T.C.SAKARYA ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

AZERBAYCAN VE TÜRK VERGİ SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI GENEL ANALİZİ

YÜKSEK LİSANS TEZ PROJESİ

Selçuk GÜLTEN

Enstitü Bilim Dal ı: Maliye Tezsiz Yüksek Lisans

Proje Danışmanı: Doç. Dr. Fatih SAVAŞAN

HAZİRAN - 2012

T.C.SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

AZERBAYCAN VE TÜRK VERGİ SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI GENEL ANALİZİ

YÜKSEK LİSANS PROJESİ

Selçuk GÜLTEN

Enstitü Bilim Dalı : Maliye Tezsiz Yüksek Lisans

Bu proje 30/06/2012 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği/oyçokluğu ile kabul edilmiştir.

Jüri Başkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi Kabul Kabul Kabul Red Red Red Düzeltme Düzeltme Düzeltme

BEYAN

Bu tez projesinin yazılması esnasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının

eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu,

kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu

üniversite veya başka bir üniversitede başka bir tez veya tez projesi çalışması olarak

sunulmadığını beyan ederim.

Selçuk GÜLTEN

15.06.2012

3

İÇİNDEKİLER

ÖZET 006

GİRİŞ 007

ŞEKİL VE TABLOLAR LİSTESİ 010

KISALTMALAR VE TANIMLAMALAR 011

BÖLÜM 1: KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE GENEL ESASLAR 012

1.1.Azerbaycan Vergi Sistemi Genel Yapısı 0121.2.Azerbaycan Vergi Sistemi Temel İlkeleri 0151.3.Azerbaycan Vergi Sisteminde Anayasal Hükümler 0181.4.Azerbaycan Vergi Organlarının İdari Yapısı 0191.5.Azerbaycan’da Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi 0201.6.Azerbaycan’da Vergi Denetimi 0221.7.Azerbaycan’da Vergi Suç ve Cezaları 024

BÖLÜM 2: AZERBAYCAN GELİR VERGİSİ KARŞILAŞTIRMASI 027

2.1. Azerbaycan Gelir Vergisi Siteminin Genel Esasları 0272.2. Azerbaycan Gelir Vergisinde Mükellefiyet 0292.3. Azerbaycan Gelir Vergisinde Konu 0322.4. Azerbaycan Gelir Vergisinde Vergi Tarifesi 0342.5. Azerbaycan Vergi Sisteminde İstisna, İndirim ve Muafiyetler 036

BÖLÜM 3: AZERBAYCAN MENFAAT VERGİSİ KARŞILAŞTIRMASI 040

3.1.Azerbaycan Kurumlar Vergisi Sisteminin Genel Esasları 0403.2.Menfaat Vergisi Vergi Ödeyicileri 0413.3. Menfaat Vergisi Konusu ve Oranı 0433.4. Menfaat Vergisinde İndirim, İstisna ve Muafiyetler 0453.5. Amortisman Uygulaması 0483.6. Leasing Uygulamaları 0513.7. Azerbaycan Vergi Gelirleri İçerisinde Kurumlar Vergisinin Yeri 052

BÖLÜM 4: AZERBAYCAN İLAVE DEĞER VERGİSİ SİSTEMİ 054

4.1. Azerbaycan İlave Değer Vergisi’nin Genel Esasları 0544.2. İlave Değer Vergisi’nde Mükellefiyet 0574.3. EDV ’ye Tabi İşlemler 0584.4. EDV ’den İstisna Olan İşlemler 0604.5. EDV ’nin Oranı 0634.6. Elektronik Vergi Hesap Faturası 064

BÖLÜM 5: AZERBAYCAN AKSİZ VERGİSİ 066

5.1. Aksiz Vergisi’nin Genel Esasları 0665.2. Aksiz Vergisi Oranları 0685.3. Aksiz Vergisi Hesaplanması ve Beyanı 0705.4. Aksiz Vergisi İstisnaları 071

BÖLÜM 6: AZERBAYCAN EMLAK VERGİSİ 072

6.1. Emlak Vergisi’nin Genel Esasları 0726.2. Emlak Vergisi İstisna ve Muafiyetleri 074

4

6.3. Emlak Vergisi Vergi Oranları 0756.4. Gerçek Kişilerde Emlak Vergisinin Hesaplanması 0766.5. Hukuki Şahıslarda Emlak Vergisinin Hesaplanması 077

BÖLÜM 7: AZERBAYCAN TOPRAK VERGİSİ 080

7.1. Toprak Vergisi Genel Esasları 0807.2. Toprak Vergisi’nin Oranları 0817.3. Toprak Vergisi’nin Hesaplanması ve Ödenmesi Kuralları 083

BÖLÜM 8:AZERBAYCAN YOL VERGİSİ 084

8.1. Yol Vergisi Genel Esasları 0848.2. Yol Vergisinin Alınması 086

BÖLÜM 9:AZERBAYCAN MADEN VERGİSİ 088

9.1. Maden Vergisi Genel Esasları 0889.1. Türkiye Maden Vergisi Uygulamaları 090

BÖLÜM 10:AZERBAYCAN SADELEŞTİRİLMİŞ VERGİ 091

10.1. Sadeleştirilmiş Vergi Genel Esasları 09110.2. Sadeleştirilmiş Vergi Hesaplama Kuralları 093

BÖLÜM 11:AZERBAYCAN VERGİ SİSTEMİNİN EKONOMİK ANALİZİ 095

11.1. Azerbaycan Makroekonomik Göstergeleri 09511.2. Azerbaycan Petrol Gelirleri 09611.3. Azerbaycan Petrol Sektörü Kurumları 09911.4. Azerbaycan Bütçesinde Petrol Gelirlerinin Payı 100

SONUÇ VE ÖNERİLER 102

KAYNAKLAR 106

ÖZGEÇMİŞ 112

5

SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Proje ÖzetiProjenin Başlığı: Azerbaycan ve Türk Vergi Sistemlerinin Karşılaştırmalı Genel Analizi

Projenin Yazarı: Selçuk GÜLTEN Danışman: Doç. Dr. Fatih SAVAŞAN

Kabul Tarihi: 15 Haziran 2012 Sayfa Sayısı: XI(ön kısım) + 101 (proje)

Anabilimdalı: Maliye Bilimdalı: Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans

Azerbaycan ve Türk vergi sistemlerinin detaylı bir karşılaştırmasını amaçlayan bu çalışmanın temel amacı iki vergi sistemi arasındaki benzerlik ve farklılıkları detaylı bir şekilde açıklamaktır. İki vergi sisteminin karşılaştırılmasının her iki sistemdeki hatalı, yanlış, eksik yönleri ortaya çıkaracağı gibi her iki sisteminde üstünlüklerini, olumlu yönlerini de gösterecektir. Ülkelerin vergi sistemlerinin oluşumunu ve değişimini etkileyen pek çok unsur bulunmaktadır.

Her ülkenin kendisine ait bir vergi sistemi kullandığı bilinen bir gerçektir. Her ülke kendisinin tarihi, kültürel, sosyal, siyasal, ekonomik ve hukuki yapısının gereği olarak kendisine has bir vergi sistemi kullanılır. Ülkeler arası ilişkiler, küreselleşme olgusu, dış ticaret, sermaye ve para akımlarının finansal piyasaların, artan ulaşım ve iletişim olanakları neticesinde birbirlerine yaklaşması gibi nedenler ülkelerin vergi sistemlerini belli bir ölçüde birbirlerine yaklaştırmıştır. Zaten vergileme ilkelerinin genel kabul görmüş olmuş olması, ülkelerin bu ilkelere uygun vergi sistemleri oluşturmaları neticesinde belli ölçüde birbirine benzer bir vergi sistemini zorunlu kılacaktır. Vergi sistemlerinin karşılaştırılmasının temel amacı, her bir ülkede iyi uygulanan ve iyi sonuçlar veren kısımları alarak günden güne var olan vergi sistemini mükemmelleştirme isteğidir.

Azerbaycan yeni bağımsızlığını kazanmış (1991) ve sosyalist sistemden karma ekonomik sisteme yönelmeye çalışan geçiş ekonomilerinden birisidir. Geçiş ekonomilerinin vergi sistemlerinde görülen pek çok aksaklığı Azerbaycan kısa sürede gidererek bugünkü modern vergi sistemi yapısına ulaşmıştır. Azerbaycan vergi sistemi devlet vergileri, özerk cumhuriyet vergileri ve belediye vergileri olmak üzere üçlü bir yapıya sahiptir. Devlet vergileri fiziki şahısların gelir vergisi, hukuki şahısların menfaat (kurumlar) vergisi, ilave (katma) değer vergisi, aksizler, hukuki şahısların emlak vergisi, hukuki şahısların toprak vergisi, yol vergisi, maden vergisi ve sadeleştirilmiş vergiden oluşmaktadır. Özerk Cumhuriyet vergileri ise Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde uygulanan vergileri kapsamaktadır. Yerli vergiler (Belediye vergileri) ise fiziki şahısların toprak vergisi, fiziki şahısların emlak vergisi, yerel önemde inşaat malzemeleri üzerine maden vergisi ve belediye mülkiyetinde olan müessese ve teşkilatların menfaat (kurumlar) vergisinden ibarettir. Vergi tutmanın (almanın) şekilleri ise kaynaktan kesinti, beyanname üzerinden ve idarece tarhiyat olmak üzere üç çeşitten oluşmaktadır.

Vergilemede kanunilik ilkesine her iki ülkenin anayasasında da yer verildiği görülmektedir. Azerbaycan'da da vergilemenin temel ilkeleri Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nda yer almaktadır. Azerbaycan Anayasası’nın 73. maddesine göre, herkes kanunla belirlenmiş vergi, resim ve harçları tam olarak ve zamanında ödemekle yükümlüdür ve kimse kanunla belirlenen miktardan daha fazla vergi, resim ve harç ödemeye mecbur edilemez. Anayasal vergilendirme ilkelerinin benzerliği iki ülke vergi sistemlerini birbirlerine yakınlaştırmaktadır.

Azerbaycan vergi kanunlarına göre vergi ödeyicisi (mükellef) ve vergi agenti (sorumlusu) olmak üzere Türk vergi sistemindekine çok benzer bir ayırım yapılmıştır. Sonuçları aynı olmakla beraber rezident-gayrı rezident ayırımı koşulları, Türk vergi sistemindeki tam mükellefiyet ve dar mükellefiyet koşullarından biraz farklıdır. İlave değer vergisi uygulamaları, Türk katma değer vergisi uygulamalarına çok benzer. Temel farklılık ise ilave değer vergisinin Azerbaycan’da daha sıkı korunması ve alacağın devlet tarafından çok daha yüksek oranda tahsil edilmesidir.

Anahtar kelimeler : Azerbaycan Vergi Sistemi, Türk Vergi Sistemi, Vergilendirme İlkeleri

6

GİRİŞ

Çalışmanın Konusu

Yüksek lisans tez projesinin konusu “Azerbaycan ve Türk Vergi Sistemlerinin

Karşılaştırmalı Genel Analizi” olarak seçilmiştir. Bu çalışma konusunun seçilmesinin nedeni

sadece tek bir vergi sistemi penceresinden bakılarak değerlendirmeler yapmanın çeşitli

problemleri ve yetersizlikleri ortaya çıkaracağı gerçeğidir. Böylece birbirinden farklı vergi

sistemlerinin incelenerek, her bir sistemde yer alan olumlu veya olumsuz yönleri görülecek ve

analizlerde daha geniş bir perspektiften bakabilmek mümkün olacaktır. Esas olarak vergileme

ilkeleri genel kabul görmüş olsa bile vergilendirme sistemleri yeknesaklık kazanmamıştır.

Dünya üzerinde tek bir vergi sistemi idealdir veya bu sistem mükemmeldir diyebilmek için

henüz çok erkendir. Küreselleşmeye artan iletişim ve ulaşım olanaklarına rağmen her ülke

kendine has vergi sistemleri kullanmaktadır.

Çalışmanın Önemi

Proje çalışmasının önemi ise her iki vergi sistemini karşılaştırmalı olarak inceleyen

çalışmaların Türk Maliye Literatürü’nde yok denecek kadar az olmasıdır. Azerbaycan Vergi

Sistemi’nin belirli kısımlarını Türk Vergi Sistemi’nin belirli kısımları ile karşılaştıran birkaç

tez çalışması yapılmış olmasına rağmen, genel olarak bu çalışmalar ülkemizde eğitim gören

Azerbaycan uyruklu öğrencilere aittir. Doğal olarak yapılan çalışmalarda da bu öğrenciler

kendi ülkelerinin penceresinden değerlendirmeler yapmaktadırlar. Daha önce ele alınmamış

bir konunun seçilerek yüksek lisans tez projesi haline getirilmesini amaçlayan bu

çalışmamızda, önemli bir diğer nokta ise Azerbaycan Vergi Sistemi’ndeki Devlet vergilerinin

tamamının Türk Vergi Sistemi ile karşılaştırılacak olmasıdır. Böylece fiziki şahısların gelir

vergisi; hukuki şahısların menfaat vergisi (belediye mülkiyetinde olan idare ve teşkilatlar

hariç); ilave değer vergisi; aksizler; hukuki şahısların emlak vergisi; hukuki şahısların

toprak vergisi; yol vergisi; maden vergisi ve sadeleştirilmiş vergi olmak üzere dokuz vergi

türüne ait detaylı karşılaştırmalar yapılmış bulunacaktır.

Çalışmanın Amacı

Proje çalışması ile ülkelerin birbirinden farklı vergi sistemlerine sahip oldukları ve her bir

sistemin kendine has üstünlükleri olduğunu göstermeyi amaçlamaktayız. Her ülke diğer

7

ülkelerin vergi sistemlerini inceleyerek kendi sisteminin mükemmelleştirme yolunda

çalışmalarına devam etmelidir. Sadece kendi sistemine odaklanan ve kendi sisteminin

noksanlıklarını inceleyen sistemler belli bir süre sonra bir kısır döngüye girmektedir. Böylece

sürekli olarak denenmiş eski yöntemleri uygulamaya sokmakta veya uygulamada olan

yöntemleri kaldırarak önceki yöntemlere dönmektedir. Yüksek lisans tez projesinin amacı her

iki sistemin benzerlik ve farklılıklarını açıklamak olumlu veya olumsuz yönlerini

vurgulamaktır. Bu şekilde geçiş ekonomilerinden biri olan ve Türki ülkeler arasında

ekonomik performansı çok dikkat çeken ve kültürel yapısı ülkemize çok benzeyen

Azerbaycan ile Türk Vergi Sistemleri karşılaştırılmak istenmiştir. Kültürel yapısı, örf ve

adetleri ülkemize benzeyen Azerbaycan ile Türk Vergi Sistemi arasında ciddi farklılıklar

olduğu hemen ilk bakışta söylenebilecek bir tespittir. Vergi sistemlerinin oluşmasında kültürel

yapı kadar ülkelerin tarihi, ekonomik, hukuki ve siyasal yapılarının da etkisi bulunmaktadır.

Sovyetler birliğinin egemenliği altında bulunduğu dönemlerde, uygulanan sosyalist rejimin

etkisi altında Azerbaycan hukuk sistemi, ekonomik yapısı, siyasal yapısı ülkemize göre ciddi

farklılıklar göstermektedir. 1991 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra Azerbaycan,

kapitalist sisteme, karma ekonomik düzene geçmek için ciddi atılımlar göstermiş ve ülkenin,

hukuki, ekonomik ve vergisel yapısını hızla değiştirmek istemiştir. Ancak yaşanan ekonomik

krizler ve Ermenistan ile yapılan savaş bu gelişmelerin önünü kesmiştir. Ülkenin istikrar

kazanması ile bugün yürürlükte olan anayasa, başkanlık sistemi ve vergi mecellesi (vergi

kanunları külliyatı) uygulanmaya başlanmıştır. Modern bir anayasa ile ülke hukuk sistemi

kısa zamanda revize edilmiş ancak eski dönemden kalan rüşvet, tekelci yapı, aşiret ilişkileri

vb. olumsuzluklar henüz bütünüyle giderilememiştir. Vergi sisteminde ise internetten

beyanname verilmesi ve e-fatura düzenlenmesi gibi modern uygulamalarla Azerbaycan, diğer

bağımsız devletler topluluğu üyesi ülkelerden önde olduğunu göstermektedir.

Çalışmanın Yöntemi

Proje çalışmasında yöntem olarak şekiller ve tablolar, açıklamalardan, karşılaştırmalardan

yararlanılacaktır. Ayrıca kullanılan vergi terminolojisinde birliktelik sağlayabilmek amacıyla

Azerbaycan vergi sistemine ait olan terminoloji de Türkçe ’ye çevrilecektir. Azerbaycan’da

yerleşik uygulamalardan da örnekler verilecek ve konunun açıklanmasıyla ilgili her türlü

anlatım yöntemi kullanılacaktır. Ayrıca detaylı bir kaynak taraması yapılmıştır. Ülkemizde

Azerbaycan vergi sistemine ilişkin kaynakların yeterli olmaması, Azerbaycan’da kaynak

taraması yapılmasını da gerektirmiştir.

8

Çalışmamızın birinci bölümünde genel esaslar ve kavramsal çerçeve açıklanmıştır. Bu

bölümde Azerbaycan vergi sisteminde yer alan anayasal ilkeler, vergi denetim sistemi, vergi

yargısı sistemi, vergi cezaları anlatılmış olup, her iki ülke sisteminin temel farklılıkları ve

benzerlikleri de gösterilmiştir.

Çalışmanın ikinci bölümünde ise her iki ülke sisteminin de temel unsuru olan gelir vergisi

uygulamaları detaylı bir şekilde ele alınarak incelenmiştir. Bu bölümde Azerbaycan gelir

vergisi sistemi önemli tüm maddelerinin türkçeleri açıklanmış ve Türk vergi sistemindeki

gelir vergisi ile benzerlik ve farklılıkları açıklanmıştır.

Çalışmamızın üçüncü bölümünde ise Türk vergi sisteminde kurumlar vergisi olarak

adlandırılmasına karşılık Azerbaycan’da menfaat vergisi olarak tanınan verginin önemli tüm

maddeleri incelenmiştir. Yapılan bu açıklamalarda her iki ülke sisteminin karşılaştırmalı

detaylı bir analizi de yapılmıştır.

Çalışmamızın dördüncü bölümünde ise Azerbaycan sisteminin önemli bir öğesi olan ilave

değer vergisi ile ülkemizdeki katma değer vergisi uygulamaları karşılaştırılmıştır. İlave değer

vergisi uygulamaları anlatılarak ülkemiz sisteminden farklı işleyen yapının tüm boyutlarının

göz önüne serilmesine çalışılmıştır. Bir Türk maliyecisinin bakış açısını oldukça genişletecek

olan bu sistemin uygulamadaki sonuçları anlatılmak istenmiştir.

Çalışmamızın beşinci bölümünde Aksiz vergisi anlatılmış, Türk vergi sistemindeki karşılığı

olan ÖTV ile karşılaştırılmıştır. Altıncı bölümde ise Azerbaycan Emlak vergisi uygulamaları

anlatılmıştır. Toprak vergisi uygulamaları ise Emlak vergisinden bağımsız bir şekilde yedinci

bölümün konusunu oluşturmuştur.

Çalışmamızın sekizinci bölümünde yol vergisi anlatılırken, Azerbaycan Vergi

Mecellesi’ndeki sıralamaya uygun olarak dokuzuncu bölümde maden vergisi anlatılmıştır.

Onuncu bölümde sadeleştirilmiş vergi uygulamaları kısaca açıklanmıştır. Onbirinci

bölümde Azerbaycan vergilerinin ekonomik analizi yapılmıştır. Azerbaycan vergi sistemi ile

ilgili genel değerlendirmeler sonuç bölümünde gösterilmiştir.

9

ŞEKİLLER VE TABLOLAR LİSTESİ

Şekil 1: Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Vergi Sistemi 012

Şekil 2: Vergi Tutmanın Prensipleri 017

Şekil 3: Vergi Bakanlığı İdari Yapılanması 019

Şekil 4: Azerbaycan Yargı Sistemi 020

Şekil 5: Azerbaycan’da Vergi Denetim Sistemi 022

Şekil 6: Azerbaycan Gelir Vergisi Sistemi Temel Yapısı 028

Şekil 7: Azerbaycan’da Tam ve Dar Mükellefiyet 032

Şekil 8: Azerbaycan Gelir Vergisi’nin Konusu 032

Şekil 9: Yıllara Göre Azerbaycan ve Türkiye Kurumlar Vergisi Oranları 040

Şekil 10: Azerbaycan Kurumlar Vergisi Sistemi 046

Şekil 11: Azerbaycan Vergi Gelirleri 052

Şekil 12: Azerbaycan İlave Değer Vergisi Sistemi 056

Şekil 13: EDV Mükellefleri 058

Şekil 14: Aksiz Vergisi Genel Hatları 067

Şekil 15: Emlak Vergisi Genel Hatları 073

Şekil 16: Türkiye’de Emlak Vergisi Oranları 076

Şekil 17: Toprak Vergisi Genel Sistemi 081

Şekil 18: Yol Vergisi Genel Sistemi 086

Şekil 19: Azerbaycan Gayrı Safi Yurtiçi Hasılası’nın Yıllara Göre Değişimi 094

Şekil 20: Azerbaycan Bütçe Gelir ve Giderlerinin Yıllara Göre Değişimi 095

Şekil 21: Petrol Gelirlerinin Ülke Ekonomisine Etkileri 097

Şekil 22: Devlet Bütçesinde Petrol Gelirleri 098

10

KISALTMALAR VE TANIMLAMALAR

Fiziki Şahıs: Türk Hukuk Sistemi’nde gerçek kişi demektir.

Hukuki Şahıs: Türk Hukuk Sistemi’nde tüzel kişi demektir.

İlave Değer Vergisi: Türk Vergi Sistemi’nde yer alan Katma Değer Vergisi’nin karşılığıdır.

Azerice’de Türk Alfabesi’nde olmayan e ve i arası bir sesle söylendiğinden kısaca EDV

olarak yazılır.

Aksiz Vergisi: Türk Vergi Sistemi’ndeki karşılığı Özel Tüketim Vergisi’dir.

Sadeleştirilmiş Vergi: Türk Vergi Sistemi’ndeki Basit Usul vergilendirme mantığına

benzemektedir.

Menfaat Vergisi: Türk Vergi Sistemi’ndeki tam karşılığı Kurumlar Vergisi’dir.

Vergi Tutma: Teknik terim olan vergi tutmanın Türk Vergi Sistemi’ndeki karşılığı vergi

alma, vergilendirme olarak söylenebilir.

Vergi Mecellesi: Kanun maddelerinin yer aldığı kitap, mevzuat

Vergi Fırıldağı: Vergi kaçırma, vergi yolsuzluğu, vergi ödememek için başvurulan her türlü

yasadışı, oyun ve hiledir.

Vergi Agenti: Türk Vergi Hukuku’nda vergi sorumlusu olarak nitelendirilir.

Neft: Petrol anlamında kullanılmaktadır.

Milli Bank: Azerbaycan Merkez Bankası’dır.

11

BÖLÜM 1

KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE GENEL ESASLAR Çalışmamızın bu bölümünde genel hatlarıyla Azerbaycan vergi sistemi ve bu vergi

sistemini oluşturan vergilere dair temel ilke ve kavramları açıklamaya çalışacağız. Bu

açıklamaları yaparken Rusça veya Azerice terimlerden çok anlaşılabilirliği sağlayabilmek için

Türk Vergi Sistemi’ne ait terim ve kavramları kullanacağız.

1.1. Azerbaycan Vergi Sistemi Genel Yapısı

Azerbaycan vergi sisteminin anayasal kaynakları üzerinde açıklamalara girmeden ve

Anayasa’nın vergilendirme ile ilgili temel ilkelerini belirten 73’ncü maddesini incelemeden

önce, Azerbaycan vergi sisteminin esasını oluşturan yapıya göz atmak gerekmektedir.

Azerbaycan vergi sistemi; devletin üniter yapısına, güçlü bir başkanlık sistemi uygulamalarına

rağmen üçlü bir yapıya sahiptir. Azerbaycan Vergi Sistemi’ni oluşturan üçlü yapı ve bu üçlü

yapının Anayasal dayanakları şu şekildedir.

1-Devlet Vergileri (Azerbaycan Anayasası Madde 94 esas kaynağını oluşturur)

2-Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Vergileri (Azerbaycan Anayasası madde 138)

3-Belediye Vergileri (Azerbaycan Anayasası Madde 144 ve Madde 145)

12

Şekil 1: Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Vergi Sistemi Kaynak: Orhan Ahmedov

Azerbaycan’ın Vergi Haberleri Dergisi 5/2011 Sayfa:96

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Vergi Sistemi” başlıklı

4’ncü maddesine göre, devlet vergileri, özerk cumhuriyet vergileri ve yerli vergiler dışında

vergi alınması mümkün değildir (Bayramov; 2012:4). Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 6’ncı

maddesinde devlet vergileri şu şekilde sıralanmıştır.

1- Fiziki şahısların gelir vergisi; (Fiziki şahıs Türk Hukuk Sistemi’nde gerçek kişi demektir.)

2- Hukuki şahısların menfaat vergisi (belediye mülkiyetinde olan müessese ve teşkilatlar

hariç); (Hukuki Şahıs Türk Hukuk Sistemi’nde tüzel kişi demektir.)

3- İlave değer vergisi; (İlave Değer Vergisi Türk Vergi Sistemi’nde Katma Değer Vergisi’nin

karşılığıdır. Azerice’de Türk Alfabesi’nde olmayan e ve i arası bir sesle söylendiğinden kısaca

EDV olarak yazılır.)

4- Aksizler; (Aksiz Vergisi’nin Türk Vergi Sistemi’ndeki karşılığı Özel Tüketim Vergisi’dir.)

5- Hukuki şahısların emlak vergisi;

6- Hukuki şahısların toprak vergisi;

7- Yol vergisi;

8- Maden vergisi;

9- Sadeleştirilmiş vergi; (Sadeleştirilmiş Verginin Türk Vergi Sistemi’ndeki Basit Usul

vergilendirme mantığına benzemektedir.)

Devlet vergileri Azerbaycan Cumhuriyeti’nin esas vergi kaynaklarını oluşturmaktadır.

Gelir vergisi, kurumlar vergisi(Belediye müessese ve teşkilatları hariç), katma değer vergileri,

aksizler, emlak vergisi, yol vergisi, maden vergisi ve sadeleştirilmiş vergi Azerbaycan

bütçesinin temel finansman kaynağını oluşturan devlet vergileridir.

Nahçıvan özerk cumhuriyet vergileri ise Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 7’nci

maddesinde şu şekilde sıralanmıştır.

1- Nahçıvan fiziki şahısların gelir vergisi;

2- Nahçıvan hukuki şahısların menfaat vergisi; (Menfaat Vergisi, Türk Vergi Sistemi’ndeki

tam karşılığı Kurumlar Vergisi’dir.)

3- Nahçıvan ilave değer vergisi;

4- Nahçıvan aksizler;

5- Nahçıvan hukuki şahısların emlak vergisi;

6- Nahçıvan hukuki şahısların toprak vergisi;

13

7- Nahçıvan maden vergisi;

8- Nahçıvan sadeleştirilmiş vergi;

Belediye vergileri, yerel vergiler Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 8’nci maddesinde

açıklanmıştır.

1- Fiziki şahısların toprak vergisi;

2- Fiziki şahısların emlak vergisi;

3- Yerel öneme sahip inşaat malzemeleri üzerinden alınan maden vergisi;

4- Belediye mülkiyetinde olan müessese ve teşkilatların menfaat vergisi.

Azerbaycan’da bağımsızlık kazandıktan sonra serbest piyasa ekonomisine geçişinin ilk

yıllarında diğer alanda olduğu gibi vergi alanında da pek çok boşluk yaşanmıştır. Bu

boşlukları doldurabilmek amacıyla vergi alanında bir takım düzenlemeler yapılması zorunlu

bir hal almıştır. Öyle ki, 1991’nci yılın ocak ayında “İlave Değer Vergisi” ve “Aksiz Vergisi”,

1992’de “Menfaat Vergisi” ve “Gelir Vergisi”, 1993 yılında “Toprak Vergisi” hakkında

kanunlar kabul edilmiş ve 1992 yılında vergi idaresi faaliyete geçmiştir(Ahmedov; 2011:94).

Azerbaycan Vergi Sistemi’ni teşkil eden vergileri 3 gruba ayırmak mümkündür: Bunlar,

gelirlerden (menfaatten) alınan vergiler, mülkiyet üzerinden alınan vergiler, mal ve

hizmetlerden alınan vergiler (Bayramov ve diğerleri; 2006:24). Gelir üzerinden alınan

vergiler, gerçek kişilerden alınan gelir vergisi, tüzel kişilerden alınan menfaat vergisi ve

sadeleştirilmiş vergidir. Mülkiyet üzerinden alınan vergiler ise emlak vergisi ve toprak

vergisidir. Mal ve hizmetlerden alınan vergiler ise ilave değer vergisi, aksiz vergisi, maden

vergisi, yol vergisi ve gümrük vergileridir.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Vergi Sistemi muhtelif şartlardan oluşan elementleri özünde

birleştirir (Musayev; 2011:108).

1- Vergi Konulması Prensipleri

2- Vergi Konulması Koşulları

3- Vergi ve Harçlar Sistemi

4- Vergi Mükelleflerinin Belirlenmesi

5- Vergi İdaresinin Sistemi

6- Vergi Hukukunu Sistemi

7- Vergi Denetim Sistemi

8- Vergi İdaresinin Hak ve Görevlerinin Belirlenmesi

14

9- Bütçeler Arası Vergi Gelirlerinin Bölüştürülmesi Sistemi

10- Vergi Ödeyicilerinin Hak ve Menfaatlerinin Korunması Sistemi

Yukarıda 10 madde halinde sayılan Azerbaycan Vergi Sistemi’ne ilişkin kurallar,

prensipler Azerbaycan Vergi Mecellesi adı altında kurallar bütünü olarak sunulmuştur.

1.2. Azerbaycan Vergi Sistemi Temel İlkeleri

Vergi sisteminin temel ilkeleri denildiğinde bir ülkede vergi sistemi kurulurken esas alınan

ilkeler kastedilmektedir. Vergilendirme ilkeleri uzun bir tarihsel süreç içerisinde bu konuda

çalışan bilim adamlarının önerileri üzerine gelişmiştir. Maliye alanında uğraşan bilim

adamlarının bu konuda ileri sürmüş olduğu görüşler, daha sonra da ülkelerin vergi politikaları

üzerine değişik şekillerde yansımıştır(Mutlu ve diğerleri; 2007:223). Azerbaycan’da var olan

vergi sisteminin ilkeleri şunlardır: Vahidlik prensibi, elastikiyet prensibi, stabillik prensibi ve

vergilerin çokluğu prensibi

Azerbaycan vergi sisteminin esas özelliklerinin daha iyi anlaşılabilmesi için kısaca bu

ilkeleri inceleyelim.

Vahidlik Prensibi: Ülke içerisinde mal ve hizmetlerin serbest dolaşması, ülke gümrüklerinin

belirli olması ve iktisadi faaliyetlerin önündeki engellerin kaldırılması prensibidir. İktisadi

faaliyetlerin serbestçe gerçekleştirilmesi, piyasa ekonomisinin kurallarının işler hale

getirilmesidir. Ülkede vergi mükellefleri serbestçe faaliyet gösterebilmeli, istediği yatırımları

gerçekleştirebilmelidir. Nitekim A.Wagner "devletin varlığı ve hayatiyeti bireylerinkinden

daha önemlidir. Bireylerin hakları ancak, devletin varlığı ile korunabilir". Bu nedenle de, iyi

bir vergi sistemi, verimli ve esnek yapıya sahip olmalıdır (Edizdoğan; 2008:232).

Elastikiyet Prensibi: Alman iktisatçısı Adolf Wagner’in öne sürdüğü gibi, ekonominin,

devlet bütçesinin ihtiyaçlarına göre vergi idaresinin vergileri arttırabilmesi veya azaltabilmesi

imkanının olmasıdır. Bazen iktisadi hayat vergilerin arttırılmasını veya azaltılmasını zorunlu

hale getirebilir. Aksine bazen de devletin, kamu ekonomisinin, bütçenin bir zorunluluğu

olarak vergileri arttırmak veya azaltması gerekebilir.

Stabillik Prensibi: Vergi kanunlarında değişikliklerin çok sık yapılmamasını, yapılan

değişikliklerin ise belli bir müddet sonra yürürlüğe girmesini ifade eder. Çünkü vergi

mükellefleri var olan sisteme göre planlarını yaparak iktisadi faaliyetlerini gösterirler. Oyunun

15

içerisinde oyunun kurallarının değişmemesi ilkesi olarak da bilinir. Azerbaycan vergi

kanunlarında yapılan değişiklikler bu ilkeye bağlı olarak genelde izleyen yıl yürürlüğe girer.

Vergilerin Çokluğu Prensibi: Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımının

gerçekleştirilmesi için tek bir vergi konusu veya vergi mükellefi kitlesi yerine birden çok

vergi ile çeşitli vergi konularının ve mükelleflerinin vergilendirilmesini ifade eden prensiptir.

Farklı vergilerin kombinasyonu ile vergi tabanı geniş olduğu ve vergi yükünü adaletli

dağıtıldığı bir sistem kurulması gereğini ifade eder.

Azerbaycan vergi sisteminin prensipleri yukarıda belirttiğimiz gibi olmasına karşın bu

prensiplerin uygulama alanında dört dörtlük bir biçimde uygulandığını söylemek mümkün

değildir. Bu prensipler vergi sisteminin düzenlenmesinde esas alındığından Azerbaycan vergi

literatüründe vergisel tüm işlemlerle ilgili prensipler belirlenmeye çalışılmıştır.

Azerbaycan’da vergi tutmanın (vergi toplamanın) da bir takım prensipleri bulunmaktadır.

Bunlar; iktisadi prensipler, hukuki prensipler ve idari prensiplerdir.

Mülkiyet Haklarının Korunması İlkesi: Vergilendirmede vergi ödeyicilerinin özel mülkiyet

haklarının korunmasına çok dikkat edilmesi gerekir. Özel mülkiyetin gelişmesi, sermaye

birikiminin artmasına, insanların daha çok yatırım yapmasına neden olur.

Adalet İlkesi: Vergilendirmede adalet en önemli ilkelerden birisidir. Vergi mükelleflerinin

vergiye olan tepkilerini azalttığı gibi vergilendirmeye olan inancı da arttırır. Vergilendirmede

aynı durumda olanlardan aynı verginin alınması, farklı durumda olanlardan ise farklı vergi

alınması olarak özetlenebilir.

Vergi Oranlarının Uygunluğu İlkesi: Vergi oranları öyle bir seviyede tutulmalıdır ki hem

vergi mükellefleri vergiyi ödedikleri için iktisadi faaliyetleri ve geçimleri zora girmemeli

hem de vergi idaresi kamu harcamalarının finansmanı için gerekli vergiyi toplayabilmelidir.

Vergi oranları optimum düzeyde tutulmalıdır.

Vergi Ödeyicilerinin Vergisel Kuralları Önceden Bilmesi: Stabillik ilkesine uygun olarak

vergi ödeyicilerinin vergisel kuralları önceden bilmesini, planlarını ona göre yapmalarını ve

kuralların çok sık değişmemesi gereğini ifade eder.

16

Verimlilik İlkesi: Vergiden elde edilen gelir ile verginin toplanması için harcanan giderlerin

kıyaslanması ilkesidir. Bir verginin toplanması için yapılan giderler elde edilecek gelirden

fazla ise o vergi verimsiz kabul edilir. Türk Vergi Literatürü ’nde verimlilik ilkesi Azerbaycan

uygulamasından farklı anlaşılmaktadır. Verimlilik ilkesine göre bir ülkede toplanan vergi

gelirleri, kamu harcamalarının karşılanmasına yetecek düzeyde olmalıdır. Dolayısıyla

herhangi bir vergi türünden beklenen tahmini gelir sağlandığında o verginin verimli bir vergi

olduğu söylenebilir (Pehlivan, 2007:154).

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde vergi tutmanın (Vergi tutma teknik teriminin Türk Vergi

Sistemi’ndeki karşılığı vergi alma, vergilendirme olarak söylenebilir.) prensiplerini detaylı bir

şekil yardımı ile inceleyecek olursak;

17

Vergi Tutmanın Prensipleri

İktisadi

Adalet İlkesi

Mülkiyet Haklarının korunması

Verimlilik İlkesi

Vergi Ödeyecilerinin

Vergisel Kuralları önceden bilmesi

Hukuki

Vergi Yükünün Adaletli ve Dengeli

dağılımı

Vergilerin Kanuniliği ilkesi

Vergi Kanunlarının üstünlüğü ilkesi

Vergi ödeyicilerinin korunması ilkesi

Verginin bütün unsurlarının kanunda

gösterilmesi

Devletin ve Vergi Ödeyicilerinin Kuralları Önceden belirlemesi ve

bilmesi ilkesi

İdari

Vergi sisteminin

tamlığı prensipi

Vergi tutmanın

elastikiyeti

Vergi sisteminin sık değişmemesi

Vergilerin birden çok

olması

Vergilerin sayısının

belirli olması

Vergi Oranlarının Uygunluğu

Şekil 2: Vergi Tutmanın Prensipleri Kaynak: Muharrem Hüseynov, “Vergiler ve Vergi Tutma”; 2010 yılı, Maliye ve İktisadi İlimler Kafedrası Yayınları Sayfa 34, 1.3. Azerbaycan Vergi Sisteminde Anayasal Hükümler

Azerbaycan’da günümüzde de geçerli olan anayasa maddeleri arasında vergilendirme ile

doğrudan ilişkili olan madde 73’ncü maddedir. Buna göre;

Madde 73

Vergiler ve Devlete Yapılan Diğer Ödemeler

I. Kanunla belirlenmiş vergileri ve devlete yapılacak diğer ödemeleri zamanında ödemek

herkesin borcudur.

II. Hiç kimse kanunla öngörülmüş durumlar dışında ve kanunla belirtilenden fazla vergi

ve diğer devlet ödemeleri yapmaya zorlanamaz.

Bu anayasa maddesinin birinci fıkrasında kanunla öngörülmüş vergileri ve devlete

yapılacak diğer ödemelerin zamanında ödenmesinin herkesin borcu olduğu, ikinci fıkrasında

ise hiç kimseden kanunla belirtilen hususlar olmadan ve kanunla belirtilmiş miktardan daha

çok vergi ve diğer ödemeler alınamayacağı hükme bağlanmıştır.

Azerbaycan anasaya maddeleri arasında yer alan “Azerbaycan Cumhuriyeti Milli

Meclisinin Belirlediği Genel Hususlar” başlıklı 94’ncü maddesinde “Maliye faaliyetinin

esasları, vergiler, rüsumlar ve ödemeler” ile ilgili düzenlemelerin genel oy çoğunluğu

kurallarına uygun olarak sadece Milli Meclis tarafından yapılabileceği hükme bağlanmıştır.

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde bu yetki Azerbaycan Anayasası’nın 138’nci maddesinde

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi’ne verilmiştir. Azerbaycan Anayasası

“Belediyelerin Yetkileri” başlıklı 144’ncü maddesinde ise belediye vergileri ile ilgili benzer

bir yetki belediyelere bırakılmıştır. Ayrıca 145’nci maddede “Yerel vergi ve resimler ile ilgili

kararlar, üyelerin üçte iki oy çoğunluğu ile kabul edilir” denilerek bu yetkinin kullanımı da

belirli şartlara bağlanmıştır.

Vergi hukuku kaynakları yeni norm getirip getirmemesine göre asli kaynaklar, tali

kaynaklar olarak ikiye ayrılabilir. Asli kaynaklar verginin konulması, mükellefiyetin

genişletilip, daraltılması, verginin nispeti gibi vergilendirmeyi doğrudan etkileyen konuları

düzenlemektedir (Tosuner ve Arıkan; 2003:12). Azerbaycan Vergi Hukuku’nda asli kaynaklar

denildiğinde, anayasa, kanunlar, uluslararası anlaşmalar, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti

kanunları, Cumhurbaşkanı fermanları, Bakanlar Kurulu Kararları, Anayasa Mahkemesi

18

kararları ve içtihadı birleştirme kararlarıdır. Azerbaycan vergi hukukunda tali kaynaklar

oldukça sınırlıdır. Bunlar, vergiler bakanlığının genelge ve yöneltmelikleri ve belediye

organlarının genel düzenleyici işlemleri olarak sayılabilir.

Türkiye sistemine benzer şekilde sadece vergi kanunu olması yeterli olmayıp aynı

zamanda, bütçe kanununda vergilerin toplanmasına yetki verilmesi gerekmektedir.

Azerbaycan sisteminde biraz farklı olarak vergi kanunda belirtilen hadlerden yüksek

olmayacak şekilde, her yıl "Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Devlet Bütçesi Hakkında Kanun"

kanun kabul edildiği zaman, Meclis tarafından ayrıca vergi oranlarının tespit edilebileceği

hüküm altına alınmıştır. Bu düzenlemeden anlaşılacağı üzere Azerbaycan sisteminde vergi

oranlarının belirlenmesinde yetkili olan meclis olup, bizdeki gibi bakanlar kurulu kararıyla

vergi oranlarını değiştirmek mümkün değildir.

Vergilendirme yetkisi kullanılırken Türkiye sisteminde anayasal güvence altına alınmış

olan bir kural Azerbaycan sisteminde vergi kanunları ile düzenlenmiştir. Azerbaycan Vergi

Mecellesi’nin (Kanun Kitabı) 2’nci maddesinin 5’nci ve 6’ncı fıkralarında bu kural detaylı

belirtilmiştir. Bu fıkralara göre, Azerbaycan'ın taraf olduğu uluslararası anlaşmalarda vergiler

konusunda Azerbaycan vergi sisteminde öngörülmüş hükümlerden farklı olan hükümler

belirlendiğinde, uluslararası anlaşma hükümler uygulanacaktır. Bu hükümle hem uluslar arası

anlaşmaların güvence altına alınması hem de çifte vergilendirmenin önlenmesi amaçlanmıştır.

1.4. Azerbaycan Vergi Organlarının İdari Yapısı

Azerbaycan vergi organları; Vergiler Bakanlığı ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Vergiler

Bakanlığı, şehir ve rayonların vergi daireleri ve şubelerinden oluşur.

19

Şekil 3: Vergi Bakanlığı İdari Yapılanması Kaynak: Fazıl Memmedov ve Akif Musayev,

Vergi Tutmanın Nazari ve Metodolojik Esasları, Ozan Neşriyatı, Bakü, 2001, s. 143.

Şekil 3’ten de anlaşılacağı üzere nüfus yoğunluğunun fazla olduğu, Bakü, Gence,

Sumgayıt gibi şehirlerde vergi daireleri kurulmuş, diğer yerlerde ise şubeler ile faaliyete

devam edilmiştir. Nahçıvan için Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Vergiler Bakanlığı yetkili

kılınmıştır.

1.5. Azerbaycan’da Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi

İki veya daha fazla tarafın, bir olay, durum, düşünce veya işlem üzerinde farklı yönde

hareket etmelerinden kaynaklanan soruna uyuşmazlık denir. Uyuşmazlıkların çatışmaya

dönüşmeden çözümlenebilmesi uygar toplum olmanın bir gereğidir. Uyuşmazlık; bireyler,

idari merciler (yani adli, idari, askeri merciler) ve devletler arasında olabilir (Kızılot;

2008:45). Uyuşmazlıklar, bireyler, idari merciler ve devletler arasında pek çok konuda

çıkabilir. Vergi uyuşmazlığı ise, verginin taraflarının farklı düşünce ve davranışları

dolayısıyla uygulamada karşılaşılan anlaşmazlığı ifade eder (Taş; 2003:7). Vergi

uyuşmazlıklarının çözümü konusunu içeren vergi hukuku, kamu hukukunun alt dalı olarak

kamu mali alanına girer. Azerbaycan hukuk sistemi içerisinde de yeri bu şekilde belirlenen

vergi hukuku, tamamen bağımsız olmayıp hukukun diğer dalları ile de ilişki içerisindedir.

Vergi hukuku, en çok Anayasa hukuku, kamu mali hukuku, idare hukuku ve ceza hukuku ile

yakın ilişkilidir.

20

Şekil 4: Azerbaycan Yargı Sistemi Kaynak: Südabe Hesenova, Hacıbala Sadıgov,

“Azerbaycan Cumhuriyeti Mahkemelerinin Kurulması ve Geliştirilmesi”, Çaşıoğlu

Neşriyyati, Bakü 2008, s. 199

Şekil 4’ün incelenmesinden Azerbaycan yargı sisteminin ana yapısı çoğunlukla

anlaşılmaktadır. Sadece apellyasiya mahkemesi bize yabancı gelecektir. Bu mahkeme, kendi

yetki alanına ait medeni hukuk, ceza hukuku ve idare hukuku alanında kalan her türlü davayı

istinaf mahkemesi olarak inceler.

Azerbaycan Vergi Sistemi’nin oluşmasında Anayasanın 149. maddesinin 3. fıkrasında

gösterilen, "Azerbaycan'da kabul edilen kanunlar Anayasaya aykırı olamaz" hükmünün esaslı

bir yeri olmaktadır. Daha önce incelediğimiz Azerbaycan Anayasa’sının 73’ncü maddesinin

birinci fıkrasında vergilerin zorunlu olmasını, ikinci fıkrasında ise kanuna uygun almasını

düzenler. Vergi sisteminin oluşmasında kanunilik ilkesi en önemli ilke olmaktadır.

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 53’ncü maddesinin birinci fıkrasında, "bu kanun ile

belirtilmiş vergi mükellefleri, vergi sorumluları ve onların temsilcileri, aynı zamanda vergi

idarelerinin görevlileri, vergi kanunlarının ihlalinden, vergi, idare ve diğer ilgili hukuki

hükümlere göre sorumlu tutulacaktır" denilmekte vergi hukuku ile idare hukuku arasındaki

ilişki de belirlenmektedir. Vergiler hakkındaki kanunlarda anlaşılmayan durumlar olduğunda,

kanun vergi mükellefi lehine uygulanır (Musayev; 2008:21). Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin

“Vergi Mükelleflerinin Hakları” başlıklı 15’nci maddesinin birinci fıkrasının dokuz numaralı

bendinde “Belirlenmiş kanun ve kurallara vergi organlarının ve onların görevli şahıslarının

hareketlerinden (veya hareketsizliğinden) idari yollara veya mahkeme şikayet etmek” hak ve

yetkisi vergi mükelleflerine verilmiştir. 15’nci maddede hak ve yetki verilmiş ancak usul ve

esaslar 62, 63 ve 64’ncü maddelerde belirtilmiştir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Şikayet

Verilmesi Kuralları” başlıklı 62’nci maddesinde şikayet ve mahkemeye verme hakkı tekrar

vurgulanmış ve idari şikayet yolu seçilirse bir üst derece vazifeli organa başvuru yapılması

gerektiği belirtilmiştir. İdari şikayet yoluna başvurmanın mükellefin hakkının yendiğini

bildiği veya bilmesi gerektiği günden itibaren 3 ay süresinin olduğu ve bu yola başvurmanın

daha sonra mahkemeye başvurmayı engellemeyeceği de yine aynı maddede hükme

bağlanmıştır. İdari yola başvuran mükellefin şikayetine Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin

63’ncü maddesine göre 30 gün içerisinde yazılı cevap verilmesi gerekir. Bu cevabı

beğenmeyen mükellefin vergi mahkemesine başvurma hakkı saklıdır. Azerbaycan Vergi

Mecellesi’nin “Mahkemeye Verilmiş Şikayetlere Bakılması” isimli 64’ncü maddesine göre

21

vergi ile ilgili şikayetlere, genel sisteme uygun olarak Azerbaycan Mülki İşlemler Mevzuatı

hükümlerine göre bakılacağı hükme bağlanmıştır.

1.6.Azerbaycan’da Vergi Denetimi

Azerbaycan vergi sistemi de bütün modern sistemlerde olduğu gibi beyan esasına

dayanmaktadır. Beyan esasına dayalı tüm sistemlerde mükellef beyanlarının doğruluğunun

tespiti ve denetimi özel bir önem taşımaktadır. Azerbaycan; eski Rus geleneğine uygun

olarak her firmanın mutlaka denetlenmesi gerektiği şeklinde bir denetim sistemini esas almış

ve uygulamaktadır. Böylece vergi mükelleflerinin kendilerine mutlaka vergi denetimi

geleceğini bilerek vergisel yükümlülüklerini yerine getireceğine inanılmaktadır.

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Vergi Denetimi” başlıklı 36’ncı maddesinin 3 numaralı

bendine göre “Vergi mükelleflerinin içerisinde bulunulan yıl dahil olmak üzere son 3 takvim

yılından çok olmamak üzere faaliyetleri denetime tabi tutulup, incelenebilir” denilerek bir

nevi tarh zaman aşımı süresi belirlenmiş olmaktadır. Türk vergi sisteminde denetim

yapabilme süresinin 5 yıl olması, vergi denetimlerinin çok gecikmesi, başlanılan vergi

denetimlerinin de uzun sürmesi, üstelik vergi cezalarının bir kısmının zamana bağlı olarak

artması eleştirilmektedir. Üstelik Türk vergi sisteminde denetim süresi de çok uzundur. Oysa

Azerbaycan vergi sisteminde vergi denetimi 30 gün içerisinde tamamlanmak zorundadır.

İstisnai durumlarda üst vergi organlarının aldıkları karara istinaden vergi denetimleri 90 güne

çıkarılabilir(Halilova; 2000:1).

Azerbaycan vergi denetimi sistemini yine bir şekil yardımı ile inceleyecek olursak;

Azerbaycan’da Vergi Denetimi

Sabit Vergi Denetimi Seyyar Vergi Denetimi

Olağan Olağanüstü

Seyyar Vergi S. Vergi

Denetimi Denetimi

Şekil 5: Azerbaycan’da Vergi Denetim Sistemi

Şekil 5’in incelenmesinden Azerbaycan’da sabit vergi denetimi ve seyyar vergi denetimi

olmak üzere iki çeşit vergi denetimi olduğu anlaşılmaktadır. Sabit vergi denetimi, vergi

22

idaresinde, mükellefin ibraz ettiği defter, kayıt ve belgeler ile vergi dairesinde bulunan

beyannameler gibi diğer belgelerin üzerinden gerçekleştirilen denetimdir. Sabit vergi

denetiminin süresi 30 gündür. Vergi mükellefinin getirdiği defter ve belgelere göre

anlaşılmayan hususlarda ilave bilgi ve belge istenebilir. Eğer vergi mükellefi sabit vergi

denetimine defter, kayıt ve belgelerini ibraz etmezse Türk sistemindekine benzer şekilde vergi

matrahı takdir edilir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 37’nci maddesinin dördüncü bendi

hükümlerine uygun olarak denetim sırasında belgeler düzenlenmesinde yanlışlıklar ve ibraz

edilen evraklarda yer alan bilgiler arasında tutarsızlıklar ortaya çıkması halinde, durumla ilgili

mükellefe bilgi verilir ve 30 günlük süre zarfında uygun düzeltmelerin yapılması talep edilir.

Sabit vergi denetimi sonucu, vergi tutarının düşük gösterilmesi olayı ortaya çıkarsa vergi

dairesi, vergi tutarını ve faizlerini hesaplar ve mükellefe 5 gün içerisinde ödeme talimatı

gönderir.

Seyyar vergi denetimi esasen vergi organının kararına göre hayata geçirilir. Seyyar vergi

denetimi olağan veya olağanüstü olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilebilir. Olağan seyyar

vergi denetiminde, mükellefe vergi organı tarafından en az 15 gün önce vergi denetimine

başlanılacağına dair bir yazı göndermek zorundadır. Vergi mükellefine gönderilen yazıda

vergi denetiminin konusu, tarihi, vergi idaresinin, vergi mükellefinin hak ve yükümlülükleri

de belirtilmelidir. Olağan vergi denetimi bir yılda bir defadan çok gerçekleştirilemez. Vergi

idaresinin aynı takvim yılı içerisinde iki defa olağan seyyar vergi denetimi yapma hakkı

yoktur. Olağan vergi denetimi de 30 gün içerisinde tamamlanmak zorundadır. Ancak bilgi ve

belgelerin yurtdışından istenmesi gibi sebeple kanunda sayılan hallerde 30 güne kadar

uzatılacağı kanunda belirtilmiştir. Vergi organı bu süreyi doksan güne kadar çıkarabilir.

Olağanüstü seyyar vergi denetimi ise mükellefe haber verilmeden, aşağıdaki durumların

varlığı halinde gerçekleştirilebilir (Mirzeyeva; 2007:148):

- Yapılan son denetimde mükellefin defter ve kayıt işlemlerini kasten tutmaması veya

kurallar gereği tutmaması ya da yasalar göre ödenmesi gereken vergilerin % 25'inden

fazlasını gizlediği ortaya çıktığında,

- Vergi tarh ve tahsiline ilişkin belgelerin vergi dairesinin ihbarına rağmen verilmemiş

olması durumunda,

- Vergi denetimi sonuçlarına ilişkin düzenlenmiş tutanakta doğru olmayan ve/veya tahrif

edilmiş bilgilerin olduğu ortaya çıktığı durumlarda.

23

Seyyar vergi denetimleri iş günü içerisinde ve mükellefin çalışma saatlerine uygun olarak

yapılır. Bu denetimlerde evraklar ve numune gibi mallar alınabilir. Ancak bu evrakların ve

numune gibi malların alınması gece vakti (akşam saat 20:00’den sabah saat 08:00’e kadar

olan süre) yapılamaz. Bu denetimleri gerçekleştiren vergi dairesi görevlileri, mükellefin vergi

konusu faaliyetini gerçekleştirdiği, arsalara veya binalara inceleme yapmak amacıyla

girebilirler. Ancak görevliler, arsalara veya binalara girebilmek için vergi dairesi başkanının

veya bir mahkemenin ilgili kararını mükellefe ibraz etmesi gerekmektedir. Zorunlu

durumlarda seyyar vergi denetimlerine katılması için uzman (eksper) davet edilebilir. Uzman,

incelemeleri sonucu rapor düzenler, bu rapor yapılan araştırmanın vardığı sonuçları içerir.

Uzman kişinin uzmanlık alanı dışındaki hususları rapora ilave edemez. Uzman elde belge,

bilgi ve delillerin yeterli olmadığı veya bilgisini aşan durumlarda görüş bildirmekten

kaçınabilir. Seyyar vergi denetiminin hayata geçirilmesi için tercüman gerektiği durumlarda

vergi idaresinin başkanının kararı ile tercüman davet edilebilir.

Vergi denetimleri sonucunda, vergi incelemesini gerçekleştirenler, vergi denetimi sonuç

tutanağı düzenler ve imzalarlar. Tutanak vergi mükellefleri tarafından imzalanabileceği gibi

mükelleflerce, vergi denetimi tutanağı ile veya onun herhangi bölümünde belirtilen hususlarla

ilgili anlaşmazlıklar varsa, tutanağın ibraz edildiği günden itibaren 30 gün zarfında ilgili vergi

dairesine tutanağı imzalamama nedenlerini yazılı açıklamalıdır. Mükellefler tutanağa veya

onun belli bir kısmına karşı itirazlarını kanıtlayacak belgelerler birlikte bir itiraz dilekçesi ile

bildirmelidir. Bu durumda mükellefler tekrar inceleme isteyebileceği gibi idari itiraz veya

mahkemeye şikayet yoluna başvurabilir. Vergi denetimlerinde vergi mükelleflerinin iktisadi

faaliyetlerine, evraklarına, defter ve kayıtlarına kesinlikle zarar verilemez. Eğer herhangi bir

zarar veya ziyan verilmiş ise bu zararın vergi idaresince tazmin edilmesi şarttır.

1.7.Azerbaycan’da Vergi Suç ve Cezaları

Devletin, bir suç unsuru olan vergi kayıp ve vergi kaçakçılığını önlemek amacıyla vergi

güvenlik önlemlerini ve iyi bir denetim sistemini geliştirmesi gerekir (Bayragdarov;

2005:110). Devletlerin vergi gelirlerinin tahsil edilmesini sağlamak, piyasada haksız vergi

rekabeti oluşmasını önlemek, vergiye olan toplumsal tepki ve dirençleri azaltmak, adaleti

sağlamak gibi gerekçelerle vergi suç ve cezalarını tespit ettikleri görülmektedir. Vergi

fırıldağı yapan (teknik bir tabir olup, vergi kaçakçılığı, vergi yolsuzluğu anlamındadır.) vergi

suçlarını işleyen kişinin tespit edilmesi ve ilgili kişiye ceza verilmesi etkin bir vergi denetim

sistemini gerektirmektedir. Azerbaycan vergi sisteminde vergi suçunu işleyen, vergi

24

mükellefi, vergi sorumluları ve kurum yöneticileri veya baş muhasiplere para cezası ve/veya

hapis cezası uygulanır.

Verginin beyannamede belirtilen tutarı, gerçek olarak beyannamede gösterilmesi gereken

tutardan düşük gösterildiği taktirde mükellefe, azaltılmış tutarın % 50'si oranında vergi cezası

uygulanır. Sabit vergi denetiminde tespit edilen matrah farkı için %50 ceza uygulanmaz.

Vergi idaresine işe başlamanın bildirilmemesi halinde 40 AZN (Azerbaycan Manatı) sabit

para cezası uygulanmaktadır. İlave değer vergisi(EDV) mükelleflerinin kayıt olması zorunlu

olduğu halde, vergi idaresine kayıt olmadan faaliyet gösterdikleri bütün dönem boyunca

ödemesi gereken EDV’ nin %50’si kadarda ceza uygulanır. Kayıt olmadan veya faaliyetine

son verip kaydını sildirdiği halde elektronik vergi hesap faturası düzenlenmesi halinde bu

hesap faturasında gösterilen vergi tutarının %100’ü oranında vergi cezası kesilir.

Mal hizmetlerin değerinin ödendiği gün bu mal ve hizmet alımlarına ilişkin EDV’de karşı

tarafın EDV hesabına ödenmelidir. Bu ödeme vaktinde yapılmazsa ödenmesi gereken EDV’

nin %50’si kadar da ceza uygulanır.

Belge düzenine aykırı suçlarda, belge düzenlenmemesi, verilmemesi, düzenlenmesine

rağmen belgede olması gereken bilgilerin eksiz veya yetersiz olması halinde;

A) Bir yıl içerisinde ilk defa böyle bir hale sebebiyet verilmişse 400 AZN

B) Bir yıl içerisinde ikinci defa böyle bir hale sebebiyet verilmişse 1000 AZN

C) Bir yıl içerisinde ikiden fazla defa böyle bir hale sebebiyet verilmişse 1200 AZN

D) Gizlenilmiş ve belge düzeninin dışında tutulmuş meblağın 1000 AZN’den çok olması

halinde 1000 AZN’yi aşan kısmın %5’i bir yıl içinde birinci işlenen suç olması halinde

vergi cezası olarak uygulanır.

E) Gizlenilmiş ve belge düzeninin dışında tutulmuş meblağın 1000 AZN’den çok olması

halinde 1000 AZN’yi aşan kısmın %10’u bir yıl içinde birinci defadan fazla

tekrarlanan bir suç olması halinde vergi cezası olarak uygulanır.

Aksiz vergisi (Türk vergi sisteminde ÖTV) mükelleflerinin ürettikleri veya ithal ettikleri

mallar için kanuna uygun mühür, kaşe, bandrol gibi uygulamaları yerine getirmemesi halinde

5000 AZN vergi cezası kesilir.

25

Vergi idaresinden alınan banka hesabı açma izin belgesi olmadığı halde vergi

mükelleflerine banka hesabı açan bankalara açtıkları her bir hesap için 400 AZN vergi cezası

düzenlenir.

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 56’ncı maddesine göre vergi mevzuat ihlallerinin

yapıldığı günden itibaren 3 yıl geçtikten sonra kişi ve kurumlar bu hukuk ihlalinin

yapılmasından dolayı sorumluluğa tabi tutulamazlar. Ceza zaman aşımı da Azerbaycan

sisteminde 3 yıl olarak düzenlenmiştir.

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 85’nci maddesine göre vergi mükellefi verginin, faizlerin

ve vergi cezalarının tahsil edildiği yılı takip eden yıldan itibaren 5 yıl içerisinde fazla

ödenilmiş vergilerin, faizlerin ve vergi cezalarının geri ödenilmesi talebiyle mahkemeye

başvurabilir. Ancak mükellef bu durumu öğrendiği veya öğrenildiği varsayıldığı tarihten

itibaren en geç 3 ay içerisinde dava açmalıdır. Bu süre hak düşürücü süredir.

Azerbaycan’da kayıtdışı ekonomi oldukça büyük boyutlardadır. Esasen her ülkede

gelişmiş ülkelerde dahi kayıtdışı ekonomi bulunmaktadır. Bu yüzden tıpkı optimum devlet

büyüklüğünden bahsedildiği gibi optimum kayıtdışı ekonomi büyüklüğünden de

bahsedilebilir(Aktan ve Savaşan; 2009 :75).

26

BÖLÜM 2

AZERBAYCAN GELİR VERGİSİ KARŞILAŞTIRMASI Birinci bölümde genel esaslarını açıkladığımız Azerbaycan Vergi Sistemi’nin temelini

oluşturan fiziki şahısların gelir vergisini, Türk Gelir Vergisi Kanunu ile karşılaştıralım.

2.1.Azerbaycan Gelir Vergisi Sisteminin Genel Esasları

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Vergi Ödeyicileri” başlıklı 95’nci maddesine göre “Tam

ve dar mükellef gerçek kişiler gelir vergisi ödeyicileridir” denilmektedir. Azerbaycan vergi

sisteminde gelirin bir tanımı bulunmamasına rağmen verginin genel bir tanımı yapılmıştır.

Buna göre “Vergi, devletin ve belediyelerin faaliyetlerinin finans kaynaklarını temin etmek

amacıyla, vergi ödeyicilerinin mali kaynaklarından devlet bütçesine ve yerli bütçelere

aktarılan zorunlu, şahsi, karşılıksız ödemelerdir” şeklinde açıklanmaktadır. Gelir vergisinin,

matrahtaki değişmelerin vergi açısından dikkate alınabilmesi, mükellef ve ailesinin durumuna

göre şahsileştirme imkanının bulunması, gelirin tutarına ve kaynağına göre farklı oranlarda

vergi uygulamasına imkan vermesi, matrahın kavranması, verginin uygulanması ve

denetiminin de diğer vergilere kıyasla kolaylıklarının bulunması gibi üstünlükleri mevcuttur

(Akdoğan; 2003:87).

Türk vergi mevzuatında Azerbaycan vergi mevzuatının aksine verginin genel bir tanımı

yapılmazken gelirin detaylı bir tanımı yapılmıştır. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 1’nci

maddesinde “Gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir bir gerçek kişinin bir

takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır” denilmiştir. Esas olarak gelir

vergisinin konusu teşkil eden gelir iktisadi bir kavramdır ve iktisat biliminde gelir kaynak

teorisi veya net artış teorisine göre incelenir. Kaynak teorisine göre gelir, üretim faaliyetine

katılan üretim faktörlerinin üretimden aldıkları paylar şeklinde tanımlanmaktadır (Pehlivan;

2004:161). Net artış teorisinde ise kişilerin belli bir zaman dilimi içinde elde ettiği iktisadi

kazançlar (menfaatler) gelir olarak ifade edilir (Şenyüz; 2002:4). Azerbaycan gelir vergisi

sisteminde gelir net artış teorisine göre vergilendirilirken, Türk gelir vergisi sistemi kaynak

teorisini esas almaktadır.

27

01 Ocak 1992 yılında uygulanmaya başlayan Azerbaycan gelir vergisi kanununa göre

Azerbaycan'da gelir elde eden gerçek kişiler Azerbaycan vatandaşı olsun ve olmasın gelir

vergisine tabidirler. Azerbaycan’da tam ve dar mükellefler gelir vergisi ödemesi yapmakla ve

diğer yasal zorunlulukları yerine getirmekle yükümlüdürler. Azerbaycan gelir vergisi

sistemini yine bir şekil yardımı ile özetleyecek olursak;

(-) (Eksi)

(=) (Eşittir)

(=) (Eşittir)

28

Gelir Vergisi Mükellefleri

Tam Mükellefler

Dar Mükellefler

Verginin Konusu

Azerbaycan sınırları içerisinde ve dışında elde edilen gelirden giderler düşüldükten sonra kalan kısımdır.

Azerbaycan sınırları içerisinde elde edilen gelirden giderler düşüldükten sonra kalan kısımdır.

İstisna ve Muafiyetler

Vergi Matrahı

Vergiye Tabi Aylık Gelir

Vergi Meblağı

Vergiye Tabi Yıllık Gelir

Vergi Meblağı

2000 AZN’ye kadar

%14 oranında 24.000 AZN’ye kadar

%14 oranında

2000 AZN’yi aşan kısım

24.000 AZN’yi aşan kısım

280 AZN+ 2000 AZN yi aşan kısmın %30’u

3360 AZN+ 24.000 AZN yi aşan kısmın %30’u

Ödenecek Gelir Vergisi Tutarı

Şekil 6: Azerbaycan Gelir Vergisi Sistemi Temel Yapısı

Azerbaycan gelir vergisi yapısının çok karmaşık olmadığı şekil 6’dan görülebilir. Gelir

vergisi gerçek kişinin tam veya dar mükellef olup, olmamasına göre şekillenmektedir.

2.2.Azerbaycan Gelir Vergisinde Mükellefiyet

Azerbaycan Vergi Mecellesi’ne göre aşağıdaki şartları taşıyan gerçek kişiler tam mükellef

sayılırlar.

• Takvim yılı içerisinde biten ve ardışık 12 aylık dönem içerisinde, sürekli olarak 182 günden

fazla zamanda gerçekten Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde olanlar;

• Bir takvim yılı süresince tamamen veya kısmen yabancı ülkede, Azerbaycan

Cumhuriyeti'nin resmi hizmetinde olanlar;

• Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde ve yabancı ülkelerde (herhangi birinde) gerçek kişinin

kalma süresi 182 günden fazla olmadığı hallerde, bu gerçek kişi aşağıda belirtilen durumları

olması halinde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin tam mükellefi sayılır;

a) Sürekli oturma yeri Azerbaycan’da ise,

b) Hayati çıkarlarının merkezi Azerbaycan’da ise,

c) Kesin yaşadığı yer Azerbaycan’da ise,

d) Azerbaycan Cumhuriyeti’nin vatandaşı ise,

Azerbaycan vergi sisteminde tam mükellef sayılırlar. Türk vergi sisteminde tam

mükellefiyet ise, Gelir Vergisi Kanunu’nun 3’ncü maddesinde şöyle tanımlanmıştır.

Aşağıda yazılı gerçek kişiler Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların

tamamı üzerinden vergilendirilirler:

1. Türkiye'de yerleşmiş olanlar;

2. Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere

bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı

memleketlerde oturan Türk vatandaşları,

Burada kanunun yerleşme tanımını biraz açmak gerekmektedir. İkametgahı Türkiye’de

bulunanlar ile bir takvim yılında altı aydan fazla Türkiye’de oturanlar ülkemize yerleşmiş

kabul edilmektedirler. Tutukluluk, hastalık gibi elde olmayan nedenlerle Türkiye’de altı

aydan fazla kalanlar tam mükellef olarak değerlendirilmezler. Ayrıca belli ve geçici görev

29

veya iş için Türkiye'ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın

muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil veya tedavi veya istirahat

veya seyahat maksadıyla gelenlerde tam mükellef sayılmazlar.

Azerbaycan sisteminde tam mükellefiyetin derli toplu ve sade olarak düzenlendiği açıktır.

Azerbaycan’da tam mükellef gerçek kişinin Azerbaycan sınırları içerisinde veya dışarısında

elde ettikleri gelirlerinin vergi yılı içinde, tüm gelirleri ile giderleri arasındaki olumlu fark,

gelir vergisinin konusunu oluşturur. Kaynağında (ödeme yerinde) verginin kesilmesi halinde,

verginin konusu, stopaj yoluyla vergilendirilen gelirdir.

Azerbaycan Vergi Mecellesi’ne göre dar mükellefiyet şartları aşağıdaki şekildedir.

• Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları içerisinde diplomatik veya konsolosluk statüsü olan kişi

ve onun aile üyesi,

• Amacı sadece Azerbaycan arazisi aracılığı ile bir yabancı devletten diğer yabancı devlete

transit geçmek olan kişi,

• Tam mükellef kavramına girmeyen tüm kişiler,

• Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde belirlenmiş şekilde sicilini yaptırmış uluslararası

kuruluşların memuru olan kişi veya Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde yabancı ülkenin

devlet hizmetinde olan kişi ve bu kişilerin aile üyeleri,

• Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde yerleşik ve diplomatik imtiyazları ve muaflıkları olan

diplomatik temsilcilikleri, konsolosluk şubeleri ve yabancı devletlerin diğer resmî

temsilcilikleri, uluslararası kuruluşları ve onların temsilcilikleri, keza müteşebbislik faaliyeti

ile uğraşmayan yabancı kuruluşların ve firmaların temsilcilikleri,

Azerbaycan’da dar mükellefiyet oldukça detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Türk Gelir

Vergisi Kanunu’nun dar mükellefiyet başlıklı üçüncü bölümünün 6’ncı maddesinde

“Türkiye’de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve

iratlar üzerinden vergilendirilirler” hükmü yer almaktadır.

Azerbaycan’da dar mükellefinin geliri, sadece Azerbaycan içerisindeki kaynaklardan elde

ettiği gelirlerden oluşmaktadır. Azerbaycan'da daimi temsilciliği aracılığı ile faaliyette

bulunan dar mükellef, daimi temsilciliği ile Azerbaycan’da gerçekleştirdiği faaliyetler için

gelir vergisi mükellefidir. Vergiye tabi gelir vergi yılı içerisinde, Azerbaycan kaynaklarından

daimi temsilciliği vasıtası ile elde edilen toplam gelirden, bu dönemde bu gelirlerin elde

30

edilmesi için yapılan giderlerin düşülmesi sonucu bulunan olumlu farktır. Azerbaycan Vergi

Sistemi’nde dar mükelleflerin gelirleri net artış teorisine uygun olarak çok sade bir şekilde

belirlenmiş iken Türk Vergi Sistemi’nde çok detaylı düzenlenmiştir. Türk vergi sisteminde

dar mükelleflerin gelirlerini düzenleyen 7’nci maddeye göre;

Dar mükellefiyete tabi kimseler bakımından kazanç ve iradın Türkiye'de elde edildiği

aşağıdaki şartlara göre tayin olunur:

1. Ticari kazançlarda: Kazanç sahibinin Türkiye'de işyerinin olması veya daimi temsilci

bulundurması ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyla sağlanması (Bu şartları

haiz olsalar dahi iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlardan, ihraç edilmek üzere Türkiye'de

satın aldıkları veya imal ettikleri malları Türkiye'de satmaksızın yabancı memleketlere

gönderenlerin bu işlerden doğan kazançları Türkiye'de elde edilmiş sayılmaz.)

2. Zirai kazançlarda: Zirai faaliyetlerin Türkiye'de icra edilmesi;

3. Ücretlerde:

a) Hizmetin Türkiye'de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya Türkiye'de değerlendirilmesi;

b) Türkiye'de kain müesseselerin idare meclisi başkan ve üyelerin, denetçilerine, tasfiye

memurlarına ait huzur hakkı, aidat, ikramiye ve benzerlerinin Türkiye'de değerlendirilmesi;

4. Serbest meslek kazançlarında: Serbest meslek faaliyetlerinin Türkiye'de icra edilmesi veya

Türkiye'de değerlendirilmesi;

5. Gayrimenkul sermaye iratlarında: Gayrimenkulün Türkiye'de bulunması ve bu mahiyetteki

mal ve hakların Türkiye'de kullanılması veya Türkiye'de değerlendirilmesi;

6. Menkul sermaye iratlarında: Sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması;

7. Diğer kazanç ve iratlarda: Bu kazanç veya iratları doğuran işin veya muamelenin

Türkiye'de ifa edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi;

Bu maddenin 3 üncü, 4 üncü, 5 inci ve 7 nci bentlerinde sözü edilen değerlendirmeden

maksat, ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa,

Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi

veya karından ayrılmasıdır.

Dar mükelleflerin gelirleri Türk gelir vergisi sisteminin kaynak teorisini esas alması

nedeniyle, yine kanunda tek tek sayma yöntemi ile ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir.

Azerbaycan’da yer alan tam mükellef ve dar mükellef ayırımına uygun olarak elde edilen

gelirin vergilendirilmesi meselesini bir şekille açıklayacak olursak;

31

Mükellef çeşidi Gelirin elde edildiği yer Vergilendirildiği yer

Tam Mükellefler İçin Azerbaycan'da Azerbaycan

Azerbaycan Dışında Azerbaycan

Dar Mükellefler İçin Azerbaycan'da Azerbaycan

Azerbaycan Dışında Gelirin elde edildiği ülkede

Şekil 7: Azerbaycan’da Tam ve Dar Mükellefiyet

2.3.Azerbaycan Gelir Vergisinde Konu

Bütün vergiler için vergilendirmenin olmazsa olmaz unsurlarından birisi de verginin

konusunun belirli olmasıdır. Verginin konusu, gelir, servet, servet transferi ve harcama olarak

özetlenebilir. Azerbaycan gelir vergisi sisteminde vergi konusu üçe ayrılmaktadır. Yine bir

şekil yardımı ile konuyu inceleyecek olursak;

Azerbaycan Gelir Vergisi’nin Konusu

Emek Karşılığı Elde Müteşebbislik veya Vergiden Muaf veya

Edilen Ücret Geliri Müteşebbislik Dışında İstisna Tutulan Gelirler

Faaliyetlerden Alınan Dışında Kalan Diğer

Gelir Tüm Gelirler

Şekil 8: Azerbaycan Gelir Vergisi’nin Konusu

Şekil 7’den anlaşılacağı üzere kaynak teorisi yerine net artış teorisini benimsemiş olan

Azerbaycan gelir vergisi sisteminde gelir unsurları üçe ayrılmaktadır. Burada üçlü ayırım

yarılmasının temel neden ise bazı gelir türlerini elde edenleri örneğin ücret gelirini daha az

vergilendirebilmektir.

Gelirin unsurları ise üçe ayrılmaktadır. Bunlar;

a) Emek Karşılığı Elde Edilen Ücret Geliri: Gerçek kişi tarafından işverenden aldığı

gelir, işçilik ücreti, emek karşılığı olan herhangi ödeme veya menfaatlerden oluşur.

İki veya daha çok işyerinde çalışan ve ücret şeklinde elde edilen gelirlerden gelir

vergisi her bir iş yerinden ödenilen tutardan ayrıca hesaplanır ve devlet bütçesine

ödenilir. Türk Vergi Sistemi’nde birden çok işyerinden elde edilen ücret gelirlerine

32

uygulanan gelir vergisi sistemi oldukça karışıktır. Buna göre birden fazla işverenden

ücret alan ve birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerin toplamı Gelir Vergisi

Kanunu’nda yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2011 yılı için bu tutar

23.000 TL’dir.) aşmayan mükelleflerin, tamamı stopaj yoluyla vergilendirilmiş

ücretleri yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir. Buna karşılık, birden sonraki

işverenden alınan ücretlerin toplamı 23.000 TL’yi aşması halinde, ücretlerin tamamı

(ilk işverenden alınan ücrette dâhil olmak üzere) yıllık beyannameye dahil edilmek

zorundadır. Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, birinci işverenden alınan

ücretin hangisi olacağı mükellef tarafından serbestçe seçilebilecektir.

b) Müteşebbislik veya Müteşebbislik Dışı Faaliyetlerden Alınan Gelir: İstihdam dışı

elde edilen bu gelir türü, müteşebbislik ve müteşebbislik dışı faaliyetlerden elde edilen

gelirlerden oluşmaktadır. Müteşebbislik faaliyetinden edilen gelirler şunlardır:

B1) Müteşebbislik faaliyeti için kullanılan veya kullanılmayan aktiflerin satışından

elde edilen gelir;

B2) Müteşebbislik faaliyetinin sınırlandırılmasına veya müessesenin kapatılmasına

için alınan gelir veya hava parası;

B3) Temel fonların satışından elde edilen gelir.

Gayri-müteşebbis ekonomik faaliyetinden elde edilen gelirler şunlardır:

C1) Faiz geliri;

C2) Kar payı;

C3) Gayrı menkulün kiraya verilmesinden elde edilen gelir;

C4) Genel hayat sigortası için kendisini sigortalayan veya o kimsenin lehine ödenilen

sigorta bedelleri ile sigorta ödemeleri arasındaki fark;

C5) Patent hakkı.

c) Vergiden Muaf veya İstisna Tutulan Gelirler Dışında Kalan Diğer Tüm Gelirler.

Azerbaycan gelir vergisi sisteminin konusunu oluşturan üç gelir unsurunu da

inceledikten sonra Türk vergi sistemindeki paralel hükme bakalım. 193 sayılı Gelir

Vergisi Kanunu’nun 2’nci maddesinde;

Gelire giren kazanç ve iratlar şunlardır:

1. Ticari kazançlar,

2. Ziraî kazançlar,

3. Ücretler,

33

4. Serbest meslek kazançları,

5. Gayrimenkul sermaye iratları,

6. Menkul sermaye iratları,

7. Diğer kazanç ve iratlar.

Bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça, yukarıda yazılı kazanç ve iratlar gelirin tespitinde

gerçek ve safi miktarları ile nazara alınır.

Türk Vergi Sistemi’nde gelir vergisinin konusu yedi gelir unsuru olarak sayılmış ve her bir

gelir unsuru ile ilgili ayrıntılı düzenlemelere yer verilmiştir. Kanunda sayılmayan bir

faaliyetten elde edilen gelir kesinlikle vergilendirilememektedir.

2.4.Azerbaycan Gelir Vergisinde Vergi Tarifesi

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nde gelir vergisi tarifesi esas olarak ikili bir yapıya sahiptir.

Ayırma kuramına uygun olarak ücret ve ücret dışı gelirler ayrı oranlarda vergilenir.

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin gelir vergisi tarifesini düzenleyen 101’nci maddesi aşağıda

yazıldığı gibidir.

Madde 101 Gelir Vergisinin Derecesi

101.1. Aylık gelirden aşağıdaki oranlarla vergi alınır:

1-ci cetvel

Vergi Alınan Aylık Gelir Verginin Oranı

2.000 manata dek % 14

2.000 manatdan çok olduğunda 280 manat + 2000 manattan çok olan meblağın

% 30’u

İki ve ya daha çok yerde ücretli çalışan fiziki şahısların gelirlerinden gelir vergisi her bir iş

yerinde ödenilen ücretten ayrıca hesaplanır ve devlet bütçesine ödenir.

Fiziki şahısların bu kanuna göre ödeme kaynağında kesilen vergileri, bu cetvel

uygulamasında dikkate alınarak ödenecek vergiden düşülür.

101.2. Gayri-müteşebbis faaliyeti üzerine yıllık gelirden aşağıdaki oranlarla vergi alınır:

34

2-ci cedvel

Vergi Alınan Yıllık Gelir Verginin Oranı

24.000 manata dek % 14

24.000 manattan çok olduğunda 3.360 manat + 24.000 manattan çok olan

meblağın % 30’u

101.3. Hukuki şahıs yaratmadan müteşebbislik faaliyetini devam ettiren fiziki şahısların

vergiye tabi gelirlerinden % 20 oranında vergi alınır.

Azerbaycan gelir vergisinin konusunun üçe ayrıldığını belirtmiştik. Emek gelirleri,

müteşebbislik ve gayrı müteşebbislik faaliyeti ile vergiden muaf veya istisna tutulmayan

gelirler bu konulardır. Gelir vergisi tarifesi bu gelir konuları için ayrı ayrı vergilendirilmiştir.

Azerbeycan gelir vergisi tarifesinde, en dikkat çeken husus ticari kazançlar için hem kurumlar

vergisinde hem de gelir vergisinde %20 oranını uygulayarak vergilendirme de tarafsızlık ve

adalet ilkelerine en uygun bir çözümün bulunmasıdır. Oysaki Türk vergi sisteminde ticari

kazançlar gelir vergisinde artan oranlı vergiye tabi iken, kurumlar vergisi sabit oranlıdır. Türk

vergi sisteminde iki bakkal yan yana ve aynı geliri elde etmesine rağmen, birisi sırf şirket

kurdu diye sabit oranlı vergi öderken diğeri artan oranlı gelir vergisine tabidir.

Türk Gelir Vergisi Kanunu’nun 103 üncü maddesinde yer alan gelir vergisine tabi

gelirlerin vergilendirilmesinde esas alınan tarife, 2012 takvim yılı gelirlerinin

vergilendirilmesinde esas alınmak üzere aşağıdaki şekilde yeniden belirlenmiştir.

10.000 TL'ye kadar % 15

25.000 TL'nin 10.000 TL'si için 1.500 TL, fazlası % 20

58.000 TL'nin 25.000 TL'si için 4.500 TL (ücret gelirlerinde 88.000 TL'nin 25.000 TL'si için

4.500 TL), fazlası % 27

58.000 TL'den fazlasının 58.000 TL'si için 13.410 TL (ücret gelirlerinde 88.000 TL'den

fazlasının 88.000 TL'si için 21.510 TL), fazlası % 35

oranında vergilendirilir. Türk Vergi Sistemi’nde de gelir vergisi tarifesinde ayırma kuramına

uygun olarak ücret gelirleri ile ilgili tarifede değişiklikler getirilmiştir.

35

Azerbaycan gelir vergisi tarifesi iki dilimden oluşurken Türk gelir vergisi tarifesinin dört

dilimden ve dört farklı orandan oluşması vergilendirmede adalet ilkesine daha uygundur.

Benzer durumda olanlara eşit muamele edilmesinden farklı olarak adalet ilkesi, farklı

durumda olanlara da farklı muamele edilmesini gerektirir ki, böyle bir uygulamanın

sonucunda iktisadi birimlerin vergi öncesi ve vergi sonrası durumları düşük gelir grupları

lehine değişim gösterecektir (Nadaroğlu; 1992: 232). Ancak, özellikle yüksek gelir grupları

için ikame etkisinin varlığı dolayısıyla kaynak dağılımına müdahale ettiği ve böylece refah

kaybına neden olduğu gerekçesiyle şiddetli eleştirilere hedef olmuştur (Heper; 1980: 309).

2.5.Azerbaycan Vergi Sisteminde İstisna, İndirim ve Muafiyetler

Azerbaycan gelir vergisi sisteminde istisna, indirim ve muafiyetler çok fazladır. Gerçek

kişilerin, aşağıda belirtilen gelirleri, gelir vergisinden muaftır.

• Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı olmayan diplomatik veya konsolosluk personelinin

resmi görevi nedeniyle çalışmasından elde ettiği geliri,

• Hediye, maddi yardım ve miras mükellefin aile ünitesinden alınması halinde onun tam

değeri,

• Hediye, eğitim veya tedavi masraflarının karşılanması için maddi yardımın değeri 1.000

manata kadar olan kısmı, yurt dışındaki tedavi masraflarının karşılanması için maddi yardımın

2.000 manata kadar plan kısmı, mirasların değeri 20.000 manata kadar olan kısmı,

• Nafakalar,

• Mükellefin 3 yıl içerisinde esas yaşadığı yer alan taşınmaz emlakının satışından elde edilen

gelir,

• Uygun şekilde devlet sicili yapılmış piyangolardan elde edilen ikramiyelerin değeri,

• Direkt olarak çiftçilik faaliyetlerinden elde edilen gelirler,

• Bütçeden yapılan bir defalık ödeme veya maddi yardımlar,

• Mükellefin zarara uğraması dolayısıyla zararın karşılanması amacıyla verilen tazminatların

tutarı,

• Karşılıksız olarak devlet tarafından sağlanan yardımlar, devletçe verilen emekli aylığı,

tezavüt maaşları ve yapılan para yardımları, doğum ve hamileliğe göre ve aile reisinin kaybı

ile ilgili ödemeler ve yardımlar,

• Demircilik, bakırcılık, kalaycılık ve sanat ürünlerinin, ev eşyalarının, halıcılık-bostancılık,

malzemelerinin, halk müziği aletlerinin, oyuncakların, süs eşyalarının, kamıştan ev

36

eşyalarının yapılması, kilden sanat ürünlerinin hazırlanması, ağaç ürünlerinden ev eşyalarının

hazırlanması işleriyle uğraşan gerçek kişilerin gelirleri,

• Kanunla veya ilgili merciler tarafından belirlenen tazminat nitelikli ödemeler, ayrıca

askerlerin para ve aynı şekilde aldıkları teminatlar,

• Yarışlarda ve müsabakalarda eşya şeklinde alınan ödüllerin tam değeri, uluslararası yarış ve

müsabakalarda para şeklinde alınan ikramiyelerin değerinin 4.000 manata kadar olan kısmı,

ülke, şehir ve ilçelerde yarış ve müsabakalarda ise 200 manata kadar olan kısmı,

• Yaşam sigortası, işverenin Azerbaycan Cumhuriyeti sigortacılarına ödediği sigorta bedelleri

tutarındaki sigorta ödemeleri, kaza sigorta ücretleri ile sigorta ödemeleri arasındaki fark hariç,

tüm sigorta ödemeleri ayrıca sigortalının vefatı veya sakatlık sonucu ödenen sigorta bedeli,

• Kıymetli taşlar ve metaller, kıymetli taşlar ve metallerin mamulleri, sanat eserleri, antik

eşyalar ve mükellefin müteşebbislik faaliyetinde kullanılan veya kullanılmış emlak hariç,

taşınan emlakın satışından elde edilen gelir,

• Tabii felaket ve diğer hallerinde yabancı devletlerin ve diğer kuruluşlar tarafından verilen bir

defalık yardımlar,

• İlgili merciler tarafından verilmiş bir defalık maddi yardımların tutarları,

• Azerbaycan Cumhuriyeti'nin yüksek dağ bölgelerinde kötü iklim durumlarında hizmet eden

askerlere verilen ek para,

• Defin yardımları,

• İşsizlik yardımları,

• Bazı kategorilere göre askeri hizmetlerin özel hizmet durumlarına göre ödenen para,

• İşveren tarafından işçinin askeri ve alternatif hizmete çağrılması ile ilgili ödenilen

masrafların mevzuata göre dikkate alınan tutar,

• Paraşütle atlayanlar için ödenen para ödülleri,

• Deniz kuvvetlerinde uzun süreli ve ara vermeden hizmet edenlere bir defalık ödenen para

ödülleri,

• Hava kuvvetlerinde ve komandolar ara vermeden hizmet edenlere ödenen bir defalık para

ödülleri,

• Askeri akademi kurumlarını bitiren mezunlara ödenen bir defalık para ödülleri,

• Deniz kuvvetlerinde hizmet edenlere ödenilen para,

• Süreli hizmetteki askerler için tütün ürünleri yerine ödenilen para,

• Hizmetle ilgili askerlerin yer değişimi zaman ödenilen yol masrafları,

• Askerlere bina kirası için verilen yardımlar,

• Askerlere gıda yerine verilen para yardımları,

37

• Askerlere çalışma giysilerinin hazırlanmasına göre ödenilen para yardımları,

Aşağıdaki gerçek kişilerin herhangi bir işverene tabi işten elde ettikleri vergiye tabi aylık

gelirleri, 400 manat tutarında azaltılır.

• Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Kahramanlarının,

• Sovyetler Birliği ve Sosyalist Emeği kahramanları,

• Şöhret Ordeninin her üç derecesi ile ödüllenmiş kişilerin,

• Şehit olmuş veya sonradan vefat etmiş askerlerin dul eşlerinin,

• Savaş sonucu I ve II grup sakatlık almış kişilerin,

• Yasalarca belirlenmiş şekilde savaş gazisi adı almış kişilerin,

• 1941-1945 İkinci Dünya Savaşı yıllarında arka cephede özverili çalışmalarına göre

madalyalarla ödüllendirilmiş kişilerin,

• Çernobil Nükleer Santralindeki kaza, sivil veya askeri amaçlı nükleer santrallerinde diğer

radyasyon kazarları sonucu, keza nükleer tesislerin herhangi çeşidi, aynı zamanda nükleer

silahları ve uzay teknik araçları ile ilgili deneyler, talimler ve diğer işlemler sonucunda

radyasyonla ilgili hastalığa bulaşmış veya bu hastalıkları yaşamış kişilerin.

• I ve II. Grup sakatların (savaş sakatları hariç) herhangi işverene tabi işten elde ettikleri

vergiye tabi aylık gelirleri, 100 manat tutarında azaltılır.

Aşağıdaki gerçek kişilerin herhangi işverene tabi işten elde ettikleri vergiye tabi aylık

gelirleri, ücretin vergilendirilmeyen minimum tutarının 55 manat tutarında azaltılır.

• Vefat etmiş yahut sonradan vefat etmiş askerlerin velileri, keza görevlerini yaparken ölmüş

devlet memurlarının velileri ve eşleri. Bu kişilerin eşlerine imtiyazlar o zaman verilir ki, onlar

yeniden evlilik yapmasınlar,

• 1990 yılı Ocak ayının 20'sinde SSCB'nin ordusunun müdahalesi sonucu, keza Azerbaycan

Cumhuriyetin arazi bütünlüğünün korunması zamanı vefat etmiş kişilerin velileri ve eşleri. Bu

kişilerin eşlerine verilen imtiyazlar yeniden evlenene kadar geçerlidir.

• Afganistan'a ve savaş yapılan başka ülkelere gönderilmiş askeri memurlar ve talim - kontrol

toplantılarına çağrılmış askeri görevliler,

• Mecburi göçmenler ve onlara eş tutulan kişiler,

• Onunla birlikte yaşayan ve daimi hizmet talep eden çocukluktan veya I. Grup sakata bakan

velilerinden biri (kendi isteği ile), eşi, himaye edeni veya kayyumu.

• Akrabalık ilişkilerine bakılmaksızın himayesinde en azı üç kişi, o cümleden gündüz eğitim

alan 23 yaşına kadar olan öğrenciler ve talebeleri olan karı veya kocadan birinin vergiye tabi

olan aylık geliri, 20 manat tutarında azaltılır. Bu kural, çocuklar 18, öğrenciler ise 23 yaşlarını

38

dolduracağı yılın sonuna kadar, aynı zamanda çocukların ve velayetindekilerin vefatı

durumunda da takip eden yıl sonuna kadar geçerli olacaktır.

• Gerçek kişilerin vergiye tabi gelirleri, çocuğun doğduğu ve velayeti altında olanın ise

velayet altına girdiği aydan başlayarak azaltılır. Velayet altındakilerin sayısı yıl içerisinde

azalırsa (çocukların ölüm durumları hariç) himayede olanların sayısının azaldığı ayı müteakip

aydan başlayarak onların geçimi için sağlanan indirime son verilir. Aşağıdakilerin himayede

olduğu kabul edilmez.

• Özürlü çocuklar okullarında eğitim görenler ve yatılı okullarda olan ve bakımı için

kayyumluk ücreti almayan çocuklar, keza tam devlet teminatındaki okullar

bünyesindeki yatılı okullarda olan çocuklar,

• Emeklilik maaşı ve işsizlik yardımı alan kişiler (çocuklar hariç),

• Devlet bakımında olan kişiler (meslek okulları öğrencileri, çocuk esirgeme

yurtlarında bakım görenler).

Ücretten vergi kesintisi yapılırken gerçek kişilerin bu maddede gösterilen vergi imtiyazları

hukuku ilgili merciler tarafından belirlenmiş evrakların sunulduğu andan oluşur ve sadece

gerçek kişinin esas çalışma (emek karnesinin bulunduğu) yerinde gerçekleştirilir.

Türk gelir vergisi sisteminde ise indirim ve istisnalar her bir gelir unsuru açısından ayrı

ayır düzenlendiğinden karmaşık bir yapıya sahiptir. Muafiyet, istisna ve indirim uygulamaları

aşırı ve gereksiz boyutlara ulaştığında hem idare açısından hem de mükellefler açısından

olumsuz sonuçlara yol açabilecektir (Akdoğan, 1999: 149). Vergi sistemini yıpratıcı ve

vergiye tabi tutulabilir unsurlar ile vergi tutarı arasında dengesizlikler ortaya çıkmasına yol

açan aşırı indirim, istisna ve muafiyet uygulamalarının vergi erozyonuna neden olduğu

görülmektedir (Saraçoğlu; 2000:80). Azerbaycan gelir vergisi sistemindeki indirim ve

istisnalar daha çok milli ve tarihsel olayların sonucu olarak getirilmiş istisnalardır. Diğerleri

ise vergilendirme ile ilgili teknik zorunluluklardan kaynaklanmaktadır.

Türk vergi sisteminde muafiyet, istisna ve indirimler, bazı mükellef gruplarının yükünü

azaltmak, teşvik etmek, vergi yönetimini kolaylaştırmak ve benzeri nedenlerle tesis

edilmişlerdir (Öz; 2002:13). Ortaya çıkan vergi kayıplarını, bu indirim, istisnalar ve

muafiyetler ile sağlanacak ekonomik veya sosyal faydalarla karşılaştırarak değerlendirmek

gerekir. Aksi halde amaç dışına çıkılarak gereksiz gelir kaybı ve vergi erozyonu yaratılmış

olacaktır.

39

BÖLÜM 3

AZERBAYCAN MENFAAT VERGİSİ KARŞILAŞTIRMASI İkinci bölümde Azerbaycan gelir vergisi sistemini karşılaştırdıktan sonra üçüncü bölümde

menfaat vergisi yani Türk Vergi Sistemi’nde yer alan kurumlar vergisi uygulamalarını

inceleyelim.

3.1.Azerbaycan Kurumlar Vergisi Sisteminin Genel Esasları

Azerbaycan’da Kurumlar Vergisi Kanunu 1992 yılında kabul edilmiştir. Bu verginin adı

Azerbaycan Cumhuriyetinde “ Hukuku Şahısların Menfaat Vergisi Hakkında Kanun” olarak

geçmektedir(Hasanov; 2009:65). Kurumlar vergisi Azerbaycan vergi sisteminde de önemli bir

yer tutmaktadır. 1980–2007 döneminde gelişmiş ülkelerde ve Türkiye’de kurumlar vergisi

gelirlerinin, vergi gelirleri içindeki payı incelendiğinde, genel olarak (Almanya, Fransa,

Belçika, İtalya, Avusturya hariç), kurumlar vergisinin vergi gelirleri içindeki payının, gelişmiş

ülkelerde yüksek, Türkiye’de ise düşük olduğu görülmektedir (Gürdal; 2009:221).

Son otuz yılda OECD üyesi ülkelerin çoğunda önemli reformlar yapılmış ve 1980’li

yılların başlarında %48 olan yasal kurumlar vergisi oranları 2000’li yılların sonlarında %25’e

kadar gerilemiştir (Çelikkaya; 2010:36). Bu sürecin etkisinde kalan Azerbaycan’da kurumlar

vergisi oranını sürekli olarak düşürmektedir. Türkiye ve Azerbaycan’daki yıllara göre

kurumlar vergisi oranları şöyledir:

AZERBAYCAN K.V. ORANLARI TÜRKİYE K.V. ORANLARI

1992-1996 yılları arası 35% 2004 yılı 33%

1997-1998 yılları arası 32% 2005 yılı 30%

1999 yılında 30% 2006 yılı 20%

2000-2002 yılları arası 27% 2007 yılı 20%

2003 yılında 25% 2008 yılı 20%

2004-2005 yılları arası 24% 2009 yılı 20%

2006-2009 yılları arası 22% 2010 yılı 20%

2010-2012 yılları arası 20% 2011-2012 yılları arası 20%

Şekil 9: Yıllara Göre Azerbaycan ve Türkiye Kurumlar Vergisi Oranları

Kurumlar vergisi, esas olarak gerçek kişilerden Azerbaycan hukuku anlamında, fiziki

şahıslardan değil kurum kazançları üzerinden alınan vergidir. Kurum, tüzel kişiden

Azerbaycan Hukuku anlamında hukuki şahıstan farklı bir kavramdır. Türk hukuk sisteminde

40

genellikle sermaye şirketleri (Anonim, Limited, Kooperatif, Hisseli Komandit) kurum olarak

kabul edilir. Şahıs şirketleri (kolektif ve adi komandit) tüzel kişiliği olmasına rağmen, kurum

değildir. Bunun yanında özellikle Türkiye uygulamasından örnekler verecek olursak, kamu

ekonomik kuruluşları (iktisadi devlet teşekkülleri) ve dernek vakıflara bağlı iktisadi

işletmelerde kurum olarak kabul edilmişlerdir (Batırel; 1976:128-129).

3.2.Menfaat Vergisi Vergi Ödeyicileri

Azerbaycan kurumlar vergisi kanunu sistematiğinde vergi konusunun tespitinden önce

kimlerin vergi mükellefi olduğu belirtilmiştir. Azerbaycan vergi mecellesinin 103’ncü

maddesinde “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde tam ve dar mükellef müesseseler kurumlar

vergisinin ödeyicileridir” denilmektedir. Burada müessese kelimesi en geniş anlamıyla

kullanılmış olup, yine söz konusu maddede fiziki şahıs olmayan herhangi bir şahısın da bu

şekilde değerlendirileceği belirtilmiştir.

Türk vergi sisteminde Kurumlar Vergisi Kanunu’nun birinci maddesinin birinci fıkrasında

vergi mükellefleri aşağıdaki şekilde belirtilmiştir.

Aşağıda sayılan kurumların kazançları, kurumlar vergisine tâbidir:

a) Sermaye şirketleri.

b) Kooperatifler.

c) İktisadî kamu kuruluşları.

ç) Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler.

d) İş ortaklıkları.

Kurumlar vergisi mükellefleri bu şekilde sayma yöntemi ile belirtilince Türk Kurumlar

Vergisi Kanunu’nun 2 maddesinde vergi mükelleflerinin detaylı bir açıklamasının yapılması

zorunlu hale gelmiştir. Buna göre;

MADDE 2- (1) Sermaye şirketleri: 29/6/1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu

hükümlerine göre kurulmuş olan anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit

şirketler ile benzer nitelikteki yabancı kurumlar sermaye şirketidir. Bu Kanunun

uygulanmasında, Sermaye Piyasası Kurulunun düzenleme ve denetimine tâbi fonlar ile bu

fonlara benzer yabancı fonlar sermaye şirketi sayılır.

41

(2) Kooperatifler: 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanununa veya özel

kanunlarına göre kurulan kooperatifler ile benzer nitelikteki yabancı kooperatifleri ifade eder.

(3) İktisadî kamu kuruluşları: Devlete, il özel idarelerine, belediyelere, diğer kamu idarelerine

ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup, faaliyetleri devamlı bulunan ve birinci ve ikinci fıkralar

dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler iktisadî kamu kuruluşudur.

(4) Yabancı devletlere, yabancı kamu idare ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup, bu maddenin

birinci ve ikinci fıkraları dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler, iktisadî kamu kuruluşu

gibi değerlendirilir.

(5) Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler: Dernek veya vakıflara ait veya bağlı olup

faaliyetleri devamlı bulunan ve bu maddenin birinci ve ikinci fıkraları dışında kalan ticarî,

sınaî ve ziraî işletmeler ile benzer nitelikteki yabancı işletmeler, dernek veya vakıfların

iktisadî işletmeleridir. Bu Kanunun uygulanmasında sendikalar dernek; cemaatler ise vakıf

sayılır.

(6) İktisadî kamu kuruluşları ile dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmelerin kazanç amacı

gütmemeleri, faaliyetlerinin kanunla verilmiş görevler arasında bulunması, tüzel kişiliklerinin

olmaması, bağımsız muhasebelerinin ve kendilerine ayrılmış sermayelerinin veya iş yerlerinin

bulunmaması mükellefiyetlerini etkilemez. Mal veya hizmet bedelinin sadece maliyeti

karşılayacak kadar olması, kâr edilmemesi veya kârın kuruluş amaçlarına tahsis edilmesi

bunların iktisadî niteliğini değiştirmez.

(7) İş ortaklıkları: Yukarıdaki fıkralarda yazılı kurumların kendi aralarında veya şahıs

ortaklıkları ya da gerçek kişilerle, belli bir işin birlikte yapılmasını ortaklaşa yüklenmek ve

kazancını paylaşmak amacıyla kurdukları ortaklıklardan bu şekilde mükellefiyet tesis

edilmesini talep edenler iş ortaklıklarıdır. Bunların tüzel kişiliklerinin olmaması

mükellefiyetlerini etkilemez.

Kurumlar vergisi sisteminin karşılaştırılmasında, Azerbaycan vergi sisteminde mükellef

tespiti konusu da oldukça sade düzenlenmiştir. Buna karşılık Türk vergi sisteminde kurumlar

vergisi mükellefleri dahi çok ayrıntılı belirtilmiştir.

42

3.3. Menfaat Vergisi Konusu ve Oranı

Tam mükellef kurumlar için Azerbaycan kurumlar vergisinin konusu, vergiden azad

edilmeyen bütün gelirlerinden kanunda sayılı giderlerin düşülmesinden sonra kalan fark yani

menfaatidir. Verginin konusu kurumlar vergisine tabi müesseselerin menfaatidir. Menfaat

kelimesi tahsil ve tahakkuk esaslarını da kapsayan en geniş anlamda kullanılmıştır.

Vergi ödeyicisinin tüm gelirleri (vergiden istisna edilen gelirden başka) ile üretim

masrafları bölümünde gösterilen gelirden düşülen giderler arasındaki fark, vergiye tabi olan

net kurum gelirleridir (Veliyev ve diğ.; 2003:192).

Azerbaycan'da faaliyet gösteren dar mükellef yabancı müesseseler, bu faaliyetten elde

ettiği gelirlerden, masrafların düşülmesinden sonra kalan tutar üzerinden vergi öderler.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde kendisinin daimi temsilciliği ile faaliyet gösteren dar mükellef

kurumların bu faaliyetlerden elde ettiği menfaatten, diğer bir deyişle Azerbaycan

kaynaklarından elde ettiği gelirden bu gelirin elde edilmesi için katlanılan maliyet ve

giderlerin düşülmesi sonucu bulunan tutardan vergi alınır. Sermaye yapılarına bakılmaksızın

tüzel kişiler, bankalar, kredi ve sigorta şirketleri, tüzel kişilerin bağımsız bilançosu olan

şubeleri, yabancı sermayeli kurumların temsilciliklerinin kazançları, kurumlar vergisine

tabidir (Uslu; 1998:28).

Azerbaycan vergi mecellesinin 105’nci maddesinde kurumlar vergisi oranı %20 olarak

tespit edilmiştir. Gelir vergisinden farklı olarak matrahın büyüklüğü ne olursa olsun vergi

oranı değişmemekte ve sabit olarak uygulanmaktadır.

Türk vergi sistemindekine benzer olarak tam mükellef ve dar mükellef kurumların

kurumlar vergisi ödenmiş kazançlarını ortaklarına dağıtması halinde ayrıca % 10 vergi

kesintisi yapılır. Bu şekilde vergi kesintisi yapılmış kazançtan bir daha vergi kesintisi

yapılamaz.

Dar mükellef kurumların Azerbaycan kaynaklarından elde ettikleri gelirlerinden kurumlar

vergisini ödedikten sonra ana merkezinin bulunduğu ülkeye gönderdiği kar paylarından % 10

vergi kesintisi yapılır. Bu tip dar mükelleflerin kurumlar vergisini ödemeden önce ana

merkezlerinin bulunduğu yere yaptıkları her türlü meblağdan da vergi güvenlik tedbiri olarak

43

% 10 vergi tutulur. Yani Azerbaycan’da temsilciliği aracılığı ile faaliyet gösteren dar mükellef

bir kurumun ana merkezine borç para veriyor dahi olsa gönderdiği her türlü para vergi

kesintisine tabidir. Ancak daha önce ana merkezin sermaye olarak koymuş olduğu tutarlar

haricinde dar mükellef sayılan temsilciliğine yapmış olduğu finans desteği anlamındaki borç

verdiği tutarların geri ödenmesinde vergi kesintisi yapılmayacaktır.

Türk vergi sisteminde Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 3’ncü maddesinde “Tam ve Dar

Mükellefiyet” başlığı altında yine çok detaylı düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre;

MADDE 3- (1) Tam mükellefiyet: Kanunun 1 inci maddesinde sayılı kurumlardan kanunî

veya iş merkezi Türkiye'de bulunanlar, gerek Türkiye içinde gerekse Türkiye dışında elde

ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirilirler.

(2) Dar mükellefiyet: Kanunun 1 inci maddesinde sayılı kurumlardan kanuni ve iş

merkezlerinin her ikisi de Türkiye'de bulunmayanlar, sadece Türkiye'de elde ettikleri

kazançları üzerinden vergilendirilirler.

(3) Dar mükellefiyette kurum kazancı, aşağıdaki kazanç ve iratlardan oluşur:

a) 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerine uygun Türkiye'de iş yeri

olan veya daimî temsilci bulunduran yabancı kurumlar tarafından bu yerlerde veya bu

temsilciler vasıtasıyla yapılan işlerden elde edilen ticari kazançlar (Bu şartları taşısalar bile

kurumların ihraç edilmek üzere Türkiye'de satın aldıkları malları Türkiye'de satmaksızın

yabancı ülkelere göndermelerinden doğan kazançlar, Türkiye'de elde edilmiş sayılmaz.

Türkiye'de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının ya da her ikisinin Türkiye'de olması veya

satış sözleşmesinin Türkiye'de yapılmasıdır.).

b) Türkiye'de bulunan ziraî işletmeden elde edilen kazançlar.

c) Türkiye'de elde edilen serbest meslek kazançları.

ç) Taşınır ve taşınmazlar ile hakların Türkiye'de kiralanmasından elde edilen iratlar.

d) Türkiye'de elde edilen menkul sermaye iratları.

e) Türkiye'de elde edilen diğer kazanç ve iratlar.

(4) Bu maddede belirtilen kazanç veya iratlar ile gelir unsurlarının Türkiye'de elde edilmesi

ve Türkiye'de daimî temsilci bulundurulması konularında, 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı

Gelir Vergisi Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.

(5) Kanunî merkez: Vergiye tabi kurumların kuruluş kanunlarında, tüzüklerinde, ana

statülerinde veya sözleşmelerinde gösterilen merkezdir.

(6) İş merkezi: İş bakımından işlemlerin fiilen toplandığı ve yönetildiği merkezdir.

44

Yukarıdaki kanun metni dikkatli olarak incelendiğinde dar mükellefiyet ile ilgili çok

detaylı tanımlamaların yapıldığı, gelir unsurlarının dahi sayıldığı görülmektedir.

3.4. Menfaat Vergisinde İndirim, İstisna ve Muafiyetler

Menfaat vergisinin hesaplanması sırasında yapılabilecek indirim, istisna ve muafiyetler

Azerbaycan vergi sisteminde tek tek ve net olarak sayılmıştır. Azerbaycan vergi mecellesinin

106’ncı maddesinde istisnalar belirtilmiştir. Bunlar kısaca;

a) Hayır kuruluşlarının müteşebbislik faaliyeti dışındaki her türlü gelirleri

b) Ticari olmayan kuruluşların aldıkları karşılıksız gelirler

c) Uluslararası, devletlerarası ve hükümetler arası teşkilatların müteşebbislik faaliyeti

dışındaki her türlü gelirleri

d) Devlet Yönetim organlarının, bütçe teşkilatının müteşebbislik faaliyeti dışındaki her

türlü gelirleri

e) Merkez Bankası’nın, onun kurumlarının, Devlet Petrol Fonu’nun, Emanetlerin

Sigortalanması Fonu’nun müteşebbislik faaliyeti dışındaki her türlü gelirleri

f) Devlet Bütçesine ait olan vergi borçlarının kanunlara uygun olarak silinmesinden

doğan gelirler

g) Azerbaycan Devlet Başkanı’nın belirlediği durumlarda hukuki şahsın kararı ile ona ait

olan müesseselerin birinin bilançosundan diğerinin bilançosuna karşılıksız olarak

aktarılan değerler ve aktifler,

h) Petrol ve gaz kaynaklarının bulunması, çıkarılması, işlenmesi ve hasılatın bölüşülmesi,

boru hatları gibi konularda Azerbaycan Cumhuriyetini temsil eden tarafa aktarılan

değerler ve aktifler,

i) Engelli kişilerin tahsil alması için kurulmuş olan müesseselerin gelirleri,

j) Yaşlıların veya engellilerin veya engelli çocukların toplanmasıyla oluşan kuruluşların

veya genel işçi sayısının çoğu bunlardan oluşan kuruluşların kurumlar vergisi %50

oranında azaltılır.

Vergi ödeyicileri, kurumlar vergisi ödediği gelirinin net olarak belirlenmesi için, belgelere

(Fatura, Perakende satış fişi, sözleşmeler, banka ekstreleri gibi) dayanarak gelir ve

harcamaların, doğru, düzgün ve açık bir şekilde yevmiye kayıtlarını kanunun öngördüğü

sürelerde tutmak ve saklamak zorundadır. Yevmiye kayıtlarının tutulması esnasında vergi

ödeyicileri aşağıda belirtilen yöntemlerden sadece birini dikkate almak zorundadırlar.

a) Nakit Esası

b) Tahakkuk Esası

45

Nakit esasına göre hesap kaydı yapan vergi ödeyicileri, gelirin elde edildiği anda veya

gelirin vergi ödeyicisinin kontrolü altına geçtiği anda, bu geliri dikkate almalı ve gelirden

kendi harcamalarını bu harcamaların gerçekleştiği zaman düşmelidir (Kerimov; 2007:116).

Tahsil esasında vergi ödeyenin nakit para tutarını aldığı, banka hesabına yattığı zaman gelirin

elde edildiği, harcamaların ise nakit olarak ödendiği veya banka hesabından havalenin

yapıldığı zaman harcamaların net kayıtlama zamanı sayılmaktadır. Buna karşılık tahakkuk

esasına göre kayıtlarını tutan vergi ödeyicileri için gelir elde edilmesinin ve harcamaların net

zamanı değil bu harcamaların ve gelirlerin doğduğu, kesinleştiği veya belirgin olarak

miktarının tespit edildiği tarih önemlidir. Azerbaycan Kurumlar vergisi sisteminin ana

yapısını bir şekil yardımıyla inceleyecek olursak;

(-) Eksi

(-) Eksi

(=) Eşittir

(-) Eksi

(=) Eşittir

(x) Çarpı

(=) Eşittir

Şekil 10: Azerbaycan Kurumlar Vergisi Sistemi Kaynak: Yaşar Kelbiyev ve diğerleri, Vergilemenin Nezeri ve Metodoloji Esasları, Grifli Neşriyatı, Bakü, 2001, s. 228.

46

Menfaat Vergisinin Mükellefleri Tam ve Dar Mükellef Hukuki Şahıslar

Mal ve Hizmet Sunumundan Elde Edilen Kazançlar

Sermaye ve Diğer Emlak Kullanımından Elde Edilen Kazançlar

Diğer Sabit Kıymetlerden Elde Edilen Kazançlar

Diğer Faaliyetlerden Elde Edilen Kazançlar

Brüt Kazanç

Katma Değer Vergisi, Aksizler

Kanunla Belirlenmiş Kazançtan Düşülecek Giderler

Bilançoya göre hesaplanmış Kazanç

Vergi İstisna ve İndirimleri

Kurumlar Vergisi Matrahı

Kurumlar Vergisi Oranı (%20)

Kurumlar Vergisi

Yukarıdaki şekilin incelenmesinden anlaşılacağı üzere, Azerbaycan menfaat vergisi

sistemi oldukça basit bir yapıya sahiptir. Tam ve dar mükellef kurumların elde ettikleri

gelirden ödeyecekleri vergiyi kolayca hesaplamaları ve beyannamelerini elektronik ortamda

göndermeleri mümkündür. Azerbaycan sisteminde Türkiye uygulamalarında olduğu gibi yasal

bir Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir veya Yeminli Mali Müşavir gibi

unvanları bulunan meslek mensupları olmadığından beyanname gönderme işlemi serbestçe

mükellefler tarafından yerine getirilebilmektedir.

Azerbaycan vergi sistemine göre kurum kazancından indirilmesi mümkün olmayan

giderler aşağıdaki gibidir.

- Sermaye karakterli tüm harcamalar ile şirketin kurulması için yapılan

harcamalar,

- Vergi dışı faaliyetlerle ilgili yapılan masraflar;

- Eğlence ve yemek giderleri, keza işçilerin konut ve diğer sosyal karakterli

giderleri;

- Her türlü ayrılmış yedek akçeler,

- Kurumların ödediği tüm mali cezalar,

- Azerbaycan Bakanlar Kurulu’nun tespit ettiği standartları aşan kısımlar

Azerbaycan vergi sistemine göre kurum kazancından indirilebilecek olan giderler aşağıda

maddeler halinde sıralanmıştır.

- Yurtdışından alınan borçların faizleri (Bankalar arası kredi oranlarına veya

Merkez Bankasının bankalar arası kredi oranlarının ortalama seviyesinden %125

fazla olmamak şartıyla)

- Ümitsiz borçlar (tahsili şüpheli alacaklar) gelirden düşülebilir (Daha önce bu

kazancın vergisinin ödenmesi şartıyla)

- Sigorta şirketlerinin ayırdığı kanunlara uygun teknik karşılıklar,

- Gelir elde etmek maksadıyla yapılan bilimsel araştırmalar, projeler ve

tecrübeler için yapılan harcamalar,

- Tamir harcamalarının tutarının, bina ve inşaatlar (%2), elektronik cihazlar ve

ulaşım araçları (%5) ile demirbaşlar (%3) için limit dahilindeki kısmı,

- En fazla 5 yıl süreyle düşülebilen mali zarar,

- Maddi ve maddi olmayan duran varlıklara ayrılan amortismanlar,

47

- Maddi duran varlık satış zararları

- Leasing işlemi nedeniyle ödenen kiralar,

- Bankadan ödenmek şartıyla ticari işle ilgili sigorta primleri (Hayat sigortaları

hariç)

- Azerbaycan dışında ödenen vergiler (Sadece Azerbaycan’da benzer vergi türü

için belirlenen oranı aşmayan kısmı)

En fazla 5 yıl süreyle düşülebilen mali zararın kurumlar vergisi matrahının tespitinde

indirim konusu olarak kabul edildiğini belirtmiştik. Bu konuda Azerbaycan Vergi

Mecellesinin 148’nci maddesinde bir diğer hüküm getirilmiştir. Buna göre; hukuki şahsın

sahipliği önceki duruma göre %50 veya daha çok değişirse bu değişikliklerin yapıldığı yılın

başından itibaren aşağıdaki iki durumun haricinde mali zararın düşülmesine izin verilmez:

a) Değişiklikten sonra 3 yıl boyunca hukuki şahıs faaliyetine devam ederse ve

b) Değişiklikten sonra 1 yıl içerisinde faaliyet konusunu değiştirmemişse;

kuralı getirilmektedir. Yeni kurumlar vergisi kanununun “Zarar Mahsubu” başlıklı 9’ncu

maddesine devralınan kurumun faaliyetine beş yıl devam edilmesi zorunluluğu getirilmiştir.

Yani Azerbaycan sistemindekine benzer bir hüküm Türk kurumlar vergisi sisteminde de

düzenlenmiştir.

Azerbaycan kurumlar vergisi sisteminde indirilebilecek giderler detaylı olarak

belirlenmiştir. Ayrıca bu gelir ve giderler kullanılarak tespit edilen vergi matrahı ve vergi aynı

gelir vergisinde olduğu gibi izleyen yılın mart ayının son gününe kadar beyan edilmek

zorundadır. Vergi mecellesinin 149.2. maddesinde belirtilen kurumlar, beyannamelerini hesap

dönemini (kanunda belirtilen hesap dönemi takvim yılına eşittir) takip eden bir sonraki yılın

Mart ayının otuz birinci günü sonuna kadar vergi idaresine vermek zorundadırlar (Şirinov;

2008:161). Hukuki şahısın sona erdiği, müteşebbislik faaliyetlerinin bırakıldığı, işin terki gibi

durumlarda bu hallerin gerçekleştiği durumlardan itibaren 30 gün içerisinde beyanname

verilmek zorundadır.

3.5. Amortisman Uygulaması

Vergi konusunu oluşturan faaliyetle ilgili olmak şartıyla elde edilen maddi ve maddi

olmayan varlıklar için amortisman ayrılabilir. Aşağıda belirtilen maddi duran varlıklar için

amortisman ayrılmaz.

- Toprak, ince sanat eserleri, nadir tarihi ve mimarlık abidesi olan binalar, eskimeyen

gayrı menkuller

48

- İlmi uygulama, eğitim ve deney maksadı ile laboratuarlarda bulunan demirbaşlar,

makineler, numuneler, maketler, faaliyette olan veya olmayan modeller,

- Mahsul veren hayvanlar (Damızlık inekler, camışlar, develer, domuzlar, koyunlar,

keçiler, boğalar, koçlar, tekeler ve bunun benzeri hayvanlar)

- Ürün alınma vakti gelmemiş çok yıllı ekilmiş ağaç ve benzeri bitkiler,

- Genel kullanımda olan otomobil yolları,

- Genel kullanımda olan parklar ve parklardaki demirbaşlar,

Türk vergi sisteminde de boş arazi ve arsalara amortisman ayrılması mümkün değildir.

Ancak yukarıda belirtilen yollar, parklar harici vergi mükelleflerinin aktifine dahil olan her

şeye amortisman ayrılması mümkündür.

Hukuki ve fiziki şahısların bir yıldan fazla sürede kullanacağı gayri maddi aktifler

üzerinden de amortisman ayrılır. Maddi ve maddi olmayan aktiflerin değerine onların

alınması, getirilmesi, üretilmesi, kurulması, işletmeye alınması için katlanılan masraflar ile bu

aktiflerin değerlerin arttıran harcamalar dahildir. Türk vergi sisteminden farklı olarak bu

aktiflerin elde edilmesiyle ilgili olarak alınan kredilerin faizleri aktiflerin değerine ilave

edilmez.

Azerbaycan vergi mecellesinin “Amortisman Ayrılması ve Gelirden Amortisman Ayrılan

Aktifler İçin Düşülen Tutarlar” başlıklı 114’ncü maddesinde sayılan amortisman oranları

aşağıda maddeler halinde listelenmiştir.

- Binalar, Gayrı menkuller ve yer altı yer üstü düzenleri %7,

- Arabalar, demirbaşlar ve hesap makineleri %25,

- Nakliye Vasıtaları %25,

- İş Hayvanları %20,

- Jeoloji, araştırma ve madenlerin hazırlanmasına ilişkin harcamalar %25,

- Faydalanma süresi belli olmayan maddi olmayan duran varlıklar %10,

- Diğer Esas vesaitler %20

- Amortisman ayırma işleminin sonunda kalan değeri 100 AZN’den az olan veya ilk

amortisman ayrılan değerinin %5’inden aşağı bir tutar kalmış olan iktisadi kıymetlerde kalan

değerin tamamı gider yazılır.

49

Azerbaycan vergi mecellesinde belirtilen amortisman oranları üst sınırı belirlemekte olup,

vergi mükellefleri dilerse daha düşük oranda amortisman ayırabilecekleri gibi hiç amortisman

ayırmaya da bilirler. Genel olarak Azerbaycan sistemindeki amortisman oranları Türk vergi

sistemindekine göre oldukça yüksektir. Böylece Azerbaycan vergi mükelleflerinin ellerinde

maddi duran varlıkları ve makineleri daha kısa sürede yenilemeleri amaçlanmıştır.

Azerbaycan vergi ve muhasebe uygulamalarında amortismanlarla ilgili olarak kullanılan

genel formül aşağıdaki gibidir (Hasanov; 2010:92-93).

Qd = a + b + c – ç – d

Qd : Kalan Değer

a : Maddi duran varlıkların önceki yılın sonunda kalan değeri (Önceki yıllarda

amortisman hesaplanmış ise maddi duran varlığın değerinden bunlar düşülür)

b : Cari yılda satın alınan maddi duran varlıkların değeri

c : Maddi duran varlığın değerini arttırıcı harcamalar

ç : Cari yılda satılmış veya elden çıkarılmış maddi duran varlıkların değeri

d : Kalan değeri 100 AZN’den az veya maddi duran varlığın ilk değerinin %5’inden az

kalan maddi duran varlıkların değeri

Türk vergi hukukunda amortismanlar 333, 339, 365, 389 ve 399 numaralı vergi usul

kanunu genel tebliğleri ile düzenlenmiş ve çok detaylı bir liste halinde yayınlanmıştır. Ayrıca

Azerbaycan sisteminden farklı olarak hızlandırılmış amortisman uygulaması ile belirtilen

oranların iki katının kullanılması da mümkün hale getirilmiştir. Gelir Vergisi Kanunu’nun

“İndirilemeyecek Giderler” başlıklı 41’inci maddesinde, gerçek kişilerin safi kazançlarının

tespitinde indirilmesi mümkün olmayan giderler ele alınmış olup, maddenin 7’nci fıkrasında;

ister kiralama yoluyla edinilen, isterse işletme envanterinde kayıtlı olan yat, kotra, tekne, sürat

teknesi gibi motorlu deniz, uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet

konusu ile ilgili olmayan varlıklara ilişkin giderlerin yanında, bu varlıklara ilişkin

amortismanların da vergi matrahının hesaplanmasında indirilecek bir gider niteliğinde

olmadığı ifade edilmektedir. Kurumlar vergisi kanunu da gelir vergisi kanununa benzer

şekilde, amortismanları bir gider unsuru olması açısından ele almaktadır.

50

3.6. Leasing Uygulamaları

Azerbaycan vergi sisteminde yer alan leasing (Finansal Kiralama) işlemleri neticesinde

ödenen kiraların gider olarak yazılması mümkündür. Azerbaycan vergi mecellesinin “Maliye

Leasingi” başlıklı 140’ncı maddesinde uygulamanın temel esasları düzenlenmiştir. Buna göre;

140.1. Kiraya veren maddi duran varlıkları finansal kiralama sözleşmesi üzerine kiraya

verirse, vergilendirme işlemlerinde kiraya veren malın sahibi, kira ödemeleri ise malın

kullanımı nedeniyle ödenen menfaatler olarak kabul edilir.

140.2. Aşağıdaki hallerde maddi duran varlık kiralamaları leasing olarak değerlendirilir.

140.2.1. Leasing sözleşmesi ile kira müddeti bittikten sonra maddi duran varlığın

mülkiyetinin kiralayana verilmesi veya kiralayanın çok düşük bir bedelle maddi duran varlığı

alma hakkının bulunması,

140.2.2. Kira süresi maddi duran varlığın faydalı ömrünün %75’inden fazla ise;

140.2.3. Kira süresi bittikten sonra maddi duran varlığın kalan değeri kiralama başlangıç

değerinin %20’sinden az ise;

140.2.4. Kira müddetince ödenecek olan kiraların toplamı maddi duran varlığın kiralama

başlangıç değerinin %90’nı veya daha fazlası ise;

140.2.5. Kiralanan maddi duran varlık kiralayanın siparişi üzerine hazırlanmış ve kira

müddeti sonunda kiralayandan başkası o maddi duran varlıktan istifade edemiyor ise;

140.3. Bu kanunun 140.2.4’ncü maddesi aktifin faydalı ömrünün ¾’ü bitmiş ise uygulanmaz.

140.4. Finansal kiralama sözleşmesinde kira ödemelerine ait faiz oranı belirtilmemişse faiz

oranı aynı dönemde aynı döviz türü ile ve benzer süreler için verilmiş bankalar arası kredi faiz

oranıdır. Bu oranda belli değilse bankalar arası kredi faiz oranları ortalamasının %125’i olarak

kabul edilir.

140.5. Bu kanun maddesinin amaçlarına uygun olarak kiralayanın kiralamayı yenilemek

hakkına sahip olduğu durumlarda bu ilave sürede kira süresine dahil kabul edilir.

140.6. Kiraya verenin finansal kiralama başlayana dek aktifin sahibi olduğu durumlarda bu

kanunun 140.1’nci maddesi hükümlerine göre küre ödemesinin yapılmasına ek olarak,

sözleşme aktifin kiraya veren tarafından satılması, kiralayan tarafından da alınması gibi

değerlendirilir.

Yukarıdaki kanun metni incelendiğinde Azerbaycan vergi sisteminde leasing üzerine bir

madde içerisinde pek çok düzenleme birden yapıldığı görülmektedir. Azerbaycan Mülki

Mecellesinin (Bizdeki medeni kanun) 747.1’nci maddesine göre “Leasing sözleşmesine göre

51

leasing veren belli maddi duran varlığı belirli bir süre ve diğer şartlarla (leasing alana maddi

duran varlığı satın alma hakkını da vermek dahil) kullanımına sunulmasıdır. Vergi mecellesi

ile Mülki mecelle arasında terim farklılıkları göze çarpmaktadır. Mülki mecelle leasing alan

ve leasing veren terimlerini kullanırken, vergi mecellesi kiraya veren ve kiralayan terimlerini

tercih etmektedir. Burada vergi mecellesi kira ödemeleri terimini de sık kullanmaktadır.

Leasing kira ödemelerinin normal gayrı menkul kira ödemelerinden farklıdır. Leasing kira

ödemelerinde çok sayıda unsur bir arada değerlendirilir. Bunlara, maddi duran varlığın

amortisman payları, varlığın alınmasına ilişkin yapılan masraflar, kredi faizleri, leasing veren

kuruluşun kar payı gibi örnekler verebiliriz.

3.7. Azerbaycan Vergi Gelirleri İçerisinde Kurumlar Vergisinin Yeri

Dolaysız vergilerin vergi gelirleri içerisinde dolaylı vergilere göre oranının yüksek olması

tercih edilen istenilen bir durumdur. Vergi tabanının geniş, vergi oranlarının düşük ve dolaylı

vergilerin belli bir optimum düzeyde uygulanması hedeflenir. Ancak her ülkenin kamusal mal

ve hizmetlerin finansmanında birinci gelir kaynağı vergilerdir. Vergilerin fiskal yani mali

amaçları da ihmal edilemeyecek kadar önemlidir. Azerbaycan gelişmekte olan bir ülke olarak,

özellikle de geçiş ekonomileri içerisinde yer almasıyla ciddi vergi gelirlerine ihtiyaç

duymaktadır. Tüm geçiş ekonomileri, piyasa ekonomisi sürecinde yer almalarıyla birlikte

vergi idarelerinin yapısından kaynaklanan ciddi sınırlamalar nedeniyle kamu gelirlerinde ani

ve hacimli açıklarla karşılaştılar (Gökbunar ve Utkuseven; 2005:1). Bu sebeple Azerbaycan

vergi gelirlerinin yıllar itibarıyla inceleyelim.

Açıklamalar 2005 2007 2008 2009 2010 2011 2011 Yılı Yüzdeleri

Bütçe Gelirleri Toplamı (Milyon Manat) 2 055,2 6 006,6 10 762,7 10 325,9 11.403,0

0 15.700,70 100,00Fiziki Şahıslar Gelir Vergisi 317,40 588,60 627,20 581,90 590,20 715,70 4,56Hukuki Şahıslar Menfaat Vergisi 355,40 2 457,7 2 862,3 1 329,2 1 429,9 2.134,00 13,59Toprak Vergisi 15,30 27,10 30,60 26,20 35,30 35,30 0,22Emlak Vergisi 40,40 72,30 112,90 66,20 101,80 103,90 0,66İlave Değer Vergisi 599,90 1.179,20 1.910,90 2.012,80 2.082,50 2.222,70 14,16Aksiz Vergisi 141,00 402,90 486,90 485,10 514,90 480,20 3,06Maden Vergisi 53,50 123,20 147,70 121,90 130,10 129,80 0,83İthalat ve İhracata Bağlı Vergi 205,20 293,20 449,70 418,10 291,80 433,10 2,76

Diğer Vergiler40.936,0

0 68,60 96,80 86,80 90,30 140,60 0,90Diğer Gelirler 299,00 793,80 4 037,7 5 197,7 6.136,20 9.305,40 59,27Şekil 11: Azerbaycan Vergi Gelirleri Kaynak: Azerbaycan İstatistik Kurumu

52

Kurumlar vergisi tahsilatı genel olarak artmaktadır. Yüzde 13,59 oranıyla kurumlar vergisi

gelirleri, neredeyse katma değer vergisi tahsilatına eşitlenmiştir. Türkiye’de 2011 yılında bu

oran %7,5’ta kalmıştır. Oysa sermaye şirketleri günümüzde çok verimli ve kolay bir

vergileme kaynağını oluşturmaktadır (Edizdoğan ve Çelikkaya; 2010:137). Azerbaycan’da

kurumlar vergisi tahsilatlarında artış ve azalmalar şekil 11’de net olarak görülmektedir. Bu

azalmaların esas nedeni ise, vergi ödeyicilerinin %95'inin sadeleştirilmiş vergi ödeyicisi

olarak kayda girmeleridir (Kahramanov; 2008:29). Artışlar ise, yani kurumlar vergisi

gelirlerinin artışları petrol sektöründeki gelişmelerden kaynaklanmaktadır (Memmedova;

2007:47).

Kurumlar vergisi tahsilatları genelde petrol ağırlıklı sektörlerde çalışan şirketlerin

gelirlerinden alınmaktadır. Ticaret şirketlerinin ve ithalat-ihracat ile uğraşan şirketlerin büyük

kısmının gelirlerinin bir kısmını kayıt dışı bıraktıkları tahmin edilmektedir.

53

BÖLÜM 4

AZERBAYCAN İLAVE DEĞER VERGİSİ SİSTEMİ Azerbaycan’da vergi gelirleri içerisinde en yüksek orana sahip (%14,16) vergi türü olan

ilave değer vergisi uygulamalarını bu bölümde ele alacağız.

4.1. Azerbaycan İlave Değer Vergisi’nin Genel Esasları

Azerbaycan'da EDV kanunu 1991 yılında kabul edilmiş ve uygulanmaya başlanmıştır.

Bu verginin adı Azerbaycan Cumhuriyeti’nde " İlave Değer Vergisi Hakkında Kanun" olarak

bilinmektedir. Azeri dilinde “ilave” kelimesi “e” harfi ile başladığından kısaltmalarda EDV

diye söylenmektedir. Vergi Mecellesi kabul edildiği zamana kadar, yani yaklaşık on yıl

EDV'nin ödenmesinde “çıkış yeri ilkesi” uygulanırken, 1 Ocak 2001 tarihinden sonra

değişiklik yapılarak bugünkü “varış ilkesi” kabul edilmiştir.

Azerbaycan vergi kültüründe EDV devletin payı veya hakkı olarak görülür. Bu sebeple

bankaya para yatırılmasında, para tahsilinde hep ana para ayrı, EDV ayrı düşünülür. Fiilen

her mükellef vergi dairesinden izin alarak bir bankayla çalışmak zorundadır. Bu bankada iki

hesabın birlikte açılması da zorunludur. Birinci anapara, gider ödemelerinin, havale, gelir gibi

tahsilatların yapılacağı hesaptır. İkincisi ise sadece EDV tahsilat ve ödemelerinin

gerçekleştirileceği hesaptır. Yani Azerbaycan sisteminde Türk sisteminden farklı olarak bir

satıcı sattığı malın hesaptan sadece ana parasını çekebilirken EDV’ yi çekemez. Türk Vergi

Sistemi böyle bir ayrıma gitmediğinden mükellefler, KDV’yi de sanki kendi parasıymış gibi

kullanırlar. Üstelik Türk Vergi Sistemi’nde belge ve kayıt düzeninin oturmamış olması, kayıt

dışı ekonominin ulaştığı boyut, yapanın yanına kar kalıyor gibi anlayışlar naylon fatura (sahte

veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge) kullanımını körüklemektedir. Naylon fatura

konusu, Türk Vergi Sistemi’nin kanayan yaralarından biridir (Kızılot; 2007:16). Naylon

faturanın yarattığı gelir veya kurumlar vergisi tahribatından çok ilk ve en önemli olumsuz

etkisi KDV üzerinde olmaktadır.

Sahte fatura verme ve kullanma işleminin Türkiye’de genelde iki şekilde olabileceği

öngörülür. Vergi mükellefi, yaptığı harcamalar karşılığında gerçek fatura alamamakta ve

bundan doğan açığını sahte fatura temin etmek suretiyle karşılamakta veya daha az bir vergi

ödemek için gerçek olmayan bir gideri göstermek üzere sahte fatura temin

etmektedir(Ünal;2006:3). KDV tahsilatında naylon fatura uygulamaları bir kara delik olarak

nitelendirilmekte ve devletin ciddi vergi kaybına uğradığı düşünülmektedir.

54

Azerbaycan vergi uygulamalarında kaşe çok önemlidir. Kaşe yaptırmak için vergi

dairesinden izin yazısı alınır. İkinci veya üçüncü kaşeler içinde aynı şekilde izin alınır.

Azerbaycan sisteminde vergi hesap faturası kesinlikle matbaaya bastırılmaz. Boş A4 kağıdına

Azerbaycan Vergiler Bakanlığı’nın belirlediği formatta çıktı alınarak vergi idaresinden alınan

kaşe ile mühürlenir. Bu şekilde kaşe ve imza yapılmayan fatura geçersiz kabul edilir.

Azerbaycan bilgisayar teknolojilerine oldukça önem vermektedir. Beyannameler internet

ortamında gönderilmektedir. Yine modern bir uygulama olan elektronik fatura düzenlenmesi

sistemine de geçilmiştir. Türk muhasebe sisteminden farklı olarak birden çok muhasebe

programı yerine 1C adı verilen tek bir muhasebe programı kullanılmaktadır. Versiyon

değişiklikleri de Vergiler Bakanlığı’nın gözetiminde yapıldığından muhasebe yazılımında

yapılacak hilelerin olumsuz etkileri de en aza indirilmiş olacaktır.

Azerbaycan elinden geldiğince EDV uygulamalarını değiştirmeye, geliştirmeye

çalışmaktadır. KDV'nin uygulamasında gelişmiş ülkelerin vergileme tecrübesinden

yararlanılmış; ama bununla beraber ülkenin gelişim politikası da dikkate alınmıştır (Mecidov,

2008:121).

EDV 'nin beyannamesi, her hesap dönemi için yani her ay için, hesap döneminden sonraki

ayın 20'sine kadar verilir. Mükellefler kayıtlı olduğu vergi dairesine aylık beyannamesini

vermek zorundadırlar. EDV beyannamesi ile bankadaki EDV hesapları arasında herhangi bir

dengesizlik yoksa vergi devlet tarafından tahsil edilir.

Bir önceki bölümde belirttiğimiz gibi Azerbaycan vergi gelirleri içerisinde EDV en fazla

yeri tutan vergi türüdür. İlave Değer Vergisinin devlet bütçesi gelirleri içerisinde önemli yere

sahip olmasının temel nedeni vergi tabanının geniş olması ve vergi matrahının artan ticaret

hacmine bağlı olarak büyük boyutlara ulaşmasıdır. Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını

kazandığı 1991 yılında ilk EDV oranı %28 olarak yüksek bir düzeyde uygulanmaktaydı. Daha

sonra 1993 yılında bu yüksek oran %20'ye ve en son olarak ise 2001 yılında %18’e

düşürülmüştür.

Genel yapısının kısaca açıklamaya çalıştığımız EDV sisteminin genel yapısını yine bir

şekil yardımı ile inceleyelim.

55

Şekil 12: Azerbaycan İlave Değer Vergisi Sistemi Kaynak: Yaşar Kelbiyev ve diğerleri, Vergilemenin Nezeri ve Metodoloji Esasları, Grifli Neşriyatı, Bakü, 2001, s. 171.

56

Şekil 12’de gösterilen EDV sisteminin genel yapısını oluşturan, mükellefiyet, matrah ve

oran gibi vergilendirmenin temel unsurlarını detaylı olarak inceleyelim.

4.2. İlave Değer Vergisi’nde Mükellefiyet

İlave değer vergisi vergi alınan mal ve hizmet satışından hesaplanan vergi ile vergi

kanunlarına uygun şekilde hazırlanmış fatura, elektronik fatura, veya ithalatta EDV

ödendiğini gösteren belgelere göre ödenen vergi arasındaki farktır. EDV vergi ödeyicileri,

diğer bir deyişle EDV mükellefleri Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 154’ncü maddesinde

belirtilmiştir. Buna göre;

Madde 154 Vergi Ödeyicileri

154.1. EDV’nin ödeyicisi olarak kayıt olan veya kayıt olması gereken şahıslar EDV

mükellefleridir.

154.2. Kayıt olan şahıs kaydın gerçekleştiği andan itibaren vergi mükellefi olur. Kayıt için

dilekçe vermesi gereken, fakat kayıt olmayan şahıs kayıt olma yükümlülüğünün başladığı

günden itibaren vergi mükellefi sayılır.

154.3. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde EDV’ye tabi malları ithal eden şahıslar EDV mükellefi

sayılırlar.

154.4. EDV’nin konusuna giren işleri kayıt olmadan gerçekleştiren dar mükelleflerde vergi

ödeyicisi sayılırlar.

154.5. Hukuki şahıs yaratmadan mal ve hizmet satışı veya alışı işlemlerini gerçekleştirenlerde

EDV mükellefi sayılırlar.

154.6. Aksizli malların ithalatçıları ve konut inşaatı ile uğraşan şahıslar EDV mükellefleridir.

Yukarıdaki kanun metni incelendiğinde oldukça sade bir şekilde vergi mükelleflerinin

belirlendiği görülmektedir. Oysa Türkiye’de geçerli olan katma değer vergisi kanununun

birinci kısmı “mükellefiyet” başlığını taşısa da vergi mükelleflerini belirtmemiştir. 3065 sayılı

katma değer vergisi kanunu “Türkiye'de yapılan aşağıdaki işlemler katma değer vergisine

tabidir:” demek suretiyle birinci maddesinde mükellefleri değil vergiye tabi işlemleri

vurgulamıştır.

Azerbaycan EDV sisteminde mükellefiyetin tespitinde, kayıt olma kavramı ön plana

çıkmaktadır. Bu sebeple Azerbaycan vergi mecellesinde kayıt olma süreleri hatta idarenin bu

işlemi kaç günde tamamlayacağı bile kanunla belirlenmiştir. Müteşebbislik ve serbest meslek

faaliyetinde bulunan ve 12 aylık dönemde artarda vergi matrahlarının değeri hukuki şahıslar

için 150.000 AZN ve gerçek kişiler için (Sadeleştirilmiş vergi mükellefleri hariç) 90.000

57

AZN’den fazla olması durumunda vergi organına şekli Azerbaycan Bakanlar Kurulu’nca

belirlenen dilekçenin 10 gün içerisinde verilmesi gerekir. Dar mükelleflerin matrahlarının

değerinin hesaplanmasında sadece Azerbaycan Cumhuriyeti’ndeki faaliyetlerinin değerleri

toplanır. Gönüllü olarak EDV mükellefi olmak isteyen kişilerin başvuruları kabul edilir. Vergi

organı şekli Azerbaycan Bakanlar Kurulu’nca belirlenen dilekçeyi aldıktan en geç 5 gün

içerisinde kayıt işleminin yapıldığına dair belge ve VÖEN’i (vergi kimlik numarası) vermeye

mecburdur. Bu şekilde vergi organından aldıkları belgeyi kaybedenlere sadece belgenin

idarede kalan örneğinden suret verilir. Bu şekilde vergi organına kayıt yaptırması gerektiği

halde bu kaydı yaptırmayanların tespit edilmesi halinde EDV kaydı vergi organınca

kendiliğinden gerçekleştirilir.

EDV mükellefiyetinin sona ermesi de aynı şekilde hukuki ve gerçek kişilerin kayıttan

düşülmesi suretiyle olur. Faaliyetini sona erdiren gerçek ve tüzel kişiler vergi organına yine

kayıttan çıkarılmak için başvurmak ve kayıt olurken aldıkları belgeyi geri vermek

zorundadırlar. Faaliyet hacmi kayıt olduktan sonra peşpeşe 12 ay içerisinde 75.000 AZN ’den

az olursa bu son aydan itibaren bir yıl sonra kayıttan çıkmak için başvurabilir. Vergi

mükellefinin faaliyetini sona erdirmesi esnasında elinde kalan stok, satılmayan mal tutarı satış

gibi değerlendirilerek üzerinden EDV hesaplanır.

Azerbaycan Vergi Mecellesi ’ne uygun olarak EDV vergisinin vergi ödeyicilerini yine bir

şekil yardımıyla inceleyelim.

EDV Mükellefleri

Kayıt Olmak Gönüllü Müteşebbislik ve Aksizli Konut

Zorunda Olanlar Kayıt Olanlar Serbest meslek Malların İnşaatı

Faaliyeti yapanlar İthalatçıları Yapanlar

(Sadeleştirilmiş vergi hariç)

Şekil 13: EDV Mükellefleri

Şekil 13’ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi Türk Vergi Sistemi’nin aksine vergi

mükellefleri de Azerbaycan EDV sisteminde belirlenmiştir.

4.3. EDV ’ye Tabi İşlemler

58

Türk vergi sisteminde olduğu gibi teslim ve teslim sayılan haller ile KDV konusuna

giren işlemler Azerbaycan vergi sisteminde de detaylı olarak tanımlanmıştır. Azerbaycan

Vergi Mecellesi ’nin “Verginin Konusu” başlıklı 159’ncu maddesinde “ Malların teslim

edilmesi, işlerin yapılması ve hizmetlerin verilmesi ve ithal malların yurda getirilmesi

verginin konusudur” denilmiştir. Vergi mükellefinin mal ve hizmetleri teslim etmesinin

bedelli veya bedelsiz olması veya bu mal ve hizmetlerin karşılığında mal ve hizmetler

alması yani barter veya takas benzeri uygulamalar da EDV ’nin konusunu oluşturur. Konut

inşaatı ile ilgili faaliyet gösterenlerde minimum matrah, inşa edilen evin her bir

metrekaresi için 225 AZN meblağında her bir şehir ve rayon için Azerbaycan Cumhuriyeti

Bakanlar Kurulu’nun belirlediği değerler üzerinden hesaplanır.

Bir işletmenin tümüyle devrolunması halinde devir olunan işletme için alınan bedeller EDV

konusuna girmemektedir. Bu karşılık devredilen kurumun tüm hak ve yükümlülükleri

devralınan kuruma geçmiş sayılmaktadır. Devir durumunun 10 gün içerisinde vergi organına

bildirilmemesi halinde EDV istisnasından yararlanılamaz.

Verginin matrahı ise işlemin değeridir. İşlemin değeri vergi ödeyicisinin müşteriden veya

bir diğer şahıstan aldığı veya almayı hak ettiği tutardır. Bu tutara EDV haricindeki her türlü

vergi resim ve harç dahildir. Eğer mal ve hizmetlerin karşılığında, başka mal ve hizmetlerin

alınması yani barter veya takas benzeri uygulamalar söz konusu ise bunların piyasa değeri

esas alınarak EDV hesaplanır.

Vergi konusunu oluşturan ithal malların değeri Azerbaycan Cumhuriyeti gümrük

kanunlarına uygun olarak belirlenen gümrük değeri ile bu malların Azerbaycan’a girişi

için ödenmesi gereken vergi, resim ve harçlardan ibarettir.

Aşağıda belirtilen hallerde hesaplanan EDV miktarı yeni duruma göre düzeltilir veya

değiştirilir.

a) İşlem kısmen veya tamamen iptal edilmiş ise eğer varsa kısmen veya tamamen teslim

edilen malın geri alındığı anda,

b) İşlemin esas karakteri değişmiş ise,

c) Fiyatların aşağı düşmesi veya herhangi bir sebepten dolayı değişmesi gerektiğine

taraflar anlaşmış ise,

d) Elektronik vergi hesap faturası verildikten sonra yukarıdaki durumlar meydan gelmiş

ise bu fatura da kanunlara uygun bir şekilde düzeltilebilir.

59

e) Eğer vergi hesap faturasında veya elektronik hesap faturasında EDV yanlış

hesaplanmış ise kanunlara uygun bir şekilde düzeltilmesi gerekir.

4.4. EDV ’den İstisna Olan İşlemler

EDV ile ilgili istisnalar Azerbaycan vergi sisteminde tümüyle vergiden istisna olanlar ve

vergiye tabi olmakla beraber %0 oranına tabi işlemler şeklinde kısımda değerlendirilmektedir.

Azerbaycan Vergi Mecellesi ’nin 164’ncü maddesinde EDV ’den tümüyle istisna yapılan

işlemler şöyle açıklanmıştır.

Madde 164. Vergi Ödemekten İstisna Bırakılma

164.1. Malların ihracından başka, malların teslim edilmesinin, işlerin görülmesinin ve

hizmetlerin sunulmasının aşağıdaki çeşitlerinden, her türlü ithalatın aşağıdaki çeşitlerinden

EDV alınmaz:

164.1.1. Özelleştirilme kurallarına uygun devlet müessesesinden satın alınan emlakın

değerinden, her türlü devlet emlakının kiraya verilmesinden alınan kiralardan Bütçeye

ödenilmesi gereken kısmından;

164.1.2. Finans hizmetlerinden;

164.1.3. Ulusal veya yabancı paraların alınması, verilmesi veya kıymetli kağıtların

gönderilmesi veya ithal edilmesi işlemlerinden;

164.1.4. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Merkezi Bankası’nın aktiflerinde bulunan altının, her

türlü döviz servetlerinin, dışarıda bulunmuş Azerbaycan Cumhuriyeti para nişanlarının, altın

sikkelerinin ve diğer bu kabilden olan kıymetlilerin eserlerin ithali;

164.1.5. İdhal olunan emlak istisna olmakla müessesenin sermayesine pay şeklinde her hangi

bir emlakın koyulması;

164.1.6. Belirlenen sınırlar içerisinde devlet organlarının, yererel yönetimlerin ve diğer yetkili

organların aldığı vergi, resim, harç ve bunların karşılığında verilen hizmetler;

164.1.7. Kitle iletişin vasıtaları ürünlerinin ticaretinn bütün çeşitleri, kitle iletişim vasıtları

ürünlerinin üretimi ile ilgili bağlı radyo, televizyon programları, yayın faaliyeti (reklam

hizmetleri hariç);

60

164.1.8. İlköğretim ve lise derslikleri, çocuk edebiyatının ve Bütçeden finanse edilen devlet

için önemli yazılı eserlerle ile ilgili porgramlar, yayınlar;

164.1.9. Defin işlemi ve mezarlıkların hizmetleri;

164.1.10. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Bankası’nın kanunlar çerçevesinde görevlerinin

yerine getirilmesi için mal ithalatları, iş görülmesi ve hizmet alımları;

164.1.11. Azerbaycan Cumhuriyeti ’ni temsil eden hukuki şahısların petrol-gaz madenlerinin

keşfi, işlenmesi ve hasılatın paylaşılması, ihraç boru hatları hakkında ve buna benzer

işlemlerin, menkullerin ve diğer aktiflerin Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Fonuna

herhangi bir şekilde sunulması ile ilgili işlemler;

164.1.12. Metro ile yolcu taşıma hizmetleri

164.1.13. Paralı eğitime kadar eğitim öğretim hizmetleri

164.2. Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenen alanların gelişmesini sağlamak için, üretim

ihtiyaçlarını ulusal imkanlarla sağlamak mümkün değilse, üretim amaçlı teknolojik

makinelerin ithalatı EDV’den istisna tutulabilir.

Türk Vergi Sistemi’nde KDV indirim ve istisnaları ile tevkifata tabi işlemler oldukça

karmaşık bir haldedir. Türk Vergi Sistemi’nde KDV istisnaları şunlardır:

a) İhracat istisnası

b) Yurtdışındaki müşteriler için yapılan hizmetler

c) Araç üretimi ve petrol arama faaliyetleri istisnası

d) Taşımacılık istisnası

e) Diplomatik istisnalar

f) İthalat istisnası

g) Kültür ve eğitim amacı taşıyan istisnalar

h) Sosyal amaçlı istisnalar

i) Teknoparklar, teknoloji geliştirme bölgeleri

j) Askeri amaçlı istisnalar

k) Yap işlet devret modeli kapsamındaki işlemler

l) Diğer istisnalar

61

Türk Vergi Sistemi’nde KDV indirim ve istisnaları, kısmi veya tam istisna kapsamındaki

işlemler gibi durumlar neticesinde tam olarak tüketiciye yansıtılamayan yük mükellefin

üzerinde kalmaktadır. Bu yükün giderilmesi genelde iki şekilde olmaktadır. İstisna edilen

işlemlerden bir kısmı için yüklenilen KDV’nin gider veya maliyete eklenmesi kabul edilirken,

bir kısmı için ise yüklenilen KDV’lerin iade edilmesi benimsenmiştir (Delen, 2007:138). Bu

sorun Azerbaycan EDV sisteminde bütünüyle çözülmüş ve iade yöntemi seçilmiş durumdadır.

Azerbaycan EDV sisteminde “0” oranlı vergiye tabi olan işlemler, hizmetler Vergi

Mecellesi’nin 165’ncı maddesinde belirlenmiştir.

Madde 165. Verginin Sıfır (0) Derecesi İle Tutulması

165.1. Aşağıdaki işlerin görülmesine, hizmetlerin gösterilmesine ve işlemlerin yapılmasında

EDV sıfır (0) derecesi ile alınır:

165.1.1. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde akredite edilmiş uluslararası teşkilatların ve yabancı

ülkelerin diplomatik ve konsolosluk temsilcilerinin resmi görevlilerinin, bu temsilciliklerinin

yabancı statülü Azerbaycan Cumhuriyeti’nin vatandaşı olmayan diplomatik ve idari-teknik

işçilerinin ve onlarla yaşayan aile bireylerinin şahsı ihtiyaçları için gerekli mallar ve

hizmetler;

165.1.2. Dışarıdan alınan karşılıksız bağış ve yardımlar ile ilgili malların ithali, bunlarla ilgili

malların teslimi, işlerin görülmesi ve hizmetlerin gerçekleştirilmesi;

165.1.3. Radyo ve televizyon yayınları, bilgisayar ağları ve internet ağlarıyla ilgili malların ve

hizmetlerin ihracı;

165.1.4. Uluslararası posta hizmetleri istisna olmakla, uluslararası ve transit yük ve yolcu

taşınması. Uluslararası ve transit uçuşlarla veya bunlarla ilgili olan işlerin görülmesi,

hizmetlerin gösterilmesi;

165.1.5. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Merkezi Bankası’na altın ve diğer kıymetli madenlerin

gönderilmesi;

165.2.Bu Kanunun 165.1.1’ci maddesi üzerine sıfır (0) derecesi ile EDV karşılıklılık ilkesi

üzerine uygulanır.

Azerbaycan vergi sisteminde ileride vergilendirilmesi mümkün olan bazı mal ve

hizmetlerle ilgili olarak bunların EDV’ye tabi olduğu belirtilerek şimdilik %0 vergi alındığı

vurgulanmıştır. Azerbaycan vergi sisteminde EDV Depozit hesabı sistemi çok önemlidir.

Bankada açılan hesap üzerine işlemler gerçekleştirilmektedir. Öncelikle belirtmek gerekir ki,

62

EDV depozit hesabının tatbiki vergi ödeyicileri için aşağıda sayılan faydalar mevcuttur

(Azizli; 2011:25):

Vergi ödeyicileri banka gitmeden, depozit hesabı vasıtasıyla diğer vergi ödeyicilerinin

hesaplarına, devlet bütçesine, gümrük organlarına ödemeler gerçekleştirebilirler.

Elektronik ödemeleri istenilen tatil günlerinde ve mesai saatleri dışında gerçekleştirmek

mümkündür.

Tahsil edilmiş ve ödemesi gerçekleşmiş EDV meblağlarının elektronik hesap ekstresi

düzenlenir.

Yapılmış işlemlerin elektronik arşivi ve muhtelif parametreler üzerine arama sistemi

hizmeti mevcuttur.

4.5. EDV ’nin Oranı

Azerbaycan vergi sisteminde Türk vergi sisteminden farklı olarak pek çok oran veya tarife

düzenlenmemiştir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “EDV ’nin Oranı” başlığını taşıyan

173’ncü maddesi şöyledir.

Madde 173. EDV ’nin Oranı

173.1. EDV ’nin oranı her vergi alınan işlemin ve her vergi ithalatının değerinin %18’idir.

Türk vergi sisteminde KDV ile ilgili pek çok değişiklik yapılmıştır. Yapılan bu

değişiklikler genellikle Avrupa Birliği’ne uyum süreci ile ilgilidir. Avrupa Birliği tarafından

Türkiye’nin toptan ve perakende satışlarda farklı KDV oranlarının uygulanması konusu başta

olmak üzere, yapı, muafiyetler, özel uygulamalar ve indirimli oran uygulamalarında daha

fazla uyum sağlaması gerektiği belirtilmiştir (Altunay; 2010:107).

Vergi ödeyicisine verilmiş vergi hesap faturası üzerine vergi mükellefinin hesabına iki

veya daha çok ödeme yapılmışsa, her ödeme ayrı bir teslim sayılır. Azerbaycan EDV sistemi

oldukça basit yapısı ile Türk vergi sistemindeki KDV uygulamalarına göre farklılık gösterir.

Katma değer vergisi Türkiye’de uygulanmakta olan genel standart oran açısından

düşünüldüğünde, düşük gelirli kesimlerini gelirlerinin tamamına yakınını harcamaları

yüzünden, bu kesim aleyhine gelir dağılımını bozucu etkiler yapabilmektedir. Ancak bu tür

bir sonuç göz önüne alınarak KDV oranlarında farklılaşmaya gidilmekte ve temel ihtiyaç

63

maddelerinden lüks mallara doğru bir derecelendirilme yapılarak muhtemel bir gelir

dağılımını bozucu etkisi önlenmeye çalışılmaktadır (Kanıl; 2007:52). Azerbaycan EDV

sisteminde oran farklılaşması uygulamasına gidilmemiştir.

4.6. Elektronik Vergi Hesap Faturası

213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 5766 Sayılı Kanunun 17 nci maddesi ile değişen

Mükerrer 242 nci maddesinin 2 numaralı fıkrası ile Maliye Bakanlığı; elektronik defter, kayıt

ve belgelerin oluşturulması, kaydedilmesi, iletilmesi, muhafazası ve ibrazı ile defter ve

belgelerin elektronik ortamda tutulması ve düzenlenmesi uygulamasına ilişkin usul ve esasları

belirlemeye, elektronik ortamda tutulmasına ve düzenlenmesine izin verilen defter ve

belgelerde yer alması gereken bilgileri internet de dahil olmak üzere her türlü elektronik bilgi

iletişim araç ve ortamında Maliye Bakanlığı’na veya Maliye Bakanlığı’nın gözetim ve

denetimine tabi olup, kuruluşu, faaliyetleri, çalışma ve denetim esasları Bakanlar Kurulu’nca

çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenecek olan özel hukuk tüzel kişiliğini haiz bir şirkete

aktarma zorunluluğu getirmeye, bilgi aktarımında uyulacak format ve standartlar ile

uygulamaya ilişkin usul ve esasları tespit etmeye, bu Kanun kapsamına giren işlemlerde

elektronik imza kullanım usul ve esaslarını düzenlemeye ve denetlemeye yetkili kılınmıştır.

Vergi Usul Kanunu’nun Maliye Bakanlığı’na tanıdığı yetkilere istinaden, yaygın olarak

kullanılan belgelerden biri olan faturanın elektronik belge olarak düzenlenmesi, elektronik

ortamda iletilmesi, muhafaza ve ibrazına ilişkin 397 seri numaralı Vergi Usul Kanunu Genel

Tebliğinde belirtilmiştir. Aynı mal veya hizmet satışı işleminde hem kağıt faturanın hem de

elektronik faturanın bir arada düzenlenmesi mümkün değildir(İnanç; 2010:183).

Türk vergi sisteminde genel tebliğ ile düzenlenen elektronik fatura uygulaması,

Azerbaycan vergi sisteminde kanun ile düzenlenmiştir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin

“Elektronik Vergi Hesap Faturaları” başlıklı 176’nci maddesi şu şekildedir.

Madde 176. Elektronik Vergi Hesap Faturaları

176.1. Bu Kanunun 176.4‘cü maddesinin yerine getirilmesi şartı ile, EDV‘nin mükellefi

olarak kayıt olan ve vergi alınan işlemi gerçekleştiren şahıs malları, işleri veya hizmetleri

kabul eden şahısa elektronik vergi hesap faturasını vermek zorundadır. EDV‘nin mükellefi

olarak kayıt olmayan şahısların elektronik vergi hesap faturası verme hakkı yoktur.

176.2. Elektronik vergi hesap faturası Maliye Bakanlığı‘nın belirlediği şekil üzerine

hazırlanan ve içerisinde aşağıdaki bilgileri içeren belgedir:

64

176.2.1. Vergi ödeyicisinin ve alıcının (siparişçinin) adı;

176.2.2. Vergi ödeyicisinin ve alıcının (siparişçinin) vergi kimlik numarası;

176.2.3. Yollanan malların, görülmüş işlerin veya gerçekleştirilmiş hizmetlerin adı;

176.2.4. Vergi tutulan işlemin meblağı, vergi alınan işlemlerin toplamı;

176.2.5. Aksizli mallarda aksizin meblağı;

176.2.6. Vergi tutulan işlemlerden ödenmesi gereken verginin meblağı;

176.2.7. Elektronik vergi hesap faturasının verilme tarihi;

176.2.8. Elektronik vergi hesap faturasının numarası.

176.2.9. EDV‘nin mükellefi olarak kayıt olmuş vergi ödeyicisinin kayıt beyannamesini

vermiş olan vergi organının adı, kayıt beyannamesinin verilme tarihi ve numarası;

176.2.10. Elektronik vergi hesap faturasını imza etmiş yetkili şahısın görevi, adı, soyadı, baba

adı.

176.3. Vergi ödeyicisi, malın alıcısına (işlerin, hizmetlerin siparişçisine) elektronik vergi

hesap faturasını malın gönderilmesinden (iş görülmesinden, hizmet verilmesinden) sonra 5

günden geç olmayarak vermek zorundadır.

176.3.1. Elektronik vergi hesap faturalarının uygulanması, hesaplanması ve kullanım kuralları

Vergiler Bakanlığı tarafından belirlenir.

176.4. EDV‘nin mükellefi olmayan alıcılara perakende mal gönderildiğinde veya hizmet

verildiğinde, elektronik vergi hesap faturası yerine belge veya fiş verilebilir. Belgeler, fişler

ile belli edilmiş kurallarda düzenlenmeyen ve hazırlanmayan elektronik vergi hesap faturaları,

nakit işlemleri gösteren belgeler indirim konusu yapılamaz ve bu Kanunun diğer

maddelerinde gösterilen hükümler açısından da geçersiz kabul edilir.

176.5. Gümrük organları tarafından verilmiş ithalda EDV‘in ödenildiğini gösteren ithal

belgeleri verginin indirim konusu yapılması için yeterlidir.

Her ay hesaplanan ve ödenen EDV’yi gösteren bilgiler izleyen ayın 20’sine kadar bir

beyanname ile elektronik ortamda Maliye Bakanlığı’na bildirilir.

65

BÖLÜM 5

AZERBAYCAN AKSİZ VERGİSİ Türk vergi sisteminde yer alan Özel Tüketim Vergisi uygulamalarına çok benzeyen

aksiz vergisi 1 Ocak 1992 yılından itibaren Azerbaycan Cumhuriyeti’nde uygulanmaktadır.

5.1. Aksiz Vergisi Genel Esasları

Aksiz vergisinin konusunu genel olarak, Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde üretilen veya

ithal edilen alkol, bira ve alkollü içeceklerin tüm çeşitleri, tütün mamulleri ve petrol ürünleri

oluşturmaktadır. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Aksiz Vergisi” başlıklı 182’nci maddesi

aşağıdaki gibidir.

Madde 182. Aksiz Vergisi

182.1. Aksiz vergisi aksizli malların satış değerine dahil edilen vergidir.

182.2. Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde üretilen veya ithal edilen aksizli mallardan,

vergiden istisna olanlar hariç vergi alınır.

Yukarıdaki kanun maddesi genel esasları belirlemekle beraber aksizli malları

tanımlamamıştır. İleride aksiz vergisi oranlarını açıklarken listeyi inceleyeceğiz. Aksizli

mallarda satış değerinden alınan aksiz vergisi ithalat üzerinden de alınmaktadır. Aksizli

mallar ithal edildiğinde vergiler gümrük idaresi tarafından beyanname esasında alınmaktadır

(Hamidova ve Şekeraliyev; 2006:89).

Aksiz vergisine tabi malların aksiz vergisinin ödendiğini gösteren "marka"sız ithal etmek,

depolamak veya satmak kesinlikle yasaktır. Aksizli malların marka karşılığında satışının

denetimi, vergi idareleri tarafından gerçekleştirilir.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde aksizli malların üretimi veya ithali ile meşgul olan bütün

müesseseler ve gerçek kişiler ile yurtdışında da olsa kendisi veya satıcısı olarak veya

imalatçısı olarak bulundukları ülkede vergi ödeyicisi olmayan tam mükellefler aksiz vergisi

mükellefleridir. Alıcının gönderdiği hammaddelerden Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde

66

mallar üretildiğinde malların üreticisi aksiz vergisi mükellefidir. Bu durumda üretici

hammaddeye tekabül eden aksizi alıcıdan almalıdır. Aksizli malların karşılıklı olarak hem

üreticisi hem de alcısı mükellef ise sadece alıcı aksiz vergisi ödeyicisidir.

Aksiz vergisinin genel yapısını bir şekille inceleyecek olursak;

67

Şekil 14: Aksiz Vergisi Genel Hatları Kaynak: Yaşar Kelbiyev ve diğerleri, “Vergilemenin Nezeri ve Metodoloji Esasları, Grifli Neşriyatı, Bakü, 2001, s. 193.

Şekil 14’ün incelenmesinden aksiz vergisinin sade bir hesaplama yapısının olduğu

görülmektedir.

5.2. Aksiz Vergisi Oranları

Aksizli malları alan ve bu malları vergi alınan diğer aksizli malların üretimi için kullanan

şahıslar bu malların alımı sırasında ödedikleri vergiyi ödeyecekleri vergiden düşmek veya geri

almak hakkına sahiptirler. Bu şekilde geri almak hakkına sahip olduğu vergiyi indirim konusu

yapamayan mükellefler, vergi idaresine ödemeye ilişkin vergileri verdikten sonra en fazla 45

gün içerisinde aksiz vergisi geri ödenir.

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 190’ncı maddesinde aksizli malların derecesi aşağıdaki

gibi tespit edilmiştir.

Madde 190. Aksizli Malların Listesi ve Vergi Oranları

190.1. Aşağıdaki mallar, aksizli mallardan kabul edilir:

Alkol, bira ve alkollü içkilerin bütün çeşitleri;

Tütün ürünleri;

Petrol ürünleri;

Minik otomobiller (özel parçalarla donatılmış, özel kullanıma tabi motorlu

taşıylar istisna olmakla);

İstirahat veya idman için yatlar ve bu amaçlar için nazarda tutulan diğer yüzen

araçlar.

190.2. Azerbaycan Cumhuriyeti’ne ithal edilen aksizli mallara (minik otomobiller, istirahat

veya idman için yatlar ve bu maksadlar için nazarda tutulan diğer yüzen vasıtalar istisna

olmakla) aksizlerin oranları Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir.

190.3. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde üretilen alkol, bira, alkollü içkilere ve tütün ürünlerine

aşağıdaki aksiz oranları uygulanır:

190.3.1. Alkol (içeriğinde % 80’den az alkol olmayan damtılmamış etil alkol;— her litresine

0,8 manat;

190.3.2. Rakı (vodka), dinlendirilmiş içkiler ve içki ürünleri, likör ve likör ürünleri — her

litresine 0,5 manat;

190.3.3. Konyak ve konyak ürünleri — her litresine 0,2 manat;

190.3.4. Şampanya — her litresine 0,2 manat;

190.3.5. Şaraplar ve şarap ürünleri — her litresine 0,1 manat;

68

190.3.6. Bira (alkolsüz bira istisna olmakla) ve bira içeren diğer içkiler — her litresine 0,08

manat;

190.3.7. Bütün çeşit tütün ürünleri — %12,5

190.4. Azerbaycan Cumhuriyeti’ne ithal olunan minik otomobillere, istirahat veya idman için

yatlara ve bu maksatlar için nazarda tutulan diğer yüzen vasıtalara aşağıdaki aksiz oranları

uygulanır:

Vergilendirme Konusunun adı Aksizin Oranları

Minik otomobiller:

Motor hacmi 2000 beygire kadar Motor hacminin her beygiri için — 0,15

manat

Motor hacmi 3000 beygire kadar 300 manat + motor hacminin 2001 — 3000

arası için her beygirine — 1 manat

Motor hacmi 4000 beygire kadar 1300 manat + motor hacminin 3001 — 4000

arası için her beygirine — 2 manat

Motor hacmi 4000 beygirden fazla ise 3300 manat + motor hacminin 4000’den çok

olan kısmı için her beygirine — 4 manat

İstirahat veya idman için yatlar ve bu maksatlar

için nazarda tutulan diğer yüzen vasıtalar

Motor hacminin her beygirine — 1 manat

190.5. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde üretim olunan petrol ürünlerine, minik otomobillere ve

istirahat veya idman için yatlar ve bu maksatlar için nazarda tutulan diğer yüzen vasıtalar

aksiz dereceleri Bakanlar Kurulu tarafından belli edilir.

Azerbaycan aksiz vergisi oranlarının Türkiye’de uygulanan Özel Tüketim Vergisi

oranlarına göre çok daha düşük olduğu görülmektedir. Bu oranların tespitinde her ülke kendi

vergi ve ekonomi politikası amaçlarını dikkate almaktadır. Esnekliği düşük mallara yüksek,

esnekliği yüksek mallara düşük vergi oranı uygulanması gerektiği öngörülmektedir (Can;

2002:95). Alkollü içki, tütün ve çevre kirliliği doğuran malların vergilemesi, oluşan bu

dışsallıkların içselleştirilmesi amacına hizmet eder (Batırel; 2002:62).

69

Özel Tüketim Vergisi Türkiye’de Azerbaycan’da olduğu gibi KDV'nin matrahına dahildir.

KDV Kanunu’nun 24’ncü maddesine göre teslim ve hizmet işlemlerine ilişkin bedelin

yanında alınan vergi, resim, harç ve fon karşılığı gibi unsurlar KDV'nin konusuna dahildir. Bu

sebeple ithalat ve imalat safhasında alınan Özel Tüketim Vergisi de KDV'nin matrahına dahil

edilecektir. AB'ye üye ülkelerde de KDV matrahı bu şekilde hesaplanmaktadır (Doğan;

2002:57).

Özel Tüketim Vergisi konusu genellikle belirli mallardan oluşmaktadır. Esas olarak

alışkanlık veren maddelerle, lüks mallara uygulanan Özel Tüketim Vergisi sosyal amaçları da

yüksek olan bir vergidir. Gelişmiş ülkelerde radyo, televizyon, benzin, kahve, kakao, viski

gibi mallar verginin konusunu meydana getirirken az gelişmiş ülkelerde sigara, içki, şeker,

tuz, kahve, çay gibi lüks sayılamayacak mallarda verginin kapsamına alınmaktadır. Gelişmiş

ülkelerde artan oranlı uygulama ile gelir dağılımının düzelmesi yönünde etki meydana

getirmektedir (Baş; 1996:17).

5.3. Aksiz Vergisi Hesaplanması ve Beyanı

Aksiz vergileri aylık olarak hesaplanmaktadır. Aksizli mallar üretildikçe ödenmesi gereken

aksiz vergisi tutarı hesaplanarak izleyen ayın 20’sine kadar ödeme yapılmalıdır. Vergi

mükellefinin aksiz vergisi ile ilgili borcu söz konusu ise bu borç ödenmedikçe ürettikleri

aksizli malları üretim binasının sınırlarının dışarısına çıkarmaya hakkı yoktur. Zaten

Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde üretilen mallar için malların üretim binasının dışarısına

çıkartıldığı vakit vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği zaman kabul edilir.

Aksizli malların ithalatında ödenmesi gereken aksiz vergisi, gümrük organları tarafından

gümrük harç ve vergilerinin tahsil esaslarına göre alınır. Aksizli malların ithalatında vergiyi

doğuran olay bu malların gümrükten çıkış işlemlerinin gerçekleştirildiği vakittir. Azerbaycan

Bakanlar Kurulu’nun tespit ettiği esaslara uygun olarak beyanname verilmelidir. Hukuki

şahıs lav ediliyorsa, müteşebbislik faaliyeti sona eriyorsa veya gerçek kişi aksiz vergisi

mükellefiyetine esas faaliyetini bitiriyorsa, kanunda belirtilen beyanname sürelerine uygun

fakat her halükarda 30 gün içerisinde beyanname verilmelidir.

Aksizli malların ihracatı “0” oranlı aksiz vergisine tabidir. Sonradan tekrar ihraç edilmek

üzere ithal olunan mallarla ilgili aksiz vergisi ithalatta ödenir. Fakat ihracat esnasında aksizi

alan gümrük organlarınca ödenen aksiz vergisi 15 gün içerisinde mükellefe geri ödenir.

70

5.4. Aksiz Vergisi İstisnaları

Türk vergi sisteminde KDV uygulamasında olduğu gibi ÖTV uygulamalarında da

istisnalar getirilmiştir. Bunlar;

İhracat İstisnası

Diplomatik İstisna

Milli savunma ve istihbarat kuruluşları için akaryakıt alımları

Petrol arama ve üretim faaliyetlerine ilişkin istisna

Uçak ve Helikopterlerin Türk Hava Kurumu tarafından ilk alımı

Diğer İstisnalar

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “İstisnalar” başlıklı 188’nci maddesinde aksiz

vergisinden istisna tutulan özellikli durumlar şu şekilde belirlenmiştir.

Madde 188. İstisnalar

188.1. Aşağıdakiler aksiz vergisinden istisna edilmişlerdir:

188.1.1. Gerçek kişilerin ferdi tüketimleri için 3 litre alkollü içkinin ve 3 karton sigaranın

ithalı, Azerbaycan Cumhuriyeti‘ne otomobille gelen şahıslar için otomobilin ruhsatı ile

belirtilmiş miktarda yakıt;

188.1.2. Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinden transit taşınan mallar;

188.1.3. Tekrar ihraç için ithal edilen mallar istisna edilmekle, malların Azerbaycan

Cumhuriyeti arazisine geçici ithalı;

188.1.4. Tekrar ihraç için ithal edilen ve ipotekle teminat verilen mallar.

188.2. Bu Kanunun 188.1-ci maddesinde gösterilen aksiz vergisinden istisnalar gümrük

vergisinden istisna şartlarına uymakla beraber uygulanır. Gümrük vergisinden istisna olan bir

mal gümrük vergisi istisnası şartını yitirirse aksiz vergisinden de istisna şartını yitirmiş sayılır.

71

BÖLÜM 6

AZERBAYCAN EMLAK VERGİSİ Servet üzerinden alınan vergilerden biri olarak değerlendirilen emlak vergisi Türk vergi

sisteminde olduğu gibi Azerbaycan vergi sisteminde de uygulanan bir vergi türüdür. Bu vergi

türünün Azerbaycan 2011 yılı bütçe vergi gelirleri içerisindeki payı % 0,66 gibi küçük bir

oranda kalmıştır.

6.1. Emlak Vergisi Genel Esasları

Azerbaycan vergi mecellesine göre gerçek ve tüzel kişiler, Azerbaycan Cumhuriyeti’nde

sahip oldukları gayrı menkuller, bina ve inşaatları, otomobiller, hava ve deniz taşıtları,

demirbaşlar için emlak vergisi ödemek zorundadırlar. Türk vergisi sisteminde emlak

vergisinin konusunu bina, arazi ve arsalar oluşturur. Bu karşılaştırma neticesinde Azerbaycan

emlak vergisi sisteminde konunun çok daha geniş belirlendiği hemen göze çarpmaktadır.

Fiziki şahısların ve müesseselerin aşağıda belirtilen vergi konularıyla ilgili olmaları

durumunda emlak vergisinin mükellefleri olarak kabul edilecekleri açıktır.

a) Tam ve dar mükellef gerçek kişilerin özel mülkiyetinde olan ve Azerbaycan

Cumhuriyeti arazisindeki binaları veya onlardaki hisseleri (binanın kullanılıp

kullanılmamasına bağlı olmayarak)

b) Tam ve dar mükellef gerçek kişilerin özel mülkiyetinde olan hava ve deniz nakliye

araçları

c) Müesseselerin bilançolarında yer alan demirbaşlar ve taşıtlar,

d) Dar mükellef kurumlardan temsilcilik olarak faaliyet gösterenlerin yalnız temsilcilikle

ilgili demirbaşlarının ortalama yıllık değeri,

e) İş ortaklıklarında iş ortaklığına tahsis edilen demirbaşların değeri iş ortaklığının

iştirakleri tarafından beyannameye dahil edilir. Eğer demirbaşlar iş ortaklığı adına

alınmışlar ise bu durumda iş ortaklığı sözleşmesindeki oranlar dahilinde beyannameye

dahil edilir.

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Verginin Konusu” başlıklı 197’nci maddesinde yer alan

bilgileri yukarıda maddeler halinde belirtmiş olduk. Azerbaycan bütçe vergi gelirleri

içerisinde küçük bir para sahip olan, esas olarak sosyal amaçlarla alınan emlak vergisi

uygulamalarının ana yapısını yine bir şekil yardımı ile inceleyelim.

72

Şekil 15: Emlak Vergisi Genel Hatları Kaynak: Yaşar Kelbiyev ve diğerleri, “Vergilemenin Nezeri ve Metodoloji Esasları, Grifli Neşriyatı, Bakü, 2001, s. 243.

Yukarıdaki şekilin incelenmesinden emlak vergisisin esas itibarıyla sade bir yapısı

olduğunu görebiliyoruz. Gerçek kişilerin mülkiyetinde olan binalara ait emlak vergisi, binanın

bulunduğu yerin belediyesi tarafından hesaplanmaktadır. Deniz ve hava nakil araçlarının

vergisi, bu araçların kayıtlı olduğu kurumlar tarafından verilen bilgiler çerçevesinde her yıl 1

73

Ocak tarihine göre hesaplanmaktadır. Gerçek kişiler emlak vergisini, bağlı bulundukları

belediyelere Haziran ayının 1'ine kadar beyanname ile bildirmek zorundadırlar. Bu

beyannameye göre hesaplanan vergiyi, Ağustos ayının 15'i ve Kasım ayının 15'i olmak üzere

iki eşit taksitte ödemeleri gerekmektedir. Tüzel kişiler, önceki yıla ait emlak vergisi tutarının

%20'si oranında peşin emlak vergisini, her üç aylık dönemin ikinci ayının 15'ini geçmeden,

öderler. Bu şekilde ödedikleri peşin emlak vergisini izleyen yılın Mart ayının 31'ne kadar

vermek zorunda oldukları beyannamede hesapladıkları vergiden düşerler.

6.2. Emlak Vergisi İstisna ve Muafiyetleri

Emlak vergisi ile ilgili olarak Türk vergi sisteminde daimi ve geçici muaflıklar olmak

üzere bina ve arazi vergileri için ayrı ayrı düzenlemeler yapılmıştır. Sosyal, idari, teknik pek

çok amaç için bu istisnalar düzenlenmektedir. Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Vergi İstisna

ve Muafiyetleri” başlıklı 199’ncu maddesinde emlak vergisi muafiyet ve istisnaları şu şekilde

belirlenmiştir.

Madde 199. Vergi İstisna ve Muafiyetleri

199.1. Devlet yönetim organları, Bütçe teşkilatları ve yerli özerk kuruluşlar, Azerbaycan

Cumhuriyeti’nin Merkezi Bankası ve onun kurumları, devlet fonları ve içtimai birliklerin,

özürlü ve sakat çocukların içtimai teşkilatları emlak vergisini ödemekden muaftırlar.

199.2. Demircilik, kalayçılık, halıcılık ve şahsi imalatların, teserrüfat mühellefatının, bağcılık-

bostancılık aletlerinin, halk müzik aletlerinin, oyuncakların, hediyelik eşyaların, kamıştan ve

tahtadan yapılan eşyaların onarılması, seramik ürünlerinin işlenmesi, fidancılık, ağaç

ürünlerinden aletler hazırlanması sahasınde hukuki şahıs kurmadan meşgul olan gerçek

kişilerin sanatkarlık imalathanelerinin binaları veya binaların bu imalathaneler olan bölümleri

emlak vergisinden muaftır.

199.3. Binaların kiraya verildiği, her türlü müteşebbislik veya ticari faaliyeti ile meşgul olmak

için kullanıldığı haller istisna olmakla birlikte Azerbaycan Cumhuriyeti milli

kahramanlarının, Sovyetler dönemi kahramanlarının, Şöhret nişanının her üç derecesini almış

kişilerin, I ve II grup muharebe şehit ve gazilerinin, II Dünya savaşında madalya ve nişan

almış kişilerin, Çernobil kazası hasta ve gazilerinin, her türlü emeklilerin ve süreli askeri

hizmet personelinin ve onların aile üyelerinin, binalar için ödemeleri gereken emlak

vergisinin meblağı 30 manat azaltılır.

199.4. Vergilendirme sırasında müessesenin emlakının değeri aşağıdaki unsurların değerinde

azaltılır:

74

199.4.1. Ekoloji, yangından korunma veya mülki korumak için yararlanılan maddelerin

değeri;

199.4.2. Mahsul taşıyan boruların, demir ve otomobil yollarının, ürün ve enerji götürücü

hatların, su ve sulama sistemi yapılması bedelleri;

199.4.3. Yol Vergisi Kanunu’na uygun olarak vergisi ödenen motorlu kara taşıtlarının;

199.4.4. Tahsil, sağlık, medeniyet ve idman müessiselerinin yalnız bu sahaların düzenlenmesi

üzerine istifade etdiği malzemelerinin;

199.5. Şehirlerde yolcu taşımaları için istifade olunan treyleybuslar ve tramvaylar emlak

vergisinden muaftır.

Azerbaycan emlak vergisi istisnaları detaylı ancak tek bir madde içerisinde düzenlenmiştir.

İstisnaların çoğu sosyal amaçlıdır. Bazı düzenlemeleri ise istisnadan çok indirim

mahiyetindedir.

6.3. Emlak Vergisi Vergi Oranları

Emlak vergisinin oranları Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 198’nci maddesinde detaylı

olarak gösterilmiştir. Bunlar;

Madde 198. Vergi Oranları

198.1. Fiziki şahıslar emlak vergisini aşağıdaki kural ve oranlarla öderler:

198.1.1. Onların özel mülkiyetinde olan binaların envanter değerinden:

Bu değer 5.000 manata olursa vergi alınmaz, 5.000 manattan fazla olan tutardan ise % 0,1

198.1.2. Su ve hava nakliyatı araçlarından isee:

198.1.2.1. Su nakil araçlarının motorunun 1 santimetre küpü için 0,02 manat;

198.1.2.2. Hava nakil araçlarının 1 santimetre küpü için 0,02 manat;

198.1.2.3. Motoru olmayan su ve hava nakil araçları için —onların piyasa değerinin %1’i.

198.2. Müessiseler demirbaşlarının ve otomobillerinin değerinden % 1 emlak vergisi öderler.

Türkiye’de bulunan bina, arsa ve araziler emlak vergisinin konusuna giriyor. Emlak

vergisinin mükellefi, bina ve arazilerin malikleri, intifa (yararlanma) hakkı sahipleri bunlar

yoksa malik gibi tasarruf edenler oluyor. Emlak vergisinin Türkiye’de uygulanan oranları ise

aşağıdaki şekilde belirtildiği gibidir.

Gayrı menkul Türü Normal Oranlar Büyükşehir Belediyesi

75

Sınırları İçerisinde

Bina (konut) Binde 1 Binde 2

Bina (konut dışı) Binde 2 Binde 4

Arsa Binde 3 Binde 6

Arazi Binde 1 Binde 2

Yeni Binalar ¼ İndirimli ¼ İndirimli

Şekil 16: Türkiye’de Emlak Vergisi Oranları

Azerbaycan’da uygulanan emlak vergisi oranlarının Türkiye’de uygulanan emlak vergisi

oranlarından çok yüksek olduğu, üstelik Azerbaycan emlak vergisi tabanının çok daha geniş

olduğu görülmektedir.

6.4. Gerçek Kişilerde Emlak Vergisinin Hesaplanması

Azerbaycan emlak vergisi sisteminde gerçek kişilerin emlak vergisinin hesaplanması

kurallarıyla, hukuki şahısların emlak vergisi uygulanması kuralları birbirinden farklıdır.

Nitekim Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin “Fiziki Şahısların Emlak Vergisinin Hesaplanması

ve Ödenilmesi Kuralları” isimli 200’ncü maddesi aynen şöyledir.

Madde 200. Fiziki Şahıslardan Emlak Vergisinin Hesaplanması ve Ödenilmesi Kuralları

200.1. Binalar üzerine emlak vergisi Bakanlar Kurulu’nun belirlediği kurallarda binaların

envanter değerine esasen hesaplanır.

Fiziki şahısların özel mülkiyetinde olan binalara göre emlak vergisi onların yerleşdiği arazinin

belediyesi tarafından hesaplanır.

200.2. Bir kaç sahibi olan bina üzerine emlak vergisi, binanın her sahibi için onun binanın

değerindeki payına uygun olarak, bu Kanunun 200.1-ci maddesinde belli edilmiş kurallara

uygun olarak hesaplanır.

200.3. Su ve hava nakil araçlarına göre, vergi onların sicil kayıtlarını tutan teşkilatlar

tarafından verilen bilgiler esasında her yıl Ocak ayının 1’nci günü hesaplanır. Böyle sicil

bilgilerinin olmadığı hallerde, emlakın sahibi mülkiyetinde olan su ve hava nakil araçları için

gereken bilgileri (Alınış yılı, alış değeri ve teknik özellikleri) içeren belgeleri her yıl Ocak

ayının 1’i gününe dek vergi idaresine sunar.

Bir kaç fiziki şahsa ait olan su ve hava nakil araçlarına ait vergi nakil aracını kendi adına

kayıttan geçirmiş olan şahısdan alınır.

76

200.4. Belediyeler verginin ödenilmesi için ödeme bildirimini vergi mükelleflerine ağustosun

1’inden geç olmadan vermelidirler.

200.5. Cari yıl için verginin meblağı ortak hisselerle — her yıl ağustosun 15’ine dek ve Kasım

ayının 15’ine dek ödenilir. Emlak vergisi emlakın önceki sahibi tarafından ödenilmediği

hallerde, vergi bu madde ile belli edilmiş ödeme dönemlerinde emlakın yeni sahibi tarafından

ödenilir.

200.6. Fiziki şahıslardan alınan emlak vergisi yerli (belediye) Bütçeye aittir.

Emlak vergisinin yerel yönetimlere ait olduğunu vurgulayan ve gerçek kişilere ait emlak

vergisi ödeme tarihlerini belirleyen bu madde emalk vergisi uygulamalarının esasını da

belirlemiş olmaktadır.

6.5. Hukuki Şahıslarda Emlak Vergisinin Hesaplanması

Emlak vergisinin müesseseler için hesaplanma ve ödenme kurallarını içeren düzenlemeler

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 201’nci maddesinde belirlenmiştir. Buna göre;

Madde 201. Müessesenin emlak vergisinin hesablanması ve ödenilmesi

201.1. Vergilendirme için müessesenin emlakının ortalama yıllık kalan değeri bu Kanunun

202-ci maddesine uygun olarak belirlenir.

201.1.1. Müessesenin emlakı ortalama yıllık kalan değerinden fazla değerle sigortalandığı

halde emlak vergisi, bu Kanunun 14.3.4-cü maddesine esasen belli edilmiş değere emlak

vergisinin oranı uygulanılmakla hesaplanır. Sigortalanan emlakın değeri piyasa değeri dikkate

alınmakla belirlendiği durumlarda Kanunun 202-ci maddesinin hükümleri uygulanmaz.

201.2. Müessesenin emlak vergisi için vergilendirme dönemi takvim yılı sayılır.

201.3. Emlak vergisi mükellefleri cari vergi ödemeleri (peşin vergi) gibi her üç aylık dönemin

ikinci ayının 15-den geç olmayarak önceki yıldaki emlak vergisinin % 20’si oranında vergi

öderler.

Önceki hesap yılında emlak vergisi mükellefi olmayan ve cari yılda bu verginin ödeyicisi

olan, her türlü yeni ortaya çıkmış ve emlak vergisi ödeyicisi olan hukuki şahıslar emlakın elde

edildiği üç aylık dönemden sonra her üç aylık dönemin ikinci ayının 15-den geç olmayarak,

yeni emlaka göre hesaplanması gereken yıllık emlak vergisi meblağının %20’si miktarında

cari vergi ödemelerini yapmak zorundadırlar.

Emlak vergisi üzerine cari (peşin) vergi ödemeleri, vergi yılı için vergi ödeyicisinden tutulan

asıl verginin tutarından düşülür.

77

201.4. Devlet Bütçesine hesap dönemi için ödenilmesi gereken verginin meblağı hesap yılı

içinde önceden hesaplanmış ödemeler dikkate alınarak belirlenir.

Cari vergi ödemeleri bu Kanunun 201.3-cü maddesi ile belli edilmiş sürelerde ödenilmedikçe,

ödeme süresinden sonraki her bir geçmiş gün için vergi ödeyicisinden ödenilmemiş cari vergi

ödemelerine göre bu Kanunun 59-cu maddesinde belirlenmiş kurallara göre faiz alınır.

Emlak vergisi üzerine cari vergi ödemeleri hesap yılı bittikten sonra yeniden hesap edilir ve

bu zaman hesaplanmış cari vergi tutarı hesap üzerine çıkan vergiden çok olduğu durumlarda,

fark izleyen yılın vergisinden düşülür.

201.5. Müessese emlak vergisinin yıllık beyannamesini hesap yılından sonraki yılın mart

ayının 31-den geç olmayarak vergi idaresine verir.

Vergi ödeyicisi olan hukuki şahıs onun sona erdirilmesi hakkında kararının kabul edilmesi

tarihinden, dar mükellefin daimi temsilciliği için ise bu tarih gösterilmemişse kararın

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin dış devletlerdeki temsilcilikleri (Azerbaycan Cumhuriyeti’nin

menfaatini temsil eden diğer ülkenin konsulluk idarelerinde) onaylandığı tarihinden sonra 30

gün içerisinde vergi organına emlak vergisinin beyannamesini vermelidir ve bu halde hesap

dönemi vergi yılının başlagıcından vergi ödeyicisinin faaliyetini bitirdiği güne kadar olan

dönemi kapsar.

201.6. Yıllık beyannameler üzerine vergiler beyannamelerin verilmesi için belli edilmiş

süreler içerisinde ödenilir.

201.7. Müessiselerin emlak vergisi Devlet Bütçesine ödenilir.

Verginin ödenildiğini tasdik eden evrak olmadıkda, otomobillerin kaydı, yeniden kaydı veya

muayene işlemleri gerçekleştirilmez.

Azerbaycan emlak vergisi sisteminin müesseselerin emlak vergisi hesaplanma ve ödeme

şekilleri de gerçek kişilerde olduğu gibi detaylı olarak düzenlenmiştir. Kanunda belirtilen

ortalama yıllık kalan değer ibaresinin açıklanması gerekmektedir. Azerbaycan Vergi

Mecellesi’nin 202’nci maddesinin başlığı “Müessesenin Emlakının Vergi Alınan Değerinin

Belirlenmesi Kuralları” şeklindedir. Sözkonusu maddeye göre;

Madde 202. Müessesenin Emlakının Vergi Alınan Değerinin Belirlenmesi Kuralları

202.0. Vergilendirme için müessesenin emlakının ortalama yıllık kalan değeri esas alınır.

Müessesenin emlakının (motorlu kara araçları istisna olmakla beraber) ortalama yıllık kalan

değer aşağıdaki kurallara göre hesaplanır:

78

202.0.1. Müessesenin emlakının (motorlu kara araçları istisna olmakla beraber) hesap yılının

öncesi (önceki vergi yılının sonunda belli edilen kalan değerinden her yıl için hesaplanmış

amortismana meblağı düşüldükten sonra kalan değer) ve sonundaki kalan değer toplanıp ikiye

bölünür.

202.0.2. Müessese hesap dönemi içinde kurulmuşsa veya emlak vergisi ödeyicisi olmuşsa,

onun emlakının (motorlu kara araçları istisna olmakla beraber) emlak vergisi ödeyicisi olduğu

tarihteki ve yılın sonundaki kalan değeri toplanarak 24-e bölünür ve müessisenin kurulduğu

veya emlak vergisi ödeyicisi olduğu aydan sonra, yılın sonuna kadar olan ayların sayısı ile

çarpılır.

202.0.3. Müessese hesap yılı içinde sona erdirilmişse veya sadeleşdirilmiş verginin ödeyicisi

olmuşsa, onun emlakının (motorlu kara araçları istisna olmakla beraber) yılın başlangıcı ve

sona erdiği veya sadeleşdirilmiş verginin ödeyicisi olduğu tarihteki kalan değeri toplanarak

24-e bölünür ve yılın başlangıcındaki müessisenin sona erdiği veya sadeleşdirilmiş verginin

ödeyicisi olduğu aya kadar olan ayların sayısı ile çarpılır.

Azerbaycan emlak vergisi sisteminde ortalama yıllık kalan değerin hesaplanması kuralları

ödenecek olan vergiyi de değiştirdiğinden önemlidir.

79

BÖLÜM 7

AZERBAYCAN TOPRAK VERGİSİ 02.02.1993 yılından itibaren Azerbaycan Cumhuriyeti’nde toprak vergisi uygulaması

başlamıştır. Türk vergi sisteminde emlak vergisi içerisinde arazi vergisi uygulamaları

gerçekleştirilmektedir.

7.1. Toprak Vergisi Genel Esasları

Hukuki ve fiziki şahısların Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları içinde mülkiyetinde veya

kullanımında olan toprakları, toprak vergisinin konusunu oluşturur. Toprak vergisi, toprak

sahiplerinin veya kullanıcılarının, zirai ve diğer faaliyetlerinden bağımsız olarak, toprak

alanına göre her yıl sabit olarak ödenir.

Tam ve dar mükellef gerçek kişiler, tam ve dar mükellef müesseseler kendilerinin

mülkiyet veya kullanım haklarını gösteren belgeleri aldıktan sonra gerçek kişiler ve belediye

kuruluşları belediyelerde, diğer müesseseler ise vergi idaresine 30 gün içinde kayıt olmalıdır.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisinde, mülkiyetinde veya kullanımında toprak sahası

olan fiziki şahıslar ve müesseseler toprak vergisinin ödeyicileridir. Fiziki şahısların ve

müesseselerin Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisinde mülkiyetinde veya kullanımında olan

toprak sahaları vergi konusu sayılır.

Azerbaycan toprak vergisinden muaf veya istisna olan durumlar aşağıda listelenmiştir.

a) Yaşama mıntıkalarının ortak kullanımda olan topraklar

b) Devlet organlarının, bütçe teşkilatlarının ve yerel özerk kuruluşların, Azerbaycan

Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın ve onun kurumlarının, Azerbaycan Cumhuriyeti

Devlet Petrol Fonu’nun mülkiyetinde veya kullanımda olan topraklar,

c) Üretim faaliyetinde kullanılmayan devlet, meşe ve su fonu toprakları, Hazar

Denizi’nin Azerbaycan Cumhuriyeti’ne ait olan kısmı,

d) Devlet sınır bölgeleri ve savunma amaçlı topraklar,

e) Azerbaycan Cumhuriyeti milli kahramanlarının, Sovyetler dönemi kahramanlarının,

Şöhret nişanının her üç derecesini almış kişilerin, I ve II grup muharebe şehit ve

gazilerinin, II Dünya savaşında madalya ve nişan almış kişilerin, Çernobil kazası

hasta ve gazilerinin, her türlü emeklilerin ve süreli askeri hizmet personelinin ve

80

onların aile üyelerinin, mülkiyetinde olan toprakların ödemeleri gereken toprak

vergisinin meblağı 10 manat azaltılır.

Azerbaycan toprak vergisi sisteminin genel esaslarını yine bir şekil yardımı ile

inceleyelim.

(-) Eksi

(x) Çarpı

(=) Eşittir

Şekil 17: Toprak Vergisi Genel Sistemi

Azerbaycan toprak vergisi sisteminin genel esasları yukarıda belirtildiği klasik matrah

çarpı oran sistemine benzer şekilde çok sade bir yapı gösterir.

7.2. Toprak Vergisi’nin Oranları

Azerbaycan toprak vergisi sisteminde de aynen emlak vergisi uygulamalarında olduğu

gibi çoklu bir vergi oranı belirleme kuralına bağlı kalınmıştır. Azerbaycan Vergi

Mecellesi’nin 206’ncı maddesi aşağıdadır.

81

Toprak Vergisi

Fiziki Şahısların (tam veya dar mükellef) kullanımında veya mülkiyetinde olan topraklar

Müesseselerin (tam veya dar mükellef) kullanımında veya mülkiyetinde olan topraklar

Vergi İndirim ve İstisnaları

Vergi Tarifesi

Ödenmesi Gereken Toprak Vergisi

Madde 206: Vergi Oranları

206.1. Toprak vergisinin oranları şehir Toprakları üzerine 1 metrekaresi için 0,06 manat

olarak belirlenmiştir.

206.2. Bakanlar kurulu tarafından kadastro değerleri, şehirler, rayonlar ve onlara dahil

olan köyler, sınırlar ve topraklarının tayini, coğrafi bölgeler ve dikkate alınarak belli edilir.

206.3. Sanayi, inşaat, nakliyat, ticaret hizmeti ve diğer özel belirlenmiş yaşayış fonlarının

hayat sahaları ve vatandaşların bağ sahalarının bulunduğu topraklar üzerine toprak

sahasının her 100 metrekaresine göre aşağıdaki cetvelde gösterilen oranlar tatbik olunur:

Yaşayış Mıntıkaları Sanayi, inşaat, nakliye,

ticaret hizmeti ve diğer

özel belirlenmiş

topraklar (manatla)

Yaşayış fonlarının, hayat

sahalarının toprakları ve

vatandaşların bağ sahalarının

bulunduğu topraklar (manatla)

Bakü 10 0,6

Gence, Sumkayıt şehirleri

ve Abşeron rayonu

8 0,5

Diğer şehirler (rayon

tabiliğinde olan şehirler

istisna olmakla), rayon

merkezleri

4 0,3

Rayon tabiliğinde olan

şehirlerde, kasabalarda ve

kentlerde (Bakü ve

Sumkayıt şehirlerinin, her

türlü Abşeron rayonunun

kasaba ve kentleri istisna

olmakla)

2 0,1

Azerbaycan toprak vergisi oranları yukarıda belirlenmiştir. Bu tutarlar Türk vergi

sisteminde emlak vergisi içerisinde yer alan arazi vergisi oranları ile karşılaştırılınca

oldukça yüksek olduğu görülmektedir. 7.3. Toprak Vergisi’nin Hesaplanması ve Ödenmesi Kuralları

82

Azerbaycan toprak vergisinin hesaplanması ve ödenmesi kuralları Azerbaycan Vergi

Mecellesi’nin 208’nci maddesinde gösterilmiştir.

Madde 208. Toprak Vergisinin Hesaplanması ve Ödenilmesi Kuralları

208.1. Toprak vergisi toprak üzerinde mülkiyet veya kullanım hakkını gösteren belgeler

esasında belirlenir. İnşaatların ve tesislerin altında olan topraklara göre toprak vergisi alınır.

208.2. Toprak vergisini müesseseler toprak sahalarının ölçüsüne ve toprak vergisinin

oranlarına esasen yıllık olarak hesaplanır ve mayısın 15’inden geç olmayarak hesaplamaları

vergi organına verirler.

208.3. Yetkili organlar tarafından her yıl Temmuz ayının 1’ine dek fiziki şahıslara toprak

vergisi hesaplanır ve tediye bildirimleri ağustosun 1’inden geç olmayarak onlara iletilir.

208.4. Bir kaç hukuki veya fiziki şahısın mülkiyetinde veya istifadesinde olan inşaatların

altında kalan veya onlara hizmet için ayrılmış toprak sahalarına göre vergi, onlara mahsus

inşaat sahalarına uygun suretde hesaplanır.

208.5. Toprak vergisi belirlenen tutarlarda 15 ağustos ve 15 kasım tarihlerinden geç

olmayarak ödenir. Toprak vergisi torpağın önceki sahibi tarafından ödenilmediği halde, vergi

bu madde ile belli edilmiş ödeme tarihine gore toprağın yeni sahibi tarafından ödenilir.

208.6. Müesseselerin toprak vergisi Devlet Bütçesine, fiziki şahısların toprak vergisi ise yerli

Bütçeye (belediye bütçesine) ödenilir.

208.7. Fiziki şahısların ticari faaliyeti için istifade ettikleri topraklara, her türlü hukuki

şahıslara mahsus olan topraklara göre hesaplanmış toprak vergisinin meblağı gelir veya

kurumlar vergisi matrahından düşülmez.

BÖLÜM 8

83

AZERBAYCAN YOL VERGİSİ Azerbaycan'da "Yol Vergisi Kanunu" 1996 yılının şubat ayında kabul edilmiş ve

uygulamaya konulmuştur. Azerbaycan Cumhuriyetinin arazisine giriş yapan ve bu araziden

yolcuların ve yük taşınması için kullanılan nakil vasıtalarının sahipleri olan dar mükellef

kurumlar ve dar mükellef gerçek kişiler, yol vergisinin mükellefleridir (Miralem; 1998:269).

Bir başka deyişle yol vergisinin konusunu, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisine giren

yabancı devletlerin ve de ülke arazisinde şahısların kullanımında veya mülkiyetinde olan kara

nakil araçları oluşturmaktadır.

8.1. Yol Vergisi Genel Esasları

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazine dahil olan ve araziden yük ve yolcu taşınması için

yararlanan kara nakil araçlarının sahipleri olan dar mükellef müessese ve gerçek kişiler,

Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde mülkiyetinde veya kullanımda minik otomobil, otobüsler,

diğer kara nakil araçları olan şahıslar Azerbaycan Cumhuriyeti yollarını kullandıkları için yol

vergisi mükellefleridir.

Azerbaycan Devleti arazisine giren dış devletlerin ve Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde

şahısların mülkiyetinde veya kullanımında olan motorlu taşıtlar, yol vergisinin konusunu

oluşturur. Motorlu taşıtların çeşidinden, koltuk sayısından, yük taşıma kapasitesinden ve

aracın yükle beraber genel ağırlığından, dingil başına düşen ağırlıktan, motor hacminden yola

çıkılarak yol vergisi hesaplanır. Yol vergisi esas tarifesi otobüsler için aşağıdaki gibidir.

Ülke arazisinde kaldığı süre

Koltuk sayısı 12'ye kadar

Koltuk sayısı 30'a kadar

Koltuk sayısı 31 ve daha fazla

1 gün için 15 ABD doları 20 ABD doları 25 ABD doları

2 haftaya kadar 30 ABD doları 40 ABD doları 50 ABD doları

1 aya kadar 100 ABD doları 140 ABD doları 175 ABD doları

3 aya kadar 300 ABD doları 400 ABD doları 500 ABD doları

1 yıla kadar 1050 ABD doları 1400 ABD doları 1750 ABD doları

Minik otomobiller için diğer ayrımlar yapılmaksızın sadece 15 ABD Doları sabit vergi

belirlenmiştir. Yük taşıtları tam veya yarım yüklü olmasına bakılmayarak aşağıdaki tarifeye

göre vergi öderler.

84

Ülke arazisinde kaldığı süre

Dingil Sayısı 4’e kadar

Dingil Sayısı 4 ve çok olduğu halde

1 gün için 20 ABD doları 30 ABD doları

2 haftaya kadar 40 ABD doları 80 ABD doları

1 aya kadar 140 ABD doları 280 ABD doları

3 aya kadar 400 ABD doları 800 ABD doları

1 yıla kadar 1050 ABD doları 2800 ABD doları

Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde mülkiyetinde veya kullanımında motorlu kara taşıtları

olan şahıslar, traktörler, mikserler, beton pompaları dahil kentin altyapı işlerinde kullanılanlar

ve bütçe teşkilatlarının araçları istisna olmakla beraber motor hacmine göre vergi öderler.

Vergi Konusu Dingil Sayısı 4’e kadar

Otomobillerden Motor Hacmi 2000 cm3’e kadar

Motor hacminin her bir cm3’ü için 0,01 AZN

Otomobillerden Motor Hacmi 2000 cm3’ten çok oldukça

20 AZN+ Motor hacminin2000 cm3’ten fazla kısmının her bir cm3’ü için 0,02 AZN

Otobüsler ve diğer motorlu nakil vasıtaları

Motor hacminin her bir cm3’ü için 0,02 AZN

Yukarıda belirtilen vergi oranları ağır yüklü motorlu kara taşıtları ile Azerbaycan

Cumhuriyeti arazisinde kat edilen yolun her kilometresi için aşağıdaki kadar arttırılır.

-Nakliye Vasıtalarının Yükle Beraber Genel Ağırlığı KM başına Vergi

-37 Tondan 41 Tona kadar ise 0,15 ABD Doları

-41 Tondan 51 Tona kadar ise 0,30 ABD Doları

-51 Tondan 61 Tona kadar ise 0,45 ABD Doları

-61 Tondan 71 Tona kadar ise 0,60 ABD Doları

-71 Tondan 81 Tona kadar ise 0,75 ABD Doları

-81 Tondan Fazla ise 1,80 ABD Doları

Ayrıca taşınan yükün tehlikeli olup olmamasına göre vergi aşağıdaki kadar arttırılır.

-Az Tehlikeli Yükler İçin -%100

-Tehlikeli Yükler İçin -%200

85

-Özel Tehlikeli Yükler İçin -%400

Azerbaycan yol vergisi sisteminin genel esaslarını yine bir şekil yardımı ile inceleyelim.

(+) Eksi

(x) Çarpı

(=) Eşittir

Şekil 18: Yol Vergisi Genel Sistemi

Yol vergisi uygulamaları esasen İngiltere gibi ülkelerde görülen trafik sıkışıklığı

fiyatlandırması veya sıkışıklık maliyetlerinin dışsallıklarına yönelik olarak değil,

Azerbaycan Cumhuriyeti egemenlik gücünün bir göstergesi ve diğer mali amaçlarla

alınmaktadır.

8.2. Yol Vergisinin Alınması

Dış ülkelerin araçlarıyla ilgili yol vergisi Azerbaycan Cumhuriyeti’nin gümrük organları

tarafından alınır. Azerbaycan vatandaşlarının yıllık yol vergisini ödediğini gösteren

belgelerin ibrazı olmadan araçlarının kayıtları, yeniden kaydı ve muayene işlemleri

gerçekleştirilmeyecektir.

86

Yol Vergisi

Fiziki Şahısların (tam veya dar mükellef) kullanımında veya mülkiyetinde olan motorlu kara taşıtları

Dış ülkelerin Azerbaycan topraklarında yük ve yolcu taşıyan motorlu kara taşıtları

Dingil sayısı, Yük ağırlığı ve Tehlike derecesine göre İlave Vergi

Vergi Tarifesi

Ödenmesi Gereken Yol Vergisi

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin arazisinde takvim yılının sonu durumuna göre mülkiyetinde

veya kullanımında motorlu kara taşıtları olan hukuki şahıslar yıllık yol vergisini

beyannamesini hesap yılından sonraki yılın mart ayının son gününe kadar vergi organına

takdim edilir ve ödenilir.

XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Osmanlı vatandaşlarından yol vergisi alınmaya

başlanmış yani bunlar yol vergisi mükellefi olmuşlardır. Osmanlı Devleti’nde yol vergisi

mükellefiyeti, genel olarak bedenen çalışarak veya bedel verilerek yerine getirilen bir

yükümlülük idi (Gönüllü; 2011:293). Dönemin hükümeti, köprümüzün alternatifi yoktur,

Irak, Iran, Suriye, S.Arabistan, Katar, Doha, Abu dabi ülkelerine yapılan taşımalar mutlak

surette Türkiye üzerinden geçecektir anlayışı ile hiçbir ön ikaz yapmaksızın, 8 Ocak 1976

tarihinde Türkiye'den gecen araçlardan karayolu ücreti alınacaktır diye bir kanun çıkardı.

Hesaplamada, kat edilen km x taşınan malın ağırlığı x 0.02 Mark şeklinde yapılmakta

idi(Esin;2010:3).

BÖLÜM 9

AZERBAYCAN MADEN VERGİSİ

87

Azerbaycan'da Maden Vergisi Kanunu 1995 yılında kabul edilmiştir. Maden

vergisinin konusunu ise Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde ve Hazar Denizinin

Azerbaycan'a ait olan kısmındaki yeraltı kaynakları ve madenler oluşturmaktadır.

9.1. Maden Vergisi Genel Esasları

Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 213’ncü maddesinde “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin

arazisinde, Hazar Denizi’nin Azerbaycan’a ait kısımlarında faydalı yer altı kaynaklarının ve

madenlerin çıkarılmasından maden vergisi alınır” denilerek verginin konusu tanımlanmıştır.

Bu faydalı yer altı kaynaklarını ve madenleri çıkaran gerçek ve tüzel kişiler maden

vergisinin mükellefleridir. Verginin matrahı ise faydalı yer altı kaynaklarının ve madenlerin

değeridir.

Azerbaycan maden vergisi yeraltından çıkarılan aşağıda belirtilen oranlarda madenin

cinsine de bağlı olarak madenlerin toptan satış değeri üzerinden alınır.

Maden Vergisinin Uygulandığı Yer altı

kaynakları ve Madenler

Maden Vergisinin Oranları %

Ham petrol 26

Doğal gaz 20

Ham Faydalı madenler — tüm çeşit metaller

3

Hesap dönemi olan takvim ayını izleyen ayın 20’sine kadar maden vergisi mükellefleri,

yerel bütçelere dahil olan maden vergisi için belediyelere, diğer için vergi idaresine

beyanname vererek vergiyi öderler. Yerli bütçeye ödenmesi gereken madenler yerel inşaat

malzemeleri olarak adlandırılır ve kerpiç, kiremit, kil, inşaat kumları, çakıl şeklinde

sayılabilir.

Ham petrolün vergisinin hesaplanmasında üretilmiş petrolün ve gazın miktarlarından

üretim işlemleri ve teknolojik gereklilikler neticesinde kuyuya geri dönen petrolün veya

gazın miktarı Bakanlar Kurulu’nun belirleyeceği standartlar nispetinde düşülür.

2011 yılı vergi gelirleri içerisinde %0,83 paya sahip olan maden vergisi esasen çok

önemli bir vergi türü değildir. Ancak eski Rus geleneklerine bağlı olarak bu vergi sürekli

gündemde tutulur.

88

Yerin altından çıkarılan aşağıdaki faydalı madenler çeşidine göre, maden vergisini her bir

m3 için aşağıdaki oranlarda ödenilir:

Maden Vergi Alınan Madenin veya Yer altı Kaynağının Adı

Maden Vergisinin Oranları

(manatla)Ham veya Diğer Madenler:Seolit 0,5Barit 0,5Mişar Taşları 0,5Çakıl-Taş 0,5Doldurucular (keramzit, akloporit) üretimi için killer

0,5

Bentonit killeri 0,5Kerpiç-kiremit killeri 0,5Volkan külü ve pemza 0,5Kvars kumları 0,5İnşaat kumları 0,5Sementler (ahenk taşı, Mergel, Kil, volkan külü) 0,5Taşlar (mermer, kabro, travertin, mermerleşmiş ahenk taşı)

1

Kıymetli ve yarım kıymetli bezek taşları 4Kaya tuzu 4İyotlu, bromlu sular 0,02Mineral sular 6

Türkiye’de Azerbaycan uygulamalarına benzer şekilde madenlerin satış değeri üzerinden

%2 imrariye vergisi alınmaktaydı. 6309’a göre Devlet Hakkı ödenerek üretilen madenin

nakil ve satış müsaadesi. İmrariye ödenince imrariye tezkeresi alınmasına hak kazanılırdı.

Yürürlükten kalkan 6309 sayılı Maden Kanunu’na göre zorunlu imrar taahhüdü maden

sahaların sözleşmelerine konurdu. Bu durumda imrariye tezkeresi alınmadan maden

sahasından çıkartılan (nakledilen) maden kaçak sayılır; imrariye 1,5 katı ile tahsil edilir ve

hakimin takdirine göre de ayrıca ceza verilirdi.

9.1. Türkiye Maden Vergisi Uygulamaları

Maden arama ruhsatı almak için öncelikle istenilen belgelerle beraber, Maden İşleri

Genel Müdürlüğü’ne müracaat edilir. Bu başvuruda maden aranacak yerin koordinatları

89

bildirilerek, belirli bir bölge için arama ruhsatı talebinde bulunulması gerekir. Yapılan

incelemelerde eğer o bölge veya alan daha önce maden aramak için başkalarınca talep

edilmemişse, gerekli harç ve teminatlar alınmak suretiyle, ruhsat grubuna göre en fazla 3 -7

yıl için maden arama ruhsatı verilir. Maden ruhsatları tapu olmadığından toprağın yüzeyinde

bir hak sağlamaz, sadece yeraltı için geçerlidir. Toprağın yüzeyinin mülkiyeti kimde ise

onunla anlaşılabiliniyorsa madencilik faaliyeti yapabilir. İzin verilen sürede şayet bir maden

yatağı bulunamaz ise o maden arama ruhsatı iptal edilir. İzin verilen sürede eğer bir maden

yatağı keşfedilebilirse, bulunan madeni işletmek için maden işletme ruhsatı alınması

zorunludur. Maden işletme ruhsatı alınabilmesi için, bulunan madenin sınırları, büyüklüğü

ve işletme projesi hazırlanarak, diğer belgelerle beraber tekrar Maden İşleri Genel

Müdürlüğü’ne başvurulur. Ancak madencilikte 100 tane arama ruhsatından sadece 2

tanesinde işletilebilecek büyüklükte ve ekonomik kazanç sağlayabilecek yeni bir maden

yatağı keşfedilebilmektedir.

Madencilikte gelir veya kurumlar vergisinin yanı sıra ayrıca çıkarılan madenin ocak başı

satış tutarı üzerinden %4’ü ile %2’si oranında devlet hakkı ödenir. Ruhsatların verilmesi için

harç ve teminatın yatırılması zorunludur. 24.06.2010 tarihinden itibaren ruhsat teminatı,

ruhsat aşamasına ve ruhsat süresine bağlı olarak hektar başına yıllık ruhsat harcının % 1’idir.

Bu oranı %50’si oranında artırmaya ve eksiltmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. (2011 yılı

yeniden değerlendirme oranı sonucu Teminat miktarı 10.770 TL’den az olamaz.)

BÖLÜM 10AZERBAYCAN SADELEŞTİRİLMİŞ VERGİ

Girişimciliği geliştirmek ve küçük esnafı korumak amacıyla 2001 yılından itibaren

uygulanmaya konulan sadeleştirilmiş vergi sisteminden yarar mı yoksa zarar mı edildiği

90

tartışma konusu olmuştur Vergi mükelleflerinin %90’nı bu sistemde iken toplanan vergi çok

düşük düzeylerde kalmaktadır.

10.1. Sadeleştirilmiş Vergi Genel Esasları

EDV vergisi için kayda alınmamış ve art arda 12 aylık dönemde vergiye konu

işlemlerinin değeri 150.000 AZN’den az olan tüzel kişiler ile 90.000 AZN’den az olan

gerçek kişiler sadeleştirilmiş vergi mükellefi olma hakkına sahiptirler. Sadeleştirilmiş vergi

mükellefi olma hakkına sahip olanlar her yıl nisan ayının 20’sine kadar bu sistemden

yararlanıp yararlanmayacağını bildirmek zorundadır. Ancak bildirdiği seçeneği yıl içerisinde

değiştirme hakkı yoktur. İzleyen yıl bildirim yapmamışsa önceki yıl seçtiği yöntem

uygulanmaya devam edilir. Yıl içinde faaliyete başlayan mükellefler ise ilk kayıt için

verdiği dilekçede belirttiği yönteme tabi olur.

Mülkiyetinde veya kullanımında motorlu taşıt ile Azerbaycan Cumhuriyeti arazisinde

yük ve yolcu taşımaları (uluslar arası yük ve yolcu taşımaları hariç) veya diğer şahıslarla

mukavele esasında gerçekleştiren şahıslarda sadeleştirilmiş vergi mükellefleridir.

Konut inşaatı faaliyet ile iştigal eden şahıslarla, kendisine ait araçlarla ahalinin şahsi

ihtiyaçlarını görmek veya ticaret amaçlı bina inşa eden şahıslarda sadeleştirilmiş vergi

mükellefidirler.

Aşağıda maddeler halinde listelediğimiz şahısların ise sadeleştirilmiş vergi sistemini

seçme hakları bulunmamaktadır.

a) Aksiz vergisine tabi mal üreten şahıslar

b) Finans ve Sigorta kuruluşları, yatırım fonları, değerli kağıt piyasası profesyonel

katılımcıları

c) Özel emeklilik fonları

d) Emlağını kiraya verenler

e) Mülkiyetinde olan araçların ortalama yıllık kalan değeri 1.000.000 AZN’den fazla

olanlar

Sadeleştirilmiş vergi mükellefi olan hukuki şahıslar, EDV, kurumlar vergisi, emlak vergisi;

gerçek kişiler ise gelir vergisi ve EDV 'den muaf tutulmuştur. Diğer vergilere tabi olmama

91

veya tabi olunan vergilerin miktarının sayısının azalması bu sisteme sadeleştirilmiş

denilmesinin nedenidir.

Sadeleştirilmiş vergi malların teslimi, hizmetlerin yapılmasından elde edilen kazanç ve

satış dışı gelirlerin tutarına aşağıda belirtilmiş oranların uygulanması ile hesaplanmaktadır.

- Bakü şehri için %4

- Diğer şehir ve rayonlar ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti için %2 olarak

belirlenmiştir.

Motorlu kara taşıtları ile yolcu ve yük taşımalarını gerçekleştiren vergi ödeyicileri için

sadeleşdirilmiş vergi aşağıdaki gibi belirlenir:

Taşıma Şekli Sadeleştirilmiş Verginin

Hesaplanmasında Esas Alınacak

Ölçü

Sadeleşdirilmiş

Verginin Aylık

Meblağı (manatla)

Yolcu taşınması (taksi istisna

olmakla), oturacak yerlerinin

sayına göre:

1 oturacak yeri için 1,8

Taksi ile yolcu taşınması 1 adet nakliye aracı için 9,0

Yük taşınması Yük taşıma yeteneği için (her tona) 1,0

10.2. Sadeleştirilmiş Vergi Hesaplama Kuralları

Sadeleştirilmiş verginin hesaplama kuralları, ödeme süreleri ve beyannamelerin verilmesi

esasları Azerbaycan Vergi Mecellesi’nin 221’nci maddesinde gösterilmiştir. Buna göre;

Madde 221. Sadeleştirilmiş Verginin Hesaplanması Kuralları, Ödeme Müddeti ve

Beyannamenin Verilmesi

92

221.1. Hesap dönemi için sadeleştirilmiş verginin meblağı bu Kanun’da belli edilmiş vergi

oranlarını hesap dönemi genel hasılatının hacmine uygulanmasıyla hesaplanır.

221.2. Sadeleştirilmiş vergi için hesap dönemi üçer aylık dönemlerdir.

221.3. Sadeleştirilmiş verginin ödeyicileri hesap döneminden sonraki ayın 20’sinden geç

olmayarak ödenmesi gereken verginin meblağı hakkında vergi organlarına beyanname verir

ve vergiyi bu süre içerisinde Devlet Bütçesine öderler.

Vergi ödeyicisi olan hukuki şahıs faaliyeti sona erdiğinde veya fiziki şahısın faaliyetine son

verildiğinde, 30 gün içerisinde vergi organına beyanname verilmelidir. Bu zaman vergi

dönemi hesap dönemi sayılan sürenin başlangıcından vergi ödeyicisinin faaliyetini

durdurduğu güne kadar olan dönemi ihtiva eder.

221.4. Motorlu nakil araçları ile yolcu ve yük taşımalarına göre sadeleştirilmiş vergi aşağıdaki

kurallara göre hesaplanır:

221.4.1. Yolcu ve yük taşımalarını gerçekleştiren vergi ödeyicisinin her bir motorlu nakil

araçları için sadeleştirilmiş vergi bu Kanun’da gösterilen sadeleştirilmiş verginin tatbik

edildiği ölçüler esas alınarak sadeleştirilmiş verginin aylık meblağı ve Devlet Bütçesine

ödenilir.

221.4.2. Vergi ödeyicileri motorlu nakil araçlarının sicilinin bulunduğu yerle bağlı olmayarak,

yolcu ve yük taşımalarının gerçekleştirildiği arazi için bu Kanunda belirlenen sadeleştirilmiş

vergiyi öderler.

221.4.3. Vekaletname veya kira sözleşmesi esasında kullanılan motorlu nakil vasıtaları ile

yolcu ve yük taşımaları gerçekleştirildiğinde, sadeleştirilmiş verginin ödenmesinde nakil

araçlarını vekaletname veya kira sözleşmesi ile veren şahıslar da sorumluluk taşırlar. Bütün

diğer hallerde sadeleştirilmiş verginin ödenmesinde motorlu nakil vasıtalarının sahibi

sorumluluk taşır.

221.4.4. Hukuki şahısın bilançosunda olan motorlu nakil araçları ile yolcu ve yük taşımaları

hukuki şahısın kendisi tarafından gerçekleştirildiğinde, sadeleştirilmiş vergiyi hukuki şahıs

öder.

221.4.5. Motorlu nakil araçları ile yolcu ve yük taşımalarını gerçekleştiren vergi ödeyicileri

bu Kanunda başka haller istisna tutulmamışsa, bu faaliyete göre vergi oganlarına beyanname

vermezler.

221.4.6. Motorlu nakil araçları ile yolcu ve yük taşımalarını gerçekleştiren vergi ödeyicileri

tarafından sadeleştirilmiş verginin düzgün hesaplanmasına ve vaktinde Devlet Bütçesine

ödenilmesine Maliye Bakanlığı nezaret eder.

93

221.4.7. Motorlu nakil araçları ile yolcu ve yük taşımalarını gerçekleştiren şahıslar her bir

motorlu nakil aracı için Nakliye Bakanlığı’ndan takvim ayının sonuna dek kendi isteklerine

uygun olarak izleyen ay, üç ay, yarım yıl veya yıl için ciddi hesap kartonu olan «Ferklenme

nişanı» almalıdırlar.

Gelir veya kurumlar vergisinin, EDV mükellefiyetlerinin basitleştirilmiş bir şekli olarak

düşünülen sadeleştirilmiş verginin kaldırılarak bunun yerine Türk Vergi Sistemi’nde yer alan

işletme defter esası yönteminin getirilmesi Azerbaycan Vergi Sistemi için çok iyi sonuçlar

verebilecektir.

BÖLÜM 11

AZERBAYCAN VERGİ SİSTEMİNİN EKONOMİK ANALİZİ Azerbaycan Vergi Sistemi’ni oluşturan Devlet vergilerini detaylı olarak inceledikten

sonra bu vergilerin ekonomik etkilerini analiz edelim. Yani Azerbaycan bütçesinin

94

içerisinde devlet vergileri ne kadar bir yer tutuyor ve toplanan vergiler hangi kaynaklardan

geliyor bunu görmeye çalışalım.

11.1. Azerbaycan Makroekonomik Göstergeleri

Azerbaycan Kafkas ülkeleri arasında ekonomik göstergeleri en hızlı düzelen ülkedir.

Azerbaycan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) verileri aşağıda gösterilmiştir. Bu

verilerdeki değişim grafikte de gözüktüğü gibi ülkenin kapasitesi 2003 yılına göre 10 kat

büyümüştür. Azerbaycan, IMF'nin 2011 yılı değerlendirme raporuna göre son 7 yılda milli

gelirini en çok artıran ülke oldu. Rapora göre Bakü, 181 ülkeyi geride bırakarak milli gelirini

yükseltti.

Yıllar Milyon

AZN

2003 7,12004 8,52005 12,52006 20,32007 29,32008 46,32009 43,22010 51,82011 63,4

2012* 67,5*Tahmini

Şekil 19: Azerbaycan Gayrı Safi Yurtiçi Hasılası’nın Yıllara Göre Değişimi Kaynak:

Azerbaycan İstatistik Komitesi Rakamlarından Yararlanılarak Tarafımdan

oluşturulmuştur.

Şekil 19’da yer alan veriler incelendiğinde 2011 yılı 63,4 milyon AZN bir diğer ifade ile

76,08 milyar USD olan GSYİH ’nın 2012 yılında 81 milyar USD civarında olması tahmin

edilmektedir. Türkiye’nin 2011 GSYİH ise 772 milyar USD ile Azerbaycan’ın yaklaşık 12

katı büyüklüğündedir. 2000'li yıllarda ülkede petrol üretiminin artması ve uluslararası

piyasada petrol fiyatlarının yükselmesi Azerbaycan'ın makroekonomik göstergelerine

olumlu katkı sağlamıştır(Gurbanov; 2009:75). Bu yıllarda genel olarak GSYİH'da oranı

ortalama %10'un üzerinde bir artarak çok hızlı büyümüştür. Petrol sektörüne yapılan

yatırımların bu büyümedeki payı küçümsenemez. 1994-2000 yılları arasında petrol

95

yataklarının müşterek işletilmesi amacıyla yapılan anlaşmalarda yer alan şirketler tarafından

yaklaşık 3,4 milyar ABD Doları yatırım yapılmıştır ( Musayev, 2001: 12).

Azerbaycan bütçe gelir ve giderlerinin yıllara göre değişimini yine bir şekil yardımı ile

izleyecek olursak;

Milyon AZN 2000 2005 2008 2009 2010 2011 2012

Devlet Bütçe Gelirleri 714,60 2 055.2 10 762,7 10 325,9 11 403,0 15 700,7 17.038,00Devlet Bütçe Giderleri 764,00 2 140,7 10 774,2 10 503,9 11 765,9 15 396,2 17.678,00

Şekil 20: Azerbaycan Bütçe Gelir ve Giderlerinin Yıllara Göre Değişimi Kaynak:

Azerbaycan İstatistik Komitesi Rakamlarından Yararlanılarak Tarafımdan

oluşturulmuştur.

2012 verilerinin tahmini olarak gösterildiği Şekil 20’nin incelenmesinden 2005 yılında

2,5 milyar USD olan gider bütçesi 2012 yılında yaklaşık 9 kat büyüyerek 21 milyar dolara

gelmiştir. 2011 yılı kişi başına düşen milli geliri 12.393 USD ’dir. İşsizlik oranı 2011 %1,1

gibi çok düşük bir seviyede çıkmıştır.

11.2. Azerbaycan Petrol Gelirleri

Petrol, 19. yüzyılın sonundan itibaren Dünya’daki en önemli hammadde haline gelmiştir.

Petrolün esas değeri Alman Rudolf Diesel tarafından içten patlamalı motor veya dizel

motorun icat edilmesi ile anlaşılmış ve bu andan itibaren bütün teknik, siyasi ve ekonomik

ilerlemeler petrol üzerinden yapılmıştır. Petrolün elektrik enerjisi üretiminde kullanılması ve

özellikle petrokimya endüstrisindeki sanayi hammaddesi olması petrolün önemini daha da

arttırmıştır. Alternatif enerji kaynakları bulunmadığı sürece de petrolün bu öneminin artarak

devam edeceği de kuşkusuzdur.

Azerbaycan’da 7’nci yüzyıldan beri çeşitli amaçlarla petrol çıkarılmaktadır. İlk kuyular

insan gücü ile açılmışken 17’nci yüzyıldan itibaren mekanik sistemli kuyular açılmaya

başlanmıştır. 1871'de ilk defa burgu usulü ile petrol kuyuları açılmaya başlanmış ve elle

yapılan işler yerini yavaş yavaş buharla çalışan makinalara bırakmıştır (Falkus; 1986:29).

Ciddi bir sektör haline gelince Azerbaycan’da sırf bu işle uğraşan şirketler kurulmaya

başlandı. 1873'de Bakü'de toplam 12 şirket faaliyet gösterdiği halde, yüzyılın sonlarında

bunların sayısı 140'a ulaştı (Bunyadov ve Yusupov; 1994:605). 1873 yılında, dünyanın en

96

büyük rezervine sahip olan, 500 milyon ton hacim kapasiteli petrolün keşfi ve çıkarılması

Ramanı, Sabuncu, Balahanı ve Bibiheybet petrol alanlarında gerçekleştirildi. İsveç vatandaşı

olan Robert Nobel, Bakü petrol sanayine yatırımda bulunan ilk yabancıydı (Sarıahmetoğlu;

2007:92). İnsanlığa hizmet edenlere, bilim, teknoloji gibi alanlarda 100 yıldır bilim ve barış

ödülleri dağıtan Nobel Vakfı'nın kurucularından olan bu şahıs "Nobel Kardeşler Birliği"nin

temeli 1879'da attı.

Sovyetler Birliği dönemi Azerbaycan için petrol ticaretinden ekonomik anlamda ticari

zararların söz konusu olduğu yıllardı. Çünkü Azerbaycan’ın petrol ve diğer kaynakları ülke

dışına çok ucuza çıkarılırken, gelirin büyük kısmı merkeze (Moskova’ya) akmaktadır. Petrol

için Azerbaycan'a ödenen para maden suyunun fiyatından 34 kat aşağı idi (Aliyev; 2006:34).

Ülkeden aramalı veya hammadde olarak çıkan ucuz fiyatla çıkan ürünler, diğer Sovyet

ülkelerinde üretilip nihai ürün olarak Bakü’ye yüksek fiyattan dönmüştür. Sovyetler

Birliği'nin dağılmasının ardından Azerbaycan'ın bağımsızlığına yeniden kavuşması ile sona

eren planlı ekonominin Azerbaycan ekonomisine miras bıraktığı problemler şöyle

sıralanabilir (Hesenov;2001;7):

• Ekonomik yapının sağlıklı olmaması,

• Üretim gücünün bölgesel ve sektörel dağılımının dengeli olmaması,

• Üretilen malların hem kalitesinin düşük olması, hem de kişi başına düşen miktarının Sovyetler Birliği ortalamasından yaklaşık olarak iki kat az olması. 1990'lı yılların başlarında Azerbaycan'da tüketimin sadece %50'si iç üretimden sağlanabilmiştir.

• Ekonomik yapının sağlıklı olmaması sonucunda Azerbaycan'ın dış ticaretinde

1980'li yılların sonlarında ihracat ithalattan %33-40 fazla olmuştur. Bu fazlalık

ithalat ihracat yapısı ve ticaret yapılan ülkeler nedeniyle daha sonra pek çok sorun

oluşturmuştur.

Petrol kaynaklarının yönetilmesi konusunda çok deneyimli sayılamayacak olan

Azerbaycan için petrolün doğru ve etkin yönetilmesinin dört temel faydası bulunmaktadır.

• Ekonomi petrole bağımlıdır. Ülkenin sanayi üretiminin 2/3’ü ile ihracatının onda

dokuzu petrolden sağlanmaktadır.

• Azerbaycan petrol kaynakları çok eskiden beri kullanıldığından ülke rezervleri

hızla azalmaktadır. Azerbaycan Bakanlar Kurulu 1996 yılında çıkardığı “Azerbaycan'da

Yeniden Yapılanma ve Ekonomik Yükselişin Orta Vadeli Programının Esas İstikametleri

97

(1997-1999)” yayında 2024 senesinde ise petrol üretimin dörtte birine kadar azalacağı tespiti

yapılmıştır.

• Ermenistan ile yaşanan savaş savunma giderlerinin oldukça artmasına neden

olmuştur. Bütçe üzerinde sürekli bir silahlanma ihtiyacı baskısı bulunmaktadır.

• Ermenistan ile yapılan savaşta göçmen durumuna düşenlerin geçimi ile işgal

altında kalan üretim tesislerinin üretim kaybı dolayısıyla da petrol gelirleri önemlidir.

Azerbaycan petrol gelirlerinin ülke ekonomisi üzerindeki olumlu etkilerini bir şekil

yardımı ile görelim.

Petrol Gelirlerinin ÜlkeEkonomisine Etkileri

G.S.Y.İ.H. Yatırımlara Döviz Kuru ve İşsizliğin Bütçe

Üzerinde Etkisi Enflasyona Önlenmesindeki Açıklarını

Etkileri Olumlu Etkisi Etkileri Telafi Etkisi

Şekil 21: Petrol Gelirlerinin Ülke Ekonomisine Etkileri

Şekil 21’in incelenmesinden petrol gelirlerinin ülke için ne kadar önemli olduğu göze

çarpmaktadır. Ülkenin G.S.Y.İ.H.’sı üzerinde özellikle ülkede sanayi üretiminin 2/3’ünün

petrol sektöründe olması petrol fiyatlarının arttığı dönemlerde ihracat fazlaları nedeniyle ülke

için olumlu etkiler yaparken, bir ölçüde dışa bağlılığı arttırmakta ve kriz dönemlerinde ciddi

olumsuzluklar yaşanabilmektedir. Petrol yatırımları ülkeye yapılan yatırımların %40’ı

civarındadır. Bu yatırımlar işsizliğin önlenmesinde oldukça olumlu etkiler yapmaktadır.

Döviz kurları ve enflasyon üzerinde de petrol ihracatının etkileri pozitif olmuştur. Bütçe

açıkları üzerindeki etkilerini ise aşağıda ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

Azerbaycan'da imzalanmış petrol anlaşmalarının tamamı, dünya uygulamasında en sık

görülen "Hasılatın Pay Bölüşümü Anlaşması" türüne aittir. Bu tip anlaşmalarda; yabancı şirket

veya şirketler topluluğu petrolü arar, çıkartır ve petrolün belli bir kısmına sahip olur, geri kalan kısmı

ise petrolün çıkarıldığı devlete aittir. Bu anlaşmalarda genellikle, ilk çıkarılan petrol “hasıla

petrolü” olarak nitelenir ve petrolü aramak, çıkarmak, işlemek için yapılan yatırımların

karşılığı olarak %40- %60 oranında bir kısmı şirkete veya şirketler topluluğuna verilir. Şirket

veya şirketler topluluğu arama-tarama çalışmalarında hiç petrol bulamazlarsa topraklarında

petrol aradıkları devletten hiçbir hak talep edemezler. Sonuçta petrol bulunursa devlet tüm

98

kaynaklarının, yatırımların ve tesislerin nihai sahibi olacaktır. Bu anlaşmalarında petrol şirketleri

önce petrol araması, sonra kazma ve çıkarma, sonra ise alt yapı çalışmaları için yatırım yaparlar

(Gasımov; 2007:70).

11.3. Azerbaycan Petrol Sektörü Kurumları

Azerbaycan petrol sektörünün önemini açıkladıktan sonra doğal olarak bu sektörde yer

alan devlet kuruluşlarından da bahsetmek gerekir. Bunlardan birincisi Azerbaycan Devlet

Petrol Fonu’dur. Uluslararası petrol şirketleri ile imzalanan anlaşmalar sonucu ülkeye gelen

petrol gelirlerini bir araya toplamak amacıyla Başkan'ın fermanı ile Azerbaycan Devlet Petrol

Fonu Aralık 1999 yılında kurulmuştur. Bu fermandan önce bu gelirler Milli Bankası’nda özel

hesapta döviz cinsinden ülkenin para sisteminin dışında tutuluyor ve milli para kurunun

sabitleşmesine de yardımcı oluyordu. Fonun oluşturulmasıyla döviz kurunun yükselişi

azalırken, 2002 yılında Fitch Uluslararası Reyting Kuruluşu Azerbaycan'ın reytingini BB'ye

kadar yükseltmiştir. Fitch Uluslararası Reyting Kuruluşu bu kararının gerekçesini

Azerbaycan’da Petrol Fonunun oluşturulmuş olmasıyla açıklamıştır.

Azerbaycan Petrol Fonu gelirlerinin, petrol fiyatına veya doğrudan devlet bütçesine bağlı

olmaması, diğer petrol fonlarından ayıran en temel özelliktir. 2011 yılı başında Azerbaycan

Devlet Petrol Fonu’nun toplam 31 milyar USD civarında bir kaynağa sahip olduğu

hesaplanmaktaydı. Her yıl fondan bütçeye önemli miktarda gelir aktarılmaktadır.

Azerbaycan petrol sektörünün ikinci önemli kuruluşu ise Azerbaycan Devlet Petrol

Şirketi’dir. 1993 yılında kurulmuş ve Azerbaycan kara, deniz, göl ve kıyılarında petrol ile

ilgili her türlü faaliyette tek başına yetkili bir kurum olarak faaliyet göstermektedir. Ülkedeki

petrolün üretiminden, rafinerilerin işletilmesine, boru hatlarına, petrol makineleri üretimi,

bakımı, petrol ihracat ve ithalat işlemlerine tek yetkili kuruluştur. Çalışan sayısının 2012 yılı

itibarıyla 90 bini aştığı görülmektedir. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi’nin ve yabancı

şirketlerin ödediği vergiler bütçeye aktarılmasına karşılık hasılatın paylaşımı antlaşması

kapsamında petrol ihracında şirketin tüm payından elde olunan gelirler, aynı zamanda

anlaşmalardan elde edilen diğer gelirler Azerbaycan Devlet Petrol Fonu’na aktarılır.

11.4. Azerbaycan Bütçesinde Petrol Gelirlerinin Payı

99

Azerbaycan devlet bütçesinin %35-%50’si arasında bir kısmı petrol gelirlerinden

sağlanmaktadır. Bir şekil yardımı ile durumu inceleyelim.

Yıllar Petrol Petrol Devlet Devlet Petrol Gelirlerinin Bütçe

Gelirleri Gelirleri Bütçesi Bütçesi Gelirleri İçerisindePayı

(milyon (milyon dolar)

(milyon (milyon dolar)

manat) manat)1994 43.1 51.3 101.0 120.2 42.7

1995 137.5 161.8 316.8 372.7 43.4

1996 184.8 225.4 402.6 490.0 46.0

1997 260.7 325.9 513.0 641.3 50.8

1998 166.9 216.7 466.0 605.2 35.8

1999 209.0 251.8 559.0 673.5 37.4

2000 373.7 332.6 715.0 803.4 41.4

2001 362.6 389.9 784.8 843.9 46.2

2002 444.6 458.3 911.0 939.2 48.8

2003 373.7 381.3 1221.0 1245.9 30.6

2004 579.9 591.7 1510.0 1540.8 38.4

2005 902.2 980.7 2055.2 2233.9 43.9

2006 1929.2 2192.3 3881.2 4410.0 49.7 Şekil 22: Devlet Bütçesinde Petrol Gelirleri Kaynak: Devlet İstatistik Komitesi www.azstat.gov.az (21.05.2007) Aktaran: Manafov (2008:70)

Şekil 22’nin incelenmesinden Azerbaycan bütçesine petrol gelirlerinin katkısının çok ciddi

boyutlarda olduğu görülmektedir. Petrol fiyatlarının ciddi düştüğü 1998 ve 2003 yılları

dışında petrol gelirlerinin katkısı genel olarak %40’ın altına inmemiştir.

Hazar denizinin Azerbaycan sektöründe çalışan petrol şirketlerinin birçoğu hala karsız

çalıştıklarına ve birçok vergilerden muaf olduklarına göre şimdiki aşamada büyük vergi

ödeyicileri arasında yer almamakta ve toplanan vergilerin üçte biri Azerbaycan Devlet Petrol

Şirketi tarafından ödenmektedir(Manafov; 2008:71).

Petrol gelirlerinde hızlı artışın ekonomiye en olumsuz etkisi "Hollanda Sendromu" durumu

ortaya çıkarmasıdır (Stiglithz; 2004:25). Hollanda Sendromu veya Hastalığı: Daha çok

"Hollanda Sendromu" diye bilinen durum, ülke ekonomisinde sadece bir sektörün aşırı

100

gelişmesi, geri kalan tüm sektörlerin ise bu gelişmenin çok gerisinde kalması sonucu oluşur.

Gelişen sektörün ülke ihracatı içerisinde büyük paya sahip olması ve kısa vadede yoğun döviz

girişi ile ülke parasının aşırı değerlenmesinin ekonomi üzerinde yaptığı olumsuz etkidir

(Seyidov; 2006:82).

Devlet bütçesine vergiden gelen gelirlerin %40-45’ni, GSYİH’nın ise %30-35’ni petrol

sektörü verir (Rizvangızı; 2006:24). Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi’nin ödediği vergiler ile

petrol sektöründen bütçeye ciddi bir kaynak aktarımı söz konusudur. Ancak Hollanda

hastalağına yakalanmaması için Azerbaycan’ın tüm Kafkasya’nın büyük çoğunluğuna sahip

olduğu ticaret sektörünü de ciddi vergilendirmesi gerekmektedir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

101

Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra planlı ekonomik sistemden

karma ekonomik sisteme geçiş sürecinde pek çok ekonomik ve mali dönüşümler

gerçekleştirmiştir. Bu gelişim ve dönüşümler vergi sisteminde de köklü değişmeleri zorunlu

kılmıştır. Ancak modern bir vergi sistemine geçişini hukuksal alt yapısının hazırlanabilmesi

için Azerbaycan'da vergi ile ilgili birçok kanun kabul edilmiştir. Bu kanunlar İlave Değer

Vergisi (1991), Gelir Vergisi (1992), Menfaat Vergisi (1992), Aksiz Vergisi (1992), Toprak

Vergisi (1993), Emlak Vergisi (1995), Maden Vergisi (1995), Yol Vergisi'nden (1996) ve

Sadeleştirilmiş Vergiden (2001) oluşmaktadır.

Azerbaycan vergi sistemini incelediğimiz bu çalışmada esasen Azerbaycan

uygulamalarının oldukça sade olduğu bütün vergi mevzuatının 221 maddeden oluştuğu tespiti

yapılmıştır. Oysa sadece Türkiye’de Vergi Usul Kanunu geçici ve ek maddeleri saymasak bile

417 maddedir. Her iki ülke vergi sisteminin incelenmesinden ortaya çıkarılabilecek ilk ve en

temel husus daha az madde ile sade bir şekilde vergi sisteminin oluşturulmasının mümkün

olduğudur. Ülkemizde vergi mevzuatını sadeleştirmeye yönelik çalışmalar çok uzun zamandır

devam edilmektedir. Özellikle 2012 yılının sonuna kadar Gelir Vergisi Kanunu’nun

sadeleştirilmesi madde sayısının üçte bire düşürülmesi planlanmaktadır.

Azerbaycan vergi sisteminde pek çok vergi türünün bulunduğu, Azerbaycan’da olan

vergilerin bazılarının Türk Vergi Sistemi’nde hiç bir karşılığının bulunmadığı görülmüştür.

Bu durumun Azerbaycan Vergi Sistemi açısından yarattığı olumsuzluk ise vergi sisteminin

dağınık bir görüntü vermesi, her bir vergi türü için hatta bazen aynı vergi için farklı farklı

beyan ve ödeme sürelerinin tespit edilmesi sonucunu meydana getirmiştir. Değişik beyan ve

ödeme süreleri vergi mükellefleri için ekstra zaman ve emek kaybı olacağından ilave yük

anlamına da gelmektedir.

Vergi sorunlarının çözüme kavuşturulmasında Türk Vergi Sistemi’ndekine benzer bir

uzlaşma kurumunun bulunmaması, Azerbaycan Vergi Hukuku açısından önemli bir eksiklik

kabul edilebilir. Azerbaycan’da vergi uyuşmazlıklarını ilk derece mahkemesi olarak inceleyen

Yerel İktisat Mahkemeleri tek hakimle çalışır. Bu mahkemelerin ülkemizde olduğu gibi üç

hakimle çalışması ve tamamen vergi mahkemesi olarak çalışan yargı kurumları

oluşturulmalıdır.

Azerbaycan vergi idaresinin ise internet teknolojilerinden yararlanma özelliklerini daha da

arttırması gerekmektedir. Özellikle elektronik fatura, elektronik beyanname uygulamalarını

102

çok başarılı olarak gerçekleştirmektedir. Elektronik defter ve elektronik teftiş gibi

sistemlerinin de geliştirilmesi gerekecektir. Azerbaycan vergi mükellefleri özellikle vergi

denetimlerinden şikayetçi olmaktadırlar. Denetim ile ilgili usul ve esasların yeniden

düzenlenmesine büyük ihtiyaç bulunmaktadır.

Azerbaycan gelir vergisi sisteminde Türk sisteminden çok farklı bir usul seçilmiştir. Yani

ülkemiz kaynak teorisini esas alırken Azerbaycan net artış teorisini benimsemiştir. Bu tercihin

birinci sonucu olarak Azerbaycan gelir vergisi yapısı çok sade bir haldedir. Türk vergi

mevzuatında Azerbaycan vergi mevzuatının aksine verginin genel bir tanımı yapılmazken

gelirin detaylı bir tanımı yapılmıştır. Azerbaycan gelir vergisinin konusunun üçe

ayrılmaktadır. Emek gelirleri, müteşebbislik ve gayrı müteşebbislik faaliyeti ile vergiden

muaf veya istisna tutulmayan gelirler bu konuları oluşturmaktadır. Azerbaycan’da gelir

vergisi tarifesi bu gelir konuları için ayrı ayrı belirlenmiştir. Azerbeycan gelir vergisi

tarifesinde, en dikkat çeken husus ticari kazançlar için hem kurumlar vergisinde hem de gelir

vergisinde %20 oranını uygulayarak vergilendirme de tarafsızlık ve adalet ilkelerine en uygun

bir çözümün bulunmasıdır. Oysaki Türk Vergi Sistemi’nde ticari kazançlar gelir vergisinde

artan oranlı vergiye tabi iken, kurumlar vergisi sabit oranlıdır. Türk vergi sisteminde iki

bakkal yan yana ve aynı geliri elde etmesine rağmen, birisi sırf şirket kurdu diye sabit oranlı

vergi öderken diğeri artan oranlı gelir vergisine tabidir.

Kurumlar vergisi sisteminin karşılaştırılmasında, Azerbaycan menfaat vergisi sisteminde

mükellef tespiti konusu da oldukça sade düzenlenmiştir. Buna karşılık Türk vergi sisteminde

kurumlar vergisi mükellefleri dahi çok ayrıntılı belirtilmiştir. Tam ve dar mükellef kurumların

elde ettikleri gelirden ödeyecekleri vergiyi kolayca hesaplamaları ve beyannamelerini

elektronik ortamda göndermeleri mümkündür. Azerbaycan sisteminde Türkiye

uygulamalarında olduğu gibi yasal bir Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

veya Yeminli Mali Müşavir gibi unvanları bulunan meslek mensupları olmadığından

beyanname gönderme işlemi serbestçe mükellefler tarafından yerine getirilebilmektedir.

Türk vergi hukukunda amortismanlar 333, 339, 365, 389 ve 399 numaralı vergi usul

kanunu genel tebliğleri ile düzenlenmiş ve çok detaylı bir liste halinde yayınlanmıştır. Ayrıca

Azerbaycan sisteminden farklı olarak hızlandırılmış amortisman uygulaması ile belirtilen

oranların iki katının kullanılması da mümkün hale getirilmiştir. Oysa Azerbaycan amortisman

ayırma sistemi çok basit ve anlaşılabilir bir haldedir. Yüzlerce oran belirlenerek kar veya

103

zararın tespitinde amortisman işlemlerini karmaşık bir hale getirmek yerine sadeleştirmekte

yarar bulunmaktadır.

Azerbaycan vergi kültüründe EDV devletin payı veya hakkı olarak görülür. Bu sebeple

bankaya para yatırılmasında, para tahsilinde hep ana para ayrı, EDV ayrı düşünülür. Fiilen her

mükellef vergi dairesinden izin alarak bir bankayla çalışmak zorundadır. Bu bankada iki

hesabın birlikte açılması da zorunludur. Birinci anapara, gider ödemelerinin, havale, gelir gibi

tahsilatların yapılacağı hesaptır. İkincisi ise sadece EDV tahsilat ve ödemelerinin

gerçekleştirileceği hesaptır. Yani Azerbaycan sisteminde Türk sisteminden farklı olarak bir

satıcı sattığı malın hesaptan sadece ana parasını çekebilirken EDV’ yi çekemez. Türk Vergi

Sistemi böyle bir ayrıma gitmediğinden mükellefler, KDV’yi de sanki kendi parasıymış gibi

kullanırlar. Üstelik Türk Vergi Sistemi’nde belge ve kayıt düzeninin oturmamış olması, kayıt

dışı ekonominin ulaştığı boyut, yapanın yanına kar kalıyor gibi anlayışlar naylon fatura (sahte

veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge) kullanımını körüklemektedir.

Azerbaycan aksiz vergisi oranlarının Türkiye’de uygulanan Özel Tüketim Vergisi

oranlarına göre çok daha düşük olduğu görülmektedir. Bu oranların tespitinde her ülke kendi

vergi ve ekonomi politikası amaçlarını dikkate almaktadır. Özel Tüketim Vergisi Türkiye’de

Azerbaycan’da olduğu gibi KDV'nin matrahına dahildir.

Azerbaycan vergi mecellesine göre gerçek ve tüzel kişiler, Azerbaycan Cumhuriyeti’nde

sahip oldukları gayrı menkuller, bina ve inşaatları, otomobiller, hava ve deniz taşıtları,

demirbaşlar için emlak vergisi ödemek zorundadırlar. Türk vergisi sisteminde emlak

vergisinin konusunu bina, arazi ve arsalar oluşturur. Bu karşılaştırma neticesinde Azerbaycan

emlak vergisi sisteminde konunun çok daha geniş belirlendiği hemen göze çarpmaktadır.

Azerbaycan’da uygulanan emlak vergisi oranlarının Türkiye’de uygulanan emlak vergisi

oranlarından çok yüksek olduğu, üstelik Azerbaycan emlak vergisi tabanının çok daha geniş

olduğu görülmektedir. Azerbaycan’da uygulanan emlak vergi sisteminde hukuki şahıslar için

farklı beyan ve ödeme sistemi belirlenmişken, gerçek kişiler apayrı bir sisteme göre beyan ve

ödeme yaparlar. Ayrıca emlak vergisinde peşin vergi sistemi de bulunmaktadır.

104

Azerbaycan toprak vergisi oranları yukarıda belirlenmiştir. Bu tutarlar Türk vergi

sisteminde emlak vergisi içerisinde yer alan arazi vergisi oranları ile karşılaştırılınca

oldukça yüksek olduğu görülmektedir.

Gelir veya kurumlar vergisinin, EDV mükellefiyetlerinin basitleştirilmiş bir şekli olarak

düşünülen sadeleştirilmiş verginin kaldırılarak bunun yerine Türk Vergi Sistemi’nde yer alan

işletme defter esası yönteminin getirilmesi Azerbaycan Vergi Sistemi için çok iyi sonuçlar

verebilecektir. Azerbaycan vergi mükelleflerinin %95’i sadeleştirilmiş vergi mükellefi iken

toplanan gelir toplam vergi hasılatının %2’si bile olmamaktadır.

Ülkenin bütçe gelirlerinin %30 ila %50’si arasında bir kısmın petrol gelirlerine bağlı

olması, yeni kaynaklar bulunmazsa 2024 Azerbaycan petrollerinin ciddi seviyede azalacağı

göz önüne alınırsa Azerbaycan’ın Hollanda Sendromuna yakalanacağı söylenebilir. Tek bir

sektöre aşırı bağımlı kalınmasının pek çok ekonomik sakıncası bulunmaktadır. Azerbaycan’ın

kayıt dışı ekonomiyi azaltarak Kafkas ülkeleri içerisinde en büyük hacme sahip olduğu ticaret

sektörünü de etkin bir şekilde vergilendirmesi gerekmektedir.

105

KAYNAKÇA

AHMEDOV, Orhan (2011); “Azerbaycan’ın İktisadi Gelişmesinde Vergi Politikalarının

Rolü”, Azerbaycan’ın Vergi Haberleri Dergisi, Sayı:5/2011, Sayfa:93-108

AKDOĞAN, Abdurrahman (2003); “Türk Vergi Sistemi ve Uygulaması”, Gazi Kitabevi,

Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4’ncü Baskı, Ankara

AKDOĞAN, Abdurrahman (1999); “Kamu Maliyesi”, 7. B Gazi Kitabevi, Ankara.

AKTAN Coşkun Can ve Fatih Savaşan(2009); “Kayıtdışı Ekonomi ve Etik”, Kamu

Görevlileri Etik Kurulu Yayınları, Ekim

ALTUNAY, Ezel (2010); “Avrupa Birliği Vergi Politikası ve Türkiye’nin Uyum Sürecinin

Değerlendirilmesi”, Bütçe Dünyası Dergisi, Sayı 34, Sayfa:93-110

ALİYEV, Hatik (2006); “Azerbaycan Sanayi ve Enerji Sektörünün Gelişim Merhalesi”,

Azerbaycan Neşriyatı, Bakü

AZİZLİ, Emil (2011); “EDV ’nin Uygulama Prensipleri”, Azerbaycan’ın Vergi Haberleri

Dergisi, Sayı:7/2011, Sayfa:21-26

BAŞ, Ali (1996); “Özel Tüketim Vergisi ve Gümrük Birliği Sürecinde Özel Tüketim Vergisi

Uyumlaştırma Çalışmaları”, Vergi Raporu, Vergi Denetmenleri Yayını, Sayı:24, Ağustos-

Eylül 1996, Ankara

BATIREL Ömer Faruk (1976); “Kamu Maliyesi Teorisine Giriş”, Meter Matbaası, İstanbul

BATIREL Ömer Faruk (2002); “Özel Tüketim Vergisi ve 4760 Sayılı Kanunu’nun

Getirdikleri”, Vergi Dünyası, Sayı:253

BAYRAGDAROV, Nazım (2005); “Azerbaycan Gelir Vergisi İle Türk Gelir Vergisi’nin

Değerlendirilmesi”, Uludağ Üniversitesi, S.B.E., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi

106

BAYRAMOV, Anar (2012); “Vergi Kanun Vericiliği Toplusu”, Monitör Konsalting Servis

MMC, CBS Polygraphic Production Matbaası, 525 sayfa, Bakü/Azerbaycan,

BAYRAMOV, K., İ. Ahmedov, A. Mehdiyev ve F. Resulov (2006); “Bütçe İşi”, Hazar

Üniversitesi Yayınları, Bakü/Azerbaycan

BUNYADOV, Ziya M., Y. B. Yusupov (1994); “Azerbaycan Tarihi Cilt 1”, Azerbaycan

Devlet Neşriyatı, Bakü

CAN, Engin (2002); “Özel Tüketim Vergisi ve Ekonomik Etkileri (AB Ülkelerindeki

Uygulama ve Türkiye Örneği”, Marmara Üniversitesi, S.B.E., Yayınlanmamış Doktora Tezi

ÇELİKKAYA, Ali (2010); “Globalleşmenin Neden Olduğu Kurumlar Vergisi Reformları ve

OECD Üyesi Ülkeler Üzerine Bir Değerlendirme”; Maliye Dergisi, Sayı:159, Sf:36-52

DELEN, Özgür (2007); “Katma Değer Vergisi Mevzuatında İstisna Edilen İşlemlerde İade

Uygulamaları”, Yıldız Teknik Ün., S.B.E., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

DOĞAN, Uğur (2002); “Özel Tüketim Vergisi Kanunu İle Getirilen Yeni Düzenlemeler”,

Mükellefin Dergisi, Sayı:116, Ağustos 2002

EDİZDOĞAN, Nihat (2008); “Kamu Maliyesi”, 10’ncu Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa

EDİZDOĞAN, Nihat ve Ali Çelikkaya(2010); “Vergilerin Ekonomik Analizi”, Dora

Yayınevi, Bursa

ESİN, Arif (2010); “Avrupa’da Yol Vergisi”, Ekonomik Çözüm Gazetesi,

http://escrc.com/article/3916/avrupa-da-otoyol-vergileri Erişim Tarihi 07.06.2012

FALKUS, M. E. Çeviren Alaeddin Şenel (1986); “Rusya’nın Endüstrileşmesi 1700-1914”,

V Yayınları, Ankara

107

GASIMOV, Tural(2007); “Azerbaycan Petrol Sektöründe Yabancı Sermayenin Yeri ve

Petrol Gelirlerinin Bütçeye Etkisi”, İstanbul Üniversitesi, S.B.E., Yayınlanmamış Yüksek

Lisans Tezi

GÖKBUNAR, Ali Rıza ve Ahmet UTKUSEVEN (2005); “Geçiş Ekonomilerinde Vergi

İdaresinin Yeniden Yapılandırılması Üzerine”; Akademik Bakış Dergisi, Sayı 6, Mayıs 2005,

Sayfa 1-6

GÖNÜLLÜ, Ali Rıza (2011); “ Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Yol Vergisi (1866-

1921)”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Selçuk Üniversitesi, Sayı:30, Sayfa 289-333

GURBANOV, Asif (2009); “Küreselleşme Sürecinde Azerbaycan’da Uygulanan Maliye

Politikalarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri”, Dokuz Eylül Üniversitesi, S.B.E,

Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir

GÜRDAL, Temel (2009); “Türkiye’de Kurumlar Vergisindeki Gelişmeler ve OECD

Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Analizi (1980-2007 Dönemi)”, Maliye Dergisi, Sayı:156, Ocak-

Haziran, Sayfa 219-231

HALİLOVA, İlahe (2000); “Seyyar Vergi Yoklamaları”, Vergiler Gazetesi, 17 Ekim, Bakü

HAMİDOVA, Mihriban ve Arif Şekeraliyev (2006); “Gümrük İşinin Teşkili ve İdare

Edilmesi”, Hukuk Edebiyatı Yayınları, Sayfa:88-89, Bakü

HASANOV, Simran (2010); “Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Mecellesinin Yorumları-

Genel Hükümler”, Kanun Yayınevi, Bakü

HASANOV, Vüsal (2009); “Azerbaycan Vergi Sistemi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri”,

İstanbul Üniversitesi, S.B.E., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi

HEPER, Fethi (1980); “Verginin Bireylerin Ekonomik Davranışları Üzerindeki Etkisi”,

E.İ.T.İ.A. Dergisi, Sayı:1, Sayfa 301-321

108

HESENOVA, Südabe ve Hacıbala Sadıgov (2008); “Azerbaycan Cumhuriyeti

Mahkemelerinin Kurulması ve Geliştirilmesi”, Çaşıoğlu Neşriyati, Bakü

HESENOV, Rasim(2001); “Azerbaycan’ının İktisadi Gelişim Paradigması ve İktisadi

Güvenlik Önlemlerinin Seçimi”, Meşrevet Bülteni, Sayı:7, Ekim 2001, Sayfa 6-8; Bakü

HUSEYNOV, Muharrem (2010); “Vergiler ve Vergi Tutma”, Maliye ve İktisadi İlimler

Kafedrası Yayınları, Sayfa 34, Bakü/Azerbaycan

İNANÇ, Mustafa (2010); “Elektronik Fatura (e-fatura) Düzenlenmesi, İletilmesi, Muhafaza

ve İbrazı Usul ve Esasları”, Mali Çözüm Dergisi, Sayı Eylül-Ekim 2010, Sayfa: 181-192

KAHRAMANOV, Emir (2008); “Dolaylı ve Dolaysız Vergiler Sistemi”, Azerbaycan İktisat

Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bakü

KANLI, Murat (2007); “Dolaylı Vergiler ve Kayıtdışı Ekonomi”, Marmara Üniversitesi,

S.B.E., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara

KELBİYEV, Yaşar, Fazıl Memmedov, Akif Musayev, Mirdamed Sadıgov ve Zahid

Rızayev (2001); “Vergilemenin Nezeri ve Metodoloji Esasları”, Grifli Neşriyatı, Bakü,

KERİMOV, Aydın (2007); “Muhasebe Hesapları ve Vergiler”, Ozan Neşriyat, Bakü,

KIZILOT, Şükrü (2007); “Naylon Fatura ve İndirimi Konusunda Önemli Bir Yargı Kararı”,

14. Baskı, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara,

KIZILOT, Şükrü (2008); “Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları”, Yaklaşım Dergisi, Sayı:178,

Ekim 2007, Ankara,

MANAFOV, Jeyhun (2008); “Azerbaycan Petrolünün Ülke Ekonomisine Etkileri”, Marmara

Üniversitesi S.B.E., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi

MECİDOV, Mobil (2008); “Modern Dönemde Vergi Sisteminde Dolaylı Vergilerin

Geliştirilmesi”, Azerbaycan İktisat Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bakü

109

MEMMEDOV, Fazıl ve Akif Musayev (2001); “Vergi Tutmanın Nazari ve Metodolojik

Esasları”, Ozan Neşriyatı, Bakü

MEMMEDOVA, Elnure (2007); “Devlet Bütçesi Gelirlerinin Teşkilinde Dolaysız

Vergilerin Rolü”, Azerbaycan İktisat Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bakü

MİRALEM, Hasanlı (1998); “Vergiler”, Doğu-Batı Yayınevi, Bakü,

MİRZAYEVA, Afet (2007); “Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Hukuku”, Digesta Yayınları

MUSAYEV, Akif (2008); “Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Kanun Vericiliği ve Vergi

Ödeyicilerinin Hukuklarının Korunması", Vergi İslahatları Dergisi, Sayı. 9, Bakü, Sf. 18-23

MUSAYEV, Azad (2011); “Azerbaycan Arazisinde Vergi Sisteminin Gelişim Tarihi”,

Azerbaycan’ın Vergi Haberleri Dergisi, Sayı:7/2011, Sayfa:101-108

MUSAYEV, Azad (2001); “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Ekonomik Gelişim Stratejisi Ve

Vergi Politikaları”, Ekonomi ve Denetim Dergisi, No: 10, Ekim 2001, Sayfa: 11-23

MUTLUER, Kamil, Erdoğan Öner ve Ahmet Kesik (2007); “Teoride ve Uygulamada

Kamu Maliyesi”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul

NADAROĞLU, Halil (1992); “Kamu Maliyesi Teorisi”, Beta Basım Yayım Dağıtım

ÖZ, Ersan(2002); “Türk Gelir Vergisindeki Bazı Vergi Harcamalarının Optimal Vergileme

İlkeleri Açısından Analizi”, D.E.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:17, Sayı:1, Sayfa:11-33

PEHLİVAN, Osman (2004); “Vergi Hukuku”, Derya Kitabevi, Trabzon

PEHLİVAN, Osman (2007); “Kamu Maliyesi”, Derya Kitabevi, Trabzon

RİZVANGIZI, Himayet (2006); “Azerbaycan Maden Sanayisi: Doğal Kaynaklar ve

Şirketler”, Yeni Nesil Yayınları, Bakü

110

SARAÇOĞLU, Fatih (2000); “Vergi Erozyonu Açısından Gelir Vergisinde Yer Alan

Müesseselerin Analizi”, Gazi Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı: 2/2000, Sayfa 79-96

SARIAHMETOĞLU, Karagür Nesrin(2007); “Petrolün Sihirli Dünyası BAKÜ”, IQ Kültür

Sanat Yayıncılık, İstanbul

SEYİDOV, Kenan (2006); “Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattının Azerbaycan ve Türkiye

Ekonomilerine Muhtemel Etkileri”, İstanbul Üniversitesi, S.B.E., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi

STİGLİTHZ, Joseph Çeviren İnkılap Ahmedov (2004); “Petrol Gelirlerinin

Aydınlatılması”, İ.V.M.M. YAYINLARI, Bakü

ŞENYÜZ, Doğan (2002); “Türk Vergi Sistemi”, Ezgi Kitabevi, 8’nci Baskı, Bursa

ŞİRİNOV, Natıg (2008); “Azerbaycan Cumhuriyetinin Vergi Mecellesinin Genel

Hükümlerinin İzahı”, Çaşıoğlu Yayınları, Bakü

TAŞ, Metin (2003); “Vergi Yargısı”, Ekin Kitabevi, Bursa

TOSUNER, Mehmet ve Zeynep Arıkan (2003); “Vergi Usul Hukuku”, Maliye Bölümü

Masaüstü Yayıncılık Birimi, İzmir

USLU, Yakup (1998); "Azerbaycan Vergi Sistemi Hakkında Özel Not", Maliye Dergisi,

Sayı 128, Mayıs- Ağustos, Sf. 28-44

ÜNAL, Kürşat Oğuz (2006); “Sahte Fatura ve Faturadan Doğan Sorumluluklar”, Gazi

Üniversitesi Hukuk Dergisi, Cilt:X, Sayı 1/2006, Sayfa 3-35, Ankara

VELİYEV, Dünyamalı, Yegane Balakişiyeva, İslam Refibeyli, Elnur İmanov ve Elçin

Garabalov (2003); “Vergi Hukuku”, Azerbaycan Üniversitesi Yayınları, Bakü

111

ÖZGEÇMİŞ

22.10.1977 tarihinde Bayburt’ta doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini babasının kamu görevlisi

olması nedeniyle çeşitli illerde okudu. 1995 yılında girmiş olduğu Gazi Üniversitesi İktisadi

ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümünü 1999 yılında tamamladı. Üniversiteyi bitirdikten

sonra başlatmış olduğu stajını tamamlayarak 2002 yılında bitirme sınavlarını vererek, Serbest

Muhasebeci Mali Müşavir unvanını almaya hak kazandı. Azerbaycan (3 yıl), Rusya (2 yıl),

Kazakistan (2 yıl), Türkmenistan (1 yıl), Litvanya (6 ay) ve Gürcistan’da (1 yıl) çeşitli inşaat

şirketleri ve holdinglerde muhasebe müdürlüğü görevlerini yürüttü. 2010 yılında “Yurtiçi ve

Yurtdışı İnşaat Muhasebesi Uygulamaları” ve 2011 yılında ise “ Adli Muhasebe

Uygulamaları” isimli kitapları yayınlandı. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Maliye Bölümünde yüksek lisans yapmaktadır. Halen çeşitli inşaat firmalarına yurtdışı

muhasebe danışmanlığı hizmetleri vermektedir.

112