pengetahuan produk bbm 2013-rev 08-10-13
DESCRIPTION
Pengetahuan Produk BBM 2013-rev 08-10-13.pdfTRANSCRIPT
-
PENGETAHUAN PRODUK BBMPENGETAHUAN PRODUK BBM
-
BioDataBioData
Nama :BudiNoviyanto
d kl d klIntansi :PusdiklatMigas,BadanDiklatESDM
Bagian :LaboratoriumPenguji
Profesi :HuludanHilir(Suporting)
2
-
POKOK BAHASANPOKOK BAHASANPOKOKBAHASANPOKOKBAHASAN
1. PENDAHULUAN
2. PRODUKBBMDANSPESIFIKASI
3
-
BABI.PENDAHULUANBABI.PENDAHULUAN. U U. U U
4
-
PENGGUNAANENERGIFOSILPENGGUNAANENERGIFOSIL
PenggunaanMinyakdanGasBumi:
Transportasi 56 %Transportasi 56% PembangkitListrik 18% Industri 13,5% RumahTangga 12,5%
P f t E i N i lPemanfaatanEnergiNasional:
MinyakBumi 51,66% Gas Bumi 28 57 % GasBumi 28,57% Batubara 15,34% TenagaAir 03,11%
Sumber:RenstraKESDM,2009
g , % PanasBumi 01,32%
-
1 1 MINYAK BUMI1 1 MINYAK BUMI1.1MINYAKBUMI1.1MINYAKBUMI
SUMBERDAYAALAMSTRATEGISDANTIDAKTERBARUKAN (NON RENEWABLE)TERBARUKAN(NONRENEWABLE)
MENGUASAI HAJAT HIDUP ORANG BANYAKMENGUASAIHAJATHIDUPORANGBANYAK
BERPERAN PENTING DALAM PEREKONOMIANBERPERANPENTINGDALAMPEREKONOMIAN
6
-
MINYAKBUMI(MINYAKBUMI(CRUDEOILCRUDEOIL))LanjutanLanjutan
A. MINYAKBUMI9 KOMPONENUTAMAMINYAKBUMIADALAH:
1. GAS
9 METANA :CH49 ETANA :C2H69 PROPANA C3H89 PROPANA :C3H89 BUTANA :C4H109 PENTANA :C5H12
2. GAS IKUTAN (IMPURITIES)2. GASIKUTAN(IMPURITIES)
9 KARBONDIOKSIDA :CO29 AIR :H2O9 HIDROGENSULFIDA :H2S9 MERKURI :Hg9 NITROGEN :N2
3. CAIR
9 HIDROKARBON C6 KEATAS9 HIDROKARBON :C6KEATAS9 IMPURITIES :AIR,SEDIMENT
7
-
MINYAKBUMI(MINYAKBUMI(CRUDEOILCRUDEOIL))LanjutanLanjutan
B SIFAT KIMIA MINYAK BUMIB. SIFATKIMIAMINYAKBUMI
PARAFINIK (CnH2n+2)P PARAFINIK(CnH2n+2)P
OLEFINIK (CnH2n)O OLEFINIK(CnH2n)O NAPHTENIK(CnH2n),SIKLO PARAFINN SIKLOPARAFINN
AROMATIK(SATUINTIBENZEN ATAU LEBIH)A BENZENATAULEBIH)A
8
-
MINYAKBUMI(MINYAKBUMI(CRUDEOILCRUDEOIL)Lanjutan)Lanjutan
KOMPOSISIMOLEKULBERDASARKANBERAT
Hidrokarbon Ratarata Rentang
Parafin 30% 15sampai 60%
Naptena 49% 30sampai 60%
Aromatik 15% 3sampai 30%
Aspaltena 6% sisasisa9
-
Target dan Realisasi Minyak Mentah IndonesiaTargetdanRealisasiMinyakMentahIndonesia(ribubarrelperhari)
No Prod.Minyak
TAHUN2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
1. Target 1075 1000 950 977 960 965 970 960
2 Realisasi 999 959 899 931 950 948 940 ?2. Realisasi 999 959 899 931 950 948 940 ?
Sumber : Kementerian ESDM, 2012
10
-
PRODUKSIMINYAKBUMI,GASBUMI,DANICP(2011PRODUKSIMINYAKBUMI,GASBUMI,DANICP(2011 APRIL2012)APRIL2012)
11Sumber : Kementerian ESDM, 2012
-
1.2PROSESPENGOLAHANMINYAKBUMI1.2PROSESPENGOLAHANMINYAKBUMI
12
-
DIAGRAMLENGKAPDIAGRAMLENGKAPPENGOLAHANPENGOLAHANMINYAKBUMIMINYAKBUMI
13
-
PRODUKPENGOLAHANMINYAKBUMIPRODUKPENGOLAHANMINYAKBUMI
BAHANBAKARMINYAK(BBM):
9 Gasoline (Avgas, Mogas)Gasoline(Avgas,Mogas)9 Kerosine(MinyakTanah,Avtur)9 GasOil(Solar;HSD,ADO(>1000rpm),MinyakDiesel;3001000rpm)9 Residue(Minyakbakar,FuelOil)
NON BAHAN BAKAR MINYAK (N BBM):NONBAHANBAKARMINYAK(NBBM):9 BaseStockLubricatingoil(Pelumas)9 LNG/LPG/CNG/LGV/ViGas9 M th l9 Methanol9 Wax/Lilin9 Aspal
14
9 Solvent(Naphtha)9 Petrokimia,dll
-
BABIIBABIIPRODUK BBM DAN SPESIFIKASIPRODUK BBM DAN SPESIFIKASIPRODUKBBMDANSPESIFIKASIPRODUKBBMDANSPESIFIKASI
15
-
SPESIFIKASISPESIFIKASISPESIFIKASISPESIFIKASI
Dib t/Dit t k i t h (Di j Mi /DERD) Dibuat/Ditetapkan ; pemerintah (Dirjen Migas/DERD), badan berwenang/berkepentingan (NATO, IATA, ISO, JIS,dll), )
Batasan Maksimum-minimum untuk parameter tertentu dengan metode dan peralatan standar (ASTM, IP, API, SAE, SMS, dll)
Tujuan, kesesuaian BBM terhadap keperuntukannya ; aman efisien optimal dan ekonomis dalamaman, efisien, optimal dan ekonomis dalam pemakaian.
Dasar ; pengembangan percobaan dan kerjasama16
Dasar ; pengembangan, percobaan dan kerjasama antara produsen, pabrikasi mesin dan pemakai
-
PRODUK BBMPRODUK BBMPRODUKBBMPRODUKBBM
Premium Minyak tanah industriPremium BioPremium Pertamax
Minyaktanahindustri
BioSolar Pertamina DEXPertamax
PertamaxPlus Pertamax Racing
PertaminaDEX
MinyakSolarTransportasi Minyak Solar Industri PertamaxRacing
Minyaktanahrumahtangga
MinyakSolarIndustri Minyakdiesel Minyak bakartangga Minyakbakar
17
-
PENGAWASAN MUTU BBM & NBBMPENGAWASAN MUTU BBM & NBBMPENGAWASANMUTUBBM&NBBMPENGAWASANMUTUBBM&NBBM
Prosedur StandarProsedurStandar Melibatkanseluruhkomponen;manajer
puncak petugas lapanganpuncak petugaslapangan
Memastikanpemenuhanspesifikasi Deteksidini;Kontaminasi&deteriorasi
Pengendaliankerugian, bahayasertaresikog g , y Memepertahankankepercayaan
18
-
BABBABIIIIIIKARAKTERISTIKMOGASKARAKTERISTIKMOGAS((MOTOR GASOLINE)MOTOR GASOLINE)((MOTORGASOLINE)MOTORGASOLINE)
NamaLain :Bensin
Trayek Didih : 38oC 238oCTrayekDidih :38oC 238oC
Penggunaan :InternalCombustionEngine(Mesin
pembakaran dalam), menggunakan busipembakarandalam),menggunakanbusi
19
-
KARAKTERISTIK MOGASKARAKTERISTIK MOGASKARAKTERISTIKMOGASKARAKTERISTIKMOGAS
Sifatpembakaran(iqnitionquality) Sifatpenguapan(volatility) Sifatpengkaratan(corrosivity) Sifatkestabilan(stability)
20
-
33.1.1SIFATPEMBAKARAN(IQNITIONQUALITY)SIFATPEMBAKARAN(IQNITIONQUALITY)
PembakaranSempurna;campuranbahanbakardanudarap ; pseimbang,merambatmeratakeseluruhruangbakarsecaraserentak.
IdentifikasiSifatpembakaranpadamogasdenganON(OctaneNumber)
A k kt bil j kk t i Angkaoktana, bilanganyangmenunjukkanprosentaseisooktandalamcampurannyadengannormalheptanyangjikadiukurdenganmesinpenguji standar memberikanperlakukanpembakaranyangsesuaidengansifatpembakaranbensin
AngkaOktana,AntiKetukatauKnockingngiklik
21
-
SIFATPEMBAKARAN(IQNITIONQUALITY)SIFATPEMBAKARAN(IQNITIONQUALITY).....Lanjutan.....Lanjutan
PenyebabKPenyebabKnockingnocking ::
a) Designmesintidakcocok:
RPM(rotationperminute) Posisidanjenisbusi
b).Darikesalahanpengemudi/sopir,diantaranyayaitu:
Caramengemudiyangtidakbenar Pemakaiangigiporsnellingyangtidakbenar
c).Darisegibahanbakar,diantaranyayaitu:
Angkaoktana Bahanbakarterkontaminasiatauterdeteriorasi
22
-
SIFATPEMBAKARAN(IQNITIONQUALITY)SIFATPEMBAKARAN(IQNITIONQUALITY).....Lanjutan.....Lanjutan
Pembakaran Ketukan/Knocking
TidakSempurna GetarantidakteraturTekananBerlebih
DiteruskanKePiston,RingPistondanseluruh
bagianmesin
MesinRusak
23
-
SIFATPEMBAKARAN(IQNITIONQUALITY)SIFATPEMBAKARAN(IQNITIONQUALITY).....Lanjutan.....Lanjutan
Bagaimana menaikkan Angka Oktana ?BagaimanamenaikkanAngkaOktana?
DenganPenambahanaditif/KomponenLain:
HOMC (High Octane Mogas Component) HOMC(HighOctaneMogasComponent) MTBE(MethylTertieryButhylEther) TEL(TetraEthylLead)sudahdilarang
24
-
3 23 2 SifatSifat PenguapanPenguapan3.23.2SifatSifat PenguapanPenguapan
PenguapanPenguapan OptimalOptimalPenguapanPenguapan OptimalOptimal
PembakaranPembakaran sempurnasempurna
25
-
SifatPenguapanLanjutanSifatPenguapanLanjutan
a. StartAbility(KemudahanStart)Startposisimesindingin,batasanUjiDistilasiASTM10%..?
b. AkselerasiMesinCepat
KemudahanmenguapMogasuntukpeningkatansuhu mesin,AkselerasiCepat,DistilasiASTM50%
c. VapourLockPembatasanFraksiringan,RVP
d. OilDillutionKontaminasifraksiberatyangtidakteruapkansempurna,
DistilasiASTM90%danEndPoint
e Icing Carburatore. IcingCarburatorPenguapanterlalucepat,terjadiIcing,RVP
26
-
3.3 Sifat Pengkaratan3.3 Sifat Pengkaratan3.3SifatPengkaratan3.3SifatPengkaratan
Kemampuan Bahan Bakar menyebabkan karat padaKemampuanBahanBakarmenyebabkankaratpadabagianmesin,senyawaanSulfur(S)
S+O2(udara) >SO2SO2 +O2 (udara) +H2O>H2SO4 (korosif)2 2 (udara) 2 2 4 ( )
Batasanspesifikasi:
Pengujiansulfur/belerang Pengujiandoctortest Pengujiancopperstripcorrosion
27
-
3.4 Sifat Kestabilan3.4 Sifat Kestabilan3.4SifatKestabilan3.4SifatKestabilan
Kestabilan selama penimbunan dan pemakaianKestabilanselamapenimbunandanpemakaian
Ol fi i ( ) C dOlefin,Nitrogen(N2),LogamCudanFe
BatasanSpesifikasi:
ExistenGum/GetahPurwa InductionPeriode
28
-
BABBAB IVIVBABBABIVIVKARAKTERISTIKMINYAKSOLAR/BIOSOLARKARAKTERISTIKMINYAKSOLAR/BIOSOLAR
NamaLain :HSD/ADO
Trayek Didih : 260oC 315oCTrayekDidih :260oC 315oC
Penggunaan :InternalCombustionEngine(Mesin
pembakaran dalam), tanpa busi/Kompresipembakarandalam),tanpa busi/Kompresi
RantaiKarbon :C15 C20
29
-
KARAKTERISTIKKARAKTERISTIK MINYAK SOLARMINYAK SOLARKARAKTERISTIKKARAKTERISTIKMINYAKSOLARMINYAKSOLAR
Sifatpembakaran(Iqnitionquality) Sifatpenguapan(Volatility) Sifatpengkaratan(Corrosivity) SifatKebersihan(Cleanless) Sifat Keselamatan (Safety)SifatKeselamatan(Safety) SifatKemudahanMengalir(Fluidity)
30
-
4.1SifatMutuPembakaran
Pembakaran sempurna ketepatanPembakaransempurna,ketepatanterbakar/meledakdalamruangbakar.
BatasanSpesifikasi: CetaneIndeks
CetaneNumber
31
-
4.2 Sifat Penguapan4.2SifatPenguapan
Kemampuan untuk teruapkan dan terdistribusi secaraKemampuanuntukteruapkandanterdistribusisecarasempurnadalamruangbakar
KemudahanstartingdanKecepatanAkselerasi
BatasanSpesifikasi: Distilasi Astm D 86DistilasiAstmD86
FlashPointASTMD93
32
-
4.3 Sifat Pengkaratan4.3SifatPengkaratan
Kemampuan bahan bakar mengakibatkan karat dalamKemampuanbahanbakarmengakibatkankaratdalampemakaiannya
BatasanSpesifikasi: Kandungansulfur,ASTMD.1266g , Copperstripcorrosion,ASTMD130 Strongacidnumber,ASTMD974 Totalacidnumber,ASTMD974
33
-
4.4 Sifat Kebersihan4.4SifatKebersihan
Ada tidaknya kotoran dalam minyak solar, atau sisaAdatidaknyakotorandalamminyaksolar,atausisapembakaranberupaabuataukarbon
BatasanSpesifikasi: ColorASTM,ASTMD1500, Watercontent,ASTMD96 CCR(10%vol.bottom),ASTMD189 Ashcontent,ASTMD482 SedimentbyExtraction,ASTMD473
34
-
4.5 Sifat Keselamatan4.5SifatKeselamatan
Sifat keselamatan minyak solar meliputi keselamatan diSifatkeselamatanminyaksolarmeliputikeselamatandidalampengangkutan,penyimpanandan
penggunaan,tidakterbakarakibatadanyaloncatanapi.
BatasanSpesifikasi: FlashPoint,ASTMD93
35
-
4.6 Sifat Kemudahan Mengalir4.6SifatKemudahanMengalir
Erat kaitan dengan kemudahan dalamEratkaitandengankemudahandalampemompaan/Injeksidankemampuanuntuk
melumasiplungers.
BatasanSpesifikasi:p ViskositasKinematik,ASTMD445 PourPointASTMD97
36
-
BABBAB VVBABBABVVPRODUKPELUMASPRODUKPELUMAS
CampuranHCrantaipanjang+Aditif
Fungsi: Pelapisan/Sealing/Lubrikasi
Pendingin Pembersihan Pembersihan
37
-
6.16.1KlasifikasiKlasifikasi PelumasPelumas
a. API
Mesinkendaraanbermotor Rodagigi(gardan)dantrasmisimanual
/b. SAE;klasifikasiberdasarkanViskositas/kekentalantemperatur100oC
Mesin kendaraan bermotor Mesinkendaraanbermotor Rodagigi(gardan)dantrasmisimanual
38
-
Klasifikasi APIKlasifikasi API Minyak Lumas Mesin Bensin
39
-
Klasifikasi APIKlasifikasi API Minyak Lumas Mesin Diesel
40
-
Klasifikasi SAEKlasifikasi SAE Minyak Lumas
Mesin
41
-
SAE Klasifikasi pelumas untuk roda gigi (gardan)SAEKlasifikasipelumasuntukrodagigi(gardan)dantransmisimanual
42
-
43
-
CATATANCATATAN
BENSIN88=PREMIUMANGKAOKTAN=88. BENSIN91=PERTAMAXANGKAOKTAN=91. BENSIN95=PERTAMAXPLUSANGKAOKTAN=95 BAHANREFERENSICAMPURANISOOKTAN88%DANNORMALHEPTAN12%
MAKA ANGKA OKTANNYA 88 DSTMAKAANGKAOKTANNYA=88.DST SOLAR48=ANGKASETANA(CETANENUMBER)48 SOLAR51=ANGKASETANA(CETANENUMBER)51 RON = RESEARCH OCTANE NUMBER = ANGKA OKTAN MISAL 88 91 95 RON=RESEARCHOCTANENUMBER=ANGKAOKTAN,MISAL88,91,95. BBN=BAHANBAKARNABATI=BIOFUEL=BIODIESEL>ANGKASETANAMIN
51. BBN = BAHAN BAKAR NABATI = BIOFUEL = BIOETANOL >KOMPONENBBN BAHANBAKARNABATI BIOFUEL BIOETANOL>KOMPONEN
UTAMANYAETHANOLDANMETHANOL CNG=COMPRESSEDNATURALGAS=BBG=BAHANBAKARGAS LNG=LIQIFIEDNATURALGAS=GASALAMYANGDICAIRKAN
44
-
45
Kembali
-
46
Kembali
-
SPESIFIKASIBIOSOLARSPESIFIKASIBIOSOLARPRODUKSIPT.PERTAMINA(PERSERO)PRODUKSIPT.PERTAMINA(PERSERO)
No. Karakteristik Satuan Batasan Metode UjiMin Max1. Angka Cetana 51 - ASTM D 6132 Kg/m3 820 860 ASTM D 40522. Berat Jenis pada suhu 15 oC Kg/m
3 820 860 ASTM D 4052
3. Viskositas pada suhu 40 oC cSt 2,0 4,5 ASTM D 445
4. Kandungan sulfur ppm - 500 ASTM D 26225 Titik N l oC 55 ASTM D 935. Titik Nyala oC 55 - ASTM D 936. Titik Tuang oC - 18 ASTM D 977. Karbon Residu % m/m - 0,3 ASTM D 45308. Kandungan Air mg/Kg - 500 ASTM D 17449. Stabilitas Oksidasi G/m3 - 25 ASTM D 2274
10. Biological Growth Nihil11. Kandungan FAME % v/v - 1012. Kandungan Mtanol dan Etanol % v/v Tak terdeteksi ASTM D 4815
13 Kandunagn Abu % m/m - 0 01 ASTM D 48213. Kandunagn Abu % m/m - 0,01 ASTM D 48214. Kandungan sedimen % m/m - 0,01 ASTM D 47315. Bilangan Asam Kuat mg KOH/g - 0 ASTM D 664
16. Bilangan Asam Total mg KOH/g - 0,3 ASTM D 664
47
g g g ,
17. Lubrisitas(HFRR wear scar diameter @ 60 oC)
micron - 400 ASTM D 6079Kembali
-
48
Kembali
-
TipicalTipical PertamaxPertamax RacingRacing
Kembali
-
SpesifikasiSpesifikasi MinyakMinyak Solar48Solar48
50Kembali
-
SpesifikasiSpesifikasi MinyakMinyak Solar51Solar51 Lampiran II : Keputusan Direktur Jenderal Minyak dan Gas Bumi
Nomor : 3675 K/24/DJM/2006
No. SIFAT SATUANBATASAN METODE
MIN MAKS ASTM Lain1. Bilangan Cetana
Angka Setana atau 51 D 613 95
Tanggal : 17 Maret 2006
2.3.4.5.
Angka Setana atauIndeks SetanaBerat Jenis pada 150CViscositas (pada suhu 400C)Kandungan SulfurDistilasiT 90 3)
--
kg/m3mm2/sec%m/m
C
51488202.0-
--
8604.5
0.05 1)
340
D 613-95D 4737-96aD4052-96D 445-97D 2622-98D 86-99a
6.7.8.
T 90 3)T 95 3)Titik Didih AkhirTitik NyalaTitik TuangResidu KarbonK d i
CCCCC
% m/m/k
---
55--
340360370
-180.3500
D 93-99cD 97
D 4530-93D 1744 929.
10.11.12.13.14.
Kandungan airStabilitas OksidasiBiological growth *)Kandungan FAME *)Kandungan metanol dan EtanolKorosi Lempeng Tembaga
mg/kgg/m3
-% v/v% v/vmerit
--
nihil-
tak terdeteksi-
50025
10
kelas 1
D 1744-92D 2274-94
D 481515.16.17.18.19.20.
Kandungan AbuKandungan SedimenBilangan Asam KuatBilangan Asam TotalPartikulatLubrisitas (HFRR wear scar dia@60C)
% m/m% m/m
mg KOH/gmg KOH/g
mg/lmikron
-----
J ih
0,010.01
00,310460
D 130-94D 482-95
D 473D 664
D 2276-99D 6079-99 CEC F-06 A-96
21.22.
Penampilan visualWarna
-No ASTM
Jernih 1 D 1500
51