ringkasan neuropsikiatri oleh novela tanuab(1008012026)
TRANSCRIPT
RINGKASAN MATERI
NEUROPSIKIATRI
NAMA & NIM:
Novela V Tanuab (1008012026)
Fakultas Kedokteran
Universitas Nusa Cendana
2011
A. NEUROFISIOLOGI
1. Sistem saraf PusatFungsi sistem saraf pusat yaitu:
• Mengatur berbagai fungsi organ secara terintegrasi • Menerima berbagai informasi dari dalam dan luar tubuh • Menyimpan/mengolah informasi • Mengkoordinasi semua aktifitas organ di dalam tubuh kita
Pembagian anatomis sistem saraf:1. Central nervous system (CNS), sistem saraf pusat Termasuk otak (cerebrum, cerebellum, pons, medulla oblongata) dan medulla spinalis
• Berfungsi untuk mengintegrasi, memproses dan mengkoordinasi data sensoris dan perintah motoris 2. Peripheral nervous system (PNS), sistem saraf tepi
• Semua neuron/saraf yang tidak termasuk CNS spt : saraf yang keluar dari medulla spinalis • Berfungsi menghantar informasi sensoris dan membawa perintah motoris ke jaringan/organ
Pembagian histologis sistem saraf:1. Sel saraf atau neuron• Unit fungsional dari sistem saraf • Terdiri atas : soma (inti sel) dan neurit (dendrit dan akson)• Berfungsi menghantarkan impuls/signal• Terbagi atas saraf bermyelin dan tidak bermyelin • Type saraf juga bergantung jenis serabut, diameter dan kecepatan hantaran
2. Sel penyangga atau neuroglia • Berfungsi untuk mendukung kerja neuron dalam sistem saraf • Terbagi atas
CNS : Ependymal cell, microglia, astrocyte dan oligodendrocyte PNS : Schwann cell, satellite cell
Tipe – tipe saraf:Jenis serabut Fungsi Diameter Kecepatan (um) (m/det)
A a Proprioseptif 12-20 70-120 motorik somatik
A b Raba dan tekan 5-12 30-70
A g Muscle spindle 3-6 5-30
A d Nyeri,dingin,raba 2-5 12-30 B Otonom preganglion < 3 3-15
C Nyeri,suhu, refleks 0,4-0,2 0,5-2 Ependymal sel berfungsi untuk memisahkan antara otak dan central canal (spinal cord),mengatur produksi, sirkulasi dan memonitor cairan otak (cerobrospinal fluid).Microglia berfungsi untuk menghilangkan sel debris, sampah dan pathogen dengan cara phagocytosis .Astrocyte berfungsi untuk:
• Membentuk “Blood Brain Barrier” (sawar darah otak) • Memberikan bentuk/struktur organ
• Mengatur ion, nutrisi dan konsentrasi gas yang terlarut • Absorbsi dan recycle dari neurotransmitter• Membentuk scar (jaringan parut) setelah terjadi luka
Oligodendrocyte berfungsi untuk memberikan selaput myelin pada axon saraf di CNS dan membentuk jaringan struktural di otak Sel Schwann berfungsi untuk melapisi semua axon ke saraf tepi , memberikan selaput myelin pada sebagian saraf tepi, dan berpartisipasi pada proses penyembuhan/perbaikan sel saraf setelah luka Satelit sel merupakan sell yang berada di sekeliling inti sel neuron di ganglia. Fungsi satelit sel ialah mengatur O2, CO2, nutrisi dan neurotransmitter level dari saraf di ganglia.
2. Sistem saraf Sensoris dan MotorisPengertian saraf sensoris:
• Sistem saraf sensoris adalah susunan saraf yang berfungsi menerima dan menghantarkan informasi/stimulus yang diterima baik dari dalam maupun di luar dari tubuh
• Informasi/stimulus diterima oleh reseptor dari saraf sensoris
Pembagian reseptor:
• Mekanoreseptor
• Termoreseptor : suhu/temperatur
• Nosiseptor : nyeri
• Elektromagnetik reseptor : cahaya pada retina
• Kemoreseptor : taste, smell, pO2 darah, osmolalitas cairan tubuh dsb.
Jalur informasi sensorik ke SSP:
1. Dorsal columna lemniscal system : sensasi raba lokalisasi jelas & cepat, posisi, vibrasi, dan tekanan
2. Antero lateral system : sensasi nyeri, sensasi suhu, sensasi gatal/geli, raba kasar, seksual
Pengertian saraf motoris
Sistem saraf motoris adalah susunan saraf yang berfungsi menghantarkan perintah/respons terhadap suatu stimulus ke organ atau sistem organ lain yg disebut efektor .
3. Sistem saraf Otonom• Sistem saraf otonom mengatur kerja organ dalam (viscera) seperti sistem kardiovaskuler,
pernapasan, pencernaan, produksi urin, dan reproduksi. • SSO ini bekerja tanpa perintah/pengaruh kesadaran kita • SSO diatur oleh batang otak, hypothalamus dan medulla spinalis
Pembagian SSO:
1. Sistem saraf simpatis
– Serabut preganglionnya berasal dari T1 – L2 dari medulla spinalis
– Serabut postganglionnya melepaskan epinefrin/ adrenalin dan nor-epinefrin/nor-adrenalin
2. Sistem saraf parasimpatis
– serabut preganglionnya berasal dari batang otak dan dari S2 – S4 dari med spinalis
– Postganglionnya melepaskan acethylcoline
B. NEUROHISTOLOGI
Histologi nervus sistem:JARINGAN SARAF TERDIRI DARI SEL-SEL : 1 -SEL NEURON 2 -SEL GLIA =NEUROGLIA 3 -SEL-SEL LAIN-LAIN 1. SEL NEURON
STRUKTUR : - BADAN SEL = PERIKARYON - Juluran Sitoplasma(Akson dan Dendrit)Pembagian Sel Neuron:
A. Menurut banyaknya juluran :1. Neuron Unipoler = Pseudo - Unipoler2. Neuron Bipoler3. Neuron Multipoler
Neuron multipoler dapat di modifikasi menjadi:.SEL BASKET, dikortex cerebellum.SEL AMAKRIN, di retina.SEL GRANULA, di bulbus olfaktorius .SEL MITRAL, di bulbus olfaktorius LOKALISASI:1. Ganglion Spinalis2.-Ganglion Cochlearis - Ganglion Vestibularis - Dalam retina - Mukosa Olfactory3. Paling banyak di seluruh tubuh, yang di Medula Spinalis Cornu Anterior di sebut Sel
Motorik = NEURON STELLATAB. Menurut panjang akson
1. Neuron tipe Golgi I
AKSON Panjang, tdpt di subst. grisea medula spinalis(neuron motorik)
2. Neuron tipe Golgi II
AKSON Pendek, tdpt pada ganglion stellata.
C. Menurut fungsinya
1. Neuron sensorik =N. Aferens, Impuls/rangsang dari reseptor ke SSP .
2. Neuron motorik = N. EFERENS, impuls/rangsang dari SSP ke efektor.
3. Neuron Interneuron = N. ASOSIASI, terdapat di SSP
MIKROSKOPIK NEURON
Terdiri dari:
PERIKARYON = badan sel AKSON DENDRIT
PERIKARYON :
- INTI :
Letak ditengah sel Bentuk speris, besar, kromatin halus Pada wanita ada seks kromatin pada membran inti Nukleoli-sentral-ada RNA-DNA
- SITOPLASMA (EM) :
1. Organel
Retikulum endoplasma Mitokondria Apparatus Golgi
2. Organel bermembran sederhana :Neurofilamen dan Mikrotubuli
3. Inklusion
RETIKULUM ENDOPLASMA = BENDA NISSLE = SUBTANSTIA TIGROID =GRANULA KROMATOFIL
. SUBSTANSIA TIGROID, seperti kulit macan tutul
. GRANULA KROMATOFIL, mengalami komatolisis pada trauma akson
Trauma akson terjadi :
-volume perikaryon bertambah, - inti ketepi dan
-mitokondria bertambah (2x) Bila rangsang terus menerus maka Benda Nissle akan berkurang sampai menghilang.
MITOKONDRIA
Terdapat dibadan sel , akson dan dendrit , menghasilkan energi dan bertambah pada trauma saraf/akson
APPARATUS GOLGI
Terdapat pada badan sel , menghasilkan vesikel-vesikel mengandung produk Retikulo Endoplasma
NEUROFILAMEN :
Terdapat pada sitoplasma, akson dan dendrit berbentuk fibril
MIKROTUBULI= Neurotubuli
INKLUSION :
Pigmen : terdapat sitoplasma , pigmen coklat gelap berwarna hitam mengandung melanin,Pigmen kuning/orange mengandung lipofuchin
DENDRIT
Seperti pohonBercabang-cabang, dapat menerima impuls/Rangsang pada ujung terdapat spinadan terdapat pula : Mitokondria, Benda Nissle , Neurofilamen , Neurotubuli .
Impuls dari dendrit disebut transport dendritik, dari sinaps ke badan sel dan retrograd
AKSON :
Hanya satu sebagai serat saraf, mempunyai cabang Colateral yang ujungnya collateral rekuren .
Mempunyai pangkal pada badan sel yang di sebut: AKSON HILLOCK
UJUNG AKSON --TELODENDRON ,Btk,bongkol dis. Boutons terminaux ,kadang bercabang, Bentuk sinaps percabangan disebut : Boutons en passage.
PEMBUNGKUS AKSON :
.Aksolemma atau sel schwann
.Aksoplasma atau myelin : bersegmen-segmen dengan batas Nodus Ranvier (bebas myelin)
TRANSPORT AKSONIK / AKSOPLASMIK mempunyai transport yang lambat dan transport yang cepat.
SINAPS :
Tempat pindah impuls ( N—S—N), sebagai mediator kimia :“Neurotransmiter”, mempunyai taut rekah = Gap-junction.
CARA :
- AKSODENDRIT
- AKSOSOMATIK
-DENDRODENRITIK
- AKSOAKSONIK
- AKSOSPINOUS
2. SEL GLIA = NEUROGLIA
Sebagai penyokong, asalnya dari Neuro ektodermal , pewarnaan khusus : impergnasi emas dan impregnasi perak, oleh Cayal dan Del Rio Hortegal .
PEMBAGIAN :
- MAKROGLIA :
a. Oligodendroglia
b. Astrosit : A. Protoplasmatis dan A. Fibreus
- MIKROGLIA : Sel Ependym
LOKALISASI
.OLIGODENDROGLIA : di Subst. Alba dan Subst. Grisea.
.A. PROTOPLASMATIS : di Subst. Grisea
.A. FIBREUS : di Subst. Alba
.MIKROGLIA : di Subst. Alba dan Subst. Grisea
.SEL EPENDYM : melapisi ruang-ruang dalam otak dan canalis spinalis medulla spinalis
3. Sel lain – Lain : SEL PIRAMIDAL, SEL GRANULA, SEL FUSIFORM, SEL HORIZONTAL CAYAL, dan SEL MARTINOTTI.
SUSUNAN SARAF TEPI = SST.
Terdiri dari serat saraf, ganglion dan reseptor.
.GANGLION : Ggl. Spinalis, Ggl. otonom : simpatis, parasimpatis.
. RESEPTOR = ujung-ujung saraf
FUNGSI : mengatur komunikasi antar pusat saraf dan organ-organ sensoris a.l. : otot, kelenjar, gigi dll.
Sifat :
- Afferent yaitu saraf sensoris
- Efferent yaitu saraf motoris + Saraf campur (mixed) yaitu Afferent dan efferent yangmengandung serat saraf bermyelin dan tak bermyelin .
SISTIM SARAF OTONOM = SSO.
Persarafan tdk dibawah kehendak individu oleh efferent untuk otot polos, otot jantung, kelennjar eksokrin, dll yang melalui N. Cranialis dan N. Spinalis.
SSP GGL OTOT
asetilholin
preganglionik postganglionic
DERAJAT KERUSAKAN:
CIDERA I : terjadi tekanan menyebabkan hipoksia; ini dapat segera pulih.
CIDERA II : terjadi tekanan yang menyebabkan akson rusak (reaksi akson) dimana terjadi perubahan-perubahan pada perikaryon :
1. Kromatolisis (benda Nessle hilang)
2. Volume perikaryon bertambah.
3. Migrasi inti keperifer.
Bagian distal akson yang bermyelinbila mati myelinnya akan berdegenerasi dan di sebut : DEGENERASI WALLER
GANGLION (GANGLIA) :
- Ggl. SPINALIS
- Ggl. OTONOM
MIKROSKOPIS : T.D:
1. JAR. IKAT
2. SEL GANGLIA
3. SERABUT SARAF
4. SEL SATELIT (SEL KAPSEL)
5. SEL GLIA
GANGLION SPINALIS (GANGLION KRANIOSPINALIS )
SIFAT :-SEL GANGLIA=NEURON PSEUDO – UNIPOLER
.lonjong, besar, inti sel letak Central, sitoplasma acidofil
- Sel Glia : sebagai Kapsel mengelingi sel gang-lion menbentuk rangkain tetap.
-Serat saraf bermyelin
-Bagian luar dibungkus oleh jaringan ikat .
GANGLION SYMPHATIS :
Sifat : -Ggl. Otonom
- Sel ganglia= Neuron Multipoler : btk.bulat+bnyk.juluran,inti sel ltk. Excentris, sitoplasma + sbt.Nissle +pigmen .sel kapsel tdk.membentuk rangkaian tertutup, serabut saraf besar tdk. Bermyelin, bagian luar dibungkus oleh jaringan ikat.
Reseptor ujung sarag dan organ sensasi khusus
FUNGSI :
MENERIMA INFORMASI DARI LUAR DAN DALAM TUBUH :
. Sentuhan . Pendengaran
. Tekanan . Penciuman
. Panas . Penglihatan
. Dingin . Mengerti posisi tubuh
. Sakit
PEMBAGIAN :
1. Sistim kepekaan = sensitivitas somatis dan visceralis.
thd : Tekanan, Getaran, Suhu , Rasa sakit
. Mekanoreseptor : kerenggangan organ viscera dan rongga
2. Sistim proprioseptor :
. Alat keseimbangan
. Jar. Otot,Tendo Sendi .
3. Sistim kemoreseptor :
. Alat penciuman
. Alat pengucapan
4. Sistim audioreseptor :
. Alat pendengaran
5. Sistim fotoreseptor :
. Alat penglihatan
CONTOH-CONTOH :
1. SSV : Raba . Badan meisner , Free endings/follikel rambut
. Tekanan : Vater Pacini, badan Meisner, badan Riffini, badan Krause, dan badan Merkel.
2. S.PROP. : Neuromuskuler spindel – otot dan Neurotendinal – tendo ( organ tendo golgi)
3. S. KEM.: Pengecapan (Taste buds - lidah danTaste hair - rambut ), Penciuman (Ep. Olfactory Supporting cell, Basal cell, Olfactory cell)
Susunan saraf pusat
Histologis :
. Subst. grisea/kelabu
. Subst. alba/putih
Mikroskopis :
- Subst. kelabu terdiri dari: badan sel neuron, serat tidak bermyelin, serat bermyelin, astrosit protoplasmatis, oligodendroglia dan mikroglia.
MEDULLA SPINALIS
. Bentuk bulat :
. ditengah terdapat subst. grisea seperti huruf H.
. Ditepi subst. alba
. Ditengah-tengah terdapat lubang disebut : Canalis sentralis
. Sub, grisea (H) mbtk :
. Cornu anterior (spsg)/anterior
. Cornu posterior (spsg)/posterior
. Cornu intermedius (spsg)/tengah
. Pada cornu anterior tdpt neuron multipoler disebut sel motorik
. Canalis centralis med. Spinalis berisi: cairan cerebrospinalis yang dindingnya diliputi oleh sel ependym
. Pembungkus adalah selapis meninges.
Cerebrum
.Cortex/subst. grisea (luar)
.Medulla/subst. alba (dalam)
. Cortex : permukaan ada lekukan (alur) yaitu :fissura & sulkus (memperluas permukaan)
. Mikroskopis t.d. 6 lapisan : lapisan Mulekuler, lapisan granuler luar, lapisan piramidal luar, lapisan granuler dalam, lapisan piramidal dalam dan lapisan polimorf.
.Medulla terdiri dari :serat-serat saraf yang berjalan kesegala jurusan, baik dari kortex maupun dari medulla sendiri ,yaitu :
1. Serat asosiasi: menghubungkan beberapa daerah kortex
2. Serat komisural : menghubungkan daerah hemisper cortex.
3.Serat proyeksi: menghubungkan kortex dengan pst yg lbh dalam.
Cerebellum
.Cortex t.d. 3 lap. :
1. Lap. Molekuler
2. Lap. Ganglioner = L. sel purkinye
3. Lap. Granuler
terdapat serat saraf:
. Climbing fiber
. Mossy fiber
. Medulla :
. Idem medulla cerebrum
Meninx
MENINGES T.D.3 LAP.
.Lap.Piamater
.Lap. Arachnoid
.Lap. Duramater
Mikroskopis :
1. Piamater :
. Jar. Ikat – serat kollagen & elastis
. Membran – sel gepeng
. Mgdg : fibroblast , makrofag dan banyak pemblh darah
Td 2 lap.: -epipia - serat kolagen
-inti mapia : serat elastis dan serat retikuler
2. Arachnoid t.d. 2 lap.
a. Dekat duramater: jaringan ikat dengan serat kolagen & elastis ,permukaan sel- sel gepeng
b. dekat piamater :
. Trabekel oleh jar. ikat – serat kollagen
. menghubungkan membran arachnoid dan piamater.
.Diantara trabekel ini terdapat ruang berisi cairan serebrospinalis
3. Duramater terdiri :
. Anyaman penyambung padat
. Serat-serat kolagen, elastis
. Permukaan sel-sel gepeng
Sawar Darah Otak
FUNGSI :
. Cegah makromolekul ke cerebrospinalis
. Neurotransmiter
. Cegah toksin bakteri, zat toksis dll.
. Menjaga komposisi cairan tetap konstan dalam celah interneuron.
SAWAR OTAK DARAH TDK TERDAPAT PADA :
. Daerah endokrin (hipofise, pineal dll)
. Pleksus choroideus
.Area postrema (refleks muntah)
PLEKSUS CHOROIDEUS
. Mikroskopis :
. Invaginasi piamater ke atap ventrikel
. Sel kubis :
. Asal ependim
. Mp. Mikrofilli/ujung lebar
. Sitoplasma banyak miktokondria
. Makrofag : pd jar. ikat jarang
. Lokalisasi :
. Ventrikel lateralis (2)
. Ventrikel III (1)
. Ventrikel IV (1)
PLEKSUS CHOROIDEUS
. Mikroskopis :
. Invaginasi piamater ke atap ventrikel
. Sel kubis :
. Asal ependim
. Mp. Mikrofilli/ujung lebar
. Sitoplasma banyak miktokondria
. Makrofag : pd jar. ikat jarang
. Lokalisasi :
. Ventrikel lateralis (2)
. Ventrikel III (1)
. Ventrikel IV (1)
C. NEUROBIOKIMIA
Pokok Bahasan :
A. Pendahuluan (struktur sel saraf)
Dendrit: menerima rangsang, Akson: meneruskan rangsang, Soma (Badan sel): T4 keluarnya dendrit dan akson, Sel-sel Schwan: sel bermielin merupakan isolator listrik yg mengelilingi akson dan Sinaps: celah, t4 pemindahan rsg; penghubung antar neuron.
Blood brain barrier selectivity
1. Free permeability (passive diffusion): Molekul kecil: H2O, O2, CO2, NH3, ethanol Molekul lipid: steroid hormones
2. Carrier mediated transport: glucose: GLUT-1 (insulin independent) amino acids
Transport of Glucose
GLUT1 (55 kd form): lokalisasi pada sawar darah otak. Memindahkan glukosan dari lumen kapiler ke daerah intertitial
GLUT3 / GLUT1 (45 kd form): transpor glukosa dari daerah intertitial kedalam neuron dan sel glia.
B. Metabolisme otak
Laju respirasi sangat tinggi
Massa ~2% dari total: konsumsi O2 ~ 20% konsumsi glukosa ~ 60%
Konsentrasi glukosa < ~2,5 mM disfungsi otak
Akibat overdosis insulin: koma, kerusakan irreversibel, kematian
Metabolisme Otak (Energi)
Sumber energi: Hanya dari glukosa darah; saat kelaparan: badan keton (alternatif)
Cadangan glikogen sangat sedikit
Umumnya asam lemak tidak dapat melalui sawar otak, kecuali asam lemak esensial
As. amino tidak dapat menghasilkan ATP tidak ada glukoneogenesis
Energi umumnya untuk (Na+/K+)ATPase membran plasma – memelihara potensial membran bagi transmisi impul saraf transpor aktif
Hypoglycemia
Hypoglycemia: kadar glukosa dalam plasma dibawah 50 mg/dL
76 -72 mg/dLð menghambat sekresi insulin
~67 mg/dLð berlawanan dengan regulasi hormonal
Nilai rujuk: glukosa darah <75 mg/dL.
Hypoglycemiað ventromedial hypothalamus ð menghambat sekresi insulin ðmeningkatkan ketidakstabilan hormonal (glucagon/ epinephrineð growth hormone/cortisol)
Metabolisme otak untuk asam amino
Metabolisme as. amino aktif Konsentrasi intraseluler sangat tinggi: Glutamat (5-10 mM) & aspartat (2-3 mM)
GABA (gamma aminobutirat): pintasan khas pada otak
Glisin, aspartat, gutamat & GABA penting sebagai bahan baku
Neurotransmitter: substansi sinyal kimia yang disekresi (dari neuron ke neuron/organ target)
Kendali amonia di otak
NH3 merupakan sisa dari reaksi deaminasi (Gln®Glu, Glu®2-OG etc.)
- Metabolisme:
Sintesis glutamin: NH3 + Glu ® Gln
Glutamin di metabolisme di ginjal dan hati
- Ammonia toxicity:
NH3 + 2OG + NADH ¨ Glu + NAD+
Krebs cycle impairment: 2-OG depletion
Glu excess, excitotoxicity
- Konsekuensi klinis : penyakit hati dapat membawa dampak pada fungsi otak
principle: insufficient urea synthesis ®NH3 accumulation®neurotoxicity
Hepatic encephalopathy: gr.I-IV
Fulminant liver failure (i.e. paracetamol poisoning) threatens live also by ICP
Functional imaging of the brain
- PET = positron emission tomography
18F-2-deoxy-2-fluoroglucose
taken up by glia, phosphorylated but not further metabolized
active areas of the brain accumulate tracer
C. Neurotransmitter
Antarsel saraf terdapat celah impuls diteruskan melalui subs. kimia: neurotransmitter & neurohormon.
Neurotrasmitter: sekresi ke celah sinaps, jangkauan sempit, lama hidup pendek sedangkan Neurohormon: sekresi ke aliran darah, lebih luas, lama
5 criteria defining neurotransmitters
1) Synthesis dari transmitter neuron
2) Storage dari neurotransmitter atau precursor dalam presinapti di terminal nerve
3) Release dari neurotransmitter kedalam celah sinaps untuk mengikat reseptor dan pada post sinaptik membran hasilnya spesifik sehingga dapat menggati aktivitas
4) Mekanisme Removal transmitter dari celah sinaps
5) Aplikasi Exogonous dari aksi neutransmitter mimik lalu merilis endogonous transmitter
Some of the Neurotransmitters found in Nervous Tissue.
EXCITATORY : Acetylcholine, Aspartate, Dopamine, Histamine, Nor epinephrine, Epinephrine, ATP, glutamate, 5-hydroxytryptamine.
INHIBITORY : GABA, Glycine
BBB – clinical significance
Infeksi sistim saraf pusat:
BBB untuk memproteksi mikroorganisme yang akn masuk
Kernikterus:
hyperbilirubinemia merusak otak sejak neonatal bukan dewasa
Parkinsons disease=kekurangan dopamin di basal ganglia
Tidak dapat di terapi dengan dopamin, tapi dengan prekursor L-DOPA dapat digunakan.
NEUROTRANSMITTERS dan beberapa Penyakitnya
Glutamate
Excitotoxity = kelebihan glutamat
epilepsy
Na+ and Ca2+ IC akumulasi ® pembengkakan
STROKE
Berkurangnya aliran darah (KERUSAKAN OTAK TERLOKALISIR)
- Paralisis
- Kebutaan
- G3 kemampuan bicara
- Hilangnya kesadaran permanen
Patomekanisme: Tromboembolik a. serebri pasokan O2 +glukosa me<<< kerusakan otak
Proses Kerusakan Otak ß Trombosis Serebri
Induksi: Iskemia menyebabkan depolarisasi memb. neuron pelepasan Glutamat uk Ca2+ eksitasi aliran masuk Ca2+ dan Na+ >>> kematian sel .
1. Amflifikasi:Pelepasan tambahan glutamat eksitasi ljt neuron sebelahnya
2. Ekspresi: Kadar Ca 2+ >> vasokonstriksi trombosis memburuk ( glutamate cascade)
- produksi radikal bebas
Penyakit Parkinson
Defisiensi Dopamin dlm Substansia Nigra dan Korpus Striatum, Akibat dari degenerasi sel yang mensintesis dan menggunakan dopamin ( dopaminergik)
R/ a. Antikolinergik
b. Prekursor Dopamin
c. Agonist Reseptor Dopamin
Penyakit ALZHEIMER
Proses degeneratif Apoptosis ( korteks serebri dan hipokampus)
Mikro: penimbunan plak amiloid beta proteinperubahan neurofibriler & vaskuler .
Plak amiloid neurotoksik >> ion Ca2+ intrasel hiperfosforilasi dan pembtk filamen helix berpsg pd simpul neurofibriler .
Genetik Alzheimer :
Mutasi gen amyloid precursor protein (Kr 21)
Proteolisis APP fragmen A beta Protein
Deposisi A beta P >> kdr Ca 2+ mengaktifkan protein kinase filamen heliks kekacauan neurofibriler
Deposisi A beta P dan hiperfosforilasi meenahun plak & kekacauan neurofibriler demensia & intelektual <<<
Penyebab lain Alzheimer:
Penurunan kolin asetiltransferasan & Ach
Pe>> almunium dlm plak
R/ obat spesifik belum ada
SKIZOFRENIA
Abnormalitas struktur lobus temporalis medialis dan pelebaran ventrikulus otak
Hiperdopaminergik dikategori antara lain: Kadar Dopamin Otak, metabolik Dopamin, dll.
D. NEUROANATOMI
SUSUNAN SARAF PUSAT ( S.S.P )
• PENDAHULUAN
Susunan saraf terdiri dari:
o SUSUNAN SARAF PUSAT (SSP)
o SUSUNAN SARAF PERIFER (Nn. Craniales + Nn. Spinales)
SSP
o Terletak dalam Cavum Cranii + Canalis Vertebralis
o Terdiri ENCEPHALON + MEDULLA SPINALIS
o Dalam SSP terdapat saluran Sistema Ventriculi + Canalis Centralis
o SSP dibungkus oleh lapisan / selubung MENINGES
o Struktur Dasar / Utama SSP SUBSTANTIA GRISEA + SUBSTANTIA ALBA
Sel Saraf menyusun SSP yaitu
o NEUROGLIA - sebagai sel penunjang
- terdiri Oligodendrosit, Astrosit, Microglia, Sel Ependym
o NEURON
- Adalah Unit Fungsional UTAMA Susunan Saraf
- Bagian paling utama menyusun Susunan Saraf (90% pada SSP)
- Mempunyai axon + dendrit SERABUT SARAF
- Axon dibungkus “myelin”
(pada SSP oleh Oligodendrosit, SS.Pfr oleh Sel Schwann)
- Kumpulan Serabut Saraf
• dalam SSP tractus / fasciculus / fibrae
• pada SS.Pfr Nervus
- Panjang Neuron bisa sampai dengan 1 m, tetap dalam ukuran Mikroskopis
o Axon + Dendrit menyusun SUBSTANTIA ALBA
o Badan Sel menyusun SUBSTANTIA GRISEA
o NUCLEUS kumpulan Badan Sel dalam SSP
o SYNAPS hubungan antara 1 Neuron (axon) terhadap Neuron berikutnya (Dendrit)
STIMULUS
o STIMULUS SENSORIS
- Exteroceptif
- Interoceptif
- Proprioceptif
o STIMULUS MOTORIS
Kecepatan Stimulus 10 – 120 m/detik
Perkembangan ENCEPHALON
Prosencephalon:
Telencephalon CEREBRUM
Diencephalon DIENCEPHALON
Mesencephalon MESENCEPHALON
Rhombencephalon:
Metencephalon CEREBELLUM + PONS
Myelencephalon MEDULLA OBLONGATA
MEDULA SPINALIS
• MEDULLA SPINALIS (MS)
terletak dalam canalis vertebralis
hanya mengisi ± 2/3 bagian atas → ASCENSUS MEDULLAE
ujung caudalnya pada level Vert. L1 – 2 / L2
SEGMEN MEDULLA SPINALIS :
o Ada 31 segmen medulla spinalis (8 Cervicalis + 12 Thoracalis + 5 Lumbalis + 5 Sacralis + 1 Coccygeus)
o Segmen Cervicalis → level For.occ.Magnum s/d V.C7
o Segmen Thoracalis → level V.T1 - T10
o Segmen Lumbalis → level T10 – T12
o Segmen Sacralis + Coccygeus → level L1 – L2
• STRUKTUR LUAR MS
Terdapat pelebaran pada segmen MS :
o C3 – T2 = INTUMESCENTIA CERVICALIS
o T9 – L2 = INTUMESCENTIA LUMBALIS
Intumescentia → sesuai dengan pertumbuhan EXTREMITAS
Ujung caudal → CONUS MEDULLARIS
Ventral terdapat :
o Fissura Mediana-Anterior (1)
o Sulcus Lateralis-Anterior (2)
Di dorsal terdapat :
o Sulcus Medianus Posterior (1)
o Sulcus Lateralis Posterior (2)
o Sulcus Intermedius Posterior (2)
• STRUKTUR LUAR MS
Karena adanya Sulcus tersebut terbentuk 3 kolom :
o Funiculus Anterior
o Funiculus Lateralis
o Funiculus Posterior
Pada Sulcus Lat-Ant → Radix Ant/Ventralis N. Spinalis (Motoris)
Pada Sulcus Lat-Post → Radix Post/Dorsalis N. Spinalis (Sensoris)
Radix Ant + Post :
o Terletak dalam Spatium Subarachnoidea
o Pada For. Intervertebrale → N.SPINALIS
Radix Ant + Post dari segmen MS L, S, Co → CAUDA EQUINA
N. SPINALIS
o Ganglion Spinalis
Terletak dalam For. Intervertebrale
St. kumpulan “Badan Sel” Neuron Sensoris/Radix Post
o Ada 31 Pasang N. Spinalis (=31 segmen MS)
o Dibtk oleh Radix Ant + Post
o Tiap N.Spinalis keluar → For. Intervertebrale
Fiksasi MS oleh :
o Meninges MS
o Filum Terminale Internum + Externum
o Perlekatan Duramater pada For. Intervertebralis
• STRUKTUR DALAM MS
Struktur dalam MS terdiri dari :
o Canalis Centralis (pada bagian central)
Berisi LCS
Ke cranial bermuara/berhubungan dgn Ventriculus Quartus
Ke caudal → Buntu → Ventriculus Terminalis
o Massa jaringan syaraf (di perifer), td :
SUBSTANTIA ALBA (superficial)
SUBSTANTIA GRISEA (profunda)
SUBSTANTIA GRISEA MS
o Suatu kumpulan “Badan Sel” Neuron
o Terdapat :
Commissura Grisea Ant + Post pada segmen C,T,L,S
Cornu / columna Ant + Post pada segmen C,T, L, S
Cornu /col. Latpada segmen T,L,S
o Dari Cornu Post → Cornu Ant → 9 lamina (I-IX)
o Khusus Cornu Post → dikenal struktur :
SUBSTANTIA GELATINOSA ROLANDI
NUCLEUS PROPRIUS
NUCLEUS DORSALIS CLARKI
SUBSTANTIA ALBA MS
o Suatu kumpulan serabut saraf (Axon dan Dendrit) yang Ascendens dan Descendens → dalam Funiculus Ant, Lat, Post.
o Makin ke cranial → makin luas → serabut Ascendens > Descendens
TABEL : TRACTUS ASCENDENS, DESCENDENS dan ASCENDENS+DESCENDENS
FUNICULUS
ASCENDENS DESCENDENS ASCENDENS+DESCENDENS
ANTERIOR 1. Tractus Spinothalamicus Anterior
2. Tractus Corticospinalis Anterior
3. Tractus Vestibulospinalis
4. Tractus Reticulospinalis
5. Tractus Tectospinalis
6. Fasciculus Proprius Anterior
7. Fasciculus Septomarginalis Anterior
TABEL : TRACTUS ASCENDENS, DESCENDENS dan ASCENDENS+DESCENDENS
FUNICULUS ASCENDENS DESCENDENS ASCENDENS+DESCENDENS
LATERALIS 1. Tractus Spinocerebellaris Ventralis
2. Tractus Spinocerebellaris Dorsalis
3. Tractus Spinothalamicus Lateralis
4. Tractus Spinotectalis
5. Tractus Corticospinalis Lateralis
6. Tractus Olivospinalis
7. Fasciculus Propius Lateralis
TABEL : TRACTUS ASCENDENS, DESCENDENS dan ASCENDENS+DESCENDENS
FUNICULUS ASCENDENS DESCENDENS ASCENDENS+DESCENDENS
POSTERIOR 1. Fasciculus Gracilis
2. Fasciculus Cuneatus
3. Fasciculus Propius Posterior
4. Fasciculus Interfascicularis Propius (A,B,C,D)
Keterangan :
A = Coma Schultze
B = Tractus Septomarginalis (T bawah)
C = Area Ovalis Flechsig (L)
D = Trigonum Philipe Gombault (S)
TRACTUS/FASCICULUS UTAMA
1. Tractus Spinothalamicus Anterior (raba + tekanan)
2. Tractus Spinothalamicus Lateralis (nyeri + suhu)
3. Tractus Spinocerebellaris Ant/Ventral (tonus otot + tendo,ligamentum,capsula art )
4. Tractus Spinocerebellaris Post/Dorsal (tonus otot + tendo,ligamentum,capsula art )
5. Tractus Corticospinalis Ant dan Lat (motoris)
6. Fasciculus Cuneatus
7. Fasciculus Gracilis
TRUNCUS CEREBRI
TRUNCUS CEREBRI
Terletak dalam Cavum Cranii
Terbaring pada Pars Basilaris Ossis Occ, pada Fossa Cranii Post
Diventral Cerebellum
Dicranial Medulla Spinalis
Dicaudal Diencephalon
Organisasi Struktur TC , terdapat:
o Tractus Asc, Desc, Asc + Desc (subs. Alba) ↔ seperti MS
o Nucleus (subs. Grisea)
- Nucleus motoris ↔ Cornu Ant MS
- Nucleus parasympathis ↔ Cornu Lat MS
- Nucleus sensoris ↔ Cornu Post MS
- Nuclei tambahan / INTRINSIC
o Formatio Reticularis (subs. grisea + alba)
o Canalis centralis MO + Ventr. Quartus + Aquaductus
Cerebri Sylvii ↔ Canalis Centralis MS
o Nn. Craniales ↔ Nn. Spinales
Struktur TC dari Ventral ke Dorsal dapat terdiri 3 bagian:
o Pars basilaris (ventral) MO + Pons + Mesencephalon
o Tegmentum MO + Pons + Mesencephalon
o Tectum (dorsal) Mesencephalon
Truncus Cerebri terdiri (caudal cranial)
o MEDULLA OBLONGATA (MO)
o PONS
o MESENCEPHALON (MES)
• STRUKTUR LUAR MEDULLA OBLONGATA
Aspectus Ventralis
o PYRAMIS tractus corticospinalis
o DECUSSATIO PYRAMIDUM batas MO–Pons
o OLIVA nucleus olivarius inferior
o SULCUS LAT-ANT N. XII
o FISSURA MEDIANA ANT
Aspectus Lateralis
o TUBER CINEREUM nucleus spinalis N.V
o CORPUS RESTIFORME hbgan MO dgn Cerebellum
Aspectus Dorsalis
• MO Pars Caudalis (closed part)
o TUBERCULUM CUNEATUM nucleus cuneatum
o TUBERCULUM GRACILIS (= CLAVA) nucleus gracilis
o SULCUS LAT-POST N. IX, N. X, N. XI
o FISSURA MEDIANA POST
o SULCUS INTERMEDIUS POST
• MO Pars Cranialis (open part) (= fossa rhomboidea pars inf)
o ALA CINEREA (= Trigonum N. Vagi) nucleus dorsalis N. X
o TRIGONUM N. HYPOGLOSSI nucleus motoris N. XII
o SULCUS MEDIANUS
o SULCUS LIMITANS
o AREA VESTIBULARIS / ACUSTICA nuclei vestibulares + nucleus cochlearis
• STRUKTUR LUAR PONS
Aspectus Ventralis
o SULCUS BASILARIS a. basilaris
o FORAMEN CAECUM batas Pons-MO
o N. V pada pangkal Brachium Pontis
o N. VI, N. Intermedius, N. VII, N. VIII batas Pons-MO
Aspectus Dorsalis (= fossa rhomboidea pars superior)
o LOCUS CAERULEUS
o COLLICULUS FACIALIS nucleus motoris N. VI + genu internum N. VII
o SULCUS LIMITANS
o SULCUS MEDIANUS
o BRACHIUM PONTIS hubungan Pons dengan Cerebellum
Batas PONS-MO di dorsal STRIA MEDULLARIS
• STRUKTUR LUAR MESENCEPHALON
Aspectus Ventralis
o PEDUNCULUS CEREBRI (= CRUS CEREBRI) tractus Corticospinalis + C. Bulbaris + tractus Fronto / temporoparieto occipito pontines
o FOSSA INTERPEDUNCULARIS N. III dan SUBSTANTIA PERFORATA ANTERIOR
Aspectus Dorsales
o LAMINA QUADRIGEMINA
o COLLICULUS SUPERIOR nucleus coll. sup
o COLLICULUS INFERIOR nucleus coll. inf
o N. IV
o BRACHIUM CONJUNCTIVUM hubungan MES dengan Cerebellum
o BRACHIUM COLLICULI / QUADRIGEMINUM LATERALE
o BRACHIUM COLLICULI / QUADRIGEMINUM MEDIALE
• STRUKTUR DALAM TRUNCUS CEREBRI
Struktur dalam TC tidak persis s ama teraturnya (hanya mirip) seperti pada MS
Harus paham PRINSIP ORGANISASI STRUKTUR TC
Prinsip UMUM Organisasi Struktur TC, terkait:
o TC terletak pada pertemuan Struktur SSP lainnya:
- Cerebrum + Diencephalon dicranial
- Cerebellum didorsal
- Medulla Spinalis dicaudal
o Seluruh hubungan struktur HARUS melalui TC
o Sehingga struktur TC terkait dengan bagian SSP lain tsb
o Sama struktur SSP lainnya tersusun dari SUBSTANTIA ALBA + GRISEA
o Struktur Dalam TC membuat BENTUK LUAR TC
• Organisasi Struktur Dalam TC
Struktur Dalam terdiri dari:
1. SALURAN
o Canalis Centralis MO pada closed part MO
o Ventriculus Quartus pada Pons + Open part MO
o Aquaductus Cerebri Sylvii pada Mesencephalon
Saluran sebagai lanjutan cranial CANALIS CENTRALIS MS
1. FORMATIO RETICULARIS
o Dibentuk substantia alba + grisea (terutama)
o Suatu struktur yang sangat multisynaptic
o Terletak paramedian, diventral / medial kelompok nuclei motoris, sensoris, parasympathis
3. SUBSTANTIA ALBA
o Bentuk Tractus Asc, Desc, Asc + Desc
o Tractus tersebut ke / dari MS, Cerebellum, Diencephalon, Cerebrum
o Terdapat tractus intrinsik pada TC
o Tractus Asc dan Desc
- Selalu pada posisi pinggir TC
- Yang motoris (Desc) diventral
- Yang sensoris (Asc) di dorsolat pada area Tegmentum TC
o Tractus Asc + Desc
- Biasanya terletak central - paramediana
4. SUBSTANTIA GRISEA
o Bentuk NUCLEUS dalam TC
o Ada 4 kelompok Nucleus pada TC
- Nucleus Motoris homolog Cornu Post MS
- Nucleus Sensoris homolog Cornu Ant MS
- Nucleus Parasympathis homolog Cornu Lat MS, motoris
- Nucleus Intrinsik TC Nucleus, hanya pada TC / tidak ada homolog dengan nucleus pada struktur SSP lainnya
Letak Nucleus pada TC
- Nucl. Motoris di dorsal, pada area paramediana
- Nucl. Parasympathis di dorsal, pada area dilateral area Nucl. Motoris
- Nucl. Sensoris di dorsolat, pada area dilateral area Nucl. Parasympathis
- Nucleus Intrinsik tersebar / menyebar (tidak ada letak khusus)
* Nucleus motoris, sensoris, parasympathis adalah NUCLEI Nn. CRANIALES shg Nn. Cranialis terdapat dan keluar dari TC (kecuali N. I + II)
TRACTUS UTAMA PADA TC
ASCENDENS
o Lemniscus Medialis
o Lemniscus Trigeminus
o Lemniscus Lateralis
o Tractus Spinothalamicus (Ant + Lat)
o Tractus Spinocerebellaris (Ant + Post)
DESCENDENS
o Tractus Corticospinalis
o Tractus Corticonuclearis (=Corticobulbaris)
o Tractus Rubrospinalis
o Tractus Vestibulospinalis
o Tractus Tectospinalis
o Tractus Corticopontines
o Tractus Reticulospinalis
o ASCENDENS + DESCENDENS
o Fasciculus Longitudinalis Medialis (FLM)
NUCLEI Nn. CRANIALES PADA TC
Nucleus MOTORIS
o Nucleus motoris N. III Mesencephalon
o Nucleus motoris N. IV Mesencephalon
o Nucleus motoris N. V Pons
o Nucleus motoris N. VI Pons
o Nucleus motoris N. VII Pons
o Nucleus Ambiguus (N. IX + X + XI) MO
o Nucleus motoris N. XII MO
NUCLEUS SENSORIS
o Nucleus Spinalis N. V MO + Pons
o Nucleus Mesencephalicus N. V Mesencephalon
o Nucleus Tractus Solitarius (N. VII, IX, X) MO
o Nuclei Cochleares (N. VIII) MO
o Nuclei Vestibulares (N. VIII) batas Pons - MO
NUCLEUS PARASYMPATHIS (MOTORIS)
o Nucleus Edinger – Westhpal (N. III) Mesencephalon
o Nucleus dorsalis N. Vagi MO
o Nucleus Salivarius Sup (N. VII) batas Pons-MO
o Nucleus Salivarius Inf (N. IX) batas Pons-MO
NUCLEUS INTRINSIK
o Nucleus Gracilis MO
o Nucleus Cuneatus MO
o Nucleus Olivarius Inferior MO
o Nucleus Olivarius Superior Pons
o Nucleus Ruber Mesencephalon
o Nucleus Colliculi Sup Mesencephalon
o Nucleus Colliculi Inf Mesencephalon
o Substantia Nigra Mesencephalon
o Formatio Reticularis MES, Pons, MO
DIENCEPHALON
• DIENCEPHALON
Suatu massa ovoid dari substantia grisea
Terbungkus / di profunda Hemispherium Cerebri
Ujung rostral/cranial Mesencephalon
Di medialnya → Ventriculus Tertius
Pembagian Diencephalon:
1. THALAMUS (= Thalamus Dorsalis)
2. HYPOTHALAMUS
3. EPITHALAMUS
4. SUBTHALAMUS (= Thalamus Ventralis)
5. METATHALAMUS (sering dianggap bagian Thalamus)
• THALAMUS
Bagian Diencephalon yang PALING BESAR + SUPERIOR
Merupakan/terdiri dari 7 kelompok Nuclei Thalami
Nuclei Thalamus → terutama sensoris + sedikit motoris
Semua tractus/fasciculus sensoris → masuk ke thalami → kmdn ke Cortex Cerebri (tractus Thalamocorticalis) , kecuali PENCIUMAN (N.I)
Thalamus menerima pula dari Cortex Cerebri + Nuclei Subcortical lainnya
Paling utama membentuk dinding Ventriculus Tertius
Ujung Posterior besar → PULVINAR THALAMI
Thalamus kiri + kanan → Adhesio Interthalamica
• HYPOTHALAMUS
Bagian Diencephalon → PALING VENTRAL
Sebagai Pusat Otonom
Terdiri dari :
1. CHIASMA OPTICUM
2. TUBER CINEREUM
3. INFUNDIBULUM
4. HYPOPHYSE LOBUS POSTERIOR
5. CORPORA MAMMILARIA
• EPITHALAMUS DAN SUBTHALAMUS
EPITHALAMUS
o Bagian Diencephalon → PALING POSTERIOR
o Terdiri dari :
1. TRIGONUM HABENULARE + HABENULA
2. CORPUS PINEALE (=Epiphyse, = Gld.Pineale)
3. COMMISSURA POSTERIOR
SUBTHALAMUS
o Bagian Diencephalon → PALING INFERIOR
o Terletak di antara Thalamus dengan Tegmen Mesencephali
o Terdapat Nucleus Subthalamicus
• METATHALAMUS
Terletak bagian posterior Pulvinar Thalami
Terdiri dari :
1. CORPUS GENICULATUM MEDIALE
o Terima aff dari Brachium Colliculi inf
o Beri eff (= radiatio auditoria) ke area 41-42 (area auditoria)
o Terkait fungsi pendengaran
2. CORPUS GENICULATUM LATERALE
o Terima aff dari Brachium Colliculi sup
o Beri eff (= radiatio optica) ke area 17 (area visualis)
o Terkait fungsi penglihatan
CEREBELLUM
• CEREBELLUM
LETAK
o Pada Fossa Cranii Posterior
o Di inferior Lobus Occipitalis Cerebri → dipisahkan oleh TENTORIUM CEREBELLI
o Di posterior Truncus Cerebri → sebagai ATAP Ventriculus Quartus
MORPHOLOGI
o Banyak lipatan → teratur/sejajar → FOLIA CEREBELLI
o Di antara Folia → terdapat SULCUS/FISSURA CEREBELLI
• STRUKTUR LUAR CEREBELLUM
Mempunyai permukaan :
o Facies Superior → agak datar, ditutupi tentorium cerebelli
o Facies Inferior → agak konveks
Secara Anatomis td :
o 1 VERMIS CEREBELLI (struktur di mediana)
o 2 HEMISPHERIUM CEREBELLI (di lateral)
Sulcus dan Folia Cerebelli → tdk punya nama khusus
Fissura Cerebelli → ada 9, hanya 3 yg perlu :
o Fissura Prima
o Fissura Horizontalis
o Fissura Posterolateralis
• STRUKTUR LUAR CEREBELLUM
VERMIS CEREBELLI, terdiri dari :
1. Nodulus 6. Folium
2. Lingula 7. Tuber
3. Lobulus Centralis 8. Pyramis
4. Monticulus Culmen 9. Uvula
5. Monticulus Declive
HEMISPHERIUM CEREBELLI , terdiri dari :
1. Flocculus + Pedunculus Floc 6. Lobulus Semilunaris Sup
2. Vinculum Lingulae 7. Lobulus Semilunaris Inf
3. Ala Lobuli Centralis 8. Lobulus Biventer
4. Lobulus Quadrangularis Ant/Sup 9. Tonsilla Cerebeli
5. Lobulus Quadrangularis Post/Inf
VERMIS + HEMI. CEREBELLI selalu berpasangan
• STRUKTUR LUAR CEREBELLUM
Lobulus Cerebelli
o Cerebellum dapat dikelompokkan menjadi :
1. Lobus Anterior
2. Lobus Posterior
3. Lobus Flocculonodularis
o Lobus Anterior thd Posterior diantarai FISSURA PRIMA
o Lobus Posterior thd Flocc.Nod. diantarai FISSURA POSTEROLATERALIS
o Lobus Anterior + Posterior → CORPUS CEREBELLI
Secara Filogenetis, Cerebellum td :
o Archicerebellum (= Lobus Flocculonodularis) paling tua
o Palaeocerebellum (= Lobus Anterior) tua
o Neocerebellum (= Lobus Posterior) baru
• STRUKTUR LUAR CEREBELLUM
Secara Fungsional, td
1. SPINOCEREBELLUM
o Sesuai dengan lobus anterior dan
o Bagian lobus posterior (pyramis + Uvula)
o Menerima impuls proprioceptif dari MS
o Sesuai dengan Palaeocerebellum
2. VESTIBULOCEREBELLUM
o Sesuai Lobus Flocculonodularis
o Sesuai Archicerebellum
o Menerima impuls Vestibularis
3. CEREBROCEREBELLUM
o Sesuai Lobus Posterior (kecuali Pyramis + Uvula)
o Sesuai Neocerebellum
o Menerima impuls Cortex Cerebri
• STRUKTUR DALAM CEREBELLUM
Terdiri dari :
o Substantia Grisea (=Cortex Cerebelli)
o Substantia Alba (=Corpus Medullare)
Dalam Corpus Medullare terdapat :
o Percabangan Subs. Alba → ARBOR VITAE
o Nuclei Cerebelli (dari medial ke lateral) substantia Grisea
1. Nucleus Fastigii
2. Nucleus Globosus
3. Nucleus Emboliformis
4. Nucleus Dentatus
• PEDUNCULUS CEREBELLI
Suatu struktur yang :
o Menghubungkan Cerebellum ke/dari Truncus Cerebri
o Dibentuk/berisi serabut saraf (afferent + efferent)
o Terdiri dari 3 pasang :
1. Pedunculus Cerebelli Superior (=Brachium Conjunctivum)
2. Pedunculus Cerebelli Medius (=Brachium Pontis)
3. Pedunculus Cerebelli Inferior (=Corpus Restiforme)
o Pedunculus Cerebelli, membentuk Atap Ventriculus Quartus
• PCS, PCM, PCI
Pedunculus Cerebelli Superior
o Ke/dari Lamina Quadrigemina Mesencephalon
o Berisi/dibentuk serabut AFFERENT + EFFERENT (terutama)
Pedunculus Cerebelli Medius
o dari Pons
o Hanya berisi serabut AFFERENT
o Paling besar
Pedunculus Cerebelli Inferior
o Ke/dari MO
o Berisi/dibentuk serabut AFFERENT (terutama) + EFFERENT
TABEL AFFERENT + EFFERENT
PEDUNCULUS CEREBELLI
AFFERENT EFFERENT
SUPERIOR 1. Tractus Tectocerebellaris
2. Tractus Spinocerebellaris Anterior
3. Tractus Fastigiobulbaris
4. Tractus Cerebellorubralis
5. Tractus Dentatothalamicus
MEDIUS Tractus Pontocerebellaris --------
INFERIOR 1. Trac. Spinocerebellaris post
2. Trac. Vestibulocerebellaris
3. Tractus Olivocerebellaris
4. Trac. Arcuatocerebellaris
5. Fibra Trigeminocerebellaris
6. Trac. Reticulocerebellaris
7. Trac. Cuneocerebellaris
8. Trac. Cerebellovestibularis
9. Trac. Cerebelloreticularis
= 3 = 10 = 5
CEREBRUM
• CEREBRUM
Terletak dalam cavum cranii
Terbaring pada basis cranii (fossa cranii ant + media + diatas Tentorium Cerebelli) → diantarai bantal cairan (LCS) terhadap Ossa Cranii
terhadap Cerebellum diposterocaudal → TENTORIUM CEREBELLI
Terbagi dua simetris oleh Fissura Longitudinalis cerebri / Falx Cerebri → HEMISPHERIUM CEREBRI SINISTRA + DEXTRA
Hemispherium Cerebri Sin + Dext → tetap berhubungan pada bagian profunda → oleh serabut Commissura (terutama Corpus Callosum)
• CEREBRUM
Tiap Hemispherium Cerebri, terbagi :
1. LOBUS FRONTALIS
2. LOBUS PARIETALIS
3. LOBUS OCCIPITALIS
4. LOBUS TEMPORALIS
5. LOBUS CENTRALIS/INSULAE
Mempunyai permukaan :
1. Facies Superolateralis
2. Facies Medialis
3. Facies Inferior
• CEREBRUM
Struktur Cerebrum, td :
1. CORTEX CEREBRI → paling superficial
2. CENTRUM SEMIOVALE
3. SUBSTANTIA GRISEA CENTRALIS
4. HIPPOCAMPUS
3 dan 4 → paling profunda
• CORTEX CEREBRI
Dibentuk SUBSTANTIA GRISEA
Permukaan tidak rata :
o Banyak SULCUS + FISSURA
o Banyak GYRUS
Masing-masing dengan namanya
Beberapa Sulcus/Fissura yang besar :
o Fissura Cerebri Lateralis Sylvii
o Sulcus Centralis Rolandi
o Fissura Calcarina
o Fissura Parietooccipitalis
o Sulcus Cinguli
o Sulcus Collateralis
o Sulcus Circularis Reyli
• CORTEX CEREBRI
Cortex Cerebri tertata menjadi 3 kelompok fungsional:
1. Area Receptif, berupa → Area Sensoris Primer & Sekunder
2. Area Ekspresif → Area Motoris
3. Area Assosiasi
Bagian yang terluas Cortex Cerebri → Area Assosiasi
Seluruh permukaan Cortex Cerebri dari aspek fungsional diberi nomor 1 – 47 (BROADMANN)
• CORTEX CEREBRI
Beberapa Area Receptif Primer
1. Area Sensoris Primer (Area 3, 1 & 2)
2. Area Visualis (Area 17)
3. Area Auditoria (Area 41 – 42)
4. Area Gustatoria (Area 43)
5. Area Wernicke
• CORTEX CEREBRI
Beberapa Area Motoris
1. Area Motoris (Area 4)
2. Area Premotorik (Area 6)
3. Area Supressor (Area 6, 18, 12, 19, 24)
4. Area Broca (Area 44)
Pada Area Motoris + Area Sensoris → seluruh bagian tubuh tertata secara somatotopik
Gambaran ini → HOMUNCULUS MOTORIS→ HOMUNCULUS SENSORIS
• CENTRUM SEMIOVALE
Dibentuk SUBSTANTIA ALBA → axon + dendrit
Terletak profunda Cortex Cerebri
Terdiri dari kelompok :
o Serabut ASSOSIASI
o Serabut COMMISSURA
o Serabut PROYEKSI
Serabut-serabut tsb saling menyilang dan tersusun padat membentuk Centrum Semiovale
• SERABUT ASSOSIASI
Hubungkan antara gyrus pada Hemispherium Cerebri yg sama, bisa gyrus berdekatan atau jauh
Macam-macam serabut Assosiasi
o Pendek → FIBRA ARCUATA (= Fibra “U”)
o Panjang
1. Fasciculus Uncinatus
2. Cingulum
3. Fasciculus Longitudinalis Superior
4. Fasciculus Longitudinalis Inferior
5. Fasciculus Occipitofrontalis Superior
6. Fasciculus Occipitofrontalis Inferior
7. Fasciculus Perpendicularis
8. Fornix
• SERABUT COMMISSURA
CORPUS CALLOSUM
Serabut commissura yg terbesar
Hubungkan semua area cortical secara homotopik (Hem. Cerebri Sin dgn Dex)
kecuali :
o area visualis
o Area tangan dan kaki (pada area somato sensoris)
Lobus Frontalis → FORCEPS MINOR
Lobus Occipitalis → FORCEPS MAJOR
Melengkung di atas Ventriculus Lateralis membentuk (dari ant ke post)
o ROSTRUM CORPORIS CALLOSI
o GENU CORPORIS CALLOSI
o CORPUS CORPORIS CALLOSI
o SPLENIUM CORPORIS CALLOSI
• SERABUT COMMISSURA
COMMISSURA ANTERIOR → antara bagian Rhinencephalon kiri dgn kanan
COMMISSURA POSTERIOR → antara Nucleus Pretectalis kiri dgn kanan di dekat Epithalamus
COMMISSURA HIPPOCAMPI → antara hippocampus kiri dgn kanan
COMMISSURA FORNICIS → antara Crus Fornicis kiri dgn kanan
Hubungkan semua area cortical secara homotopik (Hem. Cerebri Sin dgn Dex)
• SERABUT PROYEKSI
Adalah serabut-serabut ASCENDENS DAN DESCENDENS
ASCENDENS dari struktur di bawah Hemispherium Cerebri.
Thalamus → RADIATIO THALAMI (= Tractus Thalamocorticalis) → cortex cerebri
Radiatio Thalami → btk CORONA RADIATA
DESCENDENS dari cortex Cerebri ke struktur di bawah Hemispherium Cerebri :
o Thalamus → Tractus Corticothalamicus
o Ganglion Basalis → Fibra Corticostriatalis
o Substantia Nigra → Fibra Corticonigralis
o Truncus Cerebri → Tractus Corticopontines
Tractus Corticonuclearis
Tractus Corticorubralis
o Medulla Spinalis → Tractus Corticospinalis
• SUBSTANTIA GRISEA CENTRALIS
Massa substantia grisea di antara centrum semiovale thd Thalamus
Terdiri dari :
1. NUCLEUS CAUDATUS
2. NUCLEUS LENTIFORMIS
3. CLAUSTRUM
4. CORPUS AMYGDALAE
Nucleus Caudatus + Nucleus Lentiformis = CORPUS STRIATUM
Substantia grisea centralis = GANGLIA BASALIS
• NUCLEUS CAUDATUS + NUCLEUS LENTIFORMIS
Berbentuk “C” → ikut lengkungan Ventriculus Lateralis
Terdiri dari :
1. CAPUT → sesuai Cornu ant Ventr. Lat. (Lobus Frontalis)
2. CORPUS → melengkung di dorsolateral Thalamus
3. CAUDA → dlm lobus temporalis
NUCLEUS LENTIFORMIS
1. Terdiri dari PUTAMEN (lateral) + GLOBUS PALLIDUS (medial)
2. Di profunda Lobus Centralis
3. Di medial Claustrum
• CLAUSTRUM + CORPUS AMYGDALAE
CLAUSTRUM
o Subtantia grisea yg tipis
o Di profunda lobus centralis
o Di lateral PUTAMEN ( di antarai Capsula Externa)
CORPUS AMYGDALAE
o Di dalam Uncus (ujung Lobus Temporalis)
o Berhubungan dgn Cauda Nucleus Caudatus
o Ujung rostral cornu inferior Ventr. Lateralis
• HIPPOCAMPUS
Suatu substantia grisea dalam lobus temporalis
o Dari Uncus → Splenium Corporis Callosi
o Pada dasar Cornu Inf. Ventr. Lat
Dari Hippocampus
Melalui ALVEUS → Fimbria Hippocampi → Crus Fornicis
Hippocampus + Gyrus Dentatus + Gyrus Parahippocampi → FORMATIO HIPPOCAMPI
• CAPSULA INTERNA
Kumpulan serabut ASC +DESC ke/dari Cortex Hemispherium Cerebri
Berbentuk huruf “V”, terletak di antara :
lateral : Nucleus Lentiformis
medioant : Caput Nuclei Caudati
mediopost : Thalamus
Sehingga terbagi menjadi 3 bagian :
ant : Crus Ant Capsula Interna
intermedia : Genu Capsula Interna
post : Crus Post Capsula Interna
Ascendens ke Cortex Cerebri → sbg bgn CORONA RADIATA
Descendens ke Mesencephalon → sbg PEDUNCULUS CEREBRI
• CAPSULA INTERNA
Struktur lewat/btk CAPSULA INTERNA pada :
CRUS ANTERIOR
1. Radiatio Thalami anterior (Asc)
2. Fibrae Frontopontines (Desc)
GENU
1. Tractus Corticonuclearis (Desc)
CRUS POSTERIOR
1. Radiatio Thalami Post (Asc)
2. Fibrae Temporo parieto occipito pontines (Desc)
3. Radiatio Opticum (Desc)
4. Radiatio Auditoria (Desc)
5. Tractus Corticorubralis (Desc)
6. Tractus Corticotegmentalis (Desc)
7. Tractus Corticospinalis (Desc)
• SUSUNAN dan LOBUS LIMBICUS
Susunan/Sistem Limbicus
Struktur Encephali yg interkoneksi dan secara kolektif melakukan mediasi dari emosi, tingkah laku dan memori/proses belajar
Lobus Limbicus
Suatu struktur Cortex Cerebri di medial pada lobus frontalis + lobus temporalis yi Gyrus Parahippocampi, Gyrus Cinguli, Gyrus Subcallosus
o Terletak mengelilingi Diencephalon
o Limbus = tepi
• SISTEM/SUSUNAN LIMBICUS
Sistem limbicus td
o Lobus Limbicus (Gyrus parahippocampi, Cinguli, subcallosum)
o Formatio Hippocampi
o Corpus Amygdalae
o Hypothalamus
o Nucleus Anterior Thalami
Sistem Limbicus secara praktis td
3 SHAPED ASSOCIATION:
1. Limbic Association Cortex
2. Formatio Hippocampi + Fornix
3. Amygdalae + Stria Terminalis
• RHINENCEPHALON
Bagian Cerebrum → sistem Olfactorius
Merupakan bagian Cerebrum → secara fungsional (TIDAK/BUKAN lobus tersendiri)
Tidak berkembang baik pada Manusia
Terdiri dari :
1. Bulbus + Tractus + Stria Olfactorius
2. Substantia Perforata Anterior
3. Area Paraolfactoria (Gyrus subcallosus)
4. Area prepyriformis
5. Amygdalae
MENINGES
MENINGES
Suatu sistem pelindung SSP (Encephalon, Cerebellum,MS) → suatu selaput pembungkus
• Terdiri dari 3 lapisan (dari luar ke dalam)
Duramater
Arachnoidmater/Arachnoidea
Piamater
• Duramater = pachymeninges
• Arachnoidea + Piamater = Leptomeninges
DURAMATER
Dalam cavum cranii → 2 lapis:
Stratum/lamina endostealis
melekat erat pd periosteum tlg2 mbtk cavum cranii s/d for.occip.magnum
Stratum/lamina meningealis
lapisan dllm → melekat thdp duramater l.endostealis dan arachnoidea
Dalam canalis vertebralis
Hanya 1 lapis saja → stratum/lamina meningealis
Tidak melekat pada ddg dlm tlg2 vertebra
Duramater MS hanya sd vert.Sacralis 3
Selanjutnya spt TALI = FILUM TERMINALE EXTERNA ke os coccygealis.
• Terdpt ruang POTENSIAL pada Cranium :
Antara duramater l.endostealis thd l.meningealis → SPATIUM EPIDURALE (berisi a/v.meningea + cab-cab syaraf N.V)
Antara dura l.meningealis thd arachnoidea → SPATIUM SUBDURALE
Dalam canalis vertebralis → Spatium epidurale antara dura l.meningealis thd ddg tlg canalis (shg=Spatium extradurale → berisi jar.lemak +plexus venosus vertebralis interna) → memang st. ruang “real”.
Duramater bersama arachnoidea → melapisi n.cranialis/n.spinalis waktu keluar ke lubang masing2 → kmd melekat pd tlg (di lubang keluar masing-masing)
Duramater di Cranium membentuk:
SINUS VENOSUS (antara l.endostealis thd l.meningealis)
4 SEPTA :
1. FALX CEREBRI (antara ke 2 bgn atas hemispherium cerebri,dlm fissura longitudinalis cerebri)
2. TENTORIUM CEREBELLI (memisahkan lobus occ.cerebri thd cerebellum)
3. FALX CEREBELLI (antara ke 2 hemispherium cerebelli)
4. DIAPHRAGMA SELLAE (diatas corpus sphenoidale)
SINUS VENOSUS
Dilapisi selapis endothel (spt pd pemb.drh)
Berisi darah venosa
Adalah sistem aliran darah balik/venosa SSP
Bermuara vena2 intracranial + extracranial tertentu (v.emissaria).
• MACAM-MACAM SINUS VENOSUS
1. S.sagittalis superior
2. S.sagittalis inferior
3. S.rectus
4. S.transversus
5. S.occipitalis
6. S.sigmoideus
7. S.petrosus superior
8. S.petrosus inferior
9. S.intercavernosus
10. S.cavernosus
11. S.sphenoparietalis
12. Confluens sinuum
ARACHNOIDEA
• Td dari 2 bagian:
1. MEMBRANA ARACHNOIDEA (melekat pd duramater l.meningealis)
2. TRABECULA ARACHNOIDEA
Juluran2 jar.ikat ke PIAMATER
Terdpt dlm SPATIUM SUBARACHNOIDEUM
• Membrana Arachnoidea thd piamater → btk rongga = SPATIUM SUBARACH NOIDEUM.
SPATIUM SUBARACHNOIDEUM
Berisi:
1. Pembuluh darah arteri dan vena cerebri,diencephalon,cerebelli,truncus cerebri dan medulla spinalis
2. Dilewati n.cranialis + radix ventralis & dorsalis n.spinalis
3. Trabecula arachnoidea
4. Liquor cerebrospinalis (LCS)
Pada bagian tertentu spatium subarachnoideum MELEBAR → CISTERNA
• Macam-macam cisterna:
1. Cisterna cerebellomedullaris/magna
2. Cisterna pontis
3. Cisterna interpeduncularis/basalis
4. Cisterna chiasmatis
5. Cisterna fossa cerebri lateralis
6. Cisterna superior/cisterna ambiens
7. Cisterna lumbalis
VILLI ARACHNOIDALES ( Granulatio Arachnoidales) → tonjolan/jonjot dibentuk lapisan arachnoidea kedlm sinus sagittalis superior
FUNGSI: tempat ekskresi LCS dari spatium subarachnoideum kedlm darah pd sinus venosus
PIAMATER
Melapisi langsung permukaan cortex cerebri, cerebellum,diencephalon, truncus cerebri & medulla spinalis
Ikut masuk pada sulcus/fissura
Ikut pembuluh drh yg masuk pd sulcus/fissura → btk lapisan luar → termasuk pemb drh yg btk plexus choroideus
Khusus piamater medulla spinalis → kelateral btk 2 lembaran sbg LIGAMENTUM DENTICULATUM ke arachnoidea
VASCULARISASI
Vascularisasi Duramater intracranial :
1. A. Meningea Anterior (cab. a.eth.ant ← a.ophtalmica)
2. A. Meningea media (cab.a.maxillaris int)
3. Rm.meningea posterior ( cab.a.vert + a.ph.asc + a.occ)
Yg plg luas vascularisasinya → a.meningea media
Vena → ikut arterinya
Duramater + piamater → vasculer, terutama piamater
Arachnoidea → Avasculer
INNERVASI
INTRACRANIAL
tu cabang-cabang N.V
Sebagian dari Upper Nn.Craniales + N. Vagus
Dlm CANALIS VERTEBRALIS
Dari Nn. Spinales
SYSTEMA VENTRIICULI
VENTRICULUS ENCEPHALI
• Ada 4 ventriculus Encephali, terdiri dari :
2 ventriculus lateralis
1 ventriculus tertius
1 ventriculus quartus
• Merupakan ruang → berisi LIQUOR CEREBROSPINALIS (LCS)
• Seluruh permukaan dalamnya → dilapisi selapis sel EPENDYMA.
Merupakan EXPANSI (perluasan/pelebaran) dari Canalis centralis pada Encephalon (Cerebrum + Diencephalon + Truncus Cerebri)
• Expansi ujung rostral → di dalam HEMISPHERIUM CEREBRI → sebagai VENTRICULUS LATERALIS
• Expansi dalam DIENCEPHALON → sebagai VENTRICULUS TERTIUS
• Expansi pada TRUNCUS CEREBRI → sebagai VENTRICULUS QUARTUS
VENTRICULUS LATERALIS
• Berbentuk huruf “C”
• Melengkung bersama Nucleus Caudatus, Hippocampus dan Fornix
• Terdiri dari :
CORNU ANTERIOR (di dalam Lobus Forntalis)
PARS CENTRALIS (di dalam Lobus Parietalis)
CORNU POSTERIOR (di dalam Lobus Occipitalis)
CORNU INFERIOR (di dalam Lobus Temporalis)
• Simetris, masing2 dalam Hemispherium Cerebri
• Atap Ventriculus Lateralis → CORPUS CALLOSUM (kecuali cornu inferior)
• Atap cornu inferior → cauda Nucleus caudatus
• Cornu Anterior dan Pars centralis kiri dan kanan, dipisahkan oleh SEPTUM PELLUCIDUM
• Terdapat PLEXUS CHOROIDEUS, kecuali di Cornu Anterior
• Terdapat FORAMEN INTERVENTRICULARE MONROI :
Pada kiri dan kanan
Pada batas cornu anterior dengan pars centralis
Bermuara pada Ventriculus Tertius
VENTRICULUS TERTIUS
• Terletak dalam DIENCEPHALON
• Yaitu sbb :
Di antara kedua thalamus
Lantai dan sisi anteriornya dibentuk oleh HYPOTHALAMUS
Di posterior terdapat Epithalamus
• Terdapat PLEXUS CHOROIDEUS
• Berhubungan dengan :
Ventriculus Lateralis → Foramen Interventriculare Monroi
Ventriculus Quardatus → Aquaductus Cerebri Sylvii.
VENTRICULUS QUARTUS
• Terletak pada permukaan dorsal Truncus Cerebri (yaitu Medulla Oblongata dan Pons)
• Di dorso-superior ditutupi (bentuk atapnya) oleh Cerebellum (yaitu bagian Pedunculus Cerebelli Superior, Medius, Inferior dan Velum Medullare Sup/Ant + Inf/Post)
• Dasar/lantai Ventr. Quartus pada Truncus Cerebri → FOSSA RHOMBOIDEA
• Terdapat PLEXUS CHOROIDEUS
• Di cranial terdapat muara Aquaductus Cerebri Sylvii
• Di caudal → lanjut sebagai canalis centralis Medulla Oblongata
• Pada sudut inferoposterior → FORAMEN MAGENDII
• Pada sudut lateralnya → FORAMEN LUSCHKA
• Kedua foramen ini → tempat keluarnya LCS ke Spatium Subarachnoideum ( dalam Cisterna Cerebellomedullaris/magna)
LIQUOR CEREBROSPINALIS
LCS
Suatu cairan bening tanpa sel ( tidak seperti darah )
Terdapat dalam:
1. Semua Ventriculus Encephali
2. Spatium Subarachnoideum
Jumlahnya total 140 cc, 25 cc di Sp. Subarachnoideum
Berfungsi sebagai bantal cairan proteksi trauma mekanis terhadap SSP.
Diproduksi 400 – 500 cc / hari (± 0,35 cc / menit)
Diproduksi oleh:
o 70 % plexus choroideus Ventriculi Encephali
o 12 % oxidasi glucosa
o 18 % extrachoroidal, dari
─ filtrasi kapler pembuluh darah
─ lewat lapisan ependymal sistem ventriculi
Sirkulasi LCS dimulai / dipicu oleh pulsasi plexus choroideus
Sirkulasi, sbb:
Ventriculus lateralis for. Interventriculare Monroi
↓
Aquaductus cerebri Sylvii ß Ventriculus Tertius
↓
Ventriculus Quartus For. Magendii + For. Luschka
↓
Spatium subarachnoideum ß Cisterna cerebellomedullaris
lainnya
↓
Villi / granulatio Sinus Sagittalis Superior
Arachnoidalis
VASCULARISASI SSP
VASCULARISASI SSP
Vascularisasi SSP
o Berat SSP ± 2 % BB mendapat / memakai
- 17 % COP
- 20 % O2
- 40 % Glucose
melalui aliran darah.
o Karena itu,aliran darah utk SSP harus cukup.
o Kita bahas masing-masing Vascularisasi :
1. Cerebrum
2. Cerebellum
3. Diencephalon
4. Truncus Cerebri
5. Medulla Spinalis
Vascularisasi CEREBRUM
Terdiri dari Sistem ARTERI dan Sistem VENA
Sistem ARTERI
berasal dari 2 pasang Arteri Utama
○ A. CAROTIS INTERNA
○ A. VERTEBRALIS
A. CAROTIS INTERNA
o Cabang A. Carotis Communis ß Arcus Aortae
o Masuk intracranial (cavum cranii) melalui FORAMEN CAROTICUM INTERNA
o Tembus Duramater pada medial SINUS CAVERNOSUS
o Masuk Spatium Subarachnoideum, memberi cabang cerebral, sbb:
1. A. COMMUNICANS POSTERIOR
2. A. CHOROIDEA ANTERIOR
3. A. CEREBRI ANTERIOR
4. A. CEREBRI MEDIA
A. VERTEBRALIS
o Cabang A. Subclavia ß Arcus Aortae (kana via Truncus Brachiocephalicus)
o Dari foramen transversarium Vert. C. 1 tembus Membrana Atlantooccipitalis post tembus Duramater masuk spat. Subarachnoideum (di bawah for. occ. magnum)
o Dilateroanterior Medulla Oblongata bersatu =
A. BASILARIS (depan Pons)
o Batas Pons-Mesencephalom A. CEREBRI POSTERIOR (Sin + Dext), cabang terminal
Cabang-cabang lain A. Vertebralis + A. Basilaris, dibahas tersendiri (pada Vascularisasi Cerebellum, Diencephalon, Truncus Cerebri, Medulla Spinalis)
Prinsip Vascularisasi Cerebrum
Dimulai dari CIRCULUS ARTERIOSUS WILLISI, yang dibentuk:
1. A. Cerebri Anterior
2. A. Communicans Anterior
3. A. Carotis Interna
4. A. Communicans Posterior
5. A. Cerebri Posterior
Dari Circulus Arteriosus Willisi + lanjutan A. Cerebri Anterior, Media, Posterior akan bercabang menjadi cabang-cabang:
1. CORTICAL
2. CENTRAL
Cabang CORTICAL
o Berjalan / terdapat pada permukaan CORTEX CEREBRI, dalam Spatium Subarachnoideum
o Vascularisasi Cortex Cerebri (Substantia Grisea) dan Substantia Alba superficial / subcortical
o Cabang-cabang Cortical A. Cerebri Anterior, Media dan Posterior Anastomose
o Anastomose tsb tidak adekwat (Functional end arteries)
Cabang CENTRAL
o Berasal dari / dipercabangkan dari
- Circulus Arteriosus Willisi dan
- Bagian Proximal A. Cerebri Ant, Med, Post
o Vascularisasi:
- Struktur profunda Hemispherium Cerebri
- Substantia Alba Profunda
o Tidak ada anastomose
o Suatu Anatomical End Arteries
o Masuk ke struktur profunda cerebri melalui Substantia perforata anterior + posterior (pada facies inferior cerebri)
SISTEM VENA
o Terdiri kelompok SUPERFICIAL dan PROFUNDA
o Kelompok Superficial
- Drainage dari cortex cerebri, substantia alba Superficial / Subcortical
- Bentuk Vena Cerebri Superior, media, inferior
- Terletak pada permukaan cortex cerebri (dalam Spat. Subarach.)
- Beranastomose satu sama lain
- Bermuara pada Sinus Sagittalis Superior, Sinus Cavernosus, sinus petrosus, sinus transversus
o Sistem Vena Cerebralis tidak punya Valvula
Kelompok Profunda
o Drainage dari substansia alba profunda, diencephalom, substantia grisea centralis
o Ada 3 Vena profunda utama:
- V. Basalis
- V. Cerebri Interna
- V. Cerebri Magna
o V. Cerebri Magna = Vena terminalis dari Vena-Vena profunda Sinus Rectus
Ada Anastomose intracerebral : V. superf ↔ V. prof
Alur aliran Vena
V. Cerebri Superficialis V. Cerebri Profunda
↓ ↓ ↓
Sinus Sagit Sup Sinus Cavernosus Sinus Rectus
↓ ↓ ↓
Confluens Sinuum Sinus Petrosus Confluens Sinuum
↓
Sinus Transversus
↓
Sinus Sigmoideus
↓
V. Jugularis Interna
• Vascularisasi CEREBELLUM
Berasal dari :
1. A. Cerebellaris Superior (cabang A. Basilaris)
2. A. Cerebellaris Ant-Inf (cabang A. Basilaris)
3. A. Cerebellaris Post-Inf (cabang A. Vertebralis)
Aliran Vena :
1. Vv. Cerebellaris Sup + Inf lateralis → Sinus Petrosus
2. Vv. Cerebellaris Sup + Inf medialis → Sinus Rectus
• Vascularisasi DIENCEPHALON
Berasal dari cabang-cabang:
o A. Cerebri Post (cabang A. Basilaris)
o A. Choroidea Ant. (cabang A. Carotis Interna)
o A. Communicans Post (cabang A. Cerebri Post)
• Vascularisasi TRUNCUS CEREBRI
MESENCEPHALON , dari cabang-cabang:
o A. Cerebri Post (cabang A. Basilaris)
o A. Cerebelli Sup (cabang A. Basilaris)
o A. Choroidea Ant. (cabang A. Carotis Interna)
o A. Communicans Post (cabang A. Cerebri Post)
PONS dan MEDULLA OBLONGATA , dari cabang2
o A. Spinalis Ant (cabang A. Vertebralis)
o A. Spinalis Post (cabang A. Vertebralis)
o A. Cerebellaris Post-Inf (cabang A. Vertebralis)
o Cabang langsung A. Vertebralis
o Cabang langsung A. basilaris
• Vascularisasi MEDULLA SPINALIS
Berasal dari:
o A. Spinalis Ant (1) – cabang A. Vertebralis
o A. Spinalis Post (2) – cabang A. Vertebralis
o A. Radicularis Ant (2-7) – cabang A. Spinalis / Segmentalis
o A. Radicularis Post (10-23) – cabang A. Spinalis / Segmentalis
Tidak seluruh A. Radicularis berkembang baik, biasanya ada 1 yang besar = A. ADAMKIEWICS
Aliran Vena , melalui:
o V. Spinalis Ant (2)
o V. Spinalis Post (2)
o Vv. Radiculares
Nn. CRANIALIS PADA SSP
Nn. Craniales terdiri dari:
I. N. OLFACTORIUS
II. N. OPTICUS
III. N. OCULOMOTORIS
IV. N. TROCHLEARIS
V. N. TRIGEMINUS
VI. N. ABDUCENS
VII. N. FACIALIS (+ n. intermedius)
VIII. N. OCTAVUS (n. vestibularis + n. cochlearis)
IX. N. GLOSSOPHARYNGEUS
X. N. VAGUS
XI. N. ACCESSORIUS
XII. N. HYPOGLOSSUS
• Nn. Craniales terletak:
N. I masuk ke CEREBRUM, di inferior lobus frontalis
N. II masuk ke DIENCEPHALON, di inferior lobus frontalis
N. III s/d XII masuk dan atau keluar Truncus Cerebri
o N. III keluar pada Fossa Interpeduncularis
o N. IV keluar pada Inferior Colliculus Inferior
o N. V keluar masuk pada pangkal Brachium Pontis
o N. VI keluar pada batas Pons-MO, di superior Pyramis MO
o N. VII keluar masuk pada batas Pons-MO, dilateral
o N. VIII masuk pada batas Pons-MO, dilateral
o N. IX keluar masuk pada Sulcus Lat-Post MO
o N. X keluar masuk pada Sulcus Lat-Post MO
o N. XI keluar pada Sulcus Lat-Post MO
o N. XII keluar pada Sulcus Lat-Ant MO
PENDAHULUAN
Nn. Craniales adalah bagian dari SS. Perifer bersama dengan Nn. Spinales.
- Nn. Craniales keluar dari atau masuk pada Cerebrum, Diencephalon,Truncus Cerebri.
- Nn. Spinales keluar dari atau masuk pada Medulla Spinalis.
- Nn. Spinales td komponen sensoris + motoris + otonom sympathis (yang ikut Nn. Spinales).
- Nn. Craniales bisa sensoris saja/motoris saja/sensoris + motoris atau ditambah otonom parasympathis (terdapat sensoris umum & khusus, dan motoris branchiogenic & somatogenic).
- Nn. Spinales punya “ganglion Sensoris” (= ggl. Spinale) untuk tiap Nn. Spinales
- Nn. Craniales hanya punya “ganglion Sensoris” untuk beberapa Nn. Craniales, yaitu:
1. Ggl. Semilunare N. V
2. Ggl. Geniculatum N. VII
3. Ggl. Spiralis N. Cochlearis (N. VIII)
4. Ggl. Vestibularis N. Vestibularis (N. VIII)
5. Ggl. Sup + Inf N. IX
6. Ggl. Sup + Inf N. X
- Nn. Spinales punya “ganglion otonom sympathis” (= ggl. paravertebrale) untuk hampir semua Nn. Spinales
- Nn. Craniales hanya punya “ganglion otonom parasympathis” yaitu:
1. Ggl. Ciliare N. III
2. Ggl. Pterygopalatinum N. VII
3. Ggl. Submandibulare N. VII
4. Ggl. Oticum N. IX 5. Ggl. Intramural N. X
- Semua lintasan ascendens sensoris dari Nn. Spinales berakhir pada
Thalamus/Diencephalon sebelum ke Cortex Cerebri.
- Lintasan Sensoris dari Nn. Craniales yang berakhir pada
Thalamus/Diencephalon yaitu semua Nn. Craniales KECUALI N. I
- Serabut Syaraf AXON yang masuk ke Nucleus disebut AFFERENT.
- Serabut Syaraf AXON yang keluar dari Nucleus disebut EFFERENT.
• Nn. Craniales pada SSP
Bagian Nn. Craniales pada SSP adalah:
1. Nucleus tentang sifat atau komponennya yang sensoris/motoris/parasympathis dan koneksinya
2. Lintasan koneksi/berganti neuron/tractus dan akhirannya
3. Letak/keluar dari SSP dimana?
4. Letak/keluar dari Cavum Cranii dimana/melalui
5. Semua Nn. Craniales HANYA innervasi kepala + leher, KECUALI N. VAGUS s/d Cavum Thoracis + Abdominis + Pelvis, dan s/d Cavum Scroti pada pria.
KOMPONEN/SIFAT dari NUCLEUS (+ serabut syaraf) Nn. Craniales
1. SENSORIS
o SENSORIS UMUM (SU) : rasa nyeri, suhu, raba, tekanan, proprioseptif
Terdapat SOMATIS dan VISCERALIS
o SENSORIS KHUSUS (SK) : - Olfactus (penciuman)
- Visualis (penglihatan)
- Vestibularis (keseimbangan)
- Cochlearis (pendengaran)
- Taste (pengecapan)
1. MOTORIS
o BRANCHIOMOTORIS (BM) : menggerakkan otot-otot asal Arcus Branchialis
o SOMATOMOTORIS (SM): menggerakkan otot-otot asal MYOTOME
o VISCEROMOTORIS (VM) : menggerakkan otot polos Organ/Viscea (parasympathis)
Komponen masing-masing Nn. Craniales
o Hanya Sensoris N. I, N. II, dan N.VIII
o Hanya Motoris N. III, IV, VI, XI dan XII
o Sensoris + Motoris N. V, VII, IX, dan X
Lebih spesifik sbb:
o Sensoris khusus : N. I (olfactus), N. II (visualis), N. VIII (vestibularis + auditoris), N. VII + IX + X (taste)
o Sensoris umum : N. V, VII, IX, X
o Branchiomotoris : N. V, VII, IX, X, XI
o Somatomotoris : N. III, IV, VI, XII
o Visceromotoris : N. III, VII, IX, X(parasympathis)
NUCLEUS SENSORIS Nn. CRANIALES
o Sensoris Umum
1. Nucleus Tractus Spinalis N. V (MO) N. V, VII, IX, X
2. Nucleus Principalis N. V (Pons) N. V
3. Nucleus Mesencephalicus N. V (Mes+Pons) N. V
4. Nucleus Tractus Solitarius (MO) N. IX, X (Viscero)
o Sensoris Khusus
1. Nucleus Tractus Solitarius (MO) N. VII, IX, X (taste)
2. Nucleus Vestibularis (Batas Pons-MO) N. Vestibularis/VIII (keseimbangan)
3. Nucleus Cochlearis (Batas Pons-MO) N. Cochlearis/VIII (auditoris)
TIDAK ADA Nucleus khusus untuk N. I + II
NUCLEUS MOTORIS Nn. CRANIALES
o Branchiomotoris
1. Nucleus Spinalis N. XI (Cornu Ant med. Sp. C1-6) N. XI
2. Nucleus Ambiguus (MO) N. IX, X, XI
3. Nucleus Motoris N. VII (Pons) N. VII
4. Nucleus Motoris N. V (Pons) N. V
o Somatomotoris
1. Nucleus Motoris N. III (MES) N. III
2. Nucleus Motoris N. IV (MES) N. IV
3. Nucleus Motoris N. VI (Pons) N. VI
4. Nucleus Motoris N. XII (MO) N. XII
o Visceromotoris Parasympathis
1. Nucleus dorsalis N. X (MO) N. X
2. Nucleus Salivarius Sup (Batas Pons-MO) N. IX
3. Nucleus Salivarius Inf (Batas Pons-MO) N. VII
4. Nucleus Edinger-Westphal (MES) N. III
Semua serabut Afferent/Sensoris dari Nucleus masing-masing bentuk lintasan/tractus ke Cortex Cerebri untuk disadari.
o Dari Nn. Craniales yang berkomponen sensoris (N. I, II, III, V, VII, IX, dan X) semuanya berganti Neuron pada THALAMUS (sebelum ke Cortex Cerebri) KECUALI N. I
Semua serabut Efferent/Motoris sebelum keluar dari Nucleus Motoris masing-masing mendapat Efferent MOTORIS dari TRACTUS CORTICONUCLEARIS (eff motoris Tractus Pyramidalis dari Cortex Cerebri) ke Nucleus Motoris masing-masing secara:
o BILATERAL untuk N. III, IV, V, VI, VII, IX, X, XI, XII
o Hanya KONTRALATERAL - Bagian yang ke m. genioglossus (N. XII)
- Bagian yang ke otot wajah inferior sudut mata (N. VII)
N. I = N. OLFACTORIUS
o Masuk : Lamina Cribrosa Os Ethmoidale
o Sp. Subarach : anterior Cisterna Chiasmatis
o Nucleus : TIDAK ADA
o Lintasan :
Fila Olfactoria → Bulbus Olfactorius → Tractus Olfatorius
(pd mucosa cav. Nasi) (ganti neuron) ↓
(ke subst. perforata ant)
↓
stria olfactoria
↓
St. Olf. Lateralis St. Olf. Intermedia St. Olf. Medialis
(paling besar/penting) ↓ ↓ ↓ Cortex Subst. Perf. Ant ke bulbus olf. Kontralat
area periamygdalae + (area olf. Primer) + sistem Limbik + prepiriformis (uncus) area Brodmann 25
(cortex olf. PRIMER) (cortex olf. PRIMER)
↓
Area Entorrhinal
(pd gyrus parahippocampi) = Area Olfactoris SECUNDER (area Brodmann 28)
o Ggl. Sensoris + Parasympathis : TIDAK ADA
N. II = N. OPTICUS
o Masuk : Canalis Opticus Foramen Opticum
o Sp. Subarach : pada Cisterna Chiasmatis
o Nucleus : khusus TIDAK ADA
o Lintasan :
Axon sel ganglion N. OPTICUS CHIASMA OPTICUM
(pada Retina) (serabut nasal + temporal) (Nasal silang, temporal tidak)
CORPUS GENICULATUM LAT TRACTUS OPTICUS
METATHALAMUS
(ganti Neuron)
Radiatio Opticum
Cortex Occipitas Colliculus Sup (MES) Nucleus Pretectatis (MES)
(Area Brodmann 17, (ganti Neuron) (ganti Neuron)
Cortex Visualis PRIMER)
area Brodmann 18 + 19 Tractus tectospinalis + Nucleus EW N. III (MES)
(Cortex Visualis SECUNDER) Tractus tectobulbaris (ganti Neuron)
Ggl Ciliare (ganti Neuron)
Mosis pupilae↔ reflex cahaya
M. Sphincter pupillae + M. Ciliare
o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA
o Ggl. Parasympathis : TIDAK ADA
N. III = N. OCULOMOTORIS
o Keluar : FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA
o Sp. Subarach : Cisterna basalis + Cisterna Interpeduncularis
o Nucleus :
1. Nucleus motoris N. III (SM) otot-otot extrinsik Oculi (gerakan Oculi)
2. Nucleus Edinger-Westphal (VM) otot intrinsik Oculi (miosis pupillae)
o Lintasan :
Nucleus motoris (MES)
+ N. III Sinus Cavernosus Fissura Orbitalis Sup masuk dlm Cav. Orbita
Nucleus EW (MES)
(SM) innervasi m. Rectus Sup, inf, med, m. obliq. Inf, m. Levator palpebrae
(VM) m. Sphincter pupillae + m. Ciliare Ggl. Ciliare
o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA
o Ggl. Parasympathis: Ggl. Ciliare dalam Cavum Orbita
• N. IV = N. TROCHLEARIS
o Keluar : FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA
o Sp. Subarach : Cisterna Superior + Cisterna Basalis
o Nucleus : Nucleus Motoris N. IV (SM) m. Obliquus Sup
o Lintasan :
Nucleus Motoris (MES) → N. IV → Sinus Cavernosus → Fissura Orbitalis Sup
↓
innervasi m. Obliq. Sup (SM) ← masuk Cav. Orbita
o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA
o Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA
N. VI = N. ABDUCENS
o Keluar : FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis
o Nucleus : Nucleus Motoris N. VI (SM) m. Rectus Lateralis
o Lintasan :
Nucleus Motoris (MES) → N. VI → Sinus Cavernosus → Fissura Orbitalis Sup
↓
innervasi m. Rectus. Lat (SM) ← masuk Cav. Orbita
o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA
o Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA
N. V = N. TRIGEMINUS
o Keluar pada pangkal Brachium Pontis, sebagai
1. RADIX SENSORIS PORTIO MAJOR
2. RADIX MOTORIS PORTIO MINOR
3. Kemudian bergabung N. Trigeminus YANG PENDEK langsung membentuk/menjadi GGL. SEMILUNARE (pada fossa cranii media).
o Kemudian keluar dari ganglion bercabang “3”:
1. N. OPHTHALMICUS (V1) Sensoris
2. N. MAXILLARIS (V2) Sensoris
3. N. MANDIBULARIS (V3) Sensoris + Motoris
• N. V = N. TRIGEMINUS
o Masuk/keluar : N. V1 keluar pada FISSURA ORBITALIS SUP ke Cav.ORBITA
N. V2 keluar pada FORAMEN ROTUNDUM
N. V3 keluar dan masuk pada FORAMEN OVALE
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis
o Nucleus : 1. Nucleus Tractus Spinalis N. V (SU)
2. Nucleus Principalis N. V (SU)
3. Nucleus Mesencephalicus N. V (SU)
4. Nucleus Motoris N. V (BM)
o Lintasan :
SENSORIS (kulit kepala/wajah, struktur Cavum Orbita, Cavum Nasi, Cavum Oris, Sinus Paranasalis)
N. V1, V2, V3 → ggl. Semilunare → ganti Neuron di Nucleus tract. Sp + Nucleus principalis
(nyeri + suhu) (raba + tekanan)
Nucleus VPM Thalamus ← lemniscus trigeminus ← silang kontralat
Radiatio Thalami Cortex post centralis Cortex Sensoris Secunder
(area Sensoris Primer) (area Brodmann 5 + 7)
= area Brodmann 3, 1, 2
PROPRIOSEPTIF (otot masticatorii, dentes, palatum, ATM)
N. V2 + V3 → ggl. Semilunare → Nucleus Mesencephalicus
Nucleus VPM Thalamus ← lemniscus trigeminus ← silang kontralat
Radiatio Thalami Cortex post centralis Cortex Sensoris Secunder
(area Sensoris Primer) (area Brodmann 5 + 7)
= area Brodmann 3, 1, 2
BRANCHIO MOTORIS (otot masticatorii, m. Tensor veli paltini, m. Tensor tympani,
m. Mylohyoideus, m. Digast V. Ant)
Nucleus motoris ggl. Semilunare N. V3
o Ggl. Sensoris : Ggl. Semilunare Gasseri (SU)
o Ggl. Parasympathis : TIDAK ADA
N. VII = N. FACIALIS (+ N. Intermedius)
o Masuk/keluar : Meatus Acusticus Internus Canalis Facialis For. Stylomastoideum
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis + Cisterna Pontis
o Nucleus : 1. Nucleus Motoris N. VII (BM)
2. Nucleus Salivatorius Sup (VM)
3. Nucleus Tractus Solitarius (SK)
4. Nucleus Tractus Spinalis N. V (SU)
o Lintasan :
SENSORIS UMUM (kulit area MAE dan proprioseptif mm. faciales)
Rm. Auricularis N. X → N. VII → ggl. geniculatum → Nucleus tract. Spinalis N. V (dlm genu can. Facialis)
SENSORIS KHUSUS (taste 2/3 ant. Lingua)
chorda tympani N. VII ggl. Geniculatum N. Intermedius
(dlm N. Lingualis N. V3)
ascendens ke silang kontralat Nucleus Tractus Solitarius
Nucleus VPM Thalamus
Radiatio Thalami Operculum frontopariatale Cortex Gustatoris Secunder
(area gustatoris Primer) (Lobus Insulae???)
= area Brodmann 43
VISCEROMOTORIS (motoris parasympathis untuk kelenjar2 mucosa cav.nasi, cav. oris, sinus paranasalis, labia & gld. Lacrimalis, gld. Submandibularis, gld. sublingualis)
Nucleus Salivarius Sup N. Intermedius Ggl. Geniculatum N. VII
Ikut cabang-cabang N. V1, V2, V3 Ggl. Pterygopalatinum,ßN. Petrosus Superf.
(ganti Neuron) major N. VII
Gld. Lacrimalis, Nasales, Labiales,
Palatinae, Buccales, Paranasales
Ggl. Submandibulareßikut N. Lingualis N. V3 Chorda Tympani
Gld. Submadibularis Gld. Sublingualis
BRANCHIOMOTORIS (mm. faciales, m. stylohyoideus, m. digast. V. Post)
Nucleus Motoris N. VII → N. VII → Ggl. Geniculatum → N. VII
o Ggl. Sensoris : Ggl. Geniculatum (SU + SK)
o Ggl. Parasympathis : 1. Ggl. Pterygopalatinum
2. Ggl. Submandibulare
• N. VIII = N. VESTIBULARIS
o Masuk : dari Labyrinthus Ossis Temporalis MAI PAI
(bersama N. Cochlearis)
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis + Cisterna Pontis
o Nucleus : Nuclei Vestibulares td. Lateralis, Medialis, Sup dan Inf (SK)
o Lintasan :
Organa Vestibularis Ggl. Vestibulare N. Vestibularis
(Sacculus, Utriculus, (dalam MAI)
Ductus Semicircularis)
Nuclei Vestibulares (Via MAI/PAI)
PCI Tractus FLM Nucleus VP Thalamus
Vestibula Sp. (pd TC)
Cerebellum Radiatio Thalami
Med. Sp Nucleus N. III,IV,VI
Cortex Gyrus post centralis
area Vestibularis Primer
(= area Brodmann 3, 1, 2)
Cortex Vestibularis Secunder (?)
o Ggl. Sensoris : Ggl. Vestibulare (SK)
o Ggl. Parasympathis : TIDAK ADA
N. VIII = N. COCHLEARIS
Masuk : dari Labyrinthus Ossis Temporalis MAI PAI (bersama N. Vestibularis)
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis + Cisterna Pontis
o Nucleus : Nuclei Cochlearis Ventralis/Ant + Dorsalis/Post (SK)
o Lintasan :
Organa Spirale Corti Ggl. Spirale N. Cochlearis
(dlm Canalis Spiralis) (ganti Neuron)
Stria acustica
ascendens sbg Nucleus Corpus Trapezoideum +
Lemniscus Lat Nucleus Olivarius Superior,
Bilateral (ganti Neuron)
Corpus Geniculatum Laterale Colliculus Inf
Metathalamus (ganti Neuron)
(ganti Neuron)
Colliculus Inf
Radiatio Acustica Kontralat
Gyrus Temporalis Transv C. G. Lat sepihak
(Cortex Auditoria Primer)
= area Brodmann 41
Cortex Auditoria Secunder
= area Brodmann 42 + 22
o Ggl. Sensoris : Ggl. Cochlearis (SK)
o Ggl. Parasympathis : TIDAK ADA
N. IX = N. GLOSSOPHARYNGEUS
o Masuk/keluar : Foramen Jugulare (bersama N. X dan XI)
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis
o Nucleus : 1. Nucleus Ambiguus (BM)
2. Nucleus Salivatorius Inf (VM)
3. Nucleus Tractus Solitarius (SK +VS)
4. Nucleus Tractus Spinalis N. V (SU)
o Lintasan :
BRANCHIOMOTORIS (untuk m. Stylopharyngeus)
Nucleus Ambiguus → ggl. Superior/Jugulare N. IX → For. Jugulare
↓
m. Stylopharyngeus ← N. IX ← ggl. Inferior/Petrosum N.IX
VISCEROMOTORIS (untuk Gld. Parotis)
Nucleus Salivatorius Infggl. Sup. N. IXFor. Jugulare
Plexus Tympanicus R. Tympanicus N. IX Ggl. Inf. N. IX
(dlm Cav. Tympani)
N. Petrosus Minor for ovale Ggl. Oticum N. Auriculotemporalis N. V3
(ganti Neuron) Gld. Parotis
SENSORIS UMUM (dari kulit area MAE)
R. Auricularis N. X → N. IX → For. Jugulare → ggl. Sup. N. IX → Nucleus Tractus Spinalis N. V
SENSORIS KHUSUS + VISCEROSENSORIS
(SK) Taste Radix Linguae N.IX ggl. Inf. N. IX
(VS) Radix Linguae, Tonsilla palatinum,
Tuba Eustachius, cav. Tympani,
Pharynx, Sinus Carotis, Glomus Caroticum
Nucleus Dorsalis N. XßNucleus Tractus Solitariusß ggl. Sup. N. IXßFor. Jugulare
Silang kontralat ascendens ke Area Gustatoris Primer
Nucleus VPM Thalamus
Cortex Gustatoris Secunder (?)
o Ggl. Sensoris : 1. Ggl. Superior/Jugulare N. IX (SU)
2. Ggl. Inferior/Petrosum N. IX (SK+VS)
o Ggl. Parasympathis : Ggl. Oticum
N. X = N. VAGUS
o Masuk/keluar : Foramen Jugulare (bersama N. IX dan XI)
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis
o Nucleus : 1. Nucleus Ambiguus (BM)
2. Nucleus Dorsalis N. X (VM)
3. Nucleus Tractus Solitarius (SK +VS)
4. Nucleus Tractus Spinalis N. V (SU)
o Lintasan :
BRANCHIOMOTORIS (untuk semua otot Pharynx kecuali m. Stylopharyngeus, semua otot palatum molle kecuali m. Tensor V. Palatini, semua otot intrinsik Laryux, otot Oesophagus pars cranialis)
Nucleus Ambiguus ggl. Sup. N. X For. Jugulare
Radix Sup. N. XI
Cabang Pharyngeal, N. X ggl. Inf. N. X
N. Laryngeus Sup dan Inf.
otot-otot tersebut
VISCEROMOTORIS (untuk otot polos Organ Thorax, sebagian besar Abdomen)
Nucleus Dorsalis N. X ggl. Sup. N. X For. Jugulare
Nucleus Tractus Solitarius
N. IX
Percabangan ke organ-organ N. Xggl. Inf. N. X
SENSORIS UMUM (kulit area MAE)
R. Auricularis N. X ggl. Sup. N. XN. X Nucleus Tractus Spinalis N. V
SENSORIS KHUSUS + VISCEROSENSORIS
(SK) Taste Epiglottis N. X ggl. Inf. N. X
Vallecula Epiglottica
(VS) Larynx, Organ
Thorax + Abdomen
Carotid body
Nucleus Tractus Solitariusß N. Xß ggl. Sup. N. XßFor. Jugulare
Silang kontralat ascendens ke Area Gustatoris Primer
Nucleus VPM Thalamus
Cortex Gustatoris Secunder (?)
o Ggl. Sensoris : 1. Ggl. Superior/Jugulare N. X (SU)
2. Ggl. Inferior/Nodosum N. X (SK+VS)
o Ggl. Parasympathis: Ggl. Intramural pada submuscular dinding organ-organ
o Lain-lain : N. VAGUS syaraf parasympathis dan N. Cranialis yang terbesar, terpanjang, terluas innervasinya.
• N. XI = N. ACCESSORIUS
o Keluar : Foramen Jugulare (bersama N. IX dan X)
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis
o Nucleus : 1. Nucleus Ambiguus (BM) Radix Sup. N. XI
2. Nucleus Spinalis N. XI (SM) Radix Inf. N. XI
o Lintasan :
BRANCHIOMOTORIC (untuk otot branchial yang diinervasi dari N. Laryngeus Inf, segera keluar for. Jugulare jadi bagian N. X)
Nucleus Ambiguus → Radix Sup N. XI → For. Jugulare → ggl. Inf. N. X
↓
lihat BM N. X ← N. X
SOMATOMOTORIS (untuk m. Trapezius + m. Sternocleidomastoideus)
Cornu Ant Radix Inf. N. XI Canalis Vertebralis For. Occ. Magnum med. Sp. C1-6
ke otot-otot tsb N. XIßFor. JugularisßFossa Cranii Post
o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA
o Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA
N. XII = N. HYPOGLOSSUS
o Keluar : Canalis N. Hypoglossi
o Sp. Subarach : Cisterna Basalis
o Nucleus : Nucleus Motoris N. XII (SM)
o Lintasan :
Nucleus Motoris N. XII XII Canalis N. Hypoglossi
semua otot intrinsik + extrinsik LINGUA
(kecuali m. Palatoglossus)
o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA
o Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA
o Lain-lain :
- Terikut pada N. XII N. Spinalis C1 yang kemudian menjadi Ramus Descendens N. XII ke m. Geniohyoideus + m. Thyreohyoideus.
- Semua otot Intrinsik lingua mendapat innervasi bilateral dari Tractus Corticonuclearis KECUALI M. Genioglossus HANYA KONTRALATERAL.
STIMULUS
PENDAHULUAN
Tubuh manusia “SELALU” berinteraksi atas pengaruh/perubahan-perubahan disekitarnya, baik terhadap / dari:
1. Lingkungan luar sekitarnya (EXTERNAL)
2. Lingkungan dalam dari tubuh sendiri (INTERNAL).
Perubahan/pengaruh tersebut External + Internal diterima oleh tubuh diproses di RESPONS (tubuh bereaksi).
Rangkaian hubungan di atas terjadi/berlangsung pada seluruh SISTEM SYARAF SS. Perifer + SS. Pusat (+ sistem OTONOM).
Proses pada Sistem Syaraf tersebut oleh pengantaran STIMULUS.
PRINSIP UMUM
STIMULUS suatu impuls/rangsangan/rasa yang dihantar pada/oleh sel/serabut syaraf (NEURON).
STIMULUS timbul oleh perubahan potential membran suatu NEURON.
STIMULUS ada yang disadari dan tidak disadari.
Terdapat 2 macam stimulus:
1. STIMULUS SENSORIS diantar oleh NEURON SENSORIS (Afferent)
2. STIMULUS MOTORIS diantar oleh NEURON MOTORIS (Efferent).
Stimulus Sensoris selalu mulai dari RECEPTOR.
Stimulus Motoris selalu berakhir pada EFFECTOR.
PEMAHAMAN
Semua Stimulus (sensoris + motoris) terangkai masing-masing dalam:
1. LINTASAN (Ascendens) SENSORIS ke central yaitu ke centrum lebih tinggi dalam SSP (Cerebrum, Cerebellum, Diencephalon, dan Truncus Cerebri).
2. LINTASAN (Descendens) MOTORIS dari centrum lebih tinggi tersebut ke perifer dalam medulla spinalis N. Spinalis.
Suatu rangkaian Lintasan Sensoris atau Motoris selalu terdiri/tersusun dari 2-4 atau lebih rangkaian NEURON.
Karena itu selalu terdapat SYNAPS (koneksi antara Neuron dengan Neuron berikutnya).
Dengan demikian “SELURUH STRUKTUR” SS. Pusat + SS. Perifer terlibat/menjadi bagian LINTASAN SENSORIS dan MOTORIS.
Sehingga memahami STIMULUS Lintasan Sensoris + Motoris artinya “MEMAHAMI SELURUH STRUKTUR SISTEM SYARAF”.
STIMULUS SENSORIS
STIMULUS SENSORIS impuls/rasa dari organ/bagian tubuh yang diantar ke SS. Pusat.
Semua Stimulus Sensoris pertama-tama diterima “SELALU” oleh suatu RECEPTOR.
RECEPTOR : - adalah bagian Ujung Syaraf (bagian Dendrit)
- ujungnya mengalami modifikasi membentuk organ Sensoris disebut “RECEPTOR”
- sebagai alat/organ penerima Stimulus Sensoris
- tersebar hampir diseluruh tubuh
- terdapat bermacam-macam jenis Receptor dengan fungsi masing-masing.
Lintasan Stimulus Sensoris dari perifer (bagian-bagian tubuh) ke Central (SS. Pusat).
Jenis Stimulus Sensoris
1. EXTEROCEPTIF
• Suatu impuls/rasa berasal dari luar tubuh/lingkungan sekitar
• Jenis impuls:
- Tactil (= raba/tekanan)
- Nyeri
- Getaran / vibrasi
- Suhu
- Khusus (visual, auditoris, olfactus, taste)
2. INTEROCEPTIF
• Suatu impuls/rasa berasal dari organ dalam tubuh
• Jenis impuls rasa distensi (rasa penuh + nyeri).
3. PROPRIOCEPTIF
• Suatu impuls/rasa yang berasal dari bagian-bagian tubuh yang terkait dengan gerakan + posisi tubuh/bagian tubuh.
• Yang berasal dari Organa Vestibulare.
“MODALITAS” EXTEROCEPTIF
o Nyeri nyeri tersayat, nyeri tertusuk, nyeri terbakar
o Tactil raba + tekanan, terdiri
- Simple touch raba sederhana, tekanan ringan, geli
- Tactile Discrimination raba halus, tekanan struktur dalam, persepsi ukuran + bentuk, Spatial location
o Getaran (vibrasi)
o Suhu panas + dingin
o Stereognosis kemampuan mengenal obyek/benda dengan cara memegang saja
“MODALITAS” INTEROCEPTIF
o Modalitas Interoceptif dasarnya “REGANGAN/TARIKAN” pada Pembungkus (capsula) organ dalam dan Tunica externa/adventitia pembuluh darah, spastis, ischemia, yang terasa sebagai
o Rasa distensi: - rasa penuh (pada organ berongga) + nyeri
- manifestasi rasa kenyang, sakit perut, mau defaecatio, mau mictio, dll
“MODALITAS” PROPRIOCEPTIF
o Modalitas Proprioceptif dasarnya “REGANGAN/TARIKAN” terhadap otot dan tendo, ligamentum, Capsula articulare, yang akan menimbulkan:
- Rasa perubahan panjang/tonus/kontraksi otot
- Rasa perubahan regangan tendo/ligamentum/caps. art
o Rasa vestibuler (keseimbangan) dari organo Vestibulare
o Kedua hal tersebut terasa sebagai stimulus:
- Rasa posisi
- Rasa gerak
- Rasa keseimbangan
LINTASAN ASCENDENS SENSORIS (LAS)
Prinsip Umum Lintasan Sensoris
Cortex Cerebri Cortex Cerebelli
(Centrum sensoris primer = area 3,1,2) ↑
↑ Pedunculus Cerebelli
Thalamus ↑
↑ Truncus Cerebri Truncus Cerebri
Truncus Cerebri ↑
↑ Medulla Spinalis
Medulla Spinalis ↑
↑ Radix Posterior
Radix Posterior
↑
Ganglion Spinale Ganglion Spinale↑
↑ N. Spinalis
N. Spinalis ↑ ↑ Receptor (Proprioceptif)
Receptor (Extero + Interoceptif)
LAS – Terdiri dari Tractus
YANG DISADARI
1. TRACTUS SPINOTHALAMICUS ANTERIOR / VENTRALIS
2. TRACTUS SPINOTHALAMICUS LATERALIS
3. FASCICULUS GRACILIS
4. FASCICULUS CUNEATUS
5. LEMNISCUS TRIGEMINUS
YANG TIDAK DISADARI
1. TRACTUS SPINOCEREBELLARIS ANTERIOR / VENTRALIS
2. TRACTUS SPINOCEREBELLARIS POSTERIOR / DORSALIS
3. TRACTUS CUNEOCEREBELLARIS
4. TRACTUS SPINOOLIVARIUS
5. TRACTUS SPINOTECTALIS
6. TRACTUS SPINORETICULARIS
Yang di Yang tidak disadari
LAS – Tractus Spinothalamicus Anterior
Antar : raba sederhana/kasar, tekanan ringan, geli (EXTEROCEPTIF) Stimulus
Rangkaian : 3 Neuron
Neuron
Letak : Funiculus Anterior Medulla Spinalis (MS)
Ganglion : Ganglion Spinale
Masuk pada: Sulcus posterolateralis MS
Jalannya : - masuk Cornu Post MS ganti Neuron
- silang ke kontralateral naik
- lewat Truncus Cerebri (TC)
- sampai pada Thalamus (Nucleus VPL) ganti Neuron naik sebagai fibra thalamocorticalis
- lewat corona radiata (pada centrum semiovale)
- berakhir pada cortex cerebri (centrum sensoris primer)
Lain-lain : dalam Truncus cerebri collateral ke Formatio Reticularis
LAS – Tractus Spinothalamicus Lateralis
Antar : nyeri + suhu (EXTEROCEPTIF)
Stimulus
Rangkaian : 3 Neuron
Neuron
Letak : Funiculus Lateralis Medulla Spinalis (MS)
Ganglion : Ganglion Spinale
Masuk pada: Sulcus posterolateralis MS
Jalannya : - masuk Cornu Post MS ganti Neuron
- silang ke kontralateral naik
- lewat Truncus Cerebri (TC)
- sampai pada Thalamus (Nucleus VPL) ganti Neuron naik sebagai fibra thalamocorticalis
- lewat corona radiata (pada centrum semiovale)
- berakhir pada cortex cerebri (centrum sensoris primer)
Lain-lain : dalam Truncus cerebri collateral ke Formatio Reticularis
LAS – Fasciculus Gracilis + Cuneatus
Antar : - tekanan, raba halus, tactil discrimination, vibrasi (EXTEROCEPTIF)
Stimulus - rasa gerak + posisi (PROPRIOCEPTIF)
Rangkaian : 2 Neuron
Neuron
Letak : Funiculus Posterior Medulla Spinalis (MS)
Ganglion : Ganglion Spinale
Masuk pada : Sulcus posterolateralis MS
Jalannya : - tidak ke cornu post MS
- langsung ke Fun. Post MS naik
- pada Medulla Oblingata (MO) ganti Neuron pada Nucleus Gracilis (pada CLAVA) + Nucleus Cuneatus (pada TUBERCULUM CUNEATUM) --> sebagai FIBRA ARCUATA INTERNA silang ke ventral naik sebagai LEMNISCUS MEDIALIS dalam TC
- ke Thalamus (Nucleus VPL) ganti neuron naik sebagai fibra thalamocorticalis lewat corona radiata (pada centrum semiovale)
- berakhir pada cortex cerebri (centrum sensoris primer)
Lain-lain : - tidak ada Collaterale ke Formatio Reticularis TC
- Fasc. Gracilis bawa impuls dari innervasi Th bawah + L + S
- Fasc. Cuneatus bawa impuls dari innervasi C + Th atas
LAS – Lemniscus Trigeminus
Antar : nyeri, suhu, raba sederhana/kasar, tekanan ringan, geli pada kepala/wajah + stimulus leher. (EXTEROCEPTIF)
Rangkaian : 3 Neuron
Neuron
Letak : Dalam MO, Pons, Mesencephalon (TC)
Ganglion : Ganglion semilunare N. Trigeminus (N.V)
Masuk pada : Pada pangkal Brachium Pontis (PCM)
Jalannya : - Masuk pada nucleus tractus spinalis N.V + nucles principalis N.V ganti Neuron.
- Silang kontralateral naik sebagai LEMNICUS TRIGEMINUS
- Jalan bersama Lemniscus Medialis
- Sampai Thalamus (Nucleus VPM) ganti neuron naik sebagai fibra thalamocor ticalis
- Lewat corona radiata
- berakhir pada cortex cerebri (centrum sensoris primer)
Lain-lain : - Collaterale ke Formatio Reticularis TC
LAS – Tractus Spinocerebellaris Ant. + Post
Antar : Proprioceptif
Stimulus
Rangkaian : 2 Neuron
Neuron
Letak : Funiculus Lateralis MS
Ganglion : Ganglion spinale
Masuk pada : Pada sulcus posterolateralis MS
Jalannya : - Ant. + Post masuk pada Cornu Post MS ganti neuron.
- Ant naik bilateral (silang+tidak silang)
Post naik homolateral (tidak silang)
- Ke TC : - Ant PCS Cerebellum
- Post PCI Cerebellum
Lain-lain : - Tract.Sp.Cerebellaris Ant impuls dari Ext.Sup+Inf.
- Tract.Sp.Cerebellaris Post impuls dari Ext.Inf.+Truncus
LAS – Tractus Cuneocerebellaris
Antar : Proprioceptif
Stimulus
Rangkaian : 2 Neuron
Neuron
Letak : Funiculus Post MS Regio Cervicalis
Ganglion : Ganglion Spinalle
Masuk pada : Pada sulcus posterolateralis MS
Jalannya : - Ikut Funiculus Cuneatus ke MO.
- ganti neuron pd Nucleus Cuneatus lateralis
- sebagai Tractus Cuneocerebellaris ke Cerebellum
Lain-lain : Bawa impuls dari Ext.Sup+Truncus bagian atas
Tidak ada collaterale ke formatio reticularis TC
LAS – Tractus Spino olivarius + Spinotectalis
Antar : - Proprioceptif Tract.Sp.Olivarius
Stimulus - Nyeri (exteroceptif) Tract.Sp.Tectalis
Rangkaian : - Tract.Sp.Olivarius 3 neuron
Neuron - Tract.Sp.Tectalis 2 neuron
Letak : Funiculus Anterior MS Regio Cervicalis
Ganglion : Ganglion spinale
Masuk pada : Pada sulcus posterolateralis MS
Jalannya : - Keduanya ke cornu post MS ganti neuron.
- Silang kontralateral naik sbb
- tract.sp.olivarius ke nucleus olivarius Inferior di MO
(ganti neuro) sebagai Tractus Olivocerebellaris ke cerebellum.
- tract.sp.tectalis ke colliculus sup di Mesencephalon
Lain-lain : - Tract Spinotectalis impuls untuk reflex visual/pupil. Keduanya, beri collaterale ke formatio reticularis TC
LAS – Tractus Spinoreticularis
Antar : - Proprioceptif
Stimulus
Rangkaian : 4 Neuron ke cerebrum & 3 neuron cerebellum
Neuron
Letak : Funiculus Anterior MS
Ganglion : Ganglion spinale
Masuk pada : Pada sulcus posterolateralis MS
Jalannya : - Masuk ke cornu post MS ganti neuron
- naik homolateral
- sampai + berakhir pada FORMATIO RETICULARIS pada TC (ganti neuro)
- Thalamus (nucleus reticularis, intralaminaria, VA dan VL) – ganti neuron fibra thalamocorticalis ke cortex cerebri
- Cerebellum (homolateral) sebagai tractus reticulocerebellaris via PCI
Lain-lain : Naik ke cortex cerebri untuk fungsi ARAS (=Ascending Reticular Activated System)
STIMULUS MOTORIS
STIMULUS MOTORIS impuls dari centrum motoris pada SS.Pusat yang diantar ke perifer (bagian tubuh) untuk mengaktivasi otot dan kelenjar.
Semua Stimulus motoris berakhir/terminalnya pada suatu EFFECTOR pada otot.
EFFECTOR adalah suatu organ yang menerima impuls motoris untuk menimbulkan gerakan/kontraksi otot.
Effector Stimulus motoris MOTOR END PLATE yang terdapat pada otot skelet.
Suatu Stimulus Motoris mengatur kontraksi otot.
Jenis Stimulus Motoris :
o Motoris PYRAMIDALIS YANG DISADARI
o Motoris EXTRAPYRAMIDALIS YANG TIDAK DISADARI
GERAKAN
- Gerakan yang timbul + dikontrol hasil interkoneksi dari komponen motoris Pyramidalis + Extrapyramidalis
- Hampir selalu melibatkan kebanyak otot/sendi, baik homolateral dan kontalateral
Gerakan dimulai dari centrum motoris Pyramidalis + Centrum Motoris Extrapyramidalis melalui TRACTUS DESCENDENS MOTORIS untuk sampai pada:
- Nucleus Motoris N. Cranialis pada TC N. Cranialis
- Cornu Anterior MS. N. Spinalis
Peranan Motoris PYRAMIDALIS
- Mengawali gerakan yang diinginkan (memicu)
- Menghasilkan “patron gerakan” yang diinginkan
- Gerakan yang timbul tidak halus, belum terampil, tidak tangkas.
Peranan MOTORIS EXTRAPYRAMIDALIS
- Memperhalus, gerakan terampil, tangkas, terkoordinasi dengan baik
Output koordinasi kedua komponen motoris diatas gerakan teratur, tangkas/terampil, terkoordinasi dengan baik.
CENTRUM MOTORIS PYRAMIDALIS
Pada cortex cerebri Lobus Frontalis :
o Area 4 (Gyrus precentralis area motoris primer)
o Area 6+8 (area premotoris)
o Area 44+45 (area Broca centrum bicara motoris)
CENTRUM MOTORIS EXTRAPYRAMIDALIS
1. Cortex cenebri
o Area 5+7 (lobus parietalis)
o Area 22 (lobus temporalis)
o Area 19 (lobus occipitalis)
2. Ganglion Basale
3. Pada Diencephalon : subthalamus, Nucleus Ventralis + centromedianus/ intralaminaria dan reticularis thalami
4. Cerebellum
5. Pada Truncus Cenebri : Nucleus Ruber, Substantia Nigra, Formatio Reticularis, Nucleus
Vestibularis.
6. LINTASAN DESCENDENS MOTORIS (LDM)
Prinsip Umum Lintasan Motoris PYRAMIDALIS
Cortex Cerebri (area 3,1,2)
↓
Corona Radiata
↓
Capsula interna (crus post)
↓
Crus Cerebri (MES)
↓
Basis Pontis
↓
Pyramis (MO)
↓
Fun. Ant + Lat (MS)
↓
Cornu Ant MS
↓
Radix Ant
↓
N. Spinalis
↓
Effector
Prinsip Umum Lintasan Motoris EXTRAPYRAMIDALIS
Nucleus Ruber Formatio Nucleus Vestibularis
Reticularis
Tractus Rubrospinalis Tractus Tractus Vestibulospinalis
(Fun.Lat MS) Reticulospinalis (Fun. Ant MS)
(Fun. Ant MS)
Cornu ant MS
Radix ant N. Spinalis Effector
LDM – Terdiri dari Tractus
TRACTUS PYRAMIDALIS
1. Tractus Corticobulbaris (=tractus corticonuclearis)
2. Tractus Corticospinalis (Ant+Lat)
TRACTUS EXTRAPYRAMIDALIS
1. Tractus Rubrospinalis
2. Tractus Reticulospinalis (med+lat)
3. Tractus Vestibulospinalis
4. Tractus Tectospinalis
Corter extrapyramidalis ThalamusGanglion BasaleCerebellumSubstantia NigraSubthalamus
5. Tractus Olivospinalis