akut abdomen

47
TINJAUAN PUSTAKA Akut Abdomen Faris Azhar MEDICAL SCHOOL OF MUHAMMADIYAH JAKARTA UNIVERSITY REFERAT PRESENTATION CLINICAL STAGE OF SURGERY TUTOR : Dr. Saleh Setiawan, SpB 26 Maret 2014 JAKARTA ISLAMIC HOSPITAL, PONDOK KOPI

Upload: diana-marini

Post on 24-Dec-2015

240 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

n

TRANSCRIPT

Page 1: Akut Abdomen

TINJAUAN PUSTAKA

Akut AbdomenFaris Azhar

MEDICAL SCHOOL OF MUHAMMADIYAH JAKARTA

UNIVERSITYREFERAT PRESENTATION

CLINICAL STAGE OF SURGERY

TUTOR : Dr. Saleh Setiawan, SpB

26 Maret 2014JAKARTA ISLAMIC HOSPITAL, PONDOK KOPI

Page 2: Akut Abdomen

Akut AbdomenAdalah kondisi dimana gejala utamanya adalah nyeri di perut , terjadi secara tiba-tiba dan untuk penanggulangannya biasanya adalah tindakan pembedahan diperlukan.

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 3: Akut Abdomen

Akut Abdomen :

- Sering disebut’emergensi abdomen

Suatu keadaan atau kasus nyeri abdomen yang hebat yang berlangsung hingga 6

jam atau lebih, pada penderita yang sebelumnya baik-baik saja, dikarenakan

kondisi atau kasus bedah.

Kondisi atau kasus bedah ini sering dikenal dengan istilah “ 4 P” :

- Peradangan / infeksi- Perforasi / bocor- Penyumbatan / obstruksi- Perdarahan / hemorrhagi

Semua keadaan diatas memerlukan tindakan/ penatalaksanaan segera dan pada umumnya diakhiri dengan Keputusan Bedah Emergensi, sambil dilakukan tindakan Stabilisasi pasien terlebih dahulu sebelum atau durante operasi di meja operasi.

Definisi; Akut abdomen

Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu

bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 4: Akut Abdomen

Semua usaha harus dilakukan untuk mendiagnosa problema akut abdomen tersebut secepat mungkin; dengan Anamnesa dan pemeriksaan fisik yang cermat.

Pemeriksaan pendukung seperti : - Test Laboratorium- Test Radiologikdapat membantu untuk menegakkan Diagnosa dan pengambilan keputusan Tindakan yang akan dilakukan.

Akut Abdomen

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 5: Akut Abdomen

Diagnosis Banding

Page 6: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Nyeri Perut :• Intraabdominal• Ekstraabdominal• Atau di sekitar rongga

toraks

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

DIAGNOSIS BANDING ABDOMEN AKUT

Abdomen Kanan Atas :• Kolesistitis Akut• Pankreatitis Akut • Perforasi Tukak Peptik• Hepatitis Akut• Kongestif Hepatomegali

Akut• Abses Hati• Pneumonia Dengan

Reaksi Pleura• Pielonefritis Akut• Angina Pektoris

Abdomen Kiri Atas:• Ruptur Limpa• Perforasi Lambung• Pankreatitis Akut• Aneurisma Aorta Pecah• Perforasi Kolon• Pneumonia Dengan

Reaksi Pleura• Pielonefritis Akut• MCI

Abdomen kanan bawah :• Apendisitis• Adneksitis• Endometriosis• Ket• Kista Ovarium Terpuntir• Puntiran Apendises Epiplocae• Hernia Inkarserata• Divertikulitis• Ileitis Regional• Perforasi Caecum• Abses Psoas• Batu Ureter• Adenitis Mesenterik

Abdomen kiri bawah :• Divertikulitis • Adneksitis/Endometriosis• Ket• Kista Ovarium Terpuntir• Hernia Inkarserata• Perforasi Kolon/Sigmoid• Abses Psoas• Batu Ureter

Periumbilikal :• Obstruksi usus• Apendisitis• Pankreatitis akut• Oklusi pembuluh darah

mesenterial• Hernia strangulasi• Ruptut aneurisma aorta• divertikulitis

Page 7: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

PENYEBAB AKUT ABDOMEN SEGALA USIA ANAK-ANAK

APENDISITIS INVAGINASI

PERFORASI USUS/LAMBUNG RADANG SALURAN KEMIH

NYERI ABDOMEN NON SPESIFIK HERNIA

(NON BEDAH) RADANG SALURAN NAPAS ATAS

OBSTRUKSI USUS

PANKREATITIS AKUT WANITA

KOLIK GINJAL/ URETER RADANG PELVIS

DYSPEPSIA RADANG SALURAN KEMIH

HERNIA KEHAMILAN EKTOPIK

KOLESISTITIS AKUT/BILIER KISTA OVARIUM

USIA TUA

KANKER

VASKULAR

SEBAB-SEBAB MEDIK

Page 8: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Jenis-jenis nyeri

Nyeri Nosiseptik

Nyeri Neuropatik Nyeri Psikogenik

Nyeri Idiopatik

Nyeri Somatik Nyeri Viseral

Rereferred Pain Perifer Sentral

*sumber: buku ajar neurologi FKUI, 2010

Page 9: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Peritoneum berasal dari Mesoderm • Peritoneum viseralis dipersarafi bilateral

oleh saraf otonom (simpatis dan para simpatis)

• Peritoneum parietalis dipersarafi oleh saraf somatis dari medula spinalis

Rasa sakit pada : • Peritoneum viseralis

nyeri dirasakan digaris tengah perut

• Nyeri peritoneum parietalis lebih terlokalisir/ nyeri somatik

Page 10: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

FORE GUT

MID GUT

HIND GUT

Page 11: Akut Abdomen

Traktus gastrointestinal& organ sekitarnya

secara embriologi

berasal dari

foregut

hindgut

midgut

Orofaring Esofagus Gaster Sebagian duodenum Pankreas

Hati Kandung empedu Limpa

Doudenum distal Jejenum Ileum Apendiks Kolon desendens

Sebagian Kolon Transversum

Kolon Transversum bagian distal Kolon desenden Kolon sigmoid Rektum

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Page 12: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Asal organ Organ Lokasi nyeri

Foregut

Midgut

Hindgut

Retroperitoneal

Pelvis

Esofagus, lambung, duodenum, saluran empedu/pankreas

Jejenum kolon transversum

Kolon distal

Ginjal, ureter

Adneksa

Epigastrium

Periumbilikal

Infraumbilikal

Pinagang , lipat paha

Pinggang, suprapubis

LOKASI NYERI VISERAL

Page 13: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Lokasi Organ

Abdomen kanan atas-----------------

Epigastrium ---------------------------

Abdomen kiri atas-------------------Abdomen kanan bawah------------

Abdomen kiri bawah----------------Suprapubik --------------------------Periumbilikal -------------------------Pinggang/pungggung---------------Bahu------------------------------------

Kandung empedu, hati, duodenum, pankreas, kolon, paru, miokard.Lambung, pankreas, duodenum,paru, kolonLimpa, kolon, ginjal, paruApendiks, adneksa, caecum, ileum, ureterKolon, adneksa, ureterBuli-buli, uterus, usus halusUsus halusPankreas , aorta, ginjalDiafragma

LOKASI NYERI SOMATIK

Page 14: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Impuls aferen dari visera biasanya dimulai oleh regangan atau akibat penurunan hebat ambang nyeri pada jaringan yang meradang.

Nyeri khas bersifat tumpul, pegal dan berbatas tidak jelas serta sulit dilokalisasi.

*sumber: buku ajar neurologi FKUI, 2010

Page 15: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Impuls nyeri dari visera abdomen atas : lambung, duodenum, pankreas, hati dan sistem empedu)Th 9 – 10 dari segmen usus yang meluas dari ligamentum Treitz sampai fleksura hepatika Kolon distal, ureter , kandung kemih, dan traktus genitalis perempuan impuls nyeri berasal dari segmen Th 11 & 12 dan L1 lebih dirasakan sakit di daerah suprapubis & labia atau skrotum.

*sumber: buku ajar neurologi FKUI, 2010

Page 16: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Stimulus yg membangkitkan nyeri• Kulit injury jaringan ok tusukan, sayatan, panas dan dingin• Lambung/usus inflamasi mukosa, spasma otot polos, perlengketan• Otot-otot lurik iskemik• Otot skletal kontraksi terus menerus• Otot jantung iskemik• Sendi inflamasi, saline hipertonik• Arteri distensi, pulsasi berlebihan• Pereganagan arteri dan mening (sakit kepala)

*sumber: buku ajar neurologi FKUI, 2010

Page 17: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

PATOGENESIS

• GANGGUAN VASKULAR.

• PERADANGAN.

• GANGGUAN PASASE / OBSTRUKSI YANG BERBENTUK PEMBULUH,

BAIK YANG TERDAPAT DALAM RONGGA PERITONEAL ATAUPUN DI

RETROPERITONEAL.

• PENARIKAN , PEREGANGAN, & PEMBENTANGAN PERITONEUM

VISERALIS.

Emboli. Trombosis,ruptur, oklusi akibat torsi atau penekanan . Kejadian ini misalnya terjadi pada putaran kista ovarium dan jepitan usus pada invaginasi

Akan sakit jika sampai ke peritoneum parietalis. Dirasakan setempat tergantung peritoneum yang meradang , akan bertambah berat jika batuk, penekanan pada abdomen)

Yaitu sal pencernaan , sal empedu, sal pankreas, & sal kemih. Jika ada pasase parsial atau total akan timbul rasa sakit di intra lumen yang meninggi di bagian proksimal sumbatan. Sakit hilang timbul yang jika dirasakan saat puncaknya disebut kolik, biasanya disebabkan oleh hambatan pasase dari organ berongga

Pada pembengkakan hepar dan ginjal

Page 18: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Bagaimana untuk onset dan intensitas nyeri pada akut abdomen :

Untuk mengggambarkannya di ibaratkan dengan, seorang yang sehatTiba-tiba merasa sakit perut hebat dapat disebabkan oleh adanya sumbatan, perforasi, atau puntiran. Untuk nyeri yang secara bertahap bertambah Intensitasnya disebabkan oleh proses inflamasi, misalnya pada kolesistitis akut atau pankreatitis akutMisalnya pada perforasi organ yang berongga , rangsangan kimia akan dirasakan lebih cepat dibandingkan proses inflamasi, begitu pula dengan intensitas sakitnya.

Page 19: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

MUNTAH

Hampir selalu gejala abdomen akut disertai dengan muntah. Muntah dapat disebabkan oleh penyakit yang menjadi sebab abdomen akut.

Nyeri perut yang disertai muntah yang sering dan terus menerus perlu dipikirkan , kemungkinan :• Kolesistitis akut• Pankreatitis akut• Sumbatan saluran cerna bagian atas

Warna muntah, waktu timbulnya muntah, dan hubungan dengan distensi abdomen dapat dipaki untuk menentukan tinggi rendahnya sumbatan saluran cerna

Page 20: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Misalkan ada obstruksi :

atas

bawah

Ileus ke atas

Usus besar

Muntah-muntah

Bisanya sulit BABAtau tidak bisaflatus

Page 21: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

1. Usia usia dapat bermakna menentukan penyebab akut abdomen. Invaginasi, kelaianan sal empedu, karsinoma

2. Nyeri

-bilamana dan bagaimana nyeri ( tanyakan juga kapan makan terakhir)- Sifat ( tumpul, rasa terbakar, kolik)- Berat/hebat nyeri- Kesinambungan (menetap, hilang timbul)- Lokasi pada awal mulanya dan saat ini- Penjalaran nyerinya bagaimana- Reaksinya pada pernafasan, gerak, posisi, makan, defekasi, mikturisi

Posisi pasien : Pada pasien dengan pankreatitis akut akan berbaring

pada sisi sebelah kiri dengan fleksi pada tulang belakang, panggul dan lutut.

Pasien dengan abses hati akan berjalan sedikit membungkuk dengan menekan daerah perut bagian atas dengan berjalan seakan-akan menggendong absesnya.

Apendisitis akut yang letaknya retrocaecal akan berbaring dengan fleksi pada sendi panggul dan lutut sebagai usaha relaksasi otot psoas yang teriritasi.

Pada abdomen akut dengan iritasi diafragma pasien lebih senang pada posisi setengah duduk.

Page 22: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

3. Muntah Anoreksia, nausea dan vomitus adalah merupakan manifestasi yang berbeda-beda tingkatannya, dari mekanisme yang sama.Amati tehadap sifat-sifat ini :a. Waktu mulainyab. Frekwensi dan persistensinyac. Sifat ; hati-hati jika cenderung berulangkali muntahnya ( catat : ada tidaknya Hematemesis )

4. Defekasia. Diare ( frekwensi, konsistensi, sifat, kontinensia, \hematoskesia)b. Konstipasi ( bekurangnya gerakan usus besar) Obstipasi ( berhentinya gerakan usus besar sama sekali )

Page 23: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

5. Demam- perhatikanwaktu timbulnya - ada tidak Rigor/ menggigil tanda terjadinya bacteremia/ viremia- Bagaimana kaitan demam dengan nyeri yang timbul

6. Riwayat Penyakit Dahulua. Penyakit atau operasi abdomenb. Penyakit sitemik dan organik yang lainc. Trauma terdahulu, atau sebelumnyad. Riwayat Menstruasi ( bagi wanita ) : - Daur menstruasi yang terakhir - penggunaan kontrasepsi orale. Riwayat penggunaan obat-obatan

Demam dengan kenaikan suhu yang tidak terlalu tinggi sering dijumpai pada kholesistitis akut, pankreatitis akut, atau apendisitis akut.

Peritonis menimbulkan demam tinggi dan gambaran sepsis.

Page 24: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Pemeriksaan abdomen

• Inspeksi• Palpasi • Perkusi • Auskultasi

Page 25: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

EPIGASTRIUM LEFT HYPOCHONDRIUM

RIGHT HYPOCHONDRIUM

RIGHT LUMBAL

LEFT LUMBALUMBILICAL

RIGHT ILIAC LEFT ILIACHYPO

GASTRIUM

Inspeksi

Page 26: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

1. Kesan Umuma. Ekspresi wajah ( merah, pucat, cuping hidung )b. Posisi dan kegiatan di tempat tidur.

2. Tanda-tanda vital ( Suhu, RR. HR, BP )3. Dada

ada tidak tanda-tanda pneumonitis4. Abdomen

Pengamatan dan pemeriksaan pada abdomen akan memberikan banyak informasi tentang akut abdomen :1. Inspeksi2. Auskultasi3. Palpasi4. Perkusi( catt: urutan pemeriksaan berbeda dengan Pem. Fisik rutin)

5. Colok Dubur / digital rectal examination wajib pada kelainan abdomen.

Urutan Pemeriksaan Fisik

Bates buku pemeriksaan fisik, & Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong *sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu

bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 27: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

1. INSPEKSI TEGAK / BERDIRI TIDUR TELENTANG

BERDIRI TIDAK SELALU MUNGKIN, TERGANTUNG KEADAAN PASIEN BISA MELIHAT ADANYA TONJOLAN PADA DINDING ABDOMEN

HERNIA UMBILIKALIS, HERNIA INGUINALIS,HERRNIA CICATRICALIS Ada tidak luka di dinding perut

TIDUR TERLENTANG SECARA SISTEMATIS DIPANDANG KESELURUHAN DINDING ABDOMEN SECARA ANATOMIS DIPANDANG MULAI DARI HYPOCHONDRIUM

KANAN, EPIGASTRIUM, HYPOCHONDRIUM KIRI, LUMBAL KIRI, UMBILICAL, LUMBAL KANAN, ILIACA KANAN, HYPOGASTRIUM, ILIACA KIRI, TANPA ADA DAERAH YANG TERLEWATI

Ada tidak Distensi/ kembung, luka (dengan atau tanpa usus yang keluar)

Bates buku pemeriksaan fisik, & Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong *sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu

bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 28: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

TUJUAN

MELIHAT KELAINAN BENTUK KELAINAN PERGERAKAN PERNAFASAN BENJOLAN BEKAS JARINGAN PARUT

Bates buku pemeriksaan fisik, & Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong *sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu

bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 29: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

2. PALPASI / PERABAAN MENGGUNAKAN 4 JARI TANGAN KANAN (2-5) WITH ‘LADIES HAND’ PENEKANAN / PERABAAN DINDING ABDOMEN DENGAN

UJUNG-UJUNG JARI ARAH MULAI DARI HYPOCHONDRIUM KANAN

EPIGASTRIUM HYPOCHONDRIUM KIRI LUMBAL KIRI UMBULIKAL LUMBAL KANAN ILIAKA KANAN HYPOGASTRIUM ILIAKA KIRI

APAKAH ADA NYERI TEKAN, BENJOLAN, TEGANG OTOT (DEFENSE MUSCULAIR) pada perforasi

BILA PERLU PALPASI BIMANUAL DENGAN DUA TANGAN UNTUK MENDORONG BENJOLAN KEATAS

TENTUKAN BESAR BENJOLAN, PERMUKAAN, KONSISTENSINYA, NYERI, TIDAK NYERIBates buku pemeriksaan fisik, & Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 30: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Tanda-tanda Lain :

1. Tanda Iliopsoas adanya peradangan pada otot iliopsoas dan sekitarnya. Baik posisi terlentang atau berbaring miring.

2. Tanda Obturator adanya peradangan pada otot obturator internus.

3. Tanda Murphy ( murphy’s sign ) memeriksa adanya peradangan acut pada kandung empedu

4. Dan beberapa tanda-tanda lain seperti : Mc Burney, Rovsign sign, dll.

Page 31: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

LOKASI PERUT KANAN ATAS : LIVER, GALL BLADDER EPIGASTRIUM : STOMACH KIRI ATAS : LIMPA, FLEXURA LIENALIS PERUT KANAN : GINJAL KANAN, ASCENDING KOLON PERUT KIRI : GINJAL KIRI, DESCENDING KOLON BAWAH KANAN : CAECUM, APPENDIX, OVARIUM

KANAN BAWAH KIRI : RECTUM, OVARIUM KIRI HYPOGASTRIUM : UTERUS, BULI-BULI (URINARY

BLADDER)Bates buku pemeriksaan fisik, & Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 32: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

3. PERKUSI MENGETOK RUAS AKHIR / SENDI ANTARA RUAS 2-3

JARI TENGAH TANGAN KIRI DENGAN JARI TENGAH TANGAN KANAN

ARAH KETOKAN SESUAI TOPOGRAFI DI ATAS TYMPHANI

SUARA NYARING PADA KETOKAN DISEBABKAN ADANYA UDARA PADA USUS

TIDAK DIJUMPAI SUARA TYMPHANI; BILA ADA BENDA PADAT/ TUMOR PADA USUS

SUARA PEKAK HATI NORMAL SELALU BEDA BILA ADA PERFORASI DARI USUS, GASTER, MAKA UDARA AKAN

BERADA DI CAVUM ABDOMEN BAGIAN ATAS MAKA SECARA BEDA BERUBAH JADI TYMPHANIBates buku pemeriksaan fisik, & Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 33: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

……PERKUSI NYERI KETOK BISA DIJUMPAI PADA ADANYA

PERADANGAN DALAM RONGGA ABDOMEN PERKUSI ABDOMEN BISA MENENTUKAN ADANYA

CAIRAN BEBAS DALAM RONGGA ABDOMEN. MISALNYA PADA ASCITES ATAU PERDARAHAN DALAM CAVUM ABDOMEN CARA :

PASIEN BARING BIASA PERKUSI KE LATERAL SAMPAI SUARA TYMPHANI MENJADI BEDA

KEMUDIAN PASIEN DIMIRINGKAN KESEBELAHNYA DAN DIPERKUSI MAKA SECARA BEDA AKAN MENJADI TYPHANI LAGI

Bates buku pemeriksaan fisik, & Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong *sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu

bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 34: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

4. AUSKULTASI MENGGUNAKAN STETOSKOP MENDENGAR SUARA BISING USUS DENGAN MELETAKKAN STETOSKOP

PADA DINDING ABDOMEN MERUPAKAN SUARA CAIRAN ALIRAN USUS YANG BERGERAK SESUAI

ALIRAN PERISTALTIK SUARA AKAN MENINGGI PADA ILEUS OBSTRUKTIF (SUMBATAN PADA ISI

USUS)

TERJADI HYPERPERISTALTIK DIMANA BISING USUS MENJADI SANGAT NYARING DISEBUT BORBORYGMI ATAU SIGNE DE SOUX

PADA ILEUS OBSTRUKTIF JUGA BISA DIJUMPAI SUARA SEPERTI LOGAM BERDENTING (METALIC SOUND)

SUARA PERISTALTIK BISA MELEMAH SAMPAI MENGHILANG PADA DIFFUSE PERITONITIS (tidak ada bunyi sama sekali) ILEUS PARALYTIC Bates buku pemeriksaan fisik, & Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Page 35: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

RECTAL TOUCHER / COLOK DUBUR UNTUK MENGETAHUI ADANYA KELAINAN PADA

RECTUM DAN ANAL CANAL PENILAIAN :

PERINEUM / ANUS SEKITARNYA TONUS SPHINCTER ANI / MUCOSA DAERAH NYERI PROSTAT (PADA LAKI) MASSA : TUMOR ISI AMPULA RECTI

FECES LENDIR DARAH

Page 36: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

RECTAL TOUCHER / COLOK DUBUR Nyeri yang difus kurang memberikan arti mungkin

pada peritonitis murni Nyeri satu sisi menunjukkan adanya kelainan di

pelvis misal pada apendisitis, abses dan adneksitis

Colok dubur dapat membedakan antara obstruksi usus dengan paralisis usus, pada paralisis dijumpai ampula yang melebar dan pada obstruksi justru kolaps

Page 37: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

PEMERIKSAAN GINEKOLOGI MENAMBAHINFORMASI

UNTUK KEMUNGKINAN KELAINANORGAN GENITALIA INTERNA

Page 38: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

1. Laboratorium1. Darah (rutin / lengkap)

a. Hematokrit perdarahan atau dehidrasi

b. Jumlah dan Hitung jenis Leukosit bermakna bila nilainya abnormal ( nilai normal tak menyingkirkan kemungkinan tindakan bedah) c. Amilase Dapat meningkat pada beberapa keadaan selain pankreatitis, seperti : perforasi, obstruksi intestinal, dan iskemia intestinal. d. Elektrolit, kreatinin, bilirubin, dll , berguna pula.

2. Urinalisa ; meliputi : BJ, Glukosa, Albumin, darah, lekosit, silinder, dan bakteria3. Pemeriksaan Cairan Peritoneal diperiksa terhadap adanya kemungkinan : darah, bakteria, amilase Cara pengambilannya dengan DPL / parasintesis

Page 39: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

2. Radiologia. Plain foto abdomen/ BNOnon zat kontras # 3 posisi ( supine, ereck dan LLD)b. Ba-sulfat (=barium enema) zat kontras

c. Urografi Intravena / IVP double kontras curiga cedera saluran kemih

Page 40: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Foto Polos Abdomen 3 posisi

Supine / telentang Left lateral decubitus Erect / tegak

Page 41: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Air fluid level

KONFIRMASI LAGI :OBSTRUKSI ATAU PARALITIK USUS

Page 42: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

3. Pemeriksaan khusus1. Endoskopi2. Sigmoidoskopi dan colonoskopi3. USG abdomen (upper/ lower)4. CT Scan Abdomen (kontras dan non

kontras) 5. Angiografi

6. Scan Radionuklir ex: Diagnosa Cholecistitis acut

Page 43: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

4. Pemeriksaan Tambahan lain- Diagnostic Peritoneal Lavage / DPL * sering dilakukan pada pasien trauma curiga perdarahan abdomen

“ dimasukkan lar NaCl fisiologis ke dalam rongga abdomen melalui jarum abbocat

melihat warna cairan bercampur darah atau tidak ( secara makro atau mikro )”

5. Teknik Laparoskopi ...(sebelumnya sering pada Obgyn)

Disamping sebagai teknik operatif juga untuk diagnostik

Page 44: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia &

slide akut abdomen mata kuliah ilmu bedah FKK UMJ .

1. Bila diagnosa belum pasti/tegak nilailah berulang kali (diagnosa harus segera mungkin ditegakkan). Sambil menegakkan diagnosa segera secara sekuensial dan simultan dilakukan ‘ NIDA ‘ ; (tindakan stabilisasi pasien)

Nuchter / Puasa

Infus pasang IV line ( resusitation )

Decompression NGT , DC ( untuk Drainage dan Monitor )

Antibiotika , jika diperlukan ( pada akut abdomen sering terjadi invasi kuman / infeksi).

Analgetika , HATI-HATI DIBERIKAN !!! karena dapat mengakibatkan hilangnya tanda-tanda obyektif (nyeri) penderita sering mengaburkan pemeriksaan Diagnosa sulit ditegakkan

TERKADANG : Diagnosis nyeri perut kanan bawah harus juga dipikirkan ke penyakit lain karena sering terjadi juga pada kelainan ginekologis, demam tifoid, dan demam berdarah

Page 45: Akut Abdomen

PEMERIKSAAN REKTALPEMERIKSAAN PENUNJANG

SIFAT RASA NYERIONSET DAN INTENSITAS

NYERI

AKUT ABDOMEN *

DATA LAIN PEMERIKSAAN

ABDOMEN

NYERI PERUT LOKALISASI NYERI

Keputusan penting lainnya adalah Menentukan apakah kasus yang dihadapi adalah Kasus Bedah atau Non bedah.

Bila kasus bedah penderita dilakukan tindakan stabilisasi secepat mungkin, harus dipersiapkan sesegera mungkin dan ditangani sebaik mungkin, bila perlu operasi Emergensi.

Bila Non Bedah penderita tetap dilakukan tindakan stabilisasi sesegera mungkin dan segera dilakukan konsultasi kepada ahli nya yang berkompeten.

Bila perlu pasien dipersiapkan ICU / HCU baik preop atau post op*sumber: Oleh Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu Bedah” staf

pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia & slide akut abdomen mata kuliah ilmu bedah FKK UMJ .

Page 46: Akut Abdomen

Daftar Pustaka

Tinjauan Pustaka

Akut Abdomen

2013

Bates buku pemeriksaan fisik, Buku-Ajar, Sjamjuhidayat, & Wim D jong Ibrahim Ahmadsyah ,Kumpulan Kuliah “Ilmu

Bedah” staf pengajar bagian ilmu bedah , Fakultas Kedokteran Universitas Indonesia.

Akut abdomen mata kuliah ilmu bedah FKK UMJ

Page 47: Akut Abdomen

Wassalamualaikum Wr. Wb.

Alhamdulillah – THANK YOU