ii batuan - uigm | login student · pdf fileii batuan 1. batuan beku 2. batuan sedimen 3. ......

97
II BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. Batuan Metamorf Dr. Budhi Kuswan Susilo, S.T., M.T.

Upload: lamduong

Post on 04-Feb-2018

300 views

Category:

Documents


11 download

TRANSCRIPT

Page 1: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

II BATUAN1. Batuan Beku

2. Batuan Sedimen3. Batuan Metamorf

Dr. Budhi Kuswan Susilo, S.T., M.T.

Page 2: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

PENGENALAN

BATUAN BEKU(igneous rocks)

Page 3: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

SIKLUS BATUAN

Page 4: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Magma dan Lava

Magma : material silikat pijar dibawah permukaan bumi;magma yang mengalir di permukaan bumi, disebut Lava; magma yang terlempar ke udara membentuk Pyroclastic materials

Magma yang membekumembentuk batuan beku(Igneous rocks)

Page 5: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

• Tipe Magma (Monroe & Wicander, 1997)

– Mafic magma = 45 – 52 % SiO2

– Intermediete magma = 53 – 65% SiO2

– Felsic Magma = > 65% SiO2

• Viskositas Magma– resistensi magma untuk dapat mengalir

• Mafic magma– Relatif mudah mengalir

– dikontrol jaringan silika tetrahedron (SEDIKIT)

– lava tipis

• Felsic magma– Relatif mengalir perlahan

– dikontrol jaringan silika tetrahedron (BANYAK)

– lava tebal

Page 6: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Lava dan Debu Volkanik dari Mount Mayon, Philippines, 1993

Page 7: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Lava : Pahoehoe and AA flows

Bagian bawah : pahoehoe flow, terbentuk dari aliran cepat, lava tipis

Bagian atas : AA flow, sangat kental (viscous), gerak perlahan, lava tebal

Page 8: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Permukaan Pahoehoe flow (P. Hawai)ropy structures; tipis

Page 9: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Permukaan Aa flowKumpulan angular blocks, aliran kentaldan lebih tebal dari pahoehoe flow

Page 10: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Pendinginan Magma

• Magma mendingin di bawah permukaan – Mengalami pendinginan dan kristalisasi membentuk

tubuh batuan beku intrusif (intrusive igneous body) di dalam kerak bumi (earth’s crust)

– Produk pendinginan membentuk batuan plutonik (Plutons)

• Concordant plutons = memiliki batas yang paralel/selaras dengan lapisan batuan yang diintrusi (country rocks)

– SILL, LACCOLITH

• Discordant plutons = memiliki batas yang memotong lapisan batuan yang diintrusinya

– DIKE

Page 11: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

• Magma mendingin di permukaan bumi melalui volcanic eruptions– Mengalami pendinginan dan kristalisasi

membentuk extrusive rock body– Menghasilkan Pyroclastic materials– Produk

• Lava flows– Aa flow

– Pahoehoe flow

• Hexagonal columnar joints (terbentuk karena kontraksi ketika pendinginan magma, sumbu panjang columnar joint tegak lurus dengan arah pendinginan magma)

• Tephra• Volcanic bomb

Page 12: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Batuan Plutonik (Plutons).Penampang diagramatik bagian dari kerak bumi (crust)

Memperlihatkan variasi bentuk dari plutonic rocks.

Banyak batuan plutonik dapat terkait dengan gunungapi (volcanoes)Terdapat hubungan yang erat antara batuan intrusif dan batuan ekstrusif.

Page 13: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Laccolith : mirip sill (concordant), tapi bentuk menyerupai jamurBatholith : tubuh intrusi batuan beku dengan daerah permukaanyang paling luas (> 100 km2)Stock : menyerupai batholith, tapi punya luas permukaan yang lebih kecil

Page 14: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

VOLCANIC NECK,CENTRAL FRANCE

Volcanic neck, merupakan sisa erosi dari gunungapi purba (ancient volcano).

(Hoggar Mountains of Algeria).

Page 15: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

DIKE, BAR HARBOR,MAINE

Page 16: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

BATHOLITHS,EASTERN EGYPT

seen from space(EOSAT Company)

Page 17: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 18: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 19: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

VOLCANIC BOMB

TEPHRA(Vol. Ash & dust)

Page 20: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Columnar joints, Devil’s Tower, Wyoming

Page 21: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

ATAS

Cinder cone : terbentuk oleh debu volcanik yang keluar dari central vent.Vent /volcanic neck : terisi solidified lavadan fragmental debris

BAWAH

Pillow basalt, pendinginan lava dibawah air membentuk ellipsoidal masses

Page 22: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Pendinginan dan Kristaslisasi• Magma mendingin relatif perlahan (dibawah permukaan

bumi)– Cukup waktu membentuk kristal yang sempurna

– Ukuran kristal relatif kasar (besar)

– Tekstur Kristalin (crystalline texture)

• Magma mendingin relatif lebih cepat (dekat/di permukaan bumi)

– Tidak cukup waktu membentuk kristal yang sempurna

– Ukuran kristal relatif lebih halus (kecil)

– Tekstur kristalin

• Magma mendingin relatif sangat cepat (di permukaan bumi)– Tidak sempat membentuk kristal

– Membentuk kaca (glass)

– Tekstur amorf (amorphous texture)

Page 23: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

WARNA

• REFLEKSI DARI KOMPOSISI MINERAL-MINERAL PEMBENTUK BATUAN– FELSIC MINERALS

– MAFIC MINERALS

Page 24: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

KRISTALINITAS

• KRISTAL (CRYSTAL) VS KACA (GLASS) • UKURAN KRISTAL :

– KASAR (PHANERITIC TEXTURE)

– HALUS (APHANITIC TEXTURE)

– PADUAN KASAR DAN HALUS (PORPHYRITIC TEXTURE)

Page 25: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Slow cooling

Phaneritic texture

Page 26: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 27: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Rapid cooling

Aphanitic texture

Page 28: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 29: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Aphanitic texture : Kristal diidentifikasi menggunakan mikroskopPada batuan ini tidak mungkin mengidentifikasi tanpa bantuan mikroskop.Gambar contoh setangan (hand specimen) dan sayatan tipis (thin section)

Page 30: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Porphyritictexture

Page 31: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 32: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 33: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

KOMPOSISIBATUAN BEKUASSOSIASI MINERAL

BOWEN’S REACTION SERIES

MATERI KULIAH GEOLOGI REKAYASAJURUSAN TEKNIK SIPILUNIVERSITAS SRIWIJAYA

Page 34: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 35: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

(Hamblin & Cristiansen, 1995)

Page 36: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

(Hamblin & Cristiansen, 1995)

Page 37: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

BATUAN PIROKLASTIK

MATERI KULIAH GEOLOGI REKAYASAJURUSAN TEKNIK SIPILUNIVERSITAS SRIWIJAYA

Page 38: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

KLASIFIKASI UKURAN MATERIAL PIROKLASTIK

Ukuran Nama Fragmen Nama tekstural batuan

> 64 mm BlockBomb

Volcanic brecciaAgglomerate

2-64 mm Lapillus Lapilli tuff

< 2 mm ash Tuff

Page 39: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

PENGENALAN

BATUAN SEDIMEN(sedimentary rocks)

Page 40: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

SIKLUS BATUAN

Page 41: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Batuan sedimen(Sedimentary Rocks)

• Batuan dapat berkomposisi asal klastika batuan yang lebih tua (older rocks).

• Batuan yang tersingkap di permukaan ~75% adalah batuan sedimen.

• Studi tentang batuan sedimen dapat merekonstruksi sejarah bumi (earth history).

• Memiliki nilai ekonomis penting sebagai sumber dari coal, oil & gas, iron, aluminum, sand, gravel etc.

Page 42: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Empat TahapPembentukan Batuan Sedimen

1. Pelapukan (weathering)

2. Pengangkutan (transportation)

3. Pengendapan (deposition) – terjadi bila geologic agent tidak dapat mengangkut sedimen lebih lama

4. Pembatuan (lithification)

Page 43: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Tahap 1: Pelapukan (weathering)

• Melapukkan batuan yang hadir lebih dahulu (pre-existing rock) – Mechanical

– Chemical

• Mengubah batuan menjadi sediment

Page 44: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Tahap 2: Pengangkutan Sedimen

• Sediment diangkut oleh :– Angin (wind)

– Air (water)

– Es (ice)

• Gambaran dari pengangkutan sediment?– Pemilahan (Sorting)

– Pembundaran (Rounding)

Page 45: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Tahap 2, Lanjutan :• Bila butiran (sediment) terangkut jauh, maka akan

menghasilkan butiran yang membundarJarak dekat

(Short distance)Jarak jauh

(Long distance)

Page 46: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Tahap 2, lanjutan• Lebih lama sediment terangkut

– Sediment lebih tersortasi

Short distance

Long distance

Page 47: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Tahap 3: Pengendapan (deposition)

• Mengangkut sediment membutuhkan energy!• Terdapat hubungan antara ukuran butir (grain size)

& energy– Butiran yang lebih kecil membutuhkan energi yang kecil

– Buturan yang lebih besar membutuhkan energi yang besar

– Jika sungai mengalir melambat, sediment akan diendapkan

– Jika sungai mengalir lebih cepat, sediment berukuran besar akan terbawa

Page 48: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Ukuran partikel (Particle Size) & Lingkungan Pengendapan (Depositional Environment)

• Partikel berukuran besar diendapkan pada lingkungan dengan energi yang besar (higher energy environments).

• Contoh– Gravel – diangkut oleh aliran air yang cepat, longsoran

batuan (rock slides), atau aliran es (glacier)

– Sand – diangkut oleh angin (wind), kerja ombak (wave action-di pantai), sungai (rivers)

– Silt & Clay – di Lingkungan danau (lakes), rawa (swamp), tau laut dalam (deep oceans)

Page 49: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Tahap 4: Pembatuan (Lithification)

• Kompaksi (Compaction) – tekanan dari sedimen yang menutupi diatasnya (overlying sediments) akan menyusun butiran dan menekan air dari rongga pori

• Sementasi (Cementation)- rongga pori terisi oleh pengendapan :– Calcite– Quartz– iron oxide

Page 50: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Sumber material sedimen• Detritus – pecahan batuan

– e.g., gravel, sand, silt, clay yang berasal dari erosi permukaan lahan

• Precipitasi kimia (Chemical Precipitation) – pengendapan material terlarut dalam air– Presipitasi langsung (direct precipitation)

– Tetumbuhan atau binatang mengekstraksi zat kimia dari air untuk membentuk cangkang (shells), kerangka (skeletons), etc.

– Ketika binatang mati, maka cangkang diendapkan

Page 51: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Batuan sedimen detrital(Detrital Sedimentary Rocks)

• Komposisi – kebanyakan terdiri dari quartz, feldspars & clay

• Diklasifikasikan berdasarkan ukuran partikel :– Conglomerate (> 2 mm, rounded grains)

– Breccia (> 2 mm, angular grains)

– Sandstone - 2 to 1/16 mm (see grains)

– Siltstone - 1/16 to 1/256 mm

– Shale - < 1/256 mm

Page 52: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Konglomerat (Conglomerate)• Asal batuan :

– Aliran sungai yang cepat

– Endapan laut dangkal karena badai (storm)

– Terbawa aliran es (glacier)

Page 53: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Batupasir (Sandstone)• Asal batuan :

– Sungai

– Pantai

– Gumuk pasir (sand dunes)

Page 54: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Serpih (Shale)• Asal batuan :

– Laut dalam (Deep ocean)

– Danau dalam (deep lake)

Page 55: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Batuan Sedimen Kimia(Chemical Sedimentary Rocks)

• 2 jenis :– Fisik - Evaporation (Evaporites)

• Salt, gypsum – endapan yang tertinggal pada proses evaporasi air

– Biokimia• Air-Tetumbuhan dan binatang mengekstraksi

CaCO3, membentuk shells etc. • Kerangka yang telah mati (mis. Terumbu)

berakumulasi pada dasar laut sebagai detritus.• Coal – material organik yang terawetkandi

lingkungan rawa.

Page 56: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Ringkasan (Summary)

• Detrital Sedimentary Rocks– Kuncinya adalah Ukuran Butir (Grain size)

• Chemical Sedimentary Rocks– Kuncinya adalah komposisi kimia

Page 57: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Special Features

• Terbentuk selama pengendapan :– Bedding - parallel or cross

– Ripple Marks

– Graded Bedding

– Mud cracks

• Membantu dalam menentukan lingkungan masa lampau dan iklim

Page 58: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Lingkungan Pengendapan (Depositional Settings)

• Continents– Desert, glacial, fluvial (rivers), lake, swamp, cave

• Mixed (Transition zone)– Lagoon, river delta, estuary, beach

• Marine– Shallow, intermediate, or deep water

Page 59: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Grain Sizes

Page 60: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Mud Cracks

Page 61: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Coal

Page 62: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Shells

Page 63: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Ripple Marks

Page 64: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Cross-bedding

Page 65: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Bedding

Page 66: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Whole Fossil Rock

Page 67: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Lithification of Detrital Sediments

Page 68: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 69: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 70: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Graded bedding

Page 71: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

BATUAN METAMORF

Budhi Kuswan Susilo

Page 72: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

SIKLUS BATUAN

Page 73: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

• Dicirikan dengan Foliasi (Faliation), kesan berlapis pada tektur kristalin

• META = perubahan; MORPHO = bentuk• Batuan Metamorf = Batuan yang telah

mengalami perubahan bentuk dari batuan beku, batuan sedimen, dan/atau batuan metamorf

Page 74: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Penyebab Metamorfisme

PERUBAHAN• Temperatur• Tekanan• Komposisi

Page 75: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

• Perubahan dipengaruhi oleh :– Temperatur – pertambahan PANAS

• Mineral menjadi tidak stabil• Membentuk mineral baru (Kondisi Baru)• Sumber Panas :

– Gradient Geothermal

– Peluruhan Radioaktif

– Magma Migrasi

– Tekanan• Peningkatan Tekanan

Page 76: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Diagram Fase Andalusite, Sillimanite dan Kyanitemenunjukkan perubahan Al2SiO5

Page 77: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

– Fluida Aktif• Perubahan komposisi kimia – Pelepasan

H20 dan CO2. Contoh : Calcite (CaCO3) dan lempung [Al2Si2O5(OH)4] terurai melepas H2O dan CO2. Larutan ini akan mengendap pada Kondisi dan temperatur yang sesuai (baru)

• Metasomatisme : infiltrasi fluida asal luar, terkait dengan magma intrusion → Hydrotermal alteration

Page 78: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

TIPE METAMORFISME

Page 79: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Types of Metamorphism

• Contact metamorphism – metamorfisme terjadi secara lokal pada batuan yang dekat dengan magma chamber

• Regional metamorphism – tegasan skala besar dan pemanasan batuan karena deep burial atau terkait dengan kerak atau lempeng kontinen dan tubrukan (colliding)

Page 80: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Asal Mula (Origin) Batuan Metamorf pada Batas Lempeng Konvergen

Page 81: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Contact Metamorphismn Adjacent to igneous intrusionsn Thermal (± metasomatic) effects of hot magma

intruding cooler shallow rocks n Occurs over a wide range of pressures, including

very lown Contact aureole

Page 82: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Regional MetamorphismMetamorfisme yang terjadi pada tubuh batuan yang

luas dan meliputi pelamparan lateral yang luas

Tipe Utama :n Orogenic metamorphism

n Tipe metamorfisme yang berasosiasi dengan convergent plate margins

n Dynamo-thermal: episode orogenesa terkait dengan gradien geotermal dan deformasi

n Karakteristik : Batuan terfoliasi

n Burial metamorphism

Page 83: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

The Types of MetamorphismOrogenic

Metamorphism

Schematic model for the sequential (a c) development of a “Cordilleran-type” or active continental margin orogen. The dashed and black layers on the right represent the basaltic and gabbroic layers of the oceanic crust. From Dewey and Bird (1970) J. Geophys. Res., 75, 2625-2647; and Miyashiro et al. (1979) Orogeny. John Wiley & Sons.

Page 84: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Asal Mula (Origin) Batuan Metamorf pada Batas Lempeng Konvergen

Page 85: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

(a) Shallow fault zone with fault breccia

(b) Slightly deeper fault zone (exposed by erosion) with some ductile flow and fault mylonite

Schematic cross section across fault zones. After Mason (1978) Petrology of the Metamorphic Rocks. George Allen & Unwin. London.

Page 86: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

MACAM-MACAM

BATUAN METAMORF

Page 87: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 88: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air
Page 89: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Examples of foliated metamorphic rocks. a. Slate. b. Phyllite. Note the difference in reflectance on the foliation surfaces between a and b: phyllite is characterized by a satiny sheen. Winter (2001) An Introduction to Igneous and Metamorphic Petrology. Prentice Hall.

a

b

Slate: compact, very fine-grained, metamorphic rock with a well-developed cleavage. Freshly cleaved surfaces are dull

Phyllite: a rock with a schistosity in which very fine phyllosilicates (sericite/phengite and/or chlorite), although rarely coarse enough to see unaided, impart a silky sheen to the foliation surface. Phyllites with both a foliation and lineation are very common.

Foliated Metamorphic Rocks

Page 90: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

SLATE

Page 91: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Spotted Phyllite. Winter (2001) An Introduction to Igneous and Metamorphic Petrology. Prentice Hall.

Page 92: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Garnet muscovite schist. Muscovite crystals are visible and silvery, garnets occur as large dark porphyroblasts. Winter (2001) An Introduction to Igneous and Metamorphic Petrology. Prentice Hall.

Schist: a metamorphic rock exhibiting a schistosity. By this definition schist is a broad term, and slates and phyllites are also types of schists. In common usage, schists are restricted to those metamorphic rocks in which the foliated minerals are coarse enough to see easily in hand specimen.

Foliated Metamorphic Rocks

Page 93: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

SCHIST

Page 94: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Quartzo-feldspathic gneiss with obvious layering. Winter (2001) An Introduction to Igneous and Metamorphic Petrology. Prentice Hall.

Gneiss: a metamorphic rock displaying gneissose structure. Gneisses are typically layered (also called banded), generally with alternating felsic and darker mineral layers.

Gneisses may also be lineated, but must also show segregations of felsic-mineral-rich and dark-mineral-rich concentrations.

Foliated Metamorphic Rocks

Page 95: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

GNEISS

Page 96: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Quartz sandstone Quartzite

Limestone Marble

Page 97: II BATUAN - UIGM | Login Student · PDF fileII BATUAN 1. Batuan Beku 2. Batuan Sedimen 3. ... Pembentukan Batuan Sedimen 1. Pelapukan ... proses evaporasi air

Akhir Perkuliahan