Download - Serat Kancil Kelompok
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 1/24
ANALISIS NILAI DIDAKTIS
SAJRONE SERAT KANCIL SALOKADARMAJILID 1 PUPUH I-III
KELOMPOK III
KIRANA ARTA A.M(12020114030)
KURNIA INTAN P (12020114046)
GHALANT REENATA (12020114050)
A. PURWAKASastra yaiku lembaga sosial kang nggunakake basa
minangka sarana; basa iku dhewe minangka reriptan
sosial (Damono, 1979:1). iturut ! "eeuw, sastra bisa
ditegesi piranti kanggo mulang, buku pituduh, buku
instruksi utawa pamulangan (19#$:%&). Dene, miturut
'ene ellek lan !ustin arren, sastra yaiku sawi ine
kagiyatan kreati*, sawi ine karya seni (19#9:&).
!dhedhasar andharan kasebut, bisa diandharake yen
sastra idhentik karo teks lan karya tulis, kaya teges
sa rone + - yaiku sastra minangka karya tulis, kang
yen ditandhingake karo tulisan liya nduweni maneka
werna kaluwihan, kaya keaslian, keartistikan, kaendahan
sa rone isi lan andharane (1991:##%).
1
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 2/24
"eks tulisan bisa arupa tuisan tangan (naskah) lan
tulisan ethakan ( aried, 19#/:$). a ana kang arupa
teks klasik iku ngandhut *ungsi tartamtu, yaikumbayangake pikiran lan mbentuk norma kang lumaku
tumrap wong sa aman lan generasi saban ure ( aried,
19#/:/). Saka akehe naskah kang sumebar ing maneka
dhaerah, utamane ing wilayah 0awa, teks +an il
minangka minangka salah sawi ine inis teks klasik."eks +an il nyritakake pengalamane +an il ing alas,
klebu kapinterane nalika ngadhepi musuh musuhe.
2araga +an il minangka paraga kewan kang wis
misuwur ing nuswantara, kayadene ing ! eh,
Simalungun, lan negara sabrang kaya alaysia lan
Singapura. !marga misuwure iku, akeh panliti kang
menehi kawigaten ngenani teks +an il saka segi rita lan
pamaragan, klebu panliti dhewe. +an il minangka kewan
kang wu ude memper kidang kanthi ukuran kang luwih
ilik. +ewan iki isih ana ing dhaerah 0awa lan minangka
kewan asli 0awa, kewan iki uga sinebut tragulus
javanicus (+ -, 1991:$&9).+an il kagolong sa rone kategori paraga kewan li ik,
kewan kang pinter ngapusi kewan kang luwih gedhe lan
kuwat (3aurot, 199/:$7). !dhedhasar kategori kasebut,
+an il minangka paraga kewan kang pinter lan li ik sarta2
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 3/24
panemu yen kang kuwat lan gedhe durung mesthi
menang saka kang ilik lan asor, mula bisa diarani yen
+an il minangka paraga kewan kang nyulihi inismanungsa kang asor nanging bisa nutupi kakurangane
kanthi kapinteran kang diduweni. Saking misuwure rita
iki ing -ndonesia, saengga wa ar yen ana maneka 4ersi
rita utamane ing dhaerah 0awa.5ersi katulis rita +an il yaiku Serat +an il
!mongsastra (S+!S), Serat +an il !mongpra a (S+!2),
Serat +an il +ridhamartana (S++ ), Serat +an il
Salokadarma (S+SD), lan 6askah 5an Dorp. S+!S
anggitane +i 'angga !mongsastra nganti saiki dianggep
minangka serat +an il kang paling tuwa (Dipod o o,
19 :%$). Serat iki ana 1 episode. Saliyane S+!S, serat
+an il kang isih minangka buku indhuk yaiku Serat
+an il 6askah 5an Dorp (S+65D). Diarani 5an Dorp
amarga ora dingerteni panganggite, eneng kasebut
di upuk saka arane penerbit (Dipod o o, 19 :%9).
S+65D ana 1# episode. 6askah +an il kang ana ing
perpustakaan 3S8- (saiki 3- 8-) dikenal kanthi eneng
S+!S kang kandele &# ka a kanthi udhul Dongeng
Sato +ewan ( ehrend, 199#: ). Sena an naskah iki
diwenehi udhul S+!S, nanging sawise diwa a intine
3
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 4/24
rita meh padha karo rita S+65D, mula bisa dianggep
yen naskah kasebut miangka salah sawi ine 4arian saka
S+65D.2epadhane S+!S lan S+65D ana ing perangan
wiwitane rita S+!S karo perangan tengahe rita
S+65D, ing antarane ing episode +an il nyolong timun;
+an il ngalahake raseksa; lan +an il mlebu sumur ban ur
ngapusi a ah. Dene bab kang beda ana ing perangan
wiwitane rita kang sa rone S+65D (Dongeng Sato
+ewan) ana rita ngenani kelairane +an il saka sawi ine
manungsa (Dewi Sungkawa) nganti lelakone +an il
menyang esir ban ur mati.S+SD wis ditransliterasi dening Sri Suharini lan
diterbitake kanthi udhul Serat +an il dening
Departemen 2endhidhikan lan +abudayan sarta penerbit
alai 2ustaka ing taun 19# . inangka penerbit, eneng
alai 2ustaka wis ora asing maneh. alai 2ustaka
didhegake dening Commissie Voor Inlandschee School
en Volklectur ing tanggal %% September 1917 dening
pamrentah alanda. adhege alai 2ustaka minangka
implementasi lumakune politik etis ing aman iku
(wiwitane abad % ).!dhedhasar katrangan kasebut, ana saperangan isine
rita +an il 4ersi transliterasi kang ora trep karo udhule.4
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 5/24
-ng asile transliterasi ana katrangan ing pupuh kapisan
lan pada kapisan yen S+SD wiwit ditulis ing tanggal
sasi uharam kira kira taun 1# / (tata sirna esthining bumi). Serat iku minangka anggitane '. 2an i
Sasrawi aya (pupuh kapisan pada kaenem). +atrangan
ing teks kasebut, linawanan karo katrangan kang
diandharake dening !sdi S. Dipod o o ing buku kang
udhule Sang +ant il "okoh " erita inatang -ndonesia.-ng buku kasebut di elasake yen S+SD anggitane '. !rya
Sasraningrat ing taun 1#91 (19 :&/). -ng buku kang
padha uga diandharake ngenani S++ kang sa ara garis
besar ritane padha karo S+SD. S++ kang dikarang
dening '. 2an i 6atarata lan diterbitake ing taun 19 9(19 : &9 $ ).
+atrangan ngenani S++ kang kaetung anyar, ana
ing dheskripsi naskah kanthi kode 1#1 kanthi udhul
S++ yaiku sa rone +atalog -nduk 6askah 6usantara
0ilid -: useum Sonobudoyo <ogyakarta. -ng katalog
kasebut diandharake yen teks S++ iki nyebutake '.
2an i Sasrawi aya minangka pangriptane (199 :&%9).
iturut katalog iku, idhenti*ikasi ngenani pangarang
panulisan diwiwiti ing dina 'ebo 2on uharam,
0imawal 1# / kanthi sengkalan = Tata Sirna Estining
5
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 6/24
Bumi> utawa % 3ebruari 1#7 . Sena an ing kolo*on katulis
yen <ogyakarta minangka panggon panulisane, katrangan
tambahan saka 2anti oeda a menehi tambahan data yenteks kasebut minangka asil karangan 2akualaman,
disengkuyung kanthi anane sasmitaning tembang kang
digunakake miturut adat ing 2ura 2akualaman, yaiku ing
wiwitane saben pupuh, dudu ing gatra pungkasan pupuh
sadurunge ( ehrend, 199 :&%9). -ntine, urutan ritaS+SD 4ersi '. 2an i Sasrawi aya pan en persis karo
S++ . <en katrangan ing dheskripsi naskah bener, mula
bisa diarani yen ana kesalahan ing udhul kang ditulis
dening pengalih aksara . 6anging ngenani perangan
kasebut panulis ora nduweni wewenang kanggo ngowahisaengga amrih gampange panulis tetep nggunakake udul
S+SD, manut katrangan ing 4ersi translitrasine.S+SD minangka teks kang awu ud tembang
ma apat. S+SD kadhapuk saka 11 episode. Saperangan
rita S+SD padha karo S+!S lan S+65D, kayata ing
episode +an il balapan mlayu karo kul lan ing episode
+an il nyolong timun, dene bedane ana ing pungkasane
rita. S+SD minangka buku indhuk kang paling enom.
eda karo serat +an il liyane, S+SD rada kelangan sipat
dongenge. -ng kabeh ritane katon etha yen pengarang
6
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 7/24
nduweni tu uwan tu uwan tartamtu, yaiku nggambarake
masyarakat ing wektu iku lan a aran awu ud ilmu
kebatinan. (Dipod o o, 19 :& ).anut tipe karya sastra 0awa umume, sa rone 4ersi
0awa rita kewan 0awa awu ud siklus, yaiku saka wiwitan
nganti pungkasan. Semono uga naskah iki, uga awu ud
siklus, wiwit +an il lair nganti diwasa (Dipod o o,
19 :& ). "ipe rita kaya mangkene iki nggambarake
pola pikire masyarakat 0awa yaiku ngenani sangkan
paraning dumadi (?iptoprawiro, 19# :%%).!dhedhasar asil panlitene 2hilip 3ri k +eane,
masyarakat 0awa nggunakake dongeng +an il kanggo
nggulawenthah anake (Danand a a, % %:9 ). 6ilai kang
kinandhut sa rone dongeng iku gegayutan karo
sekabehane bab ngenani be ik lan ala. asyarakat 0awa
luwih nengenake nilai nilai kasebut wiwit ilik, saengga
yen gedhe anake bisa ngetrapake nilai kasebut ing
masyarakat.
ula saka iku, sa rone panliten iki bakal ngrembug bab ngenani nilai didaktis kang kinandhut sa rone S+SD
ilid - pupuh - ---. "u uwane panliten kanggo
ngandharake nilai nilai didaktis kang gegayutan karo
panguripane manungsa kang kinandhut sa rone S+SD
ilid - pupuh - ---.7
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 8/24
. ANDHARAN
-ng taun 0awa 1# $ utawa taun 1#7& asehi,sawi ine pegawai istana ing <ogyakarta asmane 'aden
2an i Sasrawi aya, nggawe tulisan awu ud tembang
ma apat di enengi Serat +an il. ?rita ngenani kewan
kang dimaksud minangka manungsa ing wektu tulisan
iku digawe, kanggo nengahi maneka werna *ilsa*at piwulang !gama -slam.
?rita kawiwitan ing 6egeri ! am (2akistan) ing
aman kang sinebut aman kitrah. 6alika iku manungsa
durung akeh a ahe, nanging wis akeh inis kewan kang
pinter. Semono uga kahanan ing 2ulo 0awa. !keh kewankang prigel basa +awi, 0awa, !rab, lan elmu elmu
agama. 'a a kang mrentah ing ! am nalika iku asmane
+an eng 6abi Sulaiman.
Sawi ine dina, ing ! am suwe ora ana udan. Suket
lan tanduran padha mati. Saengga katon garing ing endiendi. ledug uga ana ing endi endi padha miber digawa
angin, uga ana lesus terus terusan kang nggawe kayu
kayu ing gunung lan alas padha ambruk. +ang isih urip
mung kayu kayu kang ana ing urang, ora bisa diparani
dening kewan. Semono uga sumber sumber lan kali dadi8
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 9/24
asat. alahan tlaga lan bengawan garing nuwuhake
kasengsaran tumrap kabeh kewan.
!na sawi ine kebo lanang enom lan gagah awake.Dheweke suwe ora mangan lan ora ngombe, meh patang
wulan ora kepethuk panganan. Dheweke lemes lan
lungguh ing sangisore wit sempu, n aluk welas asihe
@yang +uwasa. Sawi ine dina ana ma an ing panggonan
iku. Dheweke krungu swara sambatane kewan ban ur tuwuh kawigaten kanggo nemokake swara kasebut.
6alika digoleki, dheweke nemokake kebo kang awake
dirubung laler i o.
a an nduweni kekarepan nulung kebo iku lan
n aluk supaya kebo an i gelem dadi kan ane lan menehi pitulung yen ma an ngalami kasusahan. +ebo an i
nulung ma an nalika lara utawa mati.
a an nrima an ine kebo. Dheweke lunga golek
godhong drenges a ahe rong bongkok. odhong
drenges mau diumbah ban ur diwenehake kebo. Sena antetuwuhan i o iku ana ing pinggire urang, nanging ma an
saguh n upukake lan menehake marang kebo nganti
dheweke ngrasa marem. Saben dina ma an menehake
godhong iku nganti ping telu.
9
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 10/24
+adhangkala ma an nyolong godhong ka ang,
godhong agung utawa godhong tela ing tegalane warga
kanggo ngraketake kekan anane karo kebo. !wake kebodadi lemu. iwit kedadeyan iku, wis ana udan ing negeri
! am. Suket lan tetanduran wiwit semi lan ana godhonge
maneh.
Di ritakake yen ma an wis pitung dina suwene ora
oleh panganan arupa kidang, kan il, ula, utawa kodhok.Dheweke eling karo asane kang wis diwenehake marang
kebo. Dheweke ban ur nemoni kebo lan ngandharake
maksude yaiku n aluk separo daging punuke. +ebo ora
pengin menehake daginge, nanging dheweke saguh
ngewangi kan ane mau kanggo ngadhepi ma an loreng.Satemene kebo ora wani, nanging kanthi kapeksa amarga
pengin tetep urip, dheweke diterake ma an menyang
pinggir segara.
Saban ure andharan ngenani nilai didaktis sa rone
S+SD ilid - pupuh - --- bakal di lentrehake kaya ingngisor iki.
1. W!"#$ A$%&
Se atine ora ana si*at apik utawa si*at ala ing donya
iki. ung wae kita sing ora bisa ngontrol pikiran kita10
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 11/24
kang sawayah wayah bisa kegodha. ula tuwuh anane
tumindak ala lan tumindak be ik uga si*at ala lan si*at
be ik.anungsa minangka makhluk indi4idu nduweni
maneka werna si*at lan tumindak dhewe dhewe. !na
kang diarani si*at apik lan si*at ala. Si*at kuwi bisa
mangaribawani tumindak kang bakal dilakoni. ula uga
ana kang tumindak apik uga ana kang tumindak ala."uladhane si*ate egois utawa sakarepe dhewe, mula
tuwuh anane tumindak nglarani kan ane, ora preduli
marang liyan, lsp.
elas asih kalebu salah sawi ine si*at kang be ik
kang tuwuh ing dhirine manungsa iku. elas asih yaikurasa memelas utawa gampang mesakake marang wong
liya. !pa maneh nalika mangerteni yen manungsa
kasebut lagi nandang kasusahan ing uripe, nanging ora
kabeh manungsa bisa nduweni rasa welas asih.
+adhangkala manungsa akeh kang ora nduweni rasawelas asih marang manungsa liya.
Si*at welas asih iku kerep tuwuh lan ndadekake
manungsa kepengin nglakoni bab tartamtu kanggo
nulung pawongan liya. Se atine rasa iku ora mung
diduweni manungsa wae, nanging kadhangkala uga11
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 12/24
diduweni kewan. !marga kewan uga salah sawi ine
makhluk urip kang di ipta dening usti kang urbeng
Dumadi. +ayata ing Serat +an il Salokadarma ilid - pupuhA kang nyritakake rasa welas asihe ma an marang
kebo kang nalika iku butuh pitulungan.
Samana nuju sira dibya di, kesari wisata mireng swara, tangis ngisor Sempu nggone, tiniling sayangruntuh, manjing karna tangi kang budi, welas mring
kang udrasa, tur sima drung weruh, warnanira kang karuna, amrepeki sor sempu kagyat mangeksi, mring wujute maesa !ngalemprak tinup laler wilis, wus tan
pisan"pisan sipat mesa, serdula tatanya age, ririh deniramuwus, paran baya kebo sireki, wus lawaswatarengwang, kadulu ngalumpruk, wandala sawang kunarpa, analangsa ngumbar swara gendeng piker, kang ngluntuken katresnan Si #anuka sumambung ngreririntih, heh mitrengsun kang sudibyeng wana, siratakon purwakane, sun aneng ngisor Sempu, uwiskawandasa ri tampi $Sasrawijaya, %&'()*&+
+utipan ing ndhuwur ngandharake yen sawi ine dina
ana ma an ing panggonan iku. Dheweke krungu swara
sambate kewan ban ur tuwuh kawigaten kanggo
nemokake swara kasebut. 6alika digoleki dheweke
nemokake kebo kang awake dirubung laler i o.
Saka kutipan kuwi bisa dingerteni yen ma an
nduweni rasa welas asih marang kebo. +abukti saka kebo
kang krungu swara sambate kewan liya ban ur nggoleki
12
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 13/24
swara kuwi. <en ma an ora nduweni rasa welas asih,
dheweke ora bakal gelem nggoleki sumber swara kuwi,
nanging amarga ma an nduweni rasa welas asih dhewekenggoleki sumber swarane. an ur sawise ketemu sumber
swara kuwi dheweke nemokake kebo kang dirubung laler
i o. !teges kebo kuwi lemes banget, malah kaya kaya
wis meh mati. 'asa welas asihe ma an saya gedhe kang
nuwuhake rasa kepengin nulung marang kebo kasebut.-ng kene kabukti yen rasa welas asih ora mung
diduweni manungsa, nanging uga diduweni kewan.
Saliyane iku uga kabukti yen rasa welas asih bisa
nuwuhake tumindak kang be ik, kayata nulung kebo
kang lagi kasusahan mau. 'asa welas asih kang gedhe iki bisa dadi tuladha kanggo kita minangka manungsa. <en
kita urip kudu nduweni rasa welas asih marang sapadha.
13
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 14/24
2. T'"' -T% '"'
inangka makhluk sosial, manungsa ora bisa urip
dhewean. anungsa mesthi mbutuhake wong liya lanmbutuhake pitulungane wong liya. ab iku wis dadi
ukume alam yen manungsa si i lan si ine kuwi padha
padha mbutuhake. ula antarane si i lan si ine mesthi
nduweni sesambungan.
+rana manungsa si i lan si ine padha padhambutuhake mula antarane si i lan si ine mesthi tulung
tinulung. "ulung tinulung ateges padha padha nulungi.
Bra mung salah si i wae sing gelem nulung, nanging
kekarone. <en sing si i mbutuhake mula si ine nulung,
suwalike yen si ine mbutuhake mula sing si ine uganulungi.
"umindak tulung tinulung kuwi uga tuwuh saka rasa
welas asih sadurunge kang diduweni dening manungsa
kasebut. !marga pangrembakane aman, wis saya akeh
manungsa kang ora gelem tulung tinulung marangsapadha. anungsa luwih seneng mikir uripe dhewe.
alah uga ana kang gelem ditulung, nanging ora gelem
nulung.
0aman saiki pan en ora akeh pawongan sing gelem
tulung tinulung marang sapadha. ab kuwi mau di alari14
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 15/24
amarga maneka werna bab, salah si ine yaiku anane
pangrembakane aman, teknologi, lan sapiturute, saengga
kabeh bisa wae diukur nggawe dhuwit. "egese, anggonenulung iku mau ora eklas, nanging ngemu surasa pamrih.
anungsa saya akeh kang nduweni si*at egois, mula ora
akeh kang gelem tulung tinulung. eda karo kewan.
+ewan kang akale isih luwih asor tinimbang manungsa,
isih nduweni rasa tulung tinulung kang gedhe. +ayatakang diandharake ing Serat +an il Salokadarma ilid -
pupuhA . Di ritakake yen ma an nulungi kebo lan
kekarone nduweni an i yen suk padha mbutuhake arep
tulung tinulung.
Tetulung uripan mami, nambak pralayeng sung mangkya, kang uwis kaya mangkene, paribasane wong kuna, nganti kembanging sela, sileming perahu gabus,iku dununging regengwang Tegese dahat mustakim,kang kaya awak sun macan, yen nemuwa urip maneh,
sabab badanku wus leash, senadyan ana pangan, sunkira tan bisa klebu, reh gurung asat kewala$Sasrawijaya, %&'()*&+
+utipan ing ndhuwur ngandharake yen ma an
nduweni kekarepan nulung kebo iku lan n aluk supaya
kebo an i gelem dadi kan ane lan menehi pitulung yen
ma an ngalami kasusahan. +ebo an i nulung ma an
nalika lara utawa mati.
15
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 16/24
Saka kutipan ing ndhuwur mratandhani yen kewan
isih nduweni rasa tulung tinulung kang gedhe. a an
isih gelem nulung kebo kang lagi kasusahan. Dhewekeora tega marang kebo. +epara malah nduweni an i yen
arep kekan an lan padha tulung tinulung. +ebo uga
gelem an i marang ma an. !teges kekarone isih nduweni
rasa tulung tinulung kang gedhe. +amangka kalorone iku
kewan, dudu manungsa, nanging tumindake bisa dadituladha kanggo kita minangka umat manungsa.
3. M#"!$ K#*!+%,#
is dadi ukum alam yen ana awan ana bengi, ana
lanang ana wadon, ana mlebu ana metu, lsp. 2adha karoukume alam yen diwenehi kudune uga menehi, yen
ditulung kudune uga nulung. ab kasebut diarani males
kabe ikan.
ales kabe ikan yaiku males budine utawa
tumindak apike wong liya kanggo kita kang kudune kitawales kanthi tumindak apik uga. "umindak ala ora kudu
diwales kanthi tumindak ala, malah yen isa diwales
kanthi tumindak apik, nanging yen tumindak apik kudu
diwales kanthi tumindak apik, sena an uga ana tumindak
apik diwales karo tumindak ala. !marga golek wong apik 16
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 17/24
ing aman saiki iku angel banget, mula a a nganti kita
kelangan kan a kang apik marang kita.
ales kabe ikan se atine tuwuh amarga rasa panuwun kita marang wong liya kang wis tumindak apik
marang kita. ales kabe ikan uga tuwuh amarga anane
kaeklasan, nanging kadhangkala ana wong kang males
kabe ikan mung krana ora kepengin dipu i pawongan
liya utawa kepengin ketok ing ngarepe wong liya, lsp.Sena an se atine males kabe ikan kuwi tuwuh saka
rasa kaeklasane ati, nanging uga ana pawongan kang
sadurunge nduweni an i kanggo padha padha males
kabe ikan. ab kuwi di alari krana kekarone padha
padha butuhe, krana kekarone wis dadi kekan an, lsp.+aya kang di ritakake ing Serat +an il Salokadarma ilid
- pupuhA . Di ritakake yen ma an karo kebo padha
padha an i bakal padha padha males kabe ikan ing
tembe mburi amarga ma an wis nulungi kebo.
2ungkasane kebo uga gelem males kabe ikan ing tembemburine.
unukmu puniku, wus sun timbang kaya nora,melarati rehning punukira Bothi, adoh lan dalan nyawa
-angka punuk ingsun kang murwani, sun rambankenron drenges tilarsa, suket banyu ron"ronane, nemahidaging lemu, anglengguruk punukmu gajih, mangkyawus kiyat santosa, saking kadarmanku, luwar saka
17
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 18/24
kasangsaran, marma aja selak pamundhutsun Bothi,benering tatakrama .jaring dalil kalamolahi, wong kang potang ngamal rika eklas, tikel satus wawalese,
kang mangka pamitengsun $Sasrawijaya, %&'()*&+
+utipan ing ndhuwur ngandharake yen ma an wis
pitung dina suwene ora oleh panganan arupa kidang,
kan il, ula, utawa kodhok. Dheweke eling karo asane
kang wis diwenehake marang kebo. Dheweke ban ur
nemoni kebo saperlu n aluk pitulungan. a an
ngandharake maksude yaiku n aluk separo daging
punuke. +ebo ora pengin menehake daginge, nanging
dheweke saguh ngewangi kan ane mau kanggo ngadhepi
ma an loreng. Satemene kebo ora wani, nanging kanthi
kapeksa amarga pengin tetep urip lan males kabe ikanmarang ma an, ban ur dheweke diterake ma an menyang
pinggir segara.
+ebo ora gelem menehi ora ateges dheweke ora
gelem males kabe ikan lan nulungi ma an, nanging
dheweke bakale mati yen dheweke menehi daging punuke. ula dheweke an i yen bakal nulung kanggo
ngadhepi ma an loreng, sena an se atine dheweke ora
wani ngadhepi ma an loreng. +ebo wis ngupaya kanggo
nulungi ma an, mula dheweke nglakoni maneka werna
ara kanggo nglawan ma an loreng. ab iku wis bisa18
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 19/24
dadi wu ud yen kebo wis gelem males kabe ikan amarga
ma an wis nate nulung uripe.
4. P# ' *# # ,# K# +#
8rip ing donya iki luwih kepenak golek musuh
tinimbang golek kan a. !pamaneh kan a kang bener
bener eklas nrima kita apa anane minangka kan ane.
+adhangkala ana kan a kang se atine musuh, nangingora ana musuh kang se atine kan a. +adhangkala uga ana
kan a kang pungkasane dadi musuh, nanging arang
banget yen musuh kang pungkasane dadi kan a.
+ekan an ing urip bebrayan iki kudu dilakoni dening
manungsa amarga kita ora bisa urip dhewe. +ita butuhkan a kanggo urip ing bebrayan iki. +anggo padha
padha tulung tinulung, kanggo padha padha menehi, kita
butuh kan a. ula kekan an iku wigati banget tumrap
uripe manungsa.
!marga kan a iku wigati banget lan angel digolekiing donya iki, mula yen kita nduwe kan a kang bener
bener apik a a nganti kita tumindak ala marang kan a kita
kasebut. +ita kudu bisa dadi kan a kang apik, mula
dheweke uga bakal apik marang kita lan bisa dadi kan a
kita salawase. +ekan an iku butuh kaeklasane ati. Bra19
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 20/24
mung teka nalika susah, nanging uga susah seneng
dilakoni kanthi bebarengan.
<en wis kaya mangkono kadhangkala apa wae bisadilakoni kanggo nyenengake atine kan a. ab iku kang
diarani pangurbanan. 2angurbanan yaiku tumindak kang
dilakoni dening sawi ine pawongan kanggo nyenengake
pawongan liya, sena an dheweke kudu susah. Dheweke
ora mikirake kepriye bebayane. +abeh lila dilakonikareben wong liya iku bisa ngrasakake kasenengan. +ang
wigati wong liya mau bisa seneng lan ora kelara lara.
ab pangurbanan pan en se atine angel banget
dilakoni. Bra akeh wong kang bisa nglilani dheweke
kelara lara kanggo wong liya amrih ora kelara lara.!marga saben pawongan nduweni si*at egosi dhewe
dhewe, mung wae ukurane beda beda. ula ana kang
bisa nglakoni pangurbanan, uga ana kang ora bisa.
2angurbanan tumrap kekan an iku wis angel banget
ditemoni ing donya iki. <en kekan ane iku ora eklasutawa pamrih amarga ana butuhe, mula ora bakal ana
pangurbanan kanggo kan a kasebut. Bra mung
pangurbanan kanggo kan a, kadhangkala kanggo sedulur
wae akeh sing ora gelem ngalah. Se e karo rita kang
di ritakake ing Serat +an il Salokadarma ilid - pupuhA .20
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 21/24
2angurbanan tumrap kan a isih kenthel banget. !pa wae
lila dilakoni kanggo kan ane.
/using watara saptari, rinangsun ping tri sadina, saha solan salin godhong, sima sangsaya sihira, kongsinyolong lung tela, lembayung rending ron jagung,darbeke janma padesan !wit ketarik tresna sih, dennyamet pawong sudara, lir tunggal yayah rename, tan kenabenggang Sarema, nir suba sutanira, rina wengi tunggal turu, samana alama lama $Sasrawijaya, %&'()*&+
+utipan ing ndhuwur ngandharake yen ma an nrima
an ine kebo. Dheweke lunga golek godhong drenges
a ahe rong bongkok. odhong drenges mau diumbah
ban ur diwenehake kebo. Sena an tetuwuhan i o iku ana
ing pinggire urang, nanging ma an saguh n upukake lan
menehake marang kebo nganti dheweke ngrasa marem.Saben dina ma an menehake godhong iku nganti ping
telu.
2angurbanane ma an kanggo kebo kang wis dadi
kan ane iku gedhe banget. Dheweke lila nglakoni apa
wae kanggo kebo, kayata golek godhong mau kang ananemung neng pinggir urang. Dheweke ngerti risiko saka
tumindak kang dilakoni. Dheweke ngerti yen iku bisa
bebayani marang awake dhewe, nanging tetep dilakoni
kanggo kebo kan ane. Dheweke ora pedhuli marang
bebaya kang ana, kabeh mau dilakoni amrih kan ane bisa21
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 22/24
seneng lan ora kelara lara. +amangka dheweke iku
kewan, beda banget karo manungsa. ab iki bisa dadi
tuladha kanggo manungsa ing urip bebrayan iki.
C. DUDUTAN
Saka andharan ing ndhuwur bisa didudut yen Serat
+an il minangka dongeng 0awa iku 4ersine ana lima, ing
antarane yaiku Serat +an il !mongsastra (S+!S), Serat
+an il !mongpra a (S+!2), Serat +an il +ridhamartana
(S++ ), Serat +an il Salokadarma (S+SD), lan Serat
+an il 6askah 5an Dorp (S+65D).
Serat +an il klebu karya sastra 0awa klasik kang
nyritakake saweneh kewan kang nggambarake watake
manungsa. Dadi, ing kene perane kewan minangka
sesulih saka manungsa. Serat iki biyasa digunakake
masyarakat 0awa kanggo nggulawenthah anake supaya
ngerti marang bab bab kang be ik lan ala, saengga ing
tembe bisa n aga lan ngetrapake bab bab kasebut ing
pasrawungan utawa masyarakat.
2anliten kang winates ngrembug Serat +an il
Salokadarma (S+SD) ilid - pupuh - --- iki ngandharake
patang nilai didaktis, yaiku rasa welas asih, tulung
tinulung, males kabe ikan, lan pangurbanan kanggo22
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 23/24
kan a. 6ilai nilai didaktis iku o og yen diwulangake
marang bo ah wiwit ilik supaya sipat sipat kasebut bisa
ditiru kanthi tliti, saengga bisa migunani tumrapmasyarakat umume lan dhiri pribadhi khususe.
K#/'$ #,#
aried, Siti aroroh dkk. 19#/. engantar Teori 0ilologi .
0akarta: 2usat 2embinaan dan 2engembangan ahasaDepartemen 2endidikan dan +ebudayaan.
ehrend, "C lan 2ud iastuti, "itik (ed). 199#. 1atalog
2askah 2usantara 3ilid 4!"B) erpustakaan 0akultas
Sastra .niversitas Indonesia . 0akarta: <ayasan Bbor.
ehrend, "C (ed). 1991. 1atalog Induk 2askah"naskah 2usantara 3ilid I) -useum Sonobudoyo 5ogyakarta .
0akarta: D ambatan.
?iptoprawiro, !bdullah. 19# . 0ilsa6at 3awa . 0akarta:
alai 2ustaka.
Damono, Sapardi D oko. 1979. Sosiologi Sastra) Sebuah engantar 7ingkas . 0akarta: 2usat 2embinaan dan
2engembangan ahasa Departemen 2endidikan dan
+ebudayaan.
23
7/21/2019 Serat Kancil Kelompok
http://slidepdf.com/reader/full/serat-kancil-kelompok 24/24
Danand a a, 0ames. % %. 0olklor Indonesia) Ilmu gosip,
dongeng, dan lain"lain . 0akarta: 2ustaka 8tama
ra*iti.Dipod o o, !sdi S. 19 . Sang 1antjil) Tokoh Tjerita
Binatang Indonesia . 0akarta: 2" unung !gung.
3aurot, 0eannette. 199/. !sian" asi6ic 0olktales and
8egenda . 6ew <ork: "ou hstone.
+ean, 2hilip 3ri k. 1971. The -ousedeer In -alaya" Indonesian 0olklore . Bra diterbitake.
Sasrawi aya, '. 2an i. 19# . Serat +an il Salokadarma
0ilid -. <ogyakarta: !ndi.
"im 2enyusun +amus 2usat 2embinaan dan
2engembangan ahasa. 1991. 1amus Besar Bahasa Indonesia . 0akarta: alai 2ustaka.
"eeuw, !. 19#$. Sastra dan Ilmu Sastra . 0akarta: 2ustaka
0aya.
ellek, 'ene lan arren, !ustin. 19#9. Teori
1esusastraan $ing Indonesia dening -elani Budianta+ . 0akarta: ramedia.
24