saha soneri pane

Upload: kunal-patil

Post on 07-Jul-2018

280 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    1/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    सहा  सोने  पाने 

    © ीमती  हमानी  सावक  

    सावक  भवन , ाजा  ठाक   ू  पथ , शनवा  पेठ , प   णु.े

    द   ूवनी  :+९१२०२५५४४७५१ 

    इटंनटे   अधका  :- वा . सावक  ाय  माक  

    वा . सावक  मागर, दाद , म   ु बंई  ४०००२८.

    कप  सचंालक  : णजत  वम  सावक  

    कप  समवयक  :  अशोक  ामचं  श  दं े

    हे प   ुतक   आसामी , बगंाल , इंजी , ग   जुाथी , हदं , कनड , मयाळम , माठ ,  ओडया ,पजंाबी , तमळ , तले   गु    ुया  भाषांमये उपलध   आह.े 

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    2/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    सोने  पान  पहले 

    चंग   ुत -चाणय  

    आपया   भाताया   ाय   जीवनाया   उषःकालाचा   आभं , य   नूतः, पाच   सह  

    वषापास   नू  दहा  सह  वषापयत  त , आजया  सशंोधनान   सुा , ाचीन  आह.े चीन , बाबलोन , ीस  

    भ   तृी  कोणयाह , ाचीन  ााया  जीवनव   ृतातामाण,े हा  आपला  ाचीनाय  व   ृतातह ,

    प   ुाणकालात   मोडतो . हणज े यात   असलेया   इतहासाव   दतंकथचेी , दैवीकणाची   आण  

    लाणक  वणरनाची  प   टेुच  प   टेु चढलले  आहेत . तह , ह  आपल  ज   नुी   ‘प   ुाणे’, आपया  ाचीन  

    इतहासाच े आधातभंच   आहेत , ह े वसता   कामा   नये. ह े चडं   ‘प   ुाण -वाङमय ’ आपया  साहयाच,े मानाच,े कत   ृ  रवाच ेआण  ऐवयारचहे , जस ेएक  भय  भाडंा  आह,े तसेच , त ेआपया  

    ाचीन   जीवनव   ृताताचंहे , असगंत , अतायत   आण   संदध   असल,े त   एक   अमयारद  

    संहालय  आह.े

    पंत    ु आपल   ‘प   ुाण’े हणजे  नभळ   ‘इतहास ’ नहे. यातव , मी   या   प   ुाणकालाचा  

    वचा  या  सगंाप   ुता  बाज   सू  ठेवणा  आह.े काण , मी  या  सोने  पानांचा  नद   श  कणा  आह ेती  

    सोने  पान,े भाताया  ‘प   ुाणातील ’ नस   नू  ‘इतहासातील ’ आहते .

    भातीय  इतहासाचा  आंभ  इतहासाच े म   ुय   लण   हणज े यातील   वणरनातंील   आण   घटनातंील , थल   आण  

    काल , ह  जवळजवळ  नचतीन ेत , सागंता  आल  पाहजेत  आण  यातील  घटनांना , पकय  वा  

    वकय  अवातं  प   ुायाचं,े शयतो  पाठबळ  मळत  असल ेपाहज.े

    अशा  कसोटस , बह   ुताशंी , उतणाा  आपला  ाचीन  काळचा  व   ृतात , हा , ब   ु  कालापास   नू  

    मोजता   येतो . यातव , अनके   भातीय   न   पाचाय   ायवयावेत,े आपया   भाताया  

    ‘इतहासा ’ चा  आभं , या  ब   ुकालापास   नू , सया , समजत  आहेत . या  ायवयावेयांया ,

    सतत   चालणा  या   िपमामं   ळेु, आज   आपण   याला   पौाणक   काल   हणतो , यातलाह  

    काहभाग , नवीन  सशंोधन  झायास , या  इतहासकालात  समावशेता  येईल . पण , तोपयत  त ,

    ब   ुकाल  हाच  आपया  ‘इतहासा ’चा  आभं , हण   नू , समजणे भाग  आह.े

    यातह , कोणयाह  ाचीन  ााचा   नभ   ळ  इतहास , नचतपण ेठवयाया  कामी ,

    तकालन   जगातील   तदत   ाांया   साहयादक   लखाणात   सापडलेया   अपोबलक  

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    3/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    उलेखाचंा , फा , उपयोग  होतो . आज  उपलध  असलेया  आण  नचताथर ठलेया , जगातील  

    ऐतहासक   साधनामंय,े भाताया   या   ाचीन   कालखडंाला , असा   भातते   ाांया  

    स   ुनचत   साधनाचंा   पाठंबा   मळतो , तो , आपया   इतहासाचा   कालखडं , साट   चंग   ुताया  

    काळाया   आगमेागचे   चाल    ू होतो . काण , अलेझाडंची   वा   भाताव   जेहा   झाल ,

    तेहापास   नूया , ीक  इतहासकाांया  न  प   ढेु  प   ढेु, चीन   देशातील   वाशांया  वासवणरनांया  

    लेखात   नू , भातातील , या   या   प   ढुल   घटनाचं,े ऐतहासक   कसोटस , बहशंी   उतणाे, अस े

    अनके , उलेख  सापडतात .

    सोने  पान  कोणत े?या , आपया  ऐतहासक  कालातील , या  सोने  पानांवषयी  मी  चचार कणा  आह.े तीच  

    पान े काय   ती   सोने   हण   नू   नवडयासाठ , मी   कोणती   कसोट   वापत   आह?े तस े पाहता ,

    आपया   या   ऐतहासक   कालात , काय , सगंती , ाबय , ऐवयर, अयाम   भ   तृी   अवातं  कसोयानंा   उतणा   शतावधी   गौवाहर  पान े सापडतात . पंत   ,ु कोणयाह   ााव  

    पातंयासाख ेाणसकंट  जेहा  ग   दुत,े आमक  पश   ूया  बळ  टाचेखाल  त ेवा  जेहा  

    पच   नू  गलेले ेअसत;े क  ं वा  जाऊ  लागत,े तेहा  तेहा , या  बळ  श   चूा  पाडाव  कन  न  पामाची  

    पाकाठा   कन , वाास   या   पातंयात   नू   सोडवणा   आण   आपया   ाय   वातंयाच े

    आण  वायाच ेप   नुजीवन  कणा  जी  झ   ु जंा  पढ  तया  न  तला  झ   ु जंवणाे, ज ेध   ुधं  

    वी   न   वजयी  प   ुष , यांया , या  वातंयय   ुाया  व   ृताताच ेज ेपान , या  पानास , मी , यथे े

    सोने  पान , हण   ून , सबंोधीत  आह.े कोणयाह  ाात , याया  अशा  पजंयी   वातंयय 

      ुाची  

    ऐतहासक   पान,े अशीच   गौवल   जातात . अगद   अिमेकेचचे   उदाहण   पाहा . णागंणात  

    इंलडंला   चीत   कन , या   समयी   अिमेकेन े आपले  वातंय   छनाव   नू   घतेल,े या   वजयी  

    दवसालाच   अिमेकेया   इतहासातील   सोने   दवस   हण   नू   सणासाख े गौवल े जात;े आण  

    या  य   ुाया  इतहासाच ेपान  ह ेअिमेकेया  इतहासातील  सोने  पान  गणल ेजात.े

    येक   मोया   न   ाचीन   ााव   पातंयाच े सकंट   केहात   कोसळललेचे   असत.े

    यातह   अिमेकेया   ााचा   जमच   म   ळुी   कालचा ! हण   नू , याया   टचभ   इतहासात ,

    यांयाव   एकच   काय   त े ाणसकंट   ग   दुाव;े आण   त े नवाणाे  एकच   काय   त े सोने   पान  

    असाव;े यात  काह   वशषे  नाह . पंत    ु चीन , बाबलोनयन , पशरयन , इजशयन , ाचीन  पे ,ाचीन  मेसको , ीस , ोमन  भ   तृी  जी  प   ुातन  ाे सहावधी  वष    नादंत  ाहल , यांया , या  

    वत   तृ   ाय   जीवनात , बलत   पकयांया   आमणाखाल , चचेल े जायाच े अनके   सगं ,

    यांयाव , साहजकपणेच   येऊन   गले.े तशा   ाणसकंटात   नू   यातील   काह   ाानंी , आपया  

    पामान,े प   ुहा   प   ुहा   स   टुकाह   कन   घेतल ; आण   यांया , या , या , पश   ू नंा , दाती   त   णृ  

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    4/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    धावयास  लावल.े सहावधी  वष   , आपल ेाय  अतव  न  ाबय  टकव   नू  धणा  या , अशा ,

    ाांया   इतहासात , वळेोवळेी , प   नुःप   ुहा   वातंयसपंादनाथर  केलेया   णांगणाचंी   न   यात  

    मळवलेया   वजयाचंी , एकाह   ून  अधक  अशी  सोने  पाने समानल  गलेले  आहते . भाताचा  

    इतहास  त , या  ाचीनतम  कालापास   नू  आजपयत , अखडंपणे, चालत  आलेला ! याया  ाचीन  

    काळात , भभाट  असलले  वल  बह   ुतके  ाे न  ाय,े आज  नामशषेस   ुा  होऊन  गलेले  आहते .

    एक , चीनच ेमहान  ा  तवेढे, भाताया  महनीयतचे ेप   ुातन  साी  हण   नू , आज  उललेे आह.े

    चीन   आण   भात   ह   दोहह   ाे  अतवत   तृ   असयाम   ळेु; आण   अताचीन   कालापास   नू ,

    सततपण,े आजपयत   आपले  वातंय   आण   सामयर  टकव   नू , नादंत   आलेल   असयाम   ळेु,

    यांयाव , अनके   वळेा , इत   अपजीवी   ाापंेा   अधक   सगंी , पदायाची , ाणसकंटे 

    कोसळलले  आढळतात , यात  काह  आचयर नाह . चनेममाचा  अटळ  नयम  यानंाह  होताच !

    हदं   ुथानव   यामाण,े शक , ह   ूण , मोगलादकांया   अनके   चढाया   झाया ; याचमाण े

    चीनवह , या   आण   इत   पाांया , अनेक   चढाया   झालेया   आहते . ह   ूणांया   लयापास   नू  बचाव  कयासाठ  त , चीनन,े यांया  ााभोवती , ती  जगस  तटबदं  - ती   Chinese Wall

    बाधंल   होती . पण , तलाह   वळस े घाल   नू   क  ं वा   उलघं   नू , चीनया   श   ू नंी   याला   पादाात  

    कावयास  सोडल ेनाह . बह   ुधा , अशंतः, पंत    ुकाहवळेा  त  सपं   णूरतः, चीनह , पकय  ाजसतेया  

    जोखडाखाल , संत   होऊन , पडललेा   होता . तथाप , या   या   वळेी   त े महान   ा , प   नुःप   ुहा  

    नवतजेान ेन  चतैयान ेउचबंळीत , ोसाहत , गभ  होऊन , या  पकय  सतलेा  उलथ   नू  पाड     ू

    शकल;े आपल े जीवत , सव   न   वातंय   ाख    ू शकल;े आण   आजह , प   ुहा   एक   वतं   न  

    सामयरशाल   ा   हण   नू , नादंत   ाहल े आह.े हेच   खे  ऐतहासक   आचयर  होय ! भाताया  

    इतहासाच े म   ूयमापन   कताना , या   कणी , तोच   मानदंड   वापला   पाहजे. पतं   ,ु वशषेतः 

    इंजांया   पकय   सतखेाल , जेहा   हदं   ुथान   दबला   होता   तेहा , अनके   इंजानंी   भाताचा  

    इतहास  अशा  वक   ृ त  पतीन ेलहला ; आण  यानंी  काढलेया  शाळा - महाशाळातं   नू , तणांया  

    दोनतीन  पयाकंड   ून , या  वक   ृ त  इतहासाची  इतक  पाायण ेकन  घेतल  क , जगाचाच  नहे;

    त   आपया   वतःया   लोकाचंाह , या   कणी   ब   ुशंच   हावा . हदं   ुथानच े ा , ह,े सतत  

    या  वा  या  पसतखेालच  दडपलेल ेहोत;े हदं   ुथानचा  इतहास , हणज,े हदं   ू ंया  पाभवामाग   नू  

    पाभवाचंीच  काय , ती , एक  जंी  आह,े अशी  धडधडीत  असय , उपमदरकाक  आण  द   ुट  हेत   ू नंी ,

    केलले  वधान,े चलनी  नायासाखी , पकयाकंड   ूनच  नहे; त , काह  वकयाकंड   ूनह , बखेटक ,यविहाल   जात   आहेत . याचंा   तका   कणे, ह,े वााभमानाया   टनेच , नहे; त ,

    ऐतहासक   सयाया   टनेह , अयतं , आवयक   आह.े या   काय , ज े काह   यन , अय  

    इतहासाकंड   ून   होत   आल े आहते ; यात , या   सगंानमत,े चााची   शयतो , अधक   भ  

    घालण,े ह,े एक   कतरयच   आह.े यासाठ , या   या   पकय   आमकानंी , हदं   ुथानव   वा  या  

    केया   क  ं वा   ायसता   गाजवल ; या   या   पकयाचंा , अतंी   ध   ुवा   उडव   नू   देऊन , आपया  

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    5/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    हदं   ुाास , यानंी   यानंी , वम   ुतकेल;े या , या , हदं   ुावमोचक   पयाचं े आण   याचं े

    तीक   हण   नू , या , या , संामातील   काह   य   गुवतरक , वीवाचं े ऐतहासक   शदचण  

    कयाच,े मी , यथे,े योजल ेआह.े

    अलेझाडंची  वा  प   वू   उलेखलेया , भाताया   ऐतहासक   कालातील , भाताव   झालेल   पााची ,

    पहल   स   वा , ह , अलेझाडंची   होय . इसवी   सन   प   वूर  ३२७  मये  ह   वा   झाल .

    यााचीनकाल , य   ुोपमधल , सयाची  इंलडं , ास , जमरनी , भ   तृी  ाे, जमलस   ुा  नहती .

    ोमन   साायाची , पायाभणीह , झालेल  नहती . य   ुोपात , एकीक  लोक , तवेढे, गाजत   होत.े

    ीकाचंी  लहान  लहान  नगाये (City States) वतंपण ेनादंत  असत . यात  पाटार, इथेस , ह ,

    नगाये प   ढुालेल ; पतं   ,ु या  फ   ु टकळ  नगायावं , जेहा , सघंटत , वत   तृ , एकक    त  न  

    बलाय   अशा , या   वळेया , पासक  साायाया  अधपतीन े वा   केल ; तेहा , या  पाटार,इथेस , भ   तृी , फ   ु टकळ   नगायाचंा , काहच , टकाव   लागला   नाह . या , लहानलहान ,

    ीकाजकानंी (Republics veer) लढयाची   पाकाठा   केल ; पण , पासक   साायाया  

    सेनासागाप   ढेु, याचं,े काहच   चालेनास े झाल.े याम   ळेु, पासकांमाणेच , आपया   सा  या  

    फ   ु टकळ  नगायाचं ेमळ   ून , एक , बळ  ीक  ाय  थापाव;े न  श   शूी  एकम   खुी  सामना  यावा ;

    अशी   ीक   लोकातंती   इछा   उपन   झाल . यांयातील , म   ॅसडोनयाचा   ाजा   फलप , यान,े

    या  महवाकांने,े लहान - सहान  ीक  ाजके  जकंल . पतं   ,ु याच,े एकम   खुी  ाय  वाढत  चालल े

    असताच , तो , म   ृय    ूपावला . तथाप , यायामाग,े ायाव  बसललेा  याचा  प   ु , हा , यायापेा  

    शतपटन े महवाकांी , वजयण    ु आण   श   ू   नघाला . याचेच   नाव   अलेझाडं . सा  या   ीक  

    ाात , यान,े एक  ायवाच ेनवचतैय  सचंावल;े बलाय  सैय  उभाल;े आण  ीकांया  

    ााचा  श   जूो , पासक  साट  दायस , यायावच , अलेझांड  चाल   नू  गलेा . ीकांया , या  

    सघंटत  सैयाप   ढेु, दायसया , बह   ुसंय  पण  असघंटत , साायसेनेचा  ध   ुवा  उडाला . अलबलेा  

    येथील  लढाईत , त , पासक   ाजसताच , उखड   ून  पडयासाखी   झाल . अलेझाडं , आपया ,

    वजयोीत  सैयासह , पासक  साटाया , थटे , ाजधानीव , चाल   नू  गलेा ; आण  ती   जकं   ून ,

    यान ेवतःचीच  पासकाचंा  साट , हण   नू , घोषणा  केल . या , अप   वूर वजयान,े अलेझाडंची  

    ायत   ृणा , अधकच , वाढल . ीसया  न  पासकांया  स   ुवशाल , साायाच ेसाटपद , हाती  येताच ; अलेझाडंला , वगर, दोन   बोटे  उयासाखा , वाट     ू लागला . आपण , मनात   आण    ू त ,

    सा  या  जगास , जकं   ू शक   ू; आण  इतहासात , आपले नाव  जगजतेा , हण   नू , गाजव    ूशक   ू; अशा ,

    बळ   आमववासाचा , उमाद , याला   चढला . पासकाचं े नयांयाह   प   वूच,े त,े

    बाबलोनयाच ेमहााय , जस,े एका   धडायासशी , तो , पादाात  क   शकला ; तसेच , याला  

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    6/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    लाग   नूच   असलले े आणयाची   कत   ीक   लोक   पयान   ुपया   ऐकत   आलले े होत;े त,े

    भतखडंह , मी , सहजपादाात   क   शकेन ; अशा , द   दुरय   महवाकांने,े अलेझाडंने,

    भतखडंावह   वा   कयाच े ठवले. या   धाडसी   योजनेमाण,े यान,े लवकच , ीकाचं े

    अगद  नवडक , ताया  दमाच ेन  को  याककत  शांनशी  सज , अस,े नवीन  सैय  उभाल.े

    यात , एक   ल   वीस   सह   पायदळ   न   पधंा   सह   घोडेवा   होत.े आजपयत , वजयामाग   नू ,

    वजय  मळवीत  आलेया , आपया  महासनेानी  न  साट  अलेझांडव , या , याया  पामी  

    न   वजयण   ,ु सैयसभंााची , इतक , ा   बसलेल   होती ; क , त े ीक   सैनक   याला , एक  

    अलौकक  असा , दैवी  प   ुषच , समजत . अलेझाडं , वतःसह , ‘य   ’ू (य   ःु) देवतचेा  प   ु , हण   नू ,

    हणवी .

    भात  ााची  तकालन  याती  या   दोन -अडीच   सह   वषाप   वूया   काल , सधं    ू नदया   पलकड,े अगद , इाणया  

    सीमलेा   भडलेया   देशापयत , भातीयाचंी   वती   न   ाय,े पसलेल   होती . आज , याला  

    हदं   कु   ु श   पवरत   हणतात ; याला , ीक   लोक , ‘पोपनसस ’ (Paropnisus) अस े हणत . आज ,

    याला   अफगाणथान   हणतात ; याला , या   काळी , गाधंा   हणत . ‘अहगणथान ’, ह,े

    अफगाणथानच,े आपले ाचीन  नाव  आह.े काब   लू  नदच,े आपल,े या  वळेच ेाचीन  नाव , ‘क   ु भा ’

    अस,े होत.े या , हदं   कु   ु श  पवरतापयतया , या , सवर ातंातं , भातीयाचंी  लहानमोठ  ाय ेहोती .

    या  भागातील  ायापंास   नू , तो , सधं   नुद  सम   ुाला , जथे ेमळाल  आह;े तथेपावेतो , तया  दोह  

    काठानंा   लाग   ू

    न , वैदक   धमारन   ु

    यायी   असलेया , भातीयांया , लहानमोया   वतं   ायाचंी ,

    मालकाच  मालका , पसलेल  होती . या  ायातंील , बह   ुतके  ाये ह , ाजके , होती . यानंा , या  

    काळी , गणाय े हणत . याचंी   घटना , अथारत , लोकसताक   पतीची   अस.े ाजसताक   ाये 

    हणयासाखी , तशी , दोनतीनच , ाये होती . यात , याला , ीक  लोक  पौस  अस ेहणत ; या ,

    पौव  ाजाच ेाय , सगयात  मोठे होत.े

    डॉ . जयवाल  याचंा  Hindu Polity थं  ‘अभनव  भात ’, या , ांतकाक  संथचे,े लडंनमये, सन  १९०७ त े१९१० या  कालात ,

    एक   म   खु   सदय   असलले े आण   प   ढेु, ायवयावशादातं , जागतक   कत   पावलेल,े डॉ .

    जयवाल  यानंी  लहलेया , ‘Hindu Polity’ या , स   ुस  थंात , सधं    ूनदया , उभय  तटावं ,

    तया , सम   ुसगंमापयत  पसलेया  या , भातीय  ‘गणायांया ’, ननाया , लोकसताक  

    ाय  घटनाचं,े सशंोधनप   वूरक , वत   तृ  वणरन  केलले ेआह.े

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    7/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    ीक   लोकांया   प   ुाणांमाणेच , याच े प   वूरज , फा   ाचीन   काळी , भाताया  

    सधं   पूलकडील , गाधंाभ   तृी   ातंातं   नूच , म   ळूया , आयरवशंाया   जानपदाची , एक , त   टुक   शाखा  

    होऊन   ीसकड े गले े होत े अशी , याचंी , प   ुातन   भावना   अस.े अलेझाडंच े सैय , ाचीन  

    भाताया   या   भागात , वशेल;े तेहा , तथे े यानंा , अकमात , एक   लहानसा   सम   हू , वतःला ,

    म   ळूचा  ीक  समजणाा , असा , आढळला . तो , ज , भातीयातं  मसळ   ून  गलेलेा  होता ; त , यान,े

    त े ीक   सैय   पाहताच , आपणह , याचंेच , प   ुातन   कालाच,े भाऊबदं   आहोत ; अस,े सांगतल.े

    अलेझाडंलाह , आपया  ाचीन  प   वूरजाचं,े हेच , म   ळू  ठकाण  असल ेपाहज;े अस ेवाटल.े याला ,

    न  याया  ीक  सैयाला , यांया , या , ाचीन   पत   भृ   मूीच ेदशरन  झायाव , इतका , अयानदं  

    झाला ; क , या   सा  या   सैयाने, काह   दवस , य   ु   बदं   ठेव   नू , एक   महोसव   साजा   केला . ीक  

    लोकानंी , ीक  देवतांया  सतंोषातव , य  कन , हवन ेअपरल .

    ीक   लोकांया   देवताचं,े वैदक   लोकांया   देवताशंी , अयतं , साश   होत.े यांया , देवतांया  

    नावाचं ेउचा  तवेढे, अपशंान   सुा , पालटलेल ेहोत.े ीक  लोकह , य  कत ; हवन ेदेत . ीकानंा ,आयोनयस , असहे  हणत .

    आयोनयस  नावावन  ‘यवन ’ शद  पडला  वचत , ययातीचा   प   ु   अन   ,ु याचचे , ह े ीक   लोक , वशंज   असतील   काय ? अवायन -

    अयोनयन  अशी , अपट  प,े होत  गले  असतील  काय ? पण , तो  वषय , सशंोधकाकंड ेसोपवला  

    पाहज.े इतके  मा  खे क , ीक  लोकानंा  अगद  आंभापास   नू , आपले भातीय  लोक , ‘यवन ’ या  

    नावानेच   ओळखत   आलले े आहते . ह   गोट , संक   ृ

    त   साहयावन , उघड   आह.े ीकांया  

    ‘आयोनअस ’ यानावंावन , यानंा  भातात , ‘यवन ’ क  ं वा  ‘योन ’ हेनाव  पडलले ेअसाव.े

    या   काळी   गाधंा   पचंनद   त े सधं   पूयत   ब   ुाचा   पता   स   ुा   नहता . आणखी   एक   गोट ,

    यथेचे , सागं   नू   टाकयासाखी   आह े क , प   वू   उलेखलेया , गाधंापास   नू   तो   पचंनद   (पजंाब )

    ातंापयत  आण  तथे   नू , सधं    ूनदया  उभय  तटावंल  देशापंास   नू , तो , ती  नद  सम   ुास  मळत े

    तथेपयत , भाताया , या   या   भागात   अलेझाडंने  सचंा   केला , या   या   भागातील  

    लोकथतीच ेववधागंी  वणरन , या  वेळया , ीक  लेखकानंी  दलले ेआह.े पतं   ,ु या  सवर वणरनात  

    वैदक   धमारन   युायी   भातीयाचं,े अनके   उलेख   असताह , ब   ुाचा   क  ं वा   ब   ुपथंाचा , च   कु   ूनस   ुा ,

    एखादा   उलखे   आढळत   नाह . यावन   आण   अथारतच   इत   सवरतकालन   प   ुायावन , ह ेपट   होत,े क , या   कालापयत , भाताया , शत   ू पलकडील   भागात   त , ब   ुपथंाया  

    अतवाचा , पतास   ुा   नहता . हणजे, ब   ुाया   म   ृय   नूतं , अडीचश े - तीनशवेष     उलट   ून  

    जाईतोपयत , केवळ  मगध  ातंातच , ब   ुपथंाचा , यत  जो  सा  झाला , यापलकड,े काह  याच े

    पाऊल  पडललेे नहत.े प   ढुल  इतहासाया  अन   ुोधासाठ , ह , गोट  यानात  ठवेल  पाहज.े

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    8/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    ीक  हणज े‘यवन ’, म   सुलमानानंा  यवन  हणणे हे च   कू  !पाय , आमक  आण  अशंतः पधमय , अशा  ीकानंा , आपले तकालन  भातीय  

    लोक , ‘यवन ’ हण   नू   ओळखत . पतं   ,ु याम   ळेु, सवरच   पाय   आमकानंा   ‘यवन ’ अस ेहणण,े ह , अथारतच , च   कुची   गोट   होत.े वशषेतः, म   सुलमानानंा   आपले  लोक , ज’ेयवन ’

    हण   नूच , हण    ूलागले, ती  त , घोडच   कू  होती . काण , ीक  लोक , आमक   न  पाय  ज  

    असल,े त , सापेतः, त,े या   वेळया   वयायासगंी   न   सय   जगतातच , मोडत   होत.े पंत   ,ु

    भाताव , या   म   सुलमानांया   टोळधाडी , शतावधी   वषानंत , प   ढेु  चाल   नू   आया , या , धमाध ,

    ानट   न   ववसंक   अशा   ासी   व   ृतीया   होया . तशा   ासी   व   ृतीया   म   सुलमानानंा ,

    ‘म   सुलमान ’ हण   नू , ओळखणचे  अवय  होत.े यानंाह  ‘यवन ’ हणयात , याचंा , नसता  गौव  

    कयाची , आण   ‘यवन ’ शदाची  नसती  पायमल  कयाची  अशी  द   हुे , च   कू  आपया  हात   नू  

    घडत  आल . म   सुलमानानंा , ‘लछ ’ हणता  येईल ; यवन  नहे.वडेगळ  म   सुलमान  समजतात  तसा  शकंद  हा  काह  क   ु णी  म   सुलमान  नहता .

    बह   ुसंय   म   सुलमानातंील , एक   वडेगळ   समज   तूह , यथे,े सागंयासाखी   आह.े

    ‘अलेझाडं ’ या  नावाच,े पशरयन  भाषते , ‘शकंद ’ अस ेपातं  झाल ेहोत.े ीकाचं ेसााय ,

    पशरयाव   होत े तोपयत , अनके   पशरयन   लोक , अलेझाडंया   अलौकक   पामाम   ळेु  मोहत  

    होऊन , आपया   म   लुानंाह   ‘शकंद ’ हेच   नाव   ठेव    ू लागल.े प   ढु,े पशरयातील   लोक   म   सुलमान  

    झायानतंह , यांयात , म   लुानंा , ‘शकंद ’ ह ेनाव  ठेवयाची , था  चाल   चू  ाहल . भातातील ,

    बाटया  म   ु

    सलमानानंीह , तीच  था  उचलल . या   शकंद  या  शदाची , ह , म   ू

    ळ  कथा  ठाऊकच  

    नसयाम   ळेु, हदं   ुथानातील  सहावधी  म   सुलमानाचंी , अशी  ढ  समज   तू  झालेल  असत ेक , या  

    अथ , महंमद   अल , कासम   इयाद , यांया   नावांमाण े ‘शकंद ’ हहे , यांया   म   सुलमानी  

    नावातच  मोडत;े याअथ , हा  पामी   शकंदह  म   सुलमानातंीलच , कोणीत , महाप   ुष  असला  

    पाहज!े क  ं बह   ुना , तो  म   सुलमान  होता , हण   नूच , तो  एवढा  पामी  न  दवजयी  नपज    ूशकला !

    असया   कयेक   धमरवेया , अडाणी   न   आमशसंक   म   सुलमानानंा   ज   कोणी   सांगतल े क  

    ‘शकंद ’ हा   म   सुलमान   नहता . तो   म   सुलमान   होऊ   त   कसा   शकेल ? शकंदाया   म   ृय   नूतं ,

    उयाप   ु  या   एक   सह   वषानी , महमंद   पगैबंाचा   जम , त   तसले  गावढंळ   म   सुलमान   या  

    सागंणा  यालाच  वेयात  काढतील !अलेझाडंया   साायाची   या   वळेची   ससीमा   हदं   कु   ु श   पवरत   ह   होती . अलेझाडं  

    यायाप   ढेु आपया  त   ु बंळ  ीक  सेनेसह  भाताव  जो  चाल   नू  आला  तो  तशलेला  यऊेन  पोचला .

    तशलेचा  ाजा  अबं   जु  (अभंी ) यान ेय   ु  न  कताच  अलेझाडंचे माडंलकव  माय  केल.े काह  

    ीक  लखेक  हणतात , क , या  तशलेयाच  ाजान,े आपला  तपध  जो  पौसाजा , याचा ,

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    9/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    मोड   कयासाठ , अलेझाडंला , आपण   होऊन , बोलावल े होत.े तस े असले   त , या ,

    वजनोहाच ेायचत , अभंी  ाजाला , ीकाशंी  दोन  हात  न  कताच , यानंा  शण  जाऊन , हौसने े

    भोगाव ेलागल,े ह,े मातच  झाल.े

    तशलतेील  वयापीठ  आण  एक  वलण  योगायोग  तशलेला , तकालन   जगतात   स   ुस   असलले,े एक   भातीय   वयापीठ   होत.े या  

    वयापीठात   दशेोदशेीच े वयाथ   यऊेन   अनके   शााचं े न   कलाचं े अययन   कत . इतकेच  

    नहे, त , देशोदेशीया  ायातंील  ाजप   ुह , तथे ेयऊेन , तथेीलअन   शुासनपाळ   ून , ायशा  न  

    य   ुशा  याचं ेशण  घेत  असत .

    कोया   वलण   योगायोगान,े तकड,े अलेझाडं   तशलेया   ायाचा   पाडाव   कन ,

    भातात , ससैय  चाल  कन  जात  असता , इकड,े याच  तशला  वयापीठात  तजेवी , ततत  

    आण   भाताया   इतहासात , एक   दैदयमान   अस े सोने   पान   याया   हात   नू   भवतयता  लहवणा  होती , असा   एक   तणह , ायशााच े न  य   ुशााच े शण   घेत   होता ; क  ं वा  त े

    शण   घऊेन , अलकडेच , बाहे   पडला   होता . याच े नाव   चंग   ुत   आण   या   तशला  

    वयापीठाया   िपसातच   ववध   शा   पाावा   पांगत   न   ाजकाण   ध   ुंध   अस े एक   ौढ  

    पंडत  या  तणाला  ाय  ांतकायारचेन  ायशााच ेधड ेदेत  होत,े याचं ेनाव  चाणय !

    पंत   ,ु शकंदया   वान े उडालेया   हलकलोळात , या   दोन   सामाय   यती ,

    कोणायाह   डोयात , असामायपण,े भलेया   नहया . या   दोन   यती , शकंदया   या  

    सा  या   चडं   पचय   हालचालकंड,े डोयात   तले   घाल   ू

    न , बघत   होया . भातातील   सा  या  

    ावावळ , ाजा   - महााजाचं े त े फ   ु टकळ   फ   ु टकळ   म   कु   ु ट , एक   वतळव   नू , शकंद , वतःया  

    शाव  धाण  कयासाठ , जो  भातीय  साटपदाचा  महाम   कु   ु ट , णागंणात , घडवीत  होता  तो ,

    आयताच े आयता , या   पश   ूया   हात   नू   हसक   ून   घऊेन , आपया   या   तण   शयाया  

    मतकावच , यायोग,े बसवता  यईेल , अशा , एका  महान  ांतकाक  कायारची  योजना , त ेौढ  

    आचायर, मनोमन  आखीत  होत.े

    पौवाजाशी  य   ु  तशलेचा  ाजा  अबं   जु  हा  ीकांया  लछ  सैयाशी  य   ु  न  कताच  याच ेआधपय  

    मानता  झाला . या  याया  क   ृ याची  जो  तो  छःथ   ःू क  लागला . अबं   जु  ाजाया , या  ाधमारला  

    कलकं  लावणा  या  लैयाचा  वचपा  काढयासाठ , आपण  आपापयाप , ीकाशंी  ख  सामना  

    यावयाचा   नधार , आज   बूाज   ूया , ाजसताक   असलेया   भातीय   ायानंी   न   गणायानंी  

    केला . द   दुवाची  गोट  इतकच  क , यासवर फ   ु टकळपणे वतं  असलेया , भातीय  ायानंा  या  

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    10/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    ीकय   ुाप   ुत ेका  होईना , पण , एक  येऊन  एकाच  सैनक  नेत   ृवाखाल , त े य   ु  लढयाची   ब   ुी  

    झाल  नाह  हणा ; क  ं वा  समय  सापडला  नाह  हणा . अलेझाडंने वळे  न  दवडता , तशलेला  

    येताच , आज   बूाज   ूया , सवर  भातीय   ायानंा , शण   येयाची   आा   सोडल ; आण   तशला  

    ायाला   लाग   नूच   असलेया , पौव   (पौस ) ाजान े ती   आा   धकान , य   ुाच े आहान  

    वीकाताच , यायाव  चाल  केल .

    पौव  ाजाया  बळाचा  म   ुय  भ , याया  लढाऊ  थावं  न  हतीया  दलाव  होता ; त ,

    अलेझाडंचा   म   ुय   भ , ीकांया , णनणात   घोडदळाव   होता . या   दोह   सैयांयामये 

    वतता   (झलेम ) नद  होती . इतयात , या  सैयाच ेतड  लागायया  आधीच , अकमात , मोठा  

    वादळी   पाऊस   पड     ू लागला . याम   ळेु, नदला   मोठा   प   ू   आला . तथाप , अलेझाडंने  थोयाच  

    दवसातं , द   ूव   शोध   कत , नदया   वया   बाज   लूा   असललेा , एक   उता   शोध   नू   काढला ; न  

    झटपट , याया   या   णनणात   घोडदळासह , नद   उतन , पौवाया   पावारव   चाल   केल .

    याम   ळेु, पौवाचा  य   हूच  ढासळला . तह , ाजा  पौवान ेत   ु बंळ  लढाई  दल . पतं   ,ु पावसाम   ळेु या  णभ   मूीत   जकंड े तकड े चखलच   चखल   झायाम   ळेु, पौवाच े थ   न   हती , ह , दोहह  

    णसाधन ेनकामी  झायाम   ळेु; आण  अलेझाडंया  घोडदळाया  चढाऊ  मा  याम   ळेु, पौवाया  

    सैयाचा   टकाव  लागला  नाह . या  णध   मुाळीत  हतीव  आढ  झालेला  पौव  ाजाह   जवाव  

    उदा   होऊन   लढत   असता   वतःच   घायाळ   झाला ; आण   अलेझाडंया   हाती   सापडला . अशा  

    काे, अशंतः  पौवाया   द   दुवाम   ळेु  न   अशंतः  अलेझाडंया   णचापयाम   ळेु  ीकाचंा   प   णूर 

    वजय  झाला .

    कौत   कुान ेनहे, ाजकाणासाठ  पौवाजाला   बंदवान   कन   अलेझाडंप   ढेु  नले े असता   अलेझाडंने  यास   वचाल,े

    “मी   त   लुा   कस े वागवाव े अशी   त   झुी   इछा   आह?े” तेहा   पौवान े उत   दले, “ाजासाख!े”

    आपया  इकडया  न  य   ुोपीय  इतहासकाानंीह , बह   ुधा , असचे  लहले आह,े क , ‘पौव  ाजाया  

    धटाईया  उताच ेअलेझाडंला  मोठे ‘कौत   कु ’ वाटल ेआण  हण   नू , यान ेपौवाला  न  माता ,

    केवळ   अंकत   कन , प   ुहा   ायाव   बसवल.े पतं   ,ु ह े वणरन   च   कुच े आह.े वशषेतः, शालेय  

    प   ुतकातं   नू  त , अशी , भगळ  त   ुतवाय ेघाल    ूनयते .

    काण , वनात  ाय  देयाच ेवचन  दले, हण   नू , जाग ेझायावह , या  वचनामाण ेाय  दऊेन  टाकणाा , अलेझाडं  हा , कोणी  भाबडा  भातीय  ाजा  नहता . ज  पौवाला  यान े

    ठा  माल ेअसत ेक  ं वा  याच ेाय  छनाव   नू  घेऊन , ीक  जातीचा  एखादा  ‘प ’ अलेझाडंने 

    या   ायाव   नेमला   असता , त , या   ायातील   वाभमानी   भातीय   जानपद , ीकांया  

    वेषान,े अधकच  खवळल ेअसत.े अलेझाडंला  अनके  श   ू शंी  लढत , भाताची  म   ुय  ाजधानी ,

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    11/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    जी   पाटलप   ु   तथेपयत   जावयाच े होत,े त,े केवळ   याया   समवते   असलेया , जातवतं   ीक ,

    सनेेया   बळाव   थोडचे   साधणा   होत!े यापेा , तशलेया   अबं   जु   ाजामाणेच , पौवालाह  

    दखाऊ  दयेन े जकं   ून , आपला  अंकत   न   पाठाखा   केयानेच , अलेझाडंया  भातवजयाचा  

    अधक   सभंव   होता . यातव , पौवाया   धीोदात   उतान,े अलेझाडंला   ज े कौत   कु   वाटल,े

    तवेयासाठ   नहे, त , या   ाजकय   डावपचेासाठच , या   ाजकाणपट   ू  अलेझाडंने, पौवाच े

    ाय  याला  पत   दले. इतकेच  नहे, त , आज   बूाज   चूी   जकंलेल , काह , छोटछोट  संथानेह ,

    पौवाया  ायात  समावेशल ; आण  याला , आपया  या  वत   तृ  भातीय  ातंावचा , ‘प ’

    (Governor) हण   नू  नमेल.े पौवानेह , ‘सगं  पडला  बाका ’ या  यायान,े अलेझाडंच ेत ेबोलण े

    माय   केल.े पायश   शूी , पौवान,े ाधमार  माण े झ   ु जंयाच,े कतरय   बजावललेेच   होत;े

    आण   ‘तावत    ् काल ं तीतेाम   ’्, हाह , ाजनीतीचाच   दडंक   आह;े ह े जाण   नू , ाजा   पौवान,े

    अलेझाडंच े नावाप   ुत े आधपय   मान   नू , ाय   बचावल.े याचा   भातीयानंा   वषादह   वाटला  

    नाह . सधंी  येताच , ‘प ’ पौवान,े अलेझाडंचा  हा  डाव , यायावच  कसा  उलटवला , तहे  प   ढेु दसेलच .

    ीसह   ून  अलेझाडं  नव ेीक  सैय  भस  मागवतो .पौवाच ेय   ु  सपंताच , अलेझाडंने, आज   बूाज   ूया  लहानसहान  संथानानंा  जकं   ून , या  

    देशाची  यवथा  लावल  आण  तथेील   न  याप   ढुल  देशातील , लोकथतीची , चौकशी   केल .

    हदं   कु   ु शपास   नू  तथेपयत   देश   जकंत  येयात , याया  म   ळूया  ीक  सैयाची  जी  हानी  झालेल  

    होती   ती   भन   काढयासाठ , यान,े याया   बाबलोन   न   ीसमधील   ातंाधपाकंड   ू

    न , नया  

    ीक  सैयाची  मागणी  केल . ज   ुया  सैयातील  ज ेीक  सैनक , घायाळ , अध    ून  अगंच   कुा  क  ं वा  

    नकामी  झालले ेहोत,े यानंा , पत  धाडल.े

    भातीय  यतीचंी  न  योयाचंी  चौकशी  भाताया , जकंलेयाआण  जकंावयाया , देशातील  लोकथतीचा  व   ृतात  समज   नू  

    घेयािकता , अलेझाडंन,े ज ेचौकस  लोक  चह   ूकड ेधाडल ेहोत ेयानंी , आणलेया  समाचाात ,

    तथेील   अयात   वसत   असलेया   तपोवनाचंी , तपयाचंी , नःसगं   न   एकएकटचे   वचणा  या  

    तवचतंक   यतीचंी , योयाचंी   न   जताचंी   वणरनेह   होती . वतः  साट   अलेझाडंला  

    ववतचेी   न   तवानाचीह   अभची   अस.े अलेझाडं   हा , वतःस , तव   अ   िॅटॉटलचा  

    शय  हणवी . ीस  देशामय ेअशा  यती  योगी , तवानी  न  संयासी  ामणाचंी  याती  अस.े

    ती   अलेझांडयाह   कानाव   पडलले   होतीच . याम   ळेु, याला   या   भातातील   संयासी  

    ामणानंा , यानंा   ीक   भाषते   ‘Gymnosophist’ हण   नू   सबंोधीत , यापकै   काहनंा , य ,

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    12/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    पाहयाची   न   यांयाशी   सभंाषण   कयाची   बल   जासा   होती . अयातील   तपोवनातं   नू ,

    अलेझाडंने, अशा   काह   संयाशानंा   बोलाव   नू   घतेल े आण   काहचंी , यांयाकड े जाऊन , भेट  

    घेतल . अशा   सगंाया   काह   कथा , लोकांया   न   अलेझाडंसाया   अलौकक   साटाया ,

    भावना  यतवया  प   ुया , ीक  कथानकांयाच  शदातं  सागंतो .

    अशा  एका  यतीची  भेट  झाल  असता , अलेझाडंन ेवचाल,े “माया  या  दवजयाया  

    कायारस   यश   येईल   क   नाह ?” अशा   अथारया , याया   नास , या   यतीन,े शदामंय े काहच  

    उत  न  देता , एक  मोठे चामड-ेयाया  दोह  बाज    ूअगद  स   कु   ून  वातड  होऊन  धन   ुयासाया  

    व   झालेया   होया   त-ेआणवल े आण   नतं   तो   यती   अलेझाडंला   हणाला , “ह े चामड े नीट  

    सपाट  पसन  यायाव  एकटा  बसै .” याव , अलेझाडंन ेक  ं वा  याया  आनेे याया  कोणा  

    अधका  यान,े या  चामयाया  एका  टोकास  बळान ेदाब   नू , याव  बसयाचा  यन  केला , तोच ,

    त ेद   सुे वातड  टोक  खाडकन  व  आल.े त े द   सुे टोक  खाल  दाब   नू , याव  बस    ूपहाव,े तो  पहल े

    वातड   टोक   खाडकन   उभ े ाहाव.े अथारत   त े चामड े सपाट   अथंता   येईना   न   याया   मधोमध  चपखल  बसता  येईना ! त ेदाखव   नू  तो  यती  हणाला , “त   ुया  भातावल  वाची , अशी  थती  

    होईल . त    ू एका   बाज   लूा   प   ढेु, जकंत   जाशील , त , त   झुी   मागची   जकंलेल   ाये, प   ुहा ,

    त   ुयाव  उठ   ून  त   झु ेजोखड  फे क   ून  देतील . त    ूमाग ेवळशील , त , त   झुी  प   ढुची  जकंलले  ाय,े

    प   ुहा , त   ुयावद   उठ   ून , त   झु े जोखड   फे क   ून   देतील . त   लुा , अखल   भाताया   क    य  

    साटपदाव  बसण,े ह,े अस ेअशय  आह.े”

    ‘डडंामस ’चा  दडंक  ीक   लखेक   याला   Dandamis (डडंामस ) हणतात ; आण   याच े श   ु   संक   ृ त   नाव ,

    मला   त   आढळल े नाह   अशा   एका , संयत   ामणाची   याती   तशलेकड े ऐक   ून , यालाह  

    बोलाव   नू , यायाशी   सभंाषण   काव,े अशी , अलेझाडंला   उकट   इछा   झाल . तो   वयोव   ृ   न  

    ानव   ृ  ामण , संयतन  उलगं  अवथते , वचत  अस.े नोपावा  तो  संयत  ामण  

    अलेझाडंकड े जाईना . तेहा , अलेझाडंन,े आपया   ‘सेेटस ’ नावाया   अधका  याला , या  

    सवरसगंिपयागी  ामणाकड ेधाड   ून , आापल ेक , “ज ेय  ‘य   जू ’ देवतचे े(संक   ृ त  ‘य   ःु’

    च)े प   ु  आहते  या  जगजेया  साट  अलेझाडंनी  त   लुा  बोलावल ेआह.े ज  त    ूयेयास  प   ुहा  

    नका  देशील  त  त   झुा  आताया  आता  शछेद  केला  जाईल .” ह  धमक  ऐकताच , तो  संयासी  ामण   खदखद   नू   हसला ; आण   उतला   क , “अलेझाडं , हा   जसा   न   या   अथ , ‘य   जू ’

    देवतचेा   प   ु   आह,े तसा   न   याअथ , मीह   पण , या   य   ःुचाच   प   ु   आह!े अलेझाडंची ,

    जगजतेपेणाची   बढाई , ह , यथर  आह.े यान,े यास   नदच े पतीह , अज   नू , पाहललेे  नाह .

    याप   ढेु, या  श   ू  भातीयाचंी  ाये आहते  आण  यांयाह  प   ढेु त ेमगधाच ेबळ  सााय  आह;े

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    13/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    यांयाशी  तड   दयानतं , ज  अलेझाडं  उला  त , मग , तो  जगजतेा  आह ेक  नाह  याचा  

    वचा   कता   येईल ! मला , अलेझाडं   भ   ूमदान   देऊ   हणतो , धन   देऊ   हणतो , पंत   ,ु याला  

    जाऊन  सागं  क , अशा  वत   ू नंा  मायासाख ेसंयत  ामण  त   ुछ  मानतात . ह  माझी  मात   भृ   मूी  

    मला  ज ेहव ेत,े आई  लकेाला  देत ेततया  मायेन,े मला  प   ुवत ेआह.े अलेझाडं , ज  माझ ेश  

    छाटत  असले , त , फा  त  माझ ेश  न  पडं , या  या  मातीत   नू  घडल ेगले,े तीतच , त ेमसळ   ून  

    जाईल . पण , याला   माझा   आमा   काह   छाटता   येणा   नाह . तो   इछेय , अम   आह.े

    अलेझाडंला   सागं   क , ज े सतचे े न   स   वुणारच े दास   असतील   आण   ज े म   ृय   लूा   भीत   असतील  

    यानंा  अशा  धमया  द!े आमयाप   ढेु अलेझाडंसाया  एका  मयर मन   ुयाया  अशा  धमयाच  

    पागं   ळुतात ! काण , खा  संयासी  ामण  स   वुणारने वश  होत  नाह ; आण  मणाला  भीत  नाह !!

    मी  येत  नाह  जा !”

    डडंामसन,े अलेझाडंया   अधका  याला , दलेया   उतात   नू   काह   वाय े तवेढ , व  

    दल  आहते . ीक  लखेकांनी  याच ेत ेबाणदेा  उत  सवत  दले आह.े Plutarch नेह  या  कथा  वणरया   आहते . वशषेतः  ‘डडंामसची ’ वल   कथा   दऊेन   काह   ीक   लेखकानंी   याया   या  

    नभरय  न  बाणेदा  उतान ेथक  होऊन  हटल ेआह,े “या  अलेझाडंन,े अनके  ाे जकंल ,

    या  जगजेया  अलेझाडंलाह , ध   ळू  चाणाा , ज  कोणी  या  जगात  भेटला  असले  त , तो  हा ,

    व   ृ  न  नागडा  उघडा , भातीय  ामण  संयासीच  होय !!”

    अलेझाडं  ामणानंा  ांतकाक  हण   नू  फाशी  देतो !या  चौकशीत , अलेझाडंला , असहे  आढळ 

      ून  आल ेक , ह ेसंयासी  योगी  न  यती  ज  

    फटगासाख े एकटे  भटकत   असले, तथाप   यांया   नःसगं , नभरय   न   नःप   हृ   व   ृतीम   ळेुच ,

    भातीय   गणायांया   काय   क  ं वा   एकसताक   साायांया   काय , ायचालकावं , यांया  

    ाजकय   मताचंा , अयतं   भाव   पडत   अस.े भातीय   यांया   खगाया   धाेइतकच , या ,

    संयत , ामणांया  जभचेी  धाह , तीण  अस   नू , पकय  ीकांया , अयाय  आमणाचंी ,

    ती , ती  तका  कत  होती ; आण  अलेझाडंव , भातीय  जनतते , कटपण ेवा  ग   ुतपण,े

    ोभ  पेटवीत  चाललेल  होती . ह,े यानी  येताच , या , ‘Gymnosophist’ तवानी  वगारवषयी ,

    अलेझाडंला , थमथम , वाटणा  या   जासचे े पातं , अशा , संयत   ामणांया   वषेात  

    झाल.े तेहा , अलेझाडं , अशा   काह   ामणानंा , पकड   ून , फाशी   देऊ   लागला . अशाच   एका  ामणाचा , शछेद  कयाआधी , याला , जेहा , वचायात  आल,े ‘त   ,ू अमया  एका , भातीय  

    संथानकाला , ीकांव   का   चथवलेस ?’ तेहा , याने  ठास   नू   सांगतल;े क , “काण , माझ े

    अस ेीद  आह ेक , जगायचे त  मानान ेजगाव;े अयथा , मानानेच  माव!े (Plutarch LXIV)

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    14/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    पौव   ाजाचा   पाभव   केयानतं , अलेझाडंला , साहजकच , अस े वाटल े होत;े क ,

    याया  या  डोळे  दपवणा  या  जयाम   ळेु, आज   बूाज   ूया  गणायाचंहे  धयैर, आपोआपच , खच   नू  

    जाईल ; आण   ती   ाजके , (Republics) आपण   होऊन , पटापट   शण   येतील ; पतं   ,ु ह , याची  

    समज   तू , बह   ु

    ताशंी , ामक   ठल . तो   वतता   (झलेम ) उतन , जसजसा   प   ढेु  जाऊ   लागला ,

    तसतशी , याया   वाटेतील , बह   ुतके   लहानमोठ   गणाये, यायाशी , लढाई   देत   चालल .

    णदेवतचेा   नणरय  घेतयावाच   नू , ती ; याच ेवामव , स   खुास   खुी  मानीनात . याम   ळेु, यातंील  

    बह   ुतकेानंा , ीकाचं े बह   ुसंय   न   बळ   सैय , ज , जकंत   चालल े होत;े त   या   सतत   लढत  

    ाहयाचा  ताण , ीकावंह , पडयावाच   नू  ाहला  नाह .

    अशा  अनके , झ   ु जंा  भातीय  गणायाशंी , झालेया , लढायाचंी  वणरन,े ीक  थंकाानंी ,

    दलेल  आहते . पंत   ,ु ती ; सवतपण ेक  ं वा  संपेानेह , सागंयाचा , हा  सगं  नाह . तथाप , साा  

    भात  पादाातं  कन  थेट  मगध  साटाचा  म   कु   ु ट , आपया  डोयाव , मवयासाठ  आलेया ,

    या   बळ   ल   ल   ीक   सैयाशी   आण   याया   असामाय   न   जगस   देवसनेीशी   -अलेझाडंशी , भातीय   वातंयाथर, या   या   गणायानंी , फ   ु टकळपणे  का   होईना , पण ,

    आपापयाप   ुता   त   ु बंळ   न   भीषण   लढा   दला ; न   शवेट   अलेझाडंला   अगंणात   नूच   पत   जाण े

    भाग  पाडल,े यांयातील , काह   गणायाचंी   न  ायाचंी   वचेक   उदाहण,े केवळ  क   ृ ततेसाठ  

    त , सांगतलच  पाहजेत .

    सौभ   तूी  न  कठ  गणाय ेया  दोह  गणायाचंी  ायघटना  जासताक  होती  न  ती  वतं  होती . डायोडोस  हा  

    ीक  थंका  लहतो  क , यांया  हाताखालल  सवर नगातंील  ाययवथा  न  नबध  ह ेअयतं  

    हतकाक  न  शसंनीय  होत.े (They were governed by laws in the highest degree salutary

    and their political system was admirable. ) याच ेएक  वैशय  अस ेहोत ेक , आपल  जा ,

    अधकाधक , बलठ   न   स   ु दं   नपजत   जावी   हण   नू , जनन   ह,े यतवषयक   लहव   न  

    सोपवता , त ेएक , ाय  कतरय  जाण   नू , याव , ाजसतचे ेनयंण  ठवेलले ेहोत.े त ेशािक  

    सदयाच े भोत े होत;े यातव , यांयात   ववाहाच े वळेी   ह    ुंडा   घेयाची   चाल   नस.े वध   -ूवाचं े

    शसौठव , स   ु दंता   आण   नकोप   न   बलठ   सतंती   उपन   कयाची   पाता   ह े ग   णु  

    ज   ळुयास   तो   ववाह   येक   मानला   जाई . यांया   गणायाचं े ध   ुधं   प   ढुा   नवडयातह  शसौठव   न   बळ   या   ग   णुाचंा   वचा   केला   जाई . ह े स   ुजननाच े तव , इतके   कठोपण,े

    यांया   नबधात   अन   ुय   तू   केलले े अस े क , म   लु े जमयानतं , तीन   महयाचं े आत , याचंी  

    ायाधका  याकंड   ून  शािक  पा  केल  जाई . ज  एखादे म   लू  जमतःच  अयतं  यगं , द   धुर  

    ोगान ेपछाडललेे वा  वक   ृ त  असल,े त , यास  ाजाने ेनदरयतने ेमाल ेजाई .

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    15/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    ीसमधया , ‘पाटार’ या  ाजकातह , अन   वुशं  (Heredity) स   धुायासाठ , असचे  नबध  

    असत , ह,े ायासं  ठाऊकच  आह.े

    या   सौभ   तूी   न   कठ   गणांमाण,े अगद   कठोपणे  नसल , त , बलठ   न   स   ु दं   जा  

    हावी , हण   नू  जपणा , आणखी , गणाय ेभातात  असत . व   ृणीगणातंह , याचं ेध   ुधं  प   ुष ,

    बलठ   न   दखेण े असाव,े असा   कटा , या   काळया   फा   प   वूपास   नू , अस.े या   व   ृणीगणाचा  

    जगपयात  नेता , जो  ीक   ृ ण , याया  शसौठवाची  न  बलठतचेी  याती , त , अजामच  

    झाल  आह!े ीक   ृ णाच ेप   ुह  अतशय  दखेण ेहोत ेअस ेप   ुाणातं   नू  सांगतल ेआह.े

    ‘आय   धुजीवी ’ गणाय े: पचंनद  ातंात  (पजंाबात ) न  सधं    ूनदया  तटाला  लाग   नू , थटे  

    तया   म   खुापयत , पसलेया   भातीय   गणायातंील   अनके   गणायानंा , आय   धुजीवी   क  ं वा  

    शोपजीवी   हणत . याचं े वैशय , ह े अस े क , या   सवर  प   ुषानंाच   नहे, त , बह   ुसंय  

    यानंाह   सैनक -शण , अनवायरपण,े यावचे   लाग.े य   ुाच े काळी , त े साे  ा , लढाईव  

    जाऊ  शके, ननाया  काची  असल , त , याचंी   ायघटना  म   लूतः, जासताक  अस,े ह ेसागंण ेनकोच . ती  लहानमोठ  असल , त , वतंपण ेनादंत .

    यौधये  गणाय  : या  आय   धुजीवी  वगारया  गणायातं , याच ेाय  वत   तृ  न  स   पुीक  

    देशाव   पसलेल े होत,े १८त२े१  वष  वयाया , येक , तणान,े शवया   शकलच   पाहज,े

    असा   नबध   (Law) असयाम   ळेु, याचा  प   ुषवगर त  काय , पण  बह   ुसंय   याह , शसज  

    असत , याला   ‘A nation in arms’ हण   नू , पके   इतहासकाह   सबंोधतात ; आण   आपया  

    वातंयातव , जवाव  उदा  होऊन  लढयाया  याया  कतम   ळेु, याया  पामाचा  सवाना  

    दाा   वाटत   अस े ज े यौधेय   गणाच े ाय , म   खुव,े गणले  जाई , त,े पचंनद   ातंातील   यास  

    नदया  खाल , पसलले ेहोत.े

    पौव  ाजाचा  पाभव  कन , आज   बूाज   चूी  गणाये  न  डगाळ  टोयाशंी  लढत   न  ती  

    जकंत  अलेझाडं   वतता   (झलेम ) न  चंभागा   (चनाब ) या   नया   उतन   यास   नद  

    ओलाडंयासाठ , झपायान,े प   ढेु  येत   आह े ह े पाह   ून , तया   खालया   तीाला   नवासणा  या   या  

    पामी   यौधेय   गणानहे , अलेझाडंचे, ‘शण   येयाच’े आहान , धकान , य   ुाची   जयत  

    सता   चालवल ! इतके   झाल,े त , मगध   साायाचा   ‘साट ’ हणवणा  या , पामश   ूय ,

    धनानदं   महााजाया   डोयावंल   ग   ु गंी   उतल   नाह . या   भकेडान,े या   श   ू   यौधेय   गणाशी ,

    शकंदला   (अलेझाडंला ) तकडया   तकडचे , पादाातं   कयासाठ , कोणतहे   सािमक  सहकायर  केयाच े आढळत   नाह . तह , यौधेयगण   आपयाच   बळाव , शकंदाशी , लढयास  

    सज  झाला .

    श  कंदाया  सैयान ेधाती  खाल !

  • 8/19/2019 Saha Soneri Pane

    16/373

     

    www.savarkarsmarak.com 

    पचंनदातंील   सधं   ,ू वतता , चंभागा   या   नया   ओलाडं   ून   अलेझाडंचे  सैय , लढत  

    लढत , जेहा , या  यास  नदया  काठापयत  आल ेतेहा , यानंा , या  नदया  पलकड ेअसलले,े ह े

    यौधेय   गणाच े ाजक , ीकाशंी , आपया   वातंयणाथर, लढयास   सज   होऊन   ठाकयाच े

    कळल.े याया  पामी  सैयशतीची  यातीह  ीकांया  कानावं  गले . या  यौधेय  गणाया  

    प   ढेुच , गगंकेाठची  मोठमोठ  ाये लढयास  स  आहेत , ह  वातारह , याया , कानाव  आलेलच  

    होती . याम   ळेु, आजव , पचंनदात  भातीयाशंी   लढत   लढत , आधीच  थकवा   न   कंटाळा   आलेया  

    ीक  सैयाची , यास  नद  ओलाडं   ून , या  पामी  यौधेय  गणादक  भातीय  ायाशंी , य   ु ेकत  

    प   ढेु घ   सुयाची  छाती  होईना !

    पंत   ,ु यांया   या   जयण    ू न   धयैरमे   साटाची   न   सेनापतीची , या   अलेझाडंची ,

    ायत   ृणा   न   य   ुपपासा   लशेमा   उणावलेल   नहती ! यास   नद   ओलाडं   ून , यौधेय   गणास  

    जकं   ून , थटे   मगधापयत , प   ढेु  घ   सुायचचे   अशी , यान े ीक   सैयात   घोषणा   केल . या   याया  

    हाम   ळेु, लढाईस  कंटाळलेया , याया  अगद  नवडक  सैयात  स   ुा , असतंोष  माजला . या  ीक  सैयातील  सैनक , टोयाटोयानंी  ग   ुतपण,े प   ढेु जायास  पटपण ेनका  यावयाचा , हण   नू ,

    ठाव  क  लागल.े अलेझाडंला  त ेअजंय  न  य  ‘य   ’ू देवतचेा  प   ु  हण   नू  मानीत  आल.े

    पण , याया   ायत   ृणचेा , यानंा   आता   अगद   उबग   आला . ह   ीक   सैयातील   असतंोषाची  

    जाणीव , अलेझाडंला  होताच , यानंा  उतजेवयासाठ , यान ेयांयासमो  एक  भाषण  केल.े

    तो   हणाला , “ीसच     सैय   अजंय   आह े ह   त   मुची   जगभ   गाजवणा   कत ! तला   अशी  

    काळोखी ! भातात   शयानतं   त   ुह   आजव   या   लढाया   लढलेत   न   जय   मळवलते , ते,

    लहानसहान  श   ू शंी  गाठ  पडल , तेहा  होत;े आता , मोठमोया  श   ू नंा  तड  यावयाच ेआह.े यास  

    नदया   पलकडचे , ह,े एक   आय   धुजीवी   गणाय , शण   न   यतेा , त   मुयाव   दंड   थोपट   ून ,

    णागंणात   उतल े आह!े याचंी   खोड   मोड   ून , प   ढेु  असलेया   गगंेया   काठया   अयतं   स   पुीक  

    ायानंा  जकं   ून , आपया  ीसया  दवजयचा  डकंा  सा  या  जगात  गाजवलाच  पाहज!े”

    पण , अशा   आशयाया   चवे   आणणा  या , अलेझाडंया , भाषणाचा   िपणाम , यान,े

    अपेला   होता   तसा   न   होता , अगद   उलट   झाला . आज   आपण   लढलो , यापेा   अधक   भीषण  

    संाम , आपणास  लढाव ेलागणा  आहेत , ह ेवतः, अलेझाडंनचे , स