B S SUNDBASA SUNDA KIKD Kurikulum 2013 
Pamekar Diajar
H. Yayat Sudaryat Risnawati
Dr. Hj. Ai Soanti, M.Pd. Drs. H. Elin Syamsuri
Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd. Budi Riyanto
Rarancang Eusi:  Yoshi Sukadar  Rarancang Jilid:  Yoshi Sukadar 
Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt.
Dipedalkeun ku: DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
ISBN: 978-602-1300-26-8 (Jilid Lengkap) 978-602-1300-28-2 (Jilid 2)
Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)
Hak cipta © kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat Ditangtayungan ku Undang-undang
Disklaimer: Ieu buku téh diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga larapna Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina dipakéna buku taun 2014. Ieu buku téh sipatna “dokumén hirup”. Hartina bakal tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panéka jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajén ieu buku.
B S SUND
 
  Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud,
enggoning nyaosan implemèntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang
Muatan Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.
  Hasil garapan tim panyusun tèh aya dua rupi buku nyaèta buku murid
sareng buku guru. Èta tèh mangrupa bagian tina pakèt Kurikulum Daerah, hususna
ngeunaan pangajaran basa jeung sastra daèrah, dumasar kana Permendikbud
No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sanès
mung buku wungkul bagian èta Permendikbud tèh, tapi deuih ngawengku
Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana
Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).
Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna
ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra daèrah di Jawa Barat tiasa
dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar
ngeunaan basa jeung sastra daèrah, dipiharep dina diri murid aya parobihan
anu tètèla, boh unsur sikepna (attitude ), boh pangaweruhna (knowledge ), boh
kamampuh ngagunakeun katut karancagèan ( performance; behavior ). Singgetna
mah èta unsur anu tilu tèh bisa disebut kompetènsi.
  Kalungguhan guru dina posisi agèn parobahan utama enggoning
ngaimplemèntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotèsis
basajan, saupami guru kagungan kompetènsi anu nohonan pasaratan Kurikulum
2013, tangtosna gè kalebet guru basa daèrah deuih, tinangtos èta kurikulum bakal
tiasa diimplemèntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun
sareng ngaronjatkeun kompetènsi guru tèh, di antawisna ku cara nysusun buku
padoman guru, kalebet tarèkah anu kedah kènging pangajèn.
 
tétéla dina dunya atikan ku diimplemèntasikeunana Kurikulum 2013 téh tiasa
ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu badé
dongkap.
  Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA
  Pembina Utama Madya
 
 
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra daérah nu diperenahkeun janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng elemén-elemén parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku: Standar Kompeténsi Lulusan, Standar Isi, Standar Prosés, sareng Standar Penilaian. Éta katangtosan kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu mancén tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.
Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda,sadayana aya 24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana  janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar silabus, métodologi pangajaran, sareng évaluasi, ogé mangrupi pangjembar buku murid.
Komponén-komponén anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun maké pamarekan saintik sareng penilaian auténtik. Hal ieu dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu ngalarapkeun pamerakan saintik sareng penilaian auténtik dina prosés pangajaran.
Disusuna ieu buku téh mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, ogé
PANGBAGÉA
vi
dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah.
Muga-muga waé ieu buku téh aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumulé sareng mekarkeun basa jeung sastra daérah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.
Tangtosna ogé ieu buku téh teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan pajaman.
  Bandung, Desember 2013 Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian,
Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd.
  Pembina Tk. I   NIP. 196110051986031014
 
vii
Kurikulum 2013 téh saéstuna mah masih kénéh Kurikulum Berbasis Kompeténsi (KBK) nu dimekarkeun pikeun nyanghareupan panéka jaman, utamana mah kompeténsi atawa kamampuh abad ka-21. Dina ieu abad, daék teu daék kabutuh karancagéan dina rupining widang, nu ngawengku kamekaran téhnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna pangajaran basa Sunda.
Luyu jeung éta hal, rumusan kompeténsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh,  jeung kapar igelan nu dipaké dadasar dina Kur ikulum 2013 kudu ngaheulakeun pentingna karancagéan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa Sunda mah perlu ogé niténan kamandirian basa jeung budaya Sunda minangka média jeung wahana pangajaran basa Sunda.
Kompeténsi dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana kompeténsi dina pangajaran SMA/SMK/MA nu sipatna nasional. Kompeténsi nu dipiharep ku murid SMA/SMK/MA dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung paripolah nu rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit). Eta kamampuh téh diécéskeun dina kompeténsi inti (KI) anu dipidangkeun minangka kaweruh basa Sunda anu bener tur merenah, ngéntép seureuh, sarta luyu jeung kontéks situasi. Éta kamampuh ogé dirarancang dina prosés pangajaran winangun papancén ( project based learning ) jeung ngoréhan (discovery learning ) anu nyoko kana léngkah-léngkah nu ilmiah (saintik) kayaning niténan, nanya, nyoba, nalar, jeung ngedalkeun (ngomunikasikeun).
Ieu buku tuturus guru téh ngawincik tarékah minimal nu kudu dipilampah ku guru dina nuyun murid ngahontal kompeténsi nu dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih gedé kawanina tur kadaék dina ngoréhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkéna parigel maké basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu hadé kana basa jeung sastra
PANGJAJAP
 
Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun kautamaan sikep. Keur ngahontal éta tujuan, peran jeung karancagéan guru kacida diperlukeunana.
Tangtu waé ieu buku téh réa kénéh kahéngkéranana. Panyawad katut pangdeudeul pikeun nyamapurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.
  Bandung, Oktober 2013
ix
PANGBAGEA: 1. Kepala Dinas Pendidikan   Provinsi Jawa Barat _iii 2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat _v
PANGJAJAP _vii
BAB I: PITUDUH UMUM A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru ......................................................... 2 B. Padika Make Buku Tuturus Guru ..................................................... 2 C. Tatapakan Formal ........................................................................... 4 D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran ..................................... 4 E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) .................................................. 5 F. Proses Pangajaran ............................................................................ 5 G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas XI
SMA/SMK/MA/MAK ................................................................... 6
 
Pangajaran 3: Puisi Mantra A. Maca Mantra .................................................................................. 24 B. Nengetan Purwakanti dina Mantra .................................................. 26 C. Nganalisis Gaya Basa dina Mantra..................................................... 27 D. Nengetan Wirahma dina Mantra ...................................................... 28 E. Ngabandingkeun Papasingan Mantra ................................................ 29
Pangajaran 4: Novel A. Nengetan Sempalan Novel ............................................................... 31 B. Nyangkem Unsur Novel .................................................................. 32 C. Neuleuman Unsur-unsur Novel ....................................................... 33 D. Nganalisis Tingkesan Novel ............................................................. 34 E. Nulis Sempalan jeung Tingkesan Novel ........................................... 34
Pangajaran 5: Pedaran Pakeman Basa A. Nyangkem Babasan jeung Paribasa ................................................... 36 B. Nyangkem Kapamalian ................................................................... 37 C. Nyangkem Kila-kila ....................................................................... 38 D. Mikaweruh Cacandran ................................................................... 39 F. Étos Urang Sunda ........................................................................... 39
Pangajaran 6: Pedaran Budaya A. Maca Wacana Pedaran ..................................................................... 40 B. Nganalisis Wacana Pedaran ............................................................... 42 C. Nulis Pedaran ................................................................................. 42
Pangajaran 7: Wawancara A. Maham Pedara Ngeunaan Wawancara .............................................. 44 B. Nyusun Kalimah Pananya Bahan Wawancara ..................................... 45 C. Nuliskeun Bahan jeung Laporan hasil Ngawawancara ........................ 46
Pangajaran 8: Warta A. Nengetan Warta Tulis ....................................................................... 47 B. Maham Warta Lisan ........................................................................ 48 C. Prakték Maca Warta ......................................................................... 48
 
PABUKON .......................................................................................... 71
 
 
2  Pamekar  B ku Tut 
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru
Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu écés dina ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara hal.
1. Wincikan léngkah-léngkah pangajaran dina raraga méré gambaran ka guru pikeun ngahontal kompeténsi dasar (KD) jeung indikator.
2. Susunan léngkah-léngkah kagiatan anu ngagambarkeun pangajaran nu gumulung tur ngamalir.
3. Léngkah pangajaran nu disusun dipiharep bisa ngahontal pangalaman diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah hadé, ngawasa konsép, kaparigelan mikir nu ilmiah (saintik), kamampuh ngaréngsékeun masalah, karancagéan, pribadi nu sonagar (répléktif), tur numuwuhkeun rasa basa Sunda.
4. Dadaran rupining téhnik pikeun meunteun kamampuh murid. 5. Wawaran pikeun calecer (acuan) kagiatan rémédial jeung ngajembaran
pangaweruh murid. 6. Pidangan kagiatan diajar nu silih simbeuh tur silih élédan (sharing ). 7. Pituduh ngeunaan cara maké buku babon murid.
Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh (sikep, kaweruh, jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinéka. Ari paripolahna ngawengku:
1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun téks, tumanya, ngawih, kaulinan, démonstrasi, pidangan masalah, jsté.
2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu ditepikeun.
3. Ngali kaweruh murid samémehna sangkan bisa ngait jeung kaweruh nu bakal diulik.
4. Papancén nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem konsép.
5. Méré lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid. 6. Méré unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan pamahaman murid.
B. Padika Make Buku Tuturus Guru
 
PITUDUH UMUM  
1. Baca heula ieu buku kalawan telik tur imeut unggal kacana. 2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator pangajaran. 3. Tarékahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan
pangajaran. Guru kudu nguatan jeung ngukuhan tarékah pikeun ngawangun sikep, kaweruh, katutg paripolah murid anu hadé.
4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan “pembiasaan”, pieunteungeun, pituladeun, jeung kultur di sakola anu hadé.
5. Luyukeun tiap-tiap léngkah kagiatan dina buku tuturus guru jeung buku babon murid.
6. Mekarkeun gagasan rancagé dina milih padika pangajaran. Sungsi ogé kagiatan séjén lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang.
7. Rupining stratégi pangajaran nu rék dimekarkeun (kayaning murid niténan, nanya, nyaritakeun, metakeun, ngawih, jsté.)kudu ngalibetkeun muridna sorangan jeung ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola.
8. Guru dipiharep mekarkeun: a. Métode “pengajaran aktif , inovatif, kréatif, éféktif , dan menyenangkan
(PAIKEM)”; b. Timbang-timbang ogé maké pamarekan komunikatif jeung kontékstual; c. Kaparigelan nanya atawa tumanya; d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran; e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas.
9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa patali jeung sosial budaya Sunda.
10. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun sorangan alokasi waktu luyu jeung minggu éféktif, situasi katut kaayaan di sakola.
11. Dina sataun ajaran kelas X aya salapan materi anu kudu dibagi ku guru kalawan proporsional keur dua seméstereun. Kudu ditimbang-timbang ogé alokasi waktu antara seméster I jeung seméster II sangkan pangajaran bisa ditepikeun luyu jeung alokasi waktu anu nyampak.
12. Unggal matéri galeuh rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x lawungan).
 
 
4  Pamekar  B ku Tut 
14. Hasil pagawéan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina portofolio murid.
15. Pikeun tarékah ngoméan diri jeung minggu éféktif, jieun catetan réeksi sanggeus hiji téma atawa bahan réngsé katepikeun.
16. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yén manéhna téh cerdas tur bisa.
17. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru ogé perlu saregep, enya-enya, tur sabar dina nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid téh béda-béda. Katambah-tambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun sakumna guru, murid, tempat, waktu, jeung bahan ajar.
C. Tatapakan Formal
Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasarkana Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan. Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD) Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna, ngindungna mah tangtu waé kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum Daerah (Kurda).
Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK téh diwincik jadi KIKD, luyu  jeung pola struktur Kurikulum Nasional. KIKD disusun mangrupa struktur anu maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajar-ngajar. Cindekna, sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing méngpar tina katangtuan KIKD, téma, jeung alokasi waktu. Ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah guru dibéré lolongkrang keur ngembangkeun karancagéanana.
Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber keur tuturus guru. Ari sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD téh moal sagemblengna kacumponan mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya sumber-sumber lianna pikeun pangrojong kagiatan diajar-ngajar, di antarana média massa, bagbagan paélmuan lianna, jeung kondisi sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinya pisan guru kudu rancingeus pikeun néngan jeung ngungkab bahan pangrojong sangkan KIKD bisa kahontal jeung kacumponan.
D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran
 
PITUDUH UMUM  
terus ningkat ka nu hésé. Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana babari héséna téh tumerap kana saban pangajaran.
Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku dumasar kana pr insip proporsional, tur tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun lahiriahna (panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa wacana, bisa deuih dina eusi atawa substansina (gampang-henteuna).
 E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)
Ranah SD/MI SMP/MTs SMA/SMK/ MA/MAK 
Sikep Nampa, ngajalankeun, ngajénan, jeung ngamalkeun
Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat, alam sabudeureun, sarta dunya katut adabna.
Kaparigelan Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung ngalarapkeun
Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Kaweruh Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.
 
Prosés pangajaran lumangsung maké pamarekan saintik, anu léngkah- léngkahna:
1. Niténan (mengamati ), ku cara maca, ngaregepkeun, atawa nongton; 2. Nanya (menanya), ku cara ngayakeun tanya jawab atawa sawala; 3. Nalar (menalar/mengasosiasi ), ku cara nambahan kaweruh anu leuwih
 jembar; 4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen ); 5. Midangkeun, ngedalkeun, atawa nepikeun (mengkomunikasikan) 6. Ngawangun ramatloka (networking ) ku cara néangan bahan tina sumber anu
lian.
 
 
6  Pamekar  B ku Tut 
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas XI SMA/SMK/MA/MAK 
KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)
1.1 Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya
1.1.1 Mensyukuri anugerah Tuhan akan keberadaan bahasa Sunda dan menggunakannnya sesuai dengan kaidah dan konteks sosial budaya sebagai sarana komunikasi melalui RUMPAKA KAWIH, SAJAK, MANTRA, NOVEL, BAHASAN, DESKRIPSI, WARTA, dan WAWANCARA
1.2 Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif dan proaktif dan menunjukkan sikap sebagai bagian dari solusi atas berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai cerminan bangsa dalam pergaulan dunia
1.2.1 Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, dan santun dalam berbahasa Sunda untuk memahami RUMPAKA KAWIH, SAJAK, MANTRA, dan NOVEL.
1.2.2 Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, dan santun dalam berbahasa Sunda untuk memahami teks BAHASAN BUDAYA SUNDA dan DESKRIPSI YANG MENGANDUNG PAKEMAN BASA.
1.2.3 Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, santun, dan proaktif dalam berbahasa Sunda untuk memahami teks WAWANCARA serta WARTA dan/atau IKLAN
1.3 Memahami, menerapkan, menganalisis pengetahuan faktual, konseptual, prosedural berdasarkan rasa ingintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya,
1.3.1 Mengidentikasi dan menganalisis RUMPAKA KAWIH sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
 
dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait fenomena dan kejadian, serta menerapkan pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesik sesuai dengan bakat dan minatnya untuk memecahkan masalah
1.3.4 Mengidentikasi dan menganalisis NOVEL sesuai dengan kaidah- kaidahnya.
1.3.5 Mengidentikasi dan menganalisis bahasan budaya Sunda sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
1.3.6 Mengidentikasi dan menganalisis DESKRIPSI yang mengandung PAKEMAN BASA (babasan jeung  paribasa, cacandran,dan/atau uga) sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
1.3.7 Mengidentikasi dan menganalisis teks WAWANCARA sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.3.8 Mengidentikasi dan menganalisis teks WARTA dan/atau IKLAN sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.4 Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan mampu menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan
1.4.1 Menanggapi dan mengekspresikan RUMPAKA KAWIH sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.4.2 Menanggapi dan mengekspresikan SAJAK sesuai dengan kaidah- kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.4.3 Menanggapi dan membahas MANTRA secara lisan dan tulisan.
1.4.4 Menanggapi dan meringkas NOVEL sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.
1.4.5 Menyusun dan menanggapi DESKRIPSI yang mengandung PAKEMAN BASA sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
 
 
1.4.7 Menyusun, memperagakan, dan menanggapi teks WAWANCARA sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
 
 
 
NO. KAGIATAN
1 Guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran kawih.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar kawih. Guru ngagali pangaweruh murid ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun kawih, di antarana ngajak pikeun nginget-nginget kawih Sunda anu kungsi diregepkeunana, nepikeun mangpaat maham kana eusi jeung éndahna kawih salaku seni jeung media diajar basa Sunda. Guru ngarahkeun sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab,  jeung santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.
2 Guru ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matéri kawih ku cara nyebutan sawatara judul kawih Sunda nu kasohor. Upamana kawih Darso, jeung sajabana.
3
Guru nepikeun tujuan pangajaran kawih luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, di antarana: maluruh unsur rumpaka kawih maham wangun jeung gaya basa dina rumpaka kawih nyusun paraprase tina rumpaka kawih, jeung ngalengkepan rumpaka kawih
A. Maca Rumpaka Kawih
NO. KAGIATAN
4. Guru leuwih ti heula ngawanohkeun dua rumpaka kawih ngeunaan kadaharan jeung inuman anu judulna “És Lilin” jeung “Colénak” nu satuluyna dibaca ku siswa.
ng j r n anga j a r a n
KAWIH
5.
Guru ngajak sakumna murid maca éta rumpaka kawih (upama aya) bari ngaregepkeun rékaman CD, DVD, atawa wangun rékaman séjénna. Upama teu aya rékamananan bisa dihaleuangkeun ku guru atawa ku salah saurang siswa.
6.
Pikeun nambahan wawasan siswa, guru ngawanohkeun ihwal rumpaka kawih, di antarana wangenan kawih, asal muasal istilah kawih, sajarah kamekaran kawih. Upama dianggap perlu, nepi ka ngaguar bédana kawih jeung wangun puisi séjénna upamana pupuh. Catetan: guru ulah kalalanjoan teuing medar istilah kawih, bisi hal poko, nyaéta neuleuman rumpaka kawih teu kaguar sagemblengna.
7.
Migawé pancén 1 Sangkan prosés pangajaran leuwih museur ka siswa, guru ngabagi siswa  jadi sababaraha kelompok. Unggal kelompok diwangun ku 4 atawa 5 urang. Guru maréntahkeun siswa pikeun maluruh deui rumpaka kawih “És Lilin” jeung “Colénak” nu geus diregepkeunana pikeun migawé pancén ngeunaan: 1. nuliskeun kecap-kecap anu teu kahari sarta maluruh hartina dina
kamus.
Inggis  Jsté.
Sieun Kakoncara
 Jsté. kasohor 
2. maluruh jumlah pada jeung jumlah jajar unggal padalisan Upamana:
“És Lilin” “Colénak”
diwangun ku 4 pada
Pada kahiji:- 4 padalisan  Jsté-
 
 
No. Kagiatan
9. Dina ieu bagian guru babarengan jeung siswa medar perkara unsur nu aya dina rumpaka kawih “És Lilin” jeung “Colénak” sakumaha anu diguar dina buku siswa.
10. Guru ngajak siswa pikeun maluruh rasa, nada, amanat . jeung téma nu aya dina kawih “És Lilin” jeung “Colénak”.
11.
Migawé Pancén 2 Guru ngabagi siswa jadi sababaraha kelompok. Unggal kelompok dipapancénan maluruh ngeunaan unsur-unsur nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Colénak”. Upamana, Kelompok 1 maluruh jeung ngajelaskeun rasa Kelompok 2 maluruh jeung ngajelaskeun nada Kelompok 3 maluruh jeung ngajelaskeun amanat Kelompok 4 maluruh jeung ngajelaskeun téma  Jsté.
12. Guru maréntah siswa pikeun medar hasil gawé kelompok dina kagiatan (11)
C. Neuleuman Wangun jeung Gaya Basa dina Rumpaka Kawih
NO. KAGIATAN
13.
 
14.
Guru maréntah siswa pikeun nengetan rumpaka kawih “És Lilin” nu diwangun ku cangkang jeung eusi, contona: Itu saha dunungan nu nungtun munding digantélan geuning ku saputangan 
itu saha dunungan nu ginding teuing
 sihoréng mah aduh geuning jungjunan
15.
Guru maréntah siswa pikeun nengetan sora tungtung unggal jajar dina rumpaka kawih “És Lilin”, contona: Itu saha dunungan nu nungtun munding digantélan geuning ku saputangan  itu saha dunungan nu ginding teuing  
 sihoréng mah aduh geuning jungjunan
16.
Guru ngajak siswa pikeun maca rumpaka kawih “Bulan Batu Hiu” bari ngaregepkeun tape, video, MP3 atawa wangun rékaman séjénna Satuluyna guru ngajak siswa pikeun maham gaya basa nu aya dina kawih “Bulan Batu Hiu”, kayaning a) Métapora (metaphor ), b) mijalma ( personikasai ), c) ngasor (litotes), d) rarahulan (hiperbola) , jeung d) rautan (eupimisme ) sakumaha anu dipedar dina buku siswa.
17.
Guru ngajak siswa nengetan kecap-kecap nu ngandung gaya basa atawa kecap nu ngandung harti injeuman (konotasi ) dina rumpaka kawih “Bulan Batu Hiu” sakumaha anu dipedar dina buku siswa. Conto: Kecap-kecap nu ngandung gaya basa babandingan (metapora) kayaning:  Bulan nu ngagantung    ngabandingkeun kana barang séjén nu
digantung tur biasana maké tali (gaya basa metafora)
tinggal sapasi    ngabandingkeun kana barang séjén biasana
dahareun nu dibagikeun sapasi séwang (gaya basa metafora)
sésa purnama kamari  ngabandingkeun kana barang séjén upamana
dahareun teu béak atawa duit sésa balanja (gaya basa metafora)
 sagala rasa dibedah   kecap bedah biasana sok dilarapkeun kana
 balong atawa tanggul
tempat atawa patempatan (rohangan) (gaya basa metafora)
 sapeupeuting  nyaksi    kecap nyaksi biasana dipaké ku jalma, jadi
saksi atawa nyaksian. (gaya basa personi  fikasi atawa mijalma).
cangkang
Eusi
 
 
18.
Migawé pancén 3 Pikeun migé ieu pancén, hadéna mah siswa dibagi jadi sababara kelompok. Tuluy dibagi tugas, unggal kelompok meunang tugas anu béda, upamana: Kelompok 1 migawé pancén no.1 maluruh cangkang jeung eusi unggal pada dina rumpaka kawih “És Lilin” Kelompok 2 migawé pancén no.2 maluruh cangkang jeung eusi nu aya dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Kelompok 3 migawé pancén no.3 maluruh sora nu padeukeut unggal tungtung padalisan dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Kelompok 4 migawé pancén no.4 maluruh gaya basa naon waé nu aya dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” . Kelompok 5 migawé pancén no.5 maluruh kecap-kecap naon waé anu dibalikan deui dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan”
19. Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun midangkeun hasil pagawéanana.
D. Nyusun Paraprase tina Rumpaka Kawih
NO. KAGIATAN
20. Pikeun maham eusi rumpaka kawih, dina ieu bagian guru ngajelaskeun di antarana bisa ku cara ngawangun paraphrase.
Guru ngajak siswa pikeun nengetan conto ngawangun paraphrase rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” jeung rumpaka kawih “Kabogoh Jauh” sakumaha anu aya dina buku siswa. Conto: Malati di Gunung Guntur  Seungitna sungkeman ati  Bodas sésétraning rasa  jadina dina mumunggang  leuweung larangan
 
21.
(Warnana) bodas (nyacas jadi) sésétraning rasa (sakur nu ningali) (Éta kembang téh) jadina (persis) dina mumunggang (gunung Guntur) (Nu teu meunang kasaba ku manusa, dan cenah mah éta téh leuweung larangan)
Hasil ngawangun paraphrase: Kacaritakeun aya hiji wanoja. Bakat ku geulis, éta kageulisanana téh diibaratkeun lir kembang malati  nu keur mekar. Éta wanoja téh cicingna di Gunung Guntur daérah Garut. Ma’lum ka nu geulis. Kabéh jalma pada apal. Tapi teu sagawayah jalma (lalaki) bisa manggihan éta wanoja, sabab cicingna di mumunggang gunung Guntur, nu teu meunang kasaba ku manusa, da cenah mah éta téh leuweung larangan.
22.
Pancén 4: Guru maréntah siswa pikeun nyaritakeun eusi rumpaka kawih nu  judulna “Malati di Gunung Guntur” jeung “Kabogoh Jauh” dina wangun paraphrase atawa wangun prosa séjénna kawas conto. Pikeun migawé ieu pancén, siswa dibagi jadi sababaraha kelompok. Upamana: Kelompok 1, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” Kelompok 2, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Kabogoh Jauh” Kelompok 3, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” Kelompok 4, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Kabogoh Jauh”
23. Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun midangkeun hasil pagawéanana.
24. Guru ngoméntaran jeung meunteun hasil pagawéan kelompok.
 E. Ngalengkepan Rumpaka Kawih
NO. KAGIATAN
 
 
26.
Guru ngajak siswa pikeun ngawangun kelompok, saterusna méré tugas pikeun: ngalengkepan éta rumpaka kawih! maluruh rékaman kawihna dina wangun MP3 atawa wangun rékaman séjénna! nyaawalakeun eusina! Upamana: Kelompok 1, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Peuyeum Bandung”, Kelompok 2, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Borondong Garing”, Kelompok 3, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Tauco Cianjur”, Kelompok 4, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Goréng Pisang”, Kelompok 5, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Tahu Sumedang”  Jsté. Pikeun ngalengkepan rumpaka kawih, siswa bias maluruh dina internet, atawa ngaregepkeun MP3 sarta wangun rékaman séjénna.
27. Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun midangkeun hasil pagawéanana.
28. Guru ngoméntaran jeung meunteun hasil pagawéan kelompok.
 
1 Guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran sajak.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar sajak. Guru nepikeun mangpaat maham eusi sajak sarta ajén kaéndahan sajak. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung  jawab, jeung santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.
2
Guru ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun sajak. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria kana matéri sajak ku cara
nyebutan sawatara judul sajak Sunda atawa ngajak pikeun nginget-
nginget sajak Sunda nu kungsi dibaraca ku siswa.
3
ngaidentifikasi, nganalisis, méré koméntar, ngaeksperikseun sajak
luyu jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan.
A. maca pikeun nyangkem eusi Sajak B. Neuleuman ajén éstétika dina Sajak C. maluruh Wanda Sajak D. mintonkeun Sajak dina Wangun Deklamasi E. ngarang Sajak
A. Nyangkem Eusi Sajak
NO. KAGIATAN
4. Dina ieu bagian dipiharep siswa mampuh nyangkem eusi sajak anu  judulna “Priangan” karya Rahmat M. Sas Karana.
ng j r n anga j a r a n
S A J A K 
 
 
5.
Guru maréntah sakabeh siswa siswa pikeun maca dina jero atawa maca ngilo sajak nu judulna “Priangan” karya Rahmat M Sas Karana. Sangkan kacangkem eusi sajak, siswa diparéntah macana bisa sababaraha kali.
6. Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa.
7.
Guru maréntah siswa maca pedaran singget ngeunanan eusi sajak “Priangan”. Upama dianggap perlu guru bisa leuwih jembar deui medar éta eusi sajak ku cara ngagali pangalaman siswa hasil maca atawa pangalaman nyata nu kabandungan ku siswa ngeunaan alam Priangan.
8.
Pancén 1 Guru maréntah siswa sangkan migawé pancén 1. Pikeun ngaréngsékeun pancén 1, hadéna leuwih ti heula siswa dina sababaraha kelompok (umapana jadi 6 kelompok). Tugas unggal kelompok teu sarua, upamana - Kelompok 1: maluruh harti kecap mojang lenjang , hideung santen,
srangéngé , dipépéndé , ngempur ,  jungjunan,  puput umur , kurebkeun,  jeung  pangkonan dina kamus.
- Kelompok 2: ngajelaskeun ma’na ungkara dina sajak mojang lenjang nu hideung santen nu aya dina padalisan kahiji sajak “Priangan”
- Kelompok 3: maluruh gaya basa nu dipaké ku panyajak nepi ka tatar Sunda atawa alam Priangan téh diibaratkeun mojang lenjang   nu hideung santen
- Kelompok 4: maluruh kecap nu ngandung gaya basa mijalma (personikasi) dina padalisan ka-2 jeung ka-3;
- Kelompok 5: maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap  jungjunan dina padalisan ka-4;
- Kelompok 6: maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap  pangkonan dina padalisan ka-6?
9. Guru maréntah siswa pikeun midangkeun hasil gawé kelompok. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu midangkeun hasil pagawéaanana séwang- séwangan.
 
NO. KAGIATAN
11. Dina ieu bagian dipiharep siswa mampuh neuleuman ajén ététika nu aya dina sajak.
12. Guru leuwih ti heula maréntah siswa pikeun maca dina jero haté atawa maca ngilo pikeun neuleuman eusi sajak nu judulna “Lemah Cai Kuring” karya Apip Mustopa.
13. Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa.
14.
Guru ngajak siswa pikeun neuleuman ajén éstétika sajak “Lemah Cai Kuring” karya Apip mustopa, di antarana aspék purwakanti. Contona: Padeukeutna sora di ahir atawa di tungtung disebutna purwakanti laras wekas:
Lemah kur ing i Cai kur ing i Geuning geus loba nu kur ang a
Gaya basa mindoan kawit atawa gaya basa répetisi: Lemah kuring  Cai kuring  Geuning geus loba nu kurang    Lemah kuring  Cai kuring  Geuning geus loba nu hayang  …
15.
Pancén 2 Guru maréntahkeun siswa nyawalakeun eusi sajak nu judulna “Tukeurkeun Ieu Sajak” karya Yus Rusyana. Pikeun migawé ieu pancén 2, siswa dibagi jadi sababaraka kelompok (unggal kelompok 4-5 urang). Pancén nu kudu dipigawé ku unggal kelompok nyaéta: 1. nyatet kecap-kecap nu teu dipikaharti dina sajak, tuluy maluruh
hartina dina kamus; 2. maluruh jumlah padalisan éta sajak;
 
 
20  Pamekar  B ku Tut 
3. maluruh ajén éstétika naon waé nu aya dina éta sajak; 4. maluruh eusi nu dicaritakeun dina éta sajak? 5. Ngajelaskeun nu diébréhkeun ku panyajak dina pada kahiji, kadua,
katilu, jeung pada kaopat?
16. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun hasil pagawéaanana séwang- séwangan.
17. Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabeh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 2 hasil sawala.
C. Maham Wanda Sajak
NO. KAGIATAN
9. Dina ieu bagian dipiharep siswa miboga pangaweruh jeung pamahaman ngeunaan wanda sajak, di antarana pangaweruh ngeunaan sajak lirik  jeung sajak lir ik.
10. Guru maréntah ka sababaraha urang siswa pikeun maca bedas sajak nu  judulna “Seuneu Bandung”. Kalawan bagilir nepi ka dua tilu balikan, nepi ka siswa wanoh kana rumpaka éta sajak.
12. Guru nanyakeun kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa.
13. Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran ngeunaan sajak “Seuneu Bandung”
14.
Pancén 3 Dipigawé ku unggal kelompok, pancénna nya éta: maluruh kesan eusi sajak “Seuneu Bandung” nu aya dina padalisan ka-2, ka-3, jeung ka-4. (ku cara kelompok, siswa bakal leuwih laluasa nepikeun pamanggihna ka babaturan nu aya dina éta kelompokna, sajaba ti éta guru bisa leuwih esien dina ngabandungan bédana pamanggih nu diébréhkeun ku wawakil unggal kelompok)
15. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun hasil pagawéaanana séwang- séwangan.
 
17. Siswa masih ngagabung jeung kelompokna séwang-séwangan. Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran nu aya dina buku siswa ngeunaan sajak épik.
18. Guru maréntah siswa pikeun maca sajak nu judulna “Di Panugaran Batu Curug Sigay” karya Agus Suriamiharja.
19. Guru maréntah ka salah saurang siswa minangka wawakil ti unggal kelompok pikeun maca bedas sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay” karya Agus Suriamiharja sacara bagilir.
20.
Guru nanyakeun kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa. Sajeroning siswa nepikeun kesan nu aya dina eusi sajak, guru nuyun siswa pikeun maham eusi sajak.
21. Guru ngajelaskeun prosés maham eusi sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay” ku cara paraphrase.
22.
Pancén 4 Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun migawé pancén 4 neruskeun nyusun paraphrase sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay” (Hasil gawé kelompok téh tangtu moal sarua, gumantung kana kasang tukang pangalaman jeung pangaweruh siswana séwang-séwangan)
23. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun hasil pagawéaanana séwang- séwangan.
24. Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabeh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 4 hasil sawala.
D. Mintonkeun Sajak dina Wangun Deklamasi
NO. KAGIATAN
25. Guru ngawanohkeun ka siswa tehnik sajak digalantangkeun atawa ngadéklamasikeun sajak.
 
 
22  Pamekar  B ku Tut 
27. Guru nanyakeun kesan nu karandapan ku siswa sanggeus maca salah sahiji sajak nu judulna Cadas Pangéran karya Yus Rusyana, Grand Prix katya Godi Suwarna, atawa Ajengan Cigalumpit karya Apip Mustopa.
28. Guru ngaréspon sarta ngalelempeng pamanggih siswa, nepi ka siswa bener-bener maham eusi éta sajak .
29. Guru maréntah siswa pikeun maca bedas kalawan dijiwaan tur éksprésif salah sahiji sajak anu dipikaresepna tina tilu judul éta sajak.
30. Guru maréntah siswa ngapalkeun hiji sajak nu dipikaresepna nepi ka kacangkem pikeun didéklamasikeun.
31
 E. Ngarang Sajak
NO. KAGIATAN
32. Hasil pangalaman maca sababaraha sajak nepi ka ngadéklamasikeunana bakal jadi modal minangka bekel siswa dina diajar ngébréhkeun eusi haté dina wangun sajak.
32. Dina ieu bagian guru ngajak siswa pikeun diajar nulis sajak.
Guru maréntah siswa pikeun nulis hiji sajak kalawan nataan léngkah- léngkahna, kayaning: 1. Nangtukeun Téma. Naha rék téma alam, téma cinta, téma kaagamaan,
atawa téma diajar. 2. Tina téma nu geus ditangtukeun, terus tangtukeun rasa atawa
 
33
4. Gunakeun simbul atawa perlambang. Dina sajak “Cadas Pangéran” di luhur aya ungkara basa /Kekerot Daendels nyabak gobang/ . Éta téh ngalambangkeun hiji kaayaan jalma nu keur ambek.
5. Léngkah saterusna nyaéta ngarakit kecap. Kecap kudu dipilih sangkan éndah dibacana, nyaéta miboga wirahma (irama), murwakanti (rima),  jeung ngandung gaya basa.
Lima léngkah diluhur téh kaasup ogé kana unsur pangaweruh sajak, nyaéta téma, suasana, imaji, simbul, atawa perlambang, wirahma jeung purwakanti, sarta gaya basa.
34.
Guru maréntah siswa pikeun macakeun sajak meunang nulisna jeung ngoméntaran éta hasil karya sarta dituduhkeun bagian-bagian sajak nu dianggap masih héngkér kénéh.
35.
 
 
NO. KAGIATAN
1 Guru ngabsén siswa sarta nyiapkeun pangajaran mantra.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar mantra. Guru nepikeun mangpaat maham eusi mantra sarta ajén kaéndahan mantra. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur jeung tanggung jawab, sarta santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.
2 Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun mantra.
3
Guru nepikeun tujuan pangajaran mantra luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentikasi, nganalisis, méré koméntar, ngaeksperikseun sajak luyu  jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan: a) maca mantra b) nengetan purwakanti dina mantra c) nganalisis gaya basa dina mantra d) nengetan wirahma dina mantra e) ngabandingkeun papasingan mantra
A. Maca Mantra
mantra ku cara maca sababara conto puisi mantra
 
ng j r n anga j a r a n 3
MANTRA
5.
Guru maréntah siswa maca salah sahiji wanda mantra nu sok disebut
 jampé. Pikeun museurkeun panitén siswa jeung suasana diajarna
leuwih kondusif alusna mah macana dibedaskeun.
6.
Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta mantra,
saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta mantra nu aya dina
 buku siswa.
Upama dianggap perlu guru bisa leuwih jembar deui medar éta
eusi mantra ku cara ngagali pangalaman siswa hasil maca atawa
 pangalaman nyata nu kabandungan ku siswa ngeunaan mantra di
masarakat kiwari.
8.
Guru ngajak siswa pikeun maham eusi mantra ku cara maca pedaran
ngeunaan eusi sagemblengna jeung ma’na nu aya dina unggal
 padalisan dina mantra “Jampé Ngarah Calakan”. nu aya dina buku
siswa.
9.
Pancén1
Guru maréntah siswa sangkan migawé pancén 1.
Pancén nu kudu dipigawé ku siswa nya éta: 1) nyatetkeun kecap-kecap anu teu kaharti, dina puisi mantra tuluy maluruh hartina dina kamus, 2) nyawalakeun eusi nu aya dina unggal mantra, jeung 3) midangkeun hasil pagawéan kelompok hidep di hareupeun kelompok séjénna nu aya dina mantra “Jampé Budak Harééng”, Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék, “Jampé Néangan Rejeki” jeung “Jampé Indit-Inditan”. Hadéna leuwih ti heula siswa dibagi jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua, upamana Kelompok 1: migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Budak Harééng” Kelompok 2: migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa Kakadék, Kelompok 3: migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Néangan Rejeki” Kelompok 4: migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Indit- Inditan”
10.
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
 
 
11.
Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 1 hasil sawala.
B. Nengetan Purwakanti dina Mantra
NO. KAGIATAN
 purwakanti pikeun maham ajén éstétika nu aya dina puisi mantra
13.
Guru maréntah siswa pikeun nengetan ku cara maca pedaran ngeunaan
aspék kaéndahan rumpaka puisi mantra, di antarana ngeunaan
 padeukeutna sora unggal jajar (a-i-u-é-o-e-eu).
Contona: dina “Jampé Ngarah Calakan”.
Otak éncér lir paser jamparing
Sora (i)  lir   jeung jampar ing 
Jsté.
Sora (u) carulung  , mang  gung 
 
14.
Pancén 2 Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 2 ku cara nyawalakeun  jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta a) nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” jeung “Ajian Kabedasan” jeung nyir ian sarta tuliskeun aspék purwakanti nu aya dina unggal éta mantra! Hadéna leuwih ti heula siswa dibagi jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1: migawé pancén nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” Kelompok 2: migawé pancén nu aya dina mantra “Ajian Kabedasan” Kelompok 3: migawé pancén nu aya dina mantra “Rajah Citra Kasunyian” Kelompok 4: migawé pancén nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” Kelompok 5: migawé pancén nu aya dina mantra “Ajian Kabedasan” Kelompok 6: migawé pancén nu aya dina mantra “Rajah Citra Kasunyian”  Jsté.
15.
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
16.
Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 2 hasil sawala.
C. Nganalisis Gaya Basa dina Mantra
NO. KAGIATAN
18.
Guru maréntah siswa pikeun maca buku siswa ngeunaan conto jeung
 pedaran gaya basa babandingan nu aya dina mantra “Jampé Budak
Calakan”.
  Jaté.
 
 
19.
Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 3 ku cara
nyawalakeun jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta:
1) nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Jangjawokan
Kasaktian/Kakuatan”  sarta “ Jangjawokan Paranti Dipupur ” sarta
 paluruh hartina dina kamus; 2) nganalisis gaya basa nu aya dina
mantra “ Asihan Si Burung Pundung” sarta “ Jangjawokan Paranti
 Dipupur ”; jeung nyawalakeun hasil pagawéan kelompok hidep jeung
kelompok séjénna di hareupeun kelas!
Hadéna leuwih ti heula siswa dibagi jadi sababaraha kelompok
(unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal
kelompok teu sarua, upamana:
“Jangjawokan Kasaktian/Kakuatan”
““ Jangjawokan Paranti Dipupur ”
Kelompok 3: nganalisis gaya basa nu aya dina mantra “Jangjawokan
Kasaktian/Kakuatan”
Kelompok 4: nganalisis gaya basa nu aya dina mantra ““ Jangjawokan
 Paranti Dipupur ”
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
21.
Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala,
nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 3 hasil
sawala.
NO. KAGIATAN
 pamahaman ngeunaan wirahman dina puisi pantra.
23. Guru ngajak siswa pikeun nengetan pedaran ngeunaan wirahma nu
aya dina puisi mantra ku cara maca buku siswa.
 
Guru ngecék kamampuh hasil maca ku cara nanyakeun ka salah
saurang siswa ngeunaan wirahma nu aya dina puisi mantra “Jampé
 Ngarah Calakan” jeung “Jampé Budak Harééng”.
25.
Pancén 4 Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 4 ku cara nyawalakeun  jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta: (1) nyatet kecap- kecap nu teu dipikaharti dina “Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék” , “Jampé Néangan Rejeki” , jeung “Jampé Indit-inditan” sarta maluruh hartina dina kamus; (2) maluruh wirahma nu aya dina éta mantra; jeung (3) nyawalakeun hasil pagawéan kelompok hidep  jeung kelompok séjénna di hareupeun kelas. Alternatip teknik pangajaranana bisa ku cara ngabagi siswa jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1: nyatet kecap nu teu kaharti dina “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa Kakadék” sarta maluruh hartina dina kamus. Kelompok 2: nyatet kecap nu teu kaharti dina “Jampé Néangan Rejeki” sarta maluruh hartina dina kamus. Kelompok 3: nyatet kecap nu teu kaharti dina “Jampé Indit-inditan” sarta maluruh hartina dina kamus. Kelompok 4: maluruh wirahman nu aya dina “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa Kakadék” Kelompok 5: maluruh wirahman nu aya dina “Jampé Néangan Rejeki” Kelompok 6: maluruh wirahman nu aya dina“Jampé Indit-inditan”
26.
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
27. Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 4 hasil sawala.
 E. Ngabandingkeun Papasingan Mantra
Guru ngajak siswa pikeun maham papasingan mantra, nu ngawengku
(1) jangjawokan, (2) asihan, (3) jampé, (4) ajian, (5) singlar, dan (6)
rajah.
 
 
29. Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran ngeunaan papasingan
mantra.
maca pedaran ngeunaan papasingan mantra.
31.
 bédana eusi nu aya dina jampé, asihan, jangjawokan, ajian, singlar,
 jeung rajah
Pikeun migawé ieu pancén, siswa bisa dibagi jadi sababaraha kelompok (sakelompok 4-5 urang). Pancén nu dipigawé ku unggal kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1 medar ngeunaan bédana antara jampé jeung  jangjawokan Kelompok 2 medar ngeunaan bédana antara jangjawokan jeung asihan Kelompok 3 medar ngeunaan bédana antara asihan jeung ajian Kelompok 4 medar ngeunaan bédana antara ajian jeung singlar  Kelompok 5 medar ngeunaan bédana antara singlar jeung rajah Kelompok 6 medar ngeunaan bédana antara rajah jeung jampé Kelompok 7 medar ngeunaan bédana antara ajian jeung rajah Kelompok 7 medar ngeunaan bédana antara asihan jeung jampé
32.
Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu
midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.
33.
Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala,
nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 5 hasil
sawala.
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran novel.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar ngeunaan novel. Guru nepikeun mangpaat maham eusi novel sarta ajén atikan jeung kahirupan nu aya dina novel. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung  jawab, jeung santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.
2. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun novel.
3.
Guru nepikeun tujuan pangajaran novel luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentikasi, nganalisis, menanggapi, meringkas karya sastra wangun novel luyu jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan: a) maca sempalan novel b) nyangkem unsur novel c) neuleuman unsure novel d) nganalisis tingkesan novel e) nulis sempalan jeung tingkesan novel
A. Nengetan Sempalan Novel
NO. KAGIATAN
4. Dina ieu bagian dipharep siswa Guru ngajak siswa neuleuman novel
ku cara maca sempalanana.
 
ng j r n anga j a r a n 4
N O V E L 
 
 
5.
 pikeun maham unsur-unsurna kayaning palakuna, tempat kajadianana,
waktu lumangsungna, jalan caritana, téma, jeung amanatna.
6.
Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén 1. Dina éta pancén
siswa dipiharep bisa ngajawab soal sabudeureun sempalan novel
“Prasasti nu Ngancik dina Ati” nyaéta:
1. nyatet kecap-kecap anu teu kaharti dina éta novel sarta maluruh hartina dina kamus;
2. nataan palaku dina éta novel; 3. nyebutkeun anu jadi palaku utamana; 4. nétélakeun watek unggal palaku dina éta novel; 5. ngajelaskeun hubungan antara palaku dina éta novel; 6. Nataan tempat kajadian dina éta carita téh lumangsungna’ 7. Nyebutkeun waktu kajadianana; 8. Ngajelaskeun suasana; 9. Nétélakeun alur carita éta novel; 10. Nyebutkeun téma éta novel? 11. Ngajelaskeun anu hayang ditepikeun ku pangarang dina éta
novel.
B. Nyangkem Unsur Novel
Guru maréntah siswa maca pedaran ngeunaan unsur nu aya dina
novel, kayaning téma, galur, palaku, latar, judul,  point of view, jeung
gaya basa.
Pancén 2
ngeunanan téma, galur, palaku, latar, judul ,  point of view, jeung
 gaya basa!
Kelompok 1 ngajelaskeun perkara téma
Kelompok 2 ngajelaskeun perkara galur
Kelompok 3 ngajelaskeun perkara palaku
 
Kelompok 6 ngajelaskeun perkara pint of view
Kelompok 7 ngajelaskeun perkara gaya basa
10. Guru maréntah siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.
C. Neuleuman Unsur-unsur Novel
12.
kajadianana, iraha lumangsungna, kumaha jalan caritana, naon
témana, jeung naon amanatna.
Saméméh siswa migawé pancén 3, guru nanyakeun ka siswa kesan
nu kaalaman sanggeus maca éta novel, upamana nanyakeun kaharti
henteuna basa atawa kekecapan nu dipaké panganteur éta novel.
Upama loba basa atawa kekecapan nu teu kaharti ku siswa, guru
maréntah siswa maluruh kecap-kecap anu teu kaharti dina éta novel
sarta paluruh hartina dina kamus.
14.
 jeung téma nu aya dina novel “Kakarén Révolusi” karya Tatang
Sumarsono jeung “Prasasti nu Ngancik dina Ati” karya Popon
Saadah.
Kelompok 1 tugasna maluruh  palaku nu aya dina novel “Kakarén
Révolusi”
Kelompok 2 tugasna maluruh latar nu aya dina novel “Kakarén
Révolusi”
Kelompok 3 tugasna maluruh  galur nu aya dina novel “Kakarén
Révolusi”
Kelompok 4 tugasna maluruh amanat nu aya dina novel “Kakarén
Révolusi”
Kelompok 5 tugasna maluruh téma  nu aya dina novel “Kakarén
Révolusi”
 
 
34  Pamekar  B ku Tut 
Kelompok 6 tugasna maluruh palaku nu aya dina novel “Prasasti nu
 Ngancik dina Ati”
Kelompok 7 tugasna maluruh latar nu aya dina novel “Prasasti nu
 Ngancik dina Ati”
Kelompok 8 tugasna maluruh gaur nu aya dina novel “Prasasti nu
 Ngancik dina Ati”
Kelompok 9 tugasna maluruh amanat nu aya dina novel “Prasasti nu
 Ngancik dina Ati”
Kelompok 10 tugasna maluruh téma nu aya dina novel “Prasasti nu
 Ngancik dina Ati”
D. Nganalisis Tingkesan Novel
antara wacana sempalan novel jeung tingkesan novel.
17.
Jero”
Sajeroning maca, siswa diparéntah pikeun merhatikeun kaidah-
kaidah basa tulis nu aya dina éta tingkesan novel, kayaning tanda
 baca, nuliskeun hurup kapital, isiltah, pilihan kecap, kaasup undak-
usuk basana.
aya dina unggal paragrap tingeksan novel “Mantri Jero”.
19. Guru maréntah siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.
 E. Nulis Sempalan jeung Tingkesan Novel
NO. KAGIATAN
20. Dina ieu bagian dipiharep siswa miboga kamampuh pikeun nuliskeun
sempalan jeung ningkes novel luyu jeung kaidiah-kaidahna.
21. Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran singget ngeunaan
tingkesan jeung sempalan novel.
Guru nugaskeun siswa pikeun maca hiji judul novel séjénna, tuluy
siswa diparéntah pikeun nuliskeun sempalan jeung tingkesan tina éta
novel nu dibacana. Pikeun migaé ieu tugas bisa dipigawé ku saurang,
duaan, atawa kelompok (diluyukeun jeung situasi jeung kondisi
siswana).
 pikeun macakeun éta hasil pagawéanana.
 
 
NO. KAGIATAN
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran pakeman basa.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar ngeunaan pakeman basa. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham pakeman basa dina kahirupan sapopoé. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung  jawab, jeung santun sanggeus diajar pakeman basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.
2. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun pakeman basa.
3.
Guru nepikeun tujuan pangajaran pakeman basa luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentikasi, nganalisis, nepikeun koméntar sanggeus weruh jeung maham ngeunaan pakeman basa luyu jeung kaidah-kaidahna, anu ngawengku: a) babasan jeung paribasa, b) kapamalian, c) kila-kila, d) cacandran, e) uga, jeung f) etos urang Sunda
A. Nyangkem Babasan jeung Paribasa
NO. KAGIATAN
4. Guru ngaping siswa pikeun maca babasan jeung paribasa wawaran
luang, pangjurung laku hade, panyaram léngkah salah.
5.
Sanggeus dibaraca, guru mancing siswa pikeun nataan babasan jeung
 paribasa séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara nanyakeun.
Sakur babasan jeung paribasa nu ditataan ku siswa hadéna dicatet ku
siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.
 
ng j r n anga j a r a n 5
BAHASAN PAKEMAN BASA
6.
Pancén 1 Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén maluruh harti paribasa
ku cara ngajodokeun kana jawaban nu geus disadiakeun.
7.
Pancén 2 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén maluruh harti kecap tina kamus jeung harti injeuman (konotatif) dina ungkara babasan jeung paribasa. Contona: 1. Kejot borosot    kejot (pangajak haté at. kahayang nu datangna ngadadak)
borosot  (kecap pagawéan ngalésotkeun at. ngécagkeun naon- naon barangbawaan beurat nu diais atawa nu digandong)
  hartina: ulah waka buru-buru nyieun kaputusan, kudu dipikir dibulak- balik heula, jsté.
8.
Pancén 3 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén nyieun kalimah ngagunakeun babasan jeung paribasa. Contona: 1. Dug hulu pet nyawa   Hartina: digawé satékah polah taya eureuna.   Kalimahna: Mang Damiri nepi ka dug hulu pet nyawa usaha pikeun
nyumponan pangabutuh hirup kulawargana, Jsté.
9.
Pancén 4 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén ngalengkepan babasan jeung paribasa. Contona: 1. _____ beubeulahan térong   Kawas beubeulahan térong, Jsté.
B. Nyangkem Kapamalian
10.
 
 
38  Pamekar  B ku Tut 
Conto: Ulah nambulan uyah:  Alesan karuhun: bisi potong peujit Alesan sabenerna: Kecap potong peujit bisa jadi mangrupa simbol tina gering atawa nepi ka maotna. Ceuk logika, lamun urang loba dahar uyah tangtu tekanan darah bakal leuwih luhur, atawa sok disebut darah tinggi. Panyakit darah tinggi bakal ngabalukarkeun stroke jeung panyakit  jajantung.  Jsté.
11.
Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan ungkara basa kapamalian séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara nanyakeun. Sakur ungkara kapamalian nu ditataan ku siswa hadéna dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.
12.
Pancén 5 Guru maréntah siswa gawé kelompok pikeun nyawalakeun alesan nu asup akal (logis) ngeunaan rupa-rupa ungkara kapamalian. Contona: Ulah cicing dina lawang panto Alesan karuhun: bisi hésé meunang jodo Alesan sabenerna: ngahalangan panto, lantaran batur hésé ngaliwat.
C. Nyangkem Kila-kila
NO. KAGIATAN
13. Guru ngajak ka siswa pikeun maca pedaran jeung conto ngeunaan kila-kila.
14.
Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan conto kila-kila séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara nanyakeun. Sakur conto kila-kila nu ditataan ku siswa hadéna dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.
15.
 
NO. KAGIATAN
16. Guru ngajak siswa pikeun maca pedaran jeung conto ngeunanan cacandran jeung uga.
17.
Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan conto cacandran jeung uga séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara nanyakeun. Sakur conto cacandran jeung uga nu ditataan ku siswa hadéna dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.
18.
Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén ngalengkepan cacandran. Conto: Cianjur katalanjuran Sumedang ngarangrangan  Jsté.
F. Étos Urang Sunda
NO. KAGIATAN
19. Guru ngajak siswa pikeun maca pedaran ngeunaan étos nu jadi sawangan hirup masarakat urang Sunda.
20.
 
 
NO. KAGIATAN
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran pedaran budaya Sunda.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar ngeunaan pedaran budaya Sunda. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham budaya Sunda dina kahirupan sapopoé. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung  jawab, jeung santun sanggeus diajar budaya Sunda minangka kaar ifan lokal.
2. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun budaya Sunda.
3.
Guru nepikeun tujuan pangajaran pedaran budaya Sunda luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentikasi, nganalisis, nepikeun koméntar luyu jeung kaidah-kaidahna boh lisan boh tulis sanggeus: a) maca wacana pedaran budaya Sunda, b) nganalisis wacana pedaran budaya Sunda, jeung c) nulis wacana pedaran budaya Sunda
A. Maca Wacana Pedaran
NO. KAGIATAN
4. Guru ménta siswa pikeun maca bedas kalawan bagilir wacana pedaran “Kampung Cireundeu”.
5.
 
ng j r n anga j a r a n 6
PEDARAN BUDAYA SUNDA
6.
Pancén 1 Pikeun museurkeun konséntrasi siswa, diselang heula ku ngajawab soal. Guru nanyakeun langsung (lisan) ka siswa ngeunaan: bisi aya kecap-kecap nu dianggap hésé ku siswa sarta maluruh hartina dina kamus; lokasi pernahna Kampung Cireundeu; ciri anu ngabédakeun Kampung Cireundeu jeung kampung séjénna; kaayaan ékonomi masarakat Kampung Cireundeu; alesan pangna sampeu jadi kadaharan poko urang Kampung Cireundeu.
7.
Pikeun maluruh kadariaan siswa, guru nampung rupa-rupa kesan jeung koméntar atawa pananya siswa kana eusi wacana nu geus dibacana. Dina éta wacana disabit-sabit ngeunaan kadaharan. Guru ogé bisa nanyakeun ka siswa yén sajaba ti éta téh, naon deui ngaran kadaharan séjénna. Pikeun nguji kamampuh siswa, guru nanyakeun rupa-rupa kadaharan has nu aya di unggal daérah.
8. Guru ménta deui ka siswa pikeun neruskeun maca bedas éta wacana kalawan bagilir.
9.
Pancén 2 Guru ménta siswa ngajawab soal wacana “Kampung Cireundeu”, anu ngawengku: maluruh deui kecap-kecap nu teu kaharti sarta maluruh hartina dina kamus; nyebutkeun kayakinan nu diagem ku mayoritas masarakat Kampung Cireundeu; ngajelaskeun tujuan acara ‘Sérén Taun Ngemban Taun Saka’ di Kampung Cireundeu; nataan rupa-rupa kasenian Sunda nu aya di Kampung Cireundeu; nataan kaolahan naon nu aya di Kampung Cireundeu nu dijieun tina sampeu; nataan saha waé nu kungsi ngalélér pangajén ka Kampung Cireundeu.
10.
 
 
11.
Pancén 3 Guru ménta siswa nuliskeun deui pedaran ngeunaan :Kampung Cireundeu” ku basa sorangan. Sangkan ngaguluyur, siswa bisa ngagunakeun rangkay karangan minangka poko-poko bahan wacanana sakumaha nu aya dina buku siswa.
12. Guru ménta siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.
B. Nganalisis Wacana Pedaran
NO. KAGIATAN
13. Guru ménta siswa pikeun nganalisis wacana “Adat Kabiasaan”. Eusi éta pedaran ngeunaan kabiasaan ngurus orok, nyundatan, jeung dina kawinan.
14.
Pikeun nambahan wawasan siswa, guru ogé nataan rupa-rupa adat kabiasaan séjénna anus ok dilakukeun ku masarakat Sunda, upamana kabiasaan dina ngolah sawah, ngahuma, miara paré, jeung sajabana. Bisa ogé nanyakeun bisi aya siswa anu kungsi ngalaman atawa ngabandungan kagiatan upacara adat di daérahna.
15.
Pancén 4 Guru ménta siswa pikeun migawé pancén tina wacana “Adat Kabiasaan”. Perkara anu kudu dipgawé ku siswa nya éta:
1) nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina éta wacana sarta maluruh hartina dina kamus;
2) nyatet poko pikiran nu aya dina unggal paragarap éta wacana; 3) nuliskeun hal naon waé anu dipedar dina éta wacana.
16. Guru ménta siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.
C. Nulis Pedaran
17.
 
18.
Guru ménta ka siswa jeung batur sakelompokna pikeun nulis pedaran. Kaidah-kaidah nulis pedaran geus ditangtukeun dina buku siswa. Nu kudu diperhatikeun ku siswa nya éta: eusina medar salah sahiji budaya nu aya di tatar Sunda, upamana penca, calung, réog, degung, jaipongan, kaulinan, atawa budaya séjénna; medar karangan hasil gawé kelompok di hareupeun kelas sacara bagilir; méré koméntar kana pedaran kelompok séjénna; nyatet hal-hal penting nu dipedar ku kelompok séjén.
 
 
 
ng j r n anga j a r a n 7
WAWANCARA
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar nepikeun pangajaran ngeunaan wawancara.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar matéri wawancara. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham perkara matéri wawancara. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung  jawab, jeung santun sanggeus diajar matér i wawancara.
2. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun matéri wawancara.
3.
Guru nepikeun tujuan matéri pangajaran wawancara luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar katut indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentikasi, nganalisis, nyusun, meraktekkeun, jeung nepikeun koméntar kana téks wawancara luyu jeung kaidah-kaidahna boh lisan boh tulis sanggeus ngalakukeun kagiatan: a) maca pedaran ngeunaan wawancara, b) latihan nyusun bahan pikeun ngawawancara, sarta c) latihan ngalaporkeun hasil wawancara
A. Maham Pedara Ngeunaan Wawancara
NO. KAGIATAN
4. Guru ménta siswa pikeun maca pedaran jeung conto téks wawancara.
5.
 
6.
Pancén 1 Pikeun nguji pangaweruh siswa ngeunaan pedaran wawancara jeung pamahamanana kana eusi ték wawancara nu geus dibacana, guru ménta siswa pikeun migawé pancén, nyaéta: nataan aspék-aspék nu kudu diperhatikeun saupama rék nuliskeun hiji laporan hasil wawancara; 1. nuliskeun deui pertanyaan model 5 W jeung 1H (what, who,
where, which, when, jeung How) nu aya dina téks wawancara nu geus dibacana.
2. Upamana: what (naon): “Naon waé anu karandapan ku jalma anu ngagunakeun narkoba téh, Pa?”
 Jsté.
NO. KAGIATAN
7.
Guru ngajak siswa pikeun maham sababaraha aspék nu perlu kudu diperhatikeun saméméh ngalaksanakeun kagiatan wawancara, di antarana 1) nangtukeun tujuan ngawawancara, 2) nangtukeun topik wawancara, 3) nyusun pananya, 4) ménta idin ka narasumber, 5) ngawanohkeun dir i ka narasumber, 6) nepikeun maksud ngawawancara, 7) nanya kalawan jelas, 8) nyadiakeun catetat jeung alat rékam, 9) ulah lila teuing.
8. Guru ménta siswa pikeun ngajelaskeun alesan tina aspék-aspék nu perlu kudu diperhatikeun saméméh ngalaksanakeun kagiatan wawancara.
9. Pancén 2 Guru maréntah ka siswa pikeun latihan nulis kalimah tanya menerah pikeun ngalengkepan jawaban anu geus disadiakeun.
10. Guru maréntah ka siswa pikeun macakeun kalimah tanya nu dipigawéna.
11.
 
 
C. Nuliskeun Bahan jeung Laporan hasil Ngawawancara
NO. KAGIATAN
12. Guru ménta siswa pikeun maca pedaran jeung conto téks wawancara.
13. Guru ngajak siswa pikeun nepikeun pamadegan atawa koméntarna kana pedaran jeung conto hasil wawancara wangun Tanya jawab jeung narasi anu geus dibacana.
14.
Pancén 4 Guru nugaskeun siswa jeung babaturan sakelompokna nyiapkeun bahan keur ngawawancara jeung ngalaporkeun hasilna dina wangun 1) tanya jawab; 2) narasi.
15. Guru maréntah unggal kelompok pikeun ngalaporkeun hasil wawancara.
 
PITUDUH HUSUS  
ng j r n anga j a r a n 8
W A R T A
NO. KAGIATAN
1. Guru ngabsén siswa sarta tatahar nepikeun pangajaran ngeunaan warta.
Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar matéri warta. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham perkara matéri warta. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung  jawab, jeung santun sanggeus diajar matér i warta.
2.
Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun matéri warta, kayaning wangenan warta, jenis warta, jeung kumaha carana maluruh bahan pikeun warta.
3.
Guru nepikeun tujuan matéri pangajaran warta luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar katut indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentikasi, nganalisis, nyusun, meraktekkeun, jeung nepikeun koméntar kana téks warta luyu jeung kaidah-kaidahna boh lisan boh tulis sanggeus ngalakukeun kagiatan maca pedaran ngeunaan warta tulis jeung warta lisan katut conto-contona, sarta latihan maca warta.
A. Nengetan Warta Tulis
5. Guru ngaping murid nganalisis eusi warta.
 
 
7.
Pancén 1 Guru nugaskeun ka siswa pikeun ngajawan soal ngeunaan: 1) Nuliskeun jumlah paragraph warta nu judulna nu judulna “Helaran  Jampana Kota Tasikmalaya 2013” jeung “Liverpool Ngudag Big Four” 2) nuliskeun poko pikiran utamana unggal paragrap nu aya dina éta warta; 3) nuliskeun babagian éta warta dumasar unsur 5 W jeung 1H; sarta 4) nuliskeun alesan pangna warta nu judulna “Helaran Jampana Kota Tasikmalaya 2013” kaasup kana wanda straight news report  jeung “Liverpool Ngudag Big Four” kaasup kana wanda dept news.
8. Guru maréntah sisiwa jeung babaturan sakelompokna pikeun ngalaporkeun tugas nu geus dipigawé na.
B. Maham Warta Lisan
NO. KAGIATAN
9. Guru ngajak murid pikeun maca kalawan gemet pedaran jeung rupa- rupa conto warta lisan.
10.
Pancén 2 Guru nugaskeun ka siswa pikeun ngajawan soal ngeunaan: 1) Naon pijuduleun atawa topik warta lisan ka-1, ka-2, jeung ka-3; 2) nuliskeun eusi nu aya dina tilu éta warta; 3) nétélakeun mana atina tilu éta warta anu kaasup kana Straight News Report  jeung nu kaasup kana Dept News; 4) nuliskeun poko pikiran utama nu aya dina unggal paragrap katilu warta di luhur; 5) nataan babagian eusi éta tilu warta dumasar unsur 5 W jeung 1H.
11. Pikeun migawé pancén 1, hadéna mah kelas dibagi tilu kelompok, unggal kelompok nganalisis hiji warta (warta kahiji ku kelompok 1, warta kadua ku kelompok 2, jeung warta katilu ku kelompok 3, jsté.
12. Guru maréntah murid pikeun ngalaporkeun hasil pagawéan kelompokna dina wangun sawala kelas.
C. Prakték Maca Warta
NO. KAGIATAN
 
PITUDUH HUSUS  
14. Guru ngajak siswa pikeun merhatikeun lentong maca warta dina radio, sarta lentong katut pasemon maca warta dina televisi.
15.
Guru ngamotivasi siswa atawa ngayakinkeun, yén sakabéh murid ogé bisa maca warta kawas conto dina radio atawa televisi. Pikeun ngahontal kamampuh maca warta nu hadé kudu loba latihan jeung ngabandungan warta nu disiarkeun dina radio atawa televisi.
16.
Guru maréntahkeun unggal murid maca warta digalantangkeun kalawan merhatikeun lentong jeung tanda bacana. Siswa bisa mawa alat minangka micropun, atawa barang-barang séjénna nu ngagambarkeun suasana di studio radio atawa televisi.
17. Guru nepikeun koméntar sanggeus murid maca warta dibarengan ku ngamotivasi. Sajaba ti guru, murid ogé dibéré lolongkrang waktu pikeun nepikeun koméntarna ka babaturanana.
18.
Pancén 3 Guru nugaskeun ka siswa pikeun: 1) néangan warta dina kalawarta
Sunda (koran atawa majalah) jeung dina televisi nu eusina wandana
Straight News Report   jeung Dept News; 2). nuliskeun deui éta eusi
warta ku basa siswa; 3) macakeun éta warta beunang nulisna ka
 babaturan kelompok séjénna, sarta 4) ngoréksi éta téks warta hasil
 pagawéanana upama aya kénéh nu can merenah.
 
Pituduh Meunteun
Format Meunteun pancén 1
1) Rumus meunteun pagawéan nuliskeun kecap nu teu kaharti jeung maluruh hartina dina kamus
Peunteun =  Jumlah harti kecap nu bener 
  X 100   Jumlah kecap nu dicatet
2) Rumus meunteun jumlah pada jeung jumlah padalisan
Aspék nu dipeunteun Bobot Skor
maksimum  Jumlah pada rumpaka “És Lilin” 10 10  Jumlah padalisan unggal pada rumpaka “És Lilin” 5 30  Jumlah pada rumpaka “Colénak” 10 10  Jumlah padalisan unggal pada rumpaka “Colénak” 5 20
70
Aspek nu dipeunteun Skor
Salah
Ngajelaskeun Eusi rumpaka kawih “Colénak” 100 70 50
Format Meunteun pancén 2
Aspek nu dipeunteun Bobot
Rumpaka nu ngagambarkeun ngeunahna (pelem) éta kadaharan, sajaba ti murah hargana.
100 50
Rumpaka nu ngagambarkeun kareueus urang Sunda boga kadaharan tradisonal warisan kolot baheula nu kasohor (kakoncara) ka saalam dunya (buana) ngaranna colénak
100 50
100 50
 Jumlah 50-100
 
 
Format Meunteun pancén 3
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor maksimum
Maluruh padalisan cangkang sisindiran dina rumpaka kawih “És Lilin”
5 10
5 10
Kecap tungtung padalisan nu padeukeut sorana dina rumpaka kawih “És Lilin”
5 20
2) Maluruh cangkang jeung eusi sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan”
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor maksimum
Ungkara wangun sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Pada kahiji Pada kadua Pada katilu
5 15
3) Maluruh sora nu padeukeut unggal tungtung padalisan dina kawih “Bubuy Bulan”
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor maksimum
Ungkara wangun sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Pada kadua Pada katilu Pada kaopat kalima
5 20
4) ngajelaskeun gaya basa naon aya dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan”
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor
maksimum
Penjelasan gaya basa kecap ‘bubuy bulan Penjelasan gaya basa kecap ‘sangray béntang’ Penjelasan gaya basa kecap ‘panonpoé disasaté’
5 15
5) Kecap-kecap anu dibalikan deui dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan”
Aspek nu dipeunteun Bobot Skor
maksimum
Peunteun =  Jumlah skor nu kahontal
  X 100   Jumlah skor maksimum
Format Meunteun pancén 4
Nyaritakeun eusi rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” jeung “Kabogoh Jauh” dina wangun paraprase prosa
No. Aspek nu dipeunteun Bobot Skor
maksimum
Pilihan kecap 5 25 Kajelasan eusi 5 25
2. Wangun paraprase rumpaka kawih “Kabogoh  Jauh” Pilihan kecap 5 25 Kajelasan eusi 5 25
100
Ngalengkepan rumpaka kawih “Peuyeum Bandung”, “Borondong Garing”, “Tauco Cianjur”, “Goréng Pisang”, jeung “Tahu Sumedang”
No. Aspek nu dipeunteun Skor
maksimum 1 Ngalengkepan “Peuyeum Bandung” 20 2 Ngalengkepan “Borondong Garing” 20 3 Ngalengkepan “Tauco Cianjur”, 20 4 Ngalengkepan “Goréng Pisang” 20 5 Ngalengkepan “Tahu Sumedang” 20
100
 
 
PANGAJARAN 2 SAJAK 
maksimum
1
Maluruh harti kecap a)mojang lenjang , (b) hideung santen, (c) srangéngé , (d) dipépéndé , (e) ngempur , (f)  jungjunan, (g)  puput umur , (h) kurebkeun, jeung (i) pangkonan!
5 40
2 Ngajelaskeun ma’na ungkara mojang lenjang nu hideung santen
10 10
3 Gaya basa tina ungkara mojang lenjang  nu hideung santen
5 5
4 Maluruh kecap tina padalisan ka-2 jeung ka-3 anu ngandung gaya basa mijalma (personikasi)
5 25
5 Ngejelaskeun alesan panyajak nulis kecap  jungjunan dina padalisan ka-4
10 10
6 Ngejelaskeun alesan panyajak nulis kecap  pangkonan dina padalisan ka-6
10 10
1
Kelompok 1 maluruh harti kecap mojang lenjang , hideung santen, srangéngé , dipépéndé , ngempur , jungjunan, puput umur , kurebkeun, jeung  pangkonan dina kamus.
50- 100
2 Kelompok 2 ngajelaskeun ma’na ungkara dina sajak mojang lenjang nu hideung santen nu aya dina padalisan kahiji sajak “Priangan”
50- 100
3
Kelompok 3 maluruh gaya basa nu dipaké ku panyajak nepi ka tatar Sunda atawa alam Priangan téh diibaratkeun mojang lenjang  nu hideung santen
50- 100
PITUDUH MEUNTEUN  
4 Kelompok 4 maluruh kecap nu ngandung gaya basa mijalma (personikasi) dina padalisan ka-2 jeung ka-3;
50- 100
5 Kelompok 5 maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap jungjunan dina padalisan ka-4;
50- 100
6 Kelompok 6 maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap pangkonan dina padalisan ka-6?
50- 100
No. Aspek nu dipeunteun Skor
1 nyatet kecap-kecap nu teu dipikaharti dina sajak, tuluy maluruh hartina dina kamus.
5-10
2. maluruh jumlah padalisan éta sajak. 1-5
3. maluruh ajén éstétika naon waé nu aya dina éta sajak. 10-20
4. maluruh eusi nu dicaritakeun dina éta sajak. 10-15
5. Ngajelaskeun nu diébréhkeun ku panyajak dina pada kahiji, kadua, katilu, jeung pada kaopat.
30-50
56-100
Maluruh eusi nu aya dina pada ka-2, ka-3, jeung ka-4
No. Aspek nu dipeunteun Skor
1 Katalitian jeung kajelasan medar eusi sajak “Seuneu Bandung” nu aya dina padalisan ka-2, ka-3, jeung ka-4.
30-50
3. Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan 10-20
50-100
 
 
Format Meunteun pancén 4
Nyaritakeun deui éta eusi sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay” dina wangun paraprase
Peunteun kelompok:
1 Kreativitas mekarkeun sajak kana wangun paraphrase 20-50
2. Kakompakan migawé tugas 20-30
3. Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan 10-20
50-100
1 Intonasi/lentong  (lagu kalimat) dan pelafalan; 10-20
2. Nyangken/apal naskah 15-30
50 – 100
1 Pilihan kecap, gaya basa 15-30
2. Kasaluyuan eusi jeung judul sarta organisasi sajak 15-30
3. Tata tulis jeung karapihan 10-20
4. Originalitas 10-20
PANGAJARAN 3 PUISI MANTRA
Format Meunteun Pancén 1
1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap nu teu kaharti dina mantra “Jampé Budak Harééng”, Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék, “Jampé Néangan Rejeki” jeung “Jampé Indit-Inditan sarta maluruh hartina dina kamus
Peunteun =  Jumlah skor nu kahontal
  X 100   Jumlah skor maksimum
2) jeung 3) Nyawalakeun jeung midangkeun eusi nu aya dina unggal mantra
No. Aspek nu dipeunteun Skor
1 Katalitian jeung kajelasan medar eusi nu aya dina unggal mantra
30-50
3. Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan 10-20
50-100
Format Meunteun Pancén 2
1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” jeung “Ajian Kabedasan” ieu di handap sarta téngan hartina dina kamus
Peunteun =  Jumlah skor nu kahontal
  X 100   Jumlah skor maksimum
2) Nyirian sarta nuliskeun aspék purwakanti nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” jeung “Ajian Kabedasan”
No. Aspek nu dipeunteun Skor
maksimum
Pundung” 50
100
 
 
1 Kakompakan 20-30
2. Kadariaan 20-30
60-100
Format Meunteun Pancén 3
1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap nu aya dina mantra “ Asihan Si Burung Pundung” sarta “ Jangjawokan Paranti Dipupur ” sarta paluruh hartina dina kamus.
Peunteun =  Jumlah skor nu kahontal
  X 100