mau-h$ b - kirpal singh€¦ · 274 jwé_v {gÕmÝv-1 ... no{i no{i ordm xagw vwåhmamŸ&&...

35
274 Jwé_V {gÕmÝV-1 JwédmUr _| Bg {df` na H$B© n«H$ma Ho$ eãX {_bVo h¢… MaZ nIm[a H$aC Jwa godmŸ&& (Q>moS>r _. 5, 713) gwUr _Z ^ybo ~mdao Jwa H$s MaUr bmJwŸ&& ({gar amJw _. 1, 57) Jwa Ho$ MaU YmoB YmoB nrdmŸ&& (JC‹S>r _. 5, 239) Jwa Ho$ MaZ {haXo dgmEŸ&& _Z qMVV gJbo \$b nmEŸ&& (Amgm _. 5, 395) BZ g~ H$WZm| H$m Š`m ^md h¡? h_ bmoJ BZ nXm| go Š`m g_P gH$Vo h¢? do MaU H$m¡Z go h¢ {OZgo h_| Ow‹S>Zm h¡, {OZH$mo Ymo Ymo H$a nrZm h¡ VWm CZ MaUm| go Š`m à`moOZ h¡, {OZH$mo öX` _| YmaU H$aZo go _Z-dm§{N>V \$b {_b gH$Vm h¡? H$B© gÁOZ BgH$m `h CÎma X|Jo {H$ Xygar nmVemhr Zo Jwé ZmZH$ gm{h~ Ho$ {bE Am¡a Vrgar nmVemhr Zo Xygar Ho$ {bE VWm Mm¡Wr Zo Vrgar Ho$ {bE Am¡a nm±Mdt Zo Mm¡Wr Ho$ {bE Bg nX H$m à`moJ {H$`m h¡Ÿ& na Jwé ZmZH$ gm{h~ Or Zo ^r AnZr dmUr _| Bg nX H$m n«`moJ {H$`m h¡Ÿ& CÝhm|Zo {H$gHo$ {bE BgH$m à`moJ {H$`m? AVEd lr Jwé J«ÝW gm{h~ Or H$m nmR> Ho$db Bgr ImoO Ho$ {bE {H$`m J`m Am¡a Bg ~mao _| gmao eãX ZmoQ> H$a {b`o J`o, {OgH$m gånyU© {dMma nmR>H$m| Ho$ gm_Zo aIm Om ahm h¡, `h Ü`mZnyd©H$ {dMma H$aZo `mo½` h¡Ÿ& JwédmUr _| MaU-H$_b Ho$ {bE Bg àH$ma Ho$ eãX {_bVo h¢… 1. àË`j Jwé Ho$ MaUm| _| bJZo H$m CnXoe na_mW© _| àË`j "Jwé' H$s Amdí`H$Vm h¡ (XoI| "Jwé' H$m àH$aU)… {~Zw Jwa XmVo H$moB Z nmEŸ&& bI H$moQ>r Oo H$a_ H$_mEŸ&& (_mé _. 3, 1057) lr Jwé AOw©Z gm{h~ μ\$a_mVo h¢ {H$ Ord H$mo MVwamB`m± N>mo‹S>H$a Jwé Ho$ MaUm| _| AmZm Mm{hE… g{^ {gAmUnm N>{‹S> H¡$ Jwa H$s MaUr nmhþŸ&& ({gar amJw _. 5, 44) lr Jwé AOw©Z gm{h~ gmμ\$-gmμ\$ H$hVo h¢ {H$ Jwé Ho$ MaUm| _| bJZo VWm CZHo$ Xe©Z d XrXma go hr h¡ Am¡a {H$gr go Zht… gmYy H$s hmohþ aoUwH$m AnUm Amnw {VAm{JŸ&& Cnmd {gAmUnm gJb N>{‹S> Jwa H$s MaUr bmJwŸ&& ([agr amJw _. 5, 45) CH${V {gAmUn gJbr {VAmJwŸ&& g§V OZm H$s MaUr bmJw && (JwC‹S>r _. 5, 177) Jwé Ho$ MaUm| _| bJZo `m CZH$mo nmZo H$m ñnîQ> AW© CZgo {_bZo VWm CZH$s eaU _| AmZo H$m h¡Ÿ& Bgr àH$ma ~ma-~ma h[a Ho$ Xmg, gmY `m Jwé Ho$ MaUm| H$mo Z_ñH$ma H$aZo, CZH$s g§J{V H$aVo hþE CZHo$ MaUm| _| {MÎm bJmZo VWm CZ na ~{bhmar OmZo H$m CnXoe {_bVm h¡… h[a Ho$ Xmg Ho$ MaU Z_gH$mahþŸ&& (JC‹S>r _. 5, 191) H$[a g§J{V {ZV gmY H$s Jwa MaUr {MVw bmBŸ&& ({gar amJw _. 5, 47) YZw gw dobm {OVw XagZw H$aUmŸ&& hC ~{bhmar g{VJwa MaUmŸ&& (dS>h§gw _. 5, 562) no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& (gyhr _. 5, 743) àË`j Jwé Ho$ MaUm| H$m h[a Ho$ Zm_ H$m VrW© H$hH$a ^r dU©Z {H$`m J`m h¡, {OZH$s godm Ûmam Ord AmJo n«^w Ho$ Ûma na ñdrH¥$V hmoVm h¡ VWm eaU-{dhrZm| H$mo eaU {_bVr h¡… g§V OZhþ gw{U ^mB©hmo Ny>Q>Zw gmM¡ ZmBŸ&& Jya Ho$ MaU gaodUo VraW h[a H$m ZmCŸ&& AmJ¡ XaJ{h _§ZrA{h {_b¡ {ZWmdo WmCŸ&& ({gar amJw _. 5, 52) {\$a Jwé-MaUm| Ho$ ag H$m dU©Z H$aVo h¢ {H$ dh A{V _rR>m h¡, ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm h¡Ÿ& Jwé Ho$ Xe©Zm| go H$amo‹S>m| hr \$b {_bVo h¢Ÿ… _mB© MaZ Jwa _rR>oŸ&& dS>¡ ^m{J Xod¡ na_ogé H$mo{Q> \$bm XagZ Jwa S>rR>oŸ&& (Q>moS>r _. 5, 717) àË`j Jwé Ho$ Ûma na AmZo H$m VWm CZHo$ MaUm| H$mo YmoH$a nrZo H$m ^r Jwé gm{h~mZ dU©Z H$aVo h¢… Jwa Ho$ MaU YmoB YmoB nrdmŸ&& (JC‹S>r _. 5, 239) MaU-H$_b

Upload: dinhliem

Post on 26-May-2018

218 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

274 Jwé_V {gÕmÝV-1

JwédmUr _| Bg {df` na H$B© n«H$ma Ho$ eãX {_bVoh¢…

MaZ nIm[a H$aC Jwa godmŸ&&(Q>moS>r _. 5, 713)

gwUr _Z ybo ~mdao Jwa H$s MaUr bmJwŸ&&({gar amJw _. 1, 57)

Jwa Ho$ MaU YmoB YmoB nrdmŸ&&(JC‹S>r _. 5, 239)

Jwa Ho$ MaZ {haXo dgmEŸ&&_Z qMVV gJbo \$b nmEŸ&&

(Amgm _. 5, 395)

BZ g~ H$WZm| H$m Š`m ^md h¡? h_ bmoJ BZ nXm| goŠ`m g_P gH$Vo h¢? do MaU H$m¡Z go h¢ {OZgo h_| Ow‹S>Zmh¡, {OZH$mo Ymo Ymo H$a nrZm h¡ VWm CZ MaUm| go Š`m à`moOZh¡, {OZH$mo öX` _| YmaU H$aZo go _Z-dm§{N>V \$b {_bgH$Vm h¡? H$B© gÁOZ BgH$m `h CÎma X|Jo {H$ XygarnmVemhr Zo Jwé ZmZH$ gm{h~ Ho$ {bE Am¡a Vrgar nmVemhrZo Xygar Ho$ {bE VWm Mm¡Wr Zo Vrgar Ho$ {bE Am¡a nm±MdtZo Mm¡Wr Ho$ {bE Bg nX H$m à`moJ {H$`m h¡Ÿ& na Jwé ZmZH$gm{h~ Or Zo ^r AnZr dmUr _| Bg nX H$m n« moJ {H$`mh¡Ÿ& CÝhm|Zo {H$gHo$ {bE BgH$m à`moJ {H$`m? AVEd lr JwéJ«ÝW gm{h~ Or H$m nmR> Ho$db Bgr ImoO Ho$ {bE {H$`mJ`m Am¡a Bg ~mao _| gmao eãX ZmoQ> H$a {b o J o, {OgH$mgånyU© {dMma nmR>H$m| Ho$ gm_Zo aIm Om ahm h¡, `h Ü`mZnyd©H${dMma H$aZo `mo½` h¡Ÿ&

JwédmUr _| MaU-H$_b Ho$ {bE Bg àH$ma Ho$ eãX{_bVo h¢…

1. àË`j Jwé Ho$ MaUm| _| bJZo H$m CnXoena_mW© _| àË`j "Jwé' H$s Amdí`H$Vm h¡ (XoI| "Jwé'

H$m àH$aU)…{~Zw Jwa XmVo H$moB Z nmEŸ&& bI H$moQ>r Oo H$a_ H$_mEŸ&&

(_mé _. 3, 1057)

lr Jwé AOw©Z gm{h~ µ\$a_mVo h¢ {H$ Ord H$mo MVwamB`m±N>mo‹S>H$a Jwé Ho$ MaUm| _| AmZm Mm{hE…

g{^ {gAmUnm N>{‹S> H¡$ Jwa H$s MaUr nmhþŸ&&({gar amJw _. 5, 44)

lr Jwé AOw©Z gm{h~ gmµ\$-gmµ\$ H$hVo h¢ {H$ Jwé Ho$

MaUm| _| bJZo VWm CZHo$ Xe©Z d XrXma go hr h¡ Am¡a {H$grgo Zht…

gmYy H$s hmohþ aoUwH$m AnUm Amnw {VAm{JŸ&&Cnmd {gAmUnm gJb N>{‹S> Jwa H$s MaUr bmJwŸ&&

([agr amJw _. 5, 45)

CH${V {gAmUn gJbr {VAmJwŸ&& g§V OZm H$s MaUr bmJw &&(JwC‹S>r _. 5, 177)

Jwé Ho$ MaUm| _| bJZo `m CZH$mo nmZo H$m ñnîQ> AW©CZgo {_bZo VWm CZH$s eaU _| AmZo H$m h¡Ÿ& Bgr àH$ma~ma-~ma h[a Ho$ Xmg, gmY `m Jwé Ho$ MaUm| H$mo Z_ñH$maH$aZo, CZH$s g§J{V H$aVo hþE CZHo$ MaUm| _| {MÎm bJmZoVWm CZ na ~{bhmar OmZo H$m CnXoe {_bVm h¡…

h[a Ho$ Xmg Ho$ MaU Z_gH$mahþŸ&&(JC‹S>r _. 5, 191)

H$[a g§J{V {ZV gmY H$s Jwa MaUr {MVw bmBŸ&&({gar amJw _. 5, 47)

YZw gw dobm {OVw XagZw H$aUmŸ&& hC ~{bhmar g{VJwa MaUmŸ&&(dS>h§gw _. 5, 562)

no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&&(gyhr _. 5, 743)

àË`j Jwé Ho$ MaUm| H$m h[a Ho$ Zm_ H$m VrW© H$hH$a^r dU©Z {H$`m J`m h¡, {OZH$s godm Ûmam Ord AmJo n« wHo$ Ûma na ñdrH¥$V hmoVm h¡ VWm eaU-{dhrZm| H$mo eaU{_bVr h¡…

g§V OZhþ gw{U ^mB©hmo Ny>Q>Zw gmM¡ ZmBŸ&&Jya Ho$ MaU gaodUo VraW h[a H$m ZmCŸ&&AmJ¡ XaJ{h _§ZrA{h {_b¡ {ZWmdo WmCŸ&&

({gar amJw _. 5, 52)

{\$a Jwé-MaUm| Ho$ ag H$m dU©Z H$aVo h¢ {H$ dh A{V_rR>m h¡, ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVmh¡Ÿ& Jwé Ho$ Xe©Zm| go H$amo‹S>m| hr \$b {_bVo h¢Ÿ…

_mB© MaZ Jwa _rR>oŸ&&dS>¡ ^m{J Xod¡ na_ogé H$mo{Q> \$bm XagZ Jwa S>rR>oŸ&&

(Q>moS>r _. 5, 717)

àË`j Jwé Ho$ Ûma na AmZo H$m VWm CZHo$ MaUm| H$moYmoH$a nrZo H$m ^r Jwé gm{h~mZ dU©Z H$aVo h¢…

Jwa Ho$ MaU YmoB YmoB nrdmŸ&&(JC‹S>r _. 5, 239)

MaU-H$_b

Page 2: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

{g_[a {g_[a {g_[a ZmZw Ordm VZw _Zw hmoB {ZhmbmŸ&&MaU H$_b Voao YmoB YmoB nrdm _oao g{VJwa XrZ XBAmbmŸ&&Hw$a~mUw OmB© Cgw dobm gwhmdr {OVw Vw_a¡ XwAma¡ AmBAmŸ&&ZmZH$ H$C à^ ^E H¥$nmbm g{VJwé nyam nmBAmŸ&&

(gyar _. 5, 749)

àË`j Jwé Ho$ MaUm| VH$ nhw±M VWm CZH$s àmpßV {H$gr~‹S>o hr ^m½`embr H$mo hmoVr h¡…

H$hþ ZmZH$ VmHo$ nya H$a§_m OmH$m Jwa MaZr _Zw bmJmŸ&&(gmoa{R> _. 5, 614)

H$hþ ZmZH$ Oo hmodr ^mJwŸ&& _mZw N>mo{‹S> Jwa MaUr bmJwŸ&&(Amgm _. 5, 372)

H$hþ ZmZH$ ^bm _oam H$a_Ÿ&& {OVw oQ>o gmYy Ho$ MaZŸ&&(JC‹S>r _. 5, 191)

Jwé Ho$ MaUm| VH$ agmB© Am¡a CZH$s godm _| bJZo H$mgm¡ m½` nyU© Adga _m{bH$ H$s H¥$nm Ûmam hr àmßV hmo gH$Vmh¡Ÿ& _m{bH$ H$s X`m go hr CZHo$ MaUm| H$s àr{V _Z _|~g gH$Vr h¡…

à{^ ~m±h nH$amB© D$V_ _{V nmB© Jwa MaUr OZw bmJmŸ&&(Amgm _. 4, 447)

{Ogw H¥$nm H$ao à w AmnUr {Vgw g{VJwa Ho$ MaU YmoBAmŸ&&(JC‹S>r dma _. 4, 309)

H$sZr XBAm Jmonmb JwgmB©Ÿ&& Jwa Ho$ MaU dgo _Z _mhrŸ&&(_mP _. 5, 107)

dh {XZ ew h¡ O~ Ord Jwé Ho$ MaU-H$_bm| _| bJVmh¡, dh _ñVH$ YÝ` h¡ VWm dh Xm‹T>r gÀMr h¡, Omo Jwé Ho$MaU-H$_bm| H$m ñne© H$aVr h¡…ZoÌ nwZrV noIV hr XagŸ&& Y{Z _gVH$ MaZ H$_b hr nagŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 201)MMm MaZ H$_b Jwa bmJmŸ&& Y{Z Y{Z CAm {XZ g§OmoJ g^mJmŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 254)go Xm‹S>rAm gMrAm {O Jwa MaZr bJ§pÝhŸ&&

(gbmoH$ _. 3, 1419)

^mB© JwaXmg Or ^r Jwé-MaUm| H$s eaU _| AmZo Ho$ ~mao_| Bg àH$ma µ\$a_mVo h¢…{Ma§H$mb _mZg OZ_ [Za_mob nmE,

g\$b OZ_ Jwa MaZ gaZ H¡$Ÿ&&bmoMZ A_mob Jwa Xag A_mob XoIo,

òdZ _mob Jwa ~MZ YaZ H¡$Ÿ&&Zm{gH$m A_mob MaZmaq~X ~mgZm H¡$,

agZm A_mob Jwa _§Ì {g_aZ H¡$Ÿ&&hgV A_mob Jwa Xod god g\$b H¡$,

MaZ A_mob naXN>Zm H$aZ H¡$Ÿ&&(H${~Îm 17)

MaZ gaZ Jwa VraW nwa~ H$mo{Q>Xodr Xod god Jwé MaZ gaZ h¡Ÿ&&

MaZ gaZ Jwa H$m_Zm g\$b \$b,

F${Õ {g{Õ {Z{Y AdVma A_aZ h¡Ÿ&&MaZ gaZ Jwé Zm_ {ZhH$m_ Ym_,

^J{V OwJ{V H$a VmaZ VaZ h¡Ÿ&&MaZ gaZ Jwa _{h_m AJmY ~moY,

haZ ^aZ J{V H$maZ H$aZ h¡Ÿ&&(H${~Îm 72)

O~ Vo na_ Jwé MaZ ga{Z AmE,MaZ ga{Z {bd gH$b g§gma h¡Ÿ&&

MaZ H$_b _H$a§X MaUm_¥V H¡$,MmhV MaZ aoZ gH$b AmH$ma h¡Ÿ&&

MaZ H$_b gwI g§nQ> ghO Ka,{ZhMb _{V na_maW ~rMma h¡Ÿ&&

MaZ H$_b Jwé _{h_m AJmY ~moY,Zo{V Zo{V Z_mo Z_mo H¡$ Z_gH$ma h¡Ÿ&&

(H${~Îm 217)

àË`j Jwé H$s MaU-eaU _| AmZo Ho$ AZoH$ \$bm| H$mJwédmUr _| dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Xw…I, XX© Am¡a g§H$Q> XyahmoVo h¢, H$m_, H«$moY, bmo Am{X {dH$ma Ny>Q> OmVo h¢, _Z-VZ {Z_©b hmoVm h¡, Ord gwI n«mßV H$aVm h¡, g~ YÝYo {~gaOmVo h¢, O_ H$m ^` Xya hmo OmVm h¡, Ord ^dgmJa go nmahmo OmVm h¡, {ZaÝVa ^{º$ Am¡a Zm_ H$s àmpßV hmoVr h¡, öX`-H$_b {dH${gV hmo OmVm h¡, Ord OmJ CR>Vm h¡, h[a _Z_| ~g OmVm h¡ VWm gd©Ì dh hr dh ZµOa AmVm h¡, OrdH$mo gwI, AmZÝX, ghO-J{V Am¡a na_-nX H$s àmpßV hmoVrh¡Ÿ& JwédmUr _| BVZo AZ_mob \$bm| H$s àmpßV Ho$ hoVw JwéHo$ MaUm| H$s àmpßV Ho$ {bE n«mW©Zm Ho$ AZoH$ eãX {_bVoh¢, {OgHo$ à_mU AmJo {X o J o h¢Ÿ&

2. AÝV_w©I Jwé Ho$ MaUm| H$mo YmaU H$aZo H$m CnXoen«Ë`j Jwé VZ Ho$ {n§Oao Ho$ AÝXa µH¡$X Zht, CZH$s agmB©

D$na Ho$ _ÊS>bm| _| ^r h¡ (XoI| "Jwé' H$m àH$aU), CZHo$ñdê$n H$m Ü`mZ (XoI| "Ü`mZ' H$m àH$aU) na_mW© _| Xygargr‹T>r h¡Ÿ& O~ gw{_aZ Ûmam ê$h {g_Q> H$a D$na Ho$ _ÊS>bm|_| AmVr h¡ V~ dh ñdê$n Ho$ Ü`mZ Ho$ Amgao hr dhm± R>hagH$Vr h¡Ÿ& Bg{bE JwédmUr Jwé Ho$ MaUm| H$mo AÝV_w©I YmaUH$aZo H$m Ñ‹T> CnXoe XoVr h¡…

Jwa H¡$ MaU {haX¡ dgmEŸ&& _Z qMVZ gJbo \$b nmEŸ&&(Amgm _. 5, 395)

Jwa Ho$ MaU {haX¡ dgmBŸ&& XwI Xwg_Z Voar hV¡ ~bmBŸ&&(JC‹S>r _. 5, 190)

Jwa Ho$ MaU [aX¡ C[aYm[aŸ&& AJ{Z gmJé O{n CVa{h nm[aŸ&&(JC‹S>r _. 5, 192)

Š`m MaU gånyU© Jwé Ho$ ñdê$n go {^Þ h¢? H$Xm{nZhtŸ& Jwé-ñdê$n Ho$ Ü`mZ _| MaUm| H$m Ü`mZ ^r Am OmVmh¡Ÿ& O~ MaU AÝVa _| àH$Q> hmoVo h¢ V~ nyar _y{V© ñdm^m{dH$

MaU-H$_b 275

Page 3: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

276 Jwé_V {gÕmÝV-1

hr öX` Ho$ AÝXa àH$Q> hmo OmVr h¡Ÿ& {eî` Jwé Ho$ MaUm|H$m AÝV_w©I Ü`mZ H$aVo Am o h¢Ÿ& B{Vhmg _| Bg n«H$ma Am`mh¡ {H$ "H$m~wb' _| ~¡R>o hþE {eî` (^mB© Jm|Xm Or) Zo Jwé h[aam`gm{h~ Or (gmVdt nmVemhr) Ho$ MaU-H$_bm| H$m Ü`mZH$aHo$ Mma nha gw~h go boH$a em_ VH$ CÝh| Zht {hbZo{X`m Am¡a Jwé gm{h~ AS>mob AnZo qghmgZ na "H$saVnwa'_| {damO_mZ aho Ÿ& h_ Jwé Ho$ Eogo {eî`m| H$s MaU-Yy{bHo$ `mMH$ h¢ {OZHo$ AÝVa _| Jwé Ho$ MaU-H$_bm| _| «_ah¢ VWm Cg Xoh na ~{b ~{b OmVo h¢ {OgHo$ AÝXa do àH$Q>h¢Ÿ&

AmÝV[aH$ _ÊS>bm| na Jwé H$m ñdê$n Am¡a CZHo$ MaUA{V àH$me_mZ h¢, Jwé-MaUm| Ho$ ZI Ho$ n«H$me Ho$ ~mao _|Jmoñdm_r VwbgrXmg Or Bg n«H$ma dU©Z H$aVo h¢…

lr Jwé nXZI _{U JU OmoVrŸ&{g_¥V {Xì` ÑpîQ> {h o hmoVr &&

O~ CZH$m Xe©Z AÝVa _| àH$Q> hmoVm h¡, V~ {Xì`-ÑpîQ> hmo OmVr h¡Ÿ& _m¡bdr ê$n gm{h~ ^r µ\$a_mVo h¢…

nrao {H$ My Xa {XbV ZerZX,hmbo AµOb d A~X ~ ~rZXŸ&

AWm©V² O~ Jwé Vwåhmao öX` _| àH$Q> hmoVm h¡ Vmo Vwåh|Am{X, _Ü` VWm AÝV H$m gmam kmZ hmo OmVm h¡Ÿ& Eogo {eî`AnZo AÝXa ñdê$n _| bd-brZ hmoH$a µ\$Zm{µ\$e eoI (AnZrhñVr H$mo {_Q>m H$a _w{e©X _| brZ hmo OmZm) H$s nXdr nmboVo h¢Ÿ& ^mB© JwaXmg Or Bg n«H$ma µ\$a_mVo h¢…Xag {YAmZ {Xã~ ÑpîQ> n«Jmg ^B©,

H$éUm H$Q>mN> {Xã~ Xoh nadmZ h¡Ÿ&&g~X gwa{V {bd ~ÁOa H$nmQ> Iwbo,

ào_ ag agZ H¡$ A§_¥V {ZYmZ h¡Ÿ&&MaU H$_b _H$a§X ~mgZm gw~mg,

hgV nyOm àZm_ g\$b gw{JAmZ h¡Ÿ&Ÿ&A§J A§J {~g_ òd§J _¢ g_mB ^E,

_Z _Zgm WH$V ~«h_ {YAmZ h¡Ÿ&&(H$m{~Îm 18)

MaZ H$_b Jwé O~ Vo [aX¡ ~gmE,V~ Vo g{Wa {MV AZV Z YmdB©Ÿ&&

MaZ H$_b _H$a§X MaUm_¥V H¡$,àmn{V A_anX ghO g_mdB©Ÿ&&

MaZ H$_b Jwé O~ Vo Ü`mZ YmaoŸ&&AmZ kmZ Ü`mZ ga~§J {~gamdB©Ÿ&&

MaZ H$_b Jwé _Ywn H$_b J{V,_Z _Zgm WH$V {ZO J¥h AmdB©Ÿ&&

(H${~Îm 218)

Jwé H$m `h Zyar (Á`mo{V_© ) ñdê$n _ñVH$ na àH$Q>hmoVm h¡Ÿ& O~ ê$h gw{_aZ Ûmam {_Q> H$a Am±Im| Ho$ nrN>o, {OgogÝV "öX`' H$hVo h¢, BH$Q²>R>r hmo OmVr h¡, V~ Bg ñdê$n Ho$

Xe©Z hmoVo h¢Ÿ& O~ VH$ `h ñdê$n KQ> _| àH$Q> Zht hmoVm, V~VH$ AH$mbnwéf (na_mË_m) H$m {_bmn Agå^d h¡Ÿ& gd©àW_Jwé H$m ñdê$n AmVm h¡ VWm ~mX _| _m{bH$ AmVm h¡Ÿ& `hñdê$n gXm {eî` Ho$ A§J-g§J ahVm h¡ VWm {eî` H$mo D$narAmpË_H$ _ÊS>bm| _| bo OmVm h¡ Am¡a VrZm| JwUm| Ho$ nma Mm¡WobmoH$ _| nhþ±Mm H$a _m{bH$ H$s JmoX _| Om ~¡R>Vm h¡…

Jwa Ho$ MaU D$n[a _oao _mWoŸ&& Vm Vo XwI _oao gJbo bmWoŸ&&(JC‹S>r _. 5, 187)

g\$b _ya{V Jwé _oa¡ _mW¡Ÿ&&OV H$V noIC VV VV gmW¡Ÿ&& MaZ H$_b _oao àmZ AYmaŸ&&

(XodJ§Ymar _. 4, 535)

{Og öX` Ho$ AÝXa h[a-OZ Ho$ MaU ~go hþE h¢ dhXohr n{dÌ h¡…

OZ Ho$ MaZ dg{h _oa¡ hrAa¡ g§{J nwZrVm XohrŸ&&(YZmgar _. 5, 680)

{OZ na à w H¥$nm H$ao CÝh| hr Bg AZwn_ Jwé Xoh Ho$MaU-H$_bm| H$m a§J bJVm h¡…

MaZ H$_b {gC a§Jw bJm AMaO JwéXodŸ&&OmH$C {H$anm H$ahþ n« VmH$V bmdhþ godŸ&&

({~bmdbw _. 5, 814)

gÝV-OZ h[a go àr{V H$aHo$ JwéXod Ho$ MaU-H$_bm|H$mo nyOVo h¢…

MaZ H$_b JwéXod {nAmaoŸ&& nyO{h g§V h[a àr{V {nAmaoŸ&&(Amgm _. 5, 394)

Omo h[a Ho$ ê$n h¢ CZHo$ hr gwÝXa Xe©Z H$aZm g\$bh¡, CZHo$ hr MaU AZwn_ h¢, CZH$s h_ ~ma§~ma ~ÝXZm H$aVoh¢ Am¡a _Z hr _Z CZ na Yyn M‹T>mVo h¢…

MaZ H$_b Om Ho$ AZynŸ&& g\$b XagZw gw§Xa h[a ê$nŸ&&(JC‹S>r _. 5, 293)

g\$b XagZw Vw_am à^ àrV_ MaZ H$_b AmZynŸ&&A{ZH$ ~ma H$aC {Vh ~§XZ _Z{h Mhm©dC YynŸ&&

(O¡Vgar _. 5, 701)

MaZ H$_b {haX¡ C[a YmaoŸ&& Voao XagZ H$C OmB© ~{bhmaoŸ&&(dS>g§gw _. 5, 563)

3. à w `m h[a Ho$ MaU-H$_bm| Am¡a Zm_ H$sàmpßV H$m CnXoe

Jwé~mUr _| h[a Ho$ MaUm| _| bJZo (CZH$s eaU _| AmZo)VWm _Z _| CZH$m Ü`mZ H$aZo Ho$ ~mao _| H$B© nX {_bVo h¢…

h[a MaUr Vy§ bm{J ahþ Jwa g~{X gmoPr hmoB©Ÿ&&(JyOar _. 3, 492)

h[a MaZ H$_b gaZmB _ZmŸ&&am_ Zm_w O{n g§{J ghmB© Jwa_w{I nmd{h gmMw YZmŸ&&

(am_H$br _. 5, 899)

Page 4: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

h[a Ho$ MaZ H$_b _{Z {YAmCŸ&&(Q>moS>r _. 5, 714)

Jwé~mUr _| "h[a Ho$ MaU-H$_b' Am¡a Ho$db "MaU-H$_b' Ho$ nXm| H$m bJ^J EH$ hr AW© _| à`moJ {H$`m J`mh¡Ÿ& MaU-H$_b Š`m h¡? Jwé~mUr ~‹S>o ñnîQ> ê$n _| H$hVrh¡ {H$ `h "am_ H$s Yw{Z' h¡, `hr ñdm_r Ho$ AZwn_ MaU-H$_b h¢, {OgHo$ Omn go _Zwî` gmYw ~Z OmVm h¡, AWm©V²dh VrZm| JwUm| Ho$ nma hmo OmVm h¡ (XoI| "gmYw' H$m àH$aU)…

ZrH$s am_ H$s Yw{Z gmoBŸ&&MaZ H$_b AZyn gwAm_r OnV gmYy hmoBŸ&&

(gma§J _. 5, 1228)

`h Cg ghO H$s YwZ H$m Xygam Zm_ h¡, Omo gmYw H$sg§J{V go CnOVr h¡…

gm§{V gyI ghO Yw{Z CnOr gmYy g§{J {Zdmgm OrCŸ&&(_mP _. 5, 105)

MaU-H$_bm| H$m àJQ> hmoZm "Zm_' `m "eãX' H$m àJQ>hmoZm h¡…

am_ agmB{Z Omo OZ JrYoŸ&& MaZ H$_b ào_ ^J{V ~rYoŸ&&(JC‹S>r _. 5, 198)

~§YZ Vmo{‹S> MaZ H$_b Ñ‹S>mE EH$ g~{X {bd bmB©Ÿ&&(am_H$br _. 5, 915)

{haX¡ MaU g~wX g{VJwa H$mo ZmZH$ ~m§{YAmo nmbŸ&&(YZmgar _. 5, 680)

Jwé_V Ho$ AZwgma Zm_ H$s AmamYZm _m{bH$ Ho$ MaU-H$_bm| H$s AmamYZm h¡ Am¡a Omo Zm_ Ho$ a§J _| _ñV ahVoh¢ do MaU-H$_bm| Ho$ ag _| hr _½Z h¢…

MaU H$_b ZmZH$ a§{J amVo h[a Xmgh n¡O aImB©EoŸ&(JyOar _. 5, 500)

O~ Aä`mg Ûmam öX` Ho$ AÝXa Á`mo{V n«H$Q> hmoVr h¡V~ Cgo ^r MaU-H$_b H$m àH$Q> hmoZm _mZm J`m h¡…MaU H$_b [aX A§V[a YmaoŸ&& n«JQ>r Omo{V {_bo am_ {nAmaoŸ&&

(Amgm _. 5, 375)

`h Zm_ H$s Á`mo{V H$m àH$me H$aZodmbm òmoV h¡Ÿ&JwédmUr `h ñnîQ> H$hVr h¡ {H$ Zm_ H$m gw{_aZ Am¡a Onhr MaU-H$_b H$m gw{_aZ Am¡a On h¡…

MbV ~¡gV gmodV OmJV Jwa _§Ìw [aX¡ {MVm[aŸ&&MaU gaU ^Ow g§{J gmYy ^dgmJa CVa{h nm[aŸ&&

(_mê$ _. 5, 1006)

MaU-H$_bm| H$s _m¡O AÝV Am¡a Am{X h¡…MaZ H$_b H$s _CO _{h ahC A§{V Aé Am{X &&

(gbmoH$ H$~ra Or, 1370)

MaU H$_bm| H$m Š`m H$moB© AZw_mZ hmo gH$Vm h¡? Bg_m¡O H$s ~hma AH$WZr` h¡, `h Ho$db AnZo AZw d gogå~ÝY aIVr h¡…

H$~ra MaZ H$_b H$s _CO H$mo H${h H¡$go CZ_mZŸ&&H${h~o H$C gmo m Zhr XoIm hr nadmZwŸ&&

(gbmoH$ H$~ra Or, 1370)

MaU-H$_bm| H$m Bg àH$ma öX` Ho$ AÝXa gXm ~gmaIZm h_mao OrdZ H$m AmYma, Amgam Am¡a gXm ghm`H$~Z OmVm h¡…MaU H$_b OZ H$m AmYmam| && AmR> nha am_ Zm_w dmnmamoŸ&&

(_mP _. 5, 107)MaZ H$_b AYmé OZ H$m am{g ny§{O EH$Ÿ&&

VmUw _mUw Xr~mUw gmMm ZmZH$ H$s à^ Q>oH$Ÿ&&(YZmgar _. 5, 675)

_rVw gIm ghmB g§Jr D$M AJ_ AnméŸ&&MaU H$_b ~gmB {haX¡ OrA H$mo AmYméŸ&&

(Amgm _. 5, 405)MaU H$_b H$m Amgam à^ nwaI JwU VmgwŸ&&H$saVZ Zm_w {g_aV ahC O~ bJw K{Q> gmgwŸ&&

({~bmdbw _. 5, 818)

4. MaU-H$_b g§gma-gmJa H$mo nma H$aZo Ho${bE OhmµO h¡

VaU gmJa ~mo{hW MaU Vw_mao Vw_ OmZhþ AnwZr ^mVoŸ&&(JC‹S>r _. 5, 209)

¡ ~mo{hW gmJa à^ MaUm Ho$Vo nm[a b§KmEŸ&&(dS>h§gw _. 5, 577)

~mo{hW‹S>m h[a Ma_ _Z M{‹S> b§KmEoŸ&&(Amgm _. 5, 398)

o MaU-H$_b öX` _| h¢ VWm _Z-VZ _| BZH$m {Zdmgh¡…

òdUr H$saVZw {g_aZw gwAm_r Bhþ gmY H$mo AmMméŸ&&MaU H$_b Ag{W{V [aX A§V[a nyOm àmZ H$mo AmYméŸ&&

(gma§J _. 5, 1222)

MaU H$_b ~{gAm [aX ^rV[a gm{g {Jam{g CMm[aAmoŸ&&(Xod J§Ymar _. 5, 534)

MaU-H$_b g§J dh bJVm h¡ {Ogo _mbH$ Amn bJmE…g^ namoB© BH$Vw YmJ¡Ÿ&& {Ogw bmB bE gmo MaUr bmJ¡Ÿ&&

(_mP _. 5, 108)H$[a {H$anm à^ ZX[a AdbmoH$Z AnZ¡ Ma{U bJmB© Ÿ&&

(Amgm _. 5, 384)

MaU-H$_bm| H$s gånXm gVJwé ñd § n«XmZ H$aVo h¢ Am¡aCÝh| do Amn hr XagmVo h¢…

MaU H$_b {gC bmJmo _mZwŸ&& g{VJwé VyR>¡ H$sZmo XmZwŸ&&(Amgm _. 5, 376)

hC ~{b ~{b ~{b ~{b MaU H$_b H$C ~{b ~{b Jwa XagmBAmŸ&&(gma§J _. 5, 1212)

MaU H$_bw Jw[a YZw XrAm {_{bAm {ZWmdo WmCŸ&&({gar amJw _. 5, 48)

MaU-H$_b 277

Page 5: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

278 Jwé_V {gÕmÝV-1

gmY g§JV Ûmam MaU-H$_b _Z _| {Zdmg H$aVo h¢…gmY g§{J hmoAm naJmgwŸ&& MaU H$_b _Z _m{h {ZdmgwŸ&&

(à^mVr _. 5, 1340)

o MaU-H$_b AÝVa _| {H$g àH$ma ~gVo h¢Ÿ?h[a H$m gw{_aZ H$aZo go MaU-H$_b _Z _| àdoe H$aVo

h¢ …h[a [g_aV g{^ {_Q>{h H$bogŸ&& MaU H$_b _Z _{h nadoŸ&&CMahþ am_ Zm_w bI ~marŸ&& A§{_«Vh agw nrdhþ n« {nAmarŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 194)

gmY g§J{_ JwU Jmdh h[a Ho$ aVZ OZ_w Zhr hm[aAmoŸ&&à^w JwZ JmB {~I¡ ~Zw V[aAm Hw$bh g_yh CYm[aAmoŸ&&MaZ H$_b ~{gAm [aX ^rV[a gm{g {Jam{g CMm[aAmoŸ&&ZmZH$ AmoQ> Jhr OJXrgwa nwZh nwZh ~{bhm[aAmoŸ&&

(Xod J§Ymar _. 5, 534)

gw{_aZ H$aVo H$aVo O~ _Z-BpÝÐ`m§ pñWa hmo OmVr h¢V~ ê$h eara H$mo N>mo‹S> H$a D$na Am OmVr h¡ Am¡a o MaU-H$_b (Omo Zm_ h¡) öX` _| àH$Q> hmo OmVo h¢Ÿ& AÝV_w©I Zm_H$s YwZ Ho$ ag _| gwaV Ho$ bdbrZ hmo OmZo na dh dm{hJwé(na_mË_m) EH$ nb Ho$ {bE ^r Zht {~gaVm, CgHo$ gmWEH$ àH$ma H$s Jm±R> ~§Y OmVr h¡ Am¡a Aä`mgr H$s d¥{Îm CgYwZ _| _ñV hmoH$a BVZr AS>mob hmo OmVr h¡ {H$ dh AÝ`g~ ag yb OmVm h¡…

_hm ZmX Hw$a§H$ _mo{hAmo ~o{Y VrIZ garŸ&&n« MaZ H$_b agmb ZmZH$ Jm{R> ~m{Y YarŸ&&

(Ho$Xma _. 5, 1121)

o MaU-H$_b AZwn_ h¢, H$moB© {~abm gmYw hr ^m½`go BZgo Ow‹S>Vm h¡Ÿ& o ^º$m| Ho$ _Z _| n«H$Q> hmoVo h¢…

MaZ H$_b AmZyn h[a g§V _§V H$moD$ bmJ¡ gmYyŸ&&(Amgm _. 5, 380)

MaU H$_b ^JVm§ _{Z dwR>o &&(_mP _. 5, 109)

MaU-H$_b H$s àmpßV _| g~ On-Vn, VrW© Am¡a H$_©-Y_© Am OmVo h¢…

MaU ^Oo nma~«h_ Ho$ g{^ On Vn {VZ hr H$s{VŸ&&({gar amJw _. 5, 48)

à^ Ho$ MaZ _Z _m{h {YAmZwŸ&& gJb VraW _OZ BgZmZwŸ&&(JC‹S>r _. 5, 195)

h[a Zm_w brO¡ A{_C nrO¡ a¡{U {XZgw AamYrEoŸ&&OmoJ XmZ AZoH$ {H$[aAm b{J MaU H$_bh gmYrEoŸ&&

(am_H$br _. 5, 925)

^mB© JwaXmg Or MaU-H$_bm| H$s _{h_m Am¡a CZH$sàmpßV Ho$ \$b H$m AZwn_ T>§J go dU©Z H$aVo h¢…

MaZ H$_b H$mo _hmV_ AJmY ~moY,A{V AgMaO_¡ Z_mo Z_mo Z_ h¡Ÿ&&

H$mo_b H$mo_bVm Am¡ grVb grVbVm H¡$,~mgZm gw~mg Vmg XwVrAm Z g_ h¡Ÿ&&

ghO g_m{Y {ZO AmgZ qgKmgZ _¡,ñdmX {~g_mX ag a{_`Vm J_ h¡Ÿ&&

ê$n H¡$ AZyn _Z _Zgm WH$V,AH$W H$Wm {~ZmoX {~g_¡ {~g_ h¡Ÿ&&

(H${~Îm 80)

MaZ H$_b ^O H$_b àJmg ^E,Xag Xag g_ Xag {XImE h¢Ÿ&&

g~X gwa{V AZhX {bdbrZ ^E,CZ _Z _JZ JJZ nwa N>mE h¢Ÿ&&

ào_ ag ~g hmoB {~g_ {~Xoh ^E,A{V AgMaO_¡ hoaV {hamE h¢Ÿ&&

Jwa_w{I gwI \$b _{h_m AJmY ~moY,AH$W H$Wm {~ZmoX H${hV Z AmE h¢Ÿ&&

(H${~Îm 33)

MaZ H$_b _H$a§X ag bw{^V hd¡,ghO g_m{Y gwI g§nQ> gm_Zo h¢Ÿ&

¡Ob ^`mZH$ bha Z {~Amn¡ gH¡$,Xw{~Ym {Zdma EH$ Q>oH$ R>{hamZo h¢Ÿ&&

Ñg{Q> g~X gwa{V ~aO {~gaOV,ào_ Zo_ {~g_ {~ñdmg Ca AmZo h¢Ÿ&&

OrdZ _wH${V OJ OrdZ OrdZ _yb,Amnm ImoB© hmoB© Ana§na namZo h¢Ÿ&&

(H${~Îm 92)

JwédmUr _| h[a Ho$ MaU-H$_bm| H$s àmpßV Ho$ AZoH$\$bm| H$m dU©Z {_bVm h¡, {OZH$m {dñVmanyd©H$ dU©Z AmJoJwédmUr Ho$ à_mUm| g{hV {H$`m J`m h¡Ÿ& nmR>H$ OZ Ü`mZnyd©H${dMma| VWm MaU-H$_bm| H$mo, {OZHo$ BVZo JwU h¢, n«mßV H$aHo$OÝ_ g\$b H$a|Ÿ&

MaU-H$_b1. n«Ë`j Jwé Ho$ MaUm| _| bJZo H$m CnXoegw{U _Z ybo ~mdao Jwa H$s MaUr bmJwŸ&&h[a O{n Zm_w {YAmB Vy O_w S>an¡ XwI ^mJwŸ&&XyIw KUmo XmohmJUr {H$C {Wé ah¡ gwhmJwŸ&&

({gar amJw _. 1, 57)

Zm_w {ZYmZw {YAmB©Eo g_V{H$ hmod¡ ^mJwŸ&&H$maO g{~ gdmarA{h Jwa H$s aUr bmJwŸ&&

({gar amJw _. 1, 47)

gmoB© {YAmB©Eo OrA‹S>o {g[a gmhm§ nm{VgmhþŸ&&{Vg H$s H$s H$[a Amg _Z {Og H$m g^gw dogmhþŸ&&g{^ {gAmUnm N>{S> Ho$ Jwa H$s MaUr nmhþŸ&&

({gar amJw _. 5, 44)

Page 6: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

gmYy H$s hmohþ aoUwH$m AnUm Amnw {VAm{JŸ&&Cnmd {gAmUn gJb N>{S> Jwa H$s MaUr bmJwŸ&&

({gar amJw _. 5, 45)

CH${V {gAmUn gJbr {VAmJwŸ&& g§V OZm H$s MaUr bmJwŸ&&(JC‹S>r _. 5, 177)

gJb CH${V CnmdmŸ&& {VAmJr ga{Z nmdŸ&& ZmZHw$ JwaMa{U namVmŸ&&({gar amJw _. 5, 71)

_oao _Z h[a h[a Zm_w {YAmBŸ&&H$[a g§J{V {ZV gmY H$s JwaMaUr {MVw bmBŸ&&

({gar amJw _. 5, 47)

ga{Z Amd¡ na~«h_ H$s Vm {\$[a H$mho PyaoŸ&&MaZ god g§V gmY Ho$ gJb _ZmoaW nyaoŸ&&

(_mP _. 5, 133)

V{O A{^_mZw OZ_ _aUw {ZdmahþŸ&&h[a Ho$ Xmg Ho$ MaU Z_gH$mahþŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 191)

_Z ao am_ Onhþ gwI hmoB©Ÿ&&A{h{Z{g Jwa Ho$ MaZ gaodhþ h[a XmVm wJVm gmoB©Ÿ&&

(gmoa{R> _. 1, 599)

2. Jwé Ho$ MaU h[a Ho$ Zm_ H$m VrW© h¢, {OZgo _m{bH$ H$s XaJmh _| ñWmZ {_bVm h¡g§V OZhþ gw{U ^mB©hmo Ny>Q>Zw gmM¡ ZmBŸ&&Jwa Ho$ MaU gaodUo VraW h[a H$m ZmCŸ&&AmJ¡ XaJ{h _§ZrA{h {_b¡ {ZWmdo WmCŸ&&

({gar amJw _. 5, 52)

3. Jwé-MaU _rR>o h¢_mB© MaZ Jwa _rR>oŸ&&dS>¡ ^m{J Xod¡ na_ogé H$mo{Q> \$bm XagZ Jwa S>rR>oŸ&

(Q>moS>r _. 5, 717)

4. àË`j Jwé Ho$ MaU YmoH$a nrZo H$m CnXoeJwa H$m XagZw Xo{I Xo{I OrdmŸ&& Jwa Ho$ MaU YmoB YmoB nrdmŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 239)

{g_[a {g_[a {g_[a Zm_w Ordm VZw _Zw hmoB {ZhmbmŸ&&Ma_ H$_b Voao YmoB YmoB nrdm _oao g{VJwa XrZ XBAmbmŸ&&Hw$a~mUw OmB© Cgw dobm gwhmdr {OVw Vw_a¡ XwAma¡ AmBAmŸ&&ZmZH$ H$C à^ ^E H¥$nmbm g{VJwé nyam nmBAmŸ&&

(gyhr _. 5, 749)

5. gVJwé Ho$ Xe©Z Am¡a CgHo$ MaUm| na {eî` ~{bhma OmVm h¡YZw gw dobm {OVw XagZw H$aUmŸ&& hC ~{bhmar g{VJwa MaUmŸ&&

(dS>h§gw _. 5, 562)

gmMo g{VJwé XmVmamŸ&&XagZw Xo{I gJb XwI Zmg{h MaZ H$_b ~{bhmamŸ&&

(gma§J _. 5, 1221)

hC ~{bhmar g{VJwa MaUmŸ&& Jwa ~mo{hWw g~{X ¡ VaUmŸ&&(Amgm _. 1, 413)

6. nyao ^m½` hm| V~ Ord Jwé Ho$ MaUm| _| bJVm h¡bI IwgrAm nm{VgmhrAm Oo g{VJwé ZX[a H$aoBŸ&&{Z_I EH$ h[aZm_w XoB _oam _Zw VZw grVbw hmoBŸ&&{Og H$C nya{~ {b{IAm {V{Z g{VJwa MaZ JhoŸ&&

({gar amJw _. 5, 44)D$R>V ~¡R>V h[aJwU Jmd¡ XyIw XaXw «_w ^mJmŸ&&H$hþ ZmZH$ VmHo$ nya H$a§_m OmH$m Jwa MaZr _Zw bmJmŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 614)_mB© MaZ Jwa _rR>oŸ&&dS>¡ ^m{J Xod¡ na_ogé H$mo{Q> \$bm XagZ Jwa S>rR>oŸ&&

(Q>moS>r _. 5, 717)gJb nXmaW {Vgw {_bo {O{Z Jwé S>rR>m OmBŸ&&Jwa MaUr {OZ _Zw bJm go dS>^mJr nmBŸ&&

({gar amJw _. 5, 49)H$hþ ZmZH$ Oo hmodr ^mJwŸ&& _mZw N>mo{S> Jwa MaUr bmJwŸ&&

(Amgm _. 5, 372)g{VJwa amIo go dS>^mJoŸ&& ZmZH$ Jwa H$s MaUr bmJoŸ&&

(Amgm _. 1, 414)h[a h[a Zm_w {OZr Amam{YAm {VZ H$m XwIw ~a_w ^C ^mJmŸ&&godH$ ^mB© {_bo dS>^mJr {OZ JwaMaZr _Zw bmJmŸ&&

(dS>h§gw _. 4, 572)H$hþ ZmZH$ ^bm _oam H$a_Ÿ&& {OVw oQ>o gmYy Ho$ MaZŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 191)

7. _m{bH$ X`m H$ao Vmo Ord Jwé Ho$ MaUm| _| bJVm h¡ Am¡a CZHo$ MaU _Z _| ~gVo h¢H$a{_ {_b¡ Vm nmB©Eo Am{n Z bBAm OmBŸ&&Jwa H$s MaUr b{J ahþ {dMhþ Amnw JdmBŸ&&gMo goVr a{VAm gMmo nb¡ nmBŸ&&

({gar amJw _. 1, 61)ZmZH$ H$a_w hmod¡ _w{I _gV{H$ {b{IAm hmod¡ boIwŸŸ&&A{R>g{R> VraW Jwa H$s MaUr nyO¡ gXm {dgoIwŸ&&

(_mP dma _. 1, 147)à{^ ~m§h nH$amB© D$V_ _{V nmB© Jwa MaUr OZw bmJmŸ&&h[a h[a Zm_ O{nAm Amam{YAm _w{I _gV{H$ ^mJw g^mJmŸ&&

(Amgm _. 4, 447)O¡gm ~rOo gmo bwU¡ Oohm nwa{~ {H$Z¡ ~moBAmŸ&&{Ogw H¥$nm H$ao à w AnUr {Vgw g{VJwa Ho$ MaU YmoBAmŸ&&

(JC‹S>r dma _. 4, 309)H$sZr XBAm Jmonmb JwgmB©Ÿ&& Jwa Ho$ MaU Cgo _Z _mhrŸ&&A§JrH$mé H$sAm {V{Z H$aV¡ XwI H$m S>oam T>m{hAm OrCŸ&&

(_mP _. 5, 107)

MaU-H$_b 279

Page 7: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

280 Jwé_V {gÕmÝV-1

{_{bAmo {Vgw ga~ {ZYmZm à{^ H¥$nm{b {Ogw XrdZmŸ&&gwIw ZmZH$ g§VZ H$s godm MaU g§V YmoB nrdZmŸ&&

(_mê$ _. 5, 1019)

8. dh _ñVH$ Omo Jwé-MaUm| _| bJVm h¡ YÝ` h¡ VWm O~ bJVm h¡ dh {XZ ^r YÝ` h¡ZoÌ nwZrV noIV hr XagŸ&& Y{Z _gVH$ MaZ H$_b hr nagŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 201)

MMm MaZ H$_b Jwa bmJmŸ&& Y{Z Y{Z CAm {XZ g§OmoJ g^mJmŸ&&(JC‹S>r _. 5, 254)

2. Jwé Ho$ ~mha Ho$ MaUm| H$s àmpßV Ho$ \$b

1. Xw…I XX© VWm g§H$Q> H$m ZmeH$m{_ H«$mo{Y Ah§H$m[a _mVo {dAm{nAm g§gméŸ&&nC g§V gaUr bmJw MaUr {_Q>¡ XyIw A§YméŸ&&

({gar amJw _. 5, 51)MaZ H$_b Jwa Ho$ _{Z dyR>oŸ&& XwI XaX «_ {~Zgo PyR>oŸ&&

(n«^mVr _. 5, 1340)Jwa Ho$ MaU H$_b _Z {YAmBŸ&& XyIw XaXw Bgw VZ Vo OmBŸ&&

(gyhr _. 5, 741){~KZ {~ZmgZ g{^ XwI ZmgZ Jwa MaUr _Zw bmJmŸ&&JwU JmdV AMwV A{~Zmgr AZ{XZw h[a a§{J OmJmŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 616)

2. H$m_, H«$moY, bmo^ VWm {dH$mam| H$m ZmeJwa Ho$ MaZ H$_b Z_gH$marŸ&& H$m_w H«$mo{Y Bgw VZ Vo _m[aŸ&&

(Jm¢S> _. 5, 866)

gwI grJma {~{IAm Ho$ \$sHo$ V{O N>mo‹S>o _oar _mBŸ&&H$m_w H«$moYw bmo w JE {nAmao g{VJwa MaZr nmBŸ&&

(Amgm _. 5, 431)

3. _Z-VZ {Z_©b hmoVm h¡hC_¡ _m[a _§{Z dgmBAmŸ&& Jwa MaUr gXm {MVw bmBAmŸ&&Jwa {H$anm Vo _Zw VZw {Za_bw {Za_b Zm_w {YAmd{UAmŸ&&

(_mP _. 3, 110)

hC dmar OrC dmar Jwa MaUr {MVw bmd{UAmŸ&&g{VJwé h¡ A§{_«Vgé gmMm _Zw Zmd¡ _¡bw MwH$md{UAmŸ&&

(_mP _. 3, 113)

4. àgÝZ hmoVo h¢ Am¡a g~ YÝYo ^yb OmVo h¢{H$C _maJw nmE {~Zw g{VJwa ^mE _Z_w{I Amnw JUmEŸ&&h[a Ho$ MmH$a gXm gwhobo Jwa MaUr {MVw bmEŸ&&

(JC‹S>r _. 3, 247)

H$[a {H$anm XrAmo _mo{h Zm_m ~§YZ Vo Nw>Q>H$mEŸ&&_Z Vo {~g[aAmo gJbmo Y§Ym Jwa H$s MaUr bmEŸ&&

(YZmgar _. 5, 671)

5. `_ Ho$ ^` H$m Zme hmoVm h¡JwaMaZr _Zw bmJmŸ&& Vm O_ H$m _maJw ^mJmŸ&&

(gmoa{R> _. 1, 599)

6. Ord ^dgmJa go nma hmo OmVm h¡{OC nmImUw Zmd M{‹S> Va¡Ÿ&& àmUr Jwa MaU bJVw {ZgVa¡Ÿ&&

(JC‹S>r _. 5, 282)

ao _Z boI¡ Mmb{h boI¡ ~¡g{h boI¡ b¡Xm gmhmŸ&&gXm H$sa{V H$[a ZmZH$ h[a H$s C~ao g{VJwa MaU AmoQ>mhmŸ&&

(Amgm _. 5, 402)

7. {ZË` ^{º$ hmoVr h¡Jwa_w{I ^J{V OwJ Mmao hmoB©Ÿ&& hmoaVw ^J{V Z nmE H$moB©Ÿ&&ZmZH$ Zm_w Jwa ^JVr nmB©Eo Jwa MaUr {MVw bmd{UAmŸ&&

(_mP _. 3, 122)

8. Zm_ H$s àmpßV hmoVr h¡_oao _Z Jwa MaUr {MVw bmBŸ&&Jwa_w{I Zm_w {ZYmZw b¡ XaJh bE N>‹S>mEŸ&&

(JC‹S>r _. 3, 162)

A§VaOm_r H$aU¡hmam gmoB© Ig_w h_mamŸ&&{Za^C ^E JwaMaUr bmJo BH$ am_ Zm_ AmYmamŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 609)

9. öX`-H$_b {dH${gV hmoVm h¡_mB© Jwa MaUr {MVw bmB©EoŸ&&à w hmoB H¥$nmbw H$_bw naJmgo gXm gXm h[a {YAmB©EoŸ&&

(Xod J§Ymar _. 5, 528)

10. Ord OmJ¥V hmoVm h¡MaZ H$_b Jwa Ho$ OnV h[a O{n hC OrdmŸ&&nma~«h_w AmamYVo _w{I A§_¥Vw nrAmŸ&&

({~bmdbw _. 5, 815)

11. h[a _Z Ho$ AÝXa ~gVm h¡Jwa Ho$ nJ {g_aC {XZw amVr _{Z h[a h[a h[a ~{gAmŸ&&h[a h[a h[a H$sa{V O{J gmar K{g M§XZw Ogw K{gAmŸ&&

(H${bAmZ _. 4, 1319)

12. gd©Ì dh hr dh ZµOa AmVm h¡OV H$V noIC Voar gaUmŸ&& ~{b ~{b OmB© g{VJwa MaUmŸ&&

(^¡aC _. 5, 1149)

13. Jwé Ho$ MaUm| _| _Z bJmZo go gwI, AmZÝX Am¡a ghO H$s àmpßV hmoVr h¡g o gwI ^E à^ VwR>oŸ&& Jwa nyao Ho$ MaU _{Z dwR>oŸ&&ghO g_m{Y bJr {bd A§V[a gmo agw gmoB© OmU¡ OrCŸ&&

(_mP _. 5, 106)

Page 8: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

{Vgw K[a ghOm gmoB© gwhobmŸ&& AZX {~ZmoX H$ao gX Ho$bmŸ&&gmo YZd§Vm gmo dS> gmhm Omo Jwa MaUr _Zw bmd{UAmŸ&&

(_mP _. 5, 130)

13. na_ nX {_bVm h¡ahJ¡ {Zamb_w EH$m gMw H$maUr && na_ nXw nmBAm godm Jwa MaUrŸ&&

(JC‹S>r _. 1, 227)

3. AÝV_w©I Jwé Ho$ MaUm| H$mo YmaU H$aZo H$mCnXoe

Jwa Ho$ MaZ _Z _{h {YAmBŸ&&N>mo{S> gJb {gAmUnm gm{M g~{X {bdbmBŸ&&

({gar amJw _. 5, 51)

Jwa Ho$ MaZ {haX¡ dgmEŸ&& _Z qMVV gJbo \$b nmEŸ&&(Amgm _. 5, 395)

Jwa Ho$ MaU {haX¡ dgmBŸ&& XwI Xwg_Z Voar hV¡ ~bmBŸ&&(JC‹S>r _. 5, 190)

Jwa Ho$ MaZ H$db [aX YmaoŸ&&{~KZw Z bmJ¡ {Vb H$m H$moB© H$maO gJb gdmaoŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 624)

Jwa Ho$ MaZ [aX¡ C[a YmaoŸ&& AJ{Z gmJé Vo CVao nmaoŸ&&(Jm¢S> _. 5, 865)

Jwa Ho$ MaZ [aX¡ b¡ YmaCŸ&& Jwa nma~«h_w gXm Z_gH$maCŸ&&(Jm¢S> _. 5, 864)

Jwa Ho$ MaZ ~go [aX ^rV[a gw bIU à{^ H$sZoŸ&&^E H¥$nmb nyaZ na_oga Zm_ {ZYmZ _{Z MrZoŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 618)

MaZ H$_b {haX¡ dg{h g§H$Q> g{^ Imod¡Ÿ&&Jwa nyam {Ogw oQ>rEo _[a OZ{_ Z amod¡Ÿ&&

(JC‹S>r dma _. 5, 322)

Jwa Ho$ MaZ H$_b _{Z dgoŸ&& _hm {~H$ma VZ Vo g{~ ZgoŸ&&(am_H$br _. 5, 897)

1. Jwé Ho$ MaU _ñVH$ na n«H$Q> hmoVo h¢ VWm gXm A§J-g§J ahVo h¢Jwa Ho$ MaU D$n[a _oao _mWoŸ&& Vm Vo XwI _oao gJbo bmWoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 187)

g\$b _ya{V Jwé Voao _mW¡Ÿ&&OV H$V noIC VV VV gmW¡Ÿ&& MaZ H$_b _oao àmZ AYmaŸ&&

(XodJ§Ymar _. 5, 535)

2. {Og öX` Ho$ AÝXa h[a-OZ Ho$ MaU ~gVo h¢, dh eara n{dÌ h¡OZ Ho$ MaZ dg{h _oa¡ hrAa¡ g§{J nwZrVm XohrŸ&&OZ H$s Yy[a Xohþ {H$anm{Z{Y ZmZH$ H¡$ gwIw EhrŸ&&

(YZmgar _. 5, 680)

3. {Og na _m{bH$ H¥$nm H$ao Cgr H$mo JwéXod Ho$ AZwn_ MaUm| H$m a§J bJVm h¡, gÝV-OZ ^r JwéXod Ho$ MaUm| go ào_ H$aVo h¢MaZ H$_b [aC a§Jw bJm AMaO JwéXodŸ&&Om H$C {H$anm H$ahþ à^ VmH$C bmdhþ godŸ&&

({~bmdbw _. 5, 814)

MaZ H$_b JwaXod {nAmaoŸ&& nyO{h g§V h[a àr{V {nAmaoŸ&&(Amgm _. 5, 394)

4. àrV_ Ho$ MaU-H$_b AZwn_ h¢ Am¡a CZHo$ gwÝXa Xe©Z h[a Ho$ Xe©Z Ho$ g_mZ h¢g\$b XagZw Vw_am à^ àrV_ MaZ H$_b AmZynŸ&&A{ZH$ ~ma H$aC {Vh ~§XZ Mhm©dC YynŸ&&

(O¡Vgar _. 5, 701)

MaZ H$_b Om Ho$ AZyn Ÿ&& g\$b XagZw g§Xwa h[a ê$n &&(JwC‹S>r _. 5, 293)

4. MaU-H$_b Š`m h¢?

1. MaU-H$_b YwZ, Zm_ Am¡a eãX h¡ZrH$s am_ H$s Yw{Z gmoBŸ&&MaU H$_b AZyn gwAm_r OnV gmYy hmoB&&

(gma§J _. 5, 1228)

MaU R>mHw$a Ho$ [aX¡ g_mUoŸ&& H${b H$bog g^ Xy[a nBAmUoŸ&&gm§{V gyI ghO Yw{Z CnOr gmYy g§{J {Zdmgm OrCŸ&&

(_mP dma _. 5, 105)gmd{U gagr H$m_Ur MaZ H$_b {gC {nAmé &&_Zw VZw aVm gM a§{J BH$mo Zm_w AYméŸ&&

(_mP dma _. 5, 134)am_ agmB{Z Omo OZ JrYoŸ&& MaZ H$_b ào_ ^JVr ~rYoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 198)~§YZ Vmo{‹S> MaZ H$_b Ñ‹S>mE EH$m g~{X {bd bmB©Ÿ&&A§Y Hy$n {~{IAm Vo H$m{T>Amo gmM g~{X ~m{U AmB©Ÿ&&

(am_H$br _. 5, 915){haX¡ MaU g~Xw g{VJwa H$mo ZmZH$ ~m§{YAmo nmbŸ&&

(YZmgar _. 5, 680)

2. MaU-H$_b H$s _m¡O Am{X Am¡a AÝV h¢, CgH$m dU©Z Zht {H$`m Om gH$Vm, dh AZw^d go gå~ÝY aIVr h¡H$~ra gwaJ ZaH$ Vo _¡ a{hAmo g{VJwa Ho$ nagm{XŸ&&MaZ H$_b H$s _CO _{h ahC A§{V Aé Am{XŸ&&

(gbmoH$ H$~ra Or, 1370)H$~ra MaZ H$_b H$s _CO H$mo H${h H¡$go CZ_mZŸ&&H${h~o H$C gmo^m Zhr XoIm hr nadmZwŸ&&

(gmobH$ H$~ra Or, 1370)àr{V ào_ VZw I{M a{hAm ~rMw Z amB© hmoVŸ&&MaZ H$_b _Zw ~o{YAmo ~yPZw gwa{V g§OmoJŸ&&

(MC~mobo _. 5, 1363)

MaU-H$_b 281

Page 9: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

282 Jwé_V {gÕmÝV-1

3. MaU-H$_b Ord H$m AmYma h¡, Amgam h¡ Am¡a gXm ghm`H$ h¡MaU H$_b OZ H$m AmYmamo && AmR> nha am_ Zm_w dmnmamoŸ&&ghO AZ§X Jmd{h Jw_ JmoqdX à^ ZmZH$ ga~ g_m{hAm OrCŸ&&

(_mP _. 5, 107)_rVw gIm ghmB g§Jr D$M AJ_ AnméŸ&&MaU H$_b ~gmB {haX¡ OrA H$mo AmYméŸ&&

(Amgm _. 5, 405)MaZ H$_b AYmé OZH$m am{g ny±Or EH$Ÿ&&VmUw _mUw Xr~mUw gmMm ZmZH$ H$s à^ Q>oH$Ÿ&&

(YZmgar _. 5, 675)MaZ H$_b OZ H$m AmYméŸ&& JwU Jmo{d§X a§C gMw dmnméŸ&&

(Jm¢S> _. 5, 869)g\$b _ya{V XagZ ~{bhmarŸ&& MaU H$_b _Z àmU AYmarŸ&&

(gyhr _. 5, 740)

òdUr H$saVZw {g_aZw gwAm_r Bhþ gmY H$mo AmMméŸ&&MaZ H$_b Ag{W{V [aX A§V[a nyOm n«mZ H$mo AmYméŸ&&

(gma§J _. 5, 1222)h[a Ho$ MaU H$_b AmYmaŸ&&g§V n«gm{X nmBAmo gM ~mo{hWw M{‹S> b§KC {~Iw g§gmaŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 618)

MaZ H$_b h[a OZ H$s WmVr H$mo{Q> gyI {~òm_Ÿ&&Jmoq~Xw X_moXa {g_aC {XZ a¡{Z ZmZH$ gX Hw$a~mZŸ&&

(YZmgar _. 5, 682)g§V OZm H$m gXm ghmB©Ÿ&& MaZ H$_b ZmZH$ gaUmB©Ÿ&&

(am_H$br _. 5, 898)à^ {~Zm Zmhr hmoéŸ&& {MVdC MaZmaq~X gmgZ {Z{g ^moaŸ&&

(H$mZ‹S>m _. 5, 1307)MaZ H$_b AmYmé OZ H$m AmgamŸ&&_mbw {_bI §S>ma Zm_w AZ§V YamŸ&&

(am_H$br _. 5, 925)

{H$b{dI haUm Zm_ nwZh MaUm Zm_w O_ H$s Ìmg hamŸ&&{~Zd§{V ZmZH$ am{g OZ H$s MaZ H$_bh AmgamŸ&&

(am_H$br _. 5, 925)MaZ H$_b H$m Amgam à^ nwaI JwUVmgwŸ&&H$saVZ Zm_w {g_aZ ahC O~ bJw K{Q> gmgwŸ&&

({~bmdbw _. 5, 818)_¡ ImoOV ImoOV Or h[a {ZhMbw gw Ké nmBAmŸ&&g{~ AY«d {S>R>o OrC Vm MaZ H$_b {MVw bmBAmŸ&&

(gyhr _. 5, 785)

4. MaU-H$_b g§gma-gmJa H$mo nma H$aZo Ho$ {bE OhmµO h¡VaU gmJa ~mo{hW MaU Vw_mao Vw_ OmZhþ AnwZr ^mVoŸ&&H$[a {H$anm {Ogw amIhþ g§Jo VoVo nm[a namVoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 209)go gh{O gwhobo JwUh A_mobo OJV CYmaU AmEŸ&&¡ ~mo{hW gmJa à^ MaUm Ho$Vo nm[a b§KmEŸ&&

(dS>h§gw _. 5, 577)

MaZ H$_b O{n ~moh{W MarEoŸ&& g§V g§{J {_{b gmJé VarEoŸ&&(_mé _. 5, 1080)

~mo{hW‹S>m h[a MaU _Z M{‹S> b§KrEoŸ&&AmR> nha JwU JmB gmYy g§JrEoŸ&&

(Amgm _. 5, 398)

MaZ H$_b ~mo{hW ^E b{J gmJé V[aAmo VohŸ&&o{Q>Amo nyam g{VJwé gmMm n« {gC ZohŸ&&

(Amgm da _. 5, 431)

MaZ H$_b O{n gmJé V[aAm ^dOb CVao nmamŸ&&ZmZH$ ga{_ nyaZ na_ogwa Voam A§Vw Z nmamdmamŸ&&

(gyhr _. 5, 784)

5. h[a-MaU

1. h[a-MaU eaU H$s _{h_mnmo{I VwImé Z {dAmnB© H§${R> {_{bAm h[a ZmhþŸ&&_Zw ~o{YAm MaZma q~X Xag{Z bJ‹S>m gmhþŸ&&

(_mP _. 1, 135)

AH$W H$Wm Zh ~yPrEo {g_ahþ h[a Ho$ MaZŸ&&n{VV CYmaZ AZmW ZmW ZmZH$ à^ H$s gaZŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 300)

h[a MaUr Vy§ bm{J ahþ Jwa g~{X gmoPr hmoB©Ÿ&&h[a agw agZm MmIw Vy§ Vm§ _Zw {Za_bw hmoB©Ÿ&&

(JyOar _. 3, 492)

h[a H o $ MaZ H$_b _{Z {YAmCŸ&&H$m{T> Hw$R>mé {nV ~mV h§Vm ACIYw h[a H$mo ZmCŸ&&

(Q>moS>r _. 5, 714)

h[a MaZ H$_b gaZmB _ZmŸ&&am_ Zm_w O{n g§{J ghmB© Jwa_w{I nmd{h gmMw YZmŸ&&

(am_H$br _. 5, 899)

h[a MaZ H$_b _Zw brZmŸ&& à^ Ob OZ Voao _rZmŸ&&(_bma _. 5, 1278)

MaU H$_b H$m Amgam XyOm Zmhr R>mCŸ&&_¡ Ya Voar nma~«h_ Voa¡ Vm{U ahmCŸ&&{Z_m{UAm n« w _mUw Vy§ Voa¡ g§{J g_mCŸ&&

({gar amJw _. 5, 46)

2. à^w Ho$ MaU _rR>o h¢_hm ZmX Hw$a§H$ _mo{hAmo ~o{Y VrIZ garŸ&&n« w MaZ H$_b agmb ZmZH$ Jm{R> ~m{Y YarŸ&&

(Ho$Xmam _. 5, 1121)

3. MaU-H$_b AÝXa h¢ Am¡a _Z-VZ _| ~gVo h¢Vy ~oA§Vw nma~«h_ gwAm_r J{V Voar OmB Z bmIrŸ&&MaZ H$_b àr{V _Zw ~o{YAm H$[a ga~w gw A§V[a amIrŸ&&

(gma§J _. 5, 1227)

Page 10: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

_rVw gIm ghmB g§Jr D$M AJ_ AnméŸ&&MaU H$_b ~gmB© {haX¡ OrC H$mo AmYméŸ&&

(Amgm _. 5, 405)

òdUr H$saVZw {g_aZw gwAm_r Bhþ gmY H$mo AmMméŸ&&MaZ H$_b Ag{W{V [aX A§V[a nyOm àmZ H$mo AmYméŸ&&

(gma§J _. 5, 1222)

MaZ H$_b ~{gAm [aX ^rV[a gm{g {Jam{g CMm[aAmoŸ&&ZmZH$ AmoQ> Jhr OJXrgwa nwZh nwZh ~{bhm[aAmoŸ&&

(J§Ymar _. 5, 534)MaZ H$_b {haX¡ CaYmarŸ&& _Z VZ YZ Jwa n«mZ AYmarŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 193)~¡Hw§$R> ZJa Ohm g§V dmgmŸ&& à^ MaU H$_b [aX _m{h {ZdmgmŸ&&

(gyhr _. 5, 742)Vmo{Q> Z Amd¡ H$Xo _y{b nyaZ ^ÊS>maŸ&&MaZ H$_b _{Z V{Z ~go à w AJ_ AnmaŸ&&

({~bmdbw _. 5, 817)

4. MaU-H$_bm| _| H$moB© {~abm Zoh bJmVm h¡MaU H$_b g§{J Zohþ {H$Z¡ {dab¡ bmBAmŸ&&Y§Zw gwhmdm _wIw {O{Z h[a {YAmBAmŸ&&

(Amgm _. 5, 399)

5. h[a Ho$ MaU-H$_bm| _| H$moB© {~abm gmYy bJVm h¡MaZ H$_b AmZyn h[a g§V _§VŸ&& H$moD$ bmJ¡ gmYyŸ&&

(Amgm _. 5, 380)

6. nyU© ^m½` hm| Vmo hr h[a Ho$ MaUm| _| _Z bJVm h¡H$hþ ZmZH$ OmHo$ nyaZ ^mJŸ&& h[a MaUr Vm H$m _Zw bmJŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 198)

7. {OgH$mo _m{bH$ bJm o dhr CgHo$ MaUm| _| bJ gH$Vm h¡g^ namoB© BH$Vw YmJ¡Ÿ&& {Ogw bmB bE gmo MaUr bmJ¡Ÿ&&D±$Y H$dbw {Ogw hmoB àJmgm {V{Z ga~ {Za§OZw S>rR>m OrCŸ&&

(_mP _. 5, 108)

Oohm ~rO¡ gmo bwU¡ H$a_m g§X‹S>m IoVwŸ&&ZmZH$ à^ ga_mJVr MaU ~mo{hW n« XoVwŸ&&

(_mP _. 5, 134)

H$[a {H$anm MaZ g§{J _obrŸ&& gyI ghO AmZ§X gwhobrŸ&&(Amgm _. 5, 379)

H$[a {H$anm à^ ZX[a AdbmoH$Z AnwZ¡ Ma{U bJmB©Ÿ&&ào_ ^J{V ZmZH$ gwIw nmBAm gmYy g§{J g_mB©Ÿ&&

(Amgm _. 5, 384)

MaU H$_b H$m Amgam XrZmo à{^ Am{nŸ&&à^ gaUmJ{V OZ nao VmH$m gX naVmnwŸ&&

({~bm~bw _. 5, 817)

Vw_hr H$maZ H$aZŸ&& MaU H$_b h[a gaZŸ&&(am_H$br _. 5, 896)

H$moB© {dabm AmnZ H$sVŸ&& g§{J MaZ H$_b _Zw grVŸ&&(ZQ> _. 5, 980)

8. à^w H¥$nm go hr MaU-H$_bm| _| _Z bJVm h¡_mo{h {ZaJw_ àrV_ gwI gmJa g§V g§{J _Zw OmJmŸ&&H$hþ ZmZH$ à{^ {H$anm H$sZr MaU H$_b _Zw bmJmŸ&&

(gyhr _. 5, 781)

MaZ H$_b {gC bJmo {YAmZwŸ&& H$[a {H$anm à{^ H$sZmo XmZwŸ&&(~g§Vw _. 5, 1183)

9. MaU-H$_b gVJwé Ûmam {_bVo h¢MaU H$_b {gC bmJmo _mZwŸ&& g{VJw[a VyR>¡ H$sZmo XmZwŸ&&

(Amgm _. 5, 376)

na YZ na Xmam na qZXm BZ {gC àr{V {Zdm[aŸ&&MaZ H$_b Xodr [aX A§V[a Jwa nya¡ H¡$ AmYm[aŸ&&

(Amgm _. 5, 379)

h[a MaU H$_b H$s Q>oH$ g{VJwé {XVr Vw{g Ho$ ~[bam_ OrCŸ&&h[a A§_¥{V ^ao ^ÊS>ma g w {H$Nw> h¡ K[a {Vg H¡$ ~{bam_ OrCŸ&&

(gyhr _. 5, 777)

XwIw gwI H$aV OZ{_ \w${Z _yAmŸ&& MaZ H$_b Jw[a Amò_w XrAmŸ&&({~bmdbw _. 5, 804)

Jwanagm{X ~g§Vw ~ZmŸ&&MaZ H$_b {haX¡ C[aYmao gXm gXm h[a Ogw gwZmŸ&&

(~g§Vw _. 5, 1182)

hC ~{b ~{b ~{b ~{b MaZ H$_b H$C ~{b ~{b Jwa XagmBAmŸ&&H$hþ ZmZH$ H$mhÿ nadmhm OC gwI gmJé _¡ nmBAmŸ&&

(gma§J _ 5, 1212)

haZ ^aZ g§nyaZm MaZ H$_b a§{J [aVZmoŸ&&ZmZH$ CYao gmY g§{J {H$anm {Z{Y _¡ {XVZmoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 212)

MaZ H$_b {gC bmJr àr{VŸ&& Jwa nyao H$s {Za_b ar{VŸ&&(am_H$br _. 5, 893)

{g_[a {g_[a {g_[a gwIw nmBAmŸ&& MaZ H$_b Jwa [aX¡ ~gmBAmŸ&&(JC‹S>r _. 5, 202)

MaZ H$_b {haX¡ {ZV YmarŸ&& Jwé nyam {IZw {IZw Z_gH$marŸ&&VZw _Zw Aa{n Yar g w AmJ¡ OJ _{h Zm_w gwhmdUmŸ&&

(_mé _. 5, 1085)

Jwa àr{V {nAmao MaZ H$_b [aX A§V[a YmaoŸ&&(_bma _. 5, 1272)

gmoB© gmgVw gCUw gmoB {OVw OnrEo h[aZmCŸ&&MaU H$_bw Jw[a YZw XrAm {_{bAm {ZWmdo WmCŸ&&

({gar amJw _. 5, 48)

10. gmY-g§J{V go h[a-MaUm| _| {Zdmg hmoVm h¡gmYg§{J hmoAm naJmgwŸ&& MaZ H$_b _Z _m{h {ZdmgwŸ&&

(à^mVr _. 5, 1340)

MaU-H$_b 283

Page 11: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

284 Jwé_V {gÕmÝV-1

gXm gXm AmV_ naJmgw && gmY g§J{V h[a MaU {ZdmgwŸ&&(Amgm _. 5, 378)

MaU H$_b gaUmr AmBAmŸ&& gmY g§{J h¡ h[a Ogw JmBAmŸ&&(_mé _. 5, 1084)

MaU H$_b gaU§ a_U§ Jmonmb H$saVZhŸ&&gmY g§JoU VaU§ ZmZH$ _hm gmJa ¡ XwVahŸ&&

(ghgH¥${V _. 5, 1358)

11. h[a Ho$ gw{_aZ Ûmam Am¡a CgHo$ JwU JmZo go MaU- H$_b _Z _| àdoe H$aVo h¢h[a {g_aV g{^ {_Q>{h H$bogŸ&& MaU H$_b _Z _{h nadogŸ&&CMahþ am_ Zm_w bI ~marŸ&& A§_¥V agw nrdhþ à^ {nAmarŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 194)

JwU JmdV hmodV naJmgwŸ&& MaZ H$_b _{h hmoB {ZdmgwŸ&&(am_H$br _. 5, 901)

12. ^º$m| Ho$ _Z _| MaU ~gVo h¢Ma_ H$_b ~JVm§ _{Z dwR>oŸ&& {dUw na_oga gJbo _wR>oŸ&&

(_mP _. 5, 109)

MaU H$_b {gC àr{V ar{V g§VZ _{Z Amdo OrCŸ&&XwVrAm ^mC {~nar{V AZr{V Xmgm Zh ^mdE OrCŸ&&

({gar amJw _. 5, 80)

13. h[a-gVJwé Ho$ MaU-H$_b h_| ^mVo h¢, h_ CZ na ~{bhma OmVo h¢{OZ H§$C h[a à{^ {H$anm Ymar Vo g{VJwa godm bmBAmŸ&&h[a g{VJwa h[a g{VJwa _o{b h[a g{VJwa Ma_ h_ ^mBAmŸ&&

(dS>g§gw _. 4, 573)

MaZ H$_b {haX¡ C[a YmaoŸ&& Voao XagZ H$C OmB© ~{bhmaoŸ&&(dS>h§gw _. 5, 563)

no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&&MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& VwP {~Zw R>mHw$a H$dZw h_mamŸ&&

(gyhr _. 5, 743)

g\$b _ya{V XagZ ~{bhmar && MaU H$_b _Z àmU AYmarŸ&&(gyhr _. 5, 740)

XagZ H$C OmB©Eo Hw$a~mZwŸ&& MaZ H$_b {haX¡ Y[a {YAmZwŸ&&(am_H$br _. 5, 597)

14. h_ h[a Ho$ MaU Am¡a {OZH$mo h[a-MaU àmßV h¢ CZ XmoZm| na ~{bhma OmVo h¢hC {~g_w ^B© Or h[a XagZw Xo{I AnmamŸ&&_oam gw§Xé gwAm_r Or hC MaZ H$_b nJ N>mamŸ&&

(gyhr _. 5, 784)

{Og{h namn{V h[a MaU {ZYmZŸ&& ZmZH$ Xmg {Vg{h Hw$a~mZŸ&&(JC‹S>r _. 5, 199)

15. O~ VH$ «_ d V¥îUm h¡ Am¡a ~¡Hw$ÊR> H$s Amg h¡ V~ VH$ MaU-H$_b öX` _| {Zdmg Zht H$aVo«_ H$s Hy$B© {ÌgZm ag n§H$O A{V Vr»`U _moh H$s \$mgŸ&&

H$mQ>Zhma OJV Jwa Jmoq~X MaZ H$_b VmHo$ H$ahþ {ZdmgŸ&&(JwC‹S>r _. 5, 204)

O~ bJw _{Z ~¡Hw§$R> H$s AmgŸ&& V~ bJw hmoB Zhr MaZ {ZdmgwŸ&&(JC‹S>r H$~ra Or, 325)

16. MaU-H$_bm| H$s àmpßV _| g~ On, Vn, VrW© Am¡a H$_©-Y_© Am OmVo h¢_Zw VZw {Za_bw hmoBAm bmJr gmMw na{VŸ&&MaU ^Oo nma~«h_ Ho$ g{^ On Vn {VZhr H$s{VŸ&&

({gar amJw _. 5, 48)à^ Ho$ MaZ _Z _m{h {YAmZwŸ&& gJb VaW _OZ BgZmZwŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 195)A{ZH$ ^JV ~§XZ {ZV H$a{hŸ&& MaZ H$_b {haX¡ {g_a{hŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 287)h[a Zm_w brO¡ A{_C nrO¡ a¡{U {XZgw AamYrEoŸ&&OmoJ XmZ AZoH$ {H$[aAm b{J MaU H$_bh gmYrEoŸ&&

(am_H$br _. 5, 925)On Vn g§O_ H$a_ gwI gmYZ Vw{b Z H$Ny>Eo bm{hŸ&&MaZ H$_b ZmZH$ _Zw ~o{YAmo MaZh g§J g_m{hŸ&&

(gma§J _. 5, 1222)Y{Z Ch àr{V MaZ g§{J bmJrŸ&&H$mo{Q> Omn Vmn gwI nmE AmB {_bo nyaZ ~S>^mJrŸ&&

(H$mZ‹S>m _. 1, 1301)

17. AÝVa _| MaUm| H$mo ~gmZo dmbr Xoh H$m nmbZ H$amoK{Q> dg{h MaUmaq~X agZm On¡ JwnmbŸ&&ZmZH$ gmo à w {g_arEo {Vgw Xohr H$C nm{bŸ&&

({~hmJ‹S>m dma _. 5, 554)

18. gÝV Am¡a ^º$-OZ MaU-H$_bm| _| a_| hþE h¢~mU ~oY§M Hw$a§H$ Zm§X A{b ~§YZ Hw$g_ ~mgZhŸ&&MaZ H$_b aM§{V g§Vh ZmZH$ AmZ Z éMVoŸ&&

(O¡Vgar ~ma _. 5, 708)MaU H$_b gaUmB ZamBUŸ&& XZm ZmW ^JV namBUŸ&&

(gyhr _. 5, 760)

6. h[a Ho$ MaU-H$_b H$s àmpßV Ho$ \$b

1. {MÝVm H$m ZmeMaZ H$_b Aam{Y ^Jd§VmŸ&& h[a {g_aZ Vo {_Q>r _oar qMVmŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 189)

2. g~ amoJm| H$m ZmeMaZ H$_b g§{J àr{V _{Z bmJr gw{aOZ {_bo {nAmaoŸ&&ZmZH$ AZX H$ao h[a O{n O{n gJbo amoJ {ZdmaoŸ&&

(Q>moS>r _. 5, 15)

Page 12: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

MaZ H$_b à^ {haX¡ {YAmEŸ&& amoJ JE gJbo gwI nmEŸ&&({~bmdbw _. 5, 806)

3. Xw…Iw VWm g§e` H$m ZmeMaU H$_b H$[a ~mo{hWw H$aVo ghgm XyIw Z {~Amn¡Ÿ&&Jwé nyam ^oQ>¡ dS>^mJr AmR> nha à^w Omn¡Ÿ&&

({gar amJw _. 5, 79)

h[a MaUr Om H$m _Zw bmJmŸ&& XyIw XaXw «_w Vm H$m ^mJmŸ&&(JC‹S>r _. 5, 194)

MaZ H$_b [aX¡ Ym[a CV[aAm XwIw _§XŸ&&(H$mZ‹S>m _. 5, 1304)

nmbm VmD$ H$Ny> Z {~Amn¡ am_ Zm_ JwZ JmBŸ&&S>mH$s H$mo {M{V H$Ny> Z bmJ¡ MaZ H$_b gaZmBŸ&&

(Amgm _. 5, 378)

4. ^«_ d ^` H$m Zme^a_w JBAm ^C ^m{JAm h[a MaUr {MVw bmBŸ&&Jwa_w{I g~Xw H$_mBEo h[a dg¡ _{Z AmBŸ&&K[a _h{b g{M g_mB©Eo O_ H$mbw Z gH¡$ ImBŸ&&

({gar amJw _. 3, 67)Omo OZw ^OZw H$ao à^ Voam {Vg¡ A§Xogm ZmhrŸ&&g{VJwa MaZ bJo ^C {_{Q>Am h[a JwZ JmE _Z _mhrŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 630){Za^C ^E gJb ^C {_{Q>Am MaZ H$_b AmYma¡Ÿ&&Jwa H¡$ ~M{Z O{nAmo ZmC ZmZH$ àJQ> ^BAmo g§gma¡Ÿ&&

(gma§J _. 5, 1217){Za^C H$sE godH$ Xmg AnZo gJbo XyI {~Xma¡Ÿ&&AmZ Cnmd {VAm{J OZ gJbo MaZ H$_b [aX Yma¡Ÿ&&

(gma§J _. 5, 1218)

5. emoH$, H$nQ> Am¡a PyR> Xya hmoVo h¢MaU H$_b OmH$m _Zw amn¡Ÿ&& gmoJ AJ{Z {Vgw OZ H$m {~Amn¡Ÿ&&

(YZmgar _. 5, 684)MaZ H$_b _Zw ~o{YAm {OC a§Jw _OrR>mŸ&&OrC àmU VZw _Zw à y {~Zgo g{^ PyR>mŸ&&

(O¡Vgar dma _. 5, 708)MaZ H$_b {~ah§ ImoO§V ~¡amJr Xh {XghŸ&&{VAmJ§V H$nQ> ê$n _mBAm ZmZH$ AmZ§X ê$n gmY g§J_hŸ&&

(O¡Vgar dma _. 5, 707)

6. ^yI (V¥îUmE±) {_Q>Vr h¢nrdV am_ agw A§_¥V OmgwŸ&& O{n h[a MaU {_Q>r Iw{Y VmgwŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 195)

7. H${b Ho$ Šboe g~ Xya hmoVo h¢Ma_ R>mHw$a Ho$ [aX¡ g_mUoŸ&& H${b H$bog g^ Xy[a nBAmUoŸ&&gm§{V gyI ghO Yw{Z CnOr gmYy g§{J {Zdmgm OrCŸ&&

(_mP _. 5, 105)

h[a {g_aV g{^ {_Q>{h H$bogŸ&& MaU H$_b _Z _{h nadogŸ&&(JC‹S>r _. 5, 194)

8. Xw_©{V H$m ZmeMaZ H$_b g§{J bmJr àr{V && {~g[a JB© g^ Xwa_{V ar{VŸ&&

({~bmdbw _. 5, 802)

9. nmnm| H$m Zmeh[a Ho$ MaU [aXo _{h ~goŸ&& OZ_ OZ_ Ho$ {H$b{~I ZgoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 197)

MaZ H$_b amIhþ _Z _m{hŸ&& OZ_ OZ_ Ho$ {H$b{~IOm{hŸ&&(JC‹S>r _. 5, 288)

h[a MaU [aX¡ dgmB Vy {H$b{dI hmod{h ZmgwŸ&&n§M y AmV_m d{g H$a{h Vm VraW H$a{h {ZdmgwŸ&&

(JyOar _. 3, 491)

g§V H$m _maJw Ya_ H$s nC‹S>r H$mo dS>^mJr nmEŸ&&H$mo{Q> OZ_ Ho$ {H$b{~I Zmgo h[a MaUr {MVw bmEŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 622)

Jwa nyao Ho$ MaU JhoŸ&& H$mo{Q> OZ_ Ho$ nmn bhoŸ&&(Amgm _. 5, 387)

{XZw a¡{U gwhmd‹S>r AmB© {g_aV Zm_w haoŸ&&MaU H$_b g§{J àr{V H$b_b nmn Q>aoŸ&&

(Amgm _. 5, 459)

10. bmo^, _moh, _mZ Am¡a H$m_-H«$moY H$m ZmeH$[a nQ>§~w Jbr _Zw bmd{g g§gm _y{b Z Omd{gVmŸ&&EH$gw MaUr Oo {MVw bmd{h b{~ bmo{^ H$s Ymd{gVmŸ&&

(JC‹S>r _. 1, 155)

_moh _mZ «_w {~Z{gAmo nmB© ga{Z XBAmbŸ&&MaZ H$_b _{Z V{Z ~go XagZw Xo{I {ZhmbŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 298)

MaZ H$_b {gC bmJmo {nAméŸ&& {~Zgo H$m_ H«$moY Ah§H$maŸ&&(à^mVr _. 5, 1339)

11. _Z-VZ {Z_©b hmoVm h¡MaU H$_b {gC bmJr àrVŸ&& gmMr nyaZ {Za_b ar{VŸ&&

(gyhr _. 5, 741)

MaZ _b {gC bmJr àr{VŸ&& Jwa nyao H$s {Za_b ar{VŸ&&(am_H$br _. 5, 893)

12. _Z-VZ erVb hmoVm h¡nC gaUmB© {O{Z h[a OmVoŸ&& _Zw VZw grVbw MaU h[a amVoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 197)

{O{Z Vy ~§{Y H$[a N>mo{S>Am \w${Z gwI _{h nmBAmŸ&&gXm {g_[a MaUmaq~X grVb hmoVmBAmŸ&&

(~{bmdbw _. 5, 816)

MaU-H$_b 285

Page 13: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

286 Jwé_V {gÕmÝV-1

13. _ZmoH$m_ZmE§ nyU© hmoVr h¢ghOo dImUr A{_C ~mUr MaU H$_b a§Jw bmBAmŸ&&O{n EHw$ bIw à w {Za§OZw _Z qM{XAm \$bw nmBAmŸ&&

(Amgm _. 5, 5, 453)

g§{J ghmB© h[a Zm_w {YAmB© {~aWm H$moB Z OmEŸ&&_Z qMXo goB© \$b nmd{h MaU H$_b {MVw bmEŸ&&

({gar amJw _. 5, 79)

gJb _ZmoaW nmB©A{h _rVmŸ&& MaZ H$_b {gC bmB©Eo MrVmŸ&&({~bmdbw _. 5, 805)

Vmo{Q> Z Amd¡ H$X¡ _y{b nyaZ ^§S>maŸ&&MaZ H$_b _{Z V{Z ~go à^ AJ_ AnmaŸ&&

({~bm _. 5, 817)

MaZ H$_b ~go _oao _Z Ho$Ÿ&& H$maO gdmao gJbo VZ Ho$Ÿ&&(am_H$br _. 5, 900)

MaZ H$_b {Z_I [aX¡ YmaoŸ&& Jmoq~X OnV g{^ H$maO gmaoŸ&&(à^mVr _. 5, 1349)

h[a Ho$ MaU gXm gwIXmB©Ÿ&&Omo BN>{h gmoB© \$bw nmd{h {~aWr Amg Z OmB©Ÿ&&

(gmoa{R> _. 5, 628)

14. gwI Am¡a AmZÝX H$s àmpßV hmoVr h¡XrZm ZmWw ga~ gwI XmVmŸ&& ZmZH$ h[a MaUr _Zw amVmŸ&&

(JC‹S>r _. 1, 154)

MaZ H$_b {gC bmJr àr{VŸ&& AmZ gwIm Zhr Amd{h Mr{VŸ&&(JC‹S>r _. 5, 196)

MaZ H$_b Z_gH$ma JwZ Jmo{~§X ~rMmaoŸ&&gmY OZm H$s aoZ ZmZH$ _§Jb gyI gYmaoŸ&&

(YZmgar _. 5, 679)

Ob {~hÿZ _rZ H$V OrdZ XyY {~Zm ahZw H$V ~mamoŸ&&OZ ZmZH$ {nAmg MaZ H$_bÝh H$s no{I Xagw gwAm_r gwI gmamoŸ&&

({~Zmdbw _. 5, 829)

{~Nw>aV {H$C Ordo AmoB OrdZŸ&&{MV{h Cbmg Amg {_b~o H$s MaZ H$_b ag nrdZŸ&&

(_bma _.1, 268)

K[a Zmhþ {ZhMbw AZXw gIrE MaZ H$_b à\w${bAmŸ&&gw§Xé gwK‹Sx> gwOmUw ~oVm JwU JmoqdX A_w{bAmŸ&&

(am_H$br _. 5, 928)

bmo r AZXw H$a¡ no{I YZmŸ&& OZ MaZ H$_b {gC bmJmo _ZmŸ&&(JC‹S>r _. 5, 198)

{g_[a {g_[a {g_[a gwIw nmBAm MaZ H$_b aIw _Z _mhrŸ&&VmH$s ga{Z n[aAmo ZmZH$ Xmg OmVo D$n[a H$mo ZmhrŸ&&

({~bmdbw _. 5, 824)

gwV H$bÌ «mV _rV Ca{P n[aAmo a{_ _mo{hAmo Bh {~aI N>m_ZrŸ&&MaZ H$_b gaZ ZmZH$ gwIw g§V ^mdZrŸ&&

(am_H$br _. 5, 901)

MaZ H$_b gaUmJVr AZX _§Jb JwU Jm_Ÿ&&ZmZH$ à w AmYmYrEo {dn{V {ZdmaU am_Ÿ&&

(am_H$br _. 5, 926)

ga~ gwIm {Z{Y MaU h[a ^CObw {~I_w VaoŸ&&ào_ ^J{V {VZ nB©Am {~{IAm Zm{h OaoŸ&&

(_mP _. 5, 136)

MaZ H$_b OmH¡$ [aX¡ ~g{h gmo OZw {H$C S>mob¡ XodŸ&&_mZm¡ g^ gwI ZC {Z{Y VmH¡$ gh{O gh{O Ogw ~mob¡ XodŸ&&

({~bmdbw H$~ra, 857)

V{O Jmonmb AmZ Omo H$aUr gmoB© gmoB© {~ZgV Im_Ÿ&&MaZ H$_b {haX¡ Jhþ ZmZH$ gwI g_yh {~gam_ &&

(O¡Vgar _. 5, 702)

15. `_ H$m ^` ZîQ> hmo OmVm h¡XwI haU XrZ gaU òr Ya MaZ H$_b AamYrEoŸ&&O_ n§Ww {~I‹S>m AJ{Z gmJé {Z_I {g_aV gmYrEoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 248)MaZ H$_b H$s Amg {nAmaoŸ&& O_ H§$H$a Z{g JE {~MmaoŸ&&

(Amgm _. 5, 389)MaZ H$_b {gC bmJmo hoVwŸ&& {IZ _{h {~Z{gAmo _hm naoVwŸ&&

(^aoC _. 5, 1149)Ja^ Hw§$S> ZaH$ Vo amI¡ ^dObw nm[a CVmaoŸ&&MaZ H$_b AmamYV _Z _{h O_ H$s Ìmg {~XmaoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 290)MaZ H$_b {ÜmAmZ ^rV[a K{Q> KQ>{h gwAm_r gwP¡Ÿ&&ga{Z Xod nma ZmZH$ ~hþ[a O_w Zhr bwP¡Ÿ&&

(Ho$Xmam _. 5, 1122)

16. OÝ_ _aU Ho$ ~ÝYZ Ny>Q> OmVo h¢H$[a {H$anm à^ ~§YZ N>moQ>Ÿ&& MaZ H$_b H$s XrZr AmoQ>Ÿ&&

(JC‹S>r _. 5, 194)h[a Ho$ MaU {haX¡ H$[a AmoQ>Ÿ&& OZ_ _aU Vo hmodV N>moQ>Ÿ&&

(JC‹S>r _. 5, 198)gmY g§J{V ^Ow gwAm_r nmn hmodV ImaŸ&&MaZmaq~X ~gmB {haX¡ ~hþ[a OZ_ Z _maŸ&&

(gma§J _. 5, 1228)MaZ H$_b ~gmB [ahX¡ EH$ {gC {bd bmCŸ&&gmY g§J{V hmo{h {Za_bw ~hþ{‹S> Omo{Z Z AmCŸ&&

(gma§J _. 5, 1220)

17. Ord ^dgmJa go nma hmo OmVm h¡ VWm Xoh H$m {ZñVma hmo OmVm h¡MaU H$_b R>mHw$a C[a Ym[aŸ&& Xwb^ Xoh ZmZH$ {ZgVm[aŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 190)MaZ H$db [aX A§V[a YmaoŸ&& AJ{Z gmJa Jw[a nm[a CVmaoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 191)h[a Ho$ MaU {haX¡ C[a Ym[aŸ&& ^d gmJé M{‹S> CVa{h nm[aŸ&&

(JC‹S>r _. 1, 196)

Page 14: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

XrZm ZmW AZmW Hw$éUm_¡ gmOZ _rV {nVm _hVarAmŸ&&MaZ H$db {haX¡ J{h ZmZH$ ¡ gmJa g§V nm[a CVarAmŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 203)qVZm wI Zm H$m ahr {OgXm à w h¡ gmoBŸ&&ZmZH$ MaUr b{JAm CYa¡ g^mo H$moBŸ&&

(JC‹S>r dma _. 5, 323)MaZ H$_b gaUmB ZmZHw$ AmBAmŸ&&XwVé ¡ g§gmé à{^ Am{n VamBAmŸŸ&&

(O¡Vgar _. 5, 705)MaZ H$_b H$s AmoQ> CYao gJb OZŸ&&gw{U naVmnw JmoqdX {Za^C ^E _ZŸ&&

(O¡Vgar _. 5, 709){g_[a {g_[a gwAm_r à w AnZm AZX goVr {~{IAm ~Zw JmhrŸ&&MaZ n«^w Ho$ ~m o{hWw nmE ^d gmJé nm[a namhrŸ&&

({~bmdbw _. 5, 824)

18. à^w H$s XaJmh _| _mZ àmßV hmoVm h¡AmoQ> b¡hþ ZmamBU¡ XrZ XwZrAm Pb¡Ÿ&&ZmZH$ nH$‹S>o MaU h[a {Vgw XaJh _b¡Ÿ&&

(JC‹S>r dma _. 5, 320)_mo{h ga{Z XrZ XwI §OZ Vy§ Xo{h gmoB© à^ nmB©EoŸ&&MaU H$_b ZmZH$ a§{J amVo h[a Xmgh n¡O aImB©EoŸ&&

(JyOar _. 5, 500)

19. {ZË` ^{º$ hmoVr h¡ Am¡a Ord Jmoq~X Ho$ a§J _| a§Jm OmVm h¡am_ agmB{U Omo OZ JrYoŸ&& MaZ H$_b ào_ ^JVr ~rYoŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 198)MaZ H$_b {gC bmJ¡ àr{V && ^J{V H$aC à^ H$s {ZV Zr{VŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 289)MaZ H$_b {gC bmJr à{VŸ&& Jmoq~Xw ~g¡ {ZVm {ZV MrVŸ&&

(JC‹S>r H$~ra Or, 331)MaZ H$_b Jmoq~X a§Jw bmJmŸ&&g§V n«gm{X ^E _Z {Za_b h[a H$saV{Z _[h AZ{XZw OmJm Ÿ&&

(JC‹S>r H$~ra Or, 343){àC ghO gw mB© N>mo{‹S> Z OmB© _{Z bmJm a§Jw _OrR>mŸ&&h[a ZmZH$ ~oYo MaZ H$_b {H$Nw> AmZ Z _rR>mŸ&&

(Amgm _. 5, 454)agZm Xm_ agmB{Z _mVrŸ&&a§J a§Jr am_ AnZ¡ H¡$ MaZ H$_b {Z{Y WmVrŸ&&

(YZmgar _. 5, 681)MaZ H$_b à^ amIo Mr{VŸ&& h[a JwU Jmdh ZrVm ZrVŸ&&

(_mé _. 5, 1001)g{VJwa MaU H$db [a{X Yma§Ÿ&& Jwa AaOwZ JwU gh{O {~Mma§Ÿ&&

(gdB©E _. 5, 1406)

20. D$Üd©-H$_b {dH${gV hmoVm h¡{M{V {MVdC MaUmaq~X D$Y H$db {~Jgm§VŸ&&n«JQ> ^E Amn{h Jmoq~X ZmZH$ g§V _Vm±VŸ&&

(JC‹S>r ~mdZ AIar _. 5, 254)

21. AÝVa _| Á`mo{V n«H$Q> hmoVr h¡MaZ H$_b [aX A§V[aŸYmaoŸ&& àJQ>r Omo{V {_bo am_ {nAmaoŸ&&

(Amgm _. 5, 375)ga{U nao MaUmaq~X OZ à^ Ho$ àmZŸ&&gh{O gw mB ZmZH$ {_bo OmoVr Omo{V g_mZŸ&&

({~bmdb _. 5, 817)

22. Ord MoVZ hmo OmVm h¡ VWm OmJ¥V hmoVm h¡MaZ H$_b CaYmao MrVŸ&& {Mé OrdZw MoVZw {ZV ZrVŸ&&

(am_H$br _. 1, 932)MaZ H$_b Jwa Ho$ OnV h[a O{n hC OrdmŸ&&nma~«h_w AmamYVo _w{I A§_¥V w nrdmŸ&&

({~bmdb _. 5, 815)no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&&MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& VwP {~Zw R>mHw$a H$dZw h_mamŸ&&

(gyhr _. 5, 743)

23. ghO-J{V hmoVr h¡naCnH$mar ga~gYmar g\$b XagZ ghOBAmŸ&&H$hþ ZmZH$ {ZaJwU H$C XmVm MaU H$_b Ca Y[aAmŸ&&

(XodJ§Ymar _. 5, 533)

24. A_¥V Am¡a h[a ag {_bVm h¡VmH$V {~KZw Z H$moD$ bmJ¡ Omo g{VJw[a AnwZ¡ amIoŸ&&MaZ H$_b ~go [aX A§V[a A§_¥V h[a agw MmIoŸ&&

(gmoa{R> _ 5, 616){Og H$C {~ga¡ n«mZ n{V XmVm gmoB© JZhþ A^mJmŸ&&MaZ H$_b OmH$m _Zw am{JAmo A{_A gamoda nmJmŸ&&

(YZmgar _. 5, 682)

25. am_-Zm_ H$m a§J M‹T>Vm h¡gmd{U gagr H$m_Ur MaZ H$_b {gC {nAméŸ&&_Zw VZw aVm gM a§{J BH$mo Zm_w AYméŸ&&

(_mP _. 5, 134){Og H$C {~ga¡ àmZ n{V XmVm gmoB© JZhþ A^mJmŸ&&MaZ H$_b OmH$m _Zw am{JAmo A{_A gamoda nmJmŸ&&

(YZmgar _. 5, 682){MVd§{V MaZ H$_b§ gm{g gm{g AamYZhŸ&&Zh ~ga§{V Zm_ AMwV ZmZH$ Amg nyaZ na_ogwahŸ&&

(O¡Vgar _. 5, 708)

nma~«h_ na_ogwa g{VJwa d{g H$sZo {O{Z gJbo O§VŸ&&MaZ H$_b ZmZH$ gaUmB© am_ Zm_ O{n {Za_b _§VŸ&&

({~bmdb _. 5, 825)CX_w AJ_w AJmoMamo MaZ H$_b Z_gH$maŸ&&H$WZr gm VwYw ^mdgr ZmZH$ Zm_ AYmaŸ&&

(am_H$br _. 5, 925)

h[a {~Zw Omo ahUm ZaHw$ gmo ghUm MaZ H$_b _Zw ~o{YAmŸ&&h[a a{gH$ ~¡amJr Zm{_ {bd bmJr H$Vhþ Z OmB {ZIo{YAmŸ&&

(Ho$Xmam _. 5, 1122)

MaU-H$_b 287

Page 15: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

288 Jwé_V {gÕmÝV-1

_Z A{ZH$ gmoM n{dÌ H$aVŸ&&Zmhr ao Zm_ Vw{b _Z MaZ H$_b bmJoŸ&&

(gma§J _. 5, 1229)

26. _m{bH$ (H$s n«mpßV) H$m _mJ© {_bVm h¡H$a H$[a Q>hb agZm Jw_ JmdCŸ&& MaZ R>mHw$a Ho$ _ma{J YmdCŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 189)

27. EH$ hr ZµOa AmVm h¡ Am¡a dh H$^r Zht {~gaVmMa_ H$_b AmV_ AmYmaŸ&& EHw$ {Zhma{h Am{JAmH$ma &&

(JC‹S>r _. 5, 181)am_ {nAmao gXm OmJ{h Zm_w {g_a{h AZ{hZmoŸ&&MaU H$_b {YAmZw {haX¡ n« {~gé Zmhr BHw$ {IZmoŸ&&

(Amgm _. 5, 459)

28. _m{bH$ hm[µOa-hµOya (gd©ì`mnr) {XImB© XoVm h¡MaZ H$_b {YAmZ ^rV[a K{Q> KQ>{h gwAm_r gwP¡Ÿ&&ga{Z Xod Anma ZmZH$ ~hþ[a O_w Zhr bwP¡Ÿ&&

(Ho$Xmam _. 5, 1122)

h[a MaZ H$_b _Zw ~o{YAm {H$Nw> AmZ Z _rR>m am_ amOoŸ&&{_{b g§V g§J{V Amam{YAm h[a K{Q> KQ>o S>rR>m am_ amOoŸ&&

(Amgm _. 5, 453)

O{b W{b _hrA{b a{dAm gwA_r D$M AJ_ AnmamŸ&&{~Zd§{V ZmZH$ Q>oH$ OZ H$s MaU H$_b AYmamŸ&&

(Amgm _. 5, 461)

29. _m{bH$ go _ob hmoVm h¡nmo{I VwImé Z {~AmnB© H§${R> {_{bAm h[a ZmhþŸ&&_Zw ~o{YAm MaZmaq~X Xag{Z bJ‹S>m gmhþŸ&&

(_mP _. 5, 135)

h[a Ho$ MaZ {haX¡ ~gmd¡Ÿ&& ZmZH$ Eogm ^JCVr ^Jd§Vm H$C nmd¡Ÿ&&(JC‹S>r _. 5, 274)

ImoOV ImoOV bmb BHw$ nmBAm h[a H$s_{V H$hUw Z OmB© g§VhþŸ&&MaZ H$_b {gC bmJmo {YAmZm gmM¡ Xa{g g_mB© g§VhþŸŸ&&

(am_H$br _. 5, 916){Za_b ^mE D$Ob Ogw JmdV ~hþ[a Z hmodV H$mamoŸ&&MaZ H$_b {gC S>moar amMr o{Q>Amo nwaIw AnmamoŸ&&

(gma§J _. 5, 1225)_Zw VZw Zm{_ {Za§O{Z amVC MaZ H$_b {bd bmBAmŸ&&A§JrH$mé H$sAmo à{^ nZ¡ ZmZH$ Xmg gaUmBAmŸ&&

(_bma _. 5, 1268)

30. OrdZ JwUr Jå^ra hmo OmVm h¡~wZZm VZZm {VAm{J H¡$ àr{V MaZ H$~ramŸ&&ZrM Hw$bm Omobmham ^BAmo JwZr` JhramŸ&&

(Amgm _. 5, 487)

7. MaU-H$_b {dhrZ Ho$ XmofMaZ H$_b {gC ^mC Z H$sZmo Zh gV nwaIw _ZmBAmoŸ&&YmdV H$C Ymd{h ~hþ ^mVr {OC Vobr ~bXw «_mBAmoŸ&&

(Q>moS>r _. 5, 712)Ja~§{V Zmar _XmoZ_V§Ÿ&& ~bd§V ~bmV H$maUhŸ&&MaZ H$_b Zh ^O§V {ÌU g_m{Z {YJw OZ_ZhŸ&&

(ghgH¥$Vr _. 5, 1359)

Page 16: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

JwédmUr _| MaU-H$_bm| Ho$ gmW-gmW "MaU-Yy{b' Ho${df` na ^r ~MZ {_bVo h¢, {OZ_| MaU-Yy{b H$s ~‹S>r _{h_mJmB© JB© h¡Ÿ& BZ dMZm| Ho$ {dMma go kmV hmoVm h¡ {H$ "MaU-H$_b' H$s ^m±{V "MaU-Yy{b' H$m ^r H$B© àH$ma go à`moJ{H$`m J`m h¡Ÿ&

1. àË`j gmYy Am¡a gÝVm| H$s g§J{V goYy{b H$s àmpßV

JwédmUr _| gmYw-gÝVm| H$s _{h_m AZoH$ àH$ma go H$sJB© h¡ {OgH$m dU©Z AÝ`Ì {H$`m J`m h¡Ÿ& na_mW© _| CZH$s~‹S>r Amdí`H$Vm ~VmB© JB© h¡Ÿ& JwédmUr H$hVr h¡ {H$ CZH$sYy{b H$s gmar g¥pîQ> H$mo bmbgm h¡Ÿ& _m{bH$ CZH$s Yy{bXoH$a g~H$mo ^dgmJa go nma H$aVm h¡…{OVZr {òg{Q> Vw_ar _oao gwAm_r g^ {VVZr bmoM¡ Yy[a gmYy H$s VmB©Ÿ&&

(_bma _. 4, 1263)

gwa, Za, XodVm CZH$s Yy{b H$s H$m_Zm H$aVo h¢…ga~ H${bAmU MaU à^ godmŸ&& Yy[a ~mN>{h g{^ gw[a Za XodmŸ&&

(^¡aC _. 5, 1138)

F${f, _w{Z, e§H$a, ZmaX Am{X ^r CZH$s Yy{b H$sbmbgm H$aVo ahoŸ& dh YaVr n{dÌ h¡ Ohm± gmYy-OZ {dMaVohm|…

g§H$é ZmaXw goI ZmJ _w{Z Yy[a gmYy H$s bmoMrO¡Ÿ&&^dZ ^dZ n{dVw hmo{h g{^ Oh gmYy MaZ YarO¡Ÿ&&

(H${bAmZ _. 4, 1226)

MaZ H$_b aO _ÁOZ naVm{n A{V, nya~ VraW H$moQ> MaZ gaZ h¡Ÿ&MaZ H$_b aO _ÁOZ naVm{n A{V, Xodr, Xod godH$ hþB nyOV MaZ h¡Ÿ&MaZ H$_b aO _ÁOZ naVm{n A{V, H$maZ AYrZ H$sZ H$maZ H$aZ h¡Ÿ&MaZ H$_b aO _ÁOZ naVm{n A{V, n{VV nwZrV E VmaZ VaZ h¡Ÿ&

(^mB© JwaXmgOr, H${~Îm gdB©E 339)

eåg V~aoµO gm{h~ Bgr{bE AmXoe H$aVo h¢ {H$ Vy gÝVm|H$s Yy{b go AnZr Am±Im| H$mo amoeZ H$a Vm{H$ Vy Am{X goAÝV VH$ g~ Hw$N> XoI gHo$, Vy BZ _§µOyao-ZµOa hpñV`m|(na_mË_m Ho$ ñdrH¥$V nwéfm|) H$s Yy{b H$m gwa_m bJm boVm{H$ Voar Am±I| Cg _m{bH$ H$mo XoI gH|$…

Mí_ amoeZ Hw$Z µO ˜mHo$ Am¡{b`m,Vm~-~mZr µOBãVX Vm BÝVhmŸ&

gwa_m Hw$Z Vy mHo$ Bª ~JwµOrXh am,h_ ~gmoµOX h_ ~gmOX XrXh amŸ&

{OZ {OZ ñWmZm| na gÝV aho, Ohm± Ohm± do _m{bH$ H$m^OZ H$aVo aho, Ordm| H$mo MoVmVo aho, do ñWmZ VrW© ~Z J oŸ&Bg àH$ma, gmY-gÝVm| Am¡a ^º$m| Ho$ àVmn Ho$ \$bñdê$nhr VrWm] H$s ñWmnZm H$s JB©Ÿ& {gŠIm| _| lr Jwé ZmZH$ gm{h~H$s dOh go lr ZZH$mZm gm{h~, lr n§Om gm{h~, H$aVmanwaAm{X ~Zo, lr Jwé A§JX gm{h~ H$s `mX _| ISy>a gm{h~,Jwé am_Xmg Or VWm Jwé AOw©Z gm{h~ Ho$ H$maU lr A_¥Vga,VaZVmaZ Am{X ñWmZ n{dÌ _mZo J oŸ& Bgr àH$ma _wgb_mZm|_| _ŠH$m Am¡a _XrZm Am{X, {hÝXwAm| _| J§Jm, `_wZm, JmoXmdar,gañdVr, H$mer Am{X Am¡a B©gmB`m| _| µOoégb_ Am{X ~ZoŸ&

JwédmUr H$m BgHo$ ~mao _| `h H$WZ h¡…{OVZo VraW Xodr Wmno g{^ {VVZo bmoM{h Yy[a gmYy H$s VmB©ŸŸ&&

(_bma _. 4, 1263)

J§Jm O_wZm JmoXmdar gagwVr Vo H$a{h CX_w Yy[a gmYy Hy$ VmB©Ÿ&&(_bma _. 5, 1263)

VrWm] H$s _{h_m gmY-gÝVm| VWm F${f`m|-_{Z`m| go hþB©Ÿ&na do VrWm] go ~±Yo Zht ahVo, Ohm§ do Om ~¡R>| dhr ñWmZVrW© h¡Ÿ& do O§J_ VrW© AWm©V² MbVo {\$aVo VrW© h¢Ÿ& ^mB© JwaXmgOr µ\$a_mVo h¢…gwagar gwagVr O_Zm JmoXmdar,

JBAm àmJ goV Hw$aIoV _mZga h¢Ÿ&H$m±er H$m§Vr XwAmamdVr _mBAm _Wwam AOwÜ`m,

Jmo_Vr Ad§VH$m Ho$Xma {h_Ya h¢Ÿ&Za~Xm {~[~{Y ~Z XodgWb H$dbmg,

Zrb _§XamMb gw_oa {Jada h¢Ÿ&VraW AaW gV Ya_ XBAm g§VmoI,

òr Jwé MaZ aM Vbw Z gJa h¢Ÿ&&(H${~Îm gdB©E 416)

H$moQ>{Z H$moQ>mZ _{U H$mo M_VH$ma dmaC,ggrAa gya H$moQ> H$moQ>Z àJmg OrŸ&

H$moQ>Z H$moQ>m{Z ^m{J nyaZ àVmn N>{~,OJ_J Omo{V h¡ gwOmgw H$mo {Zdmg OrŸ&

{gd gZH$m{X ~«h_m{XH$ _ZmoaW H¡$,VraW H$moQ>m{Z H$moQ> ~mN>V h¡ Vmg OrŸ&

_gV{H$ Xag H$mo _hmV_ AJm{Y ~mo{Y,òr Jwa MaZ aO _mV bJ¡ Omg OrŸ&

(H${~Îm gdB©E 421)

gÝVm| H$s Yy{b _| gånyU© On-Vn VWm A‹S>gR> VrW© AmOmVo h¢…

MaU-H$_b aO `m MaU-Yy{b

Jwé_V {gÕmÝV-1 289

Page 17: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

290 Jwé_V {gÕmÝV-1

g§V H¥$nm Vo {_Q>o _moh ^a_Ÿ&& gmY aoU _OZm g{^ Ya_Ÿ&&(JC‹S>r _. 4, 183)

V¥n{V AKmdZw gmM¡ ZmBŸ&& AR>g{R> _OZw g§V YyamBŸ&&(Amgm _. 5, 377)

XagZw Xo{I ^B© _{V nyarŸ&& AR>g{R> _OZw MaZh YyarŸ&&(JC‹S>r _. 1, 224)

gÝVm| H$s Yy{b nmH$a hr _Zwî` gÀMo AW© _| Or CR>Vmh¡…

à^ XBAmb {H$anmb hOw[aŸ&& ZmZH$ Ord¡ g§Vm Yy[aŸ&&(YZmgar _. 5, 676)

gÝVm| H$s Yy{b CgH$mo {_bVr h¡ {OgH$mo _m{bH$ ñd §àXmZ H$aoŸ& CgH$s H¥$nm Ûmam hr BgH$s àmpßV hmo gH$Vrh¡…ZmZH$ _§J¡ XmZw h[a g§Vm aoZméŸ&& hmoé XmVmé Z gwPB© Vy XodUhméŸ&&

({~hmJ‹S>m _. 3, 556)

Omo à^ H$mo {à` h¢ CZH$s Yy{b {H$gr {dabo ^m½`embrH$mo hr {_bVr h¡…

H$hþ ZmZH$ Omo OZ à^ ^mEŸ&& VmH$s aoZw {~abm H$mo nmEŸ&&(^¡aC _. 5, 1143)

g§V Yy[a nmB©Eo dS>^mJrŸ&& ZmZH$ Jwa oQ>V h[a{gC {bd bmJrŸ&&(JC‹S>r _. 5, 193)

2. AÝV_w©I gÝVm| H$s Yy{b AWm©V² CZHo$ Zyar ñdê$nH$s apí_ H$s àmpßV

gVJwé Ho$ Zyar ñdê$n Ho$ MaU-H$_bm| go Omo Zyar apí_`m§(àH$medmZ {H$aU|) {ZH$bVr h¢ CZH$m gÝVm| H$s MaU-Yy{bH$hH$a hr dU©Z {H$`m J`m h¡…

A§_¥Vw Zm_ {ZYmZw ^moOZw ImBAmŸ&&g§V OZm H$s Yy[a _gV{H$ bmBAmŸ&&

(gmoa{R> dma _. 4, 652)

Jmoñdm_r VwbgrXmg Or ^r {bIVo h¢ {H$ Jwé Ho$ nX-ZI _{U`m| go ^r A{YH$ àH$medmZ h¢…

lr Jwé nX ZI _{Z JZ OmoVrŸ&& gw{_aV {Xì` ÑpîQ> {h` hmoVrŸ&&(~mb-H$mÊS> Mm¡nmB© 3)

Vwbgr gm{h~ µ\$a_mVo h¢ {H$ `{X VwPo gÝVm| H$s Yy{bXoIZr hmo Vmo VZ-_Z Ho$ Xn©U H$mo gmµ\$ H$aHo$ jU-à{VjUgyaV H$mo Am±Im| Ho$ nrN>o bmH$a EH${ÌV H$aŸ& Bg àH$ma {bdbJmZo go AmÝV[aH$ ahñ` {_boJm Am¡a gÝVm| Ho$ MaUm| H$sYy{b H$m Zya (àH$me) XoIZo _| Am oJm…

N>ÀN>m {N>Z {N>Z gwa{V gåhma bma ÑJ Ho$ ahmoŸ&VZ _Z XanZ _m§O gmO òwV go JhmoŸ&&

bJZ bJ¡ bI nma gma V~ nm`mŸ&Aamo hm§ ao Vwbgr g§V MaZ H$s Yy[a Zya Xagm`mŸ&&

3. `h MaU-Yy{b Š`m h¡ ? JwédmUr BgH$m A_¥VVWm A_yë` Zm_ H$hH$a dU©Z H$aVr h¡{~Zd§{V ZmZH$ Yy[a gmYy Zm_ à y A_mobB©Ÿ&&

(YZmgar _. 5, 691)

`h gÝV-OZm| H$s Yy{b KQ>-KQ> _| h¡ Am¡a g~H$mAmYma h¡, `h h[a H$s A_¥V-dmUr h¡…

K{Q> K{Q> A§V[a gJb AYméŸ&& ZmZHw$ OmM¡ g§V aoUméŸ&&(YZmgar _. 5, 677)

h[a A§_¥V ~mUr Jmd¡Ÿ&& gmYm H$s Yyar Zmd¡Ÿ&&(gmoa{R> _. 5, 623)

4. Jmoq~X Ho$ MaUm| (XoI| "MaU-H$_b' H$m àH$aU)H$s Yy{b _ñVH$ na bJVr h¡Ÿ& `h A_yë` Yy{b

Xodr, XodVm, _w{Z`m| Am{X H$s nhþ±M go Xya h¡_oa¡ _mW¡ bmJr ao Yy[a Jmoq~X MaZZ H$sŸ&&

gw[a Za _w{Z OZ {VZhÿ Vo Xy[aŸ&&(YZmgar Zm_Xod Or, 694)

`{X gmYy H$s Yy{b {_b Om o Vmo Cg_| bmIm| VrW©, d«V,g§ _ Am OmVo h¢…

VraW daV bI g§O_m nmB©Eo gmYy Yy[aŸ&&({gar amJw _. 5, 48)

MaU-Yy{b H$s àmpßV go Xw…I-XX©, emoH$, {d`moJ Xya hmoOmVo h¢, hm¢_¢ (Ah§ md), H$m_, H«$moY Am¡a nmnm| H$m Zme hmoVmh¡, g~ _¡b Xya hmoH$a _Z {Z_©b hmoVm h¡, Amem, _Zgm Am¡a_ZmoH$m_ZmE§ nyU© hmoVr h¢Ÿ& Ord gwIr Am¡a OÝ_-_aU go a{hVhmo OmVm h¡, `_ H$m ^` Xya hmo OmVm h¡ Am¡a _m`m {_Q>OmVr h¡Ÿ& H$amo‹S>m| Ordm| H$m CÕma hmoVm h¡ VWm _w{º$-nX{_bVm h¡, à w gXm hm{µOa Zm{µOa (gd©-ì`mnH$) {XIVm h¡VWm Bg bmoH$ Am¡a nabmoH$ _| emo m Am¡a XaJmh _| _mZ{_bVm h¡, ghO gwI Am¡a gÀMo nXmW© H$s àmpßV hmoVr h¡Ÿ&Bg ~mao _| JwédmUr _| AZoH$ à_mU {_bVo h¢ Omo AmJo {X oOmVo h¢Ÿ& do nmR>H$m| Ho$ {dMma Ho$ `mo½` h¢Ÿ&

^mB© JwaXmgOr Š`m gwÝXa T>§J go Jwé "MaU-Yy{b' Ho$AZoH$ \$b ~VmVo h¢…MaZ H$_b _H$aX-ag bw{^V hþB,

_Zw _YwH$a gwI g§nQ> g_mZo h¡Ÿ&na_ gwJ§Y A{V H$mo_b grVbVm H¡$,

{~_b gWb {ZhMb Z Sw>bmZo h¡Ÿ&ghO g_m{Y A{V AJ_ AJm{Y {bd,

AZhX éZ PwZ Yw{Z Ca JmZo h¡Ÿ&nyaZ na_ Omo{V na_ {ZYmZ XmZ,

AmZ {JAmZ {YAmZ {g_aZ {~gamZo h¡Ÿ&(H${~Îm gdB©E, 271)

Page 18: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

MaZ gaZ aO _OZ _brZ _Z,XanZ J{V Jwa_{V {ZhMb h¡Ÿ&

{JAmZ Jwa A§OZ X¡ Mnb I§OZ ÑJ,AHw$b {Za§OZ {YAmZ Ob Wb h¡Ÿ&

§OZ ¡ «_ A{a J§OZ H$a_ H$mb,n§M nan§M ~b~§M {ZaXb h¡Ÿ&

godm H$a§OZ ga~mV_ {Za§OZ ^E,_mBAm _¡ CXmg H${b _b {Za_b h¡Ÿ&

(H${~Îm gdB©E, 295)

MaZ H$_b aO _gV{H$ bonZ H¡$,^a_ H$a_ boI {gAm_Vm {_Q>mB© h¡Ÿ&

MaZ H$_b MaZm_¥V _brZ _{Z,H$[a {Za_b XyV Xw{~Ym {_Q>mB© h¡Ÿ&

MaZ H$_b gwI g§nQ> ghO Ka,{ZhMb _{V EH$ Q>oH$ R>{hamB©Ÿh¡Ÿ&

MaZ H$_b Xwa _{h_m AJm{Y ~mo{Y,ga~ {ZYmZ AC gH$b \$bXmB© h¡Ÿ&

(H${~Îm gdB©E 337)

MaZ H$_b aO _OZ H¡$ {X{~ Xoh,_hm _b _yÌ Ymar {Za§H$mar H$sZo h¡Ÿ&

MaZ H$_b MaZm_¥V {ZYmZ nmZ,{ÌJwZ AVrV MrV Amnm Amn MrZo h¡Ÿ&

MaZ H$_b {ZO AmgZ qgKmgZ H¡$,{Ì^dZ AC {ÌH$mb J§{_Vm n«~rZo h¡Ÿ&

MaZ H$_b ag J§Y ê$n grVbVm,XwVrAm Zmg{V EH$ Q>oH$ {bd brZo h¡Ÿ&

(H${~Îm gdB©o 338)

Ohm± gÝVm| H$s MaU-Yy{b H$m dU©Z Am`m h¡ dhm± JwéHo$ {eî` H$s (XoI| "{eî`' H$m àH$aU) MaU-Yy{b Ho$ ~mao_| ^r {bIm h¡…OZw ZmZHw$ Yy{‹S> _§J¡ {Vgw Jwa{gI H$s

Omo Am{n On¡ Adah Zm_w Onmd¡Ÿ&&(JwC‹S>r dma _. 4, 306)

^mB© JwaXmgOr Zo ^r Bg àH$ma dU©Z {H$`m h¡…MaZ H$_b aO Jwa{gI _mW¡ bmJr,

~m±N>V gH$b Jwa{gI nJ aoZ h¡Ÿ&H$mo{Q>Z H$moQ>mZ H$moQ> H$_bm H$bnVé,

nmag A§_¥V qMVm_{U H$m_YoZw h¡Ÿ&gwa Za ZmW _w{Z {Ì^dU Am¡ {ÌH$mb,

bmoJ ~oX kmZ CZ_mZ OoZ Ho$Z h¡Ÿ&H$mo{Q>Z H$moQ>m{Z {gI g§J{V Ag§I Om§H¡$,

Z_mo Z_mo Jwa_w{I gwI\$b XoZ h¡Ÿ&(H${~Îm gdB©E, 193)

MaU-Yy{b H$s àmpßV Ho$ {bE JwédmUr _| ñWmZ-ñWmZ naàmW©Zm AmB© h¡ Omo haoH$ gÀMo {Okmgw H$s hm{X©H$ `mMZm h¡Ÿ&

MaU-Yy{b1. gÝVm| H$s Yy{b H$s g~ g¥pîQ>, Xodr-XodVmAm| d

VrWv H$mo bmbgm h¡, gÝV-g§J{V Ho$ aoUw _| g~ VrWm]Ho$ ñZmZ H$m \$b Am OmVm h¡

{OVZr {òg{Q> Vw_ar _oao gwAm_r g^ {VVZr bmoM¡ Yy[a gmYy H$s VmB©Ÿ&&ZmZH$ {bbm{Q> hmod¡ {Ogw {b{IAm {Vgw gmYy Yy{a Xo h[a nm[a b§KmB©Ÿ&&

(_bma _. 4, 1263)

1. gmY-gÝVm| H$s MaU-Yy{b H$s _{h_mga~ H${bAmU MaU à^ godmŸ&& Yy[a ~mN>{h g{^ gwa Za XodmŸ&&

(^¡aC _. 5, 1138)g§H$é ZmZaXw goI ZmJ _w{Z Yy[a gmYy H$s bmoMrO¡Ÿ&&^dZ ^dZ n{dVw hmo{h g{^ Oh gmYy MaZ YarO¡Ÿ&&

(H${bAmZ _. 4, 1326)

{OVZo VraW Xodr Wmno g{^ {VVZo bmoM{h Yy[a gmYy H$s VmB©Ÿ&&h[a H$m g§Vw {_b¡ Jwa gmYy b¡ {VgH$s Yy[a _w{I bmB©Ÿ&&

(_bma _. 4, 1263)J§Jm O_wZm JmoXmdar gagwVr Vo H$a{h CX_w Yy[a gmYy H$s VmB©Ÿ&&{H$b{dI _¡bw ^ao nao h_a¡ {d{M h_ar _¡bw gmYy H$s Yy[a JdmB©Ÿ&&

(_bma _. 4, 1263)gV g§J{V H$s aoUw _w{I bmJr H$sE gJb VraW _OZrR>mŸ&&H$hþ ZmZH$ a§{J Mbyb ^E h¡ h[a a§Jw Z bh¡ _OrR>mŸ&&

(gma§J _. 5, 1212)

2. g~ Y_©, On, Vn Am¡a A‹S>gR> VrWm] H$m \$b gmY-aoUw _| Am OmVm h¡g§V H¥$nm Vo {_Q>o _moh ^a_mŸ&& gmY aoU _OZ g{^ Ya_Ÿ&&

(JC‹S>r _. 5, 183)XagZw Xo{I ^B© _{V nyarŸ&& AR>g{R> _OZw MaZh YyarŸ&&

(JC‹S>r _. 1, 224)V¥n{V AYmdZw gmM¡ ZmBŸ&& AR>g{R> _OZw g§V YamBŸ&&

(Amgm _. 5, 377)~oR>V h[a h[a gmodV h[a h[a agw ^moOZw ImVmŸ&&AR>g{R> VraW _OZw H$sZmo gmYy Yyar ZmVmŸ&&

(XodJÝYmar _. 5, 532)g§V _ma{J MbV àmZr n{VV CYao _wM¡Ÿ&&aoZw OZ H$s bJr _gV{H$ A{ZH$ VraW gwM¡ŸŸ&&

(Ho$Xmam _. 5, 1122)VraW daV bI g§O_m nmB©Eo gmYy Yy[aŸ&&by{H$ H$_md¡ {H$g Vo Om doI¡ gXm hXy[aŸ&&WmZ WZ§V[a a{d a{hAm à w _oam ^any[aŸ&&

({gar amJw _. 5, 48)

3. gÝV H$s Yy{b go hr Ord OmJ¥V hmoVm h¡à^ XBAmb {H$anmb hOy[aŸ&& ZmZHw$ Ord¡ g§Vm Yy[aŸ&&

(YZmgar _. 5, 676)

MaU-H$_b aO `m MaU-Yy{b 291

Page 19: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

292 Jwé_V {gÕmÝV-1

h[a a§{J amVm gX ~¡amJr h[a {ZH${Q> {VZm K[a Amd¡JmoŸ&&{VZ H$s n§H$ {_b¡ Vm§ Odm H$[a {H$anm Am{n {Xdmd¡JmoŸ&&

(H$mZ‹S>m _. 4, 1310)

2. `h MaU-Yy{b {H$g àH$ma {_bVr h¡?

1. _mbH$ H$s X`m goBhþ _Zw XoB H$sE g§V _rVm H¥$nmb ^E dS>^mJrŸ&&_hm gwIw nmBAm ~a{Z Z gmH$C aoZw ZmZH$ OZ nmJrŸ&&

(_bma _. 5, 1267)

{OVZr {ògQ>r Vw_ar _oao gwAm_r g^ {VVZr bmoM¡ Yy[a gmYy H$s VmB©Ÿ&&ZmZH$ {bbm{Q> hmod¡ {Ogw {b{IAm {Vgw gmYy Yy[a Xo h[a nm[a b§KmB©Ÿ&&

(_bma _. 4, 1263)Am{X OwJm{X ^JV OZ godH$ VmH$s {~I¡ AYmamŸ&&{VZ OZ H$s Yy[a ~mN>¡ {ZV ZmZHw$ na_ogé XodZ hmamŸ&&

(XodJÝYmar _. 5, 532)ZmZHw$ _§J¡ XmZw h[a g§Vm aoZméŸ&& hmoé XmVmé Z gwPmB© Vy VodUhméŸ&&

({~hmJ‹S>m dma _. 4, 556)A§VaOm_r gmo à w nyamŸ&& XmZw XoB gmYy H$s YyamŸ&&

(dS>h§gw _. 5, 563)Yma AZwJ«hþ Am{n à^ ñdm_r n{V _{V H$sZr nyarŸ&&gXm gXm ZmZH$ ~{bhmar ~mN>C g§Vm YyarŸ&&

(gmoa{R> _. 5, 625)nma~«h_ O~ ^E XBAmb && Bhþ _Zw hmoAm gmY admbŸ&&

(am_H$br _. 5, 899)OVZ OVZ A{ZH$ Cnmd ao VC {_{bAmo OC {H$anmB©Ÿ&&à w XBAma H¥$nm H¥$nm{Z{Y OZ ZmZH$ g§V aoZmB©Ÿ&&

(H$mZ‹S>m _. 5, 1307)H$hþ ZmZH$ Omo OZ à^ ^mEŸ&& VmH$s aoZw {~abm H$mo nmEŸ&&

(^¡aC _. 5, 1143)

2. nyd© H$_m] Am¡a ~‹S>o ^m½` goOZ H$s Yy[a _Z _rR> IQ>mZrŸ&& nya{~ H$a{_ {b{IAm Yw[a àmZrŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 199)

g§V Yy[a nmB©Eo dS>^mJrŸ&& ZmZH$ Jwa oQ>V h[a {gC {bd bmJrŸ&&(JC‹S>r _. 4, 193)

g{Vnwa H$s aoUw dS>^mJr nmd¡Ÿ&& ZmZH$ Jwa H$C gX ~{b Omd¡Ÿ&&(gyhr _. 5, 741)

{OÝh Ho$ ^mJ ~‹S>o h¡ ^mB© {VÝh gmYy g§{J _wI OwaoŸ&&{VÝh H$s Yy[a ~m§N>¡ {ZV ZmZHw$ à w _oam {H$anm H$aoŸ&&

(gma§J _. 5, 1208)

{VZH$s aoUw {_b¡ Vm§ _gV{H$ bmB© {OZ g{VJwé nyam {YAmBAmŸ&&ZmZH$ {VZ H$s aoUw nyao ^m{J nmB©Eo {OZr am_ Zm{_ {MVw bmBAmŸ&&

(^¡aC _. 3, 1131)

~oA§Vm ~oA§V JwU Voao Ho$VH$ Jmdm am_Ÿ&&Voao MaUm Voao MaU Yy{‹S> dS> mJr nmdm am_Ÿ&&

(Amgm _. 5, 453)

{OVZr {òg{Q> Vw_ar _oao gwAm_r g^ {VVZr bmoM¡ Yy[a gmYy H$s VmB©Ÿ&&ZmZH$ {bbm{Q> hmod¡ {Ogw {b{IAm {Vgw gmYy Yy[a Xo h[a nm[a b§YmB©Ÿ&&

(_bma _. 4, 1263)

3. gmYw `m gÝV-OZ H$s Yy{b Š`m h¡? A_¥V h¡,A_yë` Zm_ h¡ VWm dh _ñVH$ na àH$Q> hmoVr h¡

gXm gXm qg_«Vã` gwAm_r gm{g gm{g JwU ~mobB©Ÿ&&{~Zd§{V ZmZH$ Yy[a gmYy Zm_w à y A_mobB©Ÿ&&

(KZmgar _. 5, 691)

A§_¥V Zm_w {ZYmZw ^moOZw ImBAmŸ&&g§V OZm H$s Yy[a _gV{H$ bmBAmŸ&&

(gmoa{R> dma _. 4, 652)

Ho$gm H$m H$[a ~rOZm g§V M§Cé Tw>bmdCŸ&&grgw {ZhmaC MaU V{b Yy[a _w{I bmdCŸ&&

(gyhr _. 5, 745)

MaU H$_b ^JVm§ _{Z dwR>oŸ&& {dUw na_oga gJbo _wR>oŸ&&g§V OZm§ H$s Yy{‹S> {ZV ~m§N>{h Zm_w gMo H$m JhUmŸ&&

(_mP _. 5, 109)

A§_¥V Zm_w Mb¡ O{n ZmbmŸ&& ZmZH$ OmM¡ g§V admbmŸ&&(gyhr _. 5, 744)

H$s_{V H$CUw H$ao Voar à^ A§Vw Z nmamdmarŸ&&Zm_ XmZw ZmZH$ d{S>AmB© Vo[aAm g§V OZm aoUmarŸ&&

(am_H$br _. 5, 916)

4. Jmo{dÝX H$s MaU-Yy{b_oa¡ _mW¡ bmJrbo Yy[a Jmoq~X MaZZ H$sŸ&&gw[a Za _{Z OZ {VZhÿ Vo Xy[aŸ&&

(YZmgar Zm_Xod, 694)

5. gÝVm| H$s g§J{V Ûmam `h XmZ {_bVm h¡AQ>b AadBAmo Xodm _mohZ AbI AnmamŸ&&XmZw nmdC g§Vm g§Jw ZmZH$ aoZw XmgmamŸ&&

(_mé _. 5, 1006)

6. MaU-Yy{b H$s àmpßV Ho$ \$b

1. Xw…I-XX©, emoH$, {d`moJ Xya hmo OmVo h¢{H$b{~I {~Zmgo XwI XaX Xy[aŸ&& ^E nwZrV g§VZ H$s Yy[aŸ&&

(Amgm _. 5, 387)

go Y§Zw dS>o gV nwaIm nyao {OZ Jwa_{V Zm_w {YAmBAmŸ&&OZw ZmZHw$ aoUw§ _§J¡ nJ gmYy _{Z MyH$m gmoJw {dOmoJw OrCŸ&&

(Amgm _. 4, 445)gJb XyI H$m S>oam §Zm g§V Yy[a _w{I bmB©Ÿ&&n{VV nwZrV H$sE {IZ ~rV[a A{JAmZw A§Yoé d§ÄmmB©Ÿ&&

(am_H$br _. 5, 915)

Page 20: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

g§Vh Yy[a bo _w{I _brŸ&&JwU AMwV gXm nyaZ Zh XmoI {~Amn{h H$brŸ&&

(Ho$Xmam _. 4, 1121)

2. hm¢_¢ (Ah§^md) Am¡a H$m_-H«$moY H$m ZmeMaU aoUw Jwa H$s _w{I bmJrŸ&& Ah§~w{Y {V{Z gJb {VAmJrŸ&&

(JCar _. 5, 187)Ah§~w{Y _{Z ny[a {WYmB©Ÿ&& gmY Yy[a H$[a gwY _§OmB©Ÿ&&

(JC‹S>r _. 5, 200)Jwa H$s aoUw {ZV _OZw H$aCŸ&& OZ_ OZ_ H$s hC_¡ _bw ahCŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 239)

gmYy Yy[a bmB© _wI _gV{H$ H$m_ H«$moY {~Iw OmaCŸ&&g~ Vo ZrMw AmV_ H$[a _mZC _Z _{h Bhþ gwIw YmaCŸ&&

(XodJ§Ymar _. 5, 532)

3. nmnm| H$m Zme hmoVm h¡, g~ _¡b Xya hmoVm h¡ Am¡a _Z {Z_©b hmoVm h¡Voar ga{U g{VJwa _oao nyaoŸ&& _Zw [Za_bw hmoB g§Vm YyaoŸ&&

(dS>h§gw _. 5, 563)ZoÌ nwZrV ^E Xagw noIo hgV nwZrV Q>hbmdmŸ&&[aXm nwZrV [aX¡ h[a ~{gAmo _gV nwZrV g§V YyamdmŸ&&

(gma§J _. 5, 1212)J§Jm O_Zm JmoXmdar gagwVr Vo H$a{h CX_w Y[a gmYy H$s VmB©Ÿ&&{H$b{dI _¡bw ^ao nao h_a¡ {d{M h_ar _¡bw gmYy H$s Yy[a JdmB©Ÿ&&

(_bma _. 4, 1263)g§V H$s Yy[a {_Q>o AK H$moQ> && g§V àgm{X OZ_ _aU Vo N>moQ>Ÿ&&

(JC‹S>r _. 5, 188){H$b{~I {~Zmgo XwI XaX Xy[aŸ&& ^E nwZrV g§VZ H$s Yy[aŸ&&

(Amgm _. 5, 387)OZ_ OZ_ Ho$ {H$b {dI H$mQ>¡ _OZw h[a OZ Yy[aŸ&&^mB ^J{V ^a_ ^C Zmg¡ h[a ZmZH$ gXm hOy[aŸ&&

(Amgm _. 5, 406)g§V aoZw {Z{V _OZw H$aoŸ&& OZ_ OZ_ Ho$ {H$b{~I ha¡Ÿ&&

(H$mZ‹S>m _. 5, 1300)

gmYy Yy[a H$aC {ZV _OZw g^ {H$b{~I nmn JdmBUwŸ&&nyaZ ny[a aho {H$anm{Z{Y K{Q> K{Q> {Xg{Q> g_mBUwŸ&&

(ZQ> _. 5, 979)Yy[a g§VZ H$s _gV{H$ bmBŸ&& OZ_-OZ_ H$s Xwa_{V _bw OmBŸ&&

(am_H$br _. 5, 897)

Jwa H$m Zm_w O{nAmo {XZw amVr Jwa Ho$ MaZ _{Z Ym[aAmŸ&&Jwa H$s Yy[a H$aC {ZV _OZw {H$b{~I _¡bw CVm[aAmŸ&&

(gma§J _. 5, 1218)g§V H$s Yy[a bmJr _oa¡ _mWoŸ&& {H$b{dI XwI gJbo _oao bmWoŸ&&

(am_H$br _. 5, 898)nmn {~ZmgZw go{dAm n{dÌ g§VZ H$s YyaoŸ&&g~ N>‹S>mB© Ig{_ Am{n h[a O{n ^B© R>ê$aoŸ&&

(_mP _. 5, 133)

Omo Zé CgH$s gaUr na¡ {Vgw H§$~{h nmn¡Ÿ&&OZ_ OZ_ H$s _bw CVa¡ Jwa Yy‹S>r Zmn¡Ÿ&&

(_mê$ S>IUo _. 5, 1017)

4. Amem-_Zgm VWm _ZmoH$m_ZmE§ nyU© hmoVr h¢OZ H$s Q>hb g§ mIZw OZ {gC D$R>Zw ~¡R>Zw OZ H¡$ g§JmŸ&&OZ Ma aO _w{I _mW¡ bmJr Amgm nyaZ AZV Va§JmŸ&&

({~bmdbw _. 5, 828)

à^ H$ahþ gmYy Yy[aŸ&& ZmZH$ _Zgm ny[aŸ&&({~bmdbw _. 5, 837)

Jwa MaU bmJr gh{O OmJr gJb BN>m n§wZrAmŸ&&_oar Amg nyar g§V Yyar h[a {_bo H§$V {dNw>§{ZAmŸ&&

({~bmdbw _. 5, 846)H$[a {H$anm h[a _o{bAm _oam g{VJwé nyamŸ&&BN> nw§Zr OZ Ho$arAm bo g{VJwa YyamŸ&&

(JC‹S>r _. 4, 168)

Yy‹S>r _OZw gmY Io gmB© WrE H¥$nmbŸ&&bYo h o WmoH$‹S>o ZmZH$ h[a YZw _mbwŸ&&

({gar amJw _. 5, 80)

5. gwI H$s àmpßV{\$aV {\$aV Vwåha¡ XwAm[a AmBAm ¡ §OZ h[a amBAmŸ&&gmW Ho$ MaZ Yy[a OZ ~mN>¡ gwIw ZmZH$ Bhþ nmBAmŸ&&

(JyOar _. 5, 497)

AmoB h_mao gmOZm h_ CZ H$s aoZŸ&&{OZ oQ>V hmodV gwIr OrA XmZw XoZŸ&&

({~bmdbw _. 5, 813)

MaZ H$_b Z_gH$ma JwZ Jmo{~X ~rMmaoŸ&&gmY OZm H$s aoZ ZmZH$ _§Jb gyI gYmaoŸ&&

(YZmgar _. 5, 679)

gwI _§Jb AmZ§X h[a h[a à^ MaZ A§_¥V gméŸ&&ZmZH$ Xmg gaZmJVr Voao g§VZm H$s N>méŸ&&

(Ho$Xmam _. 5, 1121)

Z_gH$ma aIZhma _{Z Aam{Y à y _oH$Ÿ&&g§V aoZw H$aC _OZw ZmZH$ nmd¡ gwI AZoH$Ÿ&&

(à^mVr _. 5, 1341)

6. Ord OÝ_-_aU go a{hV hmo OmVm h¡h[a H$m Zm_w Onhþ _oao _rVm Bh¡ gma gwIw nyamŸ&&gmY g§{JV OZ_ _aUw {Zdma¡ ZmZHw$ OZ H$s YyamŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 215)

OZ nma~«h_ Om H$s {Za_b _{h_m OZ Ho$ MaU VraW H$mo{Q> J§JmŸ&&OZ H$s Yy[a H$sAmo _OZw ZmZH$ OZ_ OZ_ Ho$ hao H$b§JmŸ&&

({~bmdbw _. 5, 828)

_{Z V{Z ~mN>rEo OZ Yy[aŸ&&H$mo{Q> OZ_ Ho$ bh{h nm{VH$ Jmoq~X bmoMm ny[aŸ&&

(JyOarŸ _. 5, 502)

MaU-H$_b aO `m MaU-Yy{b 293

Page 21: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

294 Jwé_V {gÕmÝV-1

h[a Yy‹S>r ZmB©Eo _¡bw JdmB©Eo OZ_ _aU XwI bmW¡Ÿ&&A§V[a ~mhþ[a gXm hXyao na_ogé à^yy gmWoŸ&&

(Amgm _. 5, 453)

7. `_ H$m ^` VWm _m`m Xya hmo OmVr h¡XagZw noIV hmoB {ZhmbwŸ&& OmH$s Yy[a H$mQ>¡ O_ OmbwŸ&&

(am_H$br _. 5, 900)

H$hþ ZmZH$ {O{Z Yy[a g§V nmB©Ÿ&& VmH¡$ {ZH${Q> Z Amd¡ _mB©Ÿ&&(JC‹S>r _. 5, 182)

8. g~ Ordm| H$m CÕma hmoVm h¡ VWm _w{º$-nX {_bVm h¡ZmB {dg[aEo Y¥Jw OrdUm VyQ>o H$M YmJoŸ&&ZmZH$ Yy{‹S> nwZrV gmY bI H$mo{Q> {namJoŸ&&

(JC‹S>r dma _. 5, 322)

nmn {~ZmgZw go{dAm n[dÌ g§VZ H$s YyaoŸ&&g^ N>‹S>mB© Ig_ Am{n h[a O{n ^mB© R>éaoŸ&&

(_mP _. 5, 133)

gmYy Yy[a _w{I g_V{H$ bmB©Ÿ&& ZmZH$ CYao h[a Jwa gaUmB©Ÿ&&(gyhr _. 5, 744)

Voar ga{U à^ XrZ XBAmbmŸ&&_hm {~I_ gmJé A{V ^mar CYahþ gmYy g§{J admbmŸ&&

({~bmdbw _. 5, 806)

Jwé god{Z g{VJwé XmVm h[a h[a Zm{_ g_mBAm am_Ÿ&&h[a Yy{‹S> Xodhþ _¡ nwao Jwa H$s h_ nmnr _wH$Vw H$amBAm am_Ÿ&&

(gyhr _. 3, 772)

h[a a§{J amVm _Zw am_ JwZ Jmd¡Ÿ&& _wH$Vwmo gmYr Yyar Zmd¡Ÿ&&(à^mVr _. 5, 1340)

OZ ZmZH$ H$C à^ {H$anm H$arEoŸ&& gmYy Yy[a {_b¡ {ZgVarEoŸ&&({~bmdbw _. 5, 804)

9. à^w gXm hm{µOa-Zm{µOa {XIVm h¡hmoB n{dÌ garé MaZm YyarEŸ&& nma~«h_ JwéXod gXm hOyarEoŸ&&

(O¡Vgar _. 5, 708)

Vo[aAm g§V OZm H$s ~mN>C Yy[aŸ&& O{n ZmZH$ gwAm_r gX hOy[aŸ&&(~g§Vw _. 5, 1183)

Bhþ _Zw hmoAm gmYy Yy[aŸ&& {ZV XoI¡ g§wAm_r hOyarŸ&&(~g§Vw _. 5, 1184)

10. Bg bmoH$ Am¡a nabmoH$ _| emo^m VWm XaJmh _| _mZ {_bVm h¡{OZ h[a Aa{W garé bJmBAm Jwa gmYy ~hþ gaYm bmB _w{I Yy‹S>m Ÿ&&hb{V nb{V h[a emo m nmd{h h[a a§Jw bJm _{Z Jy‹S>mŸ&&

(O¡Vgar _. 4, 698)

g{VJwa nJ Yy[a {OZm _w{I bmB©Ÿ&&{VZ Hy$‹S> {VAmJo h[a {bd bmB©Ÿ&& Vo h[a XaJh _wI D$Ob ^mB©Ÿ&&

(JC‹S>r _. 4, 165)

h[a XaJh Vo _wI CObo ~hþ gmo^m nmB©Ÿ&&OZw ZmZHw$ _§J¡ Yy{‹S> {VZ Omo Jwa Ho$ {gI _oao ^mB©Ÿ&&

(JC‹S>r dma _. 4, 310)

11. ghO-gwI H$s àmpßVgyI ghO AmZ§X KZoao n{VV nmdZ gmYy YyamŸ&&h[a {_bo ZamBU ZmZH$ _mZmoaWwmo nyamŸ&&

(Amgm _. 5, 454)

h[a h[a Zm_w OnV gwI ghOo _OZw hmodV gmYy YyaoŸ&&AmdU OmU aho {W{V nmB© OZ_ _aU Ho$ {_Q>o {~gyaoŸ&&

({~bmdbw _. 5, 825)

{OÝhm bJr àr{V à^ Zm_ ghO gwI gméŸ&&ZmZH$ BHw$ AmamYo g§VZ aoUméŸ&&

(am_H$br dma _. 5, 962)

gyI ghO AmZ§X KUm ZmZH$ OZ YyamŸ&&H$maO gJbo {g{Y ^E o{Q>Am Jwé nyamŸ&&

(Amgm _. 5, 399)

12. gÀMo nXmW© H$s àmpßVVa g§{J gmYy MaZ nIma¡ g§V Yy[a V{Z bmd¡Ÿ&&_Zw VZw Aa{n Yao Jwa AmJ¡ g{V nXmaWw nmd¡Ÿ&&

(Amgm _. 5, 381)

13. MaU-Yy{b {dhrZ Ho$ Xmof_hm A^mJ A^mJ h¡ {OZHo$ {VZ gmYy Yy[a Z nrO¡Ÿ&&{VZm {VgZm ObV ObV Zhr ~yP{h S>§Sw> Ya_amB H$m XrO¡Ÿ&&

(H${bAmZ _. 4, 1325)

Page 22: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

gwaV, VdÁOh, hmoe, Ü`mZ, ê$h Am¡a AmË_m H$mo H$hVoh¢Ÿ& "eãX' YwZmË_H$ Zm_ h¡; "`moJ' gwaV H$m eãX Ho$ gmW{_b H$a EH$ hmoZm h¡Ÿ& eãX gwaV H$m òmoV h¡Ÿ& YwZ H$mo gwZH$agwaV ~oBp™V`ma ({dde hmo) CgH$s Amoa qIMr OmVr h¡Ÿ& YwZha OJh YwZH$a Xo ahr h¡Ÿ& O~ VH$ gwaV `m Ü`mZ Z hmodh gwZmB© Zht XoVrŸ& `h eãX F${f`m|-_w{Z`m| H$s lw{V (gwZmJ`m) h¡, CX²JrV h¡ (D$na H$m amJ h¡)Ÿ& `h emar[aH$ AWdm^m¡{VH$ amJ Zht, `h AmpË_H$ amJ h¡Ÿ& BgH$mo gyµ\$s "g_mA'H$hVo h¢Ÿ& `h gwaV Ûmam gwZm Om gH$Vm h¡Ÿ& _wgb_mZ µ\$H$saBgH$m gwbVmZwb AµOH$ma ({µOH«$m| H$m ~mXemh), gm¡Vo ga_X,H$bm_o-hµH$ Am¡a gm¡Vo Zgram ({dO` {XbmZo dmbr AmdmµO)H$hH$a ^r dU©Z H$aVo h¢Ÿ&

n§Om~r _| gwaV "hmoe' H$mo H$hVo h¢Ÿ& hmoe {H$gH$mo hmoVmh¡? MoVZ nwéf, Ord `m AmË_m H$moŸ& Bg àH$ma "gwaV' ê$h`m AmË_m H$m Zm_ n‹S> J`m h¡Ÿ& "eãX' H$m {ZU© H$B© àH$aUm|_| Am MwH$m h¡ (XoI| "Zm_', "eãX', "dmUr', "Jwé_§Ì" Am{XHo$ àg§J)Ÿ& Omo‹S> AWdm _ob H$mo `moJ H$hVo h¢Ÿ& AVEd {Og{d{Y Ûmam gwaV eãX _| ^rO gHo$ Am¡a Bg àH$ma Ow‹S>o {H${\$a Z {~Nw>‹S>o Vmo Eogo `moJ H$mo gwaV-eãX `moJ H$hVo h¢Ÿ&

gwaV-eãX `moJ gZmVZ h¡, naånam go Mbm Am ahm h¡,VWm ñdm^m{dH$ h¡Ÿ& Bg_| H$moB© Ý yZm{YH$ Zht H$a gH$VmŸ&eãX Hw$b aMZm Ho$ Am{X _| Wm, Cggo hr `h aMZm hþB©Ÿ&gwaV H$m CgHo$ gmW ñdm^m{dH$ gå~ÝY h¡ Am¡a eãX _| CgHo${b o H${ee (AmH$f©U) h¡, AVEd CgHo$ gmYZ _| H$moB©g»Vr `m H${R>ZmB© ZhtŸ& `h AZm{X Am¡a AZÝV h¡Ÿ& `moJ AZoH$àH$ma Ho$ h¢, BZ `moJm| H$m _ÝVì` Hw§$S>{bZr H$mo OmJ¥V H$aZmh¡Ÿ& o g~ {nÊS> Ho$ MH«$m| go gå~pÝYV h¢Ÿ& gÝVm| Zo BZH$moñdrH$ma Zht {H$`m h¡Ÿ& hR> `moJ Ûmam emar[aH$ ñdmñÏ` H$sàmpßV hmoVr h¡, àmU `moJ (àmUm`m_ Am{X) Ûmam àmUm| na{Z`ÝÌU hmoVm h¡ VWm ñdmñÏ` Am¡a XrKm© w àmßV hmoVr h¡Ÿ&_mZ{gH$ `moJ Ûmam _Z H$mo H$m~y H$aHo$ _Zwî` {dMmadmZ hmoOmVm h¡ VWm kmZ-`moJ ~w{Õ H$mo gyú_ H$aHo$ Ord Am¡a ~«÷H$s EH$Vm H$mo g_PmVm h¡Ÿ& ~«÷mÊS> Ho$ N>… MH«$m| H$m à{V{~å~AÊS> _| h¡Ÿ& AÊS> Ho$ N>… MH«$m| H$m à{V{~å~ {nÊS> _| h¡Ÿ&gÝVm| Zo {ZMbo MH«$m| H$mo (Omo à{V{~å~ Ho$ ^r à{V{~å~ h¢)N>mo‹S> {X`m h¡ Am¡a Amkm-MH«$ go eãX H$m Aä`mg H$am`mh¡Ÿ& CÝhm|Zo gwaV-eãX `moJ H$mo hr _w»` _mZm h¡Ÿ& BgH$m H$m_

gwaV H$mo eãX _| Omo‹S>Zm VWm "AeãX', "AH$h' Am¡a "{Zambo"_|, Ohm± go `h eãX n«H$Q> hþAm h¡, g_mZm h¡Ÿ& O~ VH$ gwaVgmW Z hmo V~ VH$ H$moB© `moJ VWm g§gma H$m H$moB© ì`dhmaZht hmo gH$VmŸ& Jwé ZmZH$ gm{h~ µ\$a_mVo h¢…

Oohr gwa{V Vohm {VZ amhþŸ&&({gar amJw _. 1, 24)

gwa{V hmod¡ n{V D$Jd¡ Jwa ~MZr ^C ImBŸ&&({gar am_w _. 1, 18)

H$~ra gm{h~ Am{X g~ gÝVm| VWm lr Jwé ZmZH$ XodOr Ho$ KamZo H$s Xgm| nmVem{h`m| Zo gwaV-eãX H$s hr {ejmXr h¡Ÿ& gwaV-eãX Š`m h¡? `h Zm_ H$s H$_mB© H$m hr XygamZm_ h¡…

ZmZ{H$ Zm_w [Za§OZ OmÝ`mo H$sZr ^J{V ào_ {bd bmB©Ÿ&&VmVo A§JXw A§J g§{J ^`mo gmBé {V{Z g~X gwa{V H$sZr daImB©Ÿ&&

(gdB©E _. 4, 1406)Am¡a `hr _m{bH$ go {_bZo H$m gmYZ h¡…nm[a gmOZw Anmé àrV_w Jwa g~X gwa{V b§KmdEŸ&&

(VwImar _. 1, 1113)

gwaV-eãX `moJ gab h¡, Bg_| Am¡a `moJm| H$s ^m±{V H$îQ>Zht CR>mZo n‹S>VoŸ& Bg{bE Bgo ghO-`moJ ^r H$hm h¡Ÿ& Bg_|{H$gr àH$ma H$m n[al_ Zht H$aZm n‹S>Vm, Ho$db VdÁOh`m Ü`mZ Ûmam eãX H$s YwZ H$mo gwZZm h¡Ÿ& ~mbH$, d¥Õ, wdH$,ha µH$m¡_, ha Y_© VWm ha Xoe H$m _Zwî`, ór hmo `m nwéf,BgH$m Aä`mg H$a gH$Vm h¡Ÿ& BgHo$ Aä`mg _| hR>-`moJAm{X Ho$ H$îQ> Zht ghZo n‹S>VoŸ&& _Zwî` Ka _| ahH$a, g§gmaHo$ H$m_-H$mO H$aVo hþE BgH$s H$_mB© (Aä`mg) H$a gH$Vmh¡Ÿ& BgH$mo H$aZo Ho$ {bE Y_© ~XbZo H$s Amdí`H$Vm ZhtŸ&ha EH$ _Zwî`, Mmho dh {H$gr µH$m¡_, Xoe, Y_© `m gåàXm`H$m hmo, BgH$s H$_mB© H$a gH$Vm h¡Ÿ&

gwaV-eãX `moJ H$m gmYZgwaV-eãX `moJ Ho$ VrZ ê$n h¢ • gw{_aZ, Ü`mZ Am¡a

YwZ ({dñVma Ho$ {bE BZHo$ àH$aU XoI|)Ÿ& {H$gr ˜`mb({dMma) H$mo ~ma-~ma `mX H$aZo H$m Zm_ gw{_aZ h¡Ÿ& BgHo$Aä`mg H$s nyU©- w{º$ gVJwé go àmßV hmoVr h¡Ÿ& gw{_aZ nhbodUm©Ë_H$ hmoVm h¡, {\$a `h gwaV H$s {Oh²dm Ûmam {H$`m OmVmh¡Ÿ& O~ `h nH$ (Ñ‹T> hmo) OmVm h¡ AWm©V² YmaUm e{º$ OmJCR>Vr h¡ Vmo àH$me hmo OmVm h¡ Am¡a gVJwé H$s O_mbr

gwaV-eãX `moJ

295

Page 23: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

296 Jwé_V {gÕmÝV-1

(Á`mo{V_© ) Am¡a _Z-_mo{hZr N>{~ àH$Q> hmo OmVr h¡Ÿ& `hñdê$n h_| AnZr Amoa ItMVm h¡Ÿ& Bg àH$ma Ü`mZ d Vgìda(˜`mb) ~Z OmVm h¡Ÿ& Ü o , Ü`mZ Am¡a Ü`mVm EH$-ê$n hmoOmVo h¢Ÿ& O~ {eî` ~ma-~ma gw{_aZ H$aVm hþAm ˜`mb H$mopñWa H$aHo$, AÝXa Ü`mZ H$s Am±I| Cg na O_m boJm V~{ZaV CgHo$ ê$n H$mo YmaU H$aVo hþE CgHo$ Aga H$mo AnZoAÝXa OµµÁ~ H$aVr Om oJrŸ& Bg n«H$ma gwaV Am¡a [ZaV pñWahmo Om oJr Am¡a Ü`mZ Ho$ Ûmam "YwZ' gwZmB© XoZo bJoJrŸ&Aä`mgr H$mo Mm{hE {H$ gwaV H$mo Jwé H$s ~VmB© hþB© µ mgAmdmµO na R>ham o, ~mobZo H$s e{º$ gw{_aZ _| g_m Om o,XoIZo H$s e{º$ Ü`mZ _| _½Z hmo Om o Am¡a gwZZo H$s e{º$YwZmË_H$ Zm_ _| bdbrZ hmo Om oŸ& {Oh²dm, Am±Im| Am¡aH$mZm|, VrZm| na gw{_aZ, Ü`mZ Am¡a YwZ Ho$ ~§X bJm b|Ÿ&H$~ra gm{h~ µ\$a_mVo h¢…

VrZm| ~§X bJm` H$a, _wI go H$Nw> Z ~mobŸ&~mha Ho$ nQ> Xo H$a, A§Va Ho$ nQ> ImobŸ&&VrZm| ~§X bJm` H$a, Zm_ {Za§OZ bo`Ÿ&A§Va Ho$ nQ> g~ Iwb¢, O~ ~mha Ho$ nQ> Xo Ÿ&&o VrZm| gmYZ Zwº$mE-gd¡Xm; Vrgam ZoÌ, {Xì`-Mjw `m

{ed-ZoÌ na {H$ o OmVo h¢ Omo XmoZm| ¥Hw${Q>`m| Ho$ ~rM _| h¡Am¡a Ohm± {nÊS> H$s ApÝV_ gr_m h¡Ÿ& gwaV-eãX `moJ H$sH$_mB© Ho$ {bE g~go nhbo {H$gr gVJwé go Xrjm boZmAmdí`H$ h¡Ÿ& Bg `moJ H$s H$_mB© gËg§J _| à\w$pëbV hmoVrh¡ (XoI| "gVJwé' Am¡a "gËg§J' Ho$ àH$aU)Ÿ& YwaYm_ go_m{bH$ H$s H¥$nm hmo V~ gVJwé H$m {_bmn Am¡a gË`g§JH$m bm^ àmßV hmoVm h¡Ÿ& gVJwé Ho$ {_b OmZo na {eî` H$mo{H$gr earAV (emór` {Z`_ AWdm H$_©H$mÊS>) Ho$ ar{V-[admµOm| H$mo YmaZ Zht H$aZm n‹S>VmŸ& gVJwé AnZr _oha Ûmam{eî` H$mo A_br ({H«$`mË_H$) Vm¡a na gwaV-eãX H$s godm_| bJmVo h¢…

H$a_w hmod¡ g{VJwê$ {_bmEŸ&& godm gwa{V g~{X {MVw bmEŸ&&(_mP _. 3, 110)

Bg `moJ Ho$ {bE EH$mÝV hmoZm Amdí`H$ h¡, Ohm± naemoa-Jwb Z hmoŸ& EH$mÝV hmoZo Ho$ {bE gVJwé EH$ nyU© w{º$^r ~»eVo h¢ {Oggo {eî` eara-ê$nr Ka Ho$ ~mha Ho$XadmµOm|1 H$mo ~ÝX H$aHo$ EH$mÝV _| ~¡R>Vm h¡ VWm EH$ {Z`Vg_` gw~h-em_ XoZm n‹S>Vm h¡Ÿ& Bg g_` _| ˜`mb H$mo ê$h(AmË_m) H$s ~¡R>H$ na BH$Q²>R>m H$aZm n‹S>Vm h¡, Omo {ga Ho$AÝXa Am±Im| Ho$ nrN>o XmoZm| ¥Hw${Q>`m| Ho$ ~rM H$s OJh H$sgrY _| h¡, {Ogo {hÝXy Vrgam ZoÌ Am¡a _wgb_mZ µ\$µH$sa

ZwµµŠVmE gd¡Xm H$hVo h¢Ÿ& Bg_| {ga H$s {H$gr ñZm w `m aJ(Zg) na X~md `m qIMmd S>mbZo H$s Amdí`H$Vm ZhtŸ&Ho$db BVZm H$s H$mµ\$s h¡ {H$ Vw_ Bg eara Ho$ AÝXa CgñWmZ na ~¡R>o ahmoŸ& `h dh {R>H$mZm h¡ {OgH$m JrVm _|^JdmZ² Zo Zm{gH$m2 Ho$ AJ« ^mJ Ho$ _Ü`3 _| ~Vm H$a dU©Z{H$`m h¡Ÿ& `h Aä`mg H$aVo hþE Vw_ gVJwé Ûmam ~™eo hþEgw{_aZ Am¡a CgH$m Ü`mZ (XoI| "gw{_aZ" Am¡a "Ü`mZ' Ho$àH$aU) H$amo, BgHo$ A{V[aº$ Am¡a H$moB© ˜`mb ({dMma) AÝXaZ AmZo Xmo, Bg àH$ma gwaV H$mo, Omo eara Ho$ amo_ amo_ _| aMrhþB©, g_oQ> H$a Cg Ho$ÝÐ na EH${ÌV H$aHo$ Cgr ñWmZ naXoIZm h¡ {H$ dhm± Š`m Ñí` h¢Ÿ& `h {H$g àH$ma {H$`m OmVmh¡, BgH$s nyar w{º$ gVJwé CnXoe (Xrjm XoZo) Ho$ g_` {eî`H$mo ~Vm XoVo h¢ Am¡a CZ ˜Vam| Am¡a éH$mdQ>m| H$m, Omo Aä`mgH$aVo g_` AmVr h¢, Imob H$a dU©Z H$a XoVo h¢ Vm{H$ {eî`CZgo ~M Om o VWm gmW hr Eogo ˜Vam| Am¡a éH$mdQ>m| Ho$ g_`Jwé {eî` H$mo AnZr e{º$ Ûmam ^r ~Mm boVo h¢…

{~I‹S>o XmC b§Kmd¡ _oam g{VJwé gwI ghO goVr K[a OmVoŸ&&(~g§Vw _. 5, 1185)

AVEd `h Aä`mg {~Zm gVJwé Ho$ {_bmn Am¡a XrjmàmßV {H$ o ~J¡a Ho$db nwñVH|$ n‹T>-n‹T> H$a `m gwZ-gwZ H$aH$aZm ˜VaZmH$ h¡ (XoI| "gVJwé' H$m àH$aU)Ÿ& _m¡bdr ê$_gm{h~ ^r `h AmXoe XoVo h¢ {H$ Vy nra (Jwé) H$mo Ty>§T> Š`m|{H${~Zm Jwé Ho$ `h _mJ© Amµ\$Vm|, ˜m¡µ\$m| Am¡a µ Vam| go ^am hþAmh¡…

nra am ~JwµOr {H$ ~o nraBª gµ\$aŸ&hñV ~g nwa Amµ\$Vmo µ m¡µ\$mo µ Va &

Bg Aä`mg Ho$ gånyU© hmoZo H$m {M• Š`m h¡? dh `hh¡ {H$ eara H$s gwY Zht ahoJr, gd©àW_ Vmo hmW-n¡a gwÝZhmo Om |Jo, {\$a eara Ho$ eof A§J, `hm± VH$ {H$ gwaV H$sZrMo H$s Amoa H$s YmamE±, Omo gmao eara H$mo OrdZ Xo ahrh¢, gwaV Ho$ ñWmZ na {g_Q> H$a EH${ÌV hmo Om |Jr, gmameara ~ogwY hmo Om oJmŸ& O~ VH$ _Zwî` Zm¡ Ûmam| go nyU©V`mD$na Zht AmVm, dh µJ¡~ (AÑí` bmoH$) Ho$ ZµOmam| (Ñí`m|)go AZOmZ ahVm h¡…

My µO {hO ~oê±$ Z`m_X AmX_rŸ&~m{eX AµO Vñdrao µJ¡~r AmAO_rŸ&

H$~ra gm{h~ ^r µ\$a_mVo h¢ {H$ Omo ê$h eara Ho$ Zm¡Ûmam| _| ^Q>H$ ahr h¡ dh Cg AZwn_ dñVw H$mo Zht nmgH$Vr…

1. Zm¡ Ûma o h¢ – Xmo Am±I, Xmo H$mZ, Xmo ZmH$ Ho$ gwamI, _w±h, JwXm Am¡a BÝÐr, {OZHo$ Ûmam ê$h ~mha ^Q>H$Vr h¡Ÿ&2. JrVm-AÜ`m` 6, íbmoH$ 133. JrVm-AÜ`m` 8, íbmoH$ 10

Page 24: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

ZC Ka Xo{I Ow H$m_{Z ybr ~gVw AZyn Z nmB©Ÿ&&H$hVw H$~ra Zd¡ Ka _ygo Xgd¢ VVw g_mB©Ÿ&&

(JC‹S>r H$~ra, 339)

Omo Omo e{º$`m± Zm¡ Ûmam| _| H$m_ H$aVr h¢, CZHo$ Xgd|Ûma na AmH$a EH${ÌV hmo OmZo na ê$hmZr YwZ| gwZmB© XoZobJVr h¢ VWm àH$me {XImB© XoZm ewê$ hmo OmVm h¡, ñWybBpÝÐ`m| go gå~ÝY Qy>Q>Vm h¡ Am¡a gyú_ Xoe Ho$ Ñí` XoIZo_| AmVo h¢ VWm gwaV, _Z Am¡a ~w{Õ H$s K‹S>V hmoVr h¡…

{VW¡ K‹S>rEo gwa{V _{V _{Z ~w{YŸ&&(OnwOr)

_Zwî` H$s ha àH$ma H$s e{º$ ~‹T> OmVr h¡, CgH$sgwaV VWm _Z H$s e{º$`m§ ^r ~‹T> OmVr h¢, ~w{Õ VrúU hmoOmVr h¡ Am¡a eãX H$s YwZ| gwZH$a gH$b ^dZm| Ho$ ahñ`àH$Q> hmo OmVo h¢Ÿ&

O~ gw{_aZ Ûmam ê$h {g_Q> H$a Vmam-_ÊS>b, gy`©, MÝÐ,"e{e_mb MH«$' ({OgH$mo doX, XodVmAm| Am¡a {nVam| H$m _mJ©H$hVo h¢) H$mo nma H$a boVr h¡ Vmo JwéXod (Jwé H$m Zyar ñdê$n){_bVo h¢ (XoI| "Jwé' H$m àH$aU) Omo {eî` Ho$ gmW hmo OmVo h¢VWm Ywa-Ym_ VH$ CgHo$ A§J-g§J ahVo h¢Ÿ& A~ {eî` H$m Ü`mZpñWa hmo OmVm h¡ VWm gw{_aZ Ûmam `hm± VH$ agmB© (nhþ±M) hmoOmVr h¡Ÿ& AmJo gw{_aZ H$s A{YH$ Amdí`H$Vm Zht ahVrŸ& A~{eî` JwéXod H$s AmamYZm Am¡a Ü`mZ H$aVm hþAm Xmo go EH$ê$n hmoVm Mbm OmVm h¡, µ\$Zm{µ\$íeoI hmoVm OmVm h¡Ÿ& JwédmUr_| "Amn N>mo‹S> Jwa _m{h g_mAmo' Ho$ dmŠ` H$m Bgr Amoa g§Ho$Vh¡Ÿ& Bg àH$ma {eî` H$s CÀM ê$hmZr _§{µObm| na ñd`§ hr agmB©hmoVr Mbr OmVr h¡Ÿ&

O~ ~mha gVJwé H$s g§J{V àmßV hmoVr h¡ Vmo {eî`gVJwé Ho$ ñdê$n Am¡a CZHo$ H$_b-Z`Zm| _| AnZr Am±Im|Ûmam EH$ Q>H$ XoI H$a CZHo$ Abm¡{H$H$ O_mb Am¡a{_H$ZmVrgr (Mwå~H$s`) AmH$f©U Ûmam H$_mb Ho$ XaOo H$sEH$mJ«Vm H$mo àmßV H$aVm h¡, {Oggo CgH$s AmË_m ghO _|hr eara H$mo N>mo‹S> H$a AmÝV[aH$ _§{µObm| na M‹T>Vr h¡ Am¡adhm§ Ho$ Ñí` XoIVr h¡Ÿ& BgHo$ {gdm` gabVmnyd©H$ EH$mJ«hmoZo VWm AmÝV[aH$ ê$hmZr Xoem| H$s g¡a H$aZo Ho$ {bE Am¡aH$moB© gmYZ ZhtŸ& A~ gw{_aZ Am¡a Ü`mZ nŠH$m hmo OmVmh¡ VWm eãX, Omo nhbo ^r Hw$N> Hw$N> gwZmB© XoVm Wm, A~gmµ\$-gmµ\$ gwZmB© XoZo bJ OmVm h¡Ÿ& dh _Z H$mo _mo{hV VWmgwaV H$mo _½Z H$aZo dmbm hmoVm h¡Ÿ& gw{_aZ H$m H$m_ ê$hH$mo Am±Im| Ho$ nrN>o BH$Q²>R>m H$aZm h¡ Vm{H$ ñWyb Xoh H$mHy$µOm Ny>Q> Om o & Ü`mZ H$m H$m_ D$na Ho$ _ÊS>bm| _| ê$hH$mo {gWa H$aZm h¡, `h Vd‚mh H$mo Jwé Ho$ Zyar ñdê$n _|bJmZo go hmoVm h¡Ÿ& YwZ H$m H$m_ ê$h H$mo D$nar _ÊS>bm|_| bo OmZo H$m h¡Ÿ& O~ {eî` H$s agmB© Zyar ñdê$n VH$ hmo

Om o Vmo g_Pmo {H$ CgH$s AmYr ^{º$ hmo JB©Ÿ& BgHo$ ~mX{eî` Ho$ {bE D$nar _ÊS>bm| H$s M‹T>mB© gab Am¡a ag-Xm`H$hmo OmVr h¡Ÿ& JwéXod AnZr Zyar {H$aUm| Am¡a Abm¡{H$H$agrbr YwZm| Ûmam {eî` H$mo gmW bo MbVo h¢ Am¡a ghò-Xb H$_b (hµOma ~Îmr H$s amoeZr dmbm H$_b) Ho$ _wµH$m__|, Omo gyú_ _ÊS>b H$m Ho$ÝÐ Am¡a Á`mo{V_© Xoe h¡, àdoeH$aVo h¢Ÿ& `hm± na AZ{JZV F${f, _w{Z Am¡a _hË_m {_bVoh¢ Omo `hm± H$s Á`mo{V na _½Z hmo aho h¢Ÿ& Bg ñWmZ H$m F${f-_w{Z`m| Zo "ghòma' H$hH$a dU©Z {H$`m h¡Ÿ& Bg _ÊS>b _|{damoYr e{º$`m± (F${Õ`m±-{g{Õ`m±) éH$mdQ>| n¡Xm H$aVr h¢,{OZH$mo hQ>mH$a Jwé gwaV H$mo nma bo OmVo h¢Ÿ& BZH$m dU©ZJwé ZmZH$ gm{h~ Or Zo "Mo[a`m| Ho$ M[aÌ' _| Am¡a VwbgrXmgOr Zo am_m`_ Ho$ CÎma-H$mÊS> (XoI| "kmZ' Am¡a "^{º$'n«H$aU) _| {H$`m h¡Ÿ& BgHo$ {gdm` Am¡a H$B© ê$hmZr _ÊS>bm|(XoI§o "AÝXa Ho$ ñWmZm|' H$m àH$aU) H$mo nma H$amVo hþEJwéXod {eî` H$mo gMIÊS> _|, Omo àb` VWm _hmàb` Ho$nao h¡, nhþ§Mm XoVo h¢Ÿ& `h gwaV-eãX `moJ H$m g§{jßV dU©Zh¡Ÿ& gwaV-eãX `moJ H$s H$_mB© Jwé Ûmam {H$gr Jwé_wI H$moàmßV hmoVr h¡ Am¡a BgHo$ Ûmam dh AnZo {ZO-Ka, gMIÊS>nhþ±M OmVm h¡…

Jwa_w{I _hbr _hbw nN>mZwŸ&& Jwa_w{I gw[aV g~Xw ZrgmZwŸ&&(Amgm _., 1, 414)

gwaV-eãX H$s H$_mB© H$m \$b A{V CÎm_ h¡Ÿ& BgH$sH$_mB© Ûmam YwZ Am¡a Á`mo{V àH$Q> hmo OmVr h¡ Am¡a VËd-kmZ hmo OmVm h¡…

gwa{V g~Xw gmIt _oar qgL>r ~mO¡ bmoHw$ gwUoŸ&&(am_H$br _. 1, 877)

OmoJ OwJ{V {JAmZ wJ{V gwa{V e~X VV ~oVo Onw Vnw AI§S>brŸ&&Amo{V nmo{V {_{b Omo{V ZmZH$ H$Ny> XwIw Z S>§S>brŸ&&

(H${bAmZ _. 5, 1322)

gmao {dH$mam|, «_m| Am¡a Ah§ md H$m Zme hmoVm h¡…H$a{h {~H$ma {dWma KZoao gwa{V g~X {~Zw ^a{_ nBAmŸ&&

hC_¡ amoJw _hm XwIw bmJm Jwa_{V bodhþ amoJ JBAmŸ&&(am_H$br _. 1, 906)

na_ gwI H$s àmpßV hmoVr h¡…am_ Zm{_ _Zw ~o{YAm Adé {H$ H$ar drMméŸ&&g~X gwa{V gwIw CnO¡ n« amVC gwI gméŸ&&

({gar amJw _. 1, 62)

Omo ewaV-eãX H$s H$_mB© H$aVo h¢, CZH$mo eãX H$sÜd{Z g§gma _| {bßV Zht hmoZo XoVr, Bg àH$ma do g§gma-gmJa go Va OmVo h¢…

O¡go Ob _{h H$_bw {Zamb_w _waJmB© Z¡gmUoŸ&&gwa{V g~{X ^dgmJé VarEo ZmZH$ Zm_w dImUoŸ&&

(am_H$br _. 1, 938)

gwaV-eãX `moJ 297

Page 25: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

298 Jwé_V {gÕmÝV-1

Ohm± gwaV-eãX H$m A^md h¡ dhm± BgH$m CbQ>m g_Pbmo AWm©V² Xw…Im| H$s Ap½Z _| Ord ObVm h¡ Am¡a _Zwî`-OÝ_ AH$maW Mbm OmVm h¡…

OZ_w nXmaWw OyEo hm[aAm g~X¡ gwa{V Z nmB©Ÿ&&(^¡aC _. 3, 1155)

Am¡a {\$a `_ Ho$ Omb H$s \$m±gr Am¡a Mm¡amgr H$m^`mZH$ MH«$ haEH$ Ho$ {ga na h¡Ÿ&

AVEd gwaV-eãX Ho$ gwJ_ Aä`mg Ûmam _Zwî`-OrdZH$mo, Omo ~‹S>o ^m½` go {_bm h¡, g\$b H$aZm Mm{hEŸ&

gwaV-eãX `moJ1. gwaV Š`m h¡ ?

`h MoVZVm `m hmoe h¡Ÿ& g~ Ord gwaV hr h¢Ÿ& gM, eãX`m Zm_ H$s H$_mB© Ûmam gwaV OmJ CR>Vr h¡Ÿ& O¡gr gwaV hmo,d¡gm hr Cgo Jwé {_bVm h¡Ÿ& Jwé Am¡a à w go gwaV H$mo emo m{_bVr h¡Ÿ& `{X gwaVr H$mo gwaV (na_ MoVZVm) go Omo‹S> {X`mOm o Vmo Ord ^dgmJa nma hmo OmVm h¡…EH$m gwa{V OoVo h¡ OrAŸ&& gwa{V {dhÿUm H$moB Z H$sAŸ&&Oohr gw[aV Vohm {VZ amhþŸ&& boIm BH$mo Amdhþ OmhþŸ&&

({gar amJw _. 1, 24)gMw {_b¡ gMw D$nO¡ gM _{h gm{M g_mBŸ&&gwa{V hmod¡ n{V D$Jd¡ Jwa ~MZr ^C ImBŸ&&ZmZH$ gMm nm{Vgmhþ Amno {bE {_bmBŸ&&

({gar amJw _. 1, 18)h[a {OC XmVm ^J{V dN>bw h¡ H$[a {H$anm _§{Z dgmB©Ÿ&&ZmZH$ gmo m gwa{V XoB à w Amno Jwa_w{I Xo d{S>AmB©Ÿ&&

({gar amJw _. 3, 32)gwaVr gwa{V abmB©Eo EVwŸ&& VZw H$[a Vwbhm b§K{h OoVwŸ&&

(am_H$br _. 1, 878)

2. gwaV-eãX `m ghO-`moJ Zm_ H$s H$_mB© h¡ZmZ{H$ Zm_w {Za§OZw OmÝ`mo H$sZr ^J{V ào_ {bd bmB©Ÿ&&VmVo A§JXw A§J g§{J ^`mo gmBé {V{Z g~X gwa{V H$sZr daImB©Ÿ&&

(gdB©E _. 4, 1406)

Jwé H$m g~Xw _Z¡ _{h _§Ðm [ad§Wm {I_m hT>mdCŸ&&Omo {H$Nw> H$a¡ ^bm H$[a _mZC ghO OmoJ {Z{Y nmdCŸ&&

(Amgm _. 1, 359)

3. gVJwé gwaV-eãX H$s godm boVm h¡H$a_w hmod¡ g{VJwê$ {_bmEŸ&& godm gwa{V g~{X {MVw bmEŸ&&

(_mP _. 3, 110)h[a OZ g§V H$[a {H$anm n{J bmBUwŸ&&Jwa g~Xr h[a ^Ow gwa{V g_mBUwŸ&&

(^¡aC _. 4, 1134)

OrA O§V gJbo V¡ _moho {~Zw g§Vm {H$Z¡ Z bmIrŸ&&ZmZH$ Xmgw h[a H$saV{Z amVm g~Xw gwa{V gMw gmIrŸ&&

(_bma _. 1, 1227)

_wH${V ^B© ~§YZ Jw[a Imoëho g~{X gwa{V n{V nmB©Ÿ&&ZmZH$ am_ Zm_w [aX A§V[a Jwa_{I _o{b {_bmB©Ÿ&&

(_bma _. 1, 1255)

4. gwaV-eãX H$s H$_mB© Ho$ \$b

1. eãX H$s Üd{Z gwZmB© XoVr h¡gwa{V g~Xw gmIr _oar {g§L>r dmO¡ bmoHw$ gwUoŸ&&nVw Pmobr _§JU H¡$ VmB© ^r{IAm Zm_w n‹S>oŸ&&

(am_H$br _. 1, 877)

2. amoJ Am¡a ^«_m| H$m Zme hmoVm h¡H$a{h {~H$ma {dWma KZoao gwa{V g~X {~Zw ^a{_ nBAmŸ&&hC_¡ amoJw _hm XwIw bmJm Jwa_{V bodhþ amoJw JBAmŸ&&

(am_H$br _. 1, 906)

3. Xw…Im| H$m Zme VWm gwI H$s àmpßV hmoVr h¡OmoJw OwJ{V {JAmZ wJ{V gwa{V g~X VV ~oVo Onw Vnw AI§S>brŸ&&Amo{V nmo{V {_{b Omo{V ZmZH$ H$Ny> XwIw Z S>§S>brŸ&&

(H${bAmZ _. 5, 1322)Jwa g§V g^m XwIw {_Q>¡ amoJwŸ&& OZ ZmZH$ h[a dé ghO OmoJwŸ&&

(~g§Vw _. 1, 1170)am_ Zm{_ _Zw ~o{YAm Adé {H$ H$ar drMméŸ&&g~X gwa{V gwI D$nO¡ à^ amVC gwI gméŸ&&

([gar amJw _. 1, 62)

4. Ord ^dgmJa go nma hmo OmVm h¡O¡go Ob _{h H$_bw {Zamb_w _waJmB© Z¡gmUoŸ&&gwa{V g~{X ^d gmJé VarEo ZmZH$ Zm_w dImUoŸ&&

(am_H$br _. 1, 938)

5. gwaV-eãX _m{bH$ go {_bZo H$m gmYZ h¡nm[a gmOZw Anmé àrV_w Jwa g~X gwaV b§KmdEŸ&&{_{b gmY g§J{V H$a{h abrAm {\$[a Z nN>moVmdEŸ&&

(VwImar _. 1,1113)Jwa_w{I _hbr _hbw nN>mZwŸ&& Jwa_w{I gwa{V g~X ZrgmZwŸ&&

(Amgm _. 1, 414)

6. Ord _m`m go ~M OmVm h¡_mIr am_ H$s Vy _mIrŸ&&Oh XwaJ§Y Vhm Vy ~¡g{h _hm {~{IAm _X MmIrŸ&&{H$V{h AgWm{Z Vy {Q>H$Zw Z nmd{h Bh {~{Y XoIr AmIrŸ&&g§Vm {~Zw V¡ H$moB Z N>m{S>Am g§V nao Jmo{~X H$s nmIrŸ&&OrA O§V gJbo V¡ _moho {~Zw g§Vm {H$Z¡ Z bmIrŸ&&ZmZH$ Xmgw h[a H$saV{Z amVm g~Xw gwa{V gMw gmIrŸ&&

(gma§J _. 5, 1227)

Page 26: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

5. gwaV-eãX H$s H$_mB© Z H$aZo H$m \$b_Z_wI ~mobo A§Ywbo {Vgw _{h AJZr H$m dmgwŸ&&~mUr gwa{V Z ~wPZr g~{X Z H$a{h àJmgwŸ&&

(gbmoH$ _. 3, 1415)S>Jar Mmb ZoÌ \w${Z A§Ywbo g~X gwa{V Zhr ^mB©Ÿ&&gmgÌ ~oX Ì¡ JwU h¡ _mBAm A§YwbC Y§Yw H$_mB©Ÿ&&

(^¡aC _. 1, 1126)

qg{_«{V gmgÌ n‹S>{h _w{Z Ho$Vo {~Zw g~X¡ gwa{V Z nmB©Ÿ&&Ì ¡J w_ g^o am o{J {dAmno __Vm gwa{V JdmB© Ÿ&&

(^¡aC _. 3, 1130)

OJVw CnmB VwYw Y§Y¡ bmBAm §yS>r H$ma H$_mB©Ÿ&&OZ_w nXmaWw OyEo hm[aAm g~X¡ gwa{V Z nmB©Ÿ&&

(^¡aC _. 3, 1155)

J§YU d¡{U aVm {hVH$mar g~X¡ gwa{V Z AmB©Ÿ&&a§{J Z amVm a{g Zhr ~o{YAm _Z_w{I n{V JdmB©Ÿ&&

(gmoa{R> _. 1, 596)

Xw§Xa XyV yV ^rhmboŸ&& qIMmo Vm{U H$a{h ~oVmboŸ&&g~X gwa{V {~Zw Amd¡ Omd¡ n{V ImoB© AmdV OmVm hoŸ&&

(_mé _. 1, 1031)

gmH$V Z[a g~X gwa{V {H$C nmB©EoŸ&& g~X gwa{V {~Zw AmB©Eo OmB©EoŸ&&ZmZH$ Jwa_w{I _wH${V namBUw h[a nya¡ ^m[J {_bmBAmŸ&&

(_mé _. 4, 1042)

gwaV-eãX `moJ 299

Page 27: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

300 Jwé_V {gÕmÝV-1

Jwé Š`m h¡ Am¡a H$m¡Z h¡?Jwé H$mo OmZZm VWm CgH$s µOmV `m dmñV{dH$ gÎmm H$mo

g_PZm A{V H${R>Z h¡Ÿ& CgH$mo g_PZo Ho$ {bE CgHo$ O¡grhr Am±Im| H$s Amdí`H$Vm h¡Ÿ& {H$gr dbr (_hmË_m) H$mo H$moB©dbr hr OmZ gH$Vm h¡Ÿ& VZ-_Z Ho$ qnOao _| µH¡$X OrdCgH$s emZ H$mo Š`m g_P gH$Vo h¢Ÿ& O~ VH$ {H$ h_ CVZohr D±$Mo Z hm| {OVZm {H$ dh h¡ h_ CgH$mo Zht OmZ gH$Vo…

EdSw> D$Mm hmod¡ H$moBŸ&& {Vgw D$Mo H$C OmU¡ gmoBŸ&&(OnwOr, 5)

Hy§$Om| H$s gma CZHo$ gmW C‹S>Zo dmbr Hy§$O| H$s OmZgH$Vr h¢, Kwp½J`m| Am¡a H$m¡Am| H$mo Š`m ˜~a {H$ Hy§$O| H$m¡Zgo Xoe go AmVr h¢ Am¡a {H$g Amoa C‹S>mZ| ^aVr h¢Ÿ& JwéAbbnjr H$s ^m±{V AmH$me _| hr ahVm h¡, YaVr na AnZmH$m_ {H$`m Am¡a {\$a C‹S>mZ ^a H$a AmH$me _| M‹T> J`mŸ&

dh VrZm| earam| (ñWyb, gyú_ Am¡a H$maU), VrZm| JwUm|,nm±Mm| VËdm|, nÀMrg àH¥${V`m|, _Z Am¡a _m`m H$s _ma go naohmoVm h¡Ÿ& eåg V~aoµO gm{h~ gÝV-gVJwéAm| Ho$ ~mao _|µ\$a_mVo h¢…

B©ZH$ Am± _wJmª {H$ Eem§ ~¡µOmhm µOat Hw$ZÝX,Hw$am©E V§Xo µ\$bH$ amha gha Jh µOtZ Hw$ZÝXŸ&My§ ~VmµOÝX Amµ\$V~o Eµ\$V_t _¡Xm§ edÝX,My§ ~IwgnÝX Amµ\$Vm~m| _mh am~mbr Hw$ZÝXŸ&e_g V~aoµOr hµOmam| H$moao _m{Xa µOmX am,`H$ ZµOa AµO ah_Vo IwX Ow_bm amah~t Hw$ZÝXŸ&

AW©… AW©… AW©… AW©… AW©… o Eogo _wJ© hmoVo h¢, Omo gmoZo H$m AÊS>m XoVo h¢Ÿ&à{V{XZ gw~h AmH$me na µOrZ S>mb H$a gdma hmoVo h¢Ÿ& O~Xm¡‹S> Xmo‹S>Vo h¢, gmV Amg_mZm| Ho$ gy © ~Z OmVo h¢Ÿ& O~ gmoVoh¢, gy © Am¡a MÝÐ H$mo {gahmZm ~Zm boVo h¢ AWm©V² VrZm| bmoH$m|Ho$ nma Mm¡Wo bmoH$ _| Mbo OmVo h¢Ÿ& do hµOmam| OÝ_m| Ho$(ê$hmZr) A§Ym| H$mo EH$ _oha-^ar ZµOa go Bg amñVo H$moXoIZodmbo ~Zm XoVo h¢Ÿ&

do Eogr hpñV`m± h¢ Omo nyU© _m{bH$ Ho$ gmW A oX hmoMwH$s h¢, do _m{bH$ H$s AmkmZwgma _Zwî` Mmobm YmaU H$aVrh¢ Vm{H$ Ordm| H$m CÕma H$aHo$ CÝh| _m{bH$ go Omo‹S> gH|$Ÿ&do CZ Ordm| H$mo, Omo CZH$s {ejmZwgma H$m_ H$aVo h¢,_m{bH$ go Omo‹S> XoVr h¢ Am¡a AnZo O¡gm hr ~Zm boVr h¢Ÿ&o hpñV`m± gmao g§gma na X¥pîQ> aIVr h¢Ÿ& {Og àH$ma nhm‹S>

na I‹S>m hþAm _Zwî` Xya `m nmg, Ohm§ ^r AmJ ObVr hmo,XoI gH$Vm h¡, Cgr àH$ma Xya `m nmg, Ohm± H$ht ^r,{ZîH$m_ godm _| bJo hþE Am¡a _m{bH$ H$s gÀMr V‹S>n AÝXaaIZodmbo Ordm| H$mo o XoI boVr h¢ VWm CZH$s ghm`VmH$aHo$ CZH$mo _m{bH$ go Omo‹S>Zo H$m _mÜ`_ (µO[a`m) ~ZOmVr h¢Ÿ& CZgo {deof ~aH$V| (àgmX, H¥$nm) n«mßV H$aZo Ho${bE ˜mg ^m±S>o (nmÌ) H$s Amdí`H$Vm h¡Ÿ& ^m±S>m Á`mo§ Á`m|V¡ ma hmoVm OmVm h¡, ê$hm{Z`V go ^aVm OmVm h¡Ÿ& do VmoAmpË_H$ epŠV`m| Ho$ ^ÊS>ma H$mo _wº$-hñV ~m§Q>Zo dmbo emhhmoVo h¢, {OZH$s H¥$nm go Ord erK« CÞ{V H$aHo$ _m{bH$ VH$nhþ±M OmVo h¢Ÿ&

do Mmho h_mar Vah earaYmar h¢ Am¡a h_mao ~rM ahVo{XImB© XoVo h¢, na CZH$s AmË_m g_ñV IÊS>m|-~«÷mÊS>m| Ho$_m{bH$ Ho$ gmW ahVr h¡Ÿ& do eara go Mmho n¥Ïdr go ~§Yo ZµOaAmVo h¢, na CZH$s AmË_m gmVm| Amg_mZm| Ho$ nma ahVr h¡…

VZ _`mZo ˜ëµH$ d Om§ ZµµÁXo IwXmdXo Ohm±,VZ J[aµµâVmao µO_rZ d ê$h ~a hµµâV Amg_m§Ÿ&

(_wBZwÔrZ {MíVr)

~mha go do BÝgmZr Om_m aIVo h¢ na AÝVa _| do Hw$N>Am¡a hmoVo h¢Ÿ& _m¡bdr ê$_ gm{h~ µ\$a_mVo h¢…

Am¡{b`m am ~a µH$`mgo IwX _JraŸ&Xa Z{díVZ `H$gm± Am`X eoa d eraŸ&

AWm©V² d{b`m| (_hmË_mAm|) H$mo Vy AnZr ~w{Õ Ho$AZwgma Z g_P, Š`m|{H$ O¡go "eoa' Am¡a "era' bµµâO (CXy©_|) EH$ hr àH$ma {bIZo _| AmVo h¢ {g\©$ µOoa H$m µ\$µH©$ h¡,EH$ eoa h¡ Omo Mra H$a Im OmZo dmbm OmZda h¡ Am¡a Xygam"era" XyY h¡, AmYma XoZo dmbr MrµO h¡Ÿ&

Bgr àH$ma, _Zwî` _Zwî` XoIZo _| EH$ go ZµOa AmVoh¢ na CZ_| Omo µ\$µH©$ h¡ dh CZHo$ AÝXa H$s AmpË_H$ agmB©h¡, {OgHo$ Ûmam _Zwî` H$m OÝ_ g\$b hmo OmVm h¡, _mohH$m Vmn {_Q> OmVm h¡, g~ «_m| H$m Zme hmo OmVm h¡ Am¡aOrdZ H$m AmYma {_b OmVm h¡Ÿ&

h_ Jwé H$s Š`m _{h_m H$a gH$Vo h¡§! dh Vmo gM Am¡a{ddoH$ H$m g_wÐ h¡Ÿ& dh Am{X, wJm{X, wJ- wJ _| nyU©na_oída h¡…

Jwa H$s _{h_m {H$Am H$hm Jwé {~~oH$ gVgéŸ&&Amohþ Am{X OwJmXr OwJh OwJw nyam na_ogéŸ&&

Jwé `m gVJwé

Page 28: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

Hw$b-_m{bH$ H$s ñVw{V H$aZm Agå^d h¡Ÿ& Jwé Cgr H$mµOhÿa (àH$me) h¡, AVEd CgH$s _h{_m H$aZm ^r Agå^dh¡Ÿ& dh _m{bH$ H$s ^m±{V hr AZw_mZ, H$ënZm, Jw_mZ Am¡a{_Ï`m YmaUmAm| H$s nhw±M go nao h¡Ÿ& dh XoIZo, gwZZo Am¡adU©Z H$s µH¡$X go D±$Mm h¡Ÿ& J«ÝWm| na J«ÝW {bIo Om | Am¡a{bI-{bI H$a Am w g_mßV hmo Om o, na CgH$s µOmV Ho$EH$ Aja H$m ~`mZ H$aZo _| h_ Am{OµO (bmMma) hmo OmVoh¢Ÿ…

Eo ~aVa AµO µH$`mg d ˜`mbmo Jw_mZmo dh_,d µO haMo XrXmE_ ewZrXo_mo ™dmÝXhE_Ÿ&XµµâVa V_m_ JíV d ~nm`m± agrX C_a,_m h_MwZm± Xa Aìdb hµ\}$ Vw _mÝXh E_Ÿ&

JwédmUr H$hVr h¡ {H$ `{X gmar YaVr H$mo H$mJµO ~Zm{b`m Om o, gmao d¥jm| H$s µH$b_| Am¡a gmao g_wÐ H$s ñ`mhrhmo Am¡a {bIZo bJ|, {\$a ^r h_ Jwé H$s _{h_m Zht XagmgH|$JoŸ& H$~ra gm{h~ µ\$a_mVo h¢…

g~ nd©V ñ`mhr H$ê±$, Kmoby§ g_wÝXa _m{hŸ&YaVr H$m H$mJµO H$ê±$, Jwé JwU {bIm Z OmBŸ&&

do Vmo ê$hmZr ~mXemh hmoVo h¢Ÿ& h_ _m`m Ho$ Xa-Xa Ho$_§JVo CZH$s emZ H$mo Š`m OmZ gH$Vo h¢ ! _m¡bmZm ê$_gm{h~ {bIVo h¢ {H$ `{X _¢ µH$`m_V VH$ CZH$s ñVw{V H$aVmahÿ± Vmo CZH$s _{h_m nyar Zht hmo gH$Vr…

Ja ~Jmo _ Vm µH$`m_V ZmAVo D$,hoM Am±am _ŠH$VA d µJm`V _OmoŸ&

`{X h_ Hw$N> H$h| ^r Vmo AnZr ~w{Õ Ho$ AZwgma hrCgH$m dU©Z H$a|JoŸ& EH$ ¢g `{X CgH$m AZw_mZ H$ao ^rVmo dh CgH$m EH$ ~‹S>r ¢g Ho$ ê$n _| hr dU©Z H$aoJrŸ&emh Am¡a ¢g H$s Š`m VwbZmŸ& Jwé AOw©Z gm{h~ µ\$a_mVoh¢, ""Vy Vmo gwëVmZ h¡, emhm| H$m emh h¡, h_ VwPo {_`m± H$hH$a nwH$maVo h¢, Bg_| Voar Š`m ~‹S>mB© h¡, `h Vmo EH$ àH$mago Voam {ZamXa hr h¡Ÿ&''

Vy gwbVmZw H$hm hC _rAm Voar H$dZ d‹S>mB© &&({~bmdbw _. 1, 795)

`{X EH$ N>moQ>m ~ÀMm AnZr {n« _mVm Ho$ gm_Zo I‹S>mhmoH$a ~mobo, "_mVm _¢ VwPo OmZVm hÿ±" dh AnZr VwÀN> ~w{ÕHo$ AZwgma VmoVbr ~mobr _| CgH$s _{h_m JmVm h¡, Vmo dh{H$VZr AYyar Am¡a VwÀN> hmoJrŸ& Bgr àH$ma h_ Ord Jwé H$sŠ`m _{h_m Jm gH$Vo h¢Ÿ& `{X Hw$N> H$h|Jo ^r Vmo dh {H$VZrVwÀN> hmoJrŸ&

gm¡ m½` H$s ~mV h¡ {H$ Eogr hpñV`m± O~-O~ g§gma_| àH$Q> hmoVr h¢, ñd § AnZo AmnHo$ g§Ho$V XoVr OmVr h¢Ÿ&gË` h¡, O~ VH$ do ñd § AnZr ˜~a Z X|, _moh-_m`m _|gmo o hþE Ord CZH$mo Š`m OmZ gH$Vo h¢ ! AmAmo, h_ CZgohr nyN>Vo h¢ {H$ Jwé Š`m h¡ Am¡a H$m¡Z h¡? do H$hVo h¢ {H$…

1. eãX Jwé h¡eãX Hw$b Am{bH$ Ho$ gmW A oX h¡, `h Cgr _hm-

^ÊS>ma H$s EH$ MoVZ-Ymam h¡ {OgZo gmar g¥pîQ> H$s aMZmH$s h¡ Am¡a Omo CgHo$ AÝXa n[anyU© ê$n go _m¡OyX h¡Ÿ& BgreãX go gmar g¥pîQ> àH$Q> hþB© h¡…

Voam H$dUw Jwé {Og H$m Vy MobmŸ&&(am_H$br {gYJmogQ> _. 1, 942)

g~Xw Jwé gwa{V Yw{Z MobmŸ&&(am_H$br {gYJmogQ> _. 1, 943)

g~Xw Jwé nram J{ha J§ ram ~{Zw g~X¡ OJw ~CamZ§Ÿ&&(gmoa{R> _. 1, 635)

~mUr Jwê$ Jwê$ h¡ ~mUr {d{M ~mUr A§_¥Vw gmaoŸ&&Jwé ~mUr H$h¡ godHw$ OZw _mZ¡ naV{I Jwê$ {ZgVmaoŸ&&

(ZQ> _. 4, 982)

Vwbgr gm{h~ µ\$a_mVo h¢…gwaV {eî` e~Xm Jwê$ {_b _maJ OmZm hmoŸŸ&&

bI AmH$mg D§$Ym Hy$Am§ Vm _¡ gwaV g_mZm hmoŸ&&^mB© JwaXmg Or H$hVo h¡§…g~X Jwê$ Jwê$ OmUrEo Jwa_w{I hmoB gwa{V Yw{Z MobmŸ&&

(dma 7, nm¡‹S>r 20)

H$~ra gm{h~ Zo ^r BgHo$ ~mao _| µ\$a_m`m h¡…Jwê$ Vwåhmam H$hm§ h¡, Mobm H$hm§ ahmBŸ&&>

{H$C§ H$aHo$ {_bZm ^`m, {H$C§ {~N>‹S>o Amo OmBŸ&&Jwê$ h_mam JJZ _qh, Mobm h¡ KQ> _m{hŸ&&

gwaV g~X {_bZm ^`m, {~N>‹S>V H$~hÿ§ ZmqhŸ&&g~X Jwê$ H$mo H$sOrEo, ~hþVH$ Jyê$ b~maŸ&&AnZo AnZo ñdmX H$mo, R>m¡a R>m¡a ~Q>_maŸ&&

`h eãX gånyU© g§gma H$m Jwé h¡ ({dñVma Ho$ {bE"eãX' Am¡a "dmUr' Ho$ àH$aU XoI|)Ÿ&

2. {Og n{dÌ hñVr Ho$ AÝXa eãX-Jwé n«H$Q> h¢;dh eãX go A{^Þ h¡, dhr gÝV h¡ Omo Jwê$-

Xrjm H$m H$m_ H$a gH$Vm hmo, eãX Hw$b _m{bH$H$m µOhÿa (n«H$me) h¡ VWm dh gÝVm| Ho$ AÝXan«H$Q> h¡ AVEd gÝV ^r _m{bH$ go A{^Þ h¢

g_w§Xw {damo{b garé h_ Xo{IAm BH$ dgVw Anyn {XImB©Ÿ&&Jwa Jmo{d§Xw JmoqdXw Jwê$ h¡ ZmZH$ oXw Z ^mB©Ÿ&&

(Amgm _. 4, 442)

eãX H$s H$_mB© H$aZo dmbo H$m Zm_ Jwé h¡, BgH$sdmñV{dH$Vm H$m nVm JwénX go hr bJVm h¡Ÿ& Jwé g§ñH¥$VH$m nX (eãX) h¡Ÿ& Jwé "J¥' YmVw go {ZH$bm h¡, {OgH$m AW©h¡ AmdmµO XoZm `m ~mobZm, eãX H$m CÀMmaU H$aZmŸ& eãXXoZodmbo, eãX Aä`mg H$aZodmbo, eãX Ho$ gmW gå~ÝYaIZodmbo H$m Zm_ Jwé h¡Ÿ&

Jwé `m gVJwé 301

Page 29: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

302 Jwé_V {gÕmÝV-1

JwédmUr _| Jwé H$s `hr n[a^mfm Xr JB© h¡ Am¡a EogoJwé H$s eaU _| OmZo H$m ~ma§~ma CnXoe h¡…

gmo Jwé H$aC {O gmMw X¥‹S>md¡Ÿ&& AH$Ww H$Wmd¡ g~{X {_bmd¡Ÿ&&(YZmgar _. 1, 686)

AW©… Eogm Jwé H$amo Omo gM H$mo X¥‹T> H$am gHo$…ZmZH$ gmMo H$C gMw OmUwŸ&&

({gar amJw _. 1, 15)

Omo h¡ Vmo AH$W na h_H$mo "H$Wm Xodo' (AZw d H$amXo) AWm©V² gãX Ho$ gmW {_bm Xo Ÿ&

H$~ra gm{h~ \$a_mVo h¢ {H$ Omo AbI H$mo bIm Xododh gÝV-gVJwé h¡…

^mB© ao gmoB© g{VJwa g§V H$hmdoŸ&& Z¡Zmo AbI bImdoŸ&&nyam gVJwé eãX H$mo gwZmVm h¡…

g{VJwé nyam g~Xw gwUmEŸ&& AZ{XZw ^J{V H$ahþ {bdbmEŸ&&(_mé _. 3, 1055)

H$~ra gm{h~ ^r `hr µ\$a_mVo h¢…gmY h_mao g~ ~‹S>o, AnZr AnZr R>m¡aŸ&&g~X nmaIr hmo` Omo, Vo _mWo {ga _m¡aŸ&&Jwê$ Jwê$ _{h oX h¡, Jwê$ Jwê$ _{h ^mdŸ&&gmoB© Jwê$ {ZV ~§XrEo, Omo g~X ~Vmdo XmdŸŸ&&

Vwbgr gm{h~ Zo ^r Jwé H$s `hr nhMmZ Xr h¡…g~X oX gmIr bIo gmoB© g§V gwOmZm hmoŸ&&

AJ_ {ZJ_ H$mo MrÝh Ho$ ~mZr n{hMmZm hmoŸ&&gma ~MZ _| ^r Jwê$ H$s n{hMmZ Bgr àH$ma Xr JB© h¡…Jwé gmoB© Omo eãX gZohrŸ& eãX {~Zm Xyga Zqh goB©Ÿ&&eãX H$_mdo gmo Jwé nyamŸ& CZ MaZZ H$s hmo Om YyamŸ&&

(gma~MZ, 105)

gVJwé gÀMm d¡Ú h¡ {OgHo$ nmg gÀMo Zm_ `m eãXH$s OrdZ-~yQ>r h¡Ÿ& g{VJwé eãX H$m XmVm h¡ VWm eãX hrgwaV H$mo AnZo ^ÊS>ma _| nhþ±MmZo H$m gmYZ h¡, Omo{W`mogmµ\$s dmbm| H$m "dm`g Amµ\$ {X gmBboÝg' h¡ Am¡aIÊS>m|-~«÷mÊS>m| _| Jy§O ahm h¡Ÿ&

gÝVm| H$s dm{U`m| _| eãX Ho$ Aä`mg H$s {ejm XooZodmboH$mo hr Jwé _mZm h¡Ÿ& Eogr hñVr Ho$ {~Zm eãX `m Zm_ àmßVZht hmo gH$VmŸ& O~ `h eãX {_b OmVm h¡ Vmo Ord Hw$b_m{bH$ _|, {Oggo `h eãX H$s Ymam {ZH$br h¡, g_m OmVmh¡ Am¡a CgH$m gånyU© n[al_ g\$b hmo OmVm h¡…

g~{X {_b{h Vm h[a {_b¡ godm nd¡ g^ WmBŸ&&({gar amJw _. 3, 27)

Jwé _| _m{bH$ ñd § eãX-ê$n hmoH$a g_m`m hþAm h¡Am¡a eãX H$m àgma H$a ahm h¡…

Jwa _{h Amnw g_moB g~Xw daVmBAmŸ&&gMo hr nVrAmB g{M g_mBAmŸ&&

(_bma dma _. 1, 1279)

Am¡a Jwé eãX Ho$ AÝXa g_m`m hþAm h¡…ZmZH$ Am{X A§JX A_a g{VJwa g~{X g_mBACŸ&&

YZw YZw Jwê$ am_Xmg Jwé {O{Z nmagw na{g {_bmBACŸ&&(gdB©E _. 5, 1407)

""dh eãX Xoh YmaU H$aHo$ h_mao ~rM _| ahVm h¡Ÿ&''(~mB{~b)

Jwé go g~ _Zwî` eãX, Omo gÀMr {OÝXJr h¡, àmßV H$aVoh¢, na dh ñd`§ AnZo Amn_| OrdZ h¡Ÿ& hm¢_¢ go a{hV hmoZo Ho$H$maU CgHo$ Ûmam eãX hr ~mobVm h¡Ÿ& dh emar[aH$ _m¡V H$sKmQ>r H$mo nma H$a MwH$m hmoVm h¡, (XoI| "Or{dV-_¥VH$' H$mn«H$aU) Am¡a Cg _m{bH$ H$s {µOÝXJr H$mo, Omo eãX Ho$ AÝXaàgma H$a ahr h¡, àmßV H$a MwH$m hmoVm h¡Ÿ& dh ñd`§ Cg{µOÝXJr (AmpË_H$ OmJ¥{V) H$mo XoZo _| g_W© h¡Ÿ&

gwaV _m`m H$s O‹S>Vm _| J«gr hþB© h¡Ÿ& h_H$mo Or{dVAWdm MoVZ H$aZo Ho$ {bE BgHo$ AÝXa eãX Ho$ \y§$Ho$ OmZoH$s Amdí`H$Vm h¡, Vm{H$ eãX, Omo{H$ ha Ord _| JwßV ê$n_| h¡, n«H$Q> hmo Om oŸ& `h H$m © Jwé Ho$ A{V[aº$ Am¡a {H$grgo Zht hmo gH$VmŸ& JwédmUr H$hVr h¡ {H$ eãX Jwé go pñWahmoVm h¡…

namB© A_mU {H$C aIrEo {XVr hr gwIw hmoBŸ&&Jwa H$m g~Xw Jwa W¡ {Q>H¡$ hmoaW¡ naJQw> Z hmoBŸ&&

(gma§J dma _. 3, 1249)

eãX H$s àmpßV Jwé H$s n{dÌ XmV h¡Ÿ& `h _ohZV H$m\$b ZhtŸ& hX AWdm O‹S> gr_mAm| Ho$ AÝXa {H$ o hþE H$_m]H$m \$b {H$g àH$ma hmo gH$Vm h¡? dh Vmo BZ gr_mAm| gonao h¡Ÿ& _mZ-a{hV, gab ~mbH$ O~ _mVm H$s Amoa OmZo H$sH$mo{ee H$aVm h¡ Vmo _mVm ào_-nyU© ^md go ~mbH$ H$mo CR>mboVr h¡…

Kmb Z {_{bAmo god Z {_{bAmo {_{bAmo AmB AqMVmŸ&&Om H$C XBAm H$ar _oa¡ R>mHw$[a {V{Z Jwa{h H$_mZmo _§VmŸ&&

(YZmgar _. 5, 672)

BgH$m `h AW© Zht {H$ {eî` n[al_ H$aZm N>mo‹S> XoŸ&Jwé H$s AmkmZwgma n[al_ Adí` H$ao na àmpßV CgH$s_oha Am¡a X`m go hmoVr h¡…

{OZ H§$C g{VJwé o{Q>Am go h[a H$sa{V gXm H$_m{hŸ&&AqMVw h[a Zm_w {VZH¡$ _{Z d{gAm gM¡ g~{X g_m{hŸ&&

(dS>h§gw dma _. 3, 592)

AZhX dmUr `m Zm_ h¡ Vmo h_mao AÝXa, na h_ ñd §Cgo Zht bo gH$Vo Š`m|{H$ _m{bH$ Zo CgH$s Hw$ÝOr gÝVm|Ho$ hmW _o§ Xr hþB© h¡…

AZhX ~mUr ny§OrŸ&& g§VZ h{W amIr Hy§$OrŸ&&(am_H$br _. 5, 893)

{~Zw Jwa Zm_w Z nmBAm OmBŸ&& {gY gm{YH$ aho {~bbmBŸ&&(_mP _. 5, 115)

Page 30: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

Jwé Ho$ OrdZ H$m AmYma eãX h¡ Omo n«mUm| H$m ^rAmYma h¡Ÿ& do ê$hmZr {µOÝXJr Ho$ nmZr _| V¡aVo h¢ Am¡a Ordm|H$mo Cg_| ñZmZ H$am H$a OrdZ-XmZ XoVo h¢Ÿ& CZHo$ AÝXan«H$me hmo MwH$m h¡ Am¡a do _m{bH$ Ho$ ~ÀMo hmoZo H$m AZw dH$a MwHo$ h¢Ÿ& B©gm _grh gm{h~ µ\$a_mVo h¢, ""_¢ à w H$m nwÌhÿ±Ÿ&'' (~mB{~b)Ÿ& JwadmUr H$hVr h¡ {H$ _m{bH$ dhr H$aVmh¡ Omo gÝV Cggo H$admZm MmhVo h¢…

h[a gmo {H$Nw> H$ao {O h[a {H$Am g§Vm ^md¡Ÿ&&(_mê$ _. 5, 1076)

H$sVm bmo‹S>{Z gmoB© H$amB{Z X[a \o$é Z H$moB© nmBXmŸ&&(_mê$ _. 5, 1076)

_m¡bdr ê$_ gm{h~ µ\$a_mVo h¢ {H$ gÝVm| H$mo _m{bH$Ûmam BVZr e{º$ àmßV h¡ {H$ do Mbo hþE Vra H$mo _mJ© _|go bm¡Q>m X|…

Am¡{b`m am hñV Hw$XaV AµO AëbmhŸŸ&Vra OñVh ~mµO AmaÝXe µO amhŸ&

Š`m gÝV _m{bH$ Ho$ earH$ `m gm§Pr hmoVo h¢Ÿ? Zht,Zht Ÿ& _m{bH$ gÝVm| Ho$ de _| hmoVm h¡ Š`m|{H$ CÝhm|Zo Cgoào_ Ûmam ~m±Y {b`m h¡Ÿ& Omo Hw$N> _m{bH$ H$aZm MmhVm h¡dh gÝVm| H$s _m\©$V H$aVm h¡Ÿ& Bg g§gma _| gÝV CgHo$EOoÝQ> AWdm Aµ\$ga h¢, Omo CgH$m H$m_ H$aVo h¢Ÿ& nbQy>gm{h~ µ\$a_mVo h¢ {H$ _m{bH$ Ho$ Ka Am¡a H$moB© H$maHw$Z(à~ÝY-H$Îmm©) Zht h¡, gÝV Zm_ Ho$ ñZohr h¢, Omo Hw$N> doH$aZm Mmh| dhr hmoVm h¡…

nbQy> Ka _{h am_ Ho$ Am¡a Z H$aVm H$mo Ÿ&Zm_ gZohr g§V h¢, dmoh Omo H$a| gmo hmo Ÿ&&

Jwé~mUr _| gÝVm| H$mo "~mb gw md AVrV CXmgr' H$hmh¡Ÿ&

_m¡bdr ê$n gm{h~ ^r µ\$a_mVo h¢ {H$ g^r gÝV-_hmË_m hµH$ Ho$ ~mbH$ hmoVo h¢, do _m{bH$ go AnZo Bggå~ÝY H$mo OmZVo h¢ Am¡a ~ÀMo hmoZo Ho$ hH$ (A{YH$ma) H$moOmZVo h¢Ÿ& do _m{bH$ Ho$ g~ JwUm| H$m A§e {b o hþE hmoVoh¢Ÿ&

_m¡bdr ê$_ gm{h~ µ\$a_mVo h¢…Am¡{b`m BVµ\$mbo hµH$ AÝX Eo {nga,ŸhmµOar d µJm`~r AÝXa ZµOaŸ&

AW©- gÝV _m{bH$ Ho$ ~ÀMo h¢, Omo Hw$N> àH$Q> h¡ VWmOmo Hw$N> JwßV h¢ g~H$m kmZ CZH$mo hmoVm h¡Ÿ& Omo Hw$N> do~mobVo h¢, _m{bH$ hr CZHo$ AÝXa ~mobVm h¡…O¡gr _¡ Amd¡ Ig_ H$s ~mUr V¡g‹S>m H$ar {JAmZ do bmbmoŸ&&

({Vb§Jw _. 1, 722)

Bg g§gma _|, gÝVm| Ho$ ê$n _|, do Ordm| Ho$ CÕma H$mH$maU ~ZVo h¢Ÿ& Or{dV Jwé, g¥pîQ> H$s Amem, g§gma H$màH$me VWm Ordm| H$mo VZ-_Z H$s µH¡$X go _wº$ H$amZodmbm_Zwî` H$m gÀMm VmaH$ hmoVm h¡Ÿ& dh eãX Ho$ n«Vmn go BZ

gmar gr_mAm| Am¡a ~ÝYZm| go _wº$ h¡ Am¡a Ordm| H$mo OÝ_-_aU Ho$ Vyµ\$mZr g_wÐ _| go {ZH$mb H$a AÝVa_ww©I "A_anX" Ho$ Vra na nhþ±Mm XoVm h¡Ÿ& eãX Am¡a Jwé _| A{^ÞVmh¡Ÿ& Jwé ~mha go XohYmar h¡Ÿ& dh Xoh-ñdê$n YmaU H$aHo$CnXoe XoVm h¡ Am¡a Ordm| H$mo g_PmVm-~wPmVm h¡Ÿ& `{X Vw_gyú_ Xoe _| OmAmo Vmo Jwé _| `h gm_Ï © h¡ {H$ dh dhm±na gyú_ Xoh YmaU H$aHo$ Vwåhmao gmW ahoŸ& H$maU Xoe _|nhþ±Mmo Vmo dh H$maU Xoh YmaU H$aHo$ dhm± Vwåhmar ghm`VmH$aVm h¡Ÿ& dh gmao XOm] H$mo nma H$a MwH$m h¡, AVEd CZXoem| _| ^r Vwåhmar ghm`Vm H$aVm h¡Ÿ& dh V~ VH$ {dlm_Zht boVm O~ VH$ dh Vwåh| eãX _|, Omo CgH$m Agbrñdê$n h¡, brZ Zht H$a XoVmŸ&

{Og hñVr Zo gVnwéf H$mo OmZ {b`m, dh Jwé h¡Ÿ& dhàb`, _hmàb` Ho$ nma nhþ±M J`m h¡ VWm Am¡am| H$mo ^r dhm±bo OmZo _| g_W© h¡Ÿ& Ho$db Eogr hr hpñV`m| H$s g§J{V goOrd H$m CÕma hmo gH$Vm h¡Ÿ&

g{V nwaIw {O{Z Om{ZAm g{VJwé {Vg H$m ZmCŸ&&{Vg H¡$ g§{J {gIw CYa¡ ZmZH$ h[aJwZ JmCŸ&&

(JC‹S>r _. 5, 286)

JwéAm| Ho$ XaOoJwé Mma àH$ma Ho$ hmoVo h¢ • _mVm, {nVm, AmMm`© Am¡a

gVJwéŸ& BZ g~_| gVJwé hr gÀMm Jwé h¡ {OgH$m gå~ÝYHo$db nma_m{W©H$ h¡Ÿ& gm§gm[aH$ Am¡a Ym{_©H$ Jwé H$mo AmMm ©H$hVo h¢, Omo Hw$N> gm_m{OH$ Am¡a Hw$N> AmpË_H$ Y_© H$s{ejm XoVo h¢Ÿ& Bg_| {dÚm XoZodmbo Jwé ^r gpå_{bV h¢Ÿ&

gVJwé "gÝV-gVJwé' H$mo H$hVo h¢, CZH$m {eî` Ho$gmW Ho$db AmpË_H$ gå~ÝY h¡Ÿ& do Ho$db na_mW© H$s {ejmXoVo h¢Ÿ&

AmpË_H$ _ÊS>bm| H$s M‹T>mB© Ho$ AZwgma Jwé VrZ lo{U`m|_| ~m§Q>o Om gH$Vo h¢… 1. gmY-Jwé 2. gVJwé VWm 3. na_gÝV-gVJwéŸ& gmY-Jwé Cg _hmË_m H$m Zm_ h¡ Omo Am|H$ma({ÌHw$Q>r) `m gyy{µ\$`m| Ho$ "bmhÿV' nX Ho$ nao Mbm J`m h¡ `m_wgb_mZr n[a^mfm Ho$ AZwgma "_wµH$m_o hÿ' H$mo nma H$a MwH$mh¡, {OgZo ê$h H$mo g~ _¡bm| go ewÕ H$a {b`m h¡Ÿ& {OgZoVrZ JwU, nm±M VËd, nÀMrg àH¥${V, _Z Am¡a _m`m Ho$ naXo,{OZHo$ Ûmam `h ê$h T>H$s hþB© h¡, CVma {X o hm|…

gmY H$s Cn_m {Vhþ JwU Vo Xy[aŸ&&(JC‹S>r _. 5, 272)

CgZo AnZo AmnH$mo nhMmZ {b`m h¡ {H$ dh Hw$b-_m{bH$H$m A§e h¡ VWm Cg_| g_m OmZo H$m `ËZ H$aVm h¡Ÿ&

gÝV dh hñVr h¡, {OgZo àb`, _hmàb` Ho$ à^md gonao gMIÊS> `m "_wH$m_o hµH$" _| {Zdmg H$a {b`m hmoŸ&

Jwé `m gVJwé 303

Page 31: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

304 Jwé_V {gÕmÝV-1

na_ gÝV do h¢ Omo H$~ra gm{h~ Ho$ "AZm_r', Jwégm[h~ Or Ho$ {Zambo, _hmX`mb `m ñdm_r nX _| g_m H$aCg g~go D±$Mr hñVr go EH$ hmo J o hm|Ÿ&

gÝV VWm na_ gÝV _| H$moB© ~‹S>m oX Zht h¡Ÿ& OmogMIÊS> _| nhþ§M J`m h¡ dh ZrMo Ho$ g~ _ÊS>bm| H$mo nmaH$a MwH$m h¡Ÿ& Ho$db H$hZo gwZZo Ho$ {bE `h oX h¡Ÿ& BZ_|go {OgH$mo AmpË_H$ {ejm XoZo H$m A{YH$ma hmo VWm {OgH$mo_m{bH$ Bg H$m © Ho$ {bE {Z`V H$ao, Ho$db dhr Jwé nXH$m A{YH$mar hmo gH$Vm h¡Ÿ& gmY-J{V, gÝVJ{V `m na_gÝV-J{V dmbo H$mo `{X _m{bH$ Jwé nX H$m A{YH$ma ~»eoVmo CZH$mo gmY-Jwé, gÝV-gVJwé `m na_ gÝV-gVJwé H$hmOmVm h¡Ÿ& gmY, gÝV `m na_ gÝV Vmo H$B© hmo gH$Vo h¡, naBZ_| go Jwé nX H$m A{YH$ma _m{bH$ H$s Amoa go {H$gr{H$gr H$mo hr àXmZ {H$`m OmVm h¡Ÿ& g~ nyU© Jwé gÝV hmoVoh¢, na gmao gÝV Jwé Zht hmoVoŸ& {Og àH$ma ~r.E., E_.E.nmg H$B© hmoVo h¢ na _mñQ>a `m àmoµ\o$ga H$moB© H$moB© hr hmoVmh¡Ÿ& Bgr àH$ma na_mW© H$s H$_mB© H$aZo dmbo gmao hr JwéZht ~ZVo, CZ_| go H$moB© H$moB© hr Jwé hmoVm h¡Ÿ&

Jwé g§gma _| _m{bH$ Ho$ à~ÝYH$Vm© `m dmBgam`(à{V{Z{Y) hmoVo h¢Ÿ& Jwé Xmo àH$ma Ho$ h¢ • EH$ Vmo ñdV…gÝV-gVJwé Omo dbr _mXaµOmX hmoVo h¢ AWm©V² Omo OÝ_ gohr dbr (gÝV) hmoVo h¢; do grYo X`mb Xoe go hr AmVo h¢,O¡go H$~ra gm{h~, Jwé ZmZH$ gm{h~ Am{X, {OÝhm|Zo N>moQ>rAm w go hr na_mW© H$m àMma {H$`m h¡Ÿ& CÝh| {H$gr go CnXoebZo H$s Amdí`H$Vm Zht hmoVr, CZH$m gå~ÝY _m{bH$ goOw‹S>m ahVm h¡Ÿ& o hpñV`m± O~ AmVr h¢, na_mW© H$m àdmhAmaå^ H$a OmVr h¢Ÿ& CZH$s naånam _| H$B© Jwé_wI Jwé hmoVoh¢ Omo CZH$s àUmbr H$mo Omar aIVo h¢Ÿ& Hw$N> nr{‹T>`m| Ho$ ~mX`h H$m © KQ>-KQ> H$a AnZm _yb ^r Zht ah OmVmŸ& {\$aAm¡a H$moB© Eogr hñVr AmH$a na_mW© H$m AWmh àdmh MbmOmVr h¡Ÿ& o àm`… haEH$ µH$m¡_ _| AmVo aho h¢Ÿ& Xygao do h¢{OÝhm|Zo Bg _¥Ë wbmoH$ _| H$_mB© H$aHo$ AZm_r nX VH$ agmB©H$s h¡, {OZHo$ AÝXa Bg H$m_ H$s `mo½`Vm h¡ Am¡a Jwé nXH$s {Z w{º$ _m{bH$ go àmßV hmo JB© h¡Ÿ& o bmoJ ~ZmZo goZht ~ZVo, ~Zo hþE AmVo h¢Ÿ& Ho$db Zm_-_mÌ Ho$ {bE hr BgOÝ_ _| nyU© hmoVo {XImB© XoVo h¢Ÿ& Jwé_wI bmoJ do hmoVo h¢ OmoH$B© OÝ_m| go nyU© hmo aho h¢…

H${h H$~ra h_ Ywa Ho$ oXr bmE hþŠ_ hµOyarŸ&&Am¡a

n{hbm§ ~m~o nmBAm ~Iem Xa {nN>mo Xo {\$[a Kmb H$_mB©Ÿ&&(^mB© JwaXmg, dma 1, nm¡‹S>r 24)

O¡gr _¡ Amd¡ Ig_ H$s ~mUr V¡g‹S>m H$ar {JAmZw do bmbmoŸ&&({Vb§J _. 1, 722)

VmËn © `h h¡ {H$ nhbo Vmo Jwé-nX H$m AmXoe boH$aAmVo h¢ Am¡a Xygam| H$mo Jwé-nX H$m AmXoe `hm± {X`m OmVmh¡Ÿ& na XmoZm| Ho$ XaOo, emZ Am¡a H$m_ _| H$moB© oX Zht hmoVmŸ&do nyar e{º$ Ho$ _m{bH$ hmoVo h¢ Am¡a µOéaV Ho$ g_`Amdí`H$VmZwgma CZ e{º$`m| H$m à`moJ ^r H$aVo h¢Ÿ&

BZH$mo N>mo‹S> H$a Omo ~mH$s bmoJ JwadmB© (Jwa-nX) H$mH$m_ H$a aho h¢, do BZHo$ ZµH$bMr hmoVo h¢Ÿ& Bg loUr _| H$B©ñdmWu, _m`m Am¡a àe§gm Ho$ nwOmar Am¡a Xw[Z`m Ho$ Jwbm_Am OmVo h¢, Omo na_mW© Ho$ Imo{O`m| H$mo AnZr {dÚm Ho$ µOmoa`m Am¡a Am¡a AmS>å~am| Ûmam AnZo ñdmW© H$m ~moPm T>moZo dmboOmZda ~Zm aIVo h¢Ÿ& g§H$sU©Vm Am¡a Ym{_©H$ njnmV Ho$dbEogo hr bmoJm| H$s {ejm H$m n[aUm_ h¡Ÿ& Eogo bmoJ ~‹S>o˜VaZmH$ h¢Ÿ& do Jwé-nX H$mo, Omo D±$Mo go D$Mm H$m_ h¡,AnZr _Z_mZr H$aVyVm| Ûmam ~XZm_ H$aVo h¢, Omo AmO"JwéS>_" H$hH$a nwH$mar Am¡a gwZr OmVr h¡Ÿ& (XoI| "qS>^r Jwé'H$m àH$aU)Ÿ&

Jwé EH$ h¡ `m AZoH$ ?gmao g§gma H$m Jwé eãX h¡ Am¡a gwaV Mobm h¡, Omo Cggo

A oX hmoH$a Jwé go EH$ hmo ahVm h¡Ÿ& Amb_o-dhXV (EH$VmH$s hmbV) _| Vmo dh "EH$' ñd § hr eãX-ê$n _| gmao g§gmaH$m Jwé h¡, na Amb_o-H$gaV (AZoH$Vm H$s aMZm) _| {Ogn{dÌ hñVr _| dh àH$Q> h¡ Am¡a {OgH$mo Jwé-nX H$mA{YH$ma _m{bH$ Zo àXmZ {H$`m h¡, dhr Jwé H$m H$m_ H$aVmh¡Ÿ& H$~ra gm{h~ µ\$a_mVo h¢ "H${h H$~ra h_ Ywa Ho$ oXrbmE hþH$_ hµOyar'Ÿ& Jwé ZmZH$ gm{h~ Or H$mo doBª ZXt _|g_m{Y pñWV hmoZooo na gËnwéf Ûmam Jwé-nX àXmZ H$aZo H$sgmIr g~ OmZVo h¢Ÿ& ^mB© JwéXmg Or ^r H$hVo h¢…

n{hbm§ ~m~o nmBAm ~˜e Xa {nN>m| Xo {\$[a Kmb H$_mB©Ÿ&&(dma 1, nm¡‹S>r 24)

T>mT>r gM¡ _h{b Ig{_ ~wbmBAmŸ&&gMr {g\${V gmbmh H$n‹S>m nmBAmŸ&&gMm A§_¥V Zm_w ^moOZw AmBAmŸ&&

(_mP dma _. 1, 150)

o XmoZm| (H$~ra gm{h~ Am¡a Jwé ZmZH$ gm[h~) na_gÝV-gVJwé WoŸ& B{Vhmg ~VmVm h¡ {H$ H$~ra gm{h~ gådV²1455 {d. (VXZwgma gZ² 1398 B©.) OoR> H$s nyU©_mgr H$mogmo_dma Ho$ {XZ ~Zmag Ho$ nmg bhaVmam Zm_H$ Vmbm~ naàH$Q> hþE na gådV² 1575 {d. (VXZwgma 1518 B©.) _|Á`mo{V Á`moV g_m J oŸ& Jwé ZmZH$ gm{h~ Zo d¡emI gwXr VrOgådV² 1526 {d. (VXZwgma 1469 B©.) H$mo Vbd§S>r _|AdVma {b`m Am¡a Amgm¡O dXr 10, gådV² 1595 {d.(VXZwgma 1539 B©.) H$mo H$aVmanwa _| Á`mo{V Á`moV g_mJ oŸ& Bggo nVm bJVm h¡ {H$ H$~ra gm{h~ Or Jwé ZmZH$

Page 32: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

gm{h~ Or go 71 df© nhbo n«H$Q> hþE Am¡a 1469 B©. go1518 B©. VH$ g_H$mbrZ aho Am¡a gwaV-eãX H$m àMmaH$aVo ahoŸ& Bgr àH$ma eåg V~aoµO Am¡a _m¡bdr ê$_ gm{h~604 {hOar (VXZwgma 1207 B©.) go {har 645 (VXZwgma1247 B©.) VH$ EH$ gmW ahoŸ& Jwé A§JX gm{h~ Am¡a XmXygm{h~ gådV² 1561 {d. go 1609 {d. (VXZwgma 1504 B©.go 1552 B©.) VH$ g_H$mbrZ WoŸ& Bgr àH$ma Jwé AOw©Zgm{h~ Am¡a Y_©Xmg Or (1561 B©. go 1606 B©. VH$)g_H$mbrZ WoŸ& Bg àH$ma EH$ g_` _| H$B© Jwé hmo gH$Voh¢, na EH$ _Zwî` Ho$ Jwé_wI hmoZo Ho$ {bE Ho$db EH$ hrJwé hmoZm Amdí`H$ h¡, {Og àH$ma gm¡ m½`dVr ór H$m EH$hr n{V hmoVm h¡ Am¡a dh Cgr H$m gw{_aZ Am¡a Ü`mZ H$aVrh¡Ÿ& AZoH$ n{V`m| dmbr ór ì`{^MmaUr H$hbmVr h¡…`Ho$ Xm§ d `Ho$ dt ~ `Ho$ JmoEŸ& `Ho$ »dm§hm§ d `Ho$ Mt d `Ho$ OmoEŸ&

AW©- EH$ H$mo hr OmZ, EH$ H$mo hr XoI, EH$ hr Ho$JwU Jm, EH$ hr H$mo _mZ VWm EH$ hr H$mo MwZ Am¡a EH$hr H$mo Ty>§T>Ÿ&

EH$ {eî` `m _warX Ho$ {bE EH$ hr Jwé `m nra Mm{h oŸ&_mZ bmo {H$ Xrjm boZo Ho$ ~mX Jwé Mmobm N>mo‹S> OmE, V~^r Cgr Jwé H$m Ü`mZ H$aZo go {eî` H$m H$m_ nyam hmoVmOmEJmŸ& Jwé {Og g_` Zm_ ~™eVm h¡ Cg g_` dh {eî`Ho$ gmW hmo OmVm h¡Ÿ& dh KQ> _| ~gVm h¡, dhr AmXe© ahoJm,Cgr go {eî` H$m H$m_ ~ZVm OmEJm, AmÝV[aH$ AZw dàmßV hmoJm, H$^r {H$gr ~mV H$s H$_r Zht ahoJrŸ& Jwé _aVoZht, do A{dZmer h¢, Cgyb `m AmXe© h¢, {OZH$mo _¥Ë w Zhth¡, do Ho$db eara H$m Mmobm N>mo‹S>Vo h¢Ÿ& dh {eî` Xygao_hmË_m H$s godm Am¡a gËg§J H$ao, na AÝV_w©I AnZo JwéHo$ gmW, {Oggo {H$ dh Xr{jV hþAm h¡, gå~ÝY aIo Am¡aCgr H$m Ü`mZ pñWa aIoŸ& Jwé, Omo KQ>-KQ> _| ì`mnH$ h¡,ñd § CgH$s g± mb H$aoJmŸ&

gm_{`H$ Jwégm_{`H$ Jwé dh h¡ Omo A^r Or{dV h¡ Am¡a {eî` H$m

Cggo gå~ÝY ~Zm hþAm h¡ VWm ~odº$ (Ag_`) H$m Jwédh h¡ Omo {nN>bo g_` _| Jwé Wm na A~ _m¡OyX Zht h¡Ÿ&XmoZm| hr H$s AnZr-AnZr OJh Amdí`H$Vm h¡Ÿ& {nN>boJwéAm| Ho$ B{Vhmg Am¡a CZH$s AZ_mob dm{U`m| H$mo n‹T>H$ah_H$mo dº$-Jwé H$s Amdí`H$Vm Am¡a CgHo$ {_eZ (OrdZ-Ü o ) H$s Hw$N>-Hw$N> naI hmoVr h¡Ÿ& na_mW© H$m Omo dmñV{dH$bm^ h¡ dh dº$-Jwé `m Or{dV Jwé go hr àmßV hmo gH$Vmh¡Ÿ& {Og {H$gr H$mo {Og Jwé go Xrjm {_bo dh Cg {eî`H$m dº$ Jwé h¡Ÿ& `{X EH$ g_` _| Eogo AZoH$ Jwé hm| Vmo^r {eî` H$m dº$s-Jwé EH$ hr ahoJmŸ& ór Ho$ {bE Ho$dbEH$ hr n{V hmoVm h¡Ÿ& gm_{`H$-Jwé `m g_H$mbrZ Jwé AnZr

_hmZ² MoVZVm H$m Ord H$mo Q>rH$m bJmVo h¢Ÿ& (XoI| "Xrjm"H$m àH$aU)Ÿ& CgHo$ {~Zm Ord H$m H$ë`mU Zht hmo gH$VmŸ&JwédmUr _| ~ma-~ma BgH$s Amdí`H$Vm ~VmB© JB© h¡Ÿ& _m¡bdrê$_ gm{h~ Bg{bE AmXoe H$aVo h¢ {H$ "Vy AnZr AµH$b(~w{Õ), `mo½`Vm Am¡a MmbmH$s na ^amogm Z H$a, AnZo dº$Ho$ n¡µJå~a (Jwé) go [aíVm Z Vmo‹S>'Ÿ&

_{Jgb µO n¡Jå~ao Aæ`m_o »doeŸ&V{H$`m H$_ Hw$Z ~a VZ d ~a H$m_o »doeŸ&

agyb Aëbmh (n¡µJå~a) gm{h~ ^r dº$-Jwé H$mo Ty>§T>ZoH$m AZwamoY H$aVo h¢… ""{OgZo AnZo µO_mZo Ho$ B_m_ H$moBXamHo$ µH$ë~r (gmoM-g_P Ho$ gmW) go X[a`mµµâV Zht{H$`m, _Vb~ Š`m, {H$ AnZo dº$ Ho$ B_m_ (Jwé) go, Omoµ brµ\$mVw Aëbmh, ah~ao H$m{_b (à w H$m à{V{Z{Y Am¡anyU© _mJ©-Xe©H$) h¡, nyao Vm¡a na ~¡AV (Xrjm) Zht H$s, dh_hê$_ (d§{MV) ahoJmŸ&''

`{X h_| Or{dV Jwé Zht {_boJm Vmo h_ gÀMo na_mW©go ˜mbr ah|JoŸ& AVEd _m¡bdr ê$_ gm{h~ {hXm`V H$aVoh¢ {H$ Vy µ wXm Am¡a _ygm (Jwé) H$s Vaµ\$ Xm¡‹S>, AnZo Ah§ md_| AnZr ê$h H$mo Z Imo…Xa wXmE _ygm d _ygm JaoµO, Am~o B©_m§ am~µ\$a Am¡Zr _aoµOŸ&

{~Zm gm_{`H$ Jwé Ho$ ^{º$ Zht CnOVrŸ& {OgH$moH$^r h_Zo XoIm Zht, {OgH$s H$^r g§J{V Zht H$s, CgH$s^{º$ H$hm± go Am gH$Vr h¡? Am¡a ^{º$ Ho$ {~Zm h_gVbmoH$ _| {H$g àH$ma nhÿ§M gH$Vo h¢?

H$B© bmoJm| H$m {dMma h¡ {H$ JwédmUr _| Omo Or{dV JwéHo$ nmg OmZo Ho$ CnXoe h¡ dh Ho$db Jwé gm{h~m| VH$ hrWmŸ& `h {df` Ü`mZnyd©H$ {dMma H$aZo `mo½` h¡Ÿ& nhbo Vmo`h {H$ Jwé gm{h~m| H$m CnXoe gmao g§gma Ho$ {bE, gXmHo$ {bE Wm, {H$gr {deof dº$ `m g_` Ho$ {bE Zht Wm…

naWmB gmIr _hm nwaI ~mobXo gmPr gJb OhmZ¡Ÿ&(gmoa{R> dma _. 3, 647)

Am¡a Xygao, emh§emh H$m µ\$a_mZ ^r emh§emh hr Ho$Vwë` h¡Ÿ& `h µ\$a_mZ (AmXoe) àË`j Jwé H$s Amdí`H$Vm~VbmVm h¡…

~mUr Jwê$ Jyê$ h¡ ~mUr {d{M ~mUr A§_¥Vw gmaoŸ&&Jwé ~mUr H$h¡ godHw$ OZw _mZ¡ naV{I Jyê$ {ZgVmaoŸ&&

(ZQ> _. 4, 982)

AWm©V² dmUr (XoI| "dmUr' H$m àH$aU) gmao g§gma H$sJwé h¡ Am¡a Jwé dmUr h¡Ÿ& XmoZm| A oX h¢Ÿ& dmUr _| A_¥V h¡Ÿ&JwédmUr H$hVr h¡, godH$-OZ Bg na {dídmg H$a| {H$àË`j Jwé go hr {ZñVma h¡Ÿ&

^mB© JwaXmg Or ^r AnZr dmUr _| BgH$m {ZU© H$aVohþE µ\$a_mVo h¢…

Jwé `m gVJwé 305

Page 33: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

306 Jwé_V {gÕmÝV-1

~oX J«§W Jwé hQ> h¡, {Og Jb ^dOb nma CVmamŸ&&g{VJwa ~mP Z ~wPrEo {OÀMa Yao Z à w AdVmamŸ&&

(dma _. 1. nm¡‹S>r 17)

AW©- gVJwé H$s XwH$mZ hr doX d J«ÝW h¡ {OgHo$ Ûmam^dOb go nma CVaZm h¡Ÿ& ~µJ¡a gVJwé Ho$ hµH$sµH$V(dmñV{dH$Vm) g_Pr Zht Om gH$Vr, O~ VH$ Jwé AdVmaYmaU H$aHo$ Z g_Pm | dh g_P _| Zht AmVrŸ&

Omo AmÝV[aH$ oX h¡ dh {bIZo-n‹T>Zo _| Zht AmgH$VmŸ& dh h_| dº$-Jwé hr g_Pm gH$Vo h¢ VWm do hrê$hmZr _§{µObm| na {eî` Ho$ gmW hmoH$a H${R>Z Km{Q>`m± nmaH$am gH$Vo h¢…

{~I‹S>o XmC b§Kmd¡ _oam g{VJwéŸ&&(~g§Vw _. 5, 1185)

`h H$m_ nwamVZ (~odº$) Jwé Zht H$am gH$VoŸ&"{Za§H$ma' eãX AmH$ma YmaU H$aVm h¡Ÿ& AdVma AmH$ma YmarhmoVo h¢Ÿ& Jwé gV-nwéf `m AH$mb Ho$ AdVma hmoVo h¢, AVEd"Jwé-AdVma' H$hm OmVm h¡Ÿ& Jwé-AdVma, _Zwî`-ê$n,XohYmar hmoVo h¢Ÿ& ^mB© JwaXmg Or H$hVo h¢, O~ VH$ JwéAdVma YmaU Z H$ao _m{bH$ H$mo Zht OmZm Om gH$VmŸ&

àË`j gVJwé Ho$ CnXoe Ho$ {~Zm "gwaV-eãX' _mJ© H$mAmÝV[aH$ oX Zht Iwb gH$VmŸ& Bg _mJ© H$m ~moY doXm|,emóm|, J«ÝWm| Ho$ hmoVo hþE ^r Jwé-Xrjm H$m _whVmO h¡Ÿ&

{gŠI B{Vhmg go nVm bJVm h¡ {H$ Jwé J«ÝW gm{h~Or H$m g§H$bZ Jwé AOw©Z gm{h~ Or Ho$ g_` {H$`m J`mŸ&"~mUr-Jwé' Am¡a "~mUr ~r‹S> Jwé', {gÕmÝV H$s {ejm Ho$ gmW-gmW _Zwî`-ê$n, XohYmar Jwé hmoVo aho Omo Jwé-Xrjm XoVo ahoAm¡a A^r VH$ ˜mbgo Or H$mo, {OZH$mo nyU© Á`mo{V H$m àH$meZgr~ h¡; "nyaZ OmoV OJo KQ> _{h V~ Imbg Vm{h {ZImbgOmZo' (nmVgmhr 10), `h A{YH$ma àmßV h¡Ÿ&

Jwé H$s µOê$aV_m{bH$ {ZamH$ma gd©Ì ì`mßV h¡ na CgHo$ gd©ì`mnH$

hmoZo na ^r, O~ VH$ Cggo h_mam gå~ÝY Z hmo Om o, h_|CgH$m H$moB© JwU àmßV Zht hmoVmŸ& {~Obr g~ OJh n[anyU©h¡ na Cggo H$moB© bm^ Zht hmo gH$Vm O~ VH$ h_mam CgpñdM go, Ohm± {H$ dh n«H$Q> h¡, gå~ÝY Zht hmo OmVmŸ& {~Obrgo gå~ÝY hmoZo na ^r O~ VH$ ~ë~ Z bJm hmo {~Obr àH$meZht XoVrŸ& O~ CgHo$ gmW gå~ÝY hmo Om o V~ {~Obr h_maoH$m_ H$aVr h¡, h_mao A±Yoao _H$mZm| _| amoeZr H$aVr h¡, hdmXoH$a h_mar Ja_r Xya H$aVr h¡, agmoB© H$m H$m_ H$aVr h¡,h_mao H$ma˜mZo MbmVr h¡Ÿ& Bgr àH$ma h_mam Cg _m{bH$go gå~ÝY hmo Om o V~ h_mam H$m_ ~Z gH$Vm h¡Ÿ& gVJwéCg _m{bH$ H$m ñdê$n h¡, dh XohYmar eãX h¡Ÿ& O~ VH$

h_ àË`j Xoh-ñdê$n gVJwé go OmZ-nhMmZ Zht H$aVo,h_ CZHo$ gyú_ ê$n eãX H$mo {H$g àH$ma OmZ gH$Vo h¢Ÿ&eãX Am¡a gVJwé, gwaV H$mo AnZo {ZO Ka nhþ§MmZo Ho$ {bEo Xmo gmYZ h¢Ÿ& gVJwé Ho$ {~Zm hµH$sµH$V H$m oX Zht Iwb

gH$Vm, Z H$moB© _Z-_m`m Ho$ ~ÝYZm| go Ny>Q> gH$Vm h¡ Am¡a{~Zm eãX Ho$ Z H$moB© _m{bH$ go {_b gH$Vm h¡Ÿ& Ho$db gVJwéhr gwaV H$mo eãX Ho$ gmW Omo‹S>Vm h¡Ÿ& CZHo$ Bg _¥Ë wbmoH$_| àH$Q> hmoZo H$m Ho$db `hr CÔoí` h¡Ÿ& dh eãX XohYmarAWdm gmH$ma hmoH$a h_mao ~rM _| ahVm h¡, ""eãX Zo XohYmaU H$s Am¡a h_mao ~rM _| ahm'' (~mB{~b)Ÿ& gVJwé H$sX¥pîQ> ~‹S>r VrúU hmoVr h¡, dh OmZ boVr h¡ {H$ H$m¡Z-gm OrdBg Amoa AmZo Ho$ {bE V¡ ma h¡, Eogo bmoJm| H$mo dh ñdrH$maH$a boVm h¡ VWm _oha ^ar X¥pîQ> go N>m§Q> H$a gM H$m g§Jr~Zm boVm h¡Ÿ&

O~ ê$h| _m{bH$ H$s ImoO _| {dh²db hmoVr h§¡, AnZo{ZO-Ka OmZo Ho$ {bE {~bIVr h¢ Am¡a h_mar Am±Io CgH$mo(_m{bH$ H$mo) XoIZo Ho$ {bE VagVr h¢ VWm yIr hmoVr h¢V~ h_mar Vrd« BÀN>m nyU© H$aZo Ho$ {bE gVJwé AdVma YmaUH$aVo h¢Ÿ& CZH$mo ~ÝYZm| go Nw>‹S>mZo Ho$ {bE ñd § CÕmaH$ ~ZH$aAm OmVo h¢ Am¡a Eogr ì`mHw$b ê$hm| H$mo CZHo$ A{YH$ma Ho$AZwgma CnXoe XoH$a _m{bH$ Ho$ gmW Omo‹S> XoVo h¢Ÿ&

na_mW© Ho$ oXm| Am¡a _m{bH$ go {_bZo H$s A_br(ì`mdhm[aH$) w{º$ H$mo Ho$db Or{dV gVJwé hr àH$Q> H$agH$Vo h¢Ÿ& dh {ejm ~oµOdmZr H$s µO~mZ (_yH$ ^mfm) _| h¡,AVEd H$moB© ^mfm CgH$m dU©Z H$aZo `mo½` ZhtŸ& Y_©-nwñVH|$AmpË_H$ _ÊS>bm| na M‹T>mB© Ho$ X¥í`m| H$m Ho$db g§Ho$V hrH$aVr h¢, gVJwé H$s ghm`Vm Ûmam gwaV H$mo gyú_ Xoem| naOmo brbm ZµOa AmVr h¡ CgH$mo do nyU© dU©Z Zht H$a gH$VtŸ&Or{dV AWdm MoVZ Z hmoZo Ho$ H$maU do h_mar ê$h H$s M‹T>mB©_| ghm`Vm Zht H$a gH$VtŸ& gÝVm| H$s dm{U`m| _| AmÝV[aH$AmpË_H$ AZw dm| H$m dU©Z h¡Ÿ& CZH$m AmZÝX Ho$db AÝV_w©IagmB© (J{V) Ûmam hr hmo gH$Vm h¡, Omo Ho$db gVJwé go àmßVhmoVr h¡, ~mha_wIr gmoM-{dMma go H$Xm{n ZhtŸ& J«ÝW-nmo{W`m±CZH$m Ho$db Hw$N> Hw$N> dU©Z hr H$aVr h¢, na CZH$m AZw d~µJ¡a Or{dV Jwé Ho$ Zht hmo gH$VmŸ&

JwOao hþE `m nwamVZ JwéEH$ ~r_ma _Zwî` àmMrZ H$mb Ho$ {H$gr hH$s_ go XdmB©

Zht bo gH$VmŸ& H$moB© _Zwî` nwamZo µO_mZo Ho$ hm{H$_m| go AnZo_wµH$X²X_| H$m µ\¡$gbm Zht H$adm gH$VmŸ& H$moB© ór nwamZo g_`Ho$ {H$gr nwéf go {ddmh H$aHo$ gÝVmZ CËnÞ Zht H$a gH$VrŸ&Bgr àH$ma nyU© _hmË_m g§gma _| AnZo-AnZo g_` _| Am oAm¡a {OZ Ordm| H$m CZgo gå~ÝY hþAm CZH$m CÕma H$aVo

Page 34: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

ahoŸ& AnZm g_` nyam hmo OmZoo na AnZr Xoh H$mo _m{bH$H$s aµOm (Amkm) Ho$ AZwgma N>mo‹S>H$a _m{bH$ _| Om {_boAm¡a OmVo g_` AnZm H$m_ Xygao _hmË_m H$mo gm¢n J oŸ& _Zwî`H$mo _Zwî` hr g_Pm gH$Vm h¡, `h àH¥${V H$m {Z`_ h¡Ÿ&_m{bH$ Bg ñWyb g§gma _| Or{dV nwéfm| Ho$ Ûmam hr H$m_H$aVm h¡Ÿ&

AZoH$ gÁOZm| H$m {dMma h¡ {H$ àMrZ _hmË_m AmpË_H$_ÊS>bm| _| AmO ^r CnpñWV h¢ Am¡a h_mar ghm`Vm H$agH$Vo h¢Ÿ& `h R>ÊS>o {Xb go {dMma H$aZo `mo½` {df` h¡Ÿ& donyU© _mhË_m AnZm {_eZ `m CÔoí` nyam H$aHo$ _m{bH$ _|Om g_m o Am¡a AnZo ~mX H$m H$m_ Xygao _hmË_m H$mo gm¢nJ o AWm©V² EH$ _hmË_m AnZm H$m_ nyU© H$aHo$ Mbm J`mAm¡a Xygao H$mo Cgr Jwé-nX H$m H$m © _m{bH$ H$s Amoa gogm¢n J`m Vm{H$ Ordm| H$mo _m{bH$ go Omo‹S>Zo Am¡a CZHo$g± mbZo H$m H$m_ MbVm ahoŸ& `{X àmMrZ _hmË_m H$mo g± mbZoH$m H$m_ H$aZm ^r hmo Vmo dh àH¥${V Ho$ {Z`_ H$m nmbZH$aVo hþE {OgHo$ AZwgma _Zwî` hr _Zwî` H$mo g_Pm gH$Vmh¡, `h H$m © {H$gr Or{dV _hmË_m Ho$ Ûmam hr H$aoJm `mh_ CZ _ÊS>bm| na, {OZ na do h¢, nhþ±M H$a CZH$s _XXbo gH$Vo h¢, naÝVw h_ Vmo ñWyb Xoe _| h¢ Am¡a do ê$hmZrXoem| _|Ÿ& `{X `h ˜`mb hmo {H$ {nN>bo _hmË_m CZ AmpË_H$_ÊS>bm| _| h_mar ghm`Vm H$a gH$Vo h¢ Vmo h_| AÝXê$Zr^mdm|, H$mën{ZH$ {dMmam| Am¡a AZw_mZ na MbZm hmoJm Am¡aO~ VH$ h_mar AmÝV[aH$ Am±I Zht IwbVr h_ AÀN>r VahnhMmZ Zht gH$Vo {H$ AÝXa Omo {dMma hmo aho h¢ do _m{bH$H$s Amoa go h¢ `m nwamVZ _hmË_m H$s Amoa go h¢ `m {H$grAm¡a nabmoH$ JB© AYyar (AnyU©) ê$h H$s Amoa go `m do h_maoAnZo hr AdMoVZ _Z H$s Va§J| h¢Ÿ& CZ _Z H$s Va§Jm| naAmMaU H$aZm µJbVr h¡ Am¡a CZgo Jw_amh hmoZo H$m S>a h¡Ÿ&gmW hr {Og _hmË_m H$mo h_Zo AnZr Am±Im| go nhbo XoImZht, `{X H$mb h_| YmoIm Xo `m H$moB© Am¡a ê$h àH$Q> hmoH$aH$ho {H$ dh A_wH$ _hmË_m h¡ Vmo h_ Cgo Z nhMmZZo Ho$H$maU YmoIo _| \±$g gH$Vo h¢Ÿ&

`{X `h R>rH$ _mZ ^r {b`m Om o {H$ àmMrZ _hmË_mh_mao Jwé hmoZo H$m H$m © H$a gH$Vo h¢ Am¡a h_| {H$gr gm_[`H$_hmË_m H$s Amdí`H$Vm Zht, Vmo {H$gr ^r µO_mZo _| {H$gr^r _hmË_m H$s Amdí`H$Vm àVrV Zht hmoVr, Š`m|{H$ V~_m{bH$ ñd § Ordm| H$mo CnXoe Xo gH$Vm WmŸ& `{X àmMrZ_hmË_m ({OÝhm|Zo Bg bmoH$ H$mo N>mo‹S> {X`m h¡) CnXoe XoZoH$m H$m_ H$a gH$Vo h¢ Vmo _m{bH$ ^r `h H$m_ {~Zm {H$gr_hmË_m Ho$ H$aZo _| g_W© WmŸ&

`{X _hmË_m Ho$ AmZo H$s Amdí`H$Vm {H$gr ^r g_`_| hþB©, Vmo `h Bg ~mV H$m nyam à_mU h¡ {H$ AmO ^r h_|

CgH$s Cgr àH$ma Amdí`H$Vm h¡ {Og àH$ma nhbo WrŸ&_m{bH$ ^r `{X Ordm| H$mo g_PmZm Mmho Vmo Cgo ^r

_Zwî` OrdZ H$m AmYma boZm n‹S>oJmŸ& `h àH¥${V H$m {Z`_h¡, CgH$mo gmY `m gÝV H$m VZ YmaU H$aZm hr hmoJm…

gmY ê$n AnUm VZw Xm[aAmŸ&&(_mé _. 5, 1005)

h_amo ^aVm ~S>mo {~~oH$s Amno g§Vw H$hmd¡Ÿ&&(Amgm H$~ra, 476)

BgH$m `h VmËn © Zht {H$ àMrZ nyU© _hmË_m _a MwHo$h¢Ÿ& Zht, do Vmo A_a h¢, na do ñWyb, gyú_ Am¡a H$maU _ÊS>bm|H$mo N>mo‹S> J o h¢ VWm _m{bH$ go {_bH$a Cggo A oX hmoMwHo$ h¢Ÿ& `{X CÝh| BÝht _ÊS>bm| na ^Q>H$Vo ahZm Wm Vmo CZH$mo^OZ H$aZo H$s Š`m Amdí`H$Vm WrŸ&

™`mbr CbPZm| _| \§$gZo H$s Amdí`H$Vm ZhtŸ& {H$grnyU© _hmË_m H$s eaU bmo, Omo Vwåh| _m{bH$ go {_bZo H$sgwJ_ Am¡a ñdm^m{dH$ {d{Y àXmZ H$aoŸ& Vw_H$mo _aZo Ho$ ~mXVH$ àVrjm H$aZo H$s Amdí`H$Vm Zht, à`mg H$amo Vmo BgrOÝ_ _| XoI gH$Vo hmoŸ&

nyU© Am¡a bmµ\$mZr (A{dZmer) bm^ Ho$db Or{dV Jwégo hr {_b gH$Vm h¡, Š`m|{H$ CZHo$ AÝXa _hmZ² MoVZVmH$s Mwå~H$s` e{º$ `m J{Verb MoVZ gÎmm h¡, {OgH$m ñne©h_mao AÝXa e{º$ n¡Xm H$aVm h¡ Am¡a h_mar gwaV H$mo eãXH$s Ymam Ho$ gmW Omo‹S>Vm h¡ Am¡a Omo ê$hmZr _§{µObm| na h_maoA§J-g§J ahH$a h_mar ghm`Vm H$aVm h¡Ÿ& dh ê$h ~‹S>r^m½`embr h¡ Omo Eogo _hmË_m H$s eaU boVr h¡Ÿ&

gmYmaUV`m XoIm OmVm h¡ {H$ `{X b§XZ OmZm hmo Vmonhbo h_ S>m`aoŠQ´>r XoIVo h¢ {H$ b§XZ {H$g Amoa h¡ VWm{H$g _mJ© go h_| OmZm h¡, _mJ© _| H$hm± H$hm± CVaZm n‹S>oJm,{H$g ~ÝXaJmh go OhmµO na M‹T>Zm n‹S>oJm VWm H$m¡Z-grH$ånZr Ho$ OhmµO na Om |JoŸ& g~go nhbo CZ Xoem| _| OmZoHo$ {bE h_| nmgnmoQ>© (nma-nÌ) A{YH$m[a`m| Ho$ nmg go boZmn‹S>Vr h¡, `{X dh Z {_bo Vmo h_ Zht Om gH$VoŸ& Bgr àH$ma_m{bH$ Ho$ Xoe _| OmZo Ho$ {bE ^r nma-nÌ _m{bH$ Ho$à{V{Z{Y Ho$ nmg go, Omo gÝV h¢, boZm n‹S>Vm h¡Ÿ& dh nma-nÌ Ordm| H$mo MoVmZm `m Xr{jV (XoI| "Xrjm' H$m n«H$aU)H$aZm h¡Ÿ& gVJwé go Zm_ H$s _moha (N>mn) bJdmZr n‹S>Vrh¡, {OgH$m dU©Z H$B© gÝVm| Zo AnZr dm{U`m| _| {H$`m h¡Ÿ&CZH$m hþŠ_ IÊS>m|-~«÷mÊS>m| _| MbVm h¡ Š`m|{H$ do _m{bH$Ho$ H$maHw$Z (à~ÝY-H$Vm©) h¢ Omo `hm§ AmH$a H$m_ H$aVo h¢Ÿ&{OZ Ordm| H$mo `h nma-nÌ {_b Om o CZH$mo IÊS>m|-~«÷mÊS>m|na H$moB© e{º$ Zht amoH$ gH$VrŸ& gÝV µ\$a_mVo h¢ {H$ {OgöX` ê$nr y{_ _| gÝV Zm_ H$m ~rO ~mo X|, dh ~rO \$boJmAm¡a Adí` \$boJm Am¡a dh Ord AnZo {ZO-Ka Om oJm Am¡a

Jwé `m gVJwé 307

Page 35: MaU-H$ b - Kirpal Singh€¦ · 274 Jwé_V {gÕmÝV-1 ... no{I no{I Ordm Xagw VwåhmamŸ&& MaU H$_b OmB© ~{bhmamŸ&& ... ~‹S>o ^m½` go {H$gr H$mo na_oída `h ag àXmZ H$aVm

308 Jwé_V {gÕmÝV-1

Adí` Om oJmŸ&{\$a Xygar Amdí`H$Vm Bg ~mV H$s h¡ {H$ Cg Amoa

OmZo Ho$ {bE h_ R>rH$ _mJ© nH$‹S>|, Omo {H$ Cg Amoa OmVmhmoŸ& AJa _mJ© Vmo nya~ _| h¡ Am¡a amhr npíM_ H$s Amoa H$sg‹S>H$ nH$‹S> bo Am¡a Cg na ^bo hr dh {H$VZo ^r em¡µH$Am¡a erK«Vm go Mbo, dh AnZr _§{µOb na Zht nhþ±M gH$Vm~pëH$ Am¡a Cggo Xya hmo OmVm h¡Ÿ& Bgr{bE R>rH$ _mJ© nH$‹S>ZoH$s Amdí`H$Vm h¡Ÿ&

OmZo H$s V¡ mar H$aZo Ho$ {bE h_ {^Þ-{^Þ S>m`aopŠQ> m|H$mo XoI aho hm| {H$ BVZo _| H$moB© h_| `h g_mMma Xo {H$ µ\$bm±_Zwî`, Ohm± h_ OmZm MmhVo h¢, Cg OJh go Am`m h¡, h_g~ S>m`aopŠQ> m§ N>mo‹S>H$a CgHo$ nmg nhþ§MZo H$s V¡ mar H$a|JoŠ`m|{H$ {Og _mJ© H$m hmb o S>m`aopŠQ> m± ~VmVr h¢ Cgo dhñd § XoI H$a VWm Cg Xoe _| ahH$a Am`m h¡Ÿ& `{X CgHo$nmg OmH$a h_| `h nVm bJo {H$ dh {\$a dht Om ahm h¡Am¡a dh h_| ^r AnZo gmW bo OmZm Mmho Vmo h_ wer werCgHo$ gmW Mb n‹S>|JoŸ& CgHo$ H$ho hþE Xoe Am¡a amñVo hmbH$mo h_ Hw$N>-Hw$N> S>m`aoŠQ>r go naI gH$Vo h¢ Am¡a `{X do ~`mZH$B© S>m`aopŠQ> m| go {_b Om | Vmo Am¡a Vgëbr hmo OmVr h¡Ÿ&gÝVm| H$s ê$h IÊS>m|-~«÷mÊS>m| _| gµ\$a H$aVr h¡…

Jwa_w{I Amd¡ OmB {Zg§JwŸ&&

(am_H$br _. 1, 932)

Y_©-nwñVH|$ S>m`aopŠQ´>`m| Ho$ g_mZ h¢, Omo Ho$db Cg amhHo$ Bemao XoVr h¢Ÿ& gÝV-AdVma Zm_ Ho$ OhmµO H$mo ^a H$aOrdm| H$mo nma bo OmZo dmbr hpñV`m± h¢, {OZHo$ nmg go {Q>H$Q>`m nma-nÌ boH$a (Xr{jV hmoH$a) CZHo$ Zm_ d eãX ê$nrOhmµO na gdma hmoH$a, {OgHo$ do ñd § hr H$ámZ h¢, _m{bH$Ho$ Xoe nhw±Mm Om gH$Vm h¡Ÿ&

Y_©-nwñVH$m| H$m {dMma {Z…gÝXoh AÀN>m h¡, na boOmZodmbr e{º$ Ho$db Jwé Am¡a eãX `m Zm_ hr h¡Ÿ& O~VH$ o Z {_b|, _m{bH$ Ho$ Xoe _| nhþ±MZm Agå^d h¡Ÿ& `{Xh_ Ho$db nyN>Vo hr ah|, Cg _mJ© na EH$ µH$X_ ^r Z aI|Vmo Ho$db ~mVm| Ûmam àrV_ Ho$ Xoe _| {H$g àH$ma nhþ±M gH$Voh¢? ^mB© JwaXmg Or H$hVo h¢…

nyN>V n{WH$ {Vh _m[aJ Z Ymao n{JŸ&&

àrV_ H¡$ Xog H¡$go ~mVZ H¡$ OmB©EoŸ&&

(H${~Îm, 439)

Cg _mJ© na AnZo Amn OmZo H$s H$mo{ee H$aZm Jw_amhrH$m H$maU ~ZVm h¡, {OgHo$ {b o _Zwî` H$mo nN>VmZm n‹S>Vmh¡Ÿ& `{X Jwé H$m g§J àmßV hmo Om o Vmo Ord _m{bH$ Ho$ Xoe

_| AmgmZr go nhþ±M gH$Vm h¡ Am¡a CgHo$ ag _| _½Z hmogH$Vm h¡Ÿ& `{X h_mao de _| hmoVm Vmo A^r VH$ h_ {~Nw>‹S>oZ ahVo…

AmnU brAm Oo {_b¡ {dNw>{‹S> {H$C amod§{ZŸ&

gmYy g§Jw namnVo ZmZH$ a§J _mU§{ZŸ&&

(_mP _. 5, 134)

{Og MrµO H$mo h_| Ty>§T>Zm hmo dh hmo Vmo H$ht Am¡a naÝVwh_ CgH$s Vbme {H$gr Am¡a OJh H$a| Vmo dh {H$g àH$ma{_b gH$Vr h¡Ÿ& O~ {H$gr oXr H$mo gmW bo b| Vmo h_ CgdñVw H$mo Adí` nm boVo h¢, H$amo‹S>m| OÝ_m| H$m amñVm nb ^a_| nyam hmo OmVm h¡Ÿ& H$~ra gm{h~ µ\$a_mVo h¢…

~gVw H$ht Ty>§T>o H$ht, {H$h {~Y Amd¡ hmWŸ&

H$ho H$~ra V~ nmB© o Omo oXr brOo gmWŸ&&

oXr brAm gmW H$a, XrZr ~gVw bIm`Ÿ&

H$mo{Q> OZ_ H$m n§W Wm, nb _{h nhþ§Mm Om` &&

_Zwî` H$mo agmoB© ~ZmZo Ho$ {bE {H$gr Hw$eb agmoB o Ho$ZrMo H$m_ grIZm n‹S>Vm h¡Ÿ& S>mŠQ>ar Am¡a B§Or{Z`ar H$s n‹T>mB©Ho$ gmW-gmW h_| A_br Vm¡a na ({H«$`mË_H$ ê$n _|) ^rH$m_ H$aZm n‹S>Vm h¡Ÿ& Ho$db n‹T>Zo go hr h_ S>mŠQ>a `mBÝOr{Z`a Zht ~Z gH$VoŸ& O~ ~mha_wIr H$m_ grIZo Ho${bE h_| CñVmX H$s Amdí`H$Vm hmoVr h¡ V~ na_mW© _| OmoAÝV_w©I H${R>Z {df` h¡, {OgH$s ImoO _| Am±I| ~ÝX H$amoVmo A±Yoam hr A§Yoam {XIVm h¡, {H$gr Jwé H$s Š`m| Amdí`H$VmZht hmoJr? Jwé H$s ha {df` _| Amdí`H$Vm h¡Ÿ& Omo bmoJH$hVo h¢ {H$ h_| Jwé H$s µOê$aV Zht, h_ ñd § hr kmZ àmßVH$a|Jo, CZH$m H$hm hþAm Bg àH$ma bJVm h¡ O¡go {H$ Hy±$Am~Zm hþAm hmo Am¡a Cg na nmZr {nbmZo dmbm ^r nmZr {nbmZoHo$ {bE V¡ ma hmo, na nmZr nrZo dmbm H$ho {H$ _¢ Bg Hy$E±go nmZr Zht nrZm MmhVm, _¢ ñd § AnZm Hy$Am± ImoX H$anmZr nrD±$JmŸ& Bggo `h gmµ\$ nVm bJVm h¡ {H$ A^r Cgoß`mg Zht h¡Ÿ& AVEd {OZH$mo na_mW© H$s Amdí`H$Vm Zht,CÝh| Jwé H$s ^r µOéaV Zht h¡Ÿ& ^mB© ZÝXbmb gm{h~ g§Ho$VH$aVo h¢ {H$ bmb H$s µH$Ð bmb Ho$ Am{eµH$ (ào_r) Ho$ {gdm`Am¡a {H$gr H$mo ZhtŸ& `h Cgr ào_r H$s Am±I h¡ Omo `mHy$V(bmb) H$s µH$s_V H$mo OmZVm h¡…

µH$Xao bmbo D$ ~OwµO Am{eµH$ Z XmZX hoM H$gŸ&

H$s_Vo `mµHy$V XmZX Mí_o Jm¡ha ~mao _mŸ&