Download - 721-715-1-PB

Transcript
Page 1: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 1/11

PERUBAHAN SOSIAL KULTURAL

MASYARAKAT PEDESAAN(Suatu Tinjauan Teoritik-Empirik )

Rauf Hatu

Fakultas Ilmu Sosial Ui!"#sitas N"$"#i %o#otalo

INTISARI

Masala& '"#ua&a sosial kultu#al t"la& m"a*i to'ik '"mi+a#aa ,a$

m"a#ik- uka saa 'a#a a&li ilmu k"mas,a#akata- a&ka *i kala$a

mas,a#akat luas. La&i#,a k"sa*a#a aka '"ti$,a '"$kaia t"#&a*a'

masala& '"#ua&a sosial kultu#al- t"#utama s"t"la& mas,a#akat m",aksika

suatu k",ataa a&/a k"maua ,a$ '"sat *i i*a$ ilmu '"$"ta&ua *at"kolo$i sa$at m"*o#o$ utuk m"lakuka kaia s"+a#a kos"'sioal.

P"#ua&a sosial kultu#al *alam mas,a#akat ti*ak t"#fokus *alam k"&i*u'a

mas,a#akat kota- aka t"ta'i mas,a#akat *"sa u$a t"la& a,ak m"$alami

 '"#ua&a mau'u '"#k"ma$a s"a$ai akiat *a#i it#o*uksi t"kolo$i-

komuikasi- t#a'o#tasi *alam tataa k"&i*u'a mas,a#akat luas.

 Kata-Kata Kunci : Perubahan Masyarakat Pedesaan

Pendahuluan

Stu*i kasus t"ta$ '"#ua&a suatu mas,a#akat *it"liti Dai"l Li#"#.

Li#"# m"li&at '"#ua&a 'ola mata '"+a&a#ia '"tai *i *"sa t"#'"+il ,aki*"sa Bal$at ki#a0ki#a 1 km *i lua# kota Aka#a Tu#ki Timu# T"$a&. M"u#ut

Li"# (2314) Mas,a#akat '"tai *i *"sa ii "#ali& *a#i '"k"#aa s"a$ai '"tai

k" *alam suatu k"#a ,a$ asi$ *isuatu kota ,a$ #amai *a m"miliki

ka#akt"#istik ,a$ au& *"$a *iamika k"&i*u'a mas,a#akat '"*"saa.

K"sim'ula Li#"# t"#&a*a' a/al m"mu*a#ka mas,a#akat t#a*isioal

Timu# T"$a& *is"aka ol"& a*a,a k"mam'ua m"ma+a *a m"ulis-

 "#u#aisasi- k"mam'ua m"$kosumsi m"*ia s"#ta k"su$$u&a "m'ati.

Utuk l"i& m"ma&ami- m""laa& *a m"$kai '"#masala&a '"#ua&a

mas,a#akat- maka *i '"#luka '"ma&ama *a k"t"litia t"#&a*a' k"&i*u'a

suatu mas,a#akat 'a*a /aktu t"#t"tu *a m"ma*i$ka,a *"$a susua

*a k"&i*u'a,a 'a*a /aktu ,a$ lalu.So"kato (2335) ila s"s"o#a$ ti*ak s"m'at m""laa& susua k"&i*u'a

mas,a#akat misal,a- maka aka mu+ul suatu '"*a'at a&/a mas,a#akat

t"#s"ut aka m"#u'aka mas,a#akat ,a$ ti*ak '"#a& "#ua& (statis). A'aila

 '"*a'at *"mikia mu+ul- maka 'a*a$a itu s"a$ai 'a*a$a ,a$

s"'itas- s"#ta 'a*a$a ,a$ ku#a$ t"liti. S"a ti*ak a*a suatu mas,a#akat

,a$ "#&"ti 'a*a suatu titik t"#t"tu s"'aa$ masa. S"*a$ka Aki" (2316)

 "#'"*a'at a&/a ti*ak a*a mas,a#akat ,a$ "#&"ti '"#k"ma$a,a- ka#"a

s"tia' mas,a#akat m"$alami '"#ua&a ,a$ t"#a*i s"+a#a lamat atau +"'at

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 1

Page 2: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 2/11

P"#ua&a *alam mas,a#akat 'a*a '#isi',a m"#u'akaa suatu '#os"s

,a$ t"#us m""#us a#ti,a s"tia' mas,a#akat 'a*a k",ataa,a aka m"$alami

 '"#ua&a- aka t"ta'i '"#ua&a ata#a k"lom'ok *"$a k"lom'ok lai ti*aks"lalu sama (kom'l"ks) s"#ta a,ak fakto#0fakto# ,a$ m"m'"$a#u&i,a.

Masala& '"#ua&a mas,a#akat- a,ak a&li ,a$ m"*"f"isika,a.

Misal,a So"kato (2335) "#'"*a'at a&/a '"#ua&a0'"#ua&a mas,a#akat

*a'at m"$"ai ilai0ilai sosial- o#ma0o#ma- 'ola0'ola '"#ilaku o#$aisasi-

susua l"ma$a k"mas,a#akata- k"kuasaa *a /"/"a$- it"#aksi sosial *a

lai s"a$ai,a.

P"*a'at t"#s"ut m"#u'aka '"*a'at s"+a#a mak#o- aka t"ta'i ila

 '"*a'at t"#s"ut kita t"#"ma&ka k" *alam 'a#a*i$ma mak#o- maka aka t"#i&at

 a&/a '"#ua&a mas,a#akat ti*ak s"lama,a sama (kom'l"ks). Misal,a

mas,a#akat A *a mas,a#akat B. Mu$ki '"#ua&a mas,a#akat A su*a& "#ua& 'ola0'ola '"#ilaku o#$aisaasi,a- s"*a$ka mas,a#akat B su*a&

 "#ua& *a#i o#ma0o#ma sosial atauka& 'a*a k"kuasaa *a /"/"a$.

P"#ua&a ata#a mas,a#akat A *a mas,a#akat B t"#s"ut u$a m"miiki

fakto# ,a$ m"m'"$a#u&i,a misal,a '"#ua&a ,a$ t"#a*i 'a*a mas,a#akat

A t"#s"ut mu$ki *i s"aka ol"& a*a,a fakto# '"*i*ika- s"*a$ka

 '"#ua&a ,a$ t"#a*i 'a*a mas,a#akat B mu$ki *i s"aka ol"& fakto#

"koomi mau'u k"mam'ua mas,a#akat,a *alam m"$o#$aisasika

k"lom'ok,a.

Utuk m"li&at '"#"*aa '"#ua&a mas,a#akat- maka Al!i "#'"*a'at

 a&/a '"#ua&a sosial 'a*a *asa#,a ti*ak *a'at *it"#a$ka ol"& *a

 "#'"$a$ 'a*a fakto# tu$$al. Kos"' Al!i *i *uku$ 9illiams. 9illiams(2315) m"$"mukaka a&/a fakto# *"t"#miism" moofakto# ii su*a&

k"ti$$ala :ama- *alam ilmu sosiolo$i mo*"#" it"#'#"tasi0it"#'#"tasi

s"'i&ak ,a$ m"$ataka a&/a '"#ua&a itu &a,a *is"aka ol"& satu

ma+am #a$kaia fakto# saa.

K"*ua kos"' ii s"'itas t"#li&at a&/a '"#ua&a *alam tataa

k"&i*u'a mas,a#akat *is"aka "#a$ai fakto# *alam *alam m"m'"$a#u&i

 '"#ua&a mas,a#akat- *a suatu &al '"#lu *i'"#&atika *alam '"#ua&a

mas,a#akat- a&/a s"a$ia o#a$ m"ma*a$ '"#ua&a sosial "#"*a *"$a

 '"#ua&a k"u*a,aa. Pa*a$a ii t"#fokus 'a*a alasa a&/a '"#ua&a

sosial m"li'uti '"#ua&a st#uktu# mas,a#akat- s"*a$ka '"#ua&a k"u*a,aam"li'uti '"#ua&a0'"#ua&a k"u*a,aa saa.

P"#"*aa ,a$ *iauka s""tul,a "#sifat t"kis- ka#"a *alam situasi0

situasi t"#t"tu "a#0"a# ti*ak mu$ki utuk m""tuka ti'" '"#ua&a

,a$ t"#a*i. 9alau'u s"+a#a t"o#itis k"*ua kos"' ii *a'at *i"*aka. M"u#ut

Da!is (dalam  So"kato 2335)- ti*ak a*a mas,a#akat ,a$ ti*ak m"m'u,ai

k"u*a,aa *a ti*ak a*a k"u*a,aa m""lma *i lua# atau uka 'a*a

mas,a#akat. P"#,ataa ,a$ mu+ul a*ala& a$aimaa '"#ua&a sosial kultu#al

mas,a#akat '"*"saa *alam tataa k"&i*u'a,a s"&a#i0&a#i. P"#ta,aa ii

aka *ia&as 'a*a u#aia0u#aia s"laut,a ,a$ *ia/ali *"$a tiau t"o#itis

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 2

Page 3: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 3/11

t"#ta$ '"#ua&a sosial kultu#al- s"#ta a$aimaa '"#ua&a sosial kultu#al

mas,a#akat '"*"saa.

Tinjauan Teoritis Tentang Perubahan Sosial Kultural

Pa#a a&li k"mas,a#akata t"la& m"$"mukaka "#a$ai t"o#i t"ta$

 '"#ua&a sosial- amu ka#"a *"mikia kom'l"k,a k"&i*u'a mausuia-

t"o#i0t"o#i ,a$ *ik"mukaka ol"& 'a#a a&li ti*ak mam'u &ak"kat '"#ua&a

sosial s"+a#a tutas. Pa#a a&li m"li&at '"#ua&a sosial *a#i '"#s'"ktif ,a$

 "#"*a0"*a- a&ka ti*ak a#a$ t"o#i ,a$ satu "#tolak "laka$ *"$a t"o#i

,a$ lai.

P""laa&a t"#&a*a' t"o#i '"#ua&a sosial m"li'uti "#a$ai &al ,a$

 '"ti$ *iata#a,a- '#os"s *a m"kaism" '"#ua&a- *im"si '"#ua&a sosial

s"#ta ko*isi *a fakto#0fakto# '"#ua&a sosial. P"#ua&a Sosial a*ala&

 '"#ua&a ,a$ t"#a*i *alam st#uktu# *a fu$si *a#i "tuk0"tuk mas,a#akat.

A*a,a it"#aksi sosial aka m"imulka '#os"s sosial *i *alam mas,a#akat.

T"ta'i s"+a#a t"o#itis *a'atla& *ikataka a&/a '"#ua&a sosial m"$a+u

k"'a*a '"#ua&a *alam st#uktu# sosial *a &uu$a sosial- s"*a$ka

 '"#ua&a&a k"u*a,aa m"$a+u k"'a*a '"#ua&a 'ola0'ola '"#ilaku-

t"#maksu* t"kolo$i *a *im"si0*im"si *a#i ilmu- mat"#ial *a omat"#ial.

M"u#ut O$um (234;) '"#ua&a sosial m"li'uti '"#ua&a t"kolo$i ,a$

m"$akiatka '"#ua&a li$ku$a mat"#ial *a m"$atu#,a- s"&i$a

m"iumulka '"#ua&a atau mo*ifikasi k"iasa0k"iasa *a l"ma$a sosial.

Dalam *uia "m'i#ik- ata#a mas,a#akat *a k"u*a,aa m"#u'aka suatu

k"satua ,a$ utu&. M"u#ut Pui/ati (2317) ti*ak a*a mas,a#akat ,a$ ti*akm"m'u,ai k"u*a,aa- s"alik,a 'ula ti*ak a*a k"u*a,aa ,a$ ti*ak

t"#"lma *alam suatu mas,a#akat. D"$a *"mikia istila& ,a$ l"i& l"$ka'

s"m"sti,a a*ala& <'"#ua&a sisial u*a,a=

Kos"' '"#ua&a sosial u*a,a s"a$ai f"om"a '","li*ika

sosiolo$i *a at#o'olo$i s"#i$ m"imulka '"#*"ata ,a$ s'"kulatif. Hal ii

*is"aka ol"& '"#"*aa '"#s'"ktif *alam m"$aalisis '"#ua&a sosial

 u*a,a. S"+a#a t"o#itis '"#ua&a sosial u*a,a 'ali$ ti*ak *a'at *iaalisis

m"lalui '"*"kata t"o#i fu$sioalism" st#uktu#al.

P"#s'"ktif fu$sioalism" st#uktu#al *alam sosiolo$i at#o'olo$i 'a*a

&ak"kat,a *ila*asi ol"& kos"'si0kos"'si ,a$ *ik"ma$ka Emil"

Du#k&"im. M"u#ut Du#k&"im (dalam  Poloma- 2338) mas,a#akat m"#u'akak"s"lu#u&a o#$aism" ,a$ m"miliki #"alitas sosial. K"s"lu#u&a itu m"miliki

s"'"#a$kat k"utu&a atau fu$si0fu$si t"#t"tu ,a$ &a#us *i'"u&i ol"&

 a$ia0a$ia,a a$a# ia t"ta' "ksis *alam k"a*aa o#mal *a t"ta' la$$"$.

K&usus *alam i*a$ at#o'olo$i- ,a$ *ia$$a' s"a$ai '"l"tak *asa#

*a#i t"o#i fu$sioalism" ii ,aki Molio/ski *a Ra*"liff" B#o/. K"mu*ia

k"*ua '"*a'at toko& ii *ik"ma$ka *a *imo*ifikasi ol"& s"o#a$ mu#i*,a

B#o/ ,aki M","# Fo#t"s. S"m"ta#a ,a$ *ia$$a' "#asa *alam t"o#i

st#uktu#al fu$sioal mo*"# a*ala& Tal+ott Pa#so.

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 3

Page 4: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 4/11

P"#s'"ktif fu$sioal st#uktu#al s""a#,a u$a m""#a$ka masala&

 '"#ua&a. Ka#"a '"#s'"ktif ii m"/akili sala& '"#s'"ktif utama *alam

sosiolo$i- maka '"#lu m"li&at 'a*a$a fu$sioalim" st#uktu#al t"#&a*a' '"#ua&a *alam mas,a#akat. >a *" B"#$&" (dalam  Ro"#t Lau"# 2334)

m"li&at +i#i0+i#i umum *a#i '"#s'"ktif ii t"#&a*a' '"#ua&a mas,a#akat a*ala&

s"a$ai "#ikut?

2. Mas,a#akat &a#us *iaalisis s"+a#a k"s"lu#u&a- s"+a#a sist"m ,a$ t"#*i#i

*a#i a$ia0a$ia ,a$ sali$ "#&uu$a@

;. Huu$a s"a *a akiat "#sifat <amak *a timal alik=

4. Sist"m sosial s"atiasa "#a*a *alam k"a*aa <k"s"ima$a *iamis=-

 '","suaia t"#&a*a' k"kuata ,a$ m"im'a sist"m m"imulka

 '"#ua&a miimal *i *alam sist"m itu@

8. It"$#asi s"m'u#a tak '"#a& t"#/uu*- s"tia' sist"m m"$alami k"t"$a$a

*a '",im'a$a amu +"*"#u$ *i"t#alisi# m"lalui istitusioalisasi@

6. P"#ua&a 'a*a *asa#,a "#la$su$ s"+a#a lamat- l"i& m"#u'aka

 '#os"s '","suaia k"tima$ #"!olusio"#@

7. P"#ua&a a*ala& &asil '"","suaia atas '"#ua&a ,a$ t"#a*i *ilua#

sist"m- '"#tumu&a m"lalui *if"#"siasi *a m"lalui '""mua0'""mua

it"#al *a

. Mas,a#akat t"#it"$#asi m"lalui ilai0ilai "#sama.

Kos"' ii m"ma*a$ '"#s'"ktif fu$sioalism" st#uktu#al *alam

mas,a#akat- a&/a '"#ua&a ,a$ mu+ul *alam k"&i*u'a ti*ak "#ala

+"'at- aka t"ta'i t"ta' m"m'"#&atika a$aimaa k"s"ima$a ata#a satu

sist"m *"$a ,a$ lai.Hoo$!"lt (2316) m"$u$ka'ka '#"mis 'okok t"o#i st#uktu#al

fu$sioal.  Pertama; mas,a#akat a*ala& suatu sist"m ,a$ s"+a#a k"s"lu#u&a

t"#*i#i *a#i a$ia0a$ia ,a$ sali$ t"#$atu$. Kedua; k"s"lu#u&a atau sist"m

,a$ utu& itu m""tuka a$ia0a$ia,a. A#ti,a a$ia ,a$ satu tak *a'at

*i'a&ami s"+a#a t"#'isa& k"+uali *a'at m"m'"#&atika &uu$a *"$a sist"m

k"s"lu#u&a ,a$ l"i& luas- *imaa a$ia0a$ia itu m"li'uti ilai kultu#al-

 '#aata &ukum- 'ola o#$aisasi k"k"lua#$aa- '#aata 'olitik- *a o#$aisasi

"koomi t"kolo$i.  Ketiga;  a$ia0a$ia &a#us *i'a&ami *alam kaita,a

*"$a fu$si,a t"#&a*a' k"s"ima$a sist"m k"s"lu#u&a.

Da#i '"#s'"ktif st#uktu#al fu$sioal- m"m"#ika maka a&/a *alam

m"$aalisa '"#ua&a suatu mas,a#akat ti*ak +uku' &a,a *i'a*a$ *alamsatu sisi saa misal,a &a,a *ili&at *a#i s"$i "koomi- aka t"ta'i *alam

m"ma'a#ka '"#ua&a,a- mas,a#akat *iaalisis s"+a#a k"s"lu#u&a s"#ta

*iaalisis s"+a#a timal alik- *imaa ila a*a satu sisi ,a$ "#ua& *alam

k"&i*u'a mas,a#akat- s"+a#a otomatis a*a kom'o"0kom'o" lai ,a$ ikut

m"$alami '"#ua&a.

S"laut,a Him"s *a Moo#" (2371) m"$kat"$o#ika '"#ua&a sosial

*alam ti$a "tuk atau *im"si m"li'uti@ (a) *im"si stu#tu#al- ();  *im"si

kutu#al- *a (+)@ *im"si it"#asioal. K"ti$a *im"si t"#s"ut *i"#i '""lasa

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 4

Page 5: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 5/11

 'a*a masi$0masi$ *im"si s"'"#ti?  Pertama;  *im"si st#uktu#al@ *im"si

 '"#ua&a st#uktu#al m"$a+u k"'a*a '"#ua&a0'"#ua&a *alam "tuk

st#uktu#al mas,a#akat- m",a$kut '"#ua&a *alam '"#aa- mu+ul,a '"#aa a#u- '"#ua&a *alam st#uktu# k"las sosial *a '"#ua&a *alam

l"ma$a sosial.

Aalisis t"ta$ '"#ua&a st#uktu# s"+a#a klasik t"la& *iauka ol"& Ma#-

,aitu m"$aalisis t"#a*i,a akumulasi mo*al (+a'ital) s"a$ai *asa# asumsi

t"#a*i,a '"#ua&a sosial. Ma# (dalam  Mua*a# Sulaim"- 2331)

m"musatka '"#&atia,a 'a*a 'a*a "ks'loitasi *a ali"asi ,a$ i&"#" *alam

s"tia' '"ma$ia k"#a. Ali"asi ,a$ i&"#" *alam s"tia' '"ma$ia k"#a.

Ali"asi "#sum"# *a#i s"ma$at mausia utuk m"+i'taka li$ku$a

s"*i#i.

Ma# (dalam Mua*a# Sulaim"-2331) m"m"#ika k"*u*uka t"#ti$$i

t"#&a*a' k",ataa ko*isi mat"#ial *i *alam it"#"lasi *ial"ktika *"$a

k",ataa i*" *a &uu$a sosial. P#os"s '"#k"ma$a ka'italism" m"la&i#ka

 '"#ua&a0'"#ua&a sosial ,a$ o,"ktif *i *alam 'ola ata#&uu$a *"$a

k"sa*a#a k"las '#o#"ta#iat ,a$ s"*a$ "#tumu&- m"+i'taka k"sau*a#aa

aktif ,a$ *i '"#luka utuk m"t#asfo#masika mas,a#akat l"/at '#ais

#"!olusio"#. Coto&,a aliasi u#u& t"#a*i akiat *a#i '"#ua&a sosial

 '"#k"ma$a ka'italism"- *i maa u#u& ti*ak m"m'u,ai k"kuasa utuk

m"masa#ka '#o*uk0'#o*uk,a. Ka#"a a'a'u ,a$ ia '#o*uksi aka *iamil

o#a$ lai ('"milik mo*al) *a ti*ak aka a*a k"utu$a ,a$ *i&asilka,a.

S"mua 'ola &uu$a "koomi a*ala& 'ola &uu$a- akiat,a k"t"#asi$a

 u#u& aka m"#"m"t k" masala& sosial.   Kedua; *im"si kultu#al@ P"#ua&a *alam *im"si kultu#al m"$a+u

k"'a*a '"#ua&a k"u*a,aa *alam mas,a#akat misal,a a*a,a '""mua

(discovery) *alam "#'iki# (ilmu '"$"ta&ua)- '"ma&a#ua &asil (invention)

t"kolo$i- kotak *"$a k"u*a,aa lai ,a$ m","aka t"#a*i,a *ifusi

*a '"miama k"u*a,aa. K"s"mua,a itu m"i$katka it"$#asi usu#0

usu# a#u k" *alam k"u*a,aa.

Aalisis t"#&a*a' '"#ua&a sosial *alam *im"si kultu#al ii t"la&

*iauka O$u# *"$a kos"',a culture lag!" M"u#ut O$u# (234;)

k"u*a,aa *ia$i *alam *ua kat"$o#i ,aitu k"u*a,aa mat"#ial *a

k"u*a,aa imat"#ial. K"*ua,a m"*o#o$ t"#a*i,a '"#ua&a *a sali$

m"*a&ului utuk t"#a*i,a '"#ua&a. Biasa,a ,a$ '"#tama t"#a*i '"#ua&a a*ala& 'a*a k"u*a,aa mat"#ial- s"m"ta#a k"u*a,aa o mat"#ial

l"i& lamat au& *alam '#os"s '","suaia "tuk,a. K"a*aa ,a$

*"mikiala& ,a$ *is"ut culture lag!"  Dalam &al ii- '""mua t"kolo$i

m"a*i fakto# utama t"#a*i '"#ua&a sosial.

S"laut,a O$u# m"lalui t"sis utama,a m"li&at a&/a "#a$ai

ma+am k"u*a,aa mo*"#" ti$kat '"#k"ma$a *a k"+"'ata,a ti*ak

sama- a*a ,a$ l"i& +"'at *a a*a ,a$ l"i& lamat- '"#ua&a +"'at 'a*a

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 5

Page 6: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 6/11

suatu k"u*a,aa m"imulka k"utu&a '","suaia m"lalui '"#ua&a lai-

m"lalui "#a$ai ma+am ko#"lasi &uu$a s"tia' k"u*a,aa.

Aalisis '"#ua&a sosial u*a,a u$a t"la& *ilakuka Piti#i So#oki(dalam# Mua*a# 2331)- m"$ataka a&/a a$ka 'aa$ 'ola0'ola

k"u*a,aa "#ua&- '#os"s s"a#a&,a *a sosial t"#us m""#us m"$alami

!a#iasi0!a#iasi a#u- *is"#tai *"$a &al0&al ,a$ sulit *i*u$a *a sulit *i#amalka

s"+a#a k"s"lu#u&a- a&ka "#sifat uik.

 Ketiga; *im"si it"#aksioal. P"#ua&a sosial m"u#ut *im"si

it"#aksioal- m"$a+u k"'a*a a*a,a &uu$a sosial *alam mas,a#akat ,a$

*ii*"tifikasi *alam ""#a'a *im"si. Mo*ifikasi *a '"#ua&a *alam st#uktu#

*a#i 'a*a kom'o"0kom'o" mas,a#akat "#samaa *"$a '"#$"s"#a *a#i

k"u*a,aa ,a$ m"ma/a '"#ua&a *alam #"lasi sosial. Mua*a# (2331)

m"ma*a$ sk"ma *a#i '"#ua&a *alam #"lasi sosial s"'"#ti f#"ku"si- a#ak

sosial- '"#alata- k"t"#atu#a *a '"#a u*a$0u*a$.

  S"laut,a *alam *im"si it"#aksioal- '"#ua&a sosial kultu#al *a'at

*iaalisis *a#i '#os"s it"#aksi sosial. Misal,a '"#ua&a sosial kultu#al

*i'"*"saa t"#a*i ka#"a u#aisasi. U#aisasi *a'at "#'"$a#u& t"#&a*a'

 '"#$"s"#a t"a$a k"#a a$#a#is misal,a k" *alam mo*"l '"k"#aa s"kto# i

fo#mal- maka *"$a s"*i#i aka m"muat mas,a#akat t"#s"ut "#ua& 'ula

tataa k"&i*u'a,a s"a *alam k"&i*u'a kota misal,a f#"ku"si it"#aksi

l"i& *i k"*"'aka- ka#"a *"$a mo*"l ,a$ *"mikia aka m"muat

mas,a#akat *a'at m"ma&ami s"tia' ka#akt"# masi$0masi$ mas,a#akat,a.

Perubahan Sosial Kultural Masyaraat PedesaanDalam *iamika k"&i*u'a mas,a#akat t"#utama mas,a#akat '"*"saa

 a,ak '"#ua&a *a '"#k"ma$a ,a$ *ialami sala& satu,a a*ala& '"i#ua

t"kolo$i *alam i*a$ '"#taia ,a$ m"#u'aka o#i"tasi utama '"ma$ua

*i I*o"sia. M"u#ut Mua*a# (2337) '""#imaa t"#&a*a' t"kolo$i a$i

mas,a#akat t"#utama mas,a#akat *"sa aik itu ,a$ *i'aksaka mau'u iisiatif

s"*i#i *a#i mas,a#akat aka m"m'"$a#u&i '"#ilaku sosial ( social behavior )

*alam skala atau *"#aat ,a$ "sa#. L"i& *a#i itu- it#o*uksi t"kolo$i ,a$

ti*ak t"'at m"ma/a im'likasi t"#&a*a' '"#ua&a sosial kultu#al masa,a#akat.

K"tika t"kolo$i "#u'a t#akto# atau m"si '"$$ili$a 'a*i s"kita# ta&u

750a masuk k" *"sa- a,ak u#u& tai *i '"*"saa m"a*i '"$a$$u#a.

K"a*aa ii m"imulka '"#ua&a st#uktu#- kultu# *a it"#aksioal *i '"*"saa. Aalisis Mua*a# (2331) '"#ua&a *alam satu as'"k aka m"#"m"t

k"as'"k lai. St#uktu# k"lua#$a "#ua&- imaa u#u& /aita tai ,a$ iasa,a

m"umuk 'a*i s"a$ai '"$&asila tama&a- s"ka#a$ ti$$al *i #uma&.

Masuk,a t#akto# m","aka t"a$a k"#a &"/a m"$a$$u# *a u#u& tai

k"&ila$a '"k"#aa. K"a*aa *"mikia m","aka t"#a*i,a u#aisasi.

9a&,u (2317) m"$"mukaka u#aisasi m"#u'aka '"#'i*a&a *a#i

*a"#a& '"*"saa k" *a"#a& '"#kotaa=. Di kota0kota k"+il iasa,a t"#a*i

$"#aka '"*u*uk *"$a 'ola *"sa0kota *a kota0*"sa- ,a$ *ilakuka ol"&

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 !

Page 7: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 7/11

o#a$0o#a$ *"sa ,a$ m"ual a#a$0a#a$ &asil umi *a k"mu*ia

 "#"laa utuk k"'"#lua &i*u',a.

D"$a &i#a&,a mas,a#akat *"sa k" *a"#a& '"#kotaa ii aka "#im'likasi 'a*a '"#ua&a ka#akt"#istik mas,a#akat *"sa. Bila s""lum,a

mas,a#akat *"sa masi& t"#ikat ol"& a*a,a suatu &uu$a k"k"#aata s"#ta sifat

soli*a#itas ,a$ ti$$i *i ata#a s"sasam,a- ka#"a m"li&at '"#k"ma$a

k"&i*u'a mas,a#akat ,a$ #umit *a kom'l"ks- misal,a "#'a*a$a 'a*a

 u*a,a mat"#ialistis- maka *"$a s"*i#i,a mas,a#akat *"sa s"*ikit *"mi

s"*ikit aka m"$ikuti 'ola k"&i*u'a t"#s"ut- s"&i$$a aka m"$$"s"# tata

ilai ,a$ t"la& lama t"#"tuk *alam k"&i*u'a,a mas,a#akat,a.

S"ka#a$ timul '"#ta,aa- a'aka& '"#ua&a sosial kultu#al itu &a,a

*is"aka ol"& a*a,a it#o*uksi t"kolo$i. P"#ta,aa ii ati,a aka

m"a*i fokus *alam m"$kai '"#"*aa ata#a '"#ua&a sosial u*a,a *alam

mas,a#akat /alau'u &al ii t"la& *isi$$u$ 'a*a a/al tulisa ii. Su'a#la

(2317) misal,a m"m"*aka '"#ua&a sosial *a '"#ua&a k"u*a,aa.

M"u#ut,a '"#ua&a sosial a*ala& '"#ua&a *alam st#uktu# sosial *a *alam

 'ola0'ola &uu$a sosial ata#a lai m"+aku' sist"m status- &uu$a0

&uu$a *alam k"lua#$a- sist"m0sist"m 'olitik *a k"kuasaa s"#ta '"#s"a#a

 '"*u*uk- s"*a$ka '"#ua&a k"u*a,aa '"#ua&a ,a$ t"#a*i *alam

sist"m i*" ,a$ *imiliki "#sama ol"& 'a#a /a#$a atau s"umla& /a#$a

mas,a#akat ,a$ "#sa$kuta- ,a$ ata#a lai m"+aku' atu#a0atu#a atau

o#ma0o#ma ,a$ *i$uaka s"a$ai '"$a$a *alam k"&i*u'a /a#$a

mas,a#akat ,a$ m"li'uti ilai0ilai- t"kolo$i- s"l"#a *a #asa k"i*a&a atau

k"s"ia *a a&asa.P"#ua&a kultu#al mas,a#akat k&usus,a mas,a#akat *"sa l"i& a,ak

t"#fokus 'a*a s"$i0s"$i o mat"#ial- s"a$ai akiat *a#i '""mua a#u atau

mo*"#isasi. mo*"#isasi m"#u'aka suatu '#os"s ,a$ "#la$su$ *alam

mas,a#akat *a *a'at m"m'"$a#u&i *iamika k"&i*u'a,a- s"#ta m"#u'aka

suatu "tuk *a#i '"#ua&a sosial u*a,a mas,a#akat ,a$ t"#a#a& *a

*i*asa#ka 'a*a suatu '"#"+aaa ,a$ "#sifat 'ositif mau'u "$atif s"suai

*"$a '"#k"ma$a ilmu '"$"ta&ua *a t"kolo$i s"#ta t#afo#masi

mas,a#akat t#a*isioal k" *alam mas,a#akat '#a0mo*"#.

Dalam &uu$a *"$a &al itu Moo#" (dalam Da!i* *a Ma#k- 2335)

m"ma*a$ mo*"#isasi m"#u'aka t#asfo#masi total! mas,a#akat t#a*isioalatau '#a0mo*"# k" *alam ti'" t"kolo$i *a o#$aisasi sosial t"#kait ,a$

m"siasati a$sa <mau= s"a&t"#a s"+a#a "koomi- *a #"latif stail s"+a#a

 'olitik. Pa*a$a 9il"#t E. Moo#" s"a*a *"$a 'a*a$a Raillo. Raillo

(2313) m"ma*a$ <mo*"#isasi m"#u'aka suatu '#os"s *imaa "#la$su$

t#asfo#masi *i s"$ala i*a$ s"'"#ti 'olitik- "koomi- sosial kultu#al *a lai0

lai- *imaa "#a$ai '"#ua&a0'"#ua&a ,a$ m"#omak *asa#- susua *a

+o#ak mas,a#akat lama- ,a$ statis *a t"#k""laka$ ,a$ "#sifat t#a*isioal

a$#a#is *a s"a$ai akiat '"#ua&a- la&i#la& mas,a#akat a#u- ,a$ *iamis *a

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 "

Page 8: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 8/11

 '#o$#"sif ,a$ "#sifat i*ust#ial #asioal- ,a$ "#tuua '#o*ukti!itas ,a$

l"i& ti$$i=.

Ba$i a&li ,a$ lai s"'"#ti A't"# (dalam  Lau"#- 2334) m"ma*a$mo*"#isasi s"a$ai '#os"s o0"koomi *imulai ila k"u*a,aa m"/uu*ka

s"ka' m","li*ik *a m"m'"#ta,aka t"ta$ a$aimaa mausia m"muat

 'ili&a mo#al (atau o#matif)- sosial (atau st#uktu#al) *a '"#soal (atau

 '"#ilaku). S"*a$ka Pool (dalam Lau"#-2334) m"li&at mo*"#isasi sa$at luas

a#ti,a- m"+aku' '#os"s m"m'"#ol"& +it#a $images%  a#u s"'"#ti +it#a t"ta$

a#a& '"#ua&a atau +it#a t"ta$ k"mu$kia '"#k"ma$a.

S"lai itu Bla+k $dalam Da!i* *a Ma#k- 2335) m"ma*a$ mo*"#isasi

s"a$ai suatu '#os"s ,a$ *"$a '#os"s itu l"ma$a0l"ma$a ,a$ "#k"ma$

s"+a#a &isto#is "#a*a'tasi 'a*a fu$si0fu$si ,a$ "#ua& *"$a +"'at ,a$

m"$$ama#ka '"i$kata '"$"ta&ua mausia- ,a$ "lum '"#a& t"#a*i

s""lum,a- ,a$ m"mu$kika mausia m"$"*alika li$ku$a,a *a

m"$&asilka #"!olusi ilmu '"$"ta&ua.

A#i"f Bu*ima (2337?43) m"ma*a$ mo*"#isasi *i*asa#ka 'a*a

fakto# o mat"#ial '","a k"miskia- k&usus,a *uia i*" atau alam 'iki#a.

Fakto# ii m""lma *alam alam 'iki#a 'sikolo$i i*i!i*u- atau ilai0ilai

k"mas,a#akata ,a$ m"a*i o#i"tasi '"*u*uk *alam m"m"#ika a#a&

k"'a*a ti$ka& laku,a.

Da#i "#a$ai aalisa mau'u '"*a'at ,a$ *ik"mukaka 'a#a a&li

t"ta$ '"#$"s"#a sosial kultu#al mas,a#akat t"#utama mas,a#akat '"*"saa-

*a'at *isim'ulka a&/a '"#ua&a tataa k"&i*u'a mas,a#akat sa$at

*iakiatka ol"& a*a,a '"#k"ma$a ilmu '"$"ta&ua *a t"kolo$i- '"#k"ma$a komuikasi- s"#ta k"mam'ua- k"i$ia mas,a#akat utuk

 "#'iki# mau. P"#k"ma$a ,a$ t"#a*i *alam s"'"#ti ilmu '"$"ta&ua *a

t"kolo$i- komuikasi *a lai s"a$ai,a- aka "#im'likasi 'a*a tataa

k"&i*u'a mas,a#akat. Hal ,a$ *"mikia ii s"'"#ti t"#u$ka' *alam '""litia

S,amsu*i *kk (2314) ,aitu '","a timul,a '"#ua&a u*a,a s"'"#ti

$oto$ #o,o$ *alam mas,a#akat *iakiatka ol"& a*a,a '"i$kata it"l"ktual

m"lalui '"*i*ika fo#mal.

S"laut,a Stu*i kasus t"ta$ '"#ua&a sosial kultu#al mas,a#akat

 '"*"saa t"#li&at *alam k"&i*u'a mas,a#akat %o#otalo 'a*a *alam &al k"

$oto$ #o,o$a. Dalam Buku Ya,asa ;4 au#ai 238; (231;) t"la& *i#umuska

 a&/a Ba$i mas,a#akat %o#otalo masala& $oto$ #o,o$ *ik"al *"$a istila&&uyula! ,a$ m"a*i +i#i k&as k"'"#ia*ia mas,a#akat %o#otalo ,a$ t"la&

*iia s"+a#a tu#u t"mu#u" &uyula  a$i mas,a#akat %o#otalo m"#u'aka

sist"m tolo$ m"olo$ ata#a a$$ota0a$$ota mas,atakat- utuk m"m"u&i

k"utu&a *a k"'"ti$a "#sama ,a$ *i*asa#ka 'a*a soli*a#itas sosial

m"lalui ikata k"'"ti$a "#sama ,a$ *i*asa#ka 'a*a soli*a#itas sosial

m"lalui ikata k"lua#$a- t"ta$$a *a k"#aat.

B"#*asa#ka '""litia *i D"sa Bu&u K"+amata Kau'at" %o#otalo

(2333) t"#&a*a' P"#ua&a Bu*a,a  &uyula  Dalam K"&i*u'a Mas,a#akat

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 #

Page 9: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 9/11

m"uukka a&/a huyula  *alam /uu* tiayo *alam k"&i*u'a mas,a#akat

mulai "#$"s"# atau "#ua&- ila s""lum,a k"$iata tiayo *ilaksaaka *a

 "#ala *"$a aik- *a k"$iata ii ta'a m"m'"#tima$ka ilai0ilai mat"#i(ua$)- aka t"ta'i &al ,a$ *"mikia t"la& "#$"s"#- *imaa ila a*a a$$ota

mas,a#akat ,a$ m"lakuka suatu '"k"#aa misal,a m"muat fu*asi #uma&-

maka o#a$ ,a$ *iu*a$ ti*ak s"k"*a# m"matu- aka t"ta'i k"&a*i#a

t"a$a,a su*a& *iilai *"$a mat"#i (ua$).

S"lai *a#i u*a,a huyula  *alam "tuk tiayo  t"la& m"$alami

 '"#ua&a- maka huyula ($oto$ #o,o$) *alam /uu* ambu  u$a t"la& mulai

 "#$"s"# '"laksaaa *alam k"&i*u'a mas,a#akat *"sa0*"sa *i %o#otalo. Hal

ii "#*asa#ka &asil '""litia ,a$ *it"muka 'a*a D"sa Bu&u K"+amata

Tia/a ,aitu "#ua&,a huyula  *alam /uu* ambu (k"#a akti) *alam

k"&i*u'a mas,a#akat,a *is"aka ol"& ka#"a fakto# '"*i*ika- ka#"a

mas,a#akat ,a$ m"laksaaka k"#a akti *i *"sa s"ka#a$ ii l"i& a,ak

m"#"ka ,a$ ti*ak m"$"+am '"*i*ika lauta atau maksimal m"#"ka ,a$

tamat S"kola& *asa#.

Da#i &asil '""litia ii m"uuka a&/a '"#ua&a u*a,a *alam

k"&i*u'a mas,a#akat *"sa s"ka#a$ ii *is"aka ol"& fakto# ,a$ tu#ut

m"*o#o$ mau'u m","aka m"$a'a mas,a#akat itu "#ua&. Sala&

satu,a misal,a fakto# komuikasi. B"#*asa#ka '""litia S,amsi*a# *kk

(2332) *i sala& satu D"sa Tula*"$i %o#otalo m",im'ulka a&/a m"*ia

komuikasi "#u'a #a*io *a t"l"!isi t"la& m"m"#ika ifo#masi k"'a*a

mas,a#akat- aka t"ta'i m"*ia ii m"miliki *am'ak ,a$ "$atif- *imaa mulai

m"i'is,a o#ma0o#ma a$ama mau'u a*at istia*at t"#utama *i li$ku$a$""#asi mu*a,a- ka#"a m"#"ka mulai m"i#u ti$ka& laku mau'u mo*"0mo*"

,a$ s""a#,a ku#a$ so'a *alam k"&i*u'a mas,a#akat.

Da#i &asil '""litia ii t"li&at a&/a m"*ia komuikasi s"'"#ti #a*io-

aka "#'"$a#u& *alam tataa k"&i*u'a mas,a#akat- s"a *"$a a*a,a

 '"#k"ma$a m"*ia ii- ilai0ilai u*a,a mas,a#akat mulai "#$"s"#- misal,a

*alam &al "tuk 'akaia. Ba$i mas,a#akat %o#otalo "tuk 'akaia ii

*is"suaika *"$a ilai u*a,a ,a$ *imiliki ol"& mas,a#akat,a- *imaa

mas,a#akat %o#otalo m"miliki- falsafa& 'dat bersendi sya(ra# sya(ra bersendi

kitabullah!" S"&i$$a *"$a *"mikia 'akaia ,a$ *ik"aka ol"& mas,a#akat

luas *i *a"#a& %o#otalo l"i& a,ak m"uuka 'akaia ,a$ s"suai *"$a

a*at istia*at s"#ta a$ama ,a$ *iaut ol"& mas,a#akat. T"ta'i *"$a a*a,a '"#k"ma$a *alam i*a$ komuikasi &al0&al ,a$ *"mikia ii mulai

 "#$"s"#- *a iila& "#im'likasi 'a*a '"#$"s"#a mau'u '"#ua&a sosial

kultu#al mas,a#akat '"*"saa.

Penutu$

T"#a*i,a '"#ua&a *alam mas,a#akat uka m"#u'aka &al ,a$ luas

 iasa- *"$a kata lai '"#ua&a sosial *a k"u*a,aa m"#u'aka suatu $"ala

umum- ka#"a s"tia' mas,a#akat s"lalu m"$alami '"#ua&a- ti*ak a*a

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 %

Page 10: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 10/11

mas,a#akat ,a$ ti*ak "#k"ma$- /alau'u '"#ua&a mau'u '"#k"ma$a

t"#s"ut ti*ak s"lama,a sama- s"tia' mas,a#akat m"miliki +a#a *alam m""#ima

 '"#ua&a.P"#ua&a m"#u'aka +i#i *a#i s"tia' mas,a#akat aik mas,a#akat

 '"#kotaa mau'u mas,a#akat '"*"saa. C"'at atau lamat- *is"$aa atau ti*ak-

mas,a#akat ti*ak aka t"#&i*a# *a#i '#os"s '"#ua&a. A#a& '"#ua&a "#sifat

multi *im"sioal- *a sum"# '","a,a ,aitu *ata$ *a#i lua# mas,a#akat

mau'u *alam *i#i mas,a#akat itu s"*i#i.

  P"#ua&a sosial kultu#al mas,a#akat *is"aka "#a$ai fakto# s"'"#ti

 '"#k"ma$a '"$"ta&ua *a t"kolo$i- '"#k"ma$a t#as'o#tasi *a

komuikasi- s"#ta '"*u*uk *a#i *"sa k" kota.

Mas,a#akat *"sa m"#u'aka suatu komuitas ,a$ masi& m"miliki

k""#samaa mau'u soli*a#itas ,a$ ti$$i t"ta'i s"i#i$ *"$a '"#k"ma$a

*a k"maua *alam "#a$ai k"&i*u'a mas,a#akat,a s"+a#a '"#la&ala&a

ilai0ilai u*a,a ,a$ *imiliki s"maki &a#i s"maki "#$"s"# s"suai *"$a

 '"#k"ma$a,a.

 

&a'tar Pustaa

Baal >a-- 231- Sejarah dan Pertumbuhan Teori 'ntropologi )udaya $&ingga

 *ekade +,.% ili* 2- Dii*o"siaka ol"& .Pi#,- %#am"*ia- aka#ta.

B"li$ *a Tott"- 2316- Modernisasi Masalah Model Pembangunan. Ya,asa

Ilmu0Ilmu Sosial- aka#ta.

Bu*ima- A#i"f- 2337- Teori-Teori Pembangunan   *unia Ketiga- %#am"*ia

Pustaka- aka#ta.

%i**"s At&o,- 2317- Kapitalisme dan Teori Sosial Modern" Suatu 'nali-sis

 Karya-Tulis Mar/# *urkheim dan Ma/ 0eber" P""#"ma& So"&"a

K#ama*i#ata. Ui!"#sitas I*o"sia P#"ss- aka#ta.

Hoo$!"lt Aki"- 2336- Sosiologi Masyarakat Sedang )erkembang $Penya-dur

 'limandan%# Ri"ka Ci'ta- aka#ta.

Hulm" Da!i* *a Tu#"#- Ma#k M- 2335- Sociology and *evelopment# Policies

and Practies- ST Ma#tiss P#"ss I+ A!"u"- N"/ Yo#k

o&so- Do,l" Paul- 2315- Teori Sosiologi Klasik dan Modern. Dii*o"0siakaol"& Ro"#t M.G. La/a$. %#am"*ia- aka#ta.

Ka#to*i#*o- Sa#too- 231- 1otong 2oyong: Saling Menolong *alam

 Pembangunan Masyarakat 3ndonesia" Dalam Natt- Coll"ta *a Ka,am

Uma# ('",uti$)- 231- Ya,asa Oo# I*o"sia- aka#ta

Lau"#- Ro"#t- 2334-  Perspekti4 Tentang Perubahan Sosial - *it"#"ma&ka ol"&

Alima*a SU- Ri"ka Ci'ta- aka#ta.

L"#"# Dai"l- 2314- Memudarnya Masyarakat Tradisional  (t"#"ma&a Mula#to

Tok#o/ioto) %a*a& Ma*a Ui!"#sit, P#"ss. Yo$,aka#ta.

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 1(

Page 11: 721-715-1-PB

7/17/2019 721-715-1-PB

http://slidepdf.com/reader/full/721-715-1-pb 11/11

Poloma- Ma#$a#"t M.- 2338- Sosiologi Kontemporer#  *it"#"ma&ka ol"& Tim

 '""#"ma& Yaso$ama- Raa %#afi*o- aka#ta.

Rauf Hatu- 2333. P"#ua&a  &uyula  dalam Kehidupan Masyarakat *esa )uhu Kecamatan Tiba5a Kabupaten 1orontalo. T"sis S; Uai#. Su#aa,a.

S+&oo#l-.9- 2318-  Modernisasi" Pengantar Sosiologi Pembangunan 6egara-

 6egara Sedang )erkembang#  Dii*o"siaka ol"& So"ka*io.

%#am"*ia. aka#ta

Su'a#la- Pa#su*i- 2317  Masyarakat: Struktur Sosial - *alam 9i*aa- A.9

$editor% Manusia 3ndonesia: 3ndividu Keluarga dan Masyarakat#

Aka*"mika- aka#ta.

S,amsi*a# ("*ito#)- 2332 'rsitektur Tradisional *aerah Sula5esi 7tara" P#o,"k

P"$kaia *a P"miaa Nilai0Nilai Bu*a,a Sula/"si Uta#a.

D"'a#t"m" P"*i*ika *a K"u*a,aa- aka#ta.

So"laima- Mua*a#-M- 2337-  *inamika Masyarakat Transisi" Mencari 'l-

ternati4 Teori Sosiologi dan 'rah Perubahan"  Pustaka P"laa#-

Ba*u$.

So"#oo So"kato- 2335- Sosiologi Suatu Pengantar - Raa %#afi*o P"#sa*a-

aka#ta.

Ya,asa ;4 aua#i 238;- 231;. Perjuangan 2akyat di *aerah 1orontalo- %o"l

D&a#ma- Nusata#a aka#ta.

 Jurnal INOVASI Volume 8, No.4, Desember 2011 ISSN 273403548 11


Top Related