Rosidi, Ajip. 1966. Kesusastraan Sunda Dwasa Ini. Jatiwangi: Tjupumanik.

--------------, 1969. Djalan ke Surga. Djakarta: Gunung Agung

--------------, 1983. Ngalanglang Kasusastraan Sunda. Jakarta: Pustaka Jaya.

--------------, 1984. Manusia Sunda. Jakarta: Inti Idayu Prss.

--------------, 1989. Jant Arkidam. Bandung: Pustaka.

Resmana, Min. 1973. Hujan di Girang Caah di Urang. Bandung: Mitra Kencana.

Ruhimat, Asep. 2006. Sambel Jaer. Bandung: Puspawarna.

Rusyana, Dr. Yus. 1982. Mtode Pengajaran Sastra. Bandung: Gunung Larang.

--------------, 1982. Pedaran Paribasa Sunda. Bandung: Gunung Larang.

--------------, 1982. Panyungsi Sastra. Bandung: Gunung Larang.

Salmun, M.A. 1963. Kandaga Kasusastraan Sunda. Bandung: Ganaco.

80 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

80 Pamekar DBuku Tut

Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK

Kelas X

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT2013

BASA SUNDA BASA SUNDA KIKD Kurikulum 2013

Pamekar Diajar

PANYUSUN:Tatang Sumarsono

Ahmad HadiAno Karsana

Asep RuhimatDarpan

Dede KosasihH. Dingding Haerudin

H. Yayat SudaryatRisnawati

PENELAAH:Prof. Dr. H. Iskandar WasidDr. Hj. Ai Sofi anti, M.Pd.

Drs. H. Elin SyamsuriDrs. Apip Ruhamdani, M.Pd.

Budi Riyanto

Rarancang Eusi : Yoshi SukadarRarancang Jilid : Yoshi Sukadar

Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt.

Dipedalkeun ku:DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

ISBN: 978-602-1300-26-8 (Jilid Lengkap)978-602-1300-27-5 (Jilid 1)

Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)

Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa BaratDitangtayungan ku Undang-undang

Disklaimer: Ieu buku th diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga larapna Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina dipakna buku taun 2014. Ieu buku th sipatna dokumn hirup. Hartina bakal tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panka jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajn ieu buku.

BASA SUNDABASA SUNDA KIKD Kurikulum 2013

Pamekar Diajar

Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

7979Bab IPITUDUH UMUM

PABUKON

Baidillah, Drs.H. Idin, M.Pd,dkk. 2010. Aksara Sunda. Bandung: CV. Walatra.

Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. 2013. Kurikulum 2013. Bandung.

Hadi spk, Drs. Ahmad. 2005. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.

Hadish, Ytty Kusmiyati. 1979. Sastra Lisan Sunda Mite, Fabel, dan Lgende 1. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemn Pendidikan dan Kebudayaan.

Iskandar, Yosph. 1982. Tumbal. Bandung: Rahmat Cijulang.

Jurusan Basa jeung Sastra Sunda FPBS IKIP Bandung. 1990. Palanggeran jahan Basa Sunda. Bandung: Rahmat Cijulang.

Karana, Rahmat M. Sas. 1979. Tepung di Bandung. Bandung: Rahmat Cijulang.

Keraf, Dr. Gorys. 1980. Komposisi. Ende Flors: Nusa Indah.

Kunto, Haryoto. 1984. Wajah Bandoeng Tmpo Doeloe. Bandung: Gransia.

Lembaga Basa & Sastra Sunda. 1985. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarat.

Muchtar, R.H. Uton, Ki Umbara. 1994. Modana. Bandung: Mangl Panglipur.

Mustapa, Abdullah. 1985. Wirahma Sajak. Bandung: Medal Agung.

No. 1574. 1996. Majalah Mangl.

No. 51-52. 1996. Majalah Simpay.

---------------. 1986. Kedok Tangkork. Bandung: Remadja Karya.

Poerwadarminta, W.J.S. 1977. Kamus Umum Bahasa Indonsia. Jakarta: PN Balai Pustaka.

Prawirasumantri, Drs. H. Abud, dkk. 2003. Pedoman Pengembangan Kurikulum Berbasis Kompetnsi Mata Pelajaran Bahasa Darah (Sunda). Bandung: Geger Sunten.

Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa. 1977. Pedoman jaan Bahasa Sunda yang Disempurnakan. Jakarta.

78 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

78 Pamekar DBuku Tut

Pangajaran 1: Kawih5. Naha aya bahan nu hseun keur murid? Kumaha cara ngungkulanana?6. Kumaha rarancang ngoman pangajaran keur minggu hareup? Kumaha

lngkah-lngkahna?7. Jeung saterusna.

PANGBAGA

iii

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning

nyaosan implemntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan

Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.

Hasil garapan tim panyusun th aya dua rupi buku nyata buku murid sareng

buku guru. ta th mangrupa bagian tina pakt Kurikulum Daerah, hususna

ngeunaan pangajaran basa jeung sastra darah, dumasar kana Permendikbud

No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sans

mung buku wungkul bagian ta Permendikbud th, tapi deuih ngawengku

Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana

Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).

Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna

ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra darah di Jawa Barat tiasa

dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar

ngeunaan basa jeung sastra darah, dipiharep dina diri murid aya parobihan

anu ttla, boh unsur sikepna (attitude), boh pangaweruhna (knowledge), boh

kamampuh ngagunakeun katut karancagan (performance; behavior). Singgetna

mah ta unsur anu tilu th bisa disebut kompetnsi.

Kalungguhan guru dina posisi agn parobahan utama enggoning

ngaimplemntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotsis

basajan, saupami guru kagungan kompetnsi anu nohonan pasaratan Kurikulum

2013, tangtosna g kalebet guru basa darah deuih, tinangtos ta kurikulum bakal

tiasa diimplemntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun

sareng ngaronjatkeun kompetnsi guru th, di antawisna ku cara nysusun buku

padoman guru, kalebet tarkah anu kedah knging pangajn.

iv

Muga-muga wa harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu

ttla dina dunya atikan ku diimplemntasikeunana Kurikulum 2013 th tiasa

ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu bad

dongkap.

Bandung, Desember 2013

Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,

Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Pembina Utama Madya

NIP. 19570807 198601 1 001

KeKeKeKeKeKeKeKKeKKKKeKeKKeepapapapapappppppppppppp la Dinas P

Prof. Dr. H. MMMMMohoooooo

7777Bab IIIPITUDUH MEUNTEUN

D. Refleksi

Rfl ksi th diperlukeun keur ngavaluasi kagiatan diajar ngajar nu geus lumangsung. Ngaliwatan refl eksi guru bisa ngaanalisis naha hiji pangajaran th geus hasil sarta nyumponan pamaredih kompetensi inti, kompetensi dasar, jeung indikator atawa acan. Sacara umum rfl ksi th aya dua rupa, nyata refl eksi pangajaran jeung rfl ksi guru sacara pribadi.

1. Rfl ksi di ahir pangajaran\

Ieu di handap aya sawatara conto pertanyaan nu bisa ditepikeun ku guru waktu rk mungkas pangajaran. Tujuanana antarana ba pikeun mikanyaho nepi ka mana rspon siswa kana pangajaran nu geus ditepikeun sarta naon masalah nu kapanggih salila pross pangajaran.a. Meunang mangpaat naon tina pangajaran nu geus ditepikeun?b. Resep henteu waktu urang ngulik ta pangajaran th? Lebah mana anu

resepna, lebah mana anu henteu?c. Naon ba anu can kaharti tina ta pangajaran? Lebah mana anu ku hidep

dianggap hs?d. Naha waktu urang disskusi geus ngarasa mr kontribusi ka kelompok/ka

nu sjn, atawa acan?e. Naha mtode anu dilarapkeun th ngabantu ka urang pikeun mikapaham

bahan pangajaran?f. Kumaha pamadegan hidep kana carana ibu/bapa guru nepikeun

pangajaran?g. Jeung saterusna.

2. Rfl ksi pribadi guru

Ieu di handap aya sawatara conto pertanyaan nu bisa ditepikeun ku guru ka dirina pribadi sabada rngs nepikeun hiji pangajaran. Tujuanana antarana ba pikeun ngabebenah kahngkran dirina, atawa ngukuhan naon nu geus dianggap unggul. Salian ti ta pikeun ngukur nepi ka mana hasilna pangajaran nu didadasaran ku rspon siswa.

1. Kumaha prakna nepikeun pangajaran, naha geus nyumponan pamaredih kurikulum?

2. Pangajaran mana nu geus fktif, sarta mana anu acan?3. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun sangkan pamahaman murid leuwih

jembar?4. Bahan mana nu geus dikawas ku murid, sarta mana anu acan?

76 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

76 Pamekar DBuku Tut

4. Conto rubrik meunteun ngadongng

NoNama Siswa

Aspek yang dinilaiJumlah Skor

SkorBasa Pasemon

Lentong/Wirahmaa

Gestur/tagog

3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1

1

2

3

5. Conto rubrik meunteun guguritan

a. Meunteun karangan guguritan

No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah

1. Gagasan/Eusi 10 25

2. Diksi nu digunakeun 10 25

3. Bener henteuna guru lagu jeung guru wilangan 10 25

4. Aspk musikalitas/wirahma. 10 25

Jumlah 40 100

b. Meunteun nembangkeun guguritan

No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah

1. Titilaras (pageuh kana nada, henteu sumbang) 10 35

2. WIrahma (Pedotan, Ipis-kandel, anca-gancang) 10 35

3. Kedaling (Neuleuman, Miharti eusi rumpaka pupuh) 10 -- 30

Jumlah 30 -- 100

6. Conto rubrik meunteun sisindiran

No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah

1. Gagasan/Eusi 10 25

2. Diksi nu digunakeun 10 25

3. Kasaluyuan purwakanti cangkang jeung eusi 10 25

4. Itungan engang jeung wirahma 10 25

Jumlah 40 100

v

KEPALA BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra darah nu diperenahkeun janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng elemn-elemn parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku; standar kompetnsi lulusan, standar isi, standar pross, sareng standar penilaian. ta katangtosan kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu mancn tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.

Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya 24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar silabus, mtodologi pangajaran, sareng valuasi, og mangrupi pangjembar buku murid.

Komponn-komponn anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun mak pamarekan saintifi k sareng penilaian autntik. Hal ieu dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu ngalarapkeun pamerakan saintifi k sareng penilaian autntik dina pross pangajaran.

Disusuna ieu buku th mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, og dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan

PANGBAGA

vi

Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah.

Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumul sareng mekarkeun basa jeung sastra darah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.

Tangtosna og ieu buku th teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan pajaman.

Bandung, Desember 2013 Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian,

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd.

Pembina Tk. I NIP. 196110051986031014

7575Bab IIIPITUDUH MEUNTEUN

2. Conto rubrik meunteun paguneman

NoNama

Siswa dan pasangan-

nya

Aspek yang dinilai

Jum. Skor

SkorEusi Basa Pasemon Lentong

Undak-usuk basa

3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 1 2 3

1

2

3

3. Conto rubrik meunteun aksara Sunda

a. Maca aksara Sunda

No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah

1. Gancang kendorna maca 10 25

2. Bener henteuna ngejah aksara 10 25

3. Lagu kalimah 10 25

4. Pamahaman kana bacaan 10 25

Jumlah 40 100

b. Nulis aksara Sunda

No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah

1. Karapihan tulisan: Wangun aksara, jajaran lempeng 10 20

2. Kaajegan wangun aksara 10 30

3. Benerna wangun aksara 10 30

4. Benerna pananda sora (rarangkn) 10 20

Jumlah 40 100

c. Desain aksara Sunda

No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah

1. Akurasi (bener henteuna) aksara Sunda nu didigunakeun 10 20

2. Aspek keterbacaan aksara Sunda nu digunakeun 10 30

3. Unsur estetik/kaendahan kaligrafi 10 30

4. Komposisi warna jeung wangun 10 30

Jumlah 40 100

74 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

74 Pamekar DBuku Tut

8. Conto rubrik meunteun ngarang

No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah

1. Eusi atawa gagasan 13 35

2. Organisasi tulisan 7 20

3. Kandaga kecap jeung pilihan kecap 7 -- 20

4. Adegan basa 7 20

5. Unsur mkanik: Ejaan, tanda baca, jeung karapihan 2 5

Jumlah 30 -- 100

C. Instrumen Meunteun Husus

Ieu di handap sawatara conto rubrik keur meunteun aspek-aspek pangajaran nu sipatna umum. Thnikna bisa tes atawa non tes. Wangunna bisa uraian atawa observasi. Ieu rubrik peunteun th keur conto ba. Guru bisa nyieun sorangan, mekarkeun atawa ngarancang instrumn pikeun meunteun luyu jeung kabutuh panngajaran.

1. Conto rubrik meunteun biantara.

No Aspek BobotJumlah Nilai

1.

Aspek Bahasaa. Pilihan kata, gaya bahasa, tatakrama

bahasab. Struktur bahasa (bentukan kata dan

kalimat) yang benarc. Pelafalan dan intonasi

35

2.

Pemahaman Isia. Penguasaan Isib. Penghayatan dan penjiwaan (imaji)c. Organisasi dan sistematika penyampaian

isi

35

3.Penampilan (Ekspresi)a. Gestur (mimik dan gerak)b. Kreasi dan gaya bicara

30

J u m l ah 100

Rentang nilai 60 - 100

vii

Kurikulum 2013 th sastuna mah masih knh Kurikulum Berbasis Kompetnsi (KBK) nu dimekarkeun pikeun nyanghareupan panka jaman, utamana mah kompetnsi atawa kamampuh abad ka-21. Dina ieu abad, dak teu dak kabutuh karancagan dina rupining widang, nu ngawengku kamekaran thnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna pangajaran basa Sunda.

Luyu jeung ta hal, rumusan kompetnsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh, jeung kaparigelan nu dipak dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun pentingna karancagan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa Sunda mah perlu og nitnan kamandirian basa jeung budaya Sunda minangka mdia jeung wahana pangajaran basa Sunda.

Kompetnsi dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana kompetnsi dina pangajaran SMA/SMK/MA nu sipatna nasional. Kompetnsi nu dipiharep ku murid SMA/SMK/MA dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung paripolah nu rancag dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit). Eta kamampuh th dicskeun dina kompetnsi inti (KI) anu dipidangkeun minangka kaweruh basa Sunda anu bener tur merenah, ngntp seureuh, sarta luyu jeung kontks situasi. ta kamampuh og dirarancang dina pross pangajaran winangun papancn (project based learning) jeung ngorhan (discovery learning) anu nyoko kana lngkah-lngkah nu ilmiah (saintifi k) kayaning nitnan, nanya, nyoba, nalar, jeung ngedalkeun (ngomunikasikeun).

Ieu buku tuturus guru th ngawincik tarkah minimal nu kudu dipilampah ku guru dina nuyun murid ngahontal kompetnsi nu dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih ged kawanina tur kadak dina ngorhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkna parigel mak basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu had kana basa jeung sastra

PANGJAJAP

viii

Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun kautamaan sikep. Keur ngahontal ta tujuan, peran jeung karancagan guru kacida diperlukeunana.

Tangtu wa ieu buku th ra knh kahngkranana. Panyawad katut pangdeudeul pikeun nyamapurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.

Bandung, Oktober 2013

Panyusun

7373Bab IIIPITUDUH MEUNTEUN

5) Conto rubrik meunteun sawala

Kritria Alus Pisan (3) Cukup (2) Latihan Deui (1)

Ngaregepkeun Saregep Kurang saregep Api lainKomunikasi non-verbal

Ngarspon Kurang rspon Api lain

Ilubiung Aktif, silihledan Kurang aktif Cicingeun

OmonganNepikeun pamadegan ngaruntuy

Nepikeun pamadegan kurang ngaruntuy

Cicingeun

Katerangan:1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspk nu dipeunteun.

2. Cara meunteun: Total peunteun

X 10 12

3. Contona: 2 + 3 + 1 + 2

X 10 = 8 = 6,7

12 12

6. Conto rubrik meunteun Maca

No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah

1. Pemahaman Literal: Kaweruh tina bacaan 10 -- 20

2. Pemahaman Inferensial: Kacindekan Eusi bacaan 10 -- 20

3. Pemahaman Evaluasi: Ngajn Eusi bacaan 10 -- 20

4. Pemahaman Apresiasi: Neuleuman eusi bacaan 10 -- 20

Jumlah 40 -- 100

7. Conto rubrik meunteun nyarita

NoNama Siswa

Aspek yang dinilaiJumlah Skor

SkorEusi Basa Pasemon Diksi

3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1

1

2

3

72 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

72 Pamekar DBuku Tut

Rentang skor = 1 5, skor minimal = 6, skor maksimal = 30Skor: 0 6 = Sangat Kurang 7 12 = Kurang 13 18 = Cukup 19 24 = Baik 25 30 = Sangat Baik

3. Rubrik Meunteun Sikep

No. SikepEncan cs

Mimitics

MimitiMekar

Dibiasakeun Kat.

1. Taliti2. Tanggung jawab3. Disiplin4. Jujur5. Santun6. Peduli7. Percaya diri

4) Conto rubrik meunteun pangaweruh

No Indikator Teknik Bentuk Instrumen

1

Bisa nyebutkeun tokoh wayang tina babad Mahabarata.

Tes Uraian

1. Pandawa th anak Pandudwana ti dua bibit, nyata Dwi Kunti jeung Dwi Madrim. Sebutkeun saha ba nu lahir ti dwi Madrim jeung saha nu ti Dwi Kunti!

2. Saha anu dimaksud panengah Pandawa th jeung naha manhna disebut kitu?

3. Sebutkeun tilu tokoh nu kagolong ka kulawadet Kurawa?

4. Saha ngaran guru Pandawa jeung Kurawa th?

5. Yudistira th boga pamajikan, saha ngaranna?

jst jst jst jst jst

PANGBAGEA:1. Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat _ iii

2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat _ v

PANGJAJAP _ vii

BAB I: PITUDUH UMUMA. Ngeunaan Buku Tuturus Guru ......................................................... 2B. Padika Make Buku Tuturus Guru ..................................................... 2C. Tatapakan Formal ........................................................................... 4D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran ..................................... 4E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) .................................................. 5F. Proses Pangajaran ............................................................................ 5G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas X SMA/MA/SMK/MAK ................................................................... 6H. Pta Konsp ................................................................................... 8

BAB II: PITUDUH HUSUSPangajaran 1: Biantara

A. Maca Tks Biantara ...................................................................... 10B. Nyangkem Struktur Biantara ....................................................... 12D. Ngaanalisis Tks Biantara ............................................................. 13E. Nepikeun Biantara ....................................................................... 14

DAPTAR EUSI

ix

xPangajaran 2: PagunemanA. Maca Paguneman ....................................................................... 16B. Ngaanalisis Paguneman ............................................................... 17C. Paguneman dina Karya Sastra ...................................................... 18D. Nyusun Tks aguneman ............................................................... 20E. Mintonkeun Paguneman ............................................................. 22

Pangajaran 3: Biografi jeung Autobiografi A. Maca Tks Biografi ...................................................................... 25B. Biografi , Autobiografi , jeung Otobiografi ..................................... 25C. Unsur-unsur Biografi .................................................................. 26D. Mangpaat Biografi ...................................................................... 26E. Ngaanalisis Tks Biografi ............................................................. 27F. Nyusun Tks Biografi .................................................................. 27

Pangajaran 4: Aksara SundaA. Maca Tks Aksara Sunda .............................................................. 31B. Mikawanoh Aksara Sunda ............................................................ 33C. Paham Sajarah Aksara Sunda ........................................................ 33D. Nyalin Tks Aksara Sunda ............................................................ 34E. Ngagunakeun Aksara Sunda ........................................................ 35

Pangajaran 5: DongngA. Maca Tks Dongng .................................................................... 38B. Papasingan Dongng ................................................................... 39C. Ciri-ciri Dongng ..................................................................... 39D. Ngaanalisis Tks Dongng ........................................................... 40E. Ngaksprsikeun Dongng .......................................................... 41

Pangajaran 6: Carita WayangA. Mikawanoh Carita Wayang .......................................................... 43B. Pedaran Carita Wayang ................................................................ 44C. Ngabdakeun Carita Wayang jeung Dongng ............................... 45D. Ngaanalisis Carita Wayang ........................................................... 47

7171Bab IIIPITUDUH MEUNTEUN

71

B. Instrumen Meunteun Umum

Ieu di handap aya sawatara rubrik keur meunteun aspek-aspek pangajaran nu sipatna umum. Thnikna bisa tes atawa non tes. Wangunna bisa uraian atawa observasi. Ieu rubrik peunteun th keur conto ba. Guru bisa nyieun sorangan, mekarkeun atawa ngarancang instrumn pikeun meunteun luyu jeung kabutuh panngajaran.

1. Conto rubrik meunteun spiritual.

NoNama Siswa

Menyadari keberadaan bahasa Sunda sebagai anugrah dari Tuhan Yang Maha Esa

Menyadari keberadaan bahasa Sunda sebagai alat komunikasi

Bersyukur atas kebesaran Tuhan dengan adanya keragaman bahasa

Bersyukur atas kebe-saran Tuhan dengan adanya kekhasan dan keung-gulan baha-sa Sunda

Skor Total

1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1

2

3

4

5

Keterangan:

Selalu = 4Sering = 3Tidak pernah = 1

Skor minimal = 4Skor maksimal = 16

Kriteria:0 4 = kurang5 8 = cukup9 12 = baik13 16 = sangat baik

2. Conto rubrik meunteun sosial

NoNama Siswa

Aspek yang dinilaiJumlah skor

Nilai AkhirPercaya

DiriTanggung

JawabTeliti Santun

Kerja sama

Toleransi

1

2

3

70 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

70 Pamekar DBuku Tut

Dina ieu bab bakal dipedar kumaha cara meunteun unggal kompetensi murid ku rupa-rupa instrumen penilaian. Cara meunteun th aya nu sipatna umum, og aya nu sipatna husus. Cara meunteun anu sipatna umum dilarapkeun kana kagiatan-kagiatan anu lumrah dipigaw dina unggal kagiatan diajar. Upamana keur meunteun sikep spiritual jeung sosial, meunteun lumangsungna diskusi, atawa meunteun kompetensi-kompetensi anu umum. Upamana bae meunteun karangan murid jeung meunteun carana murid nyarita. Cara meunteun anu sipatna husus dilarapkeun pikeun nguji rupaning kompetensi sakumaha nu kaunggel dina buku murid, tur mikabutuh instrumen penilaian anu husus. Utamana dilarapkeun pikeun meunteun tugas-tugas mandiri. Upamana meunteun biantara murid, meunteun hasil analisis, meunteun karangan guguritan atawa sisindiran, jeung sajabana.

Pancn-pancn nu nyampak dina buku murid bisa dipeunteun ku rubrik penilaian anu umum atawa anu husus, luyu jeung kabutuhanana. Upamana, keur meunteun karangan carita pondok karya siswa, guru bisa ngalarapkeun instrumen penilaian anu sipatna umum keur meunteun karangan, atawa make rubrik husus keur meunteun karangan carpon.

A. Meunteun Kriteria Ketuntasan Minimal (KKM)

1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur unggal-unggal murid. 2. Jumlah komponn anu dipeunteun bda-bda gumantung kana jumlah

komponn dina unggal pangajaran.3. Komponn anu dipeunteun dicontrng keur nandaan geus tutas acanna.4. Conto rubrikna siga ieu di handap:

Kritria Katutasan Minimal (KKM) Pangajaran 1 (Biantara)

Materi nu dipeunteunKaterangan Tutas

Enggeus Encan

A. Maca teks biantara

B. Nyangkem struktur biantara

C. Neuleuman padika biantara

D. Ngaanalisis tks biantara

E. Nepikeun biantara

Pangajaran 7: Carita PondokA. Maca Carita Pondok ................................................................... 50B. Unsur-unsur Carita Pondok ........................................................ 51C. Kamekaran Carpon .................................................................... 52D. Ngabdakeun Carpon jeung Dongng ......................................... 52E. Fiksimini Sunda .......................................................................... 53F. Ngaanalisis Carpon ..................................................................... 54G. Ngarang Carpon atawa Fiksimini ................................................. 55

Pangajaran 8: GuguritanA. Maca Teks Guguritan .................................................................. 58B. Mikawanoh Puisi Guguritan ........................................................ 59C. Ngaanalisis Puisi Guguritan ......................................................... 60D. Ngarang jeung Nembangkeun Guguritan .................................... 60

Pangajaran 9: SisindiranA. Mikawanoh Sisindiran ................................................................. 63B. Nyangkem Sisindiran .................................................................. 65C. Ngaanalisis Sisindiran .................................................................. 65D. Ngarang Sisindiran ...................................................................... 67

BAB III: PITUDUH MEUNTEUNA. Meunteun Kriteria Ketuntasan Minimal (KKM) ............................... 70B. Instrumen Meunteun Umum ........................................................... 71C. Instrumen Meunteun Husus ............................................................ 74D. Refl eksi ......................................................................................... 77

PABUKON .......................................................................................... 79

69

Bab Bab

I I II I I

Pituduh Meunteun

68 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

68 Pamekar DBuku Tut

19

Klompok murid tuluy ngeusian Pancn5, ku cara diskusi pikeun nyusun cangkang sisindiran nu eusina geus disadiakeun. Salila pross diskusi, guru ngaping murid sarta jadi fasilitsator upama murid manggih masalah dina diskusi.

20

Sabada pancn dipigaw, guru nugaskeun kelompok sacara acak pikeun macakeun atawa ngagalantangkeun sisindiran hasil beubeunanganana. Cara macakeunana bisa og ku ditembangkeun ngarah kelas jadi hgar. Guru mr komntar atawa ngalelempeng saupama aya sisindiran nu disusun ku murid kurang merenah strukturna.

21

Sabada ta, nincak kana tahap kadua, nyata murid ngarang siisindiran sorangan anu gembleng cangkang jeung eusina. Ieu pancn bisa og dipigaw dina kelompok nu sarua, minangka praktk tina modl diajar kolaboratif kalawan catetan sisindiran nu dijieun ku masing-masing murid ulah aya nu sarua.

22

Guru nugaskeun sawatara murid pikeun ngagalantangkeun atawa ngawihkeun sisindiran beunangna sorangan sacara bagilir. Guru ngaaprsiasi ka murid anu karyana pinunjul sarta ngumpulkeun hasil karya murid minangka portofolio. Sisindiran anu dianggap pinunjul og bisa dipublikasikeun/dipamrkeun ngaliwatan rupa-rupa mdia.

KAGIATAN PANUTUPDina kagiatan panutup guru mr kasempetan ka murid pikeun

ngarfl ksikeun pangajaran. Contona, naon ba mangpaat nu kapetik tina pangajaran sisindiran? Naon ba kasusah/hahalang dina pangajaran sisindiran? Naha carana urang salaku guru geus nepikeun pangajaran kalawan had jeung kaharti ku murid? Jeung sajaba ti ta.

Guru mr saran sangkan murid mikaresep sisindiran minangka bagian tina kagiatan aprsiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina rupa-rupa sisindiran nu geus diulik. Kagiatan aprsiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun tujuan ngasah rasa kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji bangsa. Guru og perlu ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa rfrnsi perkara sisindiran dina raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan aprsiasi sastra.

Dina nutup pangajaran guru umajak ka murid pikeun sukuran ka Pangran rh geus meunang rupa-rupa lmu perkara sisindiran, jeung geus bisa ngahasilkeun karya kratif anu tangtu ged gunana keur ngalatih krativitas (karancagan), daya pikir, jeung daya cipta.

1

Bab Bab

II

Pituduh Umum

2 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

2 Pamekar DBuku Tut

A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru

Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu cs dina ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara hal.

1. Wincikan lngkah-lngkah pangajaran dina raraga mr gambaran ka guru pikeun ngahontal kompetnsi dasar (KD) jeung indikator.

2. Susunan lngkah-lngkah kagiatan anu ngagambarkeun pangajaran nu gumulung tur ngamalir.

3. Lngkah pangajaran nu disusun dipiharep bisa ngahontal pangalaman diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah had, ngawasa konsp, kaparigelan mikir nu ilmiah (saintifi k), kamampuh ngarngskeun masalah, karancagan, pribadi nu sonagar (rplktif), tur numuwuhkeun rasa basa Sunda.

4. Dadaran rupining thnik pikeun meunteun kamampuh murid.5. Wawaran pikeun calecer (acuan) kagiatan rmdial jeung ngajembaran

pangaweruh murid.6. Pidangan kagiatan diajar nu silih simbeuh tur silih ldan (sharing).7. Pituduh ngeunaan cara mak buku babon murid.

Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh (sikep, kaweruh, jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinka. Ari paripolahna ngawengku:

1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun tks, tumanya, ngawih, kaulinan, dmonstrasi, pidangan masalah, jst.

2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu ditepikeun.

3. Ngali kaweruh murid sammehna sangkan bisa ngait jeung kaweruh nu bakal diulik.

4. Papancn nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem konsp.

5. Mr lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid.6. Mr unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan pamahaman murid.

B. Padika Make Buku Tuturus Guru

Ieu buku Tuturus Guru th mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh mak buku babon murid og jadi calecer (acuan) keur kagiatan pangajaran di kelas. Guru dipiharep nitnan heula sawatara hal nu dipidangkeun dina ieu buku.

6767Bab IIPITUDUH HUSUS

16

Tabl wawangsalan:

Wawangsalanan Jawaban tarucing Katerangan

.. .. ..

.. .. ..

Kolom katerangan th dibutuhkeun lantaran sok aya sisindiran anu henteu matok kana aturan anu baku. Upamana jumlah engangna leuwih ti dalapan, sapadana henteu matok opat jajar-opat jajar, atawa sakapeung sok kapanggih wangun sisindiran anu sora tungtungna henteu nyepls murwakanti. Contona:

Jaksi belang jaksi hideung,Pandan laut kukuncungan;Bisi melang bissi nineung,Imut heula urang di panungtungan.

Kembang eros sisi pilar,Ngarambat kana jambatan,Supados dipak ba;Ulah rumaos ditilar,Jaga g mo burung tepang,Supados diaku ba.

17Sabada dipigaw, hasil analisis murid dilaporkeun ka guru sarta guru ngavaluasi ta pancn individual tur mr komntar saperluna upama dibutuhkeun.

D. Ngarang Sisindiran

No Kagiatan

18

Guru ngabagi murid jadi sawatara kelompok. Anggota kelompokna bisa dua atawa tilu urang. Ti dinya guru nerangkeun pancn nu kudu dipigaw ku murid sakumaha anu didadarkeun dina Pancn 5. Tahap kahiji, murid latihan heula ngalengkepan sisindiran nu eusina geus disadiakeun, sarta tahap kadua murid kudu ngarang sisindiran kalawaan gembleng ngawengku cangkang jeung eusina. Minangka catetan, sisindiran anu kudu dikarang ku murid th nyata wangun paparikan atawa rarakitan, lain wawangsalan anu tingkat kasulitanana rada luhur.

66 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

66 Pamekar DBuku Tut

11

Sabadana, guru ngabagi murid jadi sawatara kelompok leutik. Hiji kelompok anggotana antara 3-4 urang. Guru nerangkeun naon nu kudu dipigaw ku kelompok sarta mr kasempetan ka murid pikeun nanyakeun hal-hal anu teu dipikaharti.

12

Tahap mimiti, kelompok murid kudu migaw Pancn 2, nyata ngaanalisis sisindiran dina tabl, utamana kudu manggihan jawaban tina pertanyaan: kaggolong kana naon wangun jeung eusi ta sisindiran? Guru og nyiapkeun tabel matrikulasi keur ngaragum jawaban murid.

13

Kelompok ngalaporkeun hasil analisisna, sarta guru ngaragum hasilna dina tabel matrikulasi. Sabada sakabh kelompok ngalaporkeun hasil analisis, guru ngavaluasi hasil pagawan kelompok sarta ngajak diskusi deui ka murid saupama aya hasil laporan anu bda, nepi ka ahirna manggih kacindekan.

14

Tahap kadua, kelompok murid nu sarua dibr pancn pikeun migaw soal dina Pancn 3. Pross diskusina sarua jeung pross dina tahap mimiti, nyata murid kudu manggihan jawaban: naon eusi tina tarucingan lima wawangsalan nu aya dina tabl? Sabada brs ngajawab soal, kelompok ngalaporkeun hasil analisisna, sarta guru ngaragum hasilna dina tabel matrikulasi. Sabada sakabh kelompok ngalaporkeun hasil analisis, guru ngavaluasi hasil pagawan kelompok sarta ngajak diskusi deui ka murid saupama aya hasil laporan anu bda, nepi ka ahirna manggih kacindekan.

15

Rngs migaw Pancn 3 jeung pancn 4, murid dibr pancn individual pikeun ngaanlisis sisindiran jeung wawangsalan anu sjn. Sumbernna bisa tina buku, majalah, koran, atawa internt. ta pancn bisa mangrupa tugas mandiri terstruktur. Upamana ba, murid ditugakeun ngumpulkeun lima paparikan, lima rarakitan, jeung lima wawangsalan. Guru tuluy ngadadarkeun naon anu kudu dipigaw ku murid sakumaha katerangan anu nyampak dina Pancn 4.

Laporan murid bisa mangrupa tabl, nu wangunna siga tabl dina Pancn 2 jeung Pancn 3. Keur ngajawab pertanyaan nomer 3 (Akurkeun jeung patokan sisindiran anu umum), murid bisa nambahan kolom katerangan keur eusi ta jawaban. Jadi, tablna bisa kieu:

Tabl paparikan jeung rarakitan:

Sisindirannana Wangunna Eusina Katerangan

.. .. .. ..

.. .. .. ..

33Bab IPITUDUH UMUM

1. Baca heula ieu buku kalawan telik tur imeut unggal kacana.2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator pangajaran.3. Tarkahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan

pangajaran. Guru kudu nguatan jeung ngukuhan tarkah pikeun ngawangun sikep, kaweruh, katutg paripolah murid anu had.

4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan pembiasaan, pieunteungeun, pituladeun, jeung kultur di sakola anu had.

5. Luyukeun tiap-tiap lngkah kagiatan dina buku tuturus guru jeung buku babon murid.

6. Mekarkeun gagasan rancag dina milih padika pangajaran. Sungsi og kagiatan sjn lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang.

7. Rupining stratgi pangajaran nu rk dimekarkeun (kayaning murid nitnan, nanya, nyaritakeun, metakeun, ngawih, jst.)kudu ngalibetkeun muridna sorangan jeung ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola.

8. Guru dipiharep mekarkeun:a. Mtode pengajaran aktif, inovatif, kratif, fktif, dan menyenangkan

(PAIKEM);b. Timbang-timbang og mak pamarekan komunikatif jeung kontkstual;c. Kaparigelan nanya atawa tumanya;d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran;e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas.

9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa patali jeung sosial budaya Sunda.

10. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun sorangan alokasi waktu luyu jeung minggu fktif, situasi katut kaayaan di sakola.

11. Dina sataun ajaran kelas X aya salapan materi anu kudu dibagi ku guru kalawan proporsional keur dua semstereun. Kudu ditimbang-timbang og alokasi waktu antara semster I jeung semster II sangkan pangajaran bisa ditepikeun luyu jeung alokasi waktu anu nyampak.

12. Unggal matri galeuh rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x lawungan).

13. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku nitnan bahan, karep rsptif (ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangrupa kagiatan nyoba jeung ngulik, ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun (kagiatan kratif nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung kadua. Murid digiring sangkan kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun mr lolongkrang tumanya jeung ngali wawaran nu deukeut jeung murid.

4 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

4 Pamekar DBuku Tut

14. Hasil pagawan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina portofolio murid.

15. Pikeun tarkah ngoman diri jeung minggu fktif, jieun catetan rfl eksi sanggeus hiji tma atawa bahan rngs katepikeun.

16. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yn manhna th cerdas tur bisa.

17. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru og perlu saregep, enya-enya, tur sabar dina nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid th bda-bda. Katambah-tambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun sakumna guru, murid, tempat, waktu, jeung bahan ajar.

C. Tatapakan Formal

Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasarkana Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan. Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD) Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna, ngindungna mah tangtu wa kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum Daerah (Kurda).

Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK th diwincik jadi KIKD, luyu jeung pola struktur Kurikulum Nasional. KIKD disusun mangrupa struktur anu maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajar-ngajar. Cindekna, sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing mngpar tina katangtuan KIKD, tma, jeung alokasi waktu. Ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah guru dibr lolongkrang keur ngembangkeun karancaganana.

Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber keur tuturus guru. Ari sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD th moal sagemblengna kacumponan mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya sumber-sumber lianna pikeun pangrojong kagiatan diajar-ngajar, di antarana mdia massa, bagbagan palmuan lianna, jeung kondisi sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinya pisan guru kudu rancingeus pikeun nngan jeung ngungkab bahan pangrojong sangkan KIKD bisa kahontal jeung kacumponan.

D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

Sakabh matri dina ieu buku diluyukeun jeung sistem pidangan buku babon murid, nu dipidangkeun mak sistem spiral; dimitian ti nu babari heula,

6565Bab IIPITUDUH HUSUS

5

Guru nitah juru catur ti unggal kelompok anyar pikeun nepikeun hasil diskusi kelompokna. Cara ngabagi peresentasi diluyukeun jeung jumlah kelompok. Upamana, mun kelompok anyar th aya opat kelompok, unggal kelompok kabagan pikeun nepikeun jawaban dua jawaban swang sacara bagilir. Waktu hiji kelompok nepikeun jawabanana, kelompok sjn bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua atawa aya nu kudu dilelempeng (dikorksi).

6Sabada juru catur unggal kelompok nepikeun jawabanan, guru nyindekkeun hasil diskusi.

B. Nyangkem Sisindiran

No Kagiatan

7

Dina ieu bagian, guru ngaasosiasikeun hasil diskusi kelompok kana pedaran nu aya dina Bagian B. Pedaran utamana difokuskeun kana usaha ngajembaran pangaweruh murid perkara sisindiran. Dina ieu bagian, aya hadna guru mawa conto sisindiran sjnna, boh nu mangrupa buku, kliping koran, jeung sajabana.

8

Kagiatanana bisa dimimitian ku nugaskeun murid maca pedaran dina bagian B (Mikawanoh Puisi Guguritan) kalawan gemet di jero hat. Sabadana guru muka kasempetan ka murid pikeun nepikeun pertanyaan atawa ngadiskusikeun hal-hal nu kurang dipikaharti.

9Murid ditugaskeun nyatetkeun hal-hal penting tina ta pedaran keur ngajembaran pangaweruhna.

C. Ngaanalisis Sisindiran

No Kagiatan

10

Dina ieu bagian, aya tilu pancn nu kudu dipigaw ku murid, nyata Pancn 2 jeung pancn 3, jeung Pancn 4. Pancn 2 jeung tilu kudu dipigaw ku kelompok, sedengkeun Pancn 4 kudu dipigaw sacarra individual.

Guru nugaskeun murid pikeun ngimeutan soal-soal dina Pancn 2 jeung 3. Murid og ditugaskeun keur nyirian kekecapan anu teu dipikaharti, sarta sina disusun jadi glosarium keur ditangan hartina ngagunakeun bantuan kamus basa Sunda.

64 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

64 Pamekar DBuku Tut

2

Murid tuluy disina maca ta conto sisindiran di jero hat kalawan daria. Salila maca murid dititah nyirian kekecapan anu teu hartina teu pati dipikapaham. Upamana aya sawatara kecap anu teu kaharti, ku murid kudu disusun mangrupa glosarium anu engk kudu ditangan hartina dina kamus basa Sunda. Ieu tarkah th minangka cara keur ngajembaran kabeungharan kecap basa Sunda.

3.

Sabada brs maca conto sisindiran, murid dibagi jadi sawatara kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab pertanyaan dina Pancn 1. Jumlah kelompokna diluyukeun jeung kabutuhan. Upamana diwangun jadi 8 kelompok. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1, kelompok kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna. Sabada diskusi di kelompokna swang-swangan minangka tahap kahiji, anggota kelompok nangan batur ti kelompok anu bda minangka tahap kadua, nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana ngawengku anggota kelompok 1nepi ka kelompok 8. Kelompok anyar dibr pancn pikeun nyusun jawaban pertanyaan ti nomer 1 nepi ka 8. Hartina, di kelompok anyar bakal nyampak dalapan jawaban murid.Mun digambarkeun rpossna siga ieu di handap:

KELOMPOK 1 (Ngajawab

pertannyaan nomer 1)

KELOMPOK 2 (Ngajawab

pertannyaan nomer 2)

KELOMPOK 3 (Ngajawab

pertannyaan nomer 3)

KELOMPOK 4 (Ngajawab

pertannyaan nomer 4)

KELOMPOK 5 (Ngajawab

pertannyaan nomer 5)

KELOMPOK 6 (Ngajawab

pertannyaan nomer 6)

KELOMPOK 7 (Ngajawab

pertannyaan nomer 7)

KELOMPOK 8 (Ngajawab

pertannyaan nomer 8)

KELOMPOK ANYAR (Hiji wakil ti kelompok

nu dalapan ngahiji ngawangun kelompok

anyar keur nyusun jawaban pertanyaan 1

nepi ka pertanyaan nomer 8)

Tahap I Tahap I

Tahap II

4

Kelompok anyar kudu ngabahas deui jawaban nu dibawa ku anggota kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun. Lian ti ta kelompok anyar kudu milih salah sahiji anggotana pikeun jadi juru catur keur nepikeun jawaban di hareupeun kelas.

55Bab IPITUDUH UMUM

terus ningkat ka nu hs. Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana babari hsna th tumerap kana saban pangajaran.

Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku dumasar kana prinsip proporsional, tur tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun lahiriahna (panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa wacana, bisa deuih dina eusi atawa substansina (gampang-henteuna).

E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)

Ranah SD/MI SMP/MTsSMA/SMK/MA/MAK

Sikep Nampa, ngajalankeun, ngajnan, jeung ngamalkeun

Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat, alam sabudeureun, sarta dunya katut adabna.

KaparigelanNampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung ngalarapkeun

Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur rancag dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).

Kaweruh Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.

Pribadi nu ngawasa lmu kaweruh, thnologi, seni budaya, sarta wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.

F. Proses Pangajaran

Pross pangajaran lumangsung mak pamarekan saintifi k, anu lngkah-lngkahna:

1. Nitnan (mengamati), ku cara maca, ngaregepkeun, atawa nongton;2. Nanya (menanya), ku cara ngayakeun tanya jawab atawa sawala;3. Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh anu leuwih

jembar;4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen);5. Midangkeun, ngedalkeun, atawa nepikeun (mengkomunikasikan)6. Ngawangun ramatloka (networking) ku cara nangan bahan tina sumber anu

lian.

6 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

6 Pamekar DBuku Tut

G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas X SMA/SMK/MA/MAK

KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)

10.1 Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya.

10.1.1 Mensyukuri anugerah Tuhan akan keberadaan bahasa Sunda dan menggunakannnya sesuai dengan kaidah dan konteks sosial budaya sebagai sarana komunikasi melalui teks BIANTARA, PAGUNEMAN, BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI, AKSARA SUNDA, DONGENG, CARITA WAYANG, CARPON, GUGURITAN, DAN SISINDIRAN.

10.2 Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif dan proaktif dan menunjukkan sikap sebagai bagian dari solusi atas berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai cerminan bangsa dalam pergaulan dunia.

10.2.1 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, peduli, santun, dan proaktif dalam berbahasa Sunda untuk memahami BIANTARA dan PAGUNEMAN.

10.2.2 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, dan tanggung jawab dalam berbahasa Sunda untuk memahami BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI serta AKSARA SUNDA. 10.2.3 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, dan peduli dalam berbahasa Sunda untuk memahami DONGENG, CARITA WAYANG,CARPON, GUGURITAN, dan SISINDIRAN

10.3 Memahami, menerapkan, menganalisis pengetahuan faktual, konseptual, prosedural berdasarkan rasa ingintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya, dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait fenomena dan kejadian, serta menerapkan pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesifi k sesuai dengan bakat dan minatnya untuk memecahkan masalah.

0.3.1 Mengidentifi kasi dan menganalisis teks BIANTARA sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.2 Mengidentifi kasi dan menganalisis teks PAGUNEMAN sesuai dengan kaidah- kaidahnya.

10.3.3 Mengidentifi kasi dan menganalisisteks BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.4 Mengidentifi kasi dan menganalisisteks AKSARA SUNDA sesuai dengan kaidah- kaidahnya.

6363Bab IIPITUDUH HUSUS

P anga j a r a n a nga j a r a n 9SISINDIRAN

KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsn murid sarta nyiapkeun pangajaran

sisindiran. Guru og ngajak murid pikeun sukuran ka Pangran rh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa dina kahirupan sapopo, boh sacara lisan boh sacara tinulis.

Di awal pangajaran guru og nerangkeun yn basa Sunda geus dimangpaatkeun ti baheula keur nuliskeun rupa-rupa masalah. Di antarana dipak keur nepikeun rupaning kabeungharan budaya, upamana dipak dina sisindiran. Guru bisa ngayakeun tanya jawab jeung murid keur ngagali pangawruh awal murid patali jeung sisindiran. Alus lamun aya conto sisindiran anu populer keur ngahudang ingetan murid ngeunaan sisindiran. Atawa, bisa og milih hiji lagu anu rumpakana mak sisindiran samodel Bubuy Bulan, s Lilin, atawa Sorban Palid.

Guru og ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matri sisindiran ku cara nmbongkeun buku sisindiran atawa gambar/foto nu keur sisindiran nu sumberna tina koran, majalah, atawa internt. Diterangkeun yn sanajan sisindiran mangrupa sastra lisan nu geus heubeul pisan ayana, tapi nepi ka kiwari dipak knh ku masarakat Sunda keur rupa-rupa kaperluan.

Guru nepikeun tujuan pangajaran sisindiran luyu jeung pamaredih Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid bisa manggihan ciri-ciri puisi sisindiran, maham padika puisi sisindiran, nyebutkeun fungsi sisindiran dina kagiatan komunikasi, sarta bisa ngarang sisindiran ku sorangan.

KAGIATAN INTIA. Mikawanoh Sisindiran

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana sababaraha conto sisindiran di Bagian A. Sammh dibaca alusna murid sina nitnan heula wangun karanganana. Upamana nitnan pada jeung padalisanana, kekecapanana, jeung sajabana.

KAGIATAN PANUTUPDina kagiatan panutup guru mr kasempetan ka murid pikeun

ngarfl ksikeun pangajaran. Contona, naon ba mangpaat nu kapetik tina pangajaran guguritan? Naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran? Naha carana urang salaku guru geus nepikeun pangajaran kalawan had jeung kaharti ku murid? Jeung sajaba ti ta.

Guru mr saran sangkan murid resep maca guguritan minangka bagian tina kagiatan aprsiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina ta karangan. Kagiatan aprsiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun tujuan ngasah rasa kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji bangsa. Guru og perlu ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa rfrnsi perkara guguritan dina raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan aprsiasi sastra.

Dina nutup pangajaran guru umajak ka murid pikeun sukuran ka Pangran rh geus meunang rupa-rupa lmu perkara guguritan, jeung geus bisa ngahasilkeun karya kratif anu tangtu ged gunana keur ngalatih krativitas (karancagan), daya pikir, jeung daya cipta.

77Bab IPITUDUH UMUM

110.3.5 Mengidentifi kasi, menganalisis, dan membandingkan DONGENG dan CARITA WAYANG sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.6 Mengidentifi kasi danmenganalisisCARPONsesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.7 Mengidentifi kasi dan menganalisisGUGURITAN sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.3.8 Mengidentifi kasi dan menganalisisSISINDIRANsesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.4 Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan mampu menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan.

10.4.1 Menyusun, menanggapi, dan memperagakan teks BIANTARAsesuai dengan kaidah- kaidahnya.

10.4.2 Menyusun,menanggapi, dan memperagakan teks PAGUNEMAN sesuai dengan kaidah- kaidahnya.

10.4.3 Menyusun, menanggapi, dan membandingkan teks BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.4.4 Menyusun dan menyunting teks pendek yang menggunakan AKSARA SUNDA sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.4.5 Menanggapi dan mengekspresikan DONGENG dan CARITA WAYANG sesuai dengan kaidah- kaidahnya.

10.4.6 Menanggapi dan mengekspresikan CARPON sesuai dengan kaidah-kaidahnya.

10.4.7 Menanggapi dan mengekspresikan GUGURITAN sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.

10.4.8 Menanggapi dan mengekspresikan SISINDIRAN sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan.

8 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

8 Pamekar DBuku Tut

H

.

P

t

a

K

o

n

s

p p

17

Kagiatanana bisa dimimitian ku mr motivasi ka murid sangkan murid sumanget migaw tugas. Upamana ku cara nepikeun ieu hal di handap:- Ngarang guguritan th bisa dianggap kagiatan keur miara jeung

ngamumul kabudayaan sorangan. Mun dibanding jeung sajak, guguritan leuwih nmbongkeun warna kabudayaan lokal.

- Ngaarang guguritan og bisa dipak cara keur ngalatih daya pikir jeung daya cipta, utamana dina cara nangan kekecapan anu merenah jeung nyusunna jadi hiji karangan anu mandiri.

- Eusi guguritan bisa ngbrhkeun rasa jeung pikiran, anu bisa jadi aya mangpaatna keur batur. Bisa keur hiburan, keur babagi informasi, atawa ngungkab rasa kamanusaan.

- Saupama alus, hasil karangan bisa dipubublikasikeun, boh ngaliwatan webiste, blog, atawa dina koran jeung majalah. Copelna bisa ditmpl di majalah dingding sakola.

18

Murid ditugaskeun pikeun ngimeutan lngkah-lngkah Pancn 4, nepi ka kapaham enya-enya ku murid. Guru og mr kasempetan ka murid pikeun nepikeun pertanyaan upama aya hal-hal anu teu kaharti.

19

Murid ngarang guguritan luyu jeung tema anu dipilihna sarta ngstokeun aturan pupuhna (guru lagu, guru wilangan, jeung watekna). Dina ieu pross guru mr kabbasan pikeun murid, utamana dina nangan insprirasi keur bahan karangan. Guru og bisa ngaalarapkeun modl pembelajaran kolaboratif, ku cara mr saran ka murid pikeun diajar babarengan, silih bantuan, atawa silih tukuer informasi. Murid anu boga kamampuan anu punjul bisa mr bantuan ka murid sjnna, atawa mr bongbolongan ka babaturanana nu nyanghareupan rupaning masalah sajeroning pross ngarang.

20Guru ngaping rposs diajar murid, sarta jadi pasilitator atawa sumber informasi upama diperlukeun.

21

Murid ngumpulkeun karanganana sarta diajn ku guru. Saupama kapanggih aya karya murid anu punjul, guru bisa mr aprsiasi atawa mr reward. Sakabh karangan murid tuluy disusun jadi portofolio atau disusun jadi antologi karya murid. Karangan nu punjul ta bisa dipublikasikeun ku rupa-rupa cara keur ngahudang sumanget murid.

60 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

60 Pamekar DBuku Tut

10Murid ditugaskeun nyatetkeun hal-hal penting tina ta pedaran keur ngajembaran pangaweruhna.

C. Ngaanalisis Puisi Guguritan

No Kagiatan

11

Sabada diwanohkeun kana conto puisi guguritan jeung mikapaham pedaranana, murid dibr tugas pikeun ngaanalisis puisi guguritan anu bda. Gurumr pancn ka murid maca guguritan Nimat Teuing Cai Jamjam karangan Yus Rusyana dina Bagian C. Alus lamun aya nu nyontoan nembangkeun ta guguritan sapada atawa dua pada.

12

Sabadana, murid dibagi jadi 5 kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab pertanyaan dina Pancn 2. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1, kelompok kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna. Sabada diskusi di kelompokna swang-swangan, anggota kelompok nangan batur ti kelompok anu bda nepi ka kawangun kelompok anyar keur nyusun jawaban anu lengkep ti nomer 1 nepi ka 5. Nepi ka ahirna sakabh murid meunang pamahaman anu gembleng kana sakabh pertanyaan jeung jawaban sakumaha anu diperedih dina Pancen 2.

13Kelompok anyar kudu ngabahas deui jawaban nu dibawa ku anggota kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun.

14

Guru nugaskeun ka unggal kelompok pikeun nepikeun hasil laporan diskusina, anu tuluy disaruakeun jeung jawaban kelompok sjn. Salila ngabandungan laporan murid, guru ngarangkum unggal jawaban dina matrik keur jadi dasar dina nyindekkeun hasil diskusi.

15 Guru nyindekkeun hasil diskusi.

D. Ngarang jeung Nembangkeun Guguritan

No Kagiatan

16

Dina ieu bagian guru nugaskeun murid sacara individual pikeun nyobaan ngarang gugritan mak daya ciptana sorangan sarta ta hasil karanganana dicobaan pikeun ditembangkeun luyu jeung pupuh anu digunakeunana.

9

Bab Bab

I II I

Pituduh Husus

Dina ieu bab didadarkeun lngkah-lngkah pangajaran anu kudu dipilampah ku guru dina ngalaksanakeun pangajaran basa Sunda. Perlu dicatet yn ieu wincikan th minangka tarkah minimal nu kudu dipilampah ku guru dina nuyun murid ngahontal kompetnsi nu dipiharep. Dina harti, guru dipiharep bisa mekarkeun kalawan rancag ieu wincikan nepi ka kapanggih lngkah-lngkah anu leuwih masagi. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih ged kawanina tur kadak dina ngorhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkna dipiharep bisa parigel mak basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu had kana basa jeung sastra Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun sikep anu utama. Keur ngahontal ta tujuan, peran jeung karancagan guru kacida diperlukeunana.

10 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

10 Pamekar DBuku Tut

KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsn murid sarta nitnan kasang tukang

jeung kamampuh unggal-unggal muridna dina ngawasa pangajaran basa Sunda. Guru og ngajak murid pikeun sukuran rh Pangran geus ngaanugrahkeun basa Sunda ka urang pikeun alat komunikasi sapopo jeung papada manusa.

Guru ngajak murid nitnan rupa-rupa conto digunakeunana basa dina komunikasi sapopo, boh dina situasi formal atawa teu formal. Dina muka pangajaran guru ngajak murid pikeun narkahan paham kana matri biantara ku cara nmbongkeun gambar atawa muter rkaman biantara, boh nu mangrupa rekaman CD/Kast boh nu mangrupa fi le komputer. Guru og bisa ngayakeun tanya jawab keur ngagali pangaweruh awal murid perkara biantara dina basa Sunda.

Di awal pangajaran guru og nepikeun tujuan pangajaran biantara luyu jeung pamaredih Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid bisa nyebutkeun struktur teks biantara, bisa ngaidntifi kasi struktur teks biantara nu nyampak dina tks, bisa ngaanalisis aspk-aspk kabasaan nu nyampak dina teks biantara, bisa nyusun tks biantara sorangan kalawan ngagunakeun basa Sunda anu merenah, mikapaham padika nepikeun biantara, sarta bisa ngagalantangkeun biantara di hareupeun kelas kalawan ngagunakeun sora, lentong, jeung wirahma anu merenah.

KAGIATAN INTIA. Maca Tks Biantara

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana conto tks biantara, tuluy guru nitah maca ta tks di jero hat bari diwawadian sina ngimeutan rupaning aspk nu kakandung dina ta tks. Upamana strukturna, masalah nu dibiantarakeun, suasanana, jeung dina acara naon ta biantara ditepikeun.

P anga j a r a n a nga j a r a n 1BIANTARA

5959Bab IIPITUDUH HUSUS

5Kelompok anyar kudu ngabahas deui jawaban nu dibawa ku anggota kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun.

6

Guru nugaskeun murid pikeun nyusun laporan kelompok, nyata nyusun jawaban dina Pancn 1 kalawan tartib ti nomer hiji nepi ka nomer 8. Sabadana, juru catur ti unggal kelompok nepikeun hasil laporan kelompokna. Jawaban ti unggal kelompok ku guru dirangkum dina tabl matrikulasi pikeun jadi dasar dina nyusun kacindekan diskusi. Waktu hiji kelompok nepikeun jawabanana, kelompok sjn bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua atawa aya nu kudu dilelempeng (dikorksi).

7

Guru nyindekkeun hasil diskusi. Hasil kacindekan kudu difokuskeun kana hal-hal ieu di handap:- Puisi guguritan boga patokan anu mandiri, luyu jeung patokan

pupuh nu digunakeunana. Ngawengku patokan pada jeung padalisan (guru wilangan), patokan sora tungtung padalisan (guru lagu), jeung patokan sipat pupuh nu digunakeun.

- Hiji guguritan biasana dikarang dina hiji pupuh, henteu dina rupa-rupa pupuh siga dina wawacan.

- Eusi puisi guguritan biasana nepikeun gagasan, pikiran, atawa rasa, ti batan ngadadarkeun hiji perkara nu sipatna prosais.

- Minangka puisi heubeul, guguritan biasana dikarang keur ditembangkeun, lain bacaeun di jero hat. Munasabah lamun ra guguritan ngahaja dikarang keur kaperluan pagelaran tembang (Cianjuran). Sanajan kitu, ra og kiwari guguritan ngahaja dikarang keur muatkeuneun di media massa atawa diterbitkeun mangrupa buku.

B. Mikawanoh Puisi Guguritan

No Kagiatan

8

Dina ieu bagian, guru ngaasosiasikeun hasil diskusi kelompok kana pedaran nu aya dina Bagian B. Pedaran utamana difokuskeun kana usaha ngajembaran pangaweruh murid perkara guguritan. Dina ieu bagian, aya hadna guru mawa ra conto guguritan, boh nu mangrupa rekaman, buku, kliping koran, jeung sajabana.

9

Kagiatanana bisa dimimitian ku nugaskeun murid maca pedaran dina bagian B (Mikawanoh Puisi Guguritan) kalawan gemet di jero hat. Sabadana guru muka kasempetan ka murid pikeun nepikeun pertanyaan atawa ngadiskusikeun hal-hal nu kurang dipikaharti.

58 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

58 Pamekar DBuku Tut

KAGIATAN INTIA. Maca Teks Guguritan

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana conto karangan guguritan nu judulna Asih Indung karangan Resmiati. Sammh dibaca alusna murid sina nitnan heula wangun karanganana. Upamana nitnan pada jeung padalisanana, kumaha basana, judulna, jeung sajabana

2

Murid tuluy disina maca ta guguritan di jero hat kalawan daria. Salila maca murid dititah nyirian kekecapan anu teu hartina teu pati dipikapaham. Upamana aya sawatara kecap anu teu kaharti, ku murid kudu disusun mangrupa glosarium anu engkna kudu ditangan hartina dina kamus basa Sunda. Ieu tarkah th minangka cara keur ngajembaran kabeungharan kecap basa Sunda.

3Sabada brs maca guguritan Asih Indung di jero hat, guru nyontoan atawa nugaskeun salah saurang murid nembangkeun ta guguritan ku pupuh Kinanti.

4.

Sabadana, murid dibagi jadi 8 kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab pertanyaan dina Pancn 1. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1, kelompok kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna. Sabada diskusi di kelompokna swang-swangan minangka tahap kahiji, anggota kelompok nangan batur ti kelompok anu bda minangka tahap kadua, nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana ngawengku anggota kelompok 1nepi ka kelompok 8. Kelompok anyar dibr pancn pikeun nyusun jawaban pertanyaan ti nomer 1 nepi ka 8. Hartina, di kelompok anyar bakal nyampak dalapan jawaban murid. Mun digambarkeun possna siga ieu di handap:

KELOMPOK 1 (Ngajawab

pertannyaan nomer 1)

KELOMPOK 2 (Ngajawab

pertannyaan nomer 2)

KELOMPOK 3 (Ngajawab

pertannyaan nomer 3)

KELOMPOK 4 (Ngajawab

pertannyaan nomer 4)

KELOMPOK 5 (Ngajawab

pertannyaan nomer 5)

KELOMPOK 6 (Ngajawab

pertannyaan nomer 6)

KELOMPOK 7 (Ngajawab

pertannyaan nomer 7)

KELOMPOK 8 (Ngajawab

pertannyaan nomer 8)

KELOMPOK ANYAR (Hiji wakil ti kelompok

nu dalapan ngahiji ngawangun kelompok

anyar keur nyusun jawaban pertanyaan 1

nepi ka pertanyaan nomer 8)

Tahap I Tahap I

Tahap II

1111Bab IIPITUDUH HUSUS

2

Guru ngabagi murid jadi opat kelompok pikeun ngadiskusikeun tks biantara. Tugasna:1) Kelompok I ngaanalisis struktur tks biantara ka-1.

Alat analisisna bisa ditingali dina pertanyaan nomer hiji dina pancn ka-1 buku murid. Contona:Bagian Bubuka

Paragraf ka .Paragraf ka .Jst

Bagian EusiParagraf ka .Paragraf ka .Jst

Bagian panutupParagraf ka .Paragraf ka .Jst

2) Kelompok II ngaanalisis masalah nu ditepikeun ku nu biantara. Dina ngaanalisis masalah nu kakandung dina biantara, murid kudu nandaan (nyirian) kalimah-kalimah konci anu ngadeudeul kana masalah nu ditepikeun ku nu biantara. Kelompok tuluy nyusun laporan diskusina ku cara nyusun karangan pondok anu ngadadarkeun masalah poko nu jadi bukur catur nu biantara.

3) Kelompok III ngaanalisis biantara tina jihad suasana anu mungkin timbul waktu ta biantara ditepikeun. Upamana, tina masalah nu ditepikeun ku nu biantara, katmbong sumanget nu biantara nu hayang ngagedurkeun sumanget hadirin keur merangan narkoba. Minangka laporan kelompok, murid kudu nyusun karangan pondok anu ngadadarkeun suasana nu bisa dittimbulkeun waktu ta biantara ditepikeun.

4) Kelompok IV ngaanalisis biantara tina jihad ka saha ta biantara pantesna ditepikeun. Upamana ba ka murid, ka para pamuda, ka masarakat ra, atawa ka kelompok-kelompok anu tangtu. Dina nangtukeun saha-sahana anu bisa jadi obyk ta biantara, kelompok kudu nepikeun og alesan-alesan ku naon ta obyek merenah keur ngabandungan ta biantara.

12 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

12 Pamekar DBuku Tut

Sabada rngs migaw tugasna swang-swangan, unggal kelompok ngalaporkeun hasil diskusi kelompokna di hareupeun balara. Nalika hiji kelompok ngalapokeun hasil analisisna, kelompok sjnna bisa mairan.

4 Guru nyindekkeun hasil diskusi kelompok.

B. Nyangkem Struktur Biantara

No Kagiatan

5

Sabada ngalaksanakeun kagiatan maca tks jeung ngadiskusikeun tks biantara jeung rupaning aspkna. Guru mr pancn ka murid pikeun neuleuman pedaran nu aya dina bagian B (Nyangkem Struktur Biantara). Sacara individual murid dibr pancn ngaasosiasikeun atawa nganalar rupaning pangaweruh nu kacangkem dina kagiatan diskusi kelompok jeung pangaweruh ngeunaan struktur biantara dina bagian pedaran.

C. Neuleuman Padika Biantara

No Kagiatan

6

Guru og mr pancn ka murid pikeun neuleuman pedaran dina bagian C (Neuleuman Padika Biantara). Dina ieu bagian, guru leuwih museurkeun panitn murid kana kumaha cara nepikeun biantara anu had. Hal ieu dilakonan pikeun mr pangaweruh ka murid ngeunaan thnik biantara anu had.

7

Sammh nepikeun padika TAMAN sakumaha anu dipedar dina bagian C, aya hadna guru mr conto biantara mangrupa rekaman atawa vido. Upamana biantara salah saurang inohong anu kawentar alus dina nepikeun biantara di hareupeun balara (publik), boh dina basa Sunda boh dina basa sjn.

8

Sabada rekaman atawa conto biantara diwanohkeun ka murid, guru tuluy ngajak murid ngaanalisis ta biantara mak unsur TAMAN (tatag henteu nyaritana, aktual henteu tmana, munel henteu eusina, alus henteu basana, jeung naha biantarana th ngandung wirahma atawa henteu). Dina ieu kagiatan, murid bisa dibagi jadi lima kelompok anu masing-masingna ngaanalisis salah sahiji unsur TAMAN. Leuwih ra conto anu diwanohkeun bakal leuwih variatif jeung leuwih had.

5757Bab IIPITUDUH HUSUS

P anga j a r a n a nga j a r a n 8GUGURITAN

KAGIATAN AWALDina unggal lawungan guru ngabsn murid sarta nyiapkeun pangajaran nu

patali jeung guguritan. Guru og ngajak murid pikeun sukuran ka Pangran rh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa dina kahirupan sapopo, boh sacara lisan boh sacara tinulis. Dina wangun tinulis, basa Sunda dimangpaatkeun ku para bujangga atawa pangarang keur ngarang guguritan, nu geus lumangsung ti abad ka-19 knh.

Di awal pangajaran guru ngayakeun apersepsi atawa ngagali kamampuh awal murid patali jeung guguritan. Upamana ku nembangkeun sawatara guguritan nu mak pupuh anu populr. Upamana Kinanti, Sinom, Asmarandana, atawa Pucung. Contona ba guguritan ling-ling mangka ling, atawa Budak Leutik bisa ngapung. Tuluy diayakeun tanya jawab, contona: naha hidep kungsi ngadng ta guguritan? Di mana? Jeung sajabana. Alus upama tuluy nugaskaeun ka salah saurang murid pikeun nembangkeun ta guguritan di hareupeun kelas.

Guru og ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matri guguritan ku cara nmbongkeun sawatara rekaman, buku, atawa kliping koran/majalah nu kungsi wangun guguritan. Ditarkahan sangkan minat murid keur ngulik guguritan leuwih ged tur timbul kapanasaranana pikeun hayang nyaho leuwih jero.

Guru nepikeun tujuan pangajaran guguritan luyu jeung pamaredih Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid bisa nyebutkeun ciri-ciri wangun puisi guguritan, bisa nataan pupuh nu dipak keur nuliskeun guguitan sarta padika-padikana, bisa nembangkeun conto guguritan nu ngagunakeun pupuh nu populr, sarta bisa ngarang puisi guguritan dina wangun nu basajaran luyu jeung padika pupuh nu dipakna.

56 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

56 Pamekar DBuku Tut

37Guru og bisa ngembangkeun modl pangajaran kolaboratif, nyata murid bisa silih babagi informasi, silih korksi, atawa silih bantuan dina ngembangkeun hiji carita.

38Hasil pagawan murid tuluy dikorksi sarta dipeunteun ku guru, anu tuluy disusun jadi portofolio.

39Karya murid anu dianggap punjul bisa dipamrkeun ku guru, atawa di salurkeun pikeun bisa dimuat di mdia massa, dina raraga mr motivasi ka murid sangkan leuwih sumanget diajar.

KAGIATAN PANUTUPDina kagiatan panutup guru mr kasempetan ka murid pikeun

ngarfl ksikeun pangajaran. Contona, naon ba mangpaat nu kapetik tina pangajaran carita pondok? Naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran? Naha carana urang salaku guru geuss nepikeun pangajaran kalawan had jeung kaharti ku murid? Jeung sajaba ti ta.

Guru mr saran sangkan murid resep maca carita pondok minangka bagian tina kagiatan aprsiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina ta carita. Kagiatan aprsiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun tujuan ngasah rasa kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji bangsa. Guru og perlu ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa rfrnsi perkara carita pondok dina raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan aprsiasi sastra.

Dina nutup pangajaran guru umajak ka murid pikeun sukuran ka Pangran rh geus meunang rupa-rupa lmu perkara carita pondok Sunda, jeung geus bisa ngahasilkeun karya kratif anu tangtu ged gunana keur ngalatih krativitas (karancagan), daya pikir, jeung daya cipta.

1313Bab IIPITUDUH HUSUS

9

Sabada ngaanalisis conto biantara ku unsur TAMAN, guru mr pancn ka salah sahiji atawa dua urang murid pikeun ngagalantangkeun conto tks biantara nu aya dina bagian A. Dina ngagalantangkeun biantara, murid diperedih ngagunakeun unsur TAMAN ta sacara kratif. Tks nu dibacakeunana teu kudu kabh, tapi bisa dicokot lebah bagian-bagian anu pentingna ba. Ka murid anu geus nyobaan ngagalantangkeun ta biantara, guru mr aprsiasi anu had.

D. Ngaanalisis Tks Biantara

No Kagiatan

10

Dina ieu kagiatan guru ngajak murid sangkan leuwih paham perkara struktur jeung padika biantara. Sabada ngaanalisis struktur biantara dina Bagian B jeung ngaanalisis padika biantara dina bagian C, dina ieu sub-bab guru ngajak murid ngaanalisis hiji tks biantara kalawan komprhnsip minangka latihan pikeun leuwih mikapaham dua aspk di luhur. Tks nu aya dina ieu sub-bab ngan keur conto ba. Guru atawa murid bisa nangan tks sjn nu sumberna tina rfernsi sjn (buku atawa internt) keur bahan analisis.

11

Guru ngabagi murid jadi opat atawa lima kelompok. Unggal kelompok dibr tugas nu sarua, nyata nganalisis tks biantara ku cara ngajawab pertanyaan-pertanyaan nu aya dina buku murid (pancn 3 jeung pancn 4).

12Guru mr kasempetan ka murid pikeun nanyakeun hal-hal anu kurang kaharti.

13

Hasil analisis kelompok dilaporkeun kalawan susunan anu tartib, ngawengku:a. Tks biantarana atawa rekaman CD/Kast.b. Jawaban pertanyaan kahiji ngeunaan struktur biantara. Dina

ngajawab pertanyaan kahiji, murid bisa ngagunakeun tabel:

Bubuka

Conto tks ........ Conto paragraf . Conto omongan ....

14 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

14 Pamekar DBuku Tut

Eusi

Conto tks Conto paragraf Conto omongan ..

Panutup

Conto tks Conto paragraf Conto omongan ..

c. Jawaban pertannyaan kadua nu mangrupa glosarium (daftar kecap jeung hartina).

d. Jawaban pertanyaan katilu ngeunaan cara ngagalantangkeun ta biantara. Eusina nyata hasil tafsiran murid kumaha hadna ta biantara ditepikeun.

14

Hasil analisis murid ku masing-masing kelompok dilaporkeun ka guru sarta ku guru dipeunteun mak rubrik valuasi anu merenah. Hasil valuasina dilaporkeun deui ka murid sarta guru ngayakeun rfl ksi patali jeung hasil analisis murid.

E. Nepikeun Biantara

No Kagiatan

15Dina ieu kagiatan murid latihan biantara anu prossna dimimitian ku nyusun tks biantara sorangan nepi ka ngagalantangkeunana di hareupeun kelas.

16

Guru mr aperspsi ku cara nglingan murid kana pangajaran nu geus ditepikeun sammhna, utamana perkara kumaha nepikeun biantara anu had nu geus dibahas dina sub-bab Padika Biantara (bagian C). Guru og bisa mr deui conto rkaman CD atawa kast nu biantara keur mr wawasan ka murid dina nepikeun biantarana.

17Guru muka kasempetan ka murid pikeun ngayakeun tanya jawab patali jeung hal-hal nu can ngarti atawa can dipikapaham.

18

Guru mr pancn ka murid (Pancn 5) ngeunaan lngkah-lngkah nepikeun biantara, nyata:a. Milih topik.b. Nyusun tks jeung ngapalkeun tks.c. Ngstokeun unsur-unsur TAMAN.d. Nepikeun biantara di hareupeunn kelas.

5555Bab IIPITUDUH HUSUS

27

Hasil analisis bisa didadarkeun mangrupa sy pondok. Anu susunanana bisa kieu:Paragraf 1 nerangkeun tma carpon.Paragraf 2 ngadadarkeun para palaku jeung pasipatanana.Paragraf 3 ngadadarkeun latarna, jeung saterusna.

28

Murid tuluy maca carpon Ada Main karangan Darpan kalawan gemet di jero hat. Upama aya kekecapan nu kurang kaharti, murid dititah nyusun ta kekecapan nepi ka jadi glosarium, anu tuluy ditangan hartina dina kamus.

29Murid tuluy ngajawab pertanyaan nu patali jeung unsur carita minangka bahan keur nyusun sy.

30

Murid sacara individual nyusun sy dumasar kana jawaban atawa hasil analisisna. Dina nyusun sy, murid diwawadian pikeun ngagunakeun basa Sunda anu merenah sarta ngstokeun cara ngagunakeun jahan jeung tanda baca anu bener.

31Murid ngumpulkeun pancanna sarta guru nyusun ta pancn jadi portofolio.

G. Ngarang Carpon atawa Fiksimini

No Kagiatan

32Dina ieu bagian, murid ditugaskeun pikeun ngarang carpon atawa fi ksimini kalawan ngagunakeun daya ciptana sorangan.

34

Sammhna guru mr bekel aprsiasi ku cara mulangkeun deui ingetan murid kana carpon nu kungsi dibaca dina bagian sammhna, jeung rupaning pangaweruh ngeunaan carpon atawa fi ksimini tina hasil diskusi.

35Guru tuluy nugaskeun murid pikeun maca kalawan gemet dadaran dina Pancn 5. Guru og mr kasempetan ka murid pikeun nepikeun pertanyaan saupama aya hal-hal anu kurang kaharti.

36

Murid sacara individual dibr kasempetan jeung kabbbasan pikeun ngarang hiji carita pondok atawa fi ksimini sakumaha pamaredih Pancn 5. Aya hadna lamun guru ngabbaskeun muridna pikeun nangan inspirasi sacara laluasa, upamana nitah murid kaluar ti kelas sarta nitnan alam sabudeureun. Ti dinya, bisa jadi aya bahan anu katangkep ku pancaindra murid pikeun ditimbang-timbang jadi bahan carita.

54 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

54 Pamekar DBuku Tut

22

Mun digambarkeun rpossna siga ieu di handap:

KELOMPOK 1 (Ngajawab

pertannyaan nomer 1)

KELOMPOK 2 (Ngajawab

pertannyaan nomer 2)

KELOMPOK 3 (Ngajawab

pertannyaan nomer 3)

KELOMPOK 4 (Ngajawab

pertannyaan nomer 4)

KELOMPOK ANYAR (Hiji wakil ti kelompok

nu opat ngahiji ngawangun kelompok

anyar keur nyusun jawaban pertanyaan 1

nepi ka pertanyaan nomer 4)

23

Kelompok anyar kudu ngabahas deui jawaban nu dibawa ku anggota kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun. Lian ti ta kelompok anyar kudu milih salah sahiji anggotana pikeun jadi juru catur keur nepikeun jawaban di hareupeun kelas.

24

Guru nitah juru catur ti unggal kelompok anyar pikeun nepikeun hasil diskusi kelompokna. Waktu hiji kelompok nepikeun jawabanana, kelompok sjn bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua atawa aya nu kudu dilelempeng (dikorksi).

25Sabada juru catur unggal kelompok nepikeun jawabanan, guru nyindekkeun hasil diskusi.

F. Ngaanalisis Carpon

No Kagiatan

26Guru nerangkeun heula pancn naon nu kudu dipigaw ku murid sacara individual dina sub-bab F (Ngaanalisis Carpon). Murid disina maca carpon Ada Main dijero hat kalawan gemet, sarta tuluy dititah ngaanlasis unsur-unsur caritana. Cara ngaanalisisna bisa ngagunakeun analisis carpon Kuburan di bagian awal bab. Nyata, murid nyusun pertanyaan-pertanyaan nu patali jeung unsur carita. Upamana:- Naon tma caritana?- Saha wa palaku nu kacatur dina ta carita jeung kumaha

pasipatanana?- Di mana latar tempatna jeung iraha latar waktuna?- Mak tilikan (point of view) saha ta carita dilalakonkeunana?- Kumaga galur caritana?- Naon amanat nu bisa kapetik sabada urang maca ta carita?

1515Bab IIPITUDUH HUSUS

19

Sangkan sakabh murid kabagan nepikeun biantara di kelas, aya hal-hal anu kudu dititnan ku guru. Di antarana ba:a. Tks biantara murid kudu difokuskeun kana eusina, sedengkeun

bubuka (mukadimah) jeung panutupna bisa saperluna ba.b. Durasi biantara murid ulah lila teuing (cukup 2-3 menit).c. Lantaran biantara th art of speech, kalimah-kalimah biantara

nu disusun ku murid kudu ra direumbeuy ku mamanis basa (upamana diselapan ku sisindiran, kalimah-kalimah pinilih/kata-kata mutiara, babasan jeung paribasa, jsb.).

Dina ieu pross guru sacara aktif jadi fasilitator ku cara mr bahan, mr rfrnsi, atawa mr saran sangkan tks biantara nu dikarang ku murid munel eusina.

20

Guru ngadesain ruangan kelas sangkan waktuna murid biantara enya-enya siga nyanghareupan publik/jalma ra. Upamana ku cara nempatkeun podium di hareupeun kelas keur tempat biantara murid. Podium bisa dijieun atawa dirkayasa tina barang-barang anu basajan. Bisa og nyadiakeun mic (boh enyaan lengkep jeung spikerna, boh ukur bobohongan).

21

Murid nepikeun biantarana saurang-saurang kalawan ngstokeun unsur TAMAN sarta nitah murid nu ngabandungan mr rspon anu positif, upamana ku cara mr keprok. Dina ieu pross Guru mr peunteun mak rubrik valuasi anu merenah.

KAGIATAN PANUTUPDina kagiatan panutup guru mr kasempetan ka murid pikeun

ngarfl ksikeun pangajaran. Contona, naon ba mangpaat nu kapetik tina pangajaran biantara, naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung sajabana.

Guru og bisa mr tugas tambahan sangkan murid leuwih mikapaham perkara biantara. Contona nitenan rupa-rupa cara tokoh biantara, siga nu sok katongton dina televisi atawa kasaksian dina hiji acara/kagiatan, tuluy dibanding-banding jeung pangaweruh nu geus kacangkem ku dirina.

Guru nutup pangajaran kalawan ngajak murid sukuran ka Pangran rh geus meunang rupa-rupa lmu perkara biantara dina basa Sunda.

16 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

16 Pamekar DBuku Tut

KAGIATAN AWALDina awal lawungan guru ngabsn murid sarta nyiapkeun pangajaran

paguneman. Guru og bisa ngajak murid pikeun sukuran ka Pangran rh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa dina kahirupan sapopo. Guru umajak sangkan dina ngayakeun komunikasi th ulah urang poho kana tatakrama minangka wujud tina silih hargaan papada jalma.

Dina lawungan mimiti guru ngajak murid paguneman ngeunaan hiji perkara anu keur aktual sarta paguneman dipungkas ku guru ku nepikeun pernyataan yn ta th conto paguneman nu biasa dilakonan ku urang dina kahirupan sapopo. Ti dinya guru ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matri paguneman ku cara nmbongkeun gambar atawa muter rkaman paguneman. Sabadana guru ngayakeun tanya jawab keur ngagali pangaweruh awal murid perkara paguneman dina basa Sunda.

Guru nepikeun tujuan pangajaran paguneman luyu jeung pamaredih Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid mikawanoh wangun-wangun tks paguneman, bisa ngaanalsis aspk-aspk kabasaan paguneman dina rupa-rupa situasi, bisa mikapaham aspk-aspk undak-usuk basa Sunda nu nyampak dina paguneman, bisa nyusun tks paguneman sorangan kalawan ngagunakeun basa Sunda anu merenah, sarta bisa mintonkeun paguneman di hareupeun kelas.

KAGIATAN INTIA. Maca Tks Paguneman

No Kagiatan

1

Murid diwanohkeun kana dua conto tks paguneman. Murid dipapancnan pikeun maca ta tks di jero hat bari diwawadian sina ngimeutan rupaning aspk nu kakandung dina ta tks. Upamana basa nu digunakeunana, bentuk pagunemanana, para palaku pagunemanana, jeung sajaba ti ta.

P anga j a r a n a nga j a r a n 2PAGUNEMAN

5353Bab IIPITUDUH HUSUS

16

Dina proses diskusi guru nyadiakeun tabl matrikulasi (bisa digambar dina bor atawa dina mdia sjn). Guru tuluy nanya atawa nunjuk sacara acak murid ti unggal kelompok pikeun nepikeun hasil pagawanana. Jawaban ti murid bisa didiskusikeun deui jeung nu sjn nepi ka kapanggih jawaban nu leuwih lengkep (sampurna). Guru bisa ngalelempeng mun aya nu kudu dikorksi. Hasil jawaban murid diasupkeun kana tabl matrikulasi keur dipak dasar dina nyieun kacindekan diskusi.

17 Guru nyindekkeun hasil diskusi.

E. Fiksimini Sunda

No Kagiatan

18

Guru nitah murid maca pedaran awal bagian E (Fiksimini Sunda) kalawan gemet, sarta maca conto-conto fi ksimini Sunda karangan Hadi AKS nu judulna Lebaran Ahng. Guru bisa og nangan conto fi ksimini sjn anu dianggap leuwih luyu jeung kaayaan lingkungan murid. Hadna disadiakeun kamus Basa Sunda bisi aya kekecapan nu kurang kaharti ku murid.

19

Guru bisa og nyontokeun cara maca fi ksimini bari digalantangkeun, atawa nitah murid nu boga kamampuh maca bedas anu alus. Ieu tarkah th keur ngahgar-hgar suasana pangajaran, atawa minangka selingan sangkan kagiatan diajar leuwih dinamis.

20

Sabadana, murid dibagi jadi 4 kelompok sarta unggal kelompok murid disina nangan jawaban tina 4 pertanyaan nu nyampak dina Pancn 3. Hiji kelompok kudu ngajawab hiji pertanyaan kalawan daria ngaliwatan pross diskusi.

21Murid migaw pancn sarta guru jadi fasilitator atawa jadi sumber informasi upama dibutuhkeun.

Guru bisa ngagunakeun model pangajaran anu dinamis. Upamana, sabada diskusi di kelompokna swang-swangan, anggota kelompok nangan batur ti kelompok anu bda, nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana ngawengku anggota kelompok 1nepi ka kelompok 4. Di kelompok anyar bakal nyampak opat jawaban murid.

52 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

52 Pamekar DBuku Tut

C. Kamekaran Carpon

No Kagiatan

11

Guru mr pancn ka murid maca pedaran dina bagian C (sub-bab Kamekaran Carpon) kalawan gemet. Guru og nitah murid nyirian kekecapan anu kurang dipikapaham hartina, sarta nyatetkeun ta kekecapan dina buku catetan nepi ka jadi glosarium sarta ditangan hartina dina kamus.

12

Guru ngajak murid ngaasosiasikeun rupaning pangaweruh nu nyampak dina bagian C jeung pangalaman sarta pangaweruh anu kacangking dina diskusi sammhna. Sacara Individual, murid og bisa ditugaskeun nangan informasi perkara buku-buku kumpulan carpon Sunda, pangarangna, sarta taun terbitna, dina raraga ngajembaran pangaweruh ngeunaan kamekaran carpon Sunda.

13

Minangka alternatif, murid ditugaskeun keur nangan hiji carita pondok anu alus ajnna, nangan biografi jeung poto pangarangna, sarta didesain sangkan bisa ditmplkeun atawa diwanohkeun ka nu lian. Alusna mah dipilih pangarang anu mmang geus moyan sarta karyana pinunjul. Guru tuluy milih sawatara hasil pagawan muridd pikeun dipamrkeun di ruang kelas, minangka tarkah ngawanohkeun karya sastra Sunda jeung pangarangna.

D. Ngabdakeun Carpon jeung Dongng

No Kagiatan

14

Guru ngabagi murid jadi genep atawa tujuh dalapan pikeun migaw pancen 2 dina bagian D, nyata nangan bbdaan antara carita pondok jeung carita dongng. Murid diaping ku guru pikeun manggihan ta bbdaan dina pross diskusi.

15Guru nerangkeun tugas masing-masing kelompok. Unggal kelompok ditugaskeun keur nangan bebedaan antara carita pondok jeung carita dongng. Lembar kerjana bisa ngagunakeun tabl dina Pancen 2.

Dina ieu diskusi, murid ngalengkepan titik-titik dina tabl. Sabada rngs diskusi di kelompokna, murid nangan pasangan kelompok sjn pikeun ngabanding-banding hasil diskusina, nepi ka kawangun kelompok-kelompok anyar nu mangrupa gabungan tina kelompok awal (3 atawa 4 kelompok).

1717Bab IIPITUDUH HUSUS

2 Murid ngabanding-banding tks paguneman kahiji jeung kadua.

3Murid dibagi kana opat atawa lima kelompok, anu tugas unggal kelompokna nyata ngajawab pertanyaan nu aya dina pancen 1.

4Murid ngayakeun diskusi kelompok keur ngajawab pertanyaan dina pancen 1.

5

Sabada diskusi, unggal kelompok nu diwakilan ku juru caturna swang-sewangan nepikeun laporan hasil diskusi. Guru nyindekkeun unggal jawaban kelompok nomer per nomer nepi ka aya jawaban anu pertla tina unggal pertanyaan. Hadna guru geus nyadiakeun tabel pancn 1 ti anggalna dina fi le komputer atawa dina bor sangkan unggal jawaban kelompok langsung katmbong sarta langsung bisa dibanding-banding.

B. Ngaanalisis Paguneman

No Kagiatan

6

Guru mr pancn ka murid maca pedaran dina bagian B (sub-bab nganalisis paguneman). Murid ngaasosiasikeun jawaban dina diskusi kelompok nu geus dibahas ku guru jeung rupaning informasi nu nyampak dina bagian B.

7

Sabadana, guru mr pedaran singket ngeunaan paguneman ku cara museurkeun pedaran kana dua masalah inti, nyata situasi resmi jeung teu resmi dina paguneman sarta undak-usuk basa dina paguneman. ta dua masalah dina paguneman th boga implikasi swang-swangan tur kudu jadi perhatian keur nu ngalaksanakeun paguneman.

8

Patali jeung undak-usuk basa dina paguneman anu og disebut tatakrama basa guru mr pancn ka murid pikeun ngimeutan kecap-kecap loma jeung lemes dina tks paguneman kahiji, lantaran di dinya nyampak kecap-kecap lemes (boh lemes keur sorangan boh lemes keur ka batur) nu dipak ku palaku paguneman. Sacara individual murid sina maluruh kekecapan lemes dina ta paguneman, tur hasilna didiskusikeun (diakurkeun) jeung hasil analisis babaturanana (tingali Pancn 2).

18 Pamekar Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X

18 Pamekar DBuku Tut

9Guru nyindekkeun pedaran yn sastuna paguneman urang sapopo th henteu leupas tina dua aspk, nyata aspk formal henteuna, jeung aspk tatakrama.

C. Paguneman dina Karya Sastra

No Kagiatan

10

Sastuna sub-bab C leuwih neueulkeun dadaran paguneman nu aya patalina jeung aprsiasi karya sastra, boh prosa, puisi, jeung drama. Ku hal, ta pedaran paguneman dina ieu bagian mah ngala wangunna wungkul, sedengkeun pedaranana bisa dipatalikeun atawa dijembaran kana soal-soal aprsiasi sastra.

11Aya tilu paguneman dina ieu bagian, nyata paguneman dina prosa, dina puisi, jeung dina drama, lengkep jeung pancnna swang-swangan. ta tilu bahan th keur diskusikeuneun murid.

12Guru ngadadarkeun pancn anu kudu dipigaw ku murid. Sammhna, sakabh murid kudu maca heula tilu conto paguneman nu nyampak dina buku.

13

Dina prakna ngaanalisis paguneman dina karya sastra, guru ngabagi kelompok murid jadi genep kelompok. Dua kelompok ngadiskusikeun paguneman dina prosa, dua kelompok ngadiskusikeun paguneman dina puisi, sarta dua kelompok deui ngadiskusikeun paguneman dina drama. Dua kelompok anu bahan diskusina sarua sina diskusi swang-swangan heula dina kelompokna masing-masing. Alat analisisna nyata pancen 3, pancn 4, jeung pancn 5.a. Pancn 3 (keur kelompok 1 jeung 2) ngarobah kalimah-kalimah