teori pendanaan pensiun

17
TUGAS INDIVIDU TEORI PENDANAAN PENSIUN (Dosen : Ocke Kurniandi, M.Si., FSAI) Sri Wahyu 20114020 FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM INSTITUT TEKNOLOGI BANDUNG 2016

Upload: sri-wahyu

Post on 13-Jul-2016

46 views

Category:

Documents


4 download

DESCRIPTION

Perhitungan dana pensiun dengan Metoda Entry Age Normal

TRANSCRIPT

Page 1: TEORI PENDANAAN PENSIUN

TUGAS INDIVIDU

TEORI PENDANAAN PENSIUN

(Dosen : Ocke Kurniandi, M.Si., FSAI)

Sri Wahyu 20114020

FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM

INSTITUT TEKNOLOGI BANDUNG

2016

Page 2: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Manfaat pensiun = 1% * Masa Kerja * Gaji Terakhir Pensiun ( dibayarkan per bulan sampai meninggal dunia )

Berikut data karyawan

No Nama Lahir Masuk Gaji

1 Sodikin 25-Feb-66 1-Jan-05 50,000,000

2 Marasita 26-Jun-71 1-Jan-05 25,000,000

3 Nurdin 27-Sep-75 1-Jan-07 15,000,000

4 Joko 28-Feb-80 1-Jan-07 15,000,000

5 Mahmud 6-Jan-81 1-Jan-10 10,000,000

6 Intan 6-Sep-83 1-Jan-10 10,000,000

7 Siska 6-May-85 1-Jan-12 8,000,000

8 Dudung 6-Jun-87 1-Jan-12 6,000,000

9 Jaka 6-Nov-89 1-Jan-15 5,000,000

10 Waluyo 6-Mar-90 1-Jan-15 5,000,000

Dengan asumsi kenaikan gaji 5% pertahun.

Awal Dana Pensiun (1/1/2005) memiliki saldo awal Rp. 10 juta rupiah dan disimpan dalam deposito dengan hasil 0.8% perbulan.

Normal Cost dihitung per bulan dan dibayar pada akhir bulan.

Page 3: TEORI PENDANAAN PENSIUN

1. Tentukan Normal Cost dengan Metoda Entry Age Normal untuk masing masing pegawai

2. Tentukan Actuarial Liability pada akhir tahun 2005 sd 2025 (buat dalam grafik)

3. Tentukan Akumulasi Dana pada akhir tahun 2005 sd 2025 (buat dalam grafik)

4. Tentukan Unfunded Actuarial Liability pada akhir tahun 2005 sd 2025 (buat dalam grafik)

Page 4: TEORI PENDANAAN PENSIUN

PENYELESAIAN

1. Menentukan Normal Cost dengan Metoda Entry Age Normal untuk masing masing pegawai

Sebelum menghitung Normal Cost masing-masing karyawan, kita perlu tahu terlebih dahulu besarnya manfaat pensiun yang

ditetapkan untuk masing-masing karyawan tersebut. Dalam kasus pada soal ini, manfaat pensiun yang ditetapkan adalah berdasarkan

masa kerja dan upah.

Didefinisikan sebagai berikut :

π΅π‘Ÿ = 𝑓𝑒𝑛𝑔𝑠𝑖 (𝑀𝐾, π‘ˆπ‘) = 𝛼 𝑀𝐾 π‘ˆπ‘

Dimana:

𝛼 : konstanta persentasi,

𝑀𝐾 = (π‘Ÿ βˆ’ 𝑒) : Masa Kerja yang dijalani dari usia masuk kerja sampai usia pension.

π‘ˆπ‘ : Upah

Pada soal didefinisikan bahwa :

Manfaat pensiun = 1% * Masa Kerja * Gaji Terakhir Pensiun,

Dapat ditulis

π΅π‘Ÿ = 1% 𝑀𝐾 π‘ˆπ‘π‘Ÿ

Dengan asumsi mengalami kenaikan gaji sebesar 5% pertahun, jika π‘ˆπ‘π‘₯ adalah notasi untuk besarnya upah saat pekerja berusia x

tahun, maka π‘ˆπ‘π‘Ÿ dapat didefinisikan sebagai berikut :

π‘ˆπ‘π‘Ÿ = π‘ˆπ‘π‘₯ (1 + 0.05)π‘Ÿβˆ’π‘₯

Page 5: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Karena dihitung berdasarkan gaji bulanan, maka manfaat merupakan perkalian 12 dari manfaat bulanan. Sehingga besarnya manfaat

pensiun untuk kasus soal ini dapat didefinisikan sebagai berikut :

π΅π‘Ÿ = 12 βˆ— 1% βˆ— (π‘Ÿ βˆ’ 𝑒) βˆ— π‘ˆπ‘π‘₯ βˆ— (1 + 0.05)π‘Ÿβˆ’π‘₯ βˆ— �̈�56(12)

Sehingga besarnya Normal Cost Per Tahun yang dihitung dengan metode ini adalah sebagai berikut:

𝑁𝐢 = 12 βˆ— 1% βˆ— (π‘Ÿ βˆ’ 𝑒) βˆ— π‘ˆπ‘π‘₯ βˆ— (1 + 0.05)π‘Ÿβˆ’π‘₯ βˆ— �̈�56(12) βˆ— (

π·π‘Ÿ(𝜏)

𝑁𝑒(𝜏) βˆ’ π‘π‘Ÿ

(𝜏))

Selanjutnya besarnya Normal Cost Perbulan adalah:

𝑁𝐢(12) =𝑁𝐢

12= 1% βˆ— (π‘Ÿ βˆ’ 𝑒) βˆ— π‘ˆπ‘π‘₯ βˆ— (1 + 0.05)π‘Ÿβˆ’π‘₯ βˆ— �̈�56

(12) βˆ— (π·π‘Ÿ

(𝜏)

𝑁𝑒(𝜏) βˆ’ π‘π‘Ÿ

(𝜏))

Anuitas hidup

�̈�56(12) = �̈�56 βˆ’

π‘š βˆ’ 1

2π‘š

dengan

m = 12

�̈�56 = π‘Ž56 = 8.77 yang ada pada table Mortalita β€œax”.

�̈�56 = π‘Ž56 karena iuran normal dibayarkan di akhir bulan.

Sehingga diperoleh nilai �̈�56(12)

= 8.31

Page 6: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Perhitungannya dilakukan dengan bantuan Ms. Excel dan Table Mortalita yang telah disediakan.

Berikut table penyajian pembayaran Normal Cost bulanan untuk masing-masing pegawai :

No Nama e=a Masa Kerja (r-e)

Upah Terakhir (Upr)

Manfaat Pensiun

(Br)

Normal Cost (Per tahun)

Normal Cost

(Per bulan)

1 Sodikin 38 18

120,330,961.68

2,160,235,277.50

35,587,866.73

2,965,655.56

2 Marasita 33 23

76,788,093.90

1,761,460,402.02

15,766,744.63

1,313,895.39

3 Nurdin 31 25

50,795,324.11

1,266,528,321.67

8,974,086.29

747,840.52

4 Joko 26 30

64,829,135.63

1,939,736,094.40

7,784,672.79

648,722.73

5 Mahmud 28 28

39,201,291.38

1,094,736,420.12

5,503,027.97

458,585.66

6 Intan 26 30

43,219,423.75

1,293,157,396.27

5,189,781.86

432,481.82

7 Siska 26 30

34,575,539.00

1,034,525,917.01

4,151,825.49

345,985.46

8 Dudung 24 32

28,589,648.81

912,451,858.81

2,930,112.48

244,176.04

9 Jaka 25 31

22,690,197.47

701,537,887.47

2,517,846.32

209,820.53

10 Waluyo 24 32

23,824,707.34

760,376,549.00

2,441,760.40

203,480.03

Page 7: TEORI PENDANAAN PENSIUN

2. Menentukan Actuarial Liability pada akhir tahun 2005 sd 2025 (buat dalam grafik)

Untuk Actuarial Liability berdasarkan metode prospektif didefinisikan sebagai

𝐴𝐿π‘₯ = 12 βˆ— 𝛼 βˆ—π·π‘Ÿ

(𝜏)

𝐷π‘₯(𝜏)

βˆ— (π‘Ÿ βˆ’ 𝑒) βˆ— π‘ˆπ‘π‘₯ βˆ— (1 + 0.05)π‘Ÿβˆ’π‘₯ βˆ— �̈�56(12) βˆ’ 𝑁𝐢 (

𝑁π‘₯(𝜏) βˆ’ π‘π‘Ÿ

(𝜏)

𝐷π‘₯(𝜏)

)

Berdasarkan soal, perhitungan Actuarial Liability adalah sebagai berikut:

𝐴𝐿π‘₯ = 12 βˆ— 1% βˆ—π·π‘Ÿ

(𝜏)

𝐷π‘₯(𝜏)

βˆ— (π‘Ÿ βˆ’ 𝑒) βˆ— π‘ˆπ‘π‘₯ βˆ— (1 + 0.05)π‘Ÿβˆ’π‘₯ βˆ— �̈�56(12) βˆ’ 𝑁𝐢 (

𝑁π‘₯(𝜏) βˆ’ π‘π‘Ÿ

(𝜏)

𝐷π‘₯(𝜏)

)

dengan nilai 𝐷π‘₯(𝜏) dan 𝑁π‘₯

(𝜏) dapat dilihat dari table mortalita yang diberikan.

Perhitungan dilakukan dengan Ms. Excel.

Page 8: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Berikut table penyajian Actuarial Liability untuk masing-masing karyawan dari tahun 2005-2025

Shodikin (38 tahun)Maishita (33 tahun) Nurdin (31 tahun) Joko (26 tahun) Mahmud (28 tahun)Intan (26 tahun) Siska (26 tahun) Dudung (24 tahun)Jaka (25 tahun)Waluyo (24 tahun)

2005 39,645,392.44 17,552,468.99 - - - - - - - - 57,197,861.43

2006 83,828,754.85 37,096,290.47 - - - - - - - - 120,925,045.32

2007 133,091,130.25 58,862,159.35 9,989,167.31 8,664,164.22 - - - - - - 210,606,621.13

2008 188,046,028.39 83,109,049.13 21,109,302.00 18,307,367.69 - - - - - - 310,571,747.21

2009 249,378,862.00 110,128,972.39 33,490,600.17 29,041,024.51 - - - - - - 422,039,459.07

2010 317,872,290.26 140,249,629.05 47,278,497.07 40,988,239.31 6,124,993.19 5,776,109.48 - - - - 558,289,758.35

2011 394,402,747.68 173,841,443.10 62,636,368.11 54,286,989.69 12,942,378.52 12,204,911.79 - - - - 710,314,838.89

2012 479,973,287.17 211,320,398.08 79,747,610.59 69,092,741.22 20,530,773.11 19,360,683.01 4,620,887.58 3,261,049.74 - - 887,907,430.49

2013 575,706,814.97 253,160,358.14 98,819,224.96 85,577,537.67 28,978,548.48 27,325,492.87 9,763,929.43 6,890,483.67 - - 1,086,222,390.19

2014 682,885,962.81 299,886,270.87 120,083,290.16 103,936,312.99 38,383,814.62 36,191,326.46 15,488,546.40 10,930,100.74 - - 1,307,785,625.07

2015 802,959,799.74 352,101,971.39 143,802,346.10 124,385,712.91 48,857,418.71 46,061,827.48 21,860,394.30 15,426,258.98 2,802,249.13 2,717,541.45 1,560,975,520.19

2016 937,600,944.42 410,480,303.12 170,271,004.11 147,169,648.71 60,522,764.52 57,051,691.78 28,953,061.17 20,431,051.92 5,921,145.55 5,742,069.72 1,844,143,685.02

2017 1,088,699,867.04 475,794,563.42 199,825,277.37 172,561,911.45 73,518,682.99 69,290,875.33 36,849,461.98 26,001,761.46 9,392,501.55 9,108,417.28 2,161,043,319.86

2018 1,258,488,355.69 548,907,133.27 232,836,563.83 200,872,056.15 88,001,014.47 82,923,808.61 45,641,353.43 32,202,800.18 13,256,483.51 12,855,215.82 2,515,984,784.96

2019 1,449,517,173.09 630,805,201.37 269,732,910.60 232,446,579.81 104,145,855.28 98,113,099.14 55,432,700.26 39,106,883.01 17,557,359.49 17,025,876.60 2,913,883,638.66

2020 1,664,763,264.48 722,602,910.41 310,990,653.96 267,677,979.21 122,150,423.91 115,041,274.30 66,339,046.89 46,794,271.27 22,344,831.26 21,668,134.55 3,360,372,790.23

2021 1,907,700,873.41 825,589,425.12 357,157,861.16 307,006,137.10 142,238,021.36 133,914,704.10 78,490,479.31 55,356,113.44 27,674,956.32 26,835,666.82 3,861,964,238.13

2022 2,160,235,277.50 941,219,565.66 408,845,111.25 350,933,801.09 164,659,014.63 154,964,386.54 92,033,019.44 64,893,571.36 33,609,685.48 32,589,069.18 4,403,982,502.13

2023 - 1,071,216,995.33 466,751,754.17 400,014,518.13 189,699,351.24 178,451,986.14 107,131,763.28 75,520,606.78 40,219,296.81 38,995,226.06 2,568,001,497.92

2024 - 1,217,549,299.37 531,666,860.89 454,888,412.28 217,674,280.37 204,670,758.06 123,971,509.23 87,365,140.50 47,581,839.51 46,130,094.53 2,931,498,194.75

2025 - 1,382,514,494.59 604,504,052.59 516,266,211.11 248,947,947.20 233,955,867.39 142,761,588.91 100,571,869.46 55,785,213.35 54,077,976.14 3,339,385,220.73

Actuarial Liability

Tahun

Total Actuarial

Liability

(TALt)

Page 9: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Total Actuarial Liability dari tahun 2005-2025 dapat dilihat dari table dan grafik berikut:

Tahun Total Actuarial Liability (TALt)

2005 57,197,861.43

2006 120,925,045.32

2007 210,606,621.13

2008 310,571,747.21

2009 422,039,459.07

2010 558,289,758.35

2011 710,314,838.89

2012 887,907,430.49

2013 1,086,222,390.19

2014 1,307,785,625.07

2015 1,560,975,520.19

2016 1,844,143,685.02

2017 2,161,043,319.86

2018 2,515,984,784.96

2019 2,913,883,638.66

2020 3,360,372,790.23

2021 3,861,964,238.13

2022 4,403,982,502.13

2023 2,568,001,497.92

2024 2,931,498,194.75

2025 3,339,385,220.73

-

500,000,000.00

1,000,000,000.00

1,500,000,000.00

2,000,000,000.00

2,500,000,000.00

3,000,000,000.00

3,500,000,000.00

4,000,000,000.00

4,500,000,000.00

5,000,000,000.00

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

Tota

l Act

uar

ial L

iab

ility

(TA

Lt)

Tahun (t)

Grafik Actuarial Liability (2005-2025)

Page 10: TEORI PENDANAAN PENSIUN

3. Menentukan Akumulasi Dana pada akhir tahun 2005 sd 2025 (buat dalam grafik)

Dalam pelaksanaannya total dana yang terkumpul akan dikembangkan oleh lembaga dana pension sehingga lembaga dana pensiun

akan memiliki akumulasi dana berdasarkan pengelolaan investasi.

Besar akumulasi dana didefinisikan sebagai berikut :

𝐹𝑑 = πΉπ‘‘βˆ’1 + 𝑇𝐴𝐢𝑑 + 𝐼𝑅𝑑 βˆ’ 𝑇𝐴𝐡𝑑

Dimana

𝐹𝑑 : Besar akumulasi dana pada tahun t

πΉπ‘‘βˆ’1 : Besar akumulasi dana pada tahun sebelumnya (t-1)

𝑇𝐴𝐢𝑑 : Total actual cost di awal tahun t

𝐼𝑅𝑑 : Hasil actual investasi yang diperoleh pada tahun t

Asumsi bahwa tidak ada tambahan karyawan baru atau tidak ada actual manfaat yang dibayarkan lagi maka

𝑇𝐴𝐡𝑑 = 0

Total Actual Cost di awal tahun t (𝑇𝐴𝐢𝑑) dalam hal ini adalah Total Normal Cost pada awal tahun t (𝑇𝑁𝐢𝑑)

𝑇𝐴𝐢𝑑 = 𝑇𝑁𝐢𝑑

Total Normal Cost pada tahun t adalah total Normal Cost yang dihimpun sesuai dengan peserta yang ada dalam keanggotaan dana

pensiun pada tahun t tersebut.

Page 11: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Berikut rincian Perhitungan Total Normal Cost dari tahun 2005 sampai 2025

Tahun Formula Perhitungan TNCt Nilai

TNCt

2005 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž

51,354,611.35

2006 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž

51,354,611.35

2007 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ

68,113,370.43

2008 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ

68,113,370.43

2009 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ

68,113,370.43

2010 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

78,806,180.25

2011 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

78,806,180.25

2012 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔

85,888,118.22

2013 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔

85,888,118.22

2014 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔

85,888,118.22

2015 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

2016 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

Page 12: TEORI PENDANAAN PENSIUN

2017 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

2018 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

2019 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

2020 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

2021 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

2022 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

2023 π‘πΆπ‘†π‘œπ‘‘π‘–π‘˜π‘–π‘› + π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘›

+ π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž + 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

90,847,724.94

2024 π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘› + π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž

+ 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

55,259,858.21

2025 π‘πΆπ‘€π‘Žπ‘Ÿπ‘Žπ‘ π‘–π‘‘π‘Ž + π‘πΆπ‘π‘’π‘Ÿπ‘‘π‘–π‘› + π‘πΆπ½π‘œπ‘˜π‘œ + π‘πΆπ‘€π‘Žβ„Žπ‘šπ‘’π‘‘ + π‘πΆπΌπ‘›π‘‘π‘Žπ‘› + π‘πΆπ‘†π‘–π‘ π‘˜π‘Ž

+ 𝑁𝐢𝐷𝑒𝑑𝑒𝑛𝑔 + π‘πΆπ½π‘Žπ‘˜π‘Ž + π‘πΆπ‘Šπ‘Žπ‘™π‘’π‘¦π‘œ

55,259,858.21

Page 13: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Dari soal diketahui bahwa dana awal adalah Rp. 10.000.000,-, yang disimpan dalam deposito dengan hasil 0.8% bulan.

Maka bunga untuk hasil deposito pertahun adalah

(1 + 0.8%)12 βˆ’ 1 = 0.100338694 β‰ˆ 10 % per tahun

Sedangkan bunga untuk hasil dari actual iuran adalah

(1+0.8%)12βˆ’1

2= 0.050169347 β‰ˆ 5 % per tahun

𝐼𝑅𝑑 diperoleh dari formula berikut :

𝐼𝑅𝑑 = (10 % βˆ— πΉπ‘‘βˆ’1) + (5 % βˆ— 𝑇𝐴𝐢𝑑)

Sehingga akumulasi dana dapat juga dihitung dengan formula berikut :

𝐹𝑑 = πΉπ‘‘βˆ’1 + 𝑇𝐴𝐢𝑑 + (10% βˆ— πΉπ‘‘βˆ’1) + (5% βˆ— 𝑇𝐴𝐢𝑑)

Perhitungan dilakukan dengan menggunakan Ms.Excel.

Page 14: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Berikut disajikan table hasil perhitungan akumulasi dana grafik akumulasi dana tahun 2005 s.d 2025

Tahun 𝑇𝐴𝐢𝑑 𝐼𝑅𝑑 π΄π‘˜π‘’π‘šπ‘’π‘™π‘Žπ‘ π‘– π·π‘Žπ‘›π‘Ž = 𝐹𝑑

2005 51,354,611.35 3,579,814.25 64,934,425.60

2006 51,354,611.35 9,091,862.75 125,380,899.70

2007 68,113,370.43 15,997,759.00 209,492,029.13

2008 68,113,370.43 24,437,359.85 302,042,759.41

2009 68,113,370.43 33,723,779.23 403,879,909.06

2010 78,806,180.25 44,478,437.09 527,164,526.40

2011 78,806,180.25 56,848,654.54 662,819,361.20

2012 85,888,118.22 70,815,379.67 819,522,859.08

2013 85,888,118.22 86,538,803.94 991,949,781.24

2014 85,888,118.22 103,839,896.08 1,181,677,795.54

2015 90,847,724.94 123,125,777.42 1,395,651,297.90

2016 90,847,724.94 144,595,599.14 1,631,094,621.97

2017 90,847,724.94 168,219,674.72 1,890,162,021.63

2018 90,847,724.94 194,214,159.19 2,175,223,905.75

2019 90,847,724.94 222,816,896.27 2,488,888,526.95

2020 90,847,724.94 254,289,594.62 2,834,025,846.51

2021 90,847,724.94 288,920,222.42 3,213,793,793.87

2022 90,847,724.94 327,025,642.17 3,631,667,160.98

2023 90,847,724.94 368,954,509.97 4,091,469,395.88

2024 55,259,858.21 413,305,045.56 4,560,034,299.65

2025 55,259,858.21 460,320,235.92 5,075,614,393.78

Page 15: TEORI PENDANAAN PENSIUN

-

1,000,000,000.00

2,000,000,000.00

3,000,000,000.00

4,000,000,000.00

5,000,000,000.00

6,000,000,000.00

Aku

mu

lasi

Dan

a (F

t)

Tahun (t)

Grafik Akumulasi Dana (2005-2025)

Page 16: TEORI PENDANAAN PENSIUN

4. Menentukan Unfunded Actuarial Liability pada akhir tahun 2005 sd 2025 (buat dalam grafik)

Unfunded Actuarial Liability atau ketidakcukupan kewajiban aktuaria yang terjadi pada akhir tahun ke t didefinisikan sebagai

selisih antara Actuarial Liability dikurangi akumulasi dana yang terkumpul.

π‘ˆπ΄πΏπ‘‘ = 𝑇𝐴𝐿𝑑 βˆ’ 𝐹𝑑

Dengan demikian besarnya Unfunded Actuarial Liability dapat dihitung langsung dan disajikan pada table di bawah ini.

Tahun Actuarial Liability

(TALt) Akumulasi Dana

(Ft)

Unfunded Actuarial Liability (UALt)

2005 57,197,861.43 64,934,425.60 (7,736,564.17)

2006 120,925,045.32 125,380,899.70 (4,455,854.38)

2007 210,606,621.13 209,492,029.13 1,114,592.00

2008 310,571,747.21 302,042,759.41 8,528,987.81

2009 422,039,459.07 403,879,909.06 18,159,550.00

2010 558,289,758.35 527,164,526.40 31,125,231.95

2011 710,314,838.89 662,819,361.20 47,495,477.70

2012 887,907,430.49 819,522,859.08 68,384,571.41

2013 1,086,222,390.19 991,949,781.24 94,272,608.95

2014 1,307,785,625.07 1,181,677,795.54 126,107,829.53

2015 1,560,975,520.19 1,395,651,297.90 165,324,222.29

2016 1,844,143,685.02 1,631,094,621.97 213,049,063.05

2017 2,161,043,319.86 1,890,162,021.63 270,881,298.24

2018 2,515,984,784.96 2,175,223,905.75 340,760,879.22

2019 2,913,883,638.66 2,488,888,526.95 424,995,111.71

2020 3,360,372,790.23 2,834,025,846.51 526,346,943.72

2021 3,861,964,238.13 3,213,793,793.87 648,170,444.26

2022 4,403,982,502.13 3,631,667,160.98 772,315,341.15

2023 2,568,001,497.92 4,091,469,395.88 (1,523,467,897.96)

2024 2,931,498,194.75 4,560,034,299.65 (1,628,536,104.90)

2025 3,339,385,220.73 5,075,614,393.78 (1,736,229,173.05)

Page 17: TEORI PENDANAAN PENSIUN

Berikut disajikan Grafik Unfunded Actuarial Liability tahun 2005-2025

(2,000,000,000.00)

(1,500,000,000.00)

(1,000,000,000.00)

(500,000,000.00)

-

500,000,000.00

1,000,000,000.00

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

Un

fun

de

d A

ctu

aria

l Lia

bili

ty(U

ALt

)

Tahun (t)

Grafik Unfunded Actuarial Liability (2005-2025)