1

Diktat

EKSPRESI LISAN II

DR. PURWADI, M.HUM

PENDIDIKAN BAHASA DAERAH

FAKULTAS BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS NEGERI YOGYAKARTA

Februari 2012

2

PURWAKA

Diktat punika karumpaka kangge pasinaon Mata Kuliah Ekspresi Lisan II

ing Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah, Fakultas Bahasa dan Seni Universitas

Negeri Yogyakarta.

Wondene ingkang dados garapan ing salebeting seratan punika mligi

caking pahargyan pangaten Jawi. Kapurwakani saking tata cara lamaran ingkang

mratelakaken pranata adicara, pambagya raharja, pasrah panampining lamaran.

Kalajengaken pratelan babagan pasang bleketepe saha upacara midodareni. Ugi

dipun jangkepi pangageming busana penganten gagrag Ngayogjakarta saha

Surakarta.

Wedaling diktat punika kaangkaha saged nglancaraken kridhanipun para

kadang mahasiswa ingkang nembe ngangsu kawruh. Wusana mugi rahayu

ingkang sami pinanggih. Matur nuwun.

Yogyakarta, 10 Februari 2012

Dr. Purwadi, M.Hum

3

ISINIPUN BUKU

PURWAKA

ISINIPUN BUKU

BAB I

TATA CARA LAMARAN

A. Pranata Adicara Lamaran

B. Atur Pambagya Adicara Lamaran

C. Panampinipun Lamaran

D. Tanting Penganten Putri

E. Pitutur Catur Wedha

BAB II

UPACARA PAHARGYAN PENGANTEN

A. Pambuka

B. Pambagya Raharja

C. Kalam Ilahi

D. Pasrah Penganten Kakung

E. Sabda Panampi

F. Ular-ular Penganten

G. Panutup

BAB III

SERAT TATA CARA

A. Pengetan Weton

B. Tingalan Tumbuk

C. Uba Rampe

BAB IV

WEDHARING SABDA ADITAMA

A. Tepa Palupi Panganten Putri

B. Tepa Tuladha Panganten Priya

C. Wejangan Serat Wedharaga

D. Wejangan Serat Sabdatama

E. Wejangan Kidung Rumeksa Ing Wengi

BAB V

TATA CARA ADAT JAWI

A. Dhukun Methik B. Bayi Mudhun Lemah C. Ruwatan Murwa Kala D. Tingkeban

4

BAB VI

TITI LAKSANA TETAKAN

A. Nindhaken Syariat Agami B. Ndherek Wejanganipun Nabi Ibrahim C. Piranti Kangge Tetakan D. Ngreksa Kayuwananipun Tetakan

KAPUSTAKAN

LAMPIRAN 1. SILABUS

LAMPIRAN 2. RPP

PANGRIPTA

5

BAB I

TATA CARA LAMARAN

A. Pranata Adicara Lamaran

Assalamu alaikum wr.wb.

Kula nuwun. Dhumateng ngarsanipun para rawuh sedaya, kakung

sumawana putri ingkang satuhu dahat kinurmatan. Langkung rumiyin mangga

kula dherekaken ngaturakan puja puji pudyastuti, dhumateng ngayunan dalem

Gusti Allah SWT ingkang sampun paring kanugrahan, karaharjan, dalah

kasantosan, saengga ing titi wekdal menika kita saged makempal lan manunggal

wonten ing dalemipun Bapa Permadi (umpaminipun) sakulawarga, ing Perum

Jatiasri, Surabaya.

Angka kalih, kula ngaturaken sugeng rawuh, dhumateng rombongan

saking kulawarga Bapa Waluyo (umpaminipun) ingkang sampun saestu rawuh

wonten ing mriki. Salajengipun, kulawarga Bapa Permadi ngaturakan gunging

panuwun ingkang tanpa pepindhan. Sedaya kemawon, dipunaturi satata lenggah

ingkang sakeca, sawontenipun.

Bapak ibu, saha para rawuh ingkang satuhu dahat sinudarsana.

Saderengipun adicara kawiwitan, keparenga kula ngaturaken menggah

rantamaning adicara ingkang badhe kita tindakakan ing kalodhangan menika.

Angka sepisan, atur pangandika saking Bapa Waluyo, ingkang badhe

dipun pangarsani dening panjenenganipun Kyai Haji Ahmadi Srikaloka

(umpaminipun). Panjenenganipun Bapa Waluyo badhe ngaturaken menggah

punapa wigatosipun rawuh ing dalemipun Bapak Permadi ing wekdal menika.

6

Angka kalih, atur panjenenganipun Bapa Permadi ingkang hamengku

gati, saperlu hananggapi punapa ingkang dados atur pangandikanipun Bapa

Waluyo. Bapak Ir. Bambang Parikesit, kepareng dados sulih saliranipun Bapa

Permadi.

Dungkap adicara salejengipun, inggih menika srah-srahan, minangka

tandha talining sih katresnan, ingkang dipunasta dening keluarga Bapa Waluyo,

ingkang badhe dipunsalirani dening Ibu Magdalena Tuminem (umpaminipun),

saha badhe katampi dening keluarga Bapak Permadi, ingkang badhe

dipunsulihsalirani dening panjenenganipun Ibu Candra (umpaminipun).

Dene pitepangan antawisipun keluarga Bapak Waluyo, ugi Bapa Permadi

karacik ing adicara ingkang angka tiga. Saksampunipun para rawuh sedaya

katuran dhahar sawetawis, lan adicara menika badhe dipunpungkasi mawi adicara

pamitan saking Bapa Waluyo. Bapa Permadi kepareng badhe caos angsul-angsul,

minangka tandha tinampining tali katresnan.

Mekaten menggah rantamaning adicara ing wekdal menika. Mangga para

rawuh sedaya kula dherekaken mlebet ing adicara ingkang angka sepisan, inggih

menika atur pangandika saking Bapa Waluyo, ingkang badhe dipun salirani

dening panjenenganipun Bapa Kyai Haji Ahmadi Srikaloka. Suasana saha sasana

kula sumanggakaken.

Para sedherek ingkang kajibah mandhegani titi laksana adicara prayogi

menawi kersa maos pustaka saha reriptanipun para sarjana kados ing ngandhap

punika: Karkono Kamajaya kanthi reriptan Serat Centini Latin, Nayawirangka

kanthi reriptan Serat Tuntunan Padhalangan, Padmosukoco kanthi reriptan

7

Memetri Basa Jawa lan Silsilah Wayang Purwa Mawa Carita, Sayid kanthi

reriptan Bauwarna Wayang, Sri Hartati Agoes kanthi reriptan Kiat Sukses

Menyelenggarakan Pesta Perkawinan Adat Jawa Gaya Surakarta & Yogyakarta,

Sudi Yatmana kanthi reriptan Tuntunan Kagem Para Panatacara Tuwin

Pamedhar Sabda, Sinartan Tuladha-tuladha Medhar Sabda, Ulem, Panyandra,

lan Suyadi Respationo kanthi reriptan Upacara Mantu Jangkep Gagrag

Surakarta.

B. Atur Pambagya Adicara Lamaran

Assalamu alaikum wr.wb.

Para rawuh kakung sumawana putri, para sepuh, adisepuh miwah

pinisepuh ingkang satuhu dahat kinabekten, para pangemban pangembating praja

ingkang luhur ing budi, bapak-bapak, ibu-ibu dalasan para lenggah ingkang

winantu ing suka basuki. Saderengipun kula matur, keparenga panjenengan paring

pangapunten dhumateng jasad kawula, awit sampun nggempil kamardikan

panjenengan sedaya.

Langkung rumiyin, mangga munjukaken puja puji pudyastuti sesarengan

dhumateng ngarsa dalem Allah SWT awit saking kanugrahanipun ingkang

lumeber dhateng kula penjanengan sedaya, katitik ing wekdal menika kita saged

makempal wonten ing dalemipun ingkang minulya Bapak Permadi ing Perum

Jatiasri, ngriki. Sedaya kabagyan, karaharjan, katentreman saha kamulyan mugya

tansah kasarira panjenengan sami, utaminipun keluarga agung Bapak Permadi.

8

Minangka talang aturipun Bapak Waluyo, kula kadhawuhan ngaturaken

salam taklim Bapak Waluyo sekeluarga konjuk dhumateng Bapak Permadi

sakulawangsa.

Menggah wigatosipun sowan kula saha sedaya sadherek kula wonten

dalemipun Bapak Permadi, kula tinanggenah nakyinaken punapa panjenenganipun

Bapak Permadi, estu-estu kagungan putri ingkang asesilih Dyah Rahayu Winasis,

ingkang samenika taksih ijen saha dereng kagungan pacangan.

Mbok bilih leres, Bapak Waluyo ngersakaken ngebun-ebun enjang

anjejawah wonten, keparenga badhe kadhaupaken kaliyan putra jalunipun, anama

Wibisana Jati Pamungkas, ingkang samenika ugi ndherek sowan ngabyantara

wonten ing dalemipun Bapak Permadi ingkang luhur ing budi.

Bapak ibu, saha para rawuh kakung sumawana putri ingkang kinurmatan.

Wekdal menika panjenenganipun Bapak Waluyo sakulawarga ugi kepareng caos

tandha kancingan menawi panglamaripun dipun keparengaken awujud ali-ali

utawi sesupe. Bapak Waluyo ugi caos tandha tali asih, awujud dhedhaharan saha

ageman ingkang sampun sapala. Mbok menawi, caosan menika namung aji

godhong jati aking. Ananging, ing pangangkah mugi ndadosaken suka renaning

penggalih panjenengan sakulawangsa, lan saged rumaked ingkang badhe sami

kekadangan. Mugya keluarga Bapak Permadi kepareng hanampeni tandha sih

menika.

Wusana, hambok bilih wonten kuciwaning atur lan kirang suba sita, tuwin

tandang tanduk ingkang mboten nuju prana, kula sarombongan pangaraking calon

temanten, nyuwun gunging samudra pangaksami. Minangka talanging basa,

9

santen parutan klapa, cekap semanten atur kawula. Kopat duduhe santen, wonten

lepat nyuwun pangapunten.

Matur nuwun. Wassalamu alaikum wr.wb.

C. Panampinipun Lamaran

Assalamu alaikum wr.wb.

Panjenenganipun Bapak Kyai Haji Ahmadi Srikaloka ingkang jumeneng

silih salira panjenenganipun Bapak Waluyo sarimbit. Kula ingkang kapatah, dados

talang basanipun Bapak Permadi sakulawarga, keparenga kula memuji dhumateng

Gusti ingkang murbeng dumadi, mugi kula panjenengan sami tansah pinayungan

ing karahayon.

Ing ngriki kula keparenga ngaturaken sugeng rawuh saha matur nuwun

dhumateng para sutresna sedaya. Atur salam taklim saking panjenenganipun

Bapak Waluyo sarimbit katur Bapak Permadi, sampun kula tampi kanthi

legawaning penggalih. Saha ing mangke ing wekdal ingkang prayogi badhe kula

aturaken dhumateng ngarsanipun Bapak Permadi sabrayat agung. Mawantu-wantu

salam taklim saking Bapak Permadi mugi keparenga wangsul kaaturaken

dhumateng Bapak Waluyo sakulawangsa, sakondur panjenengan dalah

rombongan ing mangke.

Pinangka purwakaning atur, menawi kula kepareng matur punapa ingkang

dados penggalihanipun Bapak Ibu Permadi, samenika kados siniram banyu

sewindu, kajugrugan gunung madu, rikala mireng karawuhan panjenengan menika

saperlu badhe ngalamar putri kula pun Gendhuk Rahayu Winasis. Inggih panci

10

leres, bilih Gendhuk Rahayu Winasis taksih lajang lan dereng kagungan

pacangan.

Kanthi sineksenan priyagung ingkang ngestreni pePanggihan ing wekdal

menika, anggen panjenengan narosaken Gendhuk Rahayu Winasis ingkang badhe

kadhaupaken kaliyan Nakmas Wibisana Jati Pamungkas, putra jalunipun Bapak

Waluyo, kula ingkang kapasrah paring wangsulan. Bapak Permadi sakulawarga

kepareng nampi saha ngeparengaken panglamar panjenengan.

Dene tandha kekancingan awujud sesupe ingkang kacaosaken dhumateng

yoga kula Gendhuk Rahayu Winasis, ugi kula tampi kanthi suka renaning manah.

Ugi peparing panjenengan ingkang arupi tandha talining katresnan, Bapak Ibu

Permadi ngaturaken gunging panuwun inkang tanpa pepindhan. Mugi-mugi Gusti

Ingkang Maha Mirah tansah pareng paring piwales ganjaran ingkang

sakelangkung kathah. Sakmangke sesupe menika kula agemaken wonten driji

manisipun Genduk Niken. Menika minangka pratandha bilih yoga kula menika

sampun kapacang dening Bagus Primus putra kakungipun Bapak Ibu Waluyo.

Bapak ibu Waluyo ingkang pinayungan ing karahayon. Mbok bilih anggen

kula matur wonten ngarsa panjenengan, saha anggen kula nampi rawuh

panjenengan sarombongan, kirang saged netepi darmaning kasusilan, saha

ndadosaken kirang renaning penggalih, mawantu-wantu Bapak Ibu Permadi

nyuwun lumebering samudra pangaksama.

Nuwun. Wassalamu alaikum wr.wb.

11

D. Tanting Penganten Putri

Tuladha tantingan antawisipun bapa kalian penganten putri kasebut kados

ing ngandhap punika:

Bapa : Putriku kang kinasih. Sakdurunge sliramu bakal nambut

silaning akrama, Bapak mundut pirsa apa kowe wus sumadya lan

tresna temenan kadhaup dening putrane Bapak Ibu kang

sesilih Anakmas.

Putri : Bapa saha Ibu ingkang kula bekteni. Adalem mboten suwala

dhumateng keparenganipun para pinisepuh. Adalem namung

ndherek Bapa tuwin Ibu. Adalem mboten badhe selak menawi

kadhaupaken kalian Kangmas. Namung dalem anggadahi

panyuwunan. Mbok bilih kepareng dalem nyuwun bebana

minangka sarat sarananing palakrama. Adalem nyuwun

kapadosaken sekar Kembar Mayang sakpirantosipun.

Bapa : Oh hiyayen pancen mengkono kang dadi anteping atimu.

Bapak lan Ibu ya mung jumurung marang kersane Kang Murbeng

Dumadi. Insya Allah Bapak bakal ambudidaya minangkani apa

kang dadi pamothahmu mau, yaiku ngupadi anane Kembar

Mayang. Mula saka iku, ayo padha bebarengan prihatin supaya

enggal-enggal antuk gawe, kasembadan apa sing dadi

panyuwunmu.

12

E. Pitutur Catur Wedha

Putraku ngger, Bagus. Sesuk sliramu bakal angleksanani adicara

anambut silaning akrama, anggarwa wanodya kang dadi pilihaning penggalihmu.

Mula ngger, bocah baguswengi iki mirenga pitutur utama kang

sinebut Catur Wedha. Catur Wedha yaiku papat piweling utama, kang turun

temurun kaparingake para leluhur.

Sepisan. Wiwit sesok sliramu wus wiwit mengku garwa, mula sliramu wus

ora ijen maneh. Sliramu lan garwamu kudu nyawiji, kaya godhong suruh lan

kurepe. Godhong suruh kuwi beda rupane antarane ngisor dhuwure. Nanging yen

ginigit padha rasane. Mula sinebut garwa, tegese sigaraning nyawa. Osiking

penggalih, obahing salira, jumangkahe suku, lan kumlawening asta, antarane

sliramu karo garwamu kudu tansah irib lan laras.

Kaping pindho. Wiwit amengku garwa sesuk, sliramu tak jaluk kudu

tansah atur sembah sungkem marang wong tuwamu dewe sarta Rama lan Ibu

mara sepuh. Margane sawise sliramu nyawiji karo garwamu, Rama lan Ibu mara

sepuh iku ateges padha karo Rama Ibumu dhewe.

Kaping telu. Sakwise sliramu nambut silaning akrama amengku garwa,

sliramu ing sateruse wus pepisahan karo Rama Ibumu. Sliramu wus kudu mandiri

ora gumantung marang sapa bae. Jejering sliramu wus dadi warga negara sarta

warganing bebrayan agung.

Wiwit wektu iki sliramu kudu bisa ambangun pawong mitra piyambak,

manjing ajur-ajer ing pasrawungan. Tegese luwes ing memitran angajab akehing

sedulur sinara wedi. Kabeh satindaking suku lan sakaceping lathi, sliramu kudu

mikul tanggung jawab marang ngersaning Gusti Allah Kang Maha Kuasa.

13

Angka papat. Ngger putraku, Bagus. Sakwise sliramu madeg dadi

pribadi kang bakal anggulawentah, ing sakteruse sliramu kaya dene warga negara

lan warga bebrayan agung, kudu tansah taqwa marang Gusti Allah Kang Maha

Wikan, miturut sakabehing parintahing Gusti Allah. Lan sak baline kuwi sliramu

tansah kudu angedohi samubarang kang diawasi dening Gusti Kang Murbeng

Gesang.

Piwulang lan piweling kabeh kuwi rinakit supaya uripmu sakloron karo

garwamu ing tembe buri tansah jinangkung dening Gusti kang Maha Kuwasa,

tinebehna saka rubeda lan memala sarta cinaketna marang karahayan, rinubung

berkahing rejeki.

Adicara dipunlajengaken srah-srahan Kancing Gelung, inggih menika

seperangkat busana penganten kakung supados saged kaagem nalika Upacara

Panggih. Wekdal menika tiyang sepuh penganten putri ngandika dhumateng calon

mantunipun:

Anak angger, sakdurunge anakmas dalah para pinisepuh sarta para

kadang-kadang kabeh padha kondur, mara tampanana ageman iki ingkang

kinaran Kancing Gelung, ya bakal kagem busanamu sesuk nalika

winisudha. Mara enggal tampanen anak mas.

Bapa penganten putri ngutus duta, dipunsimbolaken kanthi asma Ki

Saroyajati, kangge madosaken Kembar Mayang awit saking pamundhutipun

Calon Penganten Putri, wonten ing ngajenging gebyog.

14

BAB II

UPACARA PAHARGYAN PENGANTEN

A. Pambuka

Assalamu alaikum wr.wb.

Kawula nuwun,

Katur dhumateng ngarsanipun para sesepuh pinisepuh ingkang dahat

sinudarsana. Para nayakaning negari ingkang lebda ing kardi. Bapak-bapak Ibu-

Ibu, tuwin para rawuh ingkang minulya.

Langkung rumiyin panjenengan sami kawula dherekaken atur puji

pangestuti dhumateng Gusti murbeng dumadi. Awit saking kanugrahan lan

kamirahan ingkang tansah lumintu, kita saged makempal saperlu ngawontenaken

pahargyan ing kalenggahan punika.

Wondene reroncening titi laksana hadicara pahargyan ing dalemipun

Bapak Dahono Saroyo, kababar kanthi pratelan :

1. Pambuka

2. Kumandhanging Kalam Ilahi

3. Pambgya Raharja

4. Pasrah Panganten Kakung

5. Sabda Panampi

6. Sesorah Kautaman

7. Panutup

15

Dados cihna minangka pambukaning acara, kita purwakani kanthi maos

serat Al Fatihah sesarengan.

Al Fatihah.

Ngancik rancangan acara salajengipun inggih punika pambagya raharja

ingkang badhe dipun salirani dening panjenenganipun Bapak Lurah Sukiman.

Wekdal saha papan kasumanggaaken.

B. Pambagya Raharja

Assalamualaikum Wr Wb

Para lenggah ingkang satuhu mahambeg utama, mliginipun rombongan

kadang besan ingkang dahat kinurmatan.

Kados ingkang kapacak ing rancanganing pawiwahan, bilih kawula

kajibah ngaturaken pambagya raharja dhumateng para tamu. Panjenenganipun

Bapak Dahono Suroyo ing wanci punika saestu karenan ing galih, suka amarwata

suta, ngantos boten kuwami medhar pangandikan. Saking panyengkuyung sarta

panyarujuking brayat ageng, lajeng kawula ingkang kapatah dados badan wakil.

Para rawuh kakung sumawana putri, dinten ingkang kebak kabagyan

punika Bapak saha Ibu Dahono Suroyo ngaturaken kasugengan dhumateng

ngarsanipun rombongan kulawarga besan Madiun. Kanthi raos gembira, wiwit

wau enjang ngantu-antu, rawuhipun brayat ageng Madiun. Dupi iring-iringan

sampun manjing ing tlatah Salatiga, sedaya wargi ing ngriki sami sumunar

pasuryanipun.

16

Rehne sampun sawetawis anggenipun lelenggahan, kasuwun para tamu

kersa angrahapi pasugatan ingkang cumawis. Dhaharan lan unjukan ingkang

sampun samapta, enggala dipun incipi kanthi eca lan sekeca. Sampun ngantos

tidha-tidha ewuh pakewuh, sungkan ing galih. Dipun penggalih kemawon bilih

tlatah Salatiga sami kaliyan kawontenan ing wewengkon Madiun. Prayogi

kadamel manah mardika.

Wiwit sawulan kepengker, brayat ageng Bapak Dahono sampun siaga ing

gati, sawega ing dhiri. Ing pangajape tumapaking upacara pahargyan ing ari

kalenggahan punika lumampah kanthi gancar lancar, urut patut, luwes lan pantes.

Udhu bahu suku lan panemu rinten dalu dipun kuras ngantos telas. Parandene

kados ingkang dipun pirsani, bilih titi laksana pawiwahan kathah kirang

langkungipun. Papan saha pangantan tebih saking raos pangalembana.

Pramila saking menika, bapak lan ibu Dahono Suroyo sanget-sanget

panyuwunipun mligi kagem rombongan brayat penganten kakung dalah para

lenggah kesdu paring lubering sih samudra pangaksami. Wusana mugi sami

basuki lestari.

Wassalamualaikum Wr. Wb.

C. Kalam Ilahi

Sabda pangandikanipun Kanjeng Sinuwun Paku Buwono IV ingkang

kaweca ing serat Wulangreh: Jroning Quran nggoning rasa jati. Jumbuh kaliyan

reroncening acara bilih ing ari kalenggahan punika badhe kababar kumandanging

Kalam Ilahi.

17

Wondene ingkang kajibah maos Kitab Suci inggih punika sedherek Taufik

Ali, sinartan sari tilawah dening sedherek Siti Aminah.

Papan lan wekdal sakrampungipun kawula aturaken. Sumangga kita

migatosaken kanthi manah sareh, murih wosing gati saged pikoleh.

D. Pasrah Penganten Kakung

Assalamu alaikum Wr. Wb.

Katur dumateng ngarsanipun Bapak lan Ibu Dahono Suroyo ingkang

satuhu luhuring budi. Para sesepuh pinisepuh ingkang dahat kinabekten. Tuwin

sanggyaning para tamu ingkang minulya.

Ngaturi kawuningan bilih kawula matur ing ngarsa panjenengan sami, awit

nuhoni dhawuhipun Bapak Kuswandi saking Madiun. Gembiraning manah lir

pendah kajugrugan wukir sari, kebanjiran samodra madu. Ngantos Bapak saha Ibu

Kuswandi mboten kuwawi ngandharaken pangandikan. Ukara lan sabda katutup

agenging kabagyan. Punika ingkang anjalari Bapak lan Ibu Kuswandi lajeng

wewakilan dhumateng kula. Cekak aos, kula kapatah dados talang atur.

Bapak saha Ibu Dahono Suroyo ingkang kinurmatan, kanthi raos lahir

batos ing madyaning pawiwahan agung menika kawula pasrah Angger Sri

Sadono. Ing pangajab Bapak miwah Ibu Dahono Suroyo kesdu nampi dados

putra. Wiwit dinten punika purba wasesa sawetahipun kawula sumanggaaken.

Kula suwun Bapak Ibu Dahono Suroyo kersa momong thole Sri Sadono kados

putra piyambak.

18

Mugi ndadosaken pirsa, yoga kula Sri Sadono pancen kirang pana ing

pawiyatan. Panggulawenthah ugi dereng wetah. Pramila kasuwun brayat ageng

Bapak Dahono paring wulangan, wejangan lan wedharan. Murih gesangipun

tambah jejeg, patrapipun langkung madhep, wawasanipun sangsaya manteb.

Bapak Ibu Kuswandi kagungan penggalih, bilih thole Sri Sadono kanthi mbangun

turut dhumateng dhawuh pangandikanipun Bapak Dahono Suroyo badhe nemahi

karaharjan.

Ing pungkasan kula nyuwun pangaksami bilih rombongan saking

kulawarga Kabupaten Madiun wonten solah bawa ingkang kirang nuju prana.

Matur nuwun.

Wassalamualaikum Wr. Wb.

E. Sabda Panampi

Assalamualaikum Wr. Wb.

Konjuk ing ngarsanipun Bapak tuwin Ibu Kuswandi ingkang winantu ing

kabagyan. Ugi rombongan kulawarga saking Madiun ingkang kula hormati,

sedaya para rawuh ingkang minulya.

Kula dipun dhawuhi dening panjenenganipun Bapak lan Ibu Dahono

Suroyo saperlu ngaturaken kasugengan. Anggen panjenengan sami rawuh ing

tlatah Salatiga mugi tansah sinartan raos bagya mulya rahayu widada.

Rehning sampung terang terwaca sabda pangandika ingkang miyos saking

badan wakilipun Bapak Kuswandi, punika kulawarga Bapak Dahono Suroyo

namung saged matur sendika dhawuh. Angger Anakmas Sri Sadono katampi lega

19

legawaning penggalih. Malah nami dhapur kalerasan bilih supeketing kekadangan

tambah bakuh, raketing memitran tambah kukuh.. Menggahing pranatan ingkang

lumampah bilih kulawarga Madiun kaliyan Salatiga sampun manunggal. Ibarat

roning suruh, lumah kurep yen disawang seje rupane, yen digigit padha rasane.

Bapak lan Ibu Kuswandi ingkang dahat kinurmatan, Anakmas Sri Sadono

sampun resmi dados kanca gesangipun anak kula pun Yayuk Setiani. Miturut

angger-anggering negari piwulanging agami kalih-kalihipun sampun nunggal

cipta rasa karsa. Minangka jejering tiyang sepuh kulawarga Bapak Kuswandi lan

Kulawarga Bapak Dahono Suroyo kantun paring puji pangastuti. Mugi dadosa

salaki rabi ingkang guyub rukun pindha mimi lan mintuna.

Prasajan kemawon ing dinten punika sedaya ingkang rawuh tartamtu

ndherek mangayu bagya. Kanthi raos suka sukur, kita sami ndedonga dhumateng

ngarsanipun Gusti Allah Swt. Hidayah lan taufik mugi-mugi tansah kaparingan

dhumateng kita sedaya. Amin.

Akhirul kalam, Wassalamualaikum Wr. Wb.

F. Ular-ular Penganten

Assalamu alaikum Wr. Wb

Alhamdulillahir robbil alamin, Wassholatu wasalamu ashrofil mursalin

waalaihi waaskhabihi aj main, ashaduala ilahailallah, waashaduanna

muhammadan rosulullah, Amma Badu.

Langkung rumiyin mangga kita sami ngaturaken puji syukur ing Ngarsa

Dalem Allah SWT ingkang sampun paring kanikmatan, kesehatan, kekiyatan lan

20

keslametan dumateng kita sedaya. Kados dhawuhipun Allah SWT ingkang

kaweca ing kitab suci Al-Quran lain sakartum laazi danarkum wa lain kafartum.

Inna adzabi lazadid. Artosipun sing sapa wonge tansah syukur marang ingsun,

mula ingsun bakal nambah kanikmatan. Nanging sing sapa wonge kafur marang

nikmat ingsun, sayekti azab lan siksaku banget larane. Kanthi ngunjukaken raos

syukur punika mugi-mugi Allah SWT tansah paring pinten-pinten kanugrahan.

Allahuma Amin.

Salajengipun salam lan rahmat mugi-mugi tansah konjuk dhumateng

ngarsanipun panutan agung Nabi Muhammad SAW ingkang sampun paring

wejangan arupi ajaran Islam. Panjenenganipun kanjeng Nabi punika ingkang

ngentasaken umat manungsa saking jaman jahiliyah tumuju jaman islamiyah.

Jaman ingkang peteng dhedhet dados jaman ingkang terang terwaca. Kanthi atur

salam dhumateng kanjeng Nabi, mbenjang ing dinten kiamat kita mugi-mugi

pikantuk syafaat.

Hadirin wal hadirat, khususipun sang penganten ingkang minulya, inggih

punika Mas Sri Sadono lan Mbak Yayuk Setiyani.

Mangun bale wisma punika saestunipun ndherek sunahipun Rasulullah

SAW, trep kaliyan wulangan ingkang kaserat ing kitab Suci Al-Quran lan hadist

Nabi. Tujuanipun supados dados pasangan ingkang sakinah mawaddah

warrahmah. Satunggaling bebrayan ingkang kebak ing raos katentreman,

kebagyan, kamulyan, kawidadan lan karaharjan.

Para rawuh kakung sumawana putri ingkang kawula hormati.

21

Menawi dipun gandhengaken kaliyan angger-anggering nagari,

saestunipun mangun bale wisma punika saged nambahi kukuh bakuhing bangsa,

sauger katindakaken miturut piwucal ingkang leres. Kaluwarga-kaluwarga

ingkang jejeg, ugi mahanani jejeging negeri. Amargi keluwarga punika

peranganipun negari ingkang alit piyambak.

Madhep mantep, kukuh bakuh lan adeg jejeging wewangunan kulawarga

hambok bilih saged sinengkuyung mawi gegebangan ing andhap punika.

Tamba ati iku lima ing warnane

1. Maca Quran angen-angen sakmaknane

2. Kaping pindho sholat wengi lakonana

3. Kaping telu wong kang sholeh kumpulana

4. Kaping papat dzikir wengi ingkang suwe

5. Kaping lima kudu luwe ing wetenge.

Salah sawijining sapa bisa anglakoni, insya Allah taala bakal ingajabahi.

Gansal ajaran kala wau menawi dipun amalaken ing gesang, tartamtu

kathah untungipun. Bebrayan ingkang kita bangun lajeng tuwuh katentreman lahir

batos. Sauger gesang tansah gegondhelan kaliyan piwucal agami, saestu badhe

pikantuk barokah, rohmah lan hidayah. Wusananing atur ihdinas syirathal

mustaqim, wa bitaufik wal hidayah.

Wassalamu alaikum wr wb.

22

G. Panutup

Purwa madya wasana lampahing pahargayan sampun katindakaken kanthi

gancar lancar, paripurna nir sambikala.

Kula jejering pranata adicara ingkang kapatah ngesuhi pawiwahan,

hambok menawi wonten solah bawa, muna muni sarta tindak tanduk ingkang

kirang prayogi, kula nyuwun lubering sih samudra pangaksami.

Pungkasaning acara, kita tutup sesarengan kanthi waosan hamdallah.

Alhamdulilllahir rabbil alamin.

Wassalamu alaikum wr wb.

23

BAB III

SERAT TATA CARA

Ing ngandhap menika badhe kapethikaken upacara adat ingkang dipun

racik ing pustaka Serat Tata Cara yasan Ki Padmasusastra.

A. Pengetan Weton

Kacariyos Raden Nganten Tangkilan, sareng anakipun Raden Bagus

Suwarna sampun dipun sapih, lajeng wawrat. Dumugi ing mangsa gadhah lare

medal estri, dipun sukani nama dhateng embahipun Mas Ngabehi Bendung,

Raden Lara Suwarni. Lampah-lampahipun boten kacariyosaken amargi namung

wor misah, prasasat boten wonten sanesipun. Sapunika ingkang kacariyosaken are

jaler estri kakang adhi, dumalundhung boten wonten sangsayanipun, kalis ing

sakit enggal ageng kados ingedusan toya gege. Ingkang jaler ngumur 12 taun,

ingkang estri ngumur 10 taun.

Tangkilan (T) : Ibune.

Raden Nganten

(RN) : Kula.

T : Wetonku tumbuk ngumur 33 taun, slametane apa wis ko pikir?

RN : Rak siyos benjing tanggal ping 7 wulan Rabingulakir ngajeng

niki ta?

T : Iya.

RN : Saniki tanggal ping 27 tesih kirang 10 dalu.

24

T : Rakya wis cedhak.

RN : Mawi napa ta, rak enggih ming wilujengan sekul janganan

mawon pinten dangune.

T : Karepku arek dak gedhe nganggo ngatur-aturi kanca, nanging

sisan wragade anakmu si ndhuk arep dak sunatake pisan, awit

wis sedhenge ngumur 10 taun. Besuk tetake anakmu si Thole iya

bakal dak bareng karo tumbukmu elingku umurmu kacek telung

taun engkas dadi ngumur 15 taun, iku sedhengan wayahe bocah

tetak.

RN : E, kejawi ra, yen santun salaga kula tata kriyin, uwos-uwos

enggih kedah kandel.

T : Mangsa bodhoa pamikirmu buri, aku ngarep, yen ana

kekuranganmu bae tutura.

RN : Enggih, nanging saniki kula sampeyan paringi yatra.

T : Pira?

RN : Satus rupiyah mawon kriyin.

T : Iya ta, mengko tak jupukake sadhela. Enya gilo limang kampil

dhuwit pecah, sakampile isi rong puluh rupiyah, ping lima dadi

satus rupiyah.

RN : Mbok Karyaboga!

25

B. Tingalan Tumbuk

Mbok Karyaboga

(Kb) : Kula.

RN : Berasmu kari pirang dhacin?

Kb : Uwos saking Jethis dereng kula ewah-ewah Ndara, taksih 10

dhacin, para 7, dhadharipun 3, punika sanesipun uwos lami,

ingkang kangge cekapan wonten ing dobong boten kula petang.

RN : Isih kandel ane, ora susah kongkonan njaluk beras menyang

desa.

Kb : Kagem menapa ta, Ndara?

RN : Kersane bapakne Den Bagus, besuk emben tingalan tumbuk iku

digedhe, ngiras nyunatake putumu Den Lara.

Kb : Bilih kagungan damel tetesan kemawon, uwos semanten kados

sampun cekap.

RN : Sokur, yen karanganmu wis cukup, aku ngandel marang kowe.

Besuk tingalan iku kwoe gawea tumpeng 33, sing gedhe loro

(sakemkbaran, lanang wadon), sing cilik 31, lan gawea sriyatan,

apa maneh tukua tuyah ginawe sedhekah panulak pangapesaning

wuku, awit wukune bapakne Den Bagus, Kuruwelet.

Kb : Mendha tuyah punika ingkang kados punapa, kula dereng

sumerep.

RN : Wedhus tuyah mono kang sikile ngarep karo pisan pancal putih.

26

Kb : Inggih, namung reginipun kula kirang terang, awit kula dereng

nate tumbas.

RN : Takon-takona rak iya ana sing wis tau weruh, mangsa adoha

rega karo tengah mangisor, ora, terkadhang nembelas wang bae

oleh. Lan kowe blanjaa pisan, tukua bumbu-bumbu sing kandel.

Sajrone ewuh-ewuh aja kongsi kekurangan, mengko mloya-

mlayu tuku bumbu menyang warung iku saru.

Kb : Kadhawahaken kemawon ndara, ingkang badhe kula tumbas.

RN : Iya brambang bawang, uyah, trasi, tumbar jinten, salam laos,

krecek balur, sapanunggalane. Lan sayuran kanggo ing meja,

kobis buncis, sledri kapri sapanunggalane, tuwin janganan

kanggo tingalan, thokolan, kangkung lembayung

sapanunggalane, dalah sambelane pisan. Endhog wayar tukua

200 bae, yen ana kurange gampang.

Kb : Tigan kamal, utawi pindhang punapa boten tumbas?

RN : Aja tuju endhog pindhang, tukua kamale bae ko, 50, sudhiyan

pangan niyaga. Tumuli tukua panganan woh-wohan kang apik-

apik, aja wedi ing larang, kanggo suguh pista ing dalem lan ing

pandhapa, kayata jeruk keprok, jeruk pacitan.

Kb : Jeram pacitan punapa boten angel pandhaharipun?

RN : Nek kowe iya angel, wong ko onceki kulite. Kuwi ora

mengkono, pandhahare disigar-sigar ing lading banjur diseset

kulite gampang bae, mung disesep dikepahi ana ing ambeng.

27

Kb : Dados ingkang kalap namung duduhipun kemawon?

RN : Dhasar iya mengkono. Lan tukua jambu, dhuku, manggis, salak

lan gedhang emas.

Kb : Pelem punapa boten tumbas?

RN : Pelem iku sanadyan enak, nanging susah olehe dhahar nggupaki

asta, dadi ora klebu ing meja, tukua sing pancen didhahar bae.

Kb : Panganan para kangge cadhangan niyaga punapa boten tumbas

pisan?

RN : Iya tukua salak geyol, semak, mundhu, utawa kleca, tuwin

besusu, kuwih-kuwihe kupingan, kembang jambu, kembang

duren, kelak-keling, widaran, ondhe-ondhe iya saprayogane, ora

susah becik sak uga katon rema utawa pepak.

Kb : Inggih.

RN : Bebek utawa pitik, kowe rak wis ora tuku.

Kb : Boten ndara, sampun cekap ladosan saking dhusun.

RN : Iwake kebo kowe tuku menyang ngendi?

Kb : Punapa mboten mragad ndara?

RN : Ora.

Kb : Midhe dhateng peken Ageng kemawon, tinimbang dhateng ing

Jagalan awit reginipun prasasat sami. Ing peken ageng wonten

awisipun sawatawis, celak pambektanipun, epahan berah mirah.

Ing Jagalan wonten mirahipun sawatawis, epahan berah awis.

RN : Kiramu kowe arep nganggo iwak kebo bobot pirang atus?

28

Kb : Mendhet wawrat gangsal atus (25 kati) kemawon rumiyin,

kejawi jerowan utawi utak.

RN : Bot satus (100 = 5 kati) rega pira?

Kb : Awis-awisipun sekatos regi satunggal, kaping 5 dados 15 wang

(1 kati: 20 reyal x 5 = 100, 25 x 5c = f 1.25 x 5 = f 6.25)

RN : Iya mbok, sedhengan njupuk bobot limang atus bae dhisik, yen

ana kurange gampang. Iku daginge kang empuk gawenen

dhendheng age lan diempal, koyorane gawenen iwak duduh,

utawa terik tuwih dhendheng ragi. Utake sambelen goreng, ati

lan isone gawenen sajenan, kopyokan ing santen kanil. Kobis

buncise gawenen semur santen, utawa semur kecap, thokolane

turahe kang ginawe janganan, gawenen tumis.

Kb : Ulamipun kambangan tuwon ayam kaolah punapa?

RN : Bebek pitike aja ko pecah, gawenen iwak gedhe bae, dadi

semuwa tinonton, bebeke oporen bae, opore panggang loro, opor

godhog loro. Pitike miliha babon sing madhep, semuren bae,

semur santen loro, semur kecpa loro. Karo maneh gawea

panggang jago kang lagi lumancar papat, arehana santen kanil,

iku kabeh laden rong prangkat. Dhahar dalem karoa dhahar

pendhapa, paronen byak bae, besuk kang separo tampakna

marang si Jaya, nimpuna separo ladekna marang dalem. Iku yen

koestokake kabeh wis ora kurang samawa, mulane aku tutur

akeh-akeh, awit yen wis akeh dhayoh, aku wis ora bisa caturan

29

karo kowe bab pisuguh. Saru yen aku isih mikir marang

kebutuhaning pawon, mulane kowe di bisa. Kowe dak gawani

dhuwit 50 rupiyah, bubar gawe bae etung-etungan pira enteke.

Kb : Inggih sendika.

RN : Wis ta mangkata, mbok Jagakarsa undangen mrene.

Kb : Inggih.

RN : Mbok Jagakarsa.

C. Uba Rampe

Jagakarsa (Jk) : Kula.

RN : Kowe tak kongkon menyanga kuwadeyan, tukua plemek.

Jk : Kagem punapa ndara?

RN : Putumu Den Lara arep disunatake karo bapakne Den Bagus,

dibareng tingalan tumbuk besuk emben.

Jk : E, sokur, ta ndara, tumunten dipun tetesaken, ingkang putra

sampun katingal therok-therok, menawi kasep saru tingalipun.

RN : Mangsa, bocah durung ganep ngumur 10 taun bae kasep.

Jk : Kala putu kula pun Caplis rumiyin ngumur 8 taun sampun kula

sunataken, anakipun tangga kula mbok Warujene, inggih saweg

ngumur 8 taun dipun sunataken.

RN : Geseh kowe kuwi, anake wong kampung ko padhakake karo

anakku utawa putraning priyayi.

Jk : E, dados benten Ndara?

30

RN : Beda-bedaa, yen isih keciliken iku kejaba durung mangsane

deloke saru.

Jk : Dados kosok wangsul kaliyan cipta kula.

RN : Iya.

Jk : Anggen kula tumbas lemek pinten Ndara?

RN : Aja akeh aja sethithik, jupuken bae, yen ora sungsun pitu, iya

sanga.

Jk : Kapetang kemawon ndara, kadosta: letrek 1, sindur 1, bangun

tulak 1, mayang mekar 1, liwatn 1, yuyu sakandhang 1, sinjang

bathik lurik 2, sembagi warni kalih nigang kacu 2, punika

sampun warni 9.

RN : Iya semono bae wis cukup. Lan tukua jarik cap-capan sekodhi

(20 iji) lan sembagi saemblog (30 kacu) kanggo paringan. Gilo

dakgawani dhuwit 50 rupiyah, besuk bubar gawe bae etung-

etungan pira enteke.

Jk : Inggih sendika.

RN : Karo dene maneh sisan gawemu banjur golek kluwih, godhong

apa-apa, godhong koro dhadhap serep lan alang-alang.

Jk : Inggih sendika, ngajengaken kangge ing damel kemawon kula

mendhet sakedhap.

RN : Sakarepmu sak wise aku tutur. E, ora, mbok mangkata iki becik

mampira menyang omahe bong wadon mbok Wagaprana ing

kampung Resaniten. Sesuk ing dina selasa legi dak undang

31

menyang omahku, wayah jam 8 esuk wisa teka ing kene, tak kon

nyunati Den Lara.

Jk : Inggih sendika, punapa sampun boten wonten dhawah malih?

RN : Wis mbok, mangkata mumpung esuk.

Jk : Inggih.

T : Tra! (cekakan Sastra)

Sastraubaya (S): Kula.

T : Besuk tanggal ping 7, kabener wetonku tumbuk ngumur 33 taun,

aku arep nganggo ngatur-aturi kanca sawatara, ana maleme dina

selasa legi, esuke terus jagongan wadon, sunate Den Lara. Aku

gawekna ngrengrengan ulem.

S : Inggih sendika.

32

BAB IV

WEDHARING SABDA ADITAMA

A. Tepa Palupi Panganten Putri

Saderengipun winengku kakung, prayogi sanget menawi para pawestri

sinau babagan tatan bale wisma. Kados pundi bekti dhumateng tiyang sepuh,

garwa lan kadang wredha. Langkung-langkung panggulawenthahing putra.

Menika kedah angsal kawigatosan. Pratelan ing ngandhap menika saestu piguna

sanget kagem para putri ingkang badhe nambut silahing akrami. Para sedherek

ingkang kadhapuk dados Pamedhar Sabda prayogi sanget ngginakaken rerepen

sekar yasan para pujangga Jawi punika.

Kinanthi

Dhuh ger putra putraningsun, nadyan wus kanthi pinusthi, Marang Hyang

Kang Murbeng Titah, graitaning para putri, saprahastha para putra, tarantananging

pamikir.

Marma ger aywa sireku, pasang sumeh jroning ati, katitik tyas lan

sembada, marang apngaling Hyang Widdhi, kang widagda tuhu wignya,

anyolahken bawa maring.

Iya ing manungsa sagung, luwih maning dera kardi, solah bawaning

narendra, kang datan sepi pambudi, gyanya ngampil ing agama, kasuciyaning

dumadi.

Tinindakken lawan patut, pinantes-pantes tiniti, tinimbang lan isinira,

nagara Surakarta di, tan kena ge kinukuhan, angkuhing tyas anglakoni.

33

Nini putri putraningsun, marma-marma sira sami karjeting duga watara,

rasakna dipunsatiti, tata kang terang, pangroncenira pamikir.

Kekeren aywa kasusu, sukuring ati sinipi, piridanira kang kurang, mring

lelakoning dumadi, dumadine kadi sarah, anut ombaking jaladri.

Yen dinadak tanpa usul, asaling nalar linuri, nalurining kang lelakyan, yen

tinalar datan luwih, winayu purbaning suksma, suksmanen dipunkatitik.

Yen kasusu tan katemu, mung nemu tyas datan titi, tyas keker katiban tata,

tataning sang kang tumitih, e yatalah awakingwang, dadi gandrung maweh

wangsit.

Wasita mring putraningsun, gandrunga sira ningali, lelakon kang molah

saka, kaki kinira Hyang Widdhi, mugi putraning narendra, pracaya nalongseng

Widdhi.

Supaya was cipta ayu, yuwana manungku manis, ywa ngenes dulu

kahanan, lelakon dunya puniki, mung kudu sumanggeng karsa, karsa karsaning

Hyang Widdhi.

Dadi tyasireku banjur, jembar nora ngijir-ijir, jari jwa angetang etang,

mung denetung budi langes, ngipatken karseng Hyang Suksma, suksmanen ywa

age dalih.

Leladan, karsaning napsu, sungkawa kasedan swami, nora ngangge miyak

maya, maya-mayaning tyas ening, o ngger ywa mangkono sira, lelakoningsun

puniki.

34

Satuhuni sira durung, terang lir Hyang Murbeng Pasthi, marma ger putra

wanudya, samya sedyaa ing ati, tata titining cuawang, angadhang tekdiring

Widdhi.

Di-adining putri prabu, utameng tyas kang pinusthi, tegese utama sabar,

mring pancabyaning ati, tinampan sukur lan rila, legaweng tyas nrus ing budil.

Budiman pinangkul-pangkul, kasmaran kinempit-kempit, pinupu-pupu tan

pisah, sasat kadi sun mang brangti, lya marang ibunira, kang tega ninggal wak

mami.

Pirangbara putraningsun, gonira darbe sudarmi, kang lagya gandrung

asmara, pujinen bisa tumuli, ana sihing takdirolah, paring wahyu wanitaa di.

Katitisan Jiwanipun, ibunta kang uwis kalis, lilaa yen wus pranyata,

katiban wahyuning sori, sira para putraningwang, wanudya putra narpati.

Mrih pinasthia rahayu, yen rahyu sapa manggih, gumuyu denya

kasrambah, basuki sajroning puri, pura ya bisa angambar, nglimputi marang

nagari.

Gara-gara kadi tedhuh, wawiyat ima na wedi, sakabehe pandaming rat,

surem kawaranan riris, nadyan kalamun dennalar, mingseting masa sayekti.

Nging sira pra putriningsun, sumurupa, sira sami, kabeh kahananging

jagad,ing dalil kang denarani, sakathahing Asya mangka, dudu pangeranireki.

Nanging wenang iku lamun, tinampan wangsiting Widdhi, utawa dadi

cundhaka, cundhakanira Hyang Widdih, dipunawas ing sasmita, jroning jagad den

ta titik.

35

Titi pan asthaning wuruk, mring putraningsun pra putri, ri Soma tanggal

sapisan, Ruwah Be dipuntengeri, osiking rat esthi nata, nata nitik wruh utami.

B. Tepa Tuladha Panganten Priya

Priya ingkang wantun mboyong putri, mesthi kemawon dipun kantheni

jejibahan. Kuwajibanipun kakung dhateng estrinipun kedah nyandhangi,

nyandhingi, lan nyandhungi. Liripun tanggel jawab ing babagan bale wisma.

Kabetahan lahir batin dados sarana murih tentreming kulawarga. Wejangan luhur

ing ngandhap punika saged kangge kaca benggala tumraping para priya.

Dhandhanggula

Warayagnya wedharing palupi, pinandara macapat sarkara, ing nalika

panitrane, Senen ping kalihlikur, sasi Saban Dhestha Be warsi, sangkala Nyatur

Slira, Mumulang mring Sunu, nJeng Gusti Pangran Dipatya, Arya Prabu

Prangwadana kang amarni, winahya mring pra putra.

Kakung putri ing reh palakrami, sumawana kang sami jajaka, tan wun

tembe pikramane, marma tinalyeng wuwus, wasitane mengku pawestri, ywa

dumeh yen wong priya, misesa andhaku, mring darbekireng wanodya, palakrama

nalar lan kukum kang dadi, yen tinggal temah nistha.

Wuryaning reh priya kang rumiyin, lamun arsa angupaya garwa, den-

patitis pamilihe, aywa kaseseng kayun, mbokmanawa keduwung wuri, ya bener

yen wong lanang, wenang duwekipun, rabiya ping pat sadina, kena uga wuruk

karepe pribadi, nanging ta tan mangkana.

36

Dadi ora ana ala becik, ngilangaken istiyaring gesang, yen ngarah-apa

tekade, andarung kadalurung, ngelmu sarak denorak-arik, mbuwang ajining

badan, lumuh reh rahayu, tur upama kalakonna, kasangsara kaduwunge anekani,

manglah nunutuh driya.

Aja nganti mangkana ta kaki, becik apa cinacad sasama, wong gendhak

kalakuwane, sapa kang duwe sunu, wadon aweh sira rabenni, kiraku nora nana,

kejaba kebutuh, ala rinabenan Koja, becik bangsa wit tan duwe putu Encik, mung

iku ciptanira.

Kawruhana kaduwunging ati, jalaranne mung patang prakara, wong anom

dadi brangtane, dhingin myat warna ayu, kaping pindho melik wong sugih, kaping

tri kawibawan, lan kaping patipun, kena sambang sarawungan, rokok kinang

winehken lan ujar manis, rinuket mrih asmara.

Wekasane ya kena sayekti, ngadatira wong anom mangkana, keh rabi dudu

niyate, yen kena sutaningsun, arabiya jalaran becik, aja rabi pasogan, nistha yen

dinulu, angapesken yayah-rena, wruhanira manungsa neng dunya iki, yen kena

kang tinedha.

Ingkang dhingin rahayuning dhiri, kinalisna sakehing prakara, myang sak-

serik sasamane, kapindho badanipun, aja kambah barang panyakit, kaping tri aja

tansah, susah manahipun, kaping pat arsa darbeya, anak lanang kang mursid

minangka wiji, ndawakken turunnira.

Mula nora gampang wong arabi, kudu milih wanodya kang kena, ginawe

rewang uripe, sarana ngudi tuwuh, myang ngupaya kang sandhang bukti,

wiwilangane ana, catur upayeku, yogyane kawikannana, dhingin bobot pindho

bebet katri bibit, kaping pat tatariman.

37

Papat iku iya uga kanthi, dhingin warna kapindhone brana, kaping tri

kawibawane, catur pambekanipun, endi ingkang sira-senengi, aja nganti angawag,

manawa keduwung, karana milih wanodya, datan kena den-mupakatken sasami,

wuruk neng karsanira.

C. Wejangan Serat Wedharaga

Gesang ing alam donya punika boten namung ngegungaken ulah kajiwan

kemawon. Mila sang pujangga lajeng ngripta Serat Wedharaga. Saged kinarya

panggulawenthahing badan. Raga ingkang rahayu, ugi badhe nyengkuyung jiwa

ingkang santosa. Kalih-kalihipun pancen kedah dipun reksa. Jiwa raga ingkang

santosa mahanani pribadi ingkang bakuh kukuh.

Gambuh

Ki Gambuh karya pemut, limuting tyas rare kang kalimput, lacut maring

reh sumirang murang niti, tantan tuman amamatuh, temah lumaku ginuron.

Trakadhang amardhukun, dhokohan tyas asring ngumbar sanggup, iku aja

kongsi mangkono yen keni, kinira-kira kang patut, apa kalumrahaning wong.

Kang wus kaprah kalaku, inganggoa sapakolehipun, mung patrape den

sumendhe aja kibir, manawa kena sisiku, wekasan rinasan ing wong.

Nadyan dadia dhukun, lamun ana masakalanipun, pinilala dening wong

agung kang wajib, samonoa durung patut, wong anom ahlul mangkono.

Ing tembe yen wus pikun, pantes bae ulah idu wilut, bangsa bincil

ambabatang ngusadani, mbok munia theyot theblung, tan ana wong amaido.

38

Mangkene patrapipun, wiwit anom amendenga laku, ngungurangi mangan

turu sawatawis, amemekak hawa napsu, dhasarana andhap asor.

Akanthi awas emut, aja tinggal wiweka ing kalbu, mituhua wawarah kang

makolehi, den taberi anguguru, aja isin atatakon.

Wong amarsudi kawruh, titirona ing reh kang rahayu, aja kesed sungkanan

sabarang kardi, sakadare angingimpun, nimpeni kagunanging wong.

Tinimbang lan anganggur, kaya becik ipil-ipil kawruh, angger datan ewan

panasten sayekti, kawignyane wuwuh-wuwuh, wekasan kasub kinaot.

Lebih baik dari menganggur, kiranya baik mengumpulkan pengetahuan

dari sedikit, asal tidak serba tak suka pada orang lain dan tidak dengki tentulah,

kepandaiannya bertambah-tambah, akhirnya terkena unggul.

Lamun wus sarwa putus, kapinteran simpenen ing pungkur, bodhonira

katokna ing ngarsa yekti, gampang traping tindak-tanduk, amawas pambekaning

wong.

Karana ing tumuwuh, akeh lumuh katona mbalilu, marma tansah

mintonken kawruh pribadi, amrih den alema punjul, tan wruh bakal kajalomprong.

Lamun pinter satuhu, tan mangkono ing reh patrapipun, kudu nganggo

watara duga prayogi, pinter angaku balilu, dennya met kagunganing wong.

Kalau benar-benar pandai, tidak demikianlah kelakuannya, haruslah

dengan kira-kira betapa baiknya, pandai-pandailah mengaku bodoh, (agar) dapat

memanfaatkan kepandaian orang.

Angarah warah wuruk, lamun seje murad maksudipun, rasakena ing ati

dipun nastiti, aja pijer umbak umuk, mundhak kawiyak yen bodho.

39

Panengeraning wong iku, adat ana panggrayanganipun, peten saking

sambang liring nayeng wadi, yen wong ngaku sarwa putus, iku mratandhani

bodho.

Lamun wong ngaku cukup, mratandhani kukurangan iku, wong

ngungasken kakendelan tandha jirih, wong angaku kiyat pengkuh, tandha apes

amalendo.

Wong ngaurip wus tamtu, akeh padha arebut piyangkuh, lumuh lamun

kasor kaseser sathithik, nanging singa peksa unggul, ing wekasan dadi saor.

Ingkang mangkono iku, badaningong pribadi ing dangu, paksa unggul

wekasan malah katinggil, panggilesing jabung alus, winangsulan tyas kaleson.

Mangkono kang tinemu, marmane wong ngaurip punika, aja pisan paksa

ambek kumalikih, angaku sarwa linuhung, wekasan kether tan ethor.

Ana kang wus kadulu, suteng carik kadhinginan tuwuh, ngaku putus

patrape kurang patitis, manut ngelmuning guyeng dul, amangeran luncung bodhol.

Badhar tyas kabalawur, baladheraning wong ambabangus, angas ungus ing

wuwus tan anguwisi, temah kasebut wong gemblung, kinira yen lara panon.

Saengga tunggal laku, lan kang asring gumaib ing kawruh, tur tan wikan

wiwekaning reh nayadi, adreng ngumbar arubiru, amberat berawaning wong.

Saking lobaning kalbu, mung kalebu lebdeng bek kung lur kung,

kumalungkung ngaku ngungkuli sakalir, saliring utameng kawruh, pangrasane

padha kasor.

Tur maksih sasar-susur, saraseng ros tan pati tinemu, wekasane mung kudu

den alem bangkit, inganthukan bae munthuk, tandha lamun durung kamot.

40

Marma utama tuhu, yen abisa matrap unggah-unggah, tanggap ing reh

ngarah-arah ngirih-irih, satiba telebing tanduk, tumindak lawan angawon.

Sapa wruh kembang tepus, iku bisa angarah panuju, yekti datan adoh lan

badan pribadi, lamun kanthi awas emut, salamet tumekaning ndon.

Dongeng jaman karuhun, mbokmanawa pantes dadi pemut, ana janma

bagus anom sarwa wasis, nanging kuciwa kasebut, tukang sual juru waon.

Sawiji dina nuju, temu lawan wong tuwa wus pikun, mintoaken

kabangkitan lair-batin, kaki tuwa alon muwus, mengko ta wong bagus anom.

Manira takon tuhu, lagi pira umurira bagus, winangsulan uwis telung

puluh warsi, kaki tuwa mesem muwus, layak durung bisa amot.

Maksih cilik ususmu, baya lagi sadami gengipun, yen nyabrang luwih

saking seket warsi, wus gedhe dawa ususmu, barang kapinteran kamot.

Mokal lamun alimut, jroning layang Nitisastra iku, gajeg ana pralampitane

kang muni, upama jun kurang banyu, kocak-kacik kendhit ing wong.

Manawa kebak kang jun, yekti anteng den indhit ing lambung, iku bae

kena kinarya palupi, pedah apa umbak umuk, mundhak kaeseman ing wong.

Wong anom meneng ngungun, kaluhuran sabda alon mundur, ing wekasan

mari dennya mbek gumaib, mung lukita kang ginilut, empan papaning wiraos.

Malah wiwit anggayuh, tuturutan pangkataning ngelmu, kasampurnan

pamoring kawula Gusti, mahasucekken Datipun, pangrakiting reh tan keron.

Pangracutan pangukut, myang pambabarira tan keliru, panarikan patrape

tanajul tarki, ing sangkan paran sumurup, tan kalendhon nora kadho.

Lamun mangkono patut, tinirua tepaning tumuwuh, tan lyan saking

sambadheng badan pribadi, binudi sidaning sadu, aneng kene kana kanggo.

41

Ki Gambuh bisa muwus, anglakoni dhewe durung kaur, dandang sumyang

watak wantune wong langip, tan kawawa wuwur sembur, pitutur bae yen kanggo.

Amung amrih rahayu, ewadene ing babasanipun, alah kandha ana ing

tandha lan yekti, titenana ala nganggur, begja kang gelem anganggo.

Tursan rong sapteng lebu, Ki Pujangga panggupitanipun, tawi tawar ing

surasa tanpa manis, marma kongsi karya pemut, mung met marta karahayon.

D. Wejangan Serat Sabdatama

Serat Sabdatama menika ngemu suraos kautaman. Jangka jangkaning

jaman karaos mawi tetembungan batin, winaos mawi tetembungan lahir.

Tegesipun cipta, rasa, karsa lan karya sampun manunggal. Landhesanipun kawruh

budi rahayu.

Gambuh

Rasaning tyas kayungyun, angayomi lukitaning kalbu, gambir

wanakalawan enenging ati, katenta kudu pitutur, sumingkir ing reh tyas mirong.

Den samya amituhu, ing sajroning jaman kala bendu, yogya samya

nyenyuda hardaning ati, kang anuntun mring pakewuh, uwohing panggawe awon.

Ngajapa tyas rahayu, ngayomana sasameng tumuwuh, wahanane

ngendhakke angkara klindhih, ngendhangken pakarti dudu, dinulu luwar tibeng

doh.

Beda kang ngaji mumpung, nir waspada rubedane tutut, kakinthilan

manggon anggung atut wuri, tyas riwut ruwet dahuru, korup sinerung agoroh

Ilang budayanipun, tanpa bayu weyane ngalumpuk, sakciptane wardaya

ambebayani, ubayane nora payu, kari ketaman pakewoh.

42

Rong asta wus katekuk, kari ura-ura kang pakantuk, Dhandhanggula lagu

palaran sayekti, ngleluri para leluhur, abot ing sih swami karo.

Galap gangsuling tembung, ki pujangga panggupitanipun, rangu-rangu

pamanguning reh harjanti, tinanggap prana tumambuh, katenta nawung prihatos.

Wartine para jambur, pamawasing warsita datan wus, wahanane jaman owah

angowahi, yeku sansaya pakewuh, ewuh aya kang linakon.

Kalabendu, saya ndadra hardaning tyas limut, nora kena sinirep limpating

budi, lamun durung mangsanipun, malah sumuke angradon.

Tatanane tumruntun, panuntuning tyas angkara antuk, kaladesa wenganing

karsa kaeksi, limut kalimput angawut, mawut sanggyaning dumados.

Ing antara sapangu, pangungaking kahanan wus mirud, morat-marit

panguripaning sesami, sirna katentremanipun, wong udrasa sak anggon-anggon.

Kemat isarat lebur, bubar tanpa daya kabarubuh, paribasan tidhem

tandhaning dumadi, begjane ula dahulu, cangkem silite angaplok.

Ndhungkari gunung-gunung, kang geneng-geneng padha jinugrug,

parandene tan ana kang nanggulangi, wedi kalamun sinembur, upase lir wedang

umob.

Kolonganing kaluwung, prabanira kuning abang biru, sumurupa iku mung

soroting warih, wewarahe para rasul, dudu jatining hyang manon.

Supaya pada emut, amawasa benjang jroning tahun, WIndhu kuning kono

ana wewe putih, gegamane tebu wulung, arsa angrebaseng wedhon..

Rasa wus karasuk, kesuk lawan kalamangsanipun, kawisesa kawasanira

yang Widi, wahyaning wahyu tumelung, tulus tan kena tinegor.

43

Karkating tyas katuju, jibar-jibur adus banyu wayu, yuwanane turun-

temurun tan enting, liyan praja samyu sayuk, keringan saenggon-enggon.

Tatune kabeh tuntun, lelarane waluya sadarum, tyas prihatin ginantun suka

mrepeki, wong ngantuk anemu kethuk, isine dinar sabokor.

Amung padha tinumpuk, nora ana rusuh colong jupuk, raja kaya

cinancangan angeng nyawi, tan ana nganggo tinunggu, parandene tan cinolong.

Diraning durta katut, anglakoni ing panggawe runtut, tyase katrem

kayoman hayuning budi, budyarja marjayeng limut, amawas pangesthi awon.

Ninggal pakarti dudu, pradapaning parentah ginugu, mring pakaryan

saregep tetep nastiti, ngisor dhuwur tyase jumbuh, tan ana wahon winahon.

Ngratani sapraja agung, keh sarjana sujana ing kewuh, nora kewran mring

caraka agal alit, pulih duk jaman runuhun, tyase teteg teguh tanggon.

E. Wejangan Kidung Rumeksa Ing Wengi

Kanjeng Sunan Kalijaga paring wejangan luhur lumantar Kidung

Rumeksa ing Wengi. Tumraping kalangan kejawen, kidung punika wingit sanget.

Kaplalah wonten ingkang nyebat japa mantra. Sinten kemawon ingkang maos

saged mbadharaken tiyang ingkang damel piawon. Mila kidung punika ugi

kuncara sanget.

Dhandhanggula

Ana kidung rumeksa ing wengi, teguh ayu luputa ing lelara, luputa bilahi

kabeh, jim setan datan purun, paneluhan tan ana wani, miwah panggawe ala,

gunanging wong luput, geni atemahan tirta, maling adoh tan ana ngarah mring

mami, guna duduk pan sirna.

44

Sakabehing lara pan samnya bali, sakeh ngama pan sami miruda, welas

asih pandulune, sakehing braja luput, kadi kapuk tibaning wesi, sakehing wisa

tawa, sato galak lulut, kayu aeng lemah sangar, songing landhak guwaning wong

lemah miring, myang pokiponing merak.

Pagupakaning warak sakalir, nadyan arca myang segara asat, temahan

rahayu kabeh, apan sarira ayu, ingideran kang widadari, rineksa malaikat,

sakathahing rasul, pan dadi sarira tunggal, ati Adam uteku Baginda Esis,

pangucapku ya Musa.

Napasku Nabi Musa linuwih, Nabi Yakub pamyarsaningwang, Yusup ing

rupaku mangke, Nabi Dawud swaraku, jeng Suleman kasekten mami, Nabi

Ibrahim nyawaku, Edris ing rambutku, Bagendha Li kulitingwang, Getih daging

Abu Bakar singgih, Balung Bagenda Usman

Sungsumingsun Patimah linuwih, Siti Aminah bayuning angga, Ayub ing

ususku mangke, Nabi Nuh ing jejantung, Nabi Yunus ing otot mami, Netraku ya

Muhammad, pamuluku rasul, pinayungan Adam sarak, sampun pepak sakathahing

para nabi, dadya sarira tunggal.

Wiji sawiji mulune dadi, apan pencar saisining jagad, kasamadan dening

date, kang maca kang angrungu, kang anurat kang anyimpeni, dadi ayuning

badan, kinarya sesembur, yen winacakna ing toya, kinarya dus rara gelis laki,

wong edan nuli waras.

Lamun ana wong kadhendha kaki, wong kabanda wong kabotan utang,

yogya wacanen den age, nalika tengah dalu, ping sawelas macanen singgih, luwar

saking kabanda, kang kadhendha wurung, aglis nuli sinauran mring hyang,

suksma kang utang puniku singgih, kang agring nuli waras.

45

Lamun arsa tulus nandur pari, puwasaa sawengi sadina, iderana galengane,

wacanen kidung iku, sakeh ngama sami abali, yen sira lunga perang, wateken ing

sekul, antuka tigang pulukan, musuhira rep sirep tan ana wani, rahayu ing

payudan.

Sing sapa reke bisa nglakoni, amutiya lawan anawaa, patang puluh dina

wae, lan tangi wektu subuh, lan den sabar sukuring ati, Insya Allah tinekan,

sakarsanireku, tumrap sanak rakyatira, saking sawabing ngelmu pangiket mami,

duk aneng kalijaga.

Wondene pralambang tuwin pralampita minangka tuntunan dhateng para

ummat ingkang sampun ngambah tarekat wau, ingkang tamtu mikantuki, inggih

kedah ngangge prabot saking bab-bab ingkang dipun senengi ing akathah saha

gandheng kalayan kapitadosaning agaminipun. Kasenenganing akathah ingkang

makaten wau, saged pinanggih ing tetingalan ringgit purwa. Awit saking punika,

mila tetingalan ringgit purwa ingkang sampun wonten samangke punika, inggih

kedah dipun ewahi kalarasaken kalayan kaislaman, dadosa srana panetah tumrap

ummat Islam ingkang sampun ngambah tarekat.

Mila tetingalan ringgit purwa sami dipun senengi tetiyang kathah ingkang

gandheng kalayan kapitadosaning agami, jalaran: wontenipun tetingalan punika

pancen iyasanipun para ulu-uluning agami Siwah, kangge mujudaken

piwulangipun ingkang kawrat ing serat Mahabharata. Kadosta: dumadosipun para

titah, para dewa ingkang nitahaken, jim peri prayangan, suwarga naraka,

papasthining manungsa, sadayanipun saged kamot ing gambaran ringgit purwa.

Jalaran saking wujud makaten wau, pangaji-ajinipun tetiyang kathah dhateng

46

tetingalan ringgit, prasasat boten beda kaliyan pangaji-ajinipuni dhateng para

dewa panutanipun. Saben tiyang nanggap wayang, tamtu boten tilar upacara sesaji

tuwin kekutug dupa ratus sapanunggalipun kados dene sesaji dhateng para dewa

panutanipun.

Saking agenging kapitadosan, ngantos lahiripun jabang bayi ingkang

manut kapitadosanipun agami Siwah tuwin Buda pinasthi dados mangsanipun

Bathara Kala, ugeripun sampun dipun sranani tatacara ngruwat ingkang

katindakaken sarana tetingalan ringgit (wayang) lampahan murwakala, ngantos

diwasaning bayi wau, sampun rinaos uwal saking papasthen dados mangsaning

Bathara Kala. Mila, kamosrikan ingkang ngantos samanten lebetipun punika,

saking sekedhik kedah dipun icali. Nanging caranipun ngicali, kedah tansah

kanthi kawicaksanan, sampun ngantos damel kagetipun tetiyang kathah. Kapara

malah kaangkah sagedipun nuju prana.

Makaten wigatosing usulipun Kangjeng Sunan Kalijaga ing parepatanipun

para Wali. Usul wau ugi dipun sarujuki saha ugi katindakaken. Upacara dalah

lampah-lampahipun, angepleki usul rembagipun Kangjeng Sunan Kalijaga.

47

BAB V

TATA CARA ADAT JAWI

A. Dhukun Methik

Sakwise arak-arakan tekan omah, si dhukun Methik ngucap salam.

Dhukun Methik : Kula nuwun,

Winengku Gati : Mangga, mangga, mangga.

Dm : kula sak kanca sowan mriki niki wau badhe tumut

mondhok wonten griya piniki.

Wg : Wo, mangga, mangga lajeng sinten ingkang badhe tumut

wonten griya mriki?

Dm : Mbok Sri Sadana, sawadya balanipun.

Wg : inggih kula tampi sadaya kemawon supados tumut mriki,

ingkang wuta supados dipuntuntun, ingkang lumpuh

supados dipungendhong.

Dm : menawi makaten mangga panjenengan tampi Mbok Sri

Sadana, sawadya balanipun.

Wg : pundi-pundi kula tampinipun lan badhe kula papakaken

wonten gedhong mayang arum.

48

Asmarandana

Bismillah ingsun mamiti

Anyebut asma yang Sukma

Kang mura ing dunnya riku

Rahem asi ing akherat

Kang pinuji tan pegat

Kang asung nikmat mring ulan

Yang sukma kang murbing jagad

Sampun muji sakabihi

Sigegen ganti kucapa

Asali Bethara Guru

Uwit saking Nabi Adam

Tumurun putra nira

Yang essis aranipun

Yang essis kang kucapa

Saturun-turuni mali

Ten anama manusa

Kungsi rung welas turun

Sami anama Sang Yang

Tan pegat salawasnya

Kang mikrut gama leluhur

Lan mali Betara Kala

Sinom

Yang guru sigra anabda

Sira mundura mring kini

Sira layap dihin mula

Wong tan ayun kadumani

Mali akur nandur pari

Sira angrusak kungsi lebur

Sira mundura sigra

Sang kala asru anangis

Nuliya matur sang kala ing rama nata

Punapa pangan kawula

Yang guru ngandika aris

Iya anak panganira

Kang ana ing marcapadi

Pendhawa dadi pangani

Sang kala sigra umatur

Pundi asran pendhawa

Angandika nata Giri

Ran pendhawa iku warna-warna.

49

B. Bayi Mudhun Lemah

Dhalang : Nuwun para priyagung ingkang minulya. Linambaran hing

drening tyas ayun gleluri budaya. Sanadyan hamung sapelik

cilik kang cinuplik. Nanging mawi wewaton kasunyatan

ingkang maksih katiti. Gelaring tatacara kang dumadi haneng

wewengkon Kota Madya Blitar. Anenggih punika-ta kang

sinebut adicara mudhun siti. Tumapake marengi mangsa kala

ponang jabang bayi ngancik yuswa pitung lapan.

= mangkana-ta kalamun ginelar hing cacrak budaya :

Wira swara : Pitung lapan ya pitung, sasi umure sang jabang bayi.

Tinengeran lan dan pengeti Adicara mudhun siti.

(Paraaga sarimbit medhal) .instrumen sirep :

Dhalang : Lah punika ta wujutira jalma hurip bebrayan kang wis

anggadhuh putra ngancik yuswa pitung lapan.

Lanang : Dhuh bojoku kang ayu

Wadon : Apa..kakang

Lanang : Petungku wis pitung lapan umure bayi apa wis cemawis

ubarampe lan saranane kanggo pengetan mudhun lemah adhi?

Wadon : Iya kakang kabeh wis sumadiya

Lanang : Lha banjur sapa sing kok patah nindakake adhi?

Wadon : Ora ana liya kajaba Nyai Dhukun panutane adad kakang. Lho

lha kae Nyai Dhukun wis teka

Instrumen minggah.bareng wira swara

50

Wira swara : Nyai Dhukun panutanira. Pepengetan lan adi cara. Wis tumeka

lan sumadiya. Angayati wajibira

Instrumen sirep..

Wadon : Mangga-mangga Nyaipunika ponang jabang bayi anak

kula kekalih. Sampun pitung lapan umuripun Sumangga

borong anggen ndika nyaranani. Mamrih manggiha rahayu

basuki. Uripira sa-lami-lami.

Dhukun : Iya nini lan kai..aku sumaguh Among pandongamu

bae aja kisruh lan worsuh Dimen kabul lan kasembadan

ingkang ginayuh.

Lanang lan Wadon : Inggih Nyai kula anurung dongaLan punika sadaya

sesaji ingkang wigati kangge sarana. Mangga andika tampi.

Dhukun : Iya nini.banget ing panarima..harak wis jangkep ta

saranane?

Wadon : Sampun Nyai..sadaya sampun kataliti.

Dhukun : Gendhuksesaji lan sarane gelis tampananabayine aku

ingkang angembangek ayo enggal dan wiwiti.

Gendhuk : Inggih Nyai sendhika.

(dhukun nampani bayigendhuk nampani sesaji.. terus tumuju mring ondha).

.lanang lan wadon mlebu

Dhalang : Sawemane sesaji pan wus tinampikinanten ing donga

suci..kocap.sang panutane adadkatingal marepegi sarana

kang kapisanan ingkang malela cetablegerira wujud

Kurungan.

51

Wira swara : Nyai Dhukun angemban bayiSrana sesaji datan kari.

Lon alonan marepegi. Pangestine mung sawiji.

Instrumen sirep.

Dhukun : Kene-kene gendhukbayi lan pitike enggal paringna aneng

jroning kurungan iki.

Gendhuk : sendika nyai (Bayi Lan Ayam Dikurung Dadi Siji)

Dhalang : Katingal Sang Panutane laku..mapan mabukuh

marikelu..kacihna lamun lagya andedonga.

Dhukun : Heh sira jabang bayidak sesuwun mring hyang

widimuga-muga uripira mapan bareng lan hurip-hurip aneng

kurungan kencono.pinaringan bisa wengku

winengkutemah manggiha rahayu..

Wira swara : Kurung kurung kurungan kencono. Raga wadhag pralambange.

Manunggale jiwa lan raga. Srana urip neng Madyapada.

Dhalang : Rampung ing gati srana kang sawijiGya ngancik ingkang

kadwinipun. Apa ta wuudira..Gagah angaglah..tur

ambregagah..lah punika ta kang winastan tataran iya sinebut

ondha..ginawe saking tebu wulung..

Dhukun : Gendhuk padha seksenana..bayi iki menek ondha tebu

wulung..Muga Hyang Widi AngudaneniUripe bayi bisao

ameruhi..Adon-adon pitung prekarakang bareng urip sedina

lan sawengine.

Gendhuk : inggih nyai kula anyekseni

52

Dhalang : Lah..mangkana ta kang cinandra.adon-adon pitung

prekawis.. Pitu kang kapisanan , adon-adon pitung prekara aing

bleger wujud raga wadhagpitu kang kapindho..pitung

prekara kang datan kasad mripatbleger mawujud hurip

sajeroning raga (Dhukun Nyedak Padusan)

Wira swara : Muga muga kinabulnaondha pitu telu wulung ..mrasuka

marang uripehayu ngayun sawurine..

Dhukun : Kene gendhukdupa lan banyu enggal cawisnaponang

jabang bayi bakal tak edus warih suci

Gendhuk : inggih nyai sendhika

Dhalang : Pan wus titi wanci.ponang jabang bayi siniramanmawi

warih wening kang binarung sekar setaman miwah uwit

gedhang anakan..mamrih rumasuk dayanekasembadan

kasembadan ingkang dadi sedyane nyai dhukun katingal

mabukuh angeningeke cipta.meminta nugraha jati ponang

dupa kabesmi..kumelun gandane arum rumasuk

durgandana

Dhukun : Niyatku nyawuk banyu wana lan banyu wening.Sing nyiduk

suci.sing dicidhuk banyu suci.tumama dayane

marang jabang bayi..dadya suci njero lan suci njabane

(Dhukun ngalih nyedhak ageman)

53

Wira swara : Warih wenang ya warih wening..Tumamoa dayaning

suci..kinabulna estining ati.Besuk gedhe luhuring

budi..

Dhalang : Pumaning sesuci busana cecawisan pan wus rumanti.Nyai

dhukun gya rumagang ing gati

Dhukun : Kene-kene gendhuk pada seksenana.aku bakal ngetrapake

busana..

Dhalang : Jangkebing pangawikannyai dhukun gya arsa paring

busana marang ponang jabang bayi..pira ta cacahing

busana.ora akehamuh pitung warna..mangkana gelaring

gati.

Dhukun : Iki kepriye gendhukpantes apa ora?

Gendhuk : Boten nyai..boten pantes (Padha Nganti Rambah Kaping

Nenem)

Dungkap Kaping Pitu

Dhukun : Sing iki kepriye gendhuk?

Gendhuk : Wadhuhlha inggih niku Nyai .sing pantes, gandhes

tur kewes.

Dhukun : Yen Mangkono Iya Iki Busanane Bayi.

Wira swara : Jabang bayi wis manggihake.Gem ageman

busanane.Gandhes kewes ya candrane.Mawa teja

guwayane(Dhukun ngagemake makutha janur)

54

Dhalang : dupi sampun manggih busana kang mantesi sakala

ponang jabang bayi katon gumebyar cahyane .

mencorong tejane . wauta . marengi mangsa kala .

mareng wedharing sesaji sasra warna .. sasra wilangan sewu

.. warna wus ngarani . prasasat cacah sewu wujude sesaji .

ingkang kabeh-kabeh mawa werdi dhewe-dhewe . kalamun

ta winedhama .. sadaya mawa piwulang pituduh bab

ngelmuning urip mamrih manggih rahayu . rahayu hing

mangke sarta hing tembe mburine

Dhukun : Kene-kene kaki lan nini .. iki lho anakmu wis teka

Wira swara : Kusung-kusung amapakna .. tekane sang raa putra

Dikekudang di gadhang-gadhang .. Dadya jalma migunani

Lanang : Wadhuh-wadhuh mencorong mawa teja .. kok kaya anakku

sing teka ..

Dhukun : Inggih pak kula sing teka..

Lanang : Padha slamet ta ngger?

Dhukun : Pangestune pak wilujeng

Lanang : Saka ngendi bae anggonmu lunga le?

Dhukun : Saking beguron pak pados ngelmu.

Lanang : Ooo ngono ta oleh-oleh mu apa le

Dhukun : Namung daya kuwat, akas, slamet, lan walering agami pak

Lanang : Wadhuh-wadhuh wong tuwa bungah le, mung bae bapak

kepingin njangkepi.

55

Dhukun : Punapa talsih kirang ta pak, . Lan punapa jangkepipun?

Lanang : Iya thole pancen isih kurang .. iki lo jangkepane kowe

tak wenehi pusaka Ceker Ayam mbesuk men pinter ngupa

jiwa.

C. Ruwatan Murwa Kala

Murwa kala saking tembung : purwa kaliyan Kala. Purwa tegesipun :

wiwitan. Kala tegesipun : sambe kala utawi bilahi. Dane Murwa Kala punika

tegesipun, salah satunggaling carios ing pewayangan ingkang nyariosaken mula

bukaning wontenipun sambe kala, bilahi, utaei samubarang ingkang nyilakani

dhateng gesangipun para titah ing madya pada.

Ruwatan saking tembung Ruwat ingkang artosipun ngrimat utawi njagi.

Dados ruwatan punika nggadhahi teges : salah satunggaling tumindhaipun

manungsa kanthi srana Ki Dhalang Seati kersaa sabiyantu nagi kayuwananing

gesang ing pangajab sageta kalis ing sambe kala.

Rehning acara Ruwatan punika kalebet upacara ingkang anggadhahi Nilai

Kultural, mila boten sedaya dhalang saget ngleksanaaken. Miturut kapitadosan

Jawi ingkang kuwagang ngleksanaaken Ruwatan punika namung Dhalang Sejati.

Sadaya kala wau kanthi pangajab supados saget kasembadan punapa

ingkang dipun kersaaken murih tentreming gesang, boten manggih rubeda, kalis

ing sambekala.

Acara Ruwatan utawi Murwa Kala punika kanthi nggelar carios ingn

pewayangan, dane wekdalipun saget siang, saget ugi wanci dalu, miturut dhateng

56

panyuwunipun ingkang kagungan kersa. Perlu kawuningan bilih Pagelaran Mggit

wonten acara Ruwatan punika benten sanget kaliyan pagelaran ringgit limrahipun

awis ing acara Ruwatan punika mawa Sesaji ingkang maneka wami cacahipun.

Dane paraga ingkang ngayahi ing acara Ruwata punika : Dhalang Sejati,

Keluarga ingkang dipun ruwat, Waranggana, Wiyaga ingkang minangka

pengiring ing tata pakeliran.

Gendhing Ayak kempul arang, slendro wolu. Kayon kabedhol lajeng dipun

puter laras kaliyan ungeling gendhing, lajeng kasishaken manengen. Jejer Ing

Kayangan Suralaya. Bathari Durga ya Dewi Umayi ingkang kaadhep Bethara

Kala dalah Sang Hantogo. (Kothak kadhodhog : Dhero-dhog-dhog)

Janturan :

Ya anenggih inigeg ing gelar, menika waminipun Kahyangan Suralaya. Ing

ngriku Sang Hyang Betheri Durga, ya Nini Permani Beja Bethari Uma, inggih

winastan Dewi Umayi. Panjenenganipun nampi sowaning kang putra Bathara

Kala ingkang sampun kathingal lenggah amarikelu yayah konjem ing bantala

wedanane ing ngarsaning pun ibu. Ingkang dipun rembag bab pepancening

tedhanipun Bathara Kala saking pun Rama Sang Hyang Bathara Guru ugi saking

pun ibu.

Bethari Durga : Hong wilaheng sekaring bawana, E..e..lae-lae ya Jagad ya Bathara

mangko-mangko ngger Bathara kala, kulup ala padha raharja

prapteng kina ana ngabdyantaranung pun ibu ngger?

Bethara Kala : Hehe pangestunipun kaneng ibu sowan kula pinanggih

raharja, hamung boten langkung keng putra mawantu-wantu

57

ngaturaken sembah sungkem konjok ing ngandhapin pepada

kawula nok nun.

Btri. Durga : Kaya wus ulun tampa ngger, agawe uka renaning tyas ulun, ora

liwat puja pangestuning pun ibu enggal tampanana ya kulup !

Bathara Kala : Sanget ing panampi kula. Sembah kincuping ata kali hanampi

pangestawanipun kanjeng ibu, mugya andadosaken jimat paripih.

Btri. Durga : Kejaba saka iku ya ngger, mungguh kaya apa sabanjure jeneng

kita sawise nampa pepancen pangan saka ramamu lan ibu, apa ya

wus mangerti mungguh kersaning?

Bathara Kala : He..heSaderengipun kula sanget ngaturaken gunging panuwun,

dane punapa pun putra sampun pinaringa pepancen tedhan

ingkang kathahipun 172 wami. Ingkang kapantha dados tigang

perkawis inggih punika ,

1. Bab Kelahiran : inggih punika bilih wonten titah ingkang

lahiripun boten kaleresan. Umpaminipun lahir sareng

ungeling gamelan, ingkan gdipun wastani lahir SAMPIR, lan

sateruse.

2. Bab Sedherek : inggih punika bilih wonten sedherek winates,

kados upaminipun : lare Ontang Anting, Gendhono-

gendhini,Kembang epasang, Uger-uger lawang, Sendhang

kapit pancuran utawi pancuran kapit sendhang, Pandawa, lan

sateruse.

58

3. Bab Sembranan : inggih punika bilih wonten titah ingkang

tindhakipun sembrana ngantos damel kapitunaning sanes

upaminipun : Adang rubuh dandangipun, damel griya boten

di ampik-ampiki, damel bumbung bolong ngisor dhuwur,

nanem waluh ing ngajeng griya tanpa dianang-anjangi lan

sateruse.

Sedaya kala wau dados memangsanipun Bathara Kala kalamun

derang dipun Ruwat daning Dhalang Sejati. Mila saking punika

dhuh kanjeng ibu, rehning sampun titi wancinipun, kalilanana

putra paduka mandhap dhateng madya pada, saha pangestunipun

kanjeng ibu ingkang kula suwun.

Btri. Durga : ya..ya.. kulup enggal mudhuna mring madya pada, sing ati-ati,

pangestune kanjeng ibu kaya banyu mili, ngger.

(Mungel gangsa ayak kempul kerep : Bathara Kala kaliyan

Hantogo mandhap mring ngarcapada)

D. Tingkeban

Kendhuri tingkeban : Sega brok. Buceng cilik cacah 7 (pitu). Buceng

gede 1 (siji). Sega golong 9 (songo) atau 4 (papat). Keleman (pala kependhem).

Iwel-iwel. Jenang sengkala. Jajan pasar jangkep. Gedhang raja setangkep.

Kembang boreh, wangi lan setaman.

Sesaji : Gedhang raja setangkep. Klapa wutuh 1 (siji). Cuk bakal.

Beras. Gula abang (gula Jawa). Kinangan jangkep. Kendi cilik. Klasa cilik.

Badhek tape.

59

Srana padusan : Banyu suci. Wit gedhang (anakan). Kembang

setaman. Prapen (tempat dupa).

Uba rampe : Kurungan. Pitik urip. Andha telu (jenang 7 glindhing).

Klambi jarik pitu. Janur rinenggo (mahkota). Selendhang 1.

60

BAB VI

TITI LAKSANA TETAKAN

A. Nindaaken Syariat Agami

Assalamualaikum wr. wb.

Katur dhumateng ngarsanipun para rawuh kakung sumawana putri

ingkang dahat sinudarsana. Langkung rumiyin mangga kita sami muji syukur

wonten ngarsanipun Gusti Allah ingkang Maha Mirah. Salam lan rahmat mugi

tansah konjuk dhumateng junjungan kita Nabi Muhammad Saw.

Ing kalodhangan menika keparenga kawula atur pratelan ingkang wonten

gandhengipun kaliyan upacara tetakan. Menggah sunat utawi sunah punika

tembung Arab. Kajenging suraos, meh radi memper kalayan tembung kautamen.

Dene sunat ingkang dipun kajengaken ing ngriki, inggih punika: sunat ingkang

tumindakipun saengga wajib tumrap bangsa Nuswantara punapa dene tetiyang

Islam sadonya pisan.

Kelanturing panganggenipun tembung sunat wau, adhakanipun namung

katandukaken dhateng lare-lare estri, inggih punika : lare-lare wau sami kabelek

kendhanganipun tipis ingkang anggandheng lamben alit kekalih, ing salebetipun

lamben ageng kekalih ing kuwadonan. Dene paedahipun, samangsa lare wau

dumugi wancining tarap, wedaling sesuker saking nglebet supados saged gampil

sarta boten sakit.

Panindak makaten punika, tumrap ing Nuswantara ngriki lajeng awujud

tata cara tuwin kalimrahan ingkang prasasat wajib kedah dipun lampahi. Malah

tempuking damel sunatan punika, tumrap ingkang kasembadan lajeng kadamel

61

rowan-rowan mawi nyedhahi sanak kadang ahli waris sarta tangga tepalih.

Nanging, sajatosipun, bab bedhahing kendhangan tipis wau, sanadyan boten

sarana kabelek, kabekta saking dayaning kodrat, lare saya diwasa, kendhangan

saya tipis, tur kadhang dereng ngantos wancining tarap, kendhangan sampun

bedhah piyambak, ingkang ngawaki malah sok boten kraos. Wondene purwanipun

ing nuswa Jawi wonten tata cara sunatan makaten wau, sajatosipun namung tuwuh

saking kawicaksananipun para Wali dadosa srana anggenipun badhe ngislamaken

tetiyang kathah.

Kados mekaten kala wau menggah rembaganipun bab tetakan ingkang

kasambetaken kaliyan panindaking syariat agami Islam. Pungkasaning atur mugi

sami rahayu ingkang pinanggih. Matur nuwun.

Wassalamualaikum wr. wb.

B. Ndherek Wejanganipun Nabi Ibrahim

Assalamualaikum wr. wb.

Kawula nuwun.

Sanggyaning para rawuh kakung sumawana putri ingkang dahat

kinurmatan. Ing kalodhangan punika badhe karembag babagan tetakan ingkang

ndherek wejanganipun Kanjeng Nabi Ibrahim as.

Tata cara tetakan utawi sunatan tumrap lare estri kasebut ing serat Guna

Cara Agama, manawi katandukaken dhateng, lare jaler, limrahipun dipun

wastani: tetakan utawi supitan (tetak supit). Malah ugi wonten ingkang mastani :

Islam. Nanging tembung tetiga wau, saestunipun inggih sami dene kelanturipun

62

ingkang jalaran namung mirid saking patraping panindak. Dene patraping

panindak, inggih punika: lare-lare jaler dipun pagas ikutipun ingkang ambungkus

sirahing pastapurusa, ngantos sirah wau ketingal moncek boten kabungkus malih.

Liripun kelantur, jalaran : Dipun wastani tetak, sebab: kapagas (kakethok)

peranganing badan ingkang awujud pucuk. Dipun wastani supit, sebab:

pamagasing ikut, ing ngriku, mawi migunakaken pirantos ingkang wujud supit.

Winastan Islam (dipun Islami), sabab nalika badhe kapagas ikutipun, lare punika

mawi dipun tuntun ingucapaken kalimah sahadat (rukuning agami Islam). Saking

katerangan punika, mila tembung-tembung ingkang kangge mastani tumindaking

tata cara wau, tetela kirang trep. Dene wastanipun ingkang sekawit inggih punika:

kitan.

Wondene paedahipun tata cara kitan punika, perlu kangge anjagi karesikan

saha kasarasan. Sawanci lare sampun akil balig, lan badhe sholat, pastapurusa

punika supados gampil dipun resiki. Punapa dene, samangsa lare sampun

diwasa manawi nandukaken hardaning birai, ugi gampil dipun resiki, boten

gampil dipun susuhi wiji sesakit.

Sakawit, ingkang ngutamakaken tata cara sunat lan tetak punika namung

agami Islam. Sarta, sunat ing ngriku, inggih tetep namung sunah (sanes wajib).

Mila salugunipun, upami boten nglampahi sunat utawi tetak, ugeripun resikan,

inggih boten dosa menggahing agami. Nanging manawi purun nglampahi,

menggahing agami lajeng pikantuk ganjaran. Mila tembung sunat wau, kula

wastani radi memper kalayan suraosipun tembung kautaman.

63

Miturut kadis, Nabi Ibrahim ngalaihis salam, andhawuhaken; lare jaler

ingkang ikutipun sampun cendhak boten ambungkus sirahing pastapurusa,

kawenangaken boten sisah nglampahi kitan. Suraosipun kadis punika, sampun

cetha cocog kalayan katerangan wau, bilih wigatosing tetak punika, perlu kangge

anjagi kasarasan. Mila dumugi samangke, para dokter ugi ngleresaken wontenipun

tata cara wau.

Sarehne kitan lan sunat punika kajawi nglampahi sunat rukuning agami

Islam ugi perlu anjagi kasarasan, mila juru netaki anggenipun nindakaken wajib,

prayoginipun inggih tansah ngengeti perlu-perlu wau. Liripun: saben-saben,

inggih kedah suka tuntunan kalimah sahadat dhateng lare ingkang dipun tetaki.

Punapa dene, pamagasing ikut kedah kaangkah sirahanipun sampun ngantos saged

wangsul nlakup sirahing pastapurusa. Dados sasampunipun tetak, sapunika lajeng

lestantun moncer.

Kamajengan samangke, para sadherek juru rawat ingkang sampun gadhah

partisara babagan kasarasan, ugi sami nindakaken netaki. Panindaking damel

netaki para sadherek punika, tumraping kasarasan tamtu sampun nama nyekapi.

Saya utami malih, manawi dipun jangkepi kalayan suka wejangan kalimah

sahadat. Dados lajeng tetep: dhukun tetak ingkang mumpuni. Emanipun, ingkang

kathah-kathah meksa dereng dumugi samanten.

Tumrap tetakan ingkang katindakaken para sadherek Bong limrah,

sanadyan wontenipun tata-cara punika sampun atusan taun, ewa dene asring

kemawon kita mrangguli tetakan ingkang dereng cocog kalayan perlu-perlu wau.

Kadosta: Saking kirang panjang anggenipun magas ikut, sasampunipun tetak, pun

64

ikut taksih lestantun ambungkus sirahing pastapurusa. Saking tuni dungkaping

pamagas, tur kadhang ngengingi pipa margi rah ingkang radi ageng anjalari

kathahipun wedaling rah, ngantos larenipun sok klemper. Ugi wonten ingkang

ikut wau boten kapagas nanging samung kabelek murih enggala saras. Kados

mekaten kalawau pratelan ingkang kapacak ing serat Guna Cara Agama. Kawula

cekapaken semanten langkung rumiyin seserepan bab tetakan. Mugi ndadosaken

kawuningan. Matur nuwun.

Wassalamualaikum wr. wb.

C. Piranti Kangge Tetakan

Assalamualaikum wr. wb.

Nuwun sagunging para rawuh ingkang ndherek sarasehan ing dinten

punika. Kawula badhe matur kanthi irah-irahan Piranti Kangge Tetakan. Supados

tetakan saget gancar lan lancar mila ugi perlu sangat mawi piranti ingkan premati.

Limrahipun, tetakan ingkang katindakaken para sadherek Bong ingkang

kathah-kathah punika, ikut kasogok lajeng kajapit nunten kapagas: gres, tatunipun

lajeng dipun leleti pethakaning tigan ayam: sampun rampung. Bab tatu enggal

lajeng dipun leleti tigan ayam punika manawi tatu punika pancen sampun resik,

inggih wonten saenipun. Awit, garinging pethakan tigan ing ngriku lajeng prasasat

dados lim tatuning pagasan wau. Nanging, sarehning nalika ikut badhe kapagas

boten mawi dipun resiki rumiyin, mila tatu wau asring sanget lajeng dados

ngoreng. Amargi : jalaran boten dipun resiki langkung rumiyin wau, adhakanipun

sampun ngandhung bibit sesakit ingkang lembat-lembat sanget. Kaping kalihipun,

65

jalaran boten kablebed, inggih lajeng gampil kataman bibit sesakit saking ing

Jawi. Kaping tiganipun, sanadyan sepena sambekala pisan, ing atasipun badan

waras-wiris lajeng kapagas wantahan punika, sanadyan lare ing ngriku sampun

pawitan tekad. ing raos meksa memelas. Jer nyatanipun tamtu karaos sakit.

Awit saking punika, mila kita lajeng tuwuh gagasan ngarang seratan

punika, ing pangangkah sageda dados ancer-ancering panindak ingkang radi

patitis. Dene wawatonipun kajawi sampun kapratelakaken ing ngajeng, ugi mirid

saking; andharaning serat titiasri ingkang dapur ngonceki suraosipun babad

Demak. Bab gandhengipun kalayan kasaran, ugi saking, pangawikan warni-warni

praktik ingkang sampun kula tindakaken piyambak. Nanging, tuladha-tuladha ing

ngriki namung nuladhani murih gampilipun katindakaken ing padhusunan tuwin

pakampungan kemawon. Inggih punika, Bong kedah gadhah: a. Pesso alit,

gunting, japit sekedhikipun kalih, sogok (sande). b. Chloroethyle, spiritus fortijor,

boorwater, boorzalf, dermatol, kapuk, verband, sadayanipun kedah resik (steril).

Sadaya prabot punika saged tumbas dhateng toko jampi (Apotheek),

ugeripun nerangaken kanggenipun, tamtu pikantuk. Yen badhe nindakaken netaki,

langkung rumiyin Bong kedah nyawisaken pirantos-pirantos wau. Boorzalf

ingkang sampun kaledre ing gaasverband kaangkaha cekap kangge nutupi

(ambuntel) tatuning pastapurusa ingkang badhe kapagas. Tanganing Bong saha

pastapurusa ingkang badhe kapagas sanadyan ketingalipun tamtu sampun resik,

naging kedah kagosok ing spiritus fortijor sarana kapuk sekedhik. Perlunipun, yen

ing ngriku wonten bacterien (bibit penyakit ingkang alus sanget, sageda pejah

dening dayaning spiritus.

66

Sasampunipun makaten lajeng nuntuni kalimah sahadat lare ingkang tetak

supados nirokokaken. Dene lafalipun : Ashadu Allah illaha illolah, wa ashadu

anna Muhamadur Rasullolah. Sasampunipun makaten lajeng matrapna sogok.

Prenahipun ing salebeting ikut sajawining sirah pastapurusa ing prenah nginggil.

Pucuking sogok kaangkaha papak lan cibiring pastapurusa. Sasampunipun

makaten lajeng matrapaken japit sajawining ikut sawingkingipun sogok. Tangan

kiwa (Bong) nyepengi sogok lan japit, tangan tengen ngeceri Chloroethyle ing

pastapurusa ingkang badhe kapagas, ngantos kuliting ikut punika ketingal pethak,

perlunipun kangge ngicali raos sakit. Sasampunipun makaten lajeng kapagas.

Pamagasipun ing antawising sogok lan japit. Sasampunipun kapagas, ikut

ingkang tatu pagasan, kacalikna mundur ing guluning pastapurusa, lajeng dipun

wur-wuri dermatol kapara radi kandel nunten dipun tutup ing boorzalf ingkang

sampun kaledre ing gaas kala wau terus dipun blebed : rampung.

Pratelan ing nginggil punika kapendhet saking katranganipun Swargi Ki

Siswoharsoyo, ingkang satuhu lebda ing babagan kasusastran Jawi. Panutuping

atur, mugi-mugi pratelan sapala punika wonten ginanipun. Nuwun.

Wassalamualaikum wr. wb.

67

D. Ngreksa Kayuwananipun Tetakan

Assalamualaikum wr. wb.

Katur dhumateng para lenggah ingkang nembe mangayu bagya sarasehan

ing dinten punika. Wondene pratelan ingkang badhe dipun rembag kanthi irah-

irahan Ngreksa Kayuwananipun Tetakan.

Kangge anjagi supados boten gendhelen, sanadyan sampun kablebed,

pastapurusa prayogi lajeng kadhengakna terusan sarana kawet (T) verband.

Godhonging T kasabukaken ing bangkekan, sukuning T kangge ngaweti

pastapurusa lajeng kasuwelaken ing gathukan godhong T wau. Punapa malih,

sasampunipun kablebed wau, lare punika prayogi lajeng tileman kemawon.

Paedahipun dermatol ing ngriku, kajawi mepeti wedaling rah, ugi ngenggalaken

garinging tatu. Dados inggih ngenggalaken saras. Dene boorzalf ing ngriku,

paedahipun: samangsa blebed kabikak, supados boten kelet kalayan tatunipun.

Kajawi dermatol, jampining tatu enggal punika, ngangge Perubalsem

inggih sae. Nanging, Perubalsem punika, nalika katamakaken, mahanani raos

perih sekedhik. Ing pangalaman kita piyambak, kajawi dermatol lan Perubalsem,

tatu dipun jampeni mawi bubukan Zulfatiasol punika, kenging kita wastani setijap

banget. Mila yen saged pikantuk (tumbas) tatuning kethokan wau, inggih prayogi

yen dipun jampeni bubukan Zulfatiasol kemawon. Nitik andharan punika,

sajakipun kados rebyeg sanget. Nanging sajatosipun boten makaten. Ugeripun

sampun sarwa cumawis, wiwit mulang kalimah sahadat ngantos masang T

verband wau, salebetipun tigang menit kemawon tamtu rampung. Pirantos-

pirantos, tanganing Bong lan pastapurusa kedah resik. Mejang kalimah sahadat.