawacan, sempalan carita wayang, pagelaran

wayang golek (langsung atawa rekaman), jeung sajaba ti éta.

10

Murid bisa ogé dipapancénan pikeun néangan sumber informasi séjén

ngeunaan carita wayang, upamana tina internét, buku, kliping koran,

atawa sumber séjénna. Alus deuih upama aya diskusi terbuka atawa

taanya jawab pikeun ngajembaran pangaweruh murid ngeunaan unak-

anik carita wayang.

C. Ngabédakeun Carita Wayang jeung Dongéng

No Kagiatan

11

Guru ngabagi murid jadi opat nepi ka genep kelompok (alusna jangkep)

pikeun migawé pancen 2 dina bagian C, nyaéta néangan sasaruaan

jeung bébédaan antara carita wayang jeung carita dongéng. Minangka

sastra heubeul, tangtu antara carita wayang jeung carita dongéng téh

aya sasaruaanana. Tapi minangka carita anu boga kaunikan séwang-

séwangan, duanana boga bébédaan. Murid diaping ku guru pikeun

manggihan éta sasaruaan jeung bébédaan dina prosés diskusi.

Guru nerangkeun tugas masing-masing kelompok. Kelompok jangkep

ditugaskeun keur néangan sasaruaan antara carita wayang jeung carita

dongéng. Sedengkeun kelompok ganjil ditugaskeun keur néangan

bébédaanana. Bahan keur babandinganana bisa mukaan deui carita

dongéng dina bab saméméhna, anu tuluy disandingkeun jeung carita

wayang nu nyampak dina bab 6.



2

Murid dipapancénan pikeun maca éta téks di jero haté bari diwawadian

sina ngimeutan rupaning aspék nu kakandung dina éta téks. Upamana

basa nu digunakeunana, struktur caritana, jeung sajaba ti éta.

3

Murid nandaan jeung nyusun kekecapan anu kurang kaharti sarta

disusun mangrupa glasorium tur ditéangan hartina dina kamus basa

Sunda. Ieu usaha téh minangka bagian keur ngajembaran kabeungharan

kecap basa Sunda nu kudu kacangkem ku murid.

4

Guru ngabagi murid jadi opat kelompok keur ngajawab rupaning

pertanyaan dina pancén 1 bagian A. Dijelaskeun yén tugas ngajawab

pertanyaan dina pancén 1 téh tujuanana sangkan murid leuwih paham

kana carita wayang anu nyampak dina téks.

5

Guru nerangkeun pancén keur unggal kelompok. Minangka alternatif,

pertanyaan dina Pancén 1 bisa dibagi-bagi ka opat kelompok, luyu

jeung hésé babarina pertanyaan. Upamana baé:

- Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1 jeung 2.

- Kelompok 2 ngajawab pertanyaan nomer 3, 4, jeung 5.

- Kelompok 3 ngajawab pertanyaan nomer 6.

- Kelompok 4 ngajawab pertanyaan nomer 7

5

Unggal kelompok nunjuk salah saurang anggota pikeun jadi juru

catur keur midangkeun (ngaprésentasikeun) hasil diskusi kelompokna

di hareupeun kelas.

6

Sabada unggal kelompok bérés ngajawab pertanyaan, juru catur

kelompok sacara bagulir nepikeun hasil analisis. Waktu juru catur hiji

kelompok midangkeun jawabanana, kelompok séjén bisa mairan atawa

nanya upama aya hal-hal nu perlu dipadungdengkeun, nepi ka timbul

diskusi kelompok nu leuwih lega. Dina ieu prosés guru ngabingbing

jeung nuyun jalanna diskusi nepi ka murid meunang pangaweruh

anu kompréhénsif ngeunaan carita wayang nu dibaca sarta meunang

pangalaman padungdengan dina diskusi.


B. Pedaran Carita Wayang

No Kagiatan

8Guru méré pancén ka murid maca pedaran dina bagian B ngeunaan

carita wayang kalawan gemet.


KAGIATAN INTIA. Maca Téks Biografi

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana dua conto téks biografi : “Ti Kebon kana

Carpon” jeung “Antara Karir jeung Rumah Tangga”. Unggal murid

sacara individual dipapancénan pikeun maca éta téks di jero haté bari

diwawadian sina ngimeutan rupaning aspék nu kakandung dina éta

téks. Upamana kecap gaganti ngaran nu digunakeun dina éta téks, soal

atawa masalah naon baé nu ditulis dina éta téks, lengkep henteuna

informasi anu ditulis, jeung sajaba ti éta.

2

Murid ogé dibéré pancén pikeun nyirian kekecapan anu teu pati

dipikapaham hartina sarta dicatetkeun dina buku catetan minangka

glosarium. Murid tuluy dititah néangan harti éta kekecapan dina

kamus.

3 Murid ngabanding-banding téks biografi kahiji jeung kadua.

4

Guru méré pancén sangkan murid ngajawab pertanyaan pancén 1 dina

bagian A. Guru ngabagi murid jadi genep kelompok. Unggal kelompok

murid dibéré pancén ngajawab pertanyaan dina hiji kotak tabél.

5

Unggal kelompok murid ngalaporkeun hasil jawabanana séwang-

séwangan. Sabada hiji kelompok ngalaporkeun jawaban, kelompok

séjén dibéré kasempetan pikeun mairan, nanya, atawa méré saran.

6Unggal jawaban kelompok murid ku guru dikatégorisasikeun sarta

dipuseurkeun kana masalah nu baris dipedar dina bagian B.

B. Biografi, Autobiografi, jeung Otobiografi

No Kagiatan

5Guru méré pancén ka murid maca pedaran dina bagian B kalawan

gemet.

6

Sabadana, guru ngajak murid ngaasosiasikeun (menalar) informasi-

informasi nu saméméhna kapanggih waktu ngajawab pertanyaan dina

Bagian A jeung rupa-rupa informasi dina pedaran Bagian B. Dina ieu

tahap, murid boga pamahaman ngeunaan:

a. Bédana biografi jeung autobiografi /otobiografi .

b. Conto-conto biografi jeung autobiografi tokoh nu kungsi ditulis

mangrupa buku sarta disusun maké basa Sunda.

c. Rupa-rupa téks biografi anu ditulis keur rupa-rupa kaperluan.



C. Unsur-unsur Biografi

No Kagiatan

7

Dina bagian C, guru museurkeun pangajaran ngeunaan rupa-rupa

informasi nu sok kapanggih dina téks biografi . Dipiharep murid

ngaanalisis jeung bisa manggihan éta infromasi minangka bagian tina

unsur-unsur biografi . Pangaweruh nu kacangkem ku murid dina ieu

bagian jadi penting pikeun latihan nyusun téks biografi .

8

Murid dipapancénan pikeun ngimeutan deui conto biografi nu geus

ditandaan unsur-unsurna, ngawengku:

a. Ngaran, lalandian, atawa jujulukna.

b. Kalahiran jeung asal-usul kulawargana.

c. Bentuk fi sik jeung pasipatanana.

d. Riwayat pendidikan jeung pagawéanana.

e. Pikiran atawa gagasanana.

f. Karya atawa hasil gawé.

g. Préstasi jeung pangajén (penghargaan) nu kungsi katarima.

Éta unsur téh henteu sakabehna nyampak dina téks. Ku sabab kitu,

éta unsur téh minangka calecer (patokan) baé dina ngaanalisis téks

biografi , atawa ukur jadi alat analisis.

9

Guru tuluy méré pancén ka murid ngaanalisis téks biografi “Bapana

Si Mamih” dina Bagian C. Pancén dipigawé sacara individual atawa

kelompok (2-3 urang). Cara nganalisisna ditandaan saperti conto dina

Bagian C. Sabada pancén bérés dipigawé, murid ngabandingkeun

hasil analisisna jeung babaturanana atawa jeung kelompok anu séjén.

Upama aya bébédaan hasil analisis, guru bisa méré komentar saperluna

atawa ngalelempeng.

10Murid jeung guru nyindekkeun unsur naon baé nu kapanggih dina

téks biografi “Bapana Si Mamih”.

D. Mangpaat Biografi

No Kagiatan

11Guru méré pancén ka murid pikeun maca kalawan gemet dadaran

“Mangpaat Biografi ” dina Bagian D.


KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsén murid sarta ngajak murid pikeun sukuran

ka Pangéran réh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung

papada manusa dina kahirupan sapopoé. Guru ogé nerangkeun yén basa Sunda

téh basa nu diwariskeun ku karuhun urang ku rupa-rupa cara. Di antarana basa

Sunda diwariskeun ngaliwatan carita wayang nu leubeut ku siloka kahirupan.

Ku hal éta, miara basa Sunda ngaliwatan carita wayang hartina nyalametkeun

rupaning siloka hirup, boh nu alusna boh nu goréngna, keur pieunteuengeun.

Carita wayang ogé bisa méré hiburan ngaliwatan pagelaran wayang golék nu

biasa kapanggih di lingkungan masarakat.

Di lawungan awal guru bisa ngagali pangaweruh murid ngeunaan carita

wayang dina raraga ngayakeun apersepsi. Upmana ku nepikeun pertanyaan: naha

kungsi lalajo wayang? Naon caritana? Mun teu kungsi lalajo sacara langsung,

tina naon ngabandunganana, naha tina CD, acara televisi atawa radio, atawa tina

media séjén? Jeung sajabana ti éta. Guru tuluy museurkeun perhatian murid

kana matéri carita wayang nu rék diguar.

Di awal pangajaran guru ogé nepikeun tujuan pangajaran luyu jeung

kompetensi dasar sarta indikator nu hayang dihontal. Di antarana baé murid bisa

ngabédakeun carita wayang jeung carita-carita séjénna, upamana jeung carita

dongeng atawa carita pondok. Murid ogé bisa ngaanalisis carita wayang, boh

strukturna boh mana caritana. Murid ogé

KAGIATAN INTIA. Mikawanoh Carita Wayang

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana carita wayang nu mangrupa teks carpon

karangan Saléh Danasasmita, nu judlna “Kumbakarna”. Dijelaskeun

yén salian ti nyebar dina pagelaran wayang golek, carita wayang ogé

nyebar ngaliwatan carita lisan, wawacan, atawa ngaliwatan teks-teks

samodél novel jeung carita pondok.

P anga j a r a n a nga j a r a n 6

CARITA WAYANG



25

c. Dina ngadongéng kudu niténan lentong, wirahma, bedasna sora,

jeung rigig atawa peta nu merenah.

d. Alusna mah dongéngna diapalkeun, tapi lamun tacan apal bisa bari

mawa téks. Bisa baé dicatetkeun point-point caritana wungkul.

26Guru méré kasempetan ka murid pikeun milih dongéng jeung

latihan.

27

Guru tuluy nitah murid ngadongéng saurang-saurang di hareupeun

kelas. Giliranana mah bisa diacak baé ngarang murid siap nepikeun

dongéngna. Salila murid ngadongéng, guru meunteun maké rubrik

peunteun ngadongéng.

28

Sabada murid kabéh kagiliran ngadongéng, guru méré évaluasi,

jeung nepikeun pujian ka murid-murid anu dina carana ngadongéng

dianggap pangalusna.

KAGIATAN PANUTUPDina nutup unggal lawungan guru méré kasempetan ka murid pikeun


pangajaran dongéng, naon baé kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung

sajabana. Guru ogé bisa méré tugas tambahan sangkan murid leuwih mikaresep

dongéng minangka bagian tina warisan karuhun nu loba ngandung amanat

(naséhat) hadé.


geus meunang rupa-rupa élmu perkara dongéng dina basa Sunda.


12

Guru ngajak murid ngaasosiasikeun rupa-rupa pangaweruh nu

kapanggih dina Bagian D jeung téks-téks biografi anu kungsi kabaca

saméméhna. Nepi ka murid boga pamahaman yén mangpaat biografi

enya-enya karasa ku dirina sabada maca téks biografi hiji tokoh.

13

Murid tulu dibéré pancén sacara individual pikeun maca téks biografi

dina tabel pancen 3 sarta ngajawab pertanyaanana ku cara ngeusian

titik-titik dina kolom tabél. Utamana, murid disina museurkeun

jawabanana kana pieunteungeun (teladan) nu kapetik tina téks biografi

“Diajar Ngaji”.

E. Ngaanalisis Téks Biografi

No Kagiatan

14

Sabada maca pedaran jeung ngajawab soal latihan dina bagian D, guru

méré pancén ka kelompok murid pikeun ngaanalsis téks biografi sacara

mandiri.

15

Téks biografi nu bakal dianalisis ku murid bisa ditéangan dina koran/

majalah, buku, atawa tina internét. Bisa baé éta téks téh disadiakeun ku

guru, anu penting téks nu bakal dianalisis ku murid henteu sarua.

16

Murid dibagi jadi sawatara kelompok (sakelompokna 4-5 urang) sarta

unggal kelompok murid disina ngaanalisis téks nu béda-béda. Alat

analisisna nyaéta pertanyaan nu aya dina pancén 4.

17 Murid migawé pancén sarta guru jadi fasilitator.

18

Sabadana, unggal kelompok murid disina nepikeun hasil diskusi

kelompokna sacara bagilir di hareupeun kelas. Dina éta présentasi,

unggal kelompok bisa silih pairan.

F. Nyusun Téks Biografi

No Kagiatan

19

Guru nerangkeun yén dina ieu bagian murid bakal dibéré pancén

pikeun nyusun téks biografi singget. Dijelaskeun yén biografi singget

téh kadang-kadang perlu ditulis ku hiji jalma pikeun rupa-rupa

kaperluan. Upamana keur buku memori sakola, buku karya sorangan,

keur skripsi, jeung sajaba ti éta.



20

Guru ngajelaskeun tugas nu kudu dipigawé ku murid sacara individual.

Tugasna nyusun biografi babaturan. Ari babaturan nu kudu ditulis

biografi na bisa diluyukeun jeung daftar absén. Upamana absén kahiji

nyusun biografi absén kadua, absén kadua nyusun biografi absén katilu

jeung saterusna, nepi ka absén paangahirna kudu nyusun biografi

murid absén kahiji.

21

Biografi anu disusun kudu singget, cukup sakaca kertas ukuran A4.

Dina éta biografi kudu kakandung unsur-unsur biografi saperti anu

geus dijelaskeun dina bagian C, judulna kudu narik, sarta sangkan narik

rupana alus lamun diémbohan ku foto murid nu ditulis biografi na.

22

Tahap-tahap migawé tugas nyaéta:

a. Wawancara heula babaturan nu rék ditulis biografi na.

b. Pertanyaan wawancara dimekarkeun tina tujuh unsur biografi nu

geus diterangkeun dina bagian C.

c. Sanggeus datana kakumpulkeun tuluy disusun jadi karangan

biografi nu ditulis maké susunan paragraf naratif.

d. Dina nuliskeun karangan biografi kudu ngéstokeun ejahan anu

bener sarta ngagunakeun basa Sunda anu merenah.

e. Judulan éta karangan biografi maké judul anu matak kataji nu

maca sarta diémbohan ku foto. Judulna upamana: “Aldi Si Jago

Baskét”, “Néni Juara Kelas”, jeung sajaba ti éta.

f. Sabada sakabéh biografi bérés disusun, hijikeun sarta dijilid jadi

buku kumpulan biografi murid sakelas.

23

Salila murid nyusun karangan biografi , guru ngabingbing jeung jadi

fasilitator, sarta mantuan rupa-rupa kasulitan nu kapanggih ku murid

salila migawé pancén.



pangajaran biografi ?; Naon baé kasusah/hahalang dina ieu pangajaran?; Naha

carana urang salaku guru geuss nepikeun pangajaran kalawan hadé jeung kaharti

ku murid?; jeung sajaba ti éta.

Guru méré saran sangkan murid resep maca biografi hiji tokoh sarta

manggihan mangpaat atawa hikmah tina éta biografi . Kadang-kadang urang


2 …… …… …… …… ……3 …… …… …… …… ……4 …… …… …… …… ……

Jst.

18

Guru nyindekkeun hasil diskusi jeung ngaasosiasikeun pangaweruh

jeung pangalaman murid dina ngaanalisis dongéng jeung pedaran-

pedaran saméméhna.

19Sabadana, guru méré “tugas mandiri terstruktur” (TMT) ka murid.

Tugasna nyaéta pancén 4 dina bagian D.

E. Ngaéksprésikeun Dongéng

No Kagiatan

20

Dina bagian E, guru ngalatih murid pikeun bisa ngadongéng (nepikeun

atawa ngaéksprésikeun dongéng). Saméméhna guru nerangkeun

heula kumaha téhnik ngadongéng anu hadé, dumasar kana référénsi-

référénsi anu aya. Contona anu kungsi ditepikeun ku Elin Syamsuri,

salah sahiji ahli ngadongéng.

21

Guru tuluy méré conto ngadongéng anu hadé. Bisa dicontoan ku

sorangan, atawa ngamangpaatkeun media, upamana rekaman CD

atawa vidio meunang nyokot ti internét.

22

Guru tuluy ngawanohkeun téks dongéng “Irtasan Meunang Kuntul”

nu aya dina bagian E, sarta nitah murid maca heula éta téks di jero

haté.

23

Guru ngayakeun diskusi singget jeung murid perkara kumaha téhnik

nu alus keur ngadongéngkeun carita “Irtasan Meunang Kuntul”. Alus

lamun dicontoan heula ku guru.

24

Guru tuluy nitah hiji murid pikeun ngaéksprésikeun atawa

ngadongéngkeun deui carita “Irtasan Meunang Kuntul” di hareupeun

kelas. Sabadana guru ngayakeun deui diskusi jeung murid dina raraga

ngaévaluasi cara murid ngadongéng.

Guru tuluy méré pancén ka murid pikeun ngadongéng hareupeun

kelas kalawan katangtuan ieu di handap:

a. Unggal murid kudu ngadongéng di hareupeun kelas.

b. Dongéngna pilih anu pondok sarta bisa didongéngkeun kalawan

durasi waktu antara 3-4 menit.



D. Ngaanalisis Téks Dongéng

No Kagiatan

13

Pikeun ngalatih jeung nguji pamahaman murid ngeunaan papasingan

jeung ciri-ciri dongéng sakumaha anu geus dipedar dina bagian

saméméhna, guru méré pancén ka murid ngaanlisis dongéng “Putri

Uyah”. Alat analisisna nyaéta pertanyaan-pertanyaan dina pancén 3.

14

Guru ngawanohkeun heula dadaran pancén 3 jeung téks dongéng

“Putri Uyah” nu aya dina bagian D. Sacara individual murid dititah

maca kalawan gemet dadaran pancén. Sabadana murid dititah maca di

jero haté dongéng “Putri Uyah”.

15

Guru tuluy nerangkeun léngkah-léngkah migawé pancén. Anu tahap-

tahapna kieu:

a. Murid dibagi jadi sawatara kelompok diskusi (sakelompokna 4-5)

urang.

b. Unggal-unggal kelompok kudu migawé pancén 3.

c. Di unggal kelompok kudu aya juru catur anu engké baris

kapapancénan ngalaporkeun hasil gawé kelompok. Bisa ogé

laporan dilaporkeun sacara bagilir ku anggota kelompok.

d. Murid tuluy diskusi keur ngajawab pertanyaan pancén 3.

e. Sabada bérés ngajawab pertanyaan, unggal kelompok diskusi

ngalaporkeun hasil diskusi kelompokna sacara bagilir.

16 Murid ngalaksanakeun diskusi kelompok.

17

Guru tuluy nitah wawakil kelompok ngaprésentasikeun laporann

hasil diskusi. Unggal laporan kelompok ku guru dicatét dina tabél di

bor atawa dina komputer anu ditayangkeun maké proyéktor pikeun

ngagambarkeun sasaruaan jeung bébédaan hasil diskusi kelompok.

Contona:

KelompokJenis

dongéngBagian nu pamohalan

Struktur carita

Naséhat dongéng

Babandingan dongéng

1 Parabel

Maenya aya kolot telenges-telenges teuing ngusir anakna sorangan ka leuweung.

Palaku: Raja, anak-anakna, pangéran.Galurna: maju.Latar tempat: di karajaan.Latar waktu: jaman baheula.

Ulah sok salah sangka. Alusna lamun rék méré tindakan téh dipikiran heula. Atawa, ulah ngagap réméh kana hal-hal nu laleutik.

…….........

................


meunang informasi anu hadé, upamana yén katekunan jeung gawé rancagé téh

hasilna sok ngabuhakeun kasuksésan hirup. Atawa, hirup téh butuh perjuangan

jeung gawé anu toh-tohan (kerja keras). Dina basa Sunda aya paribasa “manuk

hiber ku jangjangna, jalma hirup ku akalna”. Éta kabéh téh sok kapanggih ku

urang dina biografi hiji tokoh atawa inohing anu sohor. Ku hal éta, guru perlu

méré saran sangkan murid rajin macaan biografi , boh nu mangrupa buku, boh

nu ditulis dina majalah/koran, atawa nu kapanggih dina internét.


réh geus meunang rupa-rupa élmu perkara biografi , utamana nu ditulis dina

basa Sunda.



KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran

nu patali jeung aksarra Sunda. Guru ogé umajak ka murid pikeun sukuran ka

Pangéran réh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung

papada manusa dina kahirupan sapopoé. Lian ti éta perlu sukuran ka Gusti

lamun urang dipaparinan anugrah basa anu unik, nu némbongkeun jati diri

urang Sunda, sarta bisa dimangpaatkeun keur rupa-rupa kaperluan.

Dina lawungan awal guru nerangkeun yén pangajaran anu rék ditepikeun

téh perkara aksara Sunda sarta naon pentingna aksara Sunda kudu diulik. Guru

némbongkeun rupa-rupa média (gambar atawa rékaman vidio) anu ngébréhkeun

kumaha aksara Sunda dimangpaatkeun keur rupa-rupa kaperluan. Upamana baé

gambar/foto plang ngaran jalan nu maké aksara Sunda, beus nu desain warugana

maké aksara Sunda, desain kaos nu ngamangpaatkeun aksara Sunda, lukisan

atawa ukiran aksara Sunda.

Diterangkeun ogé ku Guru mun kiwari geus réa jalma anu katarik pikeun

mikawanoh sarta diajar nulis jeung maca aksara Sunda. Sosialisasi ngagunakeun

aksara Sunda ogé geus réa diayakeun, boh ku pamaréntah daérah boh ku

masarakat sacara mandiri.

Guru ogé nepikeun tujuan pangajaran aksara Sunda luyu jeung pamaredih

Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana baé murid

bisa nyebutkeun katégorisasi aksara Sunda kaganga (aksara ngalagena, aksara

swara, rarangkén, jeung angka), bisa nulis kecap jeung kalimah ngagunakeun

aksara Sunda kalawan ngéstokeun tata tulisna anu bener jeung merenah, bisa

maca téks pondok nu ditulis maké aksara Sunda, bisa nyieun kréasi basajan

nu ngamangpaatkeun aksara Sunda, sarta bisa mintonkeun hasil kréasina di

lingkungan sakola.

P anga j a r a n a nga j a r a n 4AKSARA SUNDA


B. Papasingan Dongéng

No Kagiatan

8

Guru méré pancén ka murid maca pedaran dina bagian B (sub-bab

papasingan dongéng) kalawan gemet. Guru ogé nitah murid nyirian

kekecapan anu kurang dipikapaham hartina, sarta nyatetkeun éta

kekecapan dina buku catetan nepi ka jadi glosarium sarta ditéangan

hartina dina kamus.

9

Guru ngajak murid ngaasosiasikeun rupaning pangaweruh nu nyampak

dina bagian C jeung pangalaman sarta pangaweruh anu kacangking

dina diskusi saméméhna. Sacara individual murid tuluy disina migawé

pancén 2, nepi ka murid jadi paham kagolong kana jenis naon dongéng

kahiji jeung kadua téh. Jawaban murid téh kira-kira kieu:

Téks Dongéng Golongan Dongéng Alesanana

Dongéng ka-1

Paménta Tilu RupaDongéng Parabel

Sabab palakuna jalma biasa, atawa nyaritakeun kahirupan jalma di masarakatna.

Dongéng ka-2

Manuk Titiran jeung Nyiruan

Dongéng Fabel

Sabab palakuna di dinya mah lain baé jalma, tapi ogé nyiruan jeung manuk titiran (sato).


C. Ciri-ciri Dongéng

No Kagiatan

11

Guru nitah murid maca pedaran dina bagian C (ciri-ciri dongéng)

kalawan gemet. Guru ogé nitah murid nyirian kekecapan anu kurang

dipikapaham hartina, sarta nyatetkeun éta kekecapan dina buku catetan

nepi ka jadi glosarium sarta ditéangan hartina dina kamus.

12

Guru ngajak murid ngaasosiasikeun pangaweruh jeung pangalaman

diajar dongéng anu geus nyampak saméméhna jeung pangaweruh anyar

nu didadarkeun dina bagian C. Utamana, guru museurkeun panitén

murid kana ciri-ciri dongéng anu umum kapanggih dina téks-téks

dongéng nu geus dibaca saméméhna.



KAGIATAN INTIA. Maca Téks Dongéng

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana dua conto téks dongéng. Murid

dipapancénan pikeun maca éta téks di jero haté bari diwawadian sina

ngimeutan rupaning aspék nu kakandung dina éta téks. Upamana basa

nu digunakeunana, struktur caritana, jeung sajaba ti éta.

2 Murid ngabanding-banding téks dongéng kahiji jeung kadua.

3

Guru ngabagi murid jadi opat kelompok keur migawé pancén

1 bagian A. Dijelaskeun ogé yén tugas analisis dina pancén 1 téh

tujuanana sangkan murid leuwih paham kana papasingan jeung ciri-

ciri dongéng.

4

Guru nerangkeun pancén keur unggal kelompok. Kelompok kahiji

nganalisis aspék kahiji (palaku dongéng) nu nyampak dina dongéng

ka-1 jeung ka-2. Kelompok kadua nganalissis aspék kadua, jeung

saterusna. Upama dibagankeun mah tugas kelmpok téh kieu:

5

Unggal kelompok nunjuk salah saurang anggota pikeun jadi juru

catur keur midangkeun (ngaprésentasikeun) hasil diskusi kelompokna

di hareupeun kelas.

6

Sabada unggal kelompok bérés ngaanalisis, juru catur kelompok

sacara bagulir neikeun hasil analisis. Waktu juru catur hiji kelompok

midangkeun hasil diskusi, kelompok séjén bisa mairan atawa nanya,

nepi ka timbul diskusi kelompok nu leuwih lega. Dina ieu prosés guru

ngabingbing jeung nuyun jalanna diskusi nepi ka murid meunang

pangaweruh anu kompréhénsif ngeunaan dongéng sarta meunang

pangalaman padungdengan dina diskusi.



KAGIATAN INTIA. Maca Téks Aksara Sunda

No Kagiatan

1

Guru ngawanohkeun dua wacana nu ditulis ku aksara Sunda anu

kudu dibaca ku murid. Guru ngélingan deui yén di kelas IV (SD)

jeung di kelas VII (SMP) murid kungsi diajar ngeunaan aksara Sunda.

Pangajaran aksara Sunda di SMA ngan ukur nuluykeun atawa ukur

ngajembaran pangajaran aksara Sunda anu ti heula. Ku hal éta, murid

dianggap geus mikawanoh pangaweruh jeung téhnik dasar tata tulis

sarta cara maca aksara Sunda kaganga.

2

Murid ngawangun kelompok (4-5 urang) sarta babarengan jeung

kelompokna migawé pancen 1. Dina migawé pancén murid dibantuan

ku guru nginget-nginget deui tata-tulis aksara Sunda kaganga. Saupama

perlu, guru nerangkeun deui aturan tata-tulis aksara Sunda kaganga,

malikan pangajaran di SD jeung SMP.

Sabadana, murid midangkeun hasil gawé kelompokna ku cara diprésen-

tasikeun ku juru catur kelompok. Salila présentasi guru jadi fasilitator

keur ngalelempeng atawa nyimpulkeun hasil gawé kelompok.

Jawaban pancén 1 téh kira-kira kieu:

a. Transliterasi

Tukeuran Ieu Sajak

Karya Yus Rusyana

Tukeuran ieu sajak

Ku salambar simbut atawa samak saheulay

Heug rungkupkeun ka barudak nu teu kaburu heuay

Patinggolépak dina trotoar

Tukeuran ieu sajak ku béas wuluh atawa heucak

Heug sidkahkeun ka nu haropak

Nu marangkuk di saung atawa di kolong sasak

Tukeuran ieu sajak

Ku sababaraha siki pélor

Heug témbakkeun ka genggerong koruptor manipulator

Sina enya kalojor

Tukeuran ieu sajak

Ku beubeutian tina kolbu anu rido

Keur nyébor anu balangsak

(mun teu kitu sasaak)



3

b. Jenis wacana

Éta téks téh wacana puisi atawa sajak

c. Eusi

Eusina nyaritakeun kateuadilan anu kasaksian ku panngarang. Di

hiji pihak aya nu sangsara jeung balangsak hirupna, sedengkeun

di hiji pihak deui aya koruptor jeung manipulator anu

ngagalaksak duit jeung hak rayat. Panyajak nawarkeun sajakna

keur ditukeurkeun ka beubeutian, beas, simbut jueng rupa-

rupa barang séjénna anu bisa disumbangkeun ka nu balangsak.

Panyajak ogé hayang nukeurkeun sajakna jeung sababaraha

siki pélor keur ditémbakkeun ka koruptor jeung manipulator.

Lamun sajakna teu bisa ditukeurkeun, cenah leuwih hadé éta

sajak téh sasaak baé.


a. Transliterasi

Cara nyieun Langlayangan

Nyieun langlayangan téh henteu hésé, asal urang leukeun

jeung daék baé. Teu kudu meuli ka warung saenyana mah,

da bahan-bahan keur nyieun langlayangan téh nyampak di

sabudeureun urang. Mimitina nyieun raragana heula. Bahanna

tina awi atawa nyéré. Palangkeun éta awi atawa nyéré téh sarta

talian ku benang. Geus kitu tungtung-tungtungna sambungkeun

ku benang nu dipanteng.

Léngkah satuluyna nyaéta masangkeun keretas keur awak

langlayangan. Ukur keretasna luyu jeung ukuran raragana

téa. Gunting sisi-sisina sésakeun kira-kira sasénti legana keur

dilipetkeun kana benang raraga. Geus kitu mah kari dielém

kana benang téa nepi ka jadi langlayangan nu siap diapungkeun.

Urang kari nambahan benang kakamahna jeung kenur keur

ngapungkeunana.

b. Jenis Wacana

Karangan éksposisi (pedaran) nu nerangkeun kumaha nyieun

langlayangan ku sorangan.

c. Eusi

Nerangkeun léngkah-léngkah (tahap-tahap) nyieun

langlayangan, ti mimiti nyieun raragana, ngelém keretasna, jeung

ngenuranana.


KAGIATAN AWAL

Dina unggal lawungan guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran nu

patali jeung dongéng. Guru ogé ngajak murid pikeun sukuran ka Pangéran réh


dina kahirupan sapopoé. Guru ogé nerangkeun yén basa Sunda téh basa nu

diwariskeun ku karuhun urang ku rupa-rupa cara. Di antarana basa Sunda

diwariskeun ngaliwatan dongéng-dongéng nu leubeut ku piwuruk. Ku hal éta,

miara basa Sunda hartina nyalametkeun rupaning piwuruk jeung kaarifan lokal

nu diwariskeun ku karuhun urang.

Dina lawungan awal guru ngagali pangaweruh murid ku cara ngayakeun

tanya jawab sabudeureun dongéng. Upamana ditanyakeun dongéng naon baé nu

apal kénéh? Ti saha éta dongéng sumberna jeung iraha meunangna? Meunang

pangajaran naon urang tina éta dongéng? Jeung sajaba ti éta. Guru ogé ngajak

murid pikeun aub leuwih daria kana matéri dongéng ku cara nyebutan sawatara

dongéng nu kasohor. Upamana dongéng Si Kabayan, Dongeng Sasakala

Tangkuban Parahu, atawa dongéng lokal nu murid apal.

Di awal lawuungan guru nepikeun tujuan pangajaran dongéng luyu jeung

pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana baé

murid bisa nyebutkeun katégorisasi (jenis-jenis) dongéng, bisa paham ciri-ciri

jeung struktur carita dongéng, bisa ngaanalisis ciri-ciri dongéng nu nyampak dina

conto dongéng, bisa nangtukeun jenis dongéng dumasar kana papasinganana, bisa

nganalisis struktur carita dongéng nu dibacana, sarta ngaéksprésikeun dongéng

pondok di hareupeun kelas.

P anga j a r a n a nga j a r a n 5DONGÉNG



21

Hasil pagawéan kelompok murid tuluy dipamérkeun di kelas atawa di

luar kelas sangkan diaprésiasi ku warga sakola. Upama hasilna mangrupa

plang bisa langsung ditémpélkeun di tempat-tempat anu merenah.

KAGIATAN PANUTUPDina nutup unggal lawungan guru méré kasempetan ka murid pikeun


pangajaran aksara Sunda, naon baé kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung

sajabana. Guru ogé bisa méré tugas mandiri sangkan murid getol latihan maca

jeung nulis aksara Sunda, atawa ngagunakeun aksara Sunda keur rupa-rupa

kaperluan.


geus meunang rupa-rupa élmu perkara aksara Sunda anu unik sarta jadi jati diri

jeung kabeungharan kabudayaan Sunda.


4

Keur ngasah kamampuh maca aksara Sunda kaganga, murid dibéré

tugas tambahan keur mikapaham eusi poster dina pancen 2. Sabadana

unggal kelompok midangkeun pamanggihna ngeunaan eusi éta

poster.


a. Éta téh poster pariwara (iklan) anu nawarkeun produk otomotif

mangrupa motor bak mérek “Kancil”.

b. Déskripsina:

Kancil, motor bak buatan urang Garut. Tepangan déler nu pangcaketna

di kota sadérék atawa tepangan Galura Motor, Jl. Papandayan Nomer 43

Garut telepon 0262-112235.

Mirah pangaosna ageung gunana, motor bak pangénggalna, sanés alat

transportasi biasa. Spésifi kasina: mesin 4 tax, rubak bak 1,5 x 2 m,

rém cakram, pélk racing, kapasitas angkut 200 kg.

5

Guru nyindekkeun rupaning hal tina hasil diskusi kelompok, upamana

nyindekkeun kumaha bédana tata-tulis aksara Sunda kaganga jeung

tata-tulis aksara Latén.

B. Mikawanoh Aksara Sunda

No Kagiatan

6

Guru némbongkeun deui rupa-rupa conto gambar, foto, atawa

rékaman anu ngamangpaatkeun aksara Sunda minangka média grafi s

atawa tulisan.

7

Guru jeung murid ngayakeun tanya jawab perkara rupaning hal patali

jeung aksara Sunda nu aya dina gambar, foto, atawa rékaman. Guru ogé

nitah murid nyobaan maca aksara Sunda nu aya dina éta média.

8

Guru nitah murid ngaasosiakeun rupaning hal nu aya dina gambar,

foto, atawa rékaman jeung kaayaan di lingkungan sabudeureunana.

Dina tahap ngaasosiasikeun, bisa baé timbul tanya jawab deui jeung

murid.

C. Paham Sajarah Aksara Sunda

No Kagiatan

9Guru méré pancén ka murid maca kalawan gemet pedaran dina bagian

B (sub-bab “Paham Sajarah Aksara Sunda”).



10

Salila maca murid nyirian kekecapan anu kurang dipikaharti sarta

éta kekecapan kudu dicatet deui jeung disusun dina buku catetan

mangrupa glosarium. Guru méré pancén ka murid pikeun néangan

harti éta kekecapan dina Kamus Basa Sunda atawa kamus online di

internét.

11

Murid nyindekkeu pedaran dina bagian B ku cara nuliskeun pointer-

pointer ngeunaan hal-hal penting patali jeung sajarah aksara Sunda.

Bisa ogé guru méré pancén ka murid nyieun time-line (garis waktu)

keur ngagambarkeun sajarah aksara Sunda nepi ka kagambarkeun

sajarahna kalawan tétéla. Contona:

12Murid dibéré kasempetan keur ngayakeun tanya jawab perkara hal-hal

nu tacan kaharti patali jeung sajarah aksara Sunda.

D. Nyalin Téks Aksara Sunda

No Kagiatan

13

Guru méré katerangan singget ngeunaan hal-hal penting dina nyalin

aksara Latén kana aksara Sunda. Utamana opat pituduh penting dina

bagian D (variasi aksara, ngaéféktifkeun rarangkén, cara nulis angka,

jeung cara ngatur anggang spasi).

14

Guru méré pancén individual ka murid. Saméméhna murid dibagi

jadi dua kelompok gedé. Kelompok kahiji nyalin téks bagian (a) jeung

kelompok kadua nyalin téks bagian (b). Sabada réngsé nyalin téksna

masing-masing, murid disina ngakurkeun hasil pagawéanana sorangan

jeung batur sakelompokna. Nepi ka lamun aya kasalahan-kasalahan

dina nyalin téks bisa dikoréksi ku babarengan.


15

Murid masrahkeun hasil pagawéanana ka guru sarta guru méré

koméntar saperluna kana hasil pagawéan murid. Upamana perkarasa

akurasi milih aksara jeung rarangkén, ukuran aksara, spasi, jeung aspék-

aspék tata-tulis séjénna.

16

Guru méré aprésiasi ka murid anu pagawéanana dina nyalin aksara

Latén kana aksara Sunda dianggap hadé atawa leuwih punjul ti

pagawéan babaturanana anu séjén.

E. Ngagunakeun Aksara Sunda

No Kagiatan

17

Guru nerangkeun heula yén aksara Sunda ogé bisa dimangpaatkeun

keur nyiptakeun rupa-rupa kréasi. Wangunnna kréasina bisa desain

produk, lukisan, plang ngaran jalan atawa tempat, jeung sajaba ti éta.

Atuh bentuk tulisanana bisa dikréasikeun mangrupa kaligrafi atawa

wordart.

18

Guru tuluy ngabagi murid jadi sawatara keelompok. Unggal kelompok

anggotana 3-4 urang murid. Pancén kelompok diterangkeun dina

pancén 4 bagian E, nyaéta nyieun rupa-rupa kréasi maké aksara Sunda.

unggal kelompok nyieun produk anu béda-béda, upamana:

- Kelompok I : nyieun desain kaos.

- Kelompok II : nyieun desain cangkir, gelas, atawa piring.

- Kelompok III : nyieun desain poster. Upamana poster miara

lingkungan, poster anti narkoba, poster pestival budaya Sunda,

jsb.

- Kelompok IV : nyieun plang ngaran jalan, ngaran gedong, atawa

ngaran-ngaran tatangkalan.

Médiana bisa kaos, piring, gelas, kertas karton, duplék, triplék, spidol,

cat poster, cat air, jeung sajabana. Hadéna kaperluan bahan atawa média

dibéwarakeun ku guru saméméhna sangkan dina prakna migawé

pancén murid kari ngalaksanakeun.

19

Murid migawé pancénna séwang-séwangan. Dina ieu prosés guru jadi

fasilitator atawa ngabingbing bisi murid manggihan kasulitan atawa

aya hal-hal anu perlu ditanyakeun/dikonsultasikeun.

20

Sanggeus pagawéan unggal kelompok bérés ku guru langsung

dipeunteun langsung sarta murid dibéré pamuji luyu jeung hasil

pagawéanana séwang-séwangan.

buku guru kls 10

Education