sejarah hanacaraka

8/14/2019 Sejarah Hanacaraka

1/12

01. Sejarah Hncrk

Aksr Hncrk.Aksr Hncrk ( utw ) iku sarupanng aksr sng kaanggo ing Tanah Jw lansaubng ky t ing Madur, Bali, Lmbk lan ug Tatar Sundh.Aksr Hncrk iku ug diarani aksr Jw nangng sajatin ukr iki kurang srgamarg aksr Jw iku warnan akh saliyan iku aksr iki ora namng dinggo nulsbs Jw wa.Aksr iki uga dinggo nuls bs Sangskrta, bs Arab, bs Bali, bs Sundh, basaMadur, bs Sasak lan ug bs Mlayu.Nangng ing artikl iki ukr Hncrk lan aksr Jw dinggo loro-loron lan ynn ukr aksr Jw sng dirujk iku aksr Hncrk.

Aksr Hncrk kaglng aksr jinis abugida utw hibridha antr aksr silabiklan aksr alfabt.Aksr silabik iki tgs yn sabn aksr ug nyandhang sawijinng swr. Hanacarakakalbu kulwarg aksr Brahmi sng asal sk Tanah Hindhstan.Yn bntk, aksr Hncrk n ws ky saiki wiwt minimal abad kapng 17.Aksr Hncrk iki jnng dijupk sk limang aksr wiwitan.

timologi lan lgndha asalAksr Hncrk jnng dijupk sk urutan limang aksr wiwtan iki sng unin"hn crk".Urutan dhasar aksr Jw nglgna iki cacah n rngpulh lan nglambangak kabh

fonm bs Jw.Urutan aksr iki ky mngkn:

h n c r kd t s w l

p dh j y nym g b th ngUrutan iki uga bis diwc dadi ukr-ukr:"Hn crk" tgs "n utusan""Dt swl" tgs "Pdh garjgan""Pdh jyny" tgs "Pdh digjayan""Mg bthng" tgs "Pdh dadi bathang".Urutan ukr iki digaw miturt lgndha yn aksr Jw iku diast dnng Aji Sk

http://ki-demang.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=96&Itemid=769

1


2/12

sk Tanah Hindhstan mnyang Tanah Jw.Banjr Aji Sk ngarang urutan aksr ky mngkn kanggo mngti rng pnkawansng sty nganti pati: Dor lan Smbd.Loron mati amrg ora bisa mbktkak dhawuh sang ratu.Mul Aji Sk banjr nyiptakak aksr Hncrk supy bis kanggo nuls layang.

Caritan ky mngkn:Kacarit ing jaman mbiyn n wng sk Tanah Hindhstan anm jnng Aji Sk.Dhwk putran ratu, nangng kpngn dadi pandhit sng pintr.Kasnngan mulang kawrh rup-rup. Dhwk banjr pngn lunga mncaraknglmu kawruh ing Tanah Jw.Banjr anuju sawijinng din Aji Sk sid mangkat mnyang Tanah Jw, karo abdinpapat sng jnng Dug, Prayog, Dor lan Sambd. Barng tkan ing Pulo Majthipdh lrn.Aji Sk banjr nilar abdin loro; Dor lan Sambd ing plo iku.Dn Aji Sk karo Dug lan Prayog arp njajah Tanah Jw dhisk.

Dor lan Sambd diwlng or olh lung sk kono. Saliyan iku abdi loro waudipasrahi krs pusakan, didhawuhi ngrks, ora olh dilngak marang sp-sp.Aji Sk banjr tindak karo abdin loro mnyang ing Tanah Jw. Njujg ing ngrMndhang Kamolan.Sng jumnng ratu ing kono ajjulk Prabu Dwt Cngkar. Sang prabu iku snngandhahar daging wng. Kawulan akh sng pdh wdi banjr pdh ngalh mnyangngara liya. Patih ngaran Kyai Tnggr.Kacarita Aji Sk n ing Mndhang Kamolan jumnng guru, wng-wng pdh mlbudadi siswan.Pr siswan pdh trsna marang Aji Sk amrga dhwk snng ttulng.Nalika smana Aji Sk mndhk nng omah nyai rndh Sngkran dipk anak karonyai rndh.Kyai path karo nyai rndh iy ws dadi siswan Aji Sk.Anuju sawijinng din sang prabu Dwt Cngkar duk bangt ora wng manh sngbis didhahar.Aji Sk banjr sagh dicasak sang nt dadi dhaharan.Sang nyai rndh lan path dadi kagt bangt.Nangng Aji Sk clathu yn wng loro iku ora usah kuwatr yn dhwk ora bakalmati.Banjr Aji Sk diatrak ngadhp prabu Dwata Cngkar.Prabu Dwt Cngkar y rumngs man lan krs ngangkat Aji Sk dadi priyayi,nangng Aji Sk ora glm. n siji panyuwun, yiku nyuwn lmah saikt jmbar.Sng ngukr kudu sng prabu dhw.Sang prabu Dwt Cngkar iy banjr nglilani.Nuli wiwt ngukr lmah diast dhw.Ikt Aji Sk dijrng. Ikt tansah mulr ba, dadi mb srt dw. Iya dituti wadnng sang prabu.Nganti ntg ing sgr kidl. Barng ws mpd ing pinggr sgr, ikt dikbtak.Dwt Cngkar katt mlsat kcmplng ing sgr.Malh dadi by puth, ngratni saisinng sgr kidl.


2


3/12


4/12

Dudug lan Prayog banjr bali sowan ing ngarsan gstin lan mratlak kahanan.Sang Prabu Widyk kagt bangt mirng pawaran, awt pancn kaluputan dhw wsksupn pandhawuh.Banjr sang prabu nganggt aksr Jw nglgna kanggo mngti abdin loro iku.

02 Aksr Jw HncrkAksr Hncrk iku babn aksr Brahmi sng asal sk Hindhstan.Ing anak bawn Indhia iku akh rupa-rupanng aksr. Salah sijinng aksr sng wigatiiku aksara Pallawa saka Indhia sisih kidl.Aksr iki inaranan mngkn miturt jnng salah siji karatn ing Indhia kidl yaikuKarajan Pallawa.Aksr Pallawa iki digunakak ing kiwa tngn abad kapng-4 Mashi.Ing Nusantr patilasan sajarah arup prasasti Yup saka Kutai, Kalimantan Wtan tinulisnganggo aksr Pallawa.Aksr Pallawa iki dadi babn kabh aksr Nusantr, antaran aksr Hncrk ug

aksr Rncng (aksara Kaganga), Surat Batak, aksara Makassar lan aksara Baybayin(aksaran saka Filipina).Professor J.G. de Casparis, yaiku pakar palografi utw ahli nglmu sajarah aksrmisuwr sk Walnd mrang sajarah tuwuhng aksr Hncrk ing limang mngsutm:1. Aksr Pallawa2. Aksr Kawi Wiwitan3. Aksr Kawi Pungkasan4. Aksr Mjpait5. Aksr Pasca-Majpit utawa Hncrk

Aksr Pallawa iki digunakak ing Nusantr sk abad kapng 4 nganti kurang luwhabad kapng 8.Banjr aksr Kawi Wiwitan dinggo sk abad kapng 8 nganti abad kapng 10 utamaning Jawa Tngah.Aksara Kawi Pungkasan digunakak sawis abad kapng 10 nganti kir-kir abad kapng13 ing Jw Wtan.Banjr aksr Mjpait iku digunakak ing Jw Wtan nalik jaman Mjpait.Banjr sawis karajan Mjpait bindhah, muncl aksara Hncrk modhrn sng ugkrp diarani aksr Jw.Aksr ini banjr dadi kanggo ing saubngng Tanah Jawa, Tatar Sundh, Madur, lanBali.Kabh-kabh aksr iki dadi saklmpk lan ish sakrabat.Nangng sajatin ug n aksr liyan ing tanah Jw sng luwh lawas lan ish dinggo.Aksr iki jnng dadi aksara Bud.Aksr Hncrk banjr dnng wng-wng Eropah digawkak vrsi aksr cthaking abad kapng 19.


4


5/12

03 Aksr Pallawa

Prasasti Yupa

Aksr Pallawa iku asal sk India sish kidl. Jns aksr iki digunakak ing kiw-tngn abad kapng 4 lan abad kapng 5.Bkti kapisan panganggonan jns aksr iki ing Nuswantr ditmkak ing puloKalimantan sish wtan ing cdhak tlatah sng saiki diarani Kutai.Banjr aksr iki ug digunakak ing pulo Jawa ing Tatar Sundh ing prasastinTarumangara sng katulis ing kiw-tngn taun 450. Ing Tanah Jw dhw aksr iki

kagunakak ing Prasasti Tk Mas lan Prasasti Canggal.Aksr Pallawa iki bis dianggp babnng kabh aksr ing Nuswantr, kalbu aksrHncrk.Yn didlng aksr Pallawa iki rupan makothak-kothak. Ing basa Inggrs prkr ikidiarani nganggo ukara box head utw square head-mark. Banjr mh kabh aksrtinuls nganggo p sng kasbt mw istilah serif. Serif- tinulis ing sish kiw.Snadyan aksr Pallawa ws ditpangi ing Nuswantr wiwt abad kapng 4, nangngbs Nuswantr asli durng n sng katulis ing aksr iki.

Aksr Kawi WiwitanPrabdan antr aksr Kawi Wiwitan karo aksr Pallawa iku utaman gayan.

Aksr Pallawa iku ktr yn sawijinng aksara monumntal sng kanggo nuls ing watu.Aksr Kawi Wiwitan katn utaman aksr sng kanggo nuls ing rntal lan mulanbntk dadi luwih kursif.Aksr Kawi Wiwitan digunakak antara taun 750 nganti 925. Prasasti-prasasti singkatuls ing aksr Kawi Wiwitan cacah akh, kurang luwh 1/3 (sapratln) sk kabhprasasti sng ditmkak ing pulo Jw.Ing Tanah Jw, aksr iki palng tuw ditmkak ing Prasasti Plumpungan (cdhak


5


6/12

Sltig) sng kurang luwh dituls ing tan 750. Prasasti iki ish dituls ing bsSangskrta.

Aksr Kawi PungkasanKira-kira sawis tan 925, pusat kakuwasan ing pulo Jw dadi pindhah ing Jw Wtan.

Pangalihan kakuwasan iki uga katn pangaruh ing jnisng aksr sng kanggo.Mngs aksr Kawi Pungkasan iki kir-kir sk tan 925 nganti 1250. Sajatin aksrKawi Pungkasan ora bda akh ing wujud karo aksr Kawi Wiwitan, namng gayanwa sing dadi rd sj.Ing sisi liy, gaya aksr sng kanggo ing Jw Wtan sadurung tan 925 uga ws bdkaro gaya ing Jawa Tngah.Dadi katn prabdan iki ora namng prabdan ing wktu wa nanging uga ing papan.Ing mngs iki bis dibdakak papat gaya aksr sing bd-bd:1. Aksr Kawi Jw Wtanan sk tan 910 - 950;2. Aksr Kawi Jw Wtanan sk jaman prabu Airlangga (1019 - 1042);3. Aksara Kawi Jw Wtanan Kdhiri (kurang luwh 1100 - 1220)

4. Aksara tgak (quadrate script) ish sk mngs Kdhiri (1050-1220).04 Aksr Mjpait

Prasasti Singhsari 1351

Ing sajarah Nuswantr mngs antr tan 1250 - 1450 iki ditandhani karo dhominasiMjpait ing Jw Wtan.Aksr Mjpait iki ug nudhak pangarh sk gaya panulisan ing rntal lan rupan


6


7/12

ndhah. Gayan smu kaligrafis.Conto utm gaya panulisan aksara iki bisa paling bck didlng ing Prasasti Singhsari1351 sing gambar ana ing sisih ndhuwur iki.Gaya panulisan aksr gaya Mjpait iki wis nydhaki gaya modhrn.

05 Aksr Pasca-Mjpait

Prasasti Ngadman

Sawis jaman Mjpait sng miturt tradhisi Jw ngr bindhah ing tan 1478

(cndrsangkalan sirn ilang krtaning bumi) nganti pungkasan abad kapng 16 utwawal abad kapng 17, kanggo sajarah aksr Jw bisa diarani "jaman ptng".Amrg sawis iku nganti awal kapng 17 mh ora ditmkak bukti panulisan.Ujug-ujug bntk aksr Jw dadi bntuk sng modhrn.

Snadyan mngkono ug ditmkak prasasti sng wigati amrg dianggp dadi "missinglink" antr aksr Hncrk sk jaman Jw Kun lan aksr Bud sng ish dinggoing Tanah Jw, utaman ing sakiwa-tngning Gunng Mrapi lan Mrbabu nganti abadkaping 18.Prasasti sng dimngak iki diarani Prasasti Ngadman sng ditmkak cdhakSltig.

Nangng conto aksr Bud sng paling tuw didug asal sk Jw Kuln landitmkak ing naskah-naskah sng ngamt Kakawin Arjunawiwaha lan Kunjarakarnagancaran.


7


8/12

05 Muncl Aksr Hncrk Anyar

Sawis jaman Mjpait, muncl jaman Islam lan uga jaman Kolonialism Kuln ingTanah Jawa.Ing jaman iki banjr muncl naskah-naskah manuskrip kapisan sng ws nganggo aksr

Hncrk Anyar.Naskah-naskah iki ora namng katuls ing gdhng palm (rntal utawa nipah) manh,nangng ug ing dluwang utawa krtas lan awujd buku utw codex ("kodhks").Naskah-naskah iki ditmkak ing tlatah pasisir lr Jw lan pdh digawani mnyangEropah ing abad kapng 16 utw 17.Bntuk aksr Hncrk Anyar iki ws bd karo aksr sadurung kayt aksrMjpaitan.Prabdan utm iku anan serif tambahan ing aksara Hncrk Anyaran.Aksr-aksr Hncrk awal iki bntk mmpr kabh sk Bantn ing sish kulnnganti tkan Bali.Nangng banjr akir pirang-pirang tlatah ora nganggo aksr Hncrk lan pindhah

nganggo Pgn lan aksr Hncrk gaya Surakartan sng dadi baku.Nangng saka kabh aksr iku, aksara Bali sng bntk ttp padha nganti ing abadkapng 20.

Aksr Hncrk ing mdhia cthak

Aksr Hncrk wiwt digunakak kanggo nyithak buku ing prwan abad kapng 19.Tknik mdhia cithak wiwt ditpangi prwan ing Eropah ing tngah abad kapng 15ing kiw-tngn tahn 1450.Sng kapisan ngript iku Johannes Gutenberg sk Jrman.Mw sistm Gutenberg iki, dadi sawijinng tks ora usah dituls mw tangan manhdnng sawijinng juru tuls nangng bisa dicithak.

Akibat buku-buku bis diprodhksi massal lan wadn bis didl luwh murah lanpanybaran luwh jmbar.Bngs ropah ws pdh nkani Nuswantr wiwt taun 1511, lan manyinani bs-bspribumi ing tlatah kn, nangng gagasan kanggo nyithak buku-buku mw aksrpribumi lagi muncl ing purwan abad kapng 19.Sadurung n aksr sng marmi brayat umm, ana sawtr gagasan-gagasan sngmuncl prkr aksr Jw cithak sng apk sk sumbr sng sj-sj.Ing kl smono pangript aksr Jw cithak iki dadi diprakarsani dnng klmpk sngsj-sj yaiku: Raffles, pamarntah Hindhia-Walnd, kam panybar agm Kristn(zending), lan pr nglmuwan.Kanggo aksr Hncrk Jw, priyayi sng kapisan nggaw cithakan aksr

Hncrk iku Thomas Stamford Raffles ing bukun sng misuwr The History of Java(Raffles 1817).Nangng aksr cithak Jw iki namng kanggo ilustrasi ing bukun wa, ora kanggonyithak tks sng akh.

Van VlissingenSawis iku ing tan 1820, kpala Algemeene Secretarie ing Batavia, J.C. Baud mutsaksupy n msn cithak mw aksr Jw. Baud banjr awh parntah marang


8


9/12

sawijinng pakar bs Jw Walanda sng nalika iku manggn ing Surkrt, P. vanVlissingen supy bis ngrancang sawijinng aksr cithak sng praktis tur apik. VanVlissingen sarujk lan nggaw sawijinng modhl aksaran.Nangng dhwk ing tan 1821 mulh mnyang Walnd.Snadyan mngkono pr pnggdh ing Batavia snng marang rancangan lan Van

Vlissingen sng ws ing Walnd dikirim layang supy nrusak gayuh.Banjr wusanan ing Juni 1825 aksr cithak iki tkan ing Batavia.Wng-wng ing kn pdh snng amrg aksaran bis kanggo nyithak tulisan tnananlan tuladhan y aksr sng kaanggp apk dhw kl iku: aksr Hncrk gayakratnan Surkrt.Nangng snadyan mngkono ug n kritik marang aksr cithak iki.Aksaran kcilikn ukuran minngk rlatif lan akh pd-pd sh sandhangan sngora mlu kacipta dadi aksr iki ora bisa kanggo nyithak tks-tks kasusastran, namngkanggo nyithak tks-tks biys wa ing koran.Kamngk rncanan mbiyn olh nggaw aksr cithak iku supy bisa nyithak buku-buku kasusastran

BrcknerBanjr kurang luwh ing mngs sng pdh n sawijinng juru dakwah Protstan(Walanda zendeling) sk Jrman ajnng Gottlob Brckner sng nduw kapnginannrjmahak Alkitab ing bs Jw. Brckner ws manggn wiwt tan 1814 ingSmarang. Alhbs Alkitab ws rampng ing tan 1821, banjr dhwk kpngnnyithak naskah lan takn mnyang pamarntah kolonial p bisa nggaw msn cithakaksr Jw ora.Nangng suw ora olh raksi wusanan dhwk nggaw aksara cithakan dhw sngrampng ing tan 1831.Aksaran iki saliyan kanggo nyithak pratlan Alkitab, uga dinggo nyithak pamflt-pamflt Kristn sng didmak ing Smarang tan 1831.Ing Smarang pr pdunng pribumi tibak snng bangt marang tulisan ngantipamarntah kolonial dadi wdi lan mbslah p sng turah.Banjr Brckner ug olh pngtan yn Alkitab-Alkitab ug bakal dibslah yndidmak.Wujd aksr Jw gaya Brckner iki ditliti dnng pr pakar sastr Jw kl iku yaikuC.F. Winter lan J.F.C. Gericke.Pr pakar iki krang snng marang modhl aksaran Brckner amrga kaanggp duducangkkan gaya Kratn Surkartan sng kl iku kaanggp apk dhw.

Roorda van Eysinga lan Radn SalehRoorda van Eysinga, sawijinng pakar sastr Jw ing ngr Walnd uga tau ditugasinggaw aksara cithak.Roorda van Eysinga banjr ngrancang sawijinng aksr, rinwangan dnng RadnSalh.Aksr riptan Roorda van Eysingan iki rampng ing tan 1835.Nangng kasil dikritik amrg rupan ish l lan wujd wujd aksr psisiran, duduaksr gaya Surkartan.


9


10/12

RoordaTaco Roorda iku sng kapisan bis nggaw aksr Jw sng bis dianggp sukss amrgaksaran ditampa dning pr pakar sajaman lan ttp dinggo nganti luwih saka 100tan.Aksr Roorda iki rampng ing tan 1838.

Taco Roorda iku sajatin pakar bs Wtan Tngah kaya ta bs Ibrani, budaya WtanTngah, sh tafsir Prajanjian Lawas.Nangng dhwk dadi profsor bs lan sastr Jw wiwt tan 1842 ing DelftscheAcademie, akadmi studi Hinda ing Delft. Sawis lmbaga iki dibubarak ing tan1864, dhwk dadi profsor ing lmbaga pnrus ing Leiden sng diaraniRijksinstelling tot Opleiding van Indische Ambtenaren utw 'Lmbaga Negr bagiPndidikan Pgawai Ngri Hindia'.Roorda dhw miturt panutur dhw bis nggaw aksr sng apk mrg bisa niliki lansinau sk pngalaman pr pndahulu-n. Saliyan iku dhwk bis nggambar mwapk, mulan bisa nggambar konsp cithakan aksaran.Banjr jns aksr sing dinggo dnng Roorda iku jnis pancn tpat, yaiku aksr

Jw gaya Karatn Surkrt sng kl iku dianggp apk dhw.


10


11/12


12/12

Trs sk pulo Madur akh ditmkak naskah-naskah manuskrip ing rntal utwdluwang.Akh pancn tinuls ing bs Jw, nangng aksr Hncrk ug ditrapak kanggonuls bs Madur.Utaman wiwit ing abad kapng 19. Sk pungkasan abad kapng 19 lan wiwitan abad

kapng 20 ug akh buku-buku mw bs Madur ing aksr Hncrk sng kacithak.Banjr ing wusn, aksr Hncrk ug kadhangkl dinggo nuls bs Mlayu.Biyasan wujud layang sng tinuls dnng wng-wng sng dudu kalbu wng pribumiing Tanah Jw utw Bali lan dadi ora nguwasani bs lokal.


12

sejarah hanacaraka

Documents