presentasi kasus luka bakar wak

7/21/2019 Presentasi Kasus Luka Bakar Wak

http://slidepdf.com/reader/full/presentasi-kasus-luka-bakar-wak 1/30

Laporan Kasus

LUKA BAKAR

Oleh:

WAHYU ADI KURNIAWAN

10101008

Pembimbing :

dr. Nurshal Hasbi, !. B

KK BA"IAN IL#U B$DAH RUD DU#AI

%AKUL&A K$DOK&$RAN DAN IL#U K$$HA&AN

UNI'$RI&A ABDURRAB

P$KANBARU

()*+

1



BAB I

ILU&RAI KAU

ID$N&I&A PAI$N

Nama : Tn. R

Usia : 42 tahun

Alamat : tanjung Papas

Agama : Islam

Pekerjaan : Wirasasta

!tatus : "enikah

"asuk R! : Ra#u$ %0 !eptem#er 201& pukul 1&.1&

ANA#N$I

Keluhan uama

'e(ua tungkai kaki terkena min)ak *il panas sejak satu jam se#elum masuk rumah sakit.

Ri-aa !ena/i se/arang

Pasien se(ang memasak min)ak *li )ang k*t*r (i k*mp*r$ ketika pasien hen(ak

menuangkan min)ak *li )ang telah men(i(ih ke (alam (rum +t*ng,$ ti#a- ti#a pasien

tersan(ung (an mengaki#atkan min)ak *li )ang panas tertumpah (an mengenai ke(ua

tungkai kakin)a. n)eri +,. Ria)at pingsan +-,$ n)eri kepala +-, sesak +-, mual +-,$ muntah

+-,$ (emam +-,. Pasien #elum a(a #er*#at ke R! se#elumn)a (engan keluhan )ang sama.

Ri-aa !ena/i dahulu

Alergi *#at$ hipertensi$ /"$ (an asma (isangkal.

Ri-aa !ena/i /eluarga

Alergi *#at$ hipertensi$ /"$ (an asma (isangkal.

P$#$RIKAAN %IIK

'esa(aran *mp*s mentis

Primar sur0e

A : e#as$ patent

: !p*ntan$ rekuensi naas 203menit$ reguler$ ke(alaman ukup

2



5 : Akral hangat$ 5RT 6 27$ tekanan (arah 11080 mmg$ rekuensi na(i 823menit$

suhu ae#ris

/ : 95! 1&$ 4";<&

e12ndar sur0e

'epala=ajah : (e*rmitas +-,$ #i#ir e(ema +-,

"ata : kel*pak mata e(ema +-,$ k*njungti>a anemis +-,$ sklera ikterik +-,

?eher : pem#esaran '9 +-,

TT : sekret +-,

/a(a : simetris (alam (iam (an pergerakan

@antung : @ I = II n*rmal$ murmur +-,$ gall*p +-,

Paru : >esikuler$ r*nki --$ heeing --

A#(*men : (atar$ lemas$ NT +-,$ t(k tera#a massa$ U +, n*rmal$ ? tt#

kstremitas : lihat status l*kalis

aus L2/alis

Regi2 3ruris dan Pedis De4ra e inisra

Inspeksi :Tampak luka #akar gra(e II 18B $ hiperemis +,

e(ema +, #ulla +,

Palpasi : N)eri tekan +,

aus l2/alis

'epala (an leher : 0 B

Trunkus anteri*r : 0 B

Trunkus p*steri*r : 0 B

sktremitas atas kanan : 0 B

kstremitas atas kiri : 0 B

kstremitas #aah kanan : C B

kstremitas #aah kiri : C B

9enitalia : 0 B

T*tal : 18 B

3



P$#$RIKAAN P$NUN5AN"

4



/ARA RUTIN

em*gl*#in : 14$2 g(?

emat*krit : 40 B

?euk*sit : 14.100µ?

Tr*m#*sit : 221.000µ?

"5< : DC l

"5 : 2D pg

"55 : %4 g(?

'I"IA /ARA

Ureum : %8 mg(?

5reatinin : 1$1 mg(?

!9ET : 1& U?

!9PT : CC U?

Al#umin : %$; gr(?

9/P : 221 mg(?

DIA"NOI K$R5A

?uka #akar gra(e II 18B e. "in)ak *il

&A&ALAKANA

I<F/ R? 28 tpm +rumus #a3ter,

Eksigen 2 ?i

5etria3*n &00 mg 12jam I<

'et*r*la 1 amp +%0 mg, I<

PRO"NOI

Gu* a( <itam : *nam

Gu* a( Funti*nam : *nam

Gu* a( !anati*nam : *nam

5



BAB II

&IN5AUAN PU&AKA

D$%INII DAN $&IOLO"I

?uka #akar a(alah suatu #entuk kerusakan atau kehilangan jaringan )ang

(ise#a#kan k*ntak (engan sum#er panas seperti api$ air panas$ #ahan kimia$ listrik$ (an

ra(iasi. ?uka #akar merupakan suatu jenis trauma (engan m*r#i(itas (an m*rtalitas tinggi

)ang memerlukan penatalaksanaan khusus sejak aal +ase s)*k, sampai ase lanjut.

?uka #akar (apat (ise#a#kan *leh paparan api$ #aik seara langsung maupun ti(ak

langsung$ misal aki#at tersiram air panas )ang #an)ak terja(i pa(a keelakaan rumah

tangga. !elain itu$ pajanan suhu tinggi (ari matahari$ listrik maupun #ahan kimia juga

(apat men)e#a#kan luka #akar. !eara garis #esar$ pen)e#a# terja(in)a luka #akar (apat

(i#agi menja(i:

• Paparan api

o Flame: Aki#at k*ntak langsung antara jaringan (engan api ter#uka$ (an

men)e#a#kan e(era langsung ke jaringan terse#ut. Api (apat mem#akar

pakaian terle#ih (ahulu #aru mengenai tu#uh. !erat alami memiliki

keen(erungan untuk ter#akar$ se(angkan serat sintetik en(erung meleleh

atau men)ala (an menim#ulkan e(era tam#ahan #erupa e(era k*ntak.o en(a panas +k*ntak,: Terja(i aki#at k*ntak langsung (engan #en(a panas.

?uka #akar )ang (ihasilkan ter#atas pa(a area tu#uh )ang mengalami

k*ntak. 5*nt*hn)a antara lain a(alah luka #akar aki#at r*k*k (an alat-alat

seperti s*l(er #esi atau peralatan masak.

• Scalds +air panas,

Terja(i aki#at k*ntak (engan air panas. !emakin kental airan (an semakin lama

aktu k*ntakn)a$ semakin #esar kerusakan )ang akan (itim#ulkan. ?uka )ang

(isengaja atau aki#at keelakaan (apat (i#e(akan #er(asarkan p*la luka #akarn)a.

Pa(a kasus keelakaan$ luka umumn)a menunjukkan p*la perikan$ )ang satu sama

lain (ipisahkan *leh kulit sehat. !e(angkan pa(a kasus )ang (isengaja$ luka

umumn)a meli#atkan keseluruhan ekstremitas (alam p*la sirkumerensial (engan

garis )ang menan(ai permukaan airan.

• Uap panas

Terutama (itemukan (i (aerah in(ustri atau aki#at keelakaan ra(iat*r m*#il. Uap

panas menim#ulkan e(era luas aki#at kapasitas panas )ang tinggi (ari uap serta

6



(ispersi *leh uap #ertekanan tinggi. Apa#ila terja(i inhalasi$ uap panas (apat

men)e#a#kan e(era hingga ke saluran napas (istal (i paru.

• 9as panas

Inhalasi men)e#a#kan e(era thermal pa(a saluran naas #agian atas (an *klusi

jalan naas aki#at e(ema.• Aliran listrik

5e(era tim#ul aki#at aliran listrik )ang leat menem#us jaringan tu#uh. Umumn)a

luka #akar menapai kulit #agian (alam. ?istrik )ang men)e#a#kan perikan api

(an mem#akar pakaian (apat men)e#a#kan luka #akar tam#ahan.

• Hat kimia +asam atau #asa,

• Ra(iasi

• Sunburn sinar matahari$ terapi ra(iasi.

KLAI%IKAI LUKA BAKAR

'e(alaman luka #akar (itentukan *leh tinggi suhu$ laman)a pajanan suhu tinggi$

a(ekuasi resusitasi$ (an a(an)a ineksi pa(a luka. !elain api )ang langsung menjilat tu#uh$

#aju )ang ikut ter#akar juga memper(alam luka #akar. ahan #aju )ang paling aman

a(alah )ang ter#uat (ari #ulu (*m#a +*l,. ahan sintetis seperti nil*n (an (akr*n$ selain

mu(ah ter#akar juga mu(ah meleleh *leh suhu tinggi$ lalu menja(i lengket sehingga

memper#erat ke(alaman luka #akar.

'e(alaman luka #akar (i(eskripsikan (alam (erajat luka #akar$ )aitu luka #akar

(erajat I$ II$ atau III:

/erajat I

Pajanan han)a merusak epi(ermis sehingga masih men)isakan #an)ak jaringan

untuk (apat melakukan regenerasi. ?uka #akar (erajat I #iasan)a sem#uh (alam &-

D hari (an (apat sem#uh seara sempurna. ?uka #iasan)a tampak se#agai eritema

(an tim#ul (engan keluhan n)eri (an atau hipersensiti>itas l*kal. 5*nt*h luka

#akar (erajat I a(alah sunburn.

7



/erajat II

?esi meli#atkan epi(ermis (an menapai ke(alaman (ermis namun masih ter(apat

epitel >ital )ang #isa menja(i (asar regenerasi (an epitelisasi. @aringan terse#ut

misaln)a sel epitel #asal$ kelenjar se#asea$ kelenjar keringat$ (an pangkal ram#ut.

/engan a(an)a jaringan )ang masih sehat7 terse#ut$ luka (apat sem#uh (alam 2-%

minggu. 9am#aran luka #akar #erupa gelem#ung atau #ula )ang #erisi airan

eksu(at (ari pem#uluh (arah karena peru#ahan permea#ilitas (in(ingn)a$ (isertai

rasa n)eri. Apa#ila luka #akar (erajat II )ang (alam ti(ak (itangani (engan #aik$

(apat tim#ul e(ema (an penurunan aliran (arah (i jaringan$ sehingga e(era

#erkem#ang menja(i full-thickness burn atau luka #akar (erajat III.

/erajat III

"engenai seluruh lapisan kulit$ (ari su#kutis hingga mungkin *rgan atau jaringan

)ang le#ih (alam. Pa(a kea(aan ini ti(ak tersisa jaringan epitel )ang (apat menja(i

8



(asar regenerasi sel sp*ntan$ sehingga untuk menum#uhkan kem#ali jaringan kulit

harus (ilakukan angk*k kulit. 9ejala )ang men)ertai justru tanpa n)eri maupun

#ula$ karena pa(a (asarn)a seluruh jaringan kulit )ang memiliki persaraan su(ah

ti(ak intak.

B$RA& DAN LUA LUKA BAKAR

erat luka #akar #ergantung pa(a (alam$ luas$ (an letak luka. Usia (an kesehatan

pasien se#elumn)a akan sangat mempengaruhi pr*gn*sis. A(an)a trauma inhalasi juga

akan mempengaruhi #erat luka #akar.

@aringan lunak tu#uh akan ter#akar #ila terpapar pa(a suhu (i atas 4;*5. ?uasn)a

kerusakan akan (itentukan *leh suhu permukaan (an laman)a k*ntak. ?uka #akar

men)e#a#kan k*agulasi jaringan lunak. !eiring (engan peningkatan suhu jaringan lunak$

permea#ilitas kapiler juga meningkat$ terja(i kehilangan airan$ (an >isk*sitas plasma

meningkat (engan resultan pem#entukan mikr*tr*m#us. ilangn)a airan (apat

men)e#a#kan hip*>*lemi (an s)*k$ tergantung #an)akn)a airan )ang hilang (an resp*n

terha(ap resusitasi. ?uka #akar juga men)e#a#kan peningkatan laju meta#*lik (an energimeta#*lisme.

!emakin luas permukaan tu#uh )ang terli#at$ m*r#i(itas (an m*rtalitasn)a

meningkat$ (an penanganann)a juga akan semakin k*mpleks. ?uas luka #akar (in)atakan

(alam persen terha(ap luas seluruh tu#uh. A(a #e#erapa met*(e epat untuk menentukan

luas luka #akar$ )aitu:

• stimasi luas luka #akar menggunakan luas permukaan palmar pasien. ?uas telapak

tangan in(i>i(u meakili 1B luas permukaan tu#uh. ?uas luka #akar han)a

(ihitung pa(a pasien (engan (erajat luka II atau III.

9



• Rumus C atau rule of nine untuk *rang (easa

Pa(a (easa (igunakan Jrumus CK$ )aitu luas kepala (an leher$ (a(a$ punggung$

pinggang (an #*k*ng$ ekstremitas atas kanan$ ekstremitas atas kiri$ paha kanan$

paha kiri$ tungkai (an kaki kanan$ serta tungkai (an kaki kiri masing-masing CB.

!isan)a 1B a(alah (aerah genitalia. Rumus ini mem#antu menaksir luasn)a

permukaan tu#uh )ang ter#akar pa(a *rang (easa.

Pa(a anak (an #a)i (igunakan rumus lain karena luas relati permukaan kepala

anak jauh le#ih #esar (an luas relati permukaan kaki le#ih keil. 'arena

per#an(ingan luas permukaan #agian tu#uh anak keil #er#e(a$ (ikenal rumus 10

untuk #a)i$ (an rumus 10-1&-20 untuk anak.

10



• "et*(e ?un( (an r*(er

"et*(e )ang (iperkenalkan untuk k*mpensasi #esarn)a p*rsi massa tu#uh (i

kepala pa(a anak. "et*(e ini (igunakan untuk estimasi #esarn)a luas permukaan

pa(a anak. Apa#ila ti(ak terse(ia ta#el terse#ut$ perkiraan luas permukaan tu#uh

pa(a anak (apat menggunakan JRumus CK (an (isesuaikan (engan usia:

o Pa(a anak (i #aah usia 1 tahun: kepala 18B (an tiap tungkai 14B. T*rs*

(an lengan persentasen)a sama (engan (easa.

o Untuk tiap pertam#ahan usia 1 tahun$ tam#ahkan 0.&B untuk tiap tungkai

(an turunkan persentasi kepala se#esar 1B hingga terapai nilai (easa.

11



Lund and Browder chart illustrating the method for calculating the percentage of body surface area affected

by burns in children.

P$#BA"IAN LUKA BAKAR

1. ?uka #akar #erat +major burn,

a. /erajat II-III L 20 B pa(a pasien #erusia (i #aah 10 tahun atau (i atas usia &0

tahun

#. /erajat II-III L 2& B pa(a kel*mp*k usia selain (ise#utkan pa(a #utir pertama

. ?uka #akar pa(a muka$ telinga$ tangan$ kaki$ (an perineum

(. A(an)a e(era pa(a jalan naas +e(era inhalasi, tanpa memperhitungkan luas luka

#akar

e. ?uka #akar listrik tegangan tinggi

. /isertai trauma lainn)a

g. Pasien-pasien (engan resik* tinggi

2. ?uka #akar se(ang +moderate burn,

a. ?uka #akar (engan luas 1& M 2& B pa(a (easa$ (engan luka #akar (erajat III

kurang (ari 10 B

12



#. ?uka #akar (engan luas 10 M 20 B pa(a anak usia 6 10 tahun atau (easa L 40

tahun$ (engan luka #akar (erajat III kurang (ari 10 B

. ?uka #akar (engan (erajat III 6 10 B pa(a anak maupun (easa )ang ti(ak

mengenai muka$ tangan$ kaki$ (an perineum

%. ?uka #akar ringan

a. ?uka #akar (engan luas 6 1& B pa(a (easa

#. ?uka #akar (engan luas 6 10 B pa(a anak (an usia lanjut

. ?uka #akar (engan luas 6 2 B pa(a segala usia +ti(ak mengenai muka$ tangan$

kaki$ (an perineum

PA&O%IIOLO"I LUKA BAKAR

Aki#at pertama luka #akar a(alah s)*k karena kaget (an kesakitan. Pem#uluh

kapiler )ang terpajan suhu tinggi rusak (an permea#ilitas meninggi. !el (arah )ang a(a (i

(alamn)a ikut rusak sehingga (apat terja(i anemia. "eningkatn)a permea#ilitas

men)e#a#kan e(ema (an menim#ulkan #ula )ang mengan(ung #an)ak elektr*lit. al itu

men)e#a#kan #erkurangn)a >*lume airan intra>askuler. 'erusakan kulit aki#at luka

#akar men)e#a#kan kehilangan airan aki#at penguapan )ang #erle#ihan$ masukn)a airan

ke #ula )ang ter#entuk pa(a luka #akar (erajat II$ (an pengeluaran airan (ari ker*peng

luka #akar (erajat III.

ila luas luka #akar kurang (ari 20B$ #iasan)a mekanisme k*mpensasi tu#uh

masih #isa mengatasin)a$ tetapi #ila le#ih (ari 20B$ akan terja(i s)*k hip*>*lemik (engan

gejala )ang khas$ seperti gelisah$ puat$ (ingin$ #erkeringat$ na(i keil (an epat$ tekanan

(arah menurun (an pr*(uksi urin )ang #erkurang. Pem#engkakan terja(i pelan-pelan$

maksimal terja(i setelah (elapan jam. Pa(a ke#akaran ruang tertutup atau #ila luka terja(i

(i ajah$ (apat terja(i kerusakan muk*sa jalan napas karena gas$ asap atau uap panas )ang

terisap. (ema laring )ang (itim#ulkann)a (apat men)e#a#kan ham#atan jalan napas

(engan gejala sesak napas$ takipnea$ stri(*r$ suara serak (an (ahak #erarna gelap aki#at

jelaga.

/apat juga terja(i keraunan gas 5E atau gas #eraun lainn)a. 5E akan mengikat

hem*gl*#in (engan kuat sehingga hem*gl*#in tak mampu lagi mengikat *ksigen. Tan(a

keraunan ringan a(alah lemas$ #ingung$ pusing$ mual (an muntah. Pa(a keraunan )ang

#erat terja(i k*ma. ila le#ih (ari ;0B hem*gl*#in terikat 5E$ pen(erita (apat meninggal.

13



!etelah 12-24 jam$ permea#ilitas kapiler mulai mem#aik (an terja(i m*#ilisasi

serta pen)erapan kem#ali airan e(ema ke pem#uluh (arah. Ini (itan(ai (engan

meningkatn)a (iuresis.

?uka #akar sering ti(ak steril. '*ntaminasi pa(a kulit mati$ )ang merupakan

me(ium )ang #aik untuk pertum#uhan kuman$ akan mempermu(ah ineksi. Ineksi ini

sulit (iatasi karena (aerahn)a ti(ak terapai *leh pem#uluh kapiler )ang mengalami

tr*m#*sis. Pa(ahal$ pem#uluh ini mem#aa sistem pertahanan tu#uh atau anti#i*tik.

'uman pen)e#a# ineksi pa(a luka #akar$ selain #erasal (ari (ari kulit pen(erita sen(iri$

juga (ari k*ntaminasi kuman saluran napas atas (an k*ntaminasi kuman (i lingkungan

rumah sakit. Ineksi n*s*k*mial ini #iasan)a sangat #er#aha)a karena kumann)a #an)ak

)ang su(ah resisten terha(ap #er#agai anti#i*tik.

Pa(a aaln)a$ ineksi #iasan)a (ise#a#kan *leh k*kus 9ram p*siti )ang #erasal

(ari kulit sen(iri atau (ari saluran napas$ tetapi kemu(ian (apat terja(i in>asi kuman 9ram

negati$ Pseudomonas aeruginosa )ang (apat menghasilkan eks*t*ksin pr*tease (ari t*ksin

lain )ang #er#aha)a$ terkenal sangat agresi (alam in>asin)a pa(a luka #akar. Ineksi

pseu(*m*nas (apat (ilihat (ari arna hijau pa(a kasa penutup luka #akar. 'uman

mempr*(uksi enim penghanur ker*peng )ang #ersama (engan eksu(asi *leh jaringan

granulasi mem#entuk nanah.

Ineksi ringan (an n*nin>asi (itan(ai (engan ker*peng )ang mu(ah terlepas

(engan nanah )ang #an)ak. Ineksi )ang in>asi (itan(ai (engan ker*peng )ang kering

(engan peru#ahan jaringan (i tepi ker*peng )ang mula-mula sehat mena(i nekr*tik

aki#atn)a$ luka #akar )ang mula-mula (erajat II menja(i (erajat III. Ineksi kuman

menim#ulkan >askulitis pa(a pem#uluh kapiler (i jaringan )ang ter#akar (an

menim#ulkan tr*m#*sis sehingga jaringan )ang (i(arahin)a nanti.

ila luka #akar (i#i*psi (an eksu(atn)a (i#iak$ #iasan)a (itemukan kuman (an

terlihat in>asi kuman terse#ut ke jaringan sekelilingn)a. ?uka #akar (emikian (ise#ut luka

#akar septik. ila pen)e#a#n)a kuman 9ram p*siti$ seperti stail*k*kus atau #asil 9ram

negati lainn)a$ (apat terja(i pen)e#aran kuman leat (arah +#akteremia, )ang (apat

menim#ulkan *kus ineksi (i usus. !)*k sepsis (an kematian (apat terja(i karena t*ksin

kuman )ang men)e#ar (i (arah.

ila pen(erita (apat mengatasi ineksi$ luka #akar (erajat II (apat sem#uh (engan

meninggalkan aat #erupa parut. Pen)em#uhan ini (imulai (ari sisa elemen epitel )ang

masih >ital$ misaln)a sel kelenjar se#asea$ sel #asal$ sel kelenjar keringat$ atau sel pangkal

ram#ut. ?uka #akar (erajat II )ang (alam mungkin meninggalkan parut hipertr*ik )ang

14



n)eri$ gatal$ kaku (an seara estetik jelek. ?uka #akar (erajat III )ang (i#iarkan sem#uh

sen(iri akan mengalami k*ntraktur. ila terja(i (i persen(ian$ ungsi sen(i (apat #erkurang

atau hilang.

Pa(a luka #akar #erat (apat (itemukan ileus paralitik. Pa(a ase akut$ peristalsis

usus menurun atau #erhenti karena s)*k$ se(angkan pa(a ase m*#ilisasi$ peristalsis (apat

menurun karena kekurangan i*n kalium.

!tres atau #a(an aali )ang terja(i pa(a pen(erita luka #akar #erat (apat

men)e#a#kan terja(in)a tukak (i muk*sa lam#ung atau (u*(enum (engan gejala )ang

sama (engan gejala tukak peptik. 'elainan ini (ikenal se#agai tukak urling .

Fase permulaan luka #akar merupakan ase kata#*lisme sehingga keseim#angan pr*tein

menja(i negati. Pr*tein tu#uh #an)ak hilang karena eksu(asi$ meta#*lisme tinggi (an

ineksi. Penguapan #erle#ihan (ari kulit )ang rusak juga memerluka kal*ri tam#ahan.

Tenaga )ang (iperlukan tu#uh pa(a ase ini terutama (i(apat (ari pem#akaran pr*tein (ari

*t*t skelet. Eleh karena itu$ pen(erita menja(i sangat kurus$ *t*t mengeil$ (an #erat #a(an

menurun. /engan (emikian$ k*r#an luka #akar men(erita pen)akit #erat )ang (ise#ut

pen)akit luka #akar. ila luka #akar men)e#a#kan aat$ terutama #ila luka mengenai

ajah sehingga rusak #erat$ pen(erita mungkin mengalami #e#an kejiaan #erat. @a(i

pr*gn*sis luka #akar (itentukan *leh luasn)a luka #akar.

%A$ PADA LUKA BAKAR

/alam perjalanan pen)akit$ (apat (i#e(akan menja(i tiga ase pa(a luka #akar$

)aitu:

1. Fase aal$ ase akut$ ase s)*k

Pa(a ase ini$ masalah utama #erkisar pa(a gangguan )ang terja(i pa(a saluran naas

)aitu gangguan mekanisme #ernaas$ hal ini (ikarenakan a(an)a eskar melingkar (i

(a(a atau trauma multipel (i r*ngga t*raks (an gangguan sirkulasi sepertikeseim#angan airan elektr*lit$ s)*k hip*>*lemia.

2. Fase setelah s)*k #erakhir$ ase su# akut

"asalah utama pa(a ase ini a(alah Systemic !nflammatory "esponse Syndrome

#S!"S$ (an %ulti-system &rgan 'ysfunction Syndrome #%&'S$ (an sepsis. al ini

merupakan (ampak (an atau perkem#angan masalah )ang tim#ul pa(a ase pertama

(an masalah )ang #ermula (ari kerusakan jaringan +luka (an sepsis luka,

%. Fase lanjut

15



Fase ini #erlangsung setelah penutupan luka sampai terja(in)a maturasi jaringan.

"asalah )ang (iha(api a(alah pen)ulit (ari luka #akar seperti parut hipertr*ik$

k*ntraktur (an (e*rmitas lain )ang terja(i aki#at kerapuhan jaringan atau struktur

tertentu aki#at pr*ses inlamasi )ang he#at (an #erlangsung lama

Pem#agian *na kerusakan jaringan:

1. H*na k*agulasi$ *na nekr*sis

"erupakan (aerah )ang langsung mengalami kerusakan +k*agulasi pr*tein, aki#at

pengaruh e(era termis$ hampir (apat (ipastikan jaringan ini mengalami nekr*sis

#e#erapa saat setelah k*ntak. Eleh karena itulah (ise#ut juga se#agai *na

nekr*sis.

2. H*na statis"erupakan (aerah )ang langsung #era(a (i luar(i sekitar *na k*agulasi. /i

(aerah ini terja(i kerusakan en(*tel pem#uluh (arah (isertai kerusakan tr*m#*sit

(an leuk*sit$ sehingga terja(i gangguam perusi +n* l* phen*mena,$ (iikuti

peru#ahan permea#ilitas kapilar (an resp*n inlamasi l*kal. Pr*ses ini #erlangsung

selama 12-24 jam pasa e(era (an mungkin #erakhir (engan nekr*sis jaringan.

%. H*na hiperemi

"erupakan (aerah (i luar *na statis$ ikut mengalami reaksi #erupa >as*(ilatasi

tanpa #an)ak meli#atkan reaksi selular. Tergantung kea(aan umum (an terapi )ang

(i#erikan$ *na ketiga (apat mengalami pen)em#uhan sp*ntan$ atau #eru#ah

menja(i *na ke(ua #ahkan *na pertama.

INDIKAI RAWA& INAP PAI$N LUKA BAKAR

"enurut (merican Burn (ssociation$ se*rang pasien (iin(ikasikan untuk (iraat

inap #ila:

1. ?uka #akar (erajat III L &B

2. ?uka #akar (erajat II L 10B%. ?uka #akar (erajat II atau III )ang meli#atkan area kritis +ajah$ tangan$ kaki$

genitalia$ perineum$ kulit (i atas sen(i utama, risik* signiikan untuk masalah

k*smetik (an keaatan ungsi

4. ?uka #akar sirkumerensial (i th*raks atau ekstremitas

&. ?uka #akar signiikan aki#at #ahan kimia$ listrik$ petir$ a(an)a trauma ma)*r

lainn)a$ atau a(an)a k*n(isi me(ik signiikan )ang telah a(a se#elumn)a

;. A(an)a trauma inhalasi

P$#$RIKAAN P$NUN5AN"

16



Pemeriksaan penunjang )ang (ilakukan:

1. Pemeriksaan (arah rutin (an kimia (arah

2. Urinalisis

%. Pemeriksaan keseim#angan elektr*lit

4. Analisis gas (arah

&. Ra(i*l*gi M jika a(a in(ikasi AR/!

;. Pemeriksaan lain )ang (i#utuhkan untuk menegakkan (iagn*sis !IR! (an "E/!

P$NA&ALAKANAAN LUKA BAKAR

Pasien luka #akar harus (ie>aluasi seara sistematik. Pri*ritas utama a(alah

mempertahankan jalan naas tetap paten$ >entilasi )ang eekti (an men(ukung sirkulasi

sistemik. Intu#asi en(*trakea (ilakukan pa(a pasien )ang men(erita luka #akar #erat atau

keurigaan a(an)a jejas inhalasi atau luka #akar (i jalan naas atas. Intu#asi (apat ti(ak

(ilakukan #ila telah terja(i e(ema luka #akar atau pem#erian airan resusitasi )ang

terlampau #an)ak. Pa(a pasien luka #akar$ intu#asi *r*trakea (an nas*trakea le#ih (ipilih

(aripa(a trake*st*mi.

Pasien (engan luka #akar saja #iasan)a hipertensi. A(an)a hip*tensi aal )ang

ti(ak (apat (ijelaskan atau a(an)a tan(a-tan(a hip*>*lemia sistemik pa(a pasien luka

#akar menim#ulkan keurigaan a(an)a jejas Jtersem#un)iK. Eleh karena itu$ setelah

mempertahankan A5$ pri*ritas #erikutn)a a(alah men(iagn*sis (an menata laksana jejas

lain +trauma tumpul atau tajam, )ang menganam n)aa. Ria)at terja(in)a luka

#ermanaat untuk menari trauma terkait (an kemungkinan a(an)a jejas inhalasi.

In*rmasi ria)at pen)akit (ahulu$ penggunaan *#at$ (an alergi juga penting (alam

e>aluasi aal.

Pakaian pasien (i#uka semua$ semua permukaan tu#uh (inilai. Pemeriksaan

ra(i*l*gik pa(a tulang #elakang ser>ikal$ pel>is$ (an t*rak (apat mem#antu menge>aluasi

a(an)a kemungkinan trauma tumpul.

!etelah mengeksklusi jejas signiikan lainn)a$ luka #akar (ie>aluasi. Terlepas (ari

luasn)a area jejas$ (ua hal )ang harus (ilakukan se#elum (ilakukan transer pasien a(alah

mempertahankan >entilasi a(ekuat$ (an jika (iin(ikasikan$ melepas (ari eskar )ang

mengk*nstriksi.

&aala/sana resusiasi lu/a ba/ar

a. Tatalaksana resusitasi jalan naas:

17



1. Intu#asi

Tin(akan intu#asi (ikerjakan se#elum e(ema muk*sa menim#ulkan maniestasi

*#struksi. Tujuan intu#asi mempertahankan jalan naas (an se#agai asilitas

pemelliharaan jalan naas.

2. 'rik*tir*i(*t*mi

ertujuan sama (engan intu#asi han)a saja (ianggap terlalu agresi (an

menim#ulkan m*r#i(itas le#ih #esar (i#an(ing intu#asi. 'rik*tir*i(*t*mi

memperkeil (ea( spae$ memper#esar ti(al >*lume$ le#ih mu(ah mengerjakan

#ilasan #r*nk*al>e*lar (an pasien (apat #er#iara jika (i#an(ing (engan intu#asi.

%. Pem#erian *ksigen 100B

ertujuan untuk men)e(iakan ke#utuhan *ksigen jika ter(apat pat*l*gi jalan naas

)ang menghalangi suplai *ksigen. ati-hati (alam pem#erian *ksigen (*sis #esar

karena (apat menim#ulkan stress *ksi(ati$ sehingga akan ter#entuk ra(ikal #e#as

)ang #ersiat >as*(ilat*r (an m*(ulat*r sepsis.

4. Peraatan jalan naas

&. Penghisapan sekret +seara #erkala,

;. Pem#erian terapi inhalasi

ertujuan mengupa)akan suasana u(ara )ang le#ih #aik (i(alam lumen jalan naas

(an menairkan sekret kental sehingga mu(ah (ikeluarkan. Terapi inhalasi

umumn)a menggunakan airan (asar natrium kl*ri(a 0$CB (itam#ah (engan

#r*nk*(ilat*r #ila perlu. !elain itu #ias (itam#ahkan at-at (engan khasiat tertentu

seperti atr*pin sulat +menurunkan pr*(uksi sekret,$ natrium #ikar#*nat +mengatasi

asi(*sis seluler, (an ster*i( +masih k*ntr*>ersial,

D. ilasan #r*nk*al>e*lar

8. Peraatan reha#ilitati untuk respirasi

C. skar*t*mi pa(a (in(ing t*rak )ang #ertujuan untuk memper#aiki k*mpliansi paru

#. Tatalaksana resusitasi airan

Resusitasi airan (i#erikan (engan tujuan preser>asi perusi )ang a(ekuat (an

seim#ang (i seluruh pem#uluh (arah >askular regi*nal$ sehingga iskemia jaringan

ti(ak terja(i pa(a setiap *rgan sistemik. !elain itu airan (i#erikan agar (apat

meminimalisasi (an eliminasi airan #e#as )ang ti(ak (iperlukan$ *ptimalisasi status

>*lume (an k*mp*sisi intra>askular untuk menjamin sur>i>almaksimal (ari seluruh

sel$ serta meminimalisasi resp*ns inlamasi (an hipermeta#*lik (engan menggunakan

18



kele#ihan (an keuntungan (ari #er#agai maam airan seperti kristal*i($ hipert*nik$

k*l*i($ (an se#again)a pa(a aktu )ang tepat. /engan a(an)a resusitasi airan )ang

tepat$ kita (apat mengupa)akan sta#ilisasi pasien seepat mungkin kem#ali ke k*n(isi

isi*l*gik (alam persiapan mengha(api inter>ensi #e(ah seaal mungkin.

Resusitasi airan (ilakukan (engan mem#erikan airan pengganti. A(a #e#erapa

ara untuk menghitung ke#utuhan airan ini:

5ara >ans

1. ?uas luka #akar +B, 3 +kg, menja(i m? Na5l per 24 jam

2. ?uas luka #akar +B, 3 +kg, menja(i m? plasma per 24 jam

%. 2.000 gluk*sa &B per 24 jam

!eparuh (ari jumlah 12% (i#erikan (alam 8 jam pertama. !isan)a (i#erikan

(alam 1; jam #erikutn)a. Pa(a hari ke(ua (i#erikan setengah jumlah airan hari

pertama. Pa(a hari ketiga (i#erikan setengah jumlah airan hari ke(ua.

5ara a3ter

?uas luka #akar +B, 3 +kg, 3 4 m?

!eparuh (ari jumlah airan (i#erikan (alam 8 jam pertama. !isan)a (i#erikan

(alam 1; jam #erikutn)a. Pa(a hari ke(ua (i#erikan setengah jumlah airan hari

pertama. Pa(a hari ketiga (i#erikan setengah jumlah airan hari ke(ua.

. Resusitasi nutrisi

Pa(a pasien luka #akar$ pem#erian nutrisi seara enteral se#aikn)a (ilakukan sejak

(ini (an pasien ti(ak perlu (ipuasakan. ila pasien ti(ak sa(ar$ maka pem#erian nutrisi

(apat melalui naso-gastric tube +N9T,. Nutrisi )ang (i#erikan se#aikn)a mengan(ung

10-1&B pr*tein$ &0-;0B kar#*hi(rat (an 2&-%0B lemak. Pem#erian nutrisi sejak aal

ini (apat meningkatkan ungsi keke#alan tu#uh (an menegah terja(in)a atr*i >ili

usus. /engan (emikian (iharapkan pem#erian nutrisi sejak aal (apat mem#antu

menegah terja(in)a !IR! (an "E/!.

Pera-aan lu/a ba/ar

Umumn)a untuk menghilangkan rasa n)eri (ari luka #akar (igunakan m*rin

(alam (*sis keil seara intra>ena +(*sis (easa aal : 0$1-0$2 mgkg (an JmaintenanceK

&-20 mgD0 kg setiap 4 jam$ se(angkan (*sis anak-anak 0$0&-0$2 mgkg setiap 4 jam,.

19



Tetapi a(a juga )ang men)atakan pem#erian metha(*ne +&-10 mg (*sis (easa, setiap 8

jam merupakan terapi penghilang n)eri kr*nik )ang #agus untuk semua pasien luka #akar

(easa. @ika pasien masih merasakan n)eri alau (engan pem#erian m*rin atau

metha(*ne$ (apat juga (i#erikan #en*(iaepine se#agai tam#ahan.

Terapi pem#e(ahan pa(a luka #akar

1. ksisi (ini

ksisi (ini a(alah tin(akan pem#uangan jaringan nekr*sis (an (e#ris +debridement ,

)ang (ilakukan (alam aktu kurang (ari D hari +#iasan)a hari ke &-D, pasa e(era

termis. /asar (ari tin(akan ini a(alah:

a. "engupa)akan pr*ses pen)em#uhan #erlangsung le#ih epat. /engan

(i#uangn)a jaringan nekr*sis$ (e#ris (an eskar$ pr*ses inlamasi ti(ak akan

#erlangsung le#ih lama (an segera (ilanjutkan pr*ses i#r*plasia. Pa(a (aerah

sekitar luka #akar umumn)a terja(i e(ema$ hal ini akan mengham#at aliran (arah

(ari arteri )ang (apat mengaki#atkan terja(in)a iskemi pa(a jaringan terse#ut

ataupun mengham#at pr*ses pen)em#uhan (ari luka terse#ut. /engan semakin

lama aktu terlepasn)a eskar$ semakin lama juga aktu )ang (iperlukan untuk

pen)em#uhan.

#. "emutus rantai pr*ses inlamasi )ang (apat #erlanjut menja(i k*mplikasi M

k*mplikasi luka #akar +seperti !IR!,. al ini (i(asarkan atas jaringan nekr*sis

)ang melepaskan burn to)ic7 +lipid protein comple), )ang mengin(uksi

(ilepasn)a me(iat*r-me(iat*r inlamasi.

. !emakin lama penun(aan tin(akan eksisi$ semakin #an)akn)a pr*ses

angi*genesis )ang terja(i (an >as*(ilatasi (i sekitar luka. al ini mengaki#atkan

#an)akn)a (arah keluar saat (ilakukan tin(akan *perasi. !elain itu$ penun(aan

eksisi akan meningkatkan resik* k*l*nisasi mikr* M *rganisme pat*gen )ang akan

mengham#at pemulihan graft (an juga eskar )ang melem#ut mem#uat tin(akan

eksisi semakin sulit.

Tin(akan ini (isertai anestesi #aik l*kal maupun general (an pem#erian airan

melalui inus. Tin(akan ini (igunakan untuk mengatasi kasus luka #akar (erajat II

(alam (an (erajat III. Tin(akan ini (iikuti tin(akan hem*stasis (an juga skin grafting 7

+(ianjurkan split thickness skin grafting 7,. Tin(akan ini juga ti(ak akan mengurangi

m*rtalitas pa(a pasien luka #akar )ang luas. 'riteria penatalaksanaan eksisi (ini

(itentukan *leh #e#erapa akt*r$ )aitu:

20



- 'asus luka #akar (alam )ang (iperkirakan mengalami pen)em#uhan le#ih (ari

% minggu.

- '*n(isi isik )ang memungkinkan untuk menjalani *perasi #esar.

- Ti(ak a(a masalah (engan pr*ses pem#ekuan (arah.

- Terse(ia (*n*r )ang ukup untuk menutupi permukaan ter#uka )ang tim#ul.

ksisi (ini (iutamakan (ilakukan pa(a (aerah luka sekitar #atang tu#uh p*steri*r.

ksisi (ini ter(iri (ari eksisi tangensial (an eksisi asial.

ksisi tangensial a(alah suatu teknik )ang mengeksisi jaringan )ang terluka lapis

(emi lapis sampai (ijumpai permukaan )ang mengeluarkan (arah +endpoint ,. A(apun

alat-alat )ang (igunakan (apat #ermaam-maam$ )aitu pisau 9*ulian atau um#l)

)ang (igunakan pa(a luka #akar (engan luas permukaan luka )ang keil$ se(angkan

pisau Wats*n maupun mesin )ang (apat mem*t*ng jaringan kulit perlapis +(ermat*m,

(igunakan untuk luka #akar )ang luas. Permukaan kulit )ang (ilakukan tin(akan ini

ti(ak #*leh mele#ihi 2&B (ari seluruh luas permukaan tu#uh. Untuk memperkeil

per(arahan (apat (ilakukan hem*stasis$ )aitu (engan tourni*uet se#elum (ilakukan

eksisi atau pem#erian larutan epinephrine 1:100.000 pa(a (aerah )ang (ieksisi. !etelah

(ilakukan hal-hal terse#ut$ #aru (ilakukan skin graft 7. 'euntungan (ari teknik ini

a(alah (i(apatn)a ungsi *ptimal (ari kulit (an keuntungan (ari segi k*smetik.

'erugian (ari teknik a(alah per(arahan (engan jumlah )ang #an)ak (an endpoint

#e(ah )ang sulit (itentukan.

ksisi asial a(alah teknik )ang mengeksisi jaringan )ang terluka sampai lapisan

asia. Teknik ini (igunakan pa(a kasus luka #akar (engan kete#alan penuh + full

thickness, )ang sangat luas atau luka #akar )ang sangat (alam. Alat )ang (igunakan

pa(a teknik ini a(alah pisau salpel$ mesin pem*t*ng electrocautery7. A(apun

keuntungan (an kerugian (ari teknik ini a(alah:

- 'euntungan : le#ih mu(ah (ikerjakan$ epat$ per(arahan ti(ak #an)ak$

endpoint )ang le#ih mu(ah (itentukan- 'erugian : kerugian #i(ang k*smetik$ peningkatan resik* e(era pa(a sara-

sara superisial (an ten(*n sekitar$ e(ema pa(a #agian (istal (ari eksisi

+. Skin grafting

Skin grafting a(alah met*(e penutupan luka se(erhana. Tujuan (ari met*(e ini

a(alah:

a. "enghentikan e,aporate heat loss

#. "engupa)akan agar pr*ses pen)em#uhan terja(i sesuai (engan aktu

21



. "elin(ungi jaringan )ang ter#uka

Skin grafting harus (ilakukan seepatn)a setelah (ilakukan eksisi pa(a luka #akar

pasien. 'ulit )ang (igunakan (apat #erupa kulit pr*(uk sintesis$ kulit manusia )ang

#erasal (ari tu#uh manusia lain )ang telah (ipr*ses maupun #erasal (ari permukaan

tu#uh lain (ari pasien +aut*grat,. /aerah tu#uh )ang #iasa (igunakan se#agai (aerah

(*n*r aut*grat a(alah paha$ #*k*ng (an perut. Teknik men(apatkan kulit pasien

seara aut*grat (apat (ilakukan seara split thickness skin graft atau full thickness skin

graft . e(an)a (ari teknik M teknik terse#ut a(alah lapisan-lapisan kulit )ang (iam#il

se#agai (*n*r. Untuk memaksimalkan penggunaan kulit (*n*r terse#ut$ kulit (*n*r

terse#ut (apat (irenggangkan (an (i#uat lu#ang M lu#ang pa(a kulit (*n*r +seperti

jaring-jaring (engan per#an(ingan tertentu$ sekitar 1 : 1 sampai 1 : ;, (engan mesin.

"et*(e ini (ise#ut mess grafting . 'ete#alan (ari kulit (*n*r tergantung (ari l*kasi

luka )ang akan (ilakukan grafting $ usia pasien$ keparahan luka (an telah (ilakukann)a

pengam#ilan kulit (*n*r se#elumn)a. Pengam#ilan kulit (*n*r ini (apat (ilakukan

(engan mesin JdermatomeK ataupun (engan manual (engan pisau um#l) atau

9*ulian. !e#elum (ilakukan pengam#ilan (*n*r (i#erikan juga >as*k*nstrikt*r

+larutan epinerin, (an juga anestesi.

Pr*se(ur *perasi skin grafting sering menjumpai masalah )ang (ihasilkan (ari

eksisi luka #akar pasien$ (imana ter(apat per(arahan (an hemat*m setelah (ilakukan

eksisi$ sehingga pelekatan kulit (*n*r juga terham#at. Eleh karenan)a$ pengen(alian

per(arahan sangat (iperlukan. A(apun #e#erapa akt*r )ang mempengaruhi

ke#erhasilan pen)atuan kulit (*n*r (engan jaringan )ang mau (ilakukan grafting

a(alah:

- 'ulit (*n*r setipis mungkin

- Pastikan k*ntak antara kulit (*n*r (engan #e( +jaringan )ang (ilakukan

grating,$ hal ini (apat (ilakukan (engan ara :o 5egah gerakan geser$ #aik (engan pem#alut elastik +#alut tekan,

o /rainase )ang #aik

o 9unakan kasa a(s*r#en

PRO"NOI

Pr*gn*sis (an penanganan luka #akar terutama tergantung pa(a (alam (an luasn)a

permukaan luka #akar$ (an penanganan sejak aal hingga pen)em#uhan. !elain itu akt*r

letak (aerah )ang ter#akar$ usia (an kea(aan kesehatan pen(erita juga turut menentukan

keepatan pen)em#uhan.

22



Pen)ulit juga mempengaruhi pr*g*n*sis pasien. Pen)ulit )ang tim#ul pa(a luka #akar

antara lain gagal ginjal akut$ e(ema paru$ !IR!$ ineksi (an sepsis$ serta parut hipertr*ik

(an k*ntraktur.

KO#PLIKAI

Sistemic Inflammatory Response Syndrome 6IR7, Multi-system Organ Dysfunction

Syndrome (MODS),dan e!sis

Pen(ahuluan

!IR! a(alah suatu #entuk resp*n klinik )ang #ersiat sistemik terha(ap #er#agai

stimulus klinik #erat aki#at ineksi ataupun n*nineksi seperti trauma$ luka #akar$ reaksi

aut*imun$ sir*sis$ pankreatitis$ (ll.

Resp*n ini merupakan (ampak (ari pelepasan me(iat*r-me(iat*r inlamasi

+pr*inlamasi, )ang mulan)a #ersiat isi*l*gik (alam pr*ses pen)em#uhan luka$ namun

*leh karena pengaruh #e#erapa akt*r pre(isp*sisi (an akt*r penetus$ resp*n ini #eru#ah

seara #erle#ihan +mengalami eksagregasi, (an men)e#a#kan kerusakan pa(a *rgan-*rgan

sistemik$ men)e#a#kan (isungsi (an #erakhir (engan kegagalan *rgan terkena

menjalankan ungsin)a "E/! + %ulti-system &rgan 'isfunction Syndrome, #ahkan

sampai kegagalan #er#agai *rgan + %ulti-system &rgan Failure"EF,.

!IR! (an "E/! merupakan pen)e#a# utama tinggin)a angka m*rtalitas pa(a

pasien luka #akar maupun trauma #erat lainn)a. /alam penelitian (ilap*rkan !IR! (an

"E/! ke(uan)a menja(i pen)e#a# 81B kematian pasa trauma (an (apat (i#uktikan

pula #aha !IR! sen(iri mengantarkan pasien pa(a "E/!.

A(a & hal )ang #isa menja(i akti>at*r tim#uln)a !IR!$ )aitu infection$ injury$

inflamation$ inade*uate blood flow$ (an ischemia-reperfusion injury. 'riteria klinik )ang

(igunakan$ mengikuti hasil k*nsensus (merican ollege of hest phycisians (an the

Society of ritical are %edicine tahun 1CC1$ )aitu #ila (ijumpai 2 atau le#ih meniestasi

#erikut selama #e#erapa hari$ )aitu:

- ipertermia +suhu L %8O5, atau hip*termia +suhu 6 %;O5,

- Takikar(i +rekuensi na(i L C03menit,

- Takipneu +rekuensi naas L 203menit, atau tekanan parsial 5E2 ren(ah

+Pa5E2 6 %2 mmg,

- ?euk*sit*sis +jumlah lek*sit L 12.000 selmm%,$ leuk*peni +6 4000

selmm%

, atau (ijumpai L 10B netr*il (alam #entuk imatur +band ,.

23



ila (iper*leh #ukti #aha ineksi se#agai pen)e#a# +(ari hasil kultur

(arah#akteremia,$ maka !IR! (ise#ut se#agai sepsis. !IR! akan selalu #erkaitan (engan

"E/! karena "E/! merupakan akhir (ari !IR!.

Pa(a (asarn)a "E/! a(alah kumpulan gejala (engan a(an)a gangguan ungsi

*rgan pa(a pasien akut se(emikian rupa$ sehingga h*me*stasis ti(ak (apat (ipertahankan

tanpa inter>ensi. ila (itelusuri le#ih lanjut$ !IR! se#agai suatu pr*ses )ang

#erkesinam#ungan sehingga (apat (imengerti #aha "E/! menggam#arkan k*n(isi

le#ih #erat (an merupakan #agian akhir (ari spektrum kea(aan )ang #eraal (ari !IR!.

Pat*isi*l*gi

Perjalanan !IR! (ijelaskan menurut te*ri )ang (ikem#angkan *leh Bone (alam

#e#erapa tahap.

ahap !

Resp*n inlamasi sistemik (i(ahului *leh suatu pen)e#a#$ misaln)a luka #akar atau

trauma #erat lainn)a. 'erusakan l*kal merangsang pelepasan #er#agai me(iat*r pr*-

inlamasi seperti sit*kin )ang selain mem#angkitkan resp*n inlamasi juga #erperan pa(a

pr*ses pen)em#uhan luka (an mengerahkan sel-sel retikul*en(*telial. !it*kin a(alah

pem#aa pesan isi*l*gik (ari resp*n inlamasi. "*lekul utaman)a meliputi umor

ecroti/ing Factor +TNF,$ interleukin +I?1$ I?;,$ interer*n$ olony Stimulating Factor

+5!F,$ (an lain-lain. ekt*r selular resp*n inlamasi a(alah sel-sel P"N$ m*n*sit$

makr*ag$ (an sel-sel en(*tel. !el-sel untuk sit*kin (an me(iat*r inlamasi sekun(er

seperti pr*staglan(in$ leuk*trien$ thrombo)ane$ Platelet (cti,ating Factor +PAF,$ ra(ikal

#e#as$ *ksi(a nitrit$ (an pr*tease. n(*tel terakti>asi (an lingkungan )ang ka)a sit*kin

mengaktikan kaska(e k*agulasi sehingga terja(i tr*m#*sis l*kal. al ini mengurangi

kehilangan (arah melalui luka$ namun (isamping itu tim#ul eek pem#atasan + walling off ,

jaringan e(era sehingga seara isi*l*gik (aerah inlamasi teris*lasi.

ahap !!

!ejumlah keil sit*kin )ang (ilepaskan ke (alam sirkulasi justru meningkatkan

resp*n l*kal. Terja(i pergerakan makr*ag$ tr*m#*sit (an stimulasi pr*(uksi akt*r

pertum#uhan +0rowth Factor 9F,. !elanjutn)a (imulailah resp*n ase akut )ang

terk*ntr*l seara simultan melalui penurunan ka(ar me(iat*r pr*inlamasi (an pelepasan

antag*nis en(*gen +antag*nis resept*r I?1 (an me(iat*r-me(iat*r anti-inlamasi lain

seperti I?4$ I?10$ I?11$ resept*r terlarut TNF +ransforming 0rowth Factor T9F,. /engan

(emikian me(iat*r-me(iat*r terse#ut menjaga resp*n inlamasi aal )ang (iken(alikan

24



(engan #aik *leh down regulating cytokine production (an eek antag*nis terha(ap sit*kin

)ang telah (ilepaskan. 'ea(aan ini #erlangsung hingga h*me*stasis terjaga.

ahap !!!

@ika h*me*stasis ti(ak (apat (ikem#alikan$ #erkem#ang tahap III +!IR!, terja(i

reaksi sistemik masi. ek pre(*minan (ari sit*kin #eru#ah menja(i (estrukti. !irkulasi

(i#anjiri me(iat*r-me(iat*r inlamasi sehingga integritas (in(ing kapiler rusak. !it*kin

meram#ah ke (alam #er#agai *rgan (an mengaki#atkan kerusakan. Resp*n (estrukti

regi*nal (an sistemik +terja(i peningkatan >as*(ilatasi perier$ gangguan permea#ilitas

mikr*>askular$ akselerasi tr*m#*sis mikr*>askular$ akti>asi sel leuk*sit-en(*tel, )ang

mengaki#atkan peru#ahan-peru#ahan pat*l*gik (i #er#agai *rgan. @ika reaksi inlamasi

ti(ak (apat (iken(alikan$ terja(i s)*k septik$ 'isseminated !ntra,ascular oagulation

+/I5,$ AR/!$ "E/!$ (an kematian.

"E/! merupakan #agian akhir (ari spektrum klinis !IR!. Pa(a pasien luka #akar

(apat (ijumpai seara kasar %0B kasus mengalami "E/!. A(a % te*ri )ang menjelaskan

tim#uln)a !IR!$ "E/! (an sepsis )ang mana ketigan)a terja(i seara simultan.

Te*ri pertama men)e#utkan #aha s)*k )ang terja(i men)e#a#kan penurunan

penurunan sirkulasi (i (aerah splangnikus$ perusi ke jaringan usus terganggu

men)e#a#kan (isrupsi muk*sa saluran erna. /isrupsi muk*sa men)e#akan ungsi muk*sa

se#agai barrier #erkuranghilang$ (an mempermu(ah terja(in)a transl*kasi #akteri.

akteri )ang mengalami transl*kasi umumn)a l*ra n*rmal usus )ang #ersiat k*mensal$

#eru#ah menja(i *p*rtunistik khususn)a aki#at peru#ahan suasana (i (alam lumen usus

+puasa$ pem#erian antasi(a (an #e#erapa jenis anti#i*tika,. !elain kehilangan ungsi

se#agai barrier terha(ap kuman$ (a)a imunitas juga #erkurang +kulit$ muk*sa,$ sehingga

mu(ah (irusak *leh t*ksin )ang #erasal (ari kuman +en(* atau enter*t*ksin,. Pa(a k*n(isi

(isrupsi$ #ila pasien (ipuasakan$ maka pr*ses (egenerasi muk*sa justru #erlanjut menja(i

atr*i muk*sa usus )ang (apat memper#erat kea(aan.

9angguan sirkulasi ke #er#agai *rgan men)e#a#kan k*n(isi-k*n(isi )ang memiu

!IR!. 9angguan sirkulasi sere#ral men)e#a#kan (isungsi karena gangguan sistem

aut*regulasi sere#ral )ang mem#eri (ampak sistemik +enseel*pati,. 9angguan sirkulasi ke

ginjal men)e#a#kan iskemi ginjal khususn)a tu#ulus #erlanjut (engan (cute ubular

ecrosis +ATN, )ang #erakhir (engan gagal ginjal + (cute "enal FailureARF,. 9angguan

sirkulasi perier men)e#a#kan iskemi *t*t-*t*t (engan (ampak pemeahan glik*pr*tein

)ang meningkatkan pr*(uksi itric &)ide +NE, NE ini #erperan se#agai m*(ulat*r

25



sepsis. 9angguan sirkulasi ke kulit (an sitem integumen men)e#a#kan terutama gangguan

sistim imun karena penurunan pr*(uksi lim*sit (an penurunan ungsi barrier kulit.

Te*ri ke(ua menjelaskan pelepasan Lipid Protein omple) +?P5, )ang se#elumn)a

(ikenal (engan burn to)in (ari jaringan nekr*sis aki#at e(era termis. ?P5 memiliki

t*ksisitas ri#uan kali (i atas en(*t*ksin (alam merangsang pelepasan me(iat*r pr*-

inlamasi namun pelepasan ?P5 ini ti(ak a(a hu#ungann)a (engan ineksi. Resp*n )ang

tim#ul mulan)a #ersiat l*kal$ ter#atas pa(a (aerah e(era kemu(ian #erkem#ang menja(i

suatu #entuk resp*n sistemik.

Te*ri ketiga menjelaskan kekaauan sistem meta#*lisme +hip*meta#*lik pa(a ase

akut (ilanjutkan hipermeta#*lik pa(a ase selanjutn)a, )ang menguras seluruh m*(alitas

tu#uh khususn)a sistim imun*l*gi. "e(iat*r-me(iat*r pr*-inlamasi )ang (ilepas ke

sirkulasi se#agai resp*n terha(ap suatu e(era ti(ak han)a men)erang #en(a asing atau

t*ksin )ang a(a tetapi juga menim#ulkan kerusakan pa(a jaringan *rgan sistemik. '*n(isi

ini (imungkinkan karena luka #akar merupakan suatu #entuk trauma )ang #ersiat

imun*supresi.

Tatalaksana

Penatalaksanaan luka #akar #ersiat le#ih agresi (an #ertujuan menegah

perkem#angan !IR!$ "E/!$ (an sepsis.

Pem#erian Nutrisi nteral /ini +N/, melalui pipa nas*gastrik (alam 8 jam

pertama pasa e(era. !elain #ertujuan menegah terja(in)a atr*i muk*sa usus$

pem#erian N/ ini #ertitik t*lak menegah (an mengatasi k*n(isi hip*meta#*lik pa(a

ase akut s)*k (an mengen(alikan status hiperkata#*lisme )ang terja(i pa(a ase flow.

Pem#erian antasi(a (an anti#i*tika ti(ak (i#enarkan karena akan meru#ah p*la ha#itat

kuman )ang mengganggu keseim#angan l*ra usus.

@aringan nekr*sis maupun jaringan n*n >ital lainn)a )ang (ise#a#kan e(era termis

harus segera (ilakukan nekr*t*mi (an debridement $ (an (ilakukan se(ini mungkin +eksisi

(ini$ hari ketiga-keempat pasa e(era luka #akar se(ang$ hari ketujuh-ke(elapan pa(a

luka #akar #erat,$ #ahkan #ila memungkinkan (ilakukan penutupan segera +immediate skin

grafting , untuk mengatasi #er#agai masalah aki#at kehilangan kulit se#agai penutup

+menegah e,aporati,e heat loss )ang menim#ulkan gangguan meta#*lisme,$ barrier

terha(ap kuman (an pr*ses inlamasi #erkepanjangan )ang mempengaruhi pr*ses

pen)em#uhan$ ti(ak menunggu jaringan granulasi )ang (alam hal ini mengulur aktu (an

memper#erat stres meta#*lisme.

26



Pem#erian *#at-*#atan )ang #ersiat anti inlamasi seperti antihistamin (ianggap

ti(ak #ermanaat. Pem#erian ster*i( se#elumn)a (ianggap #ermanaat namun harus (iingat

saat pem#erian serta eek sampingn)a.

Pem#erian at )ang meningkatkan imun*l*gik seperti Emega-% akan menjinakkan

leuk*trien +?T4 )ang #ersiat maligna, (engan ara mempengaruhi lypo)ygenase

pathway pa(a meta#*lisme asam arakhi(*nat$ sehingga menghasilkan leuk*trien )ang

le#ih #enigna. Pem#erian Emega-; memiliki eek pa(a cyclo-o)ygenase pathway asam

arakhi(*nat$ sehingga menghasilkan tr*m#*ksan )ang le#ih #enigna menggantikan

tr*m#*ksan +hrombo)aneA2, )ang #ersiat maligna.

'*mplikasi

'*mplikasi !IR! #er>ariasi tergantung eti*l*gi. '*mplikasi )ang mungkin terja(i

pa(a !IR! a(alah gagal napas$ (cute "espiratory 'istress Syndrome +AR/!,$ (an

pneum*nia n*s*k*mial$ gagal ginjal$ per(arahan saluran erna (an stres gastritis$ anemia$

Tr*m#*sis >ena (alam + 'eep 1ein hrombosis/<T,$ hiperglikemia$ (an 'isseminated

intra,ascular coagulation +/I5,

BAB III

P$#BAHAAN KAU

27



Pasien (engan ria)at luka #akar pa(a ekstremitas #aah kiri (an kanan$

(ialami sejak 1 jam se#elum masuk rumah sakit )ang (ise#a#kan tersiram min)ak *il

panas. Pasien mengeluh a(an)a n)eri (an kemerahan pa(a (aerah tempat luka #akar

terse#ut. Pasien #elum a(a #er*#at ke R! se#elumn)a (engan keluhan )ang sama.

'emu(ian (ari pemeriksaan isik )ang #ermakna$ pasien tampak sakit se(ang$ gii

ukup$ *mp*s mentis. Tekanan (arah 11080 mmg$ na(i 84 3menit$ pernapasan

203menit$ suhu %;.8O5 +a3illa,. /ari pemeriksaan tempat luka$ Pa(a (aerah 3tremitas

#aah kiri (an kanan$ tampak luka #akar gra(e II 18B $ ter(apat hiperemis$ u(em (an

#ulla$ ketika (i tekan akan terasa n)eri.

er(asarkan pemeriksaan la#*rat*rium$ ter(apat peningkatan (ari jumlah leuk*sit

+sel (arah putih, )aitu 14.100 )ang (alam kea(aan n*rmal #erjumlah 4.000-10.000.

Peningkatan leuk*sit ini (ise#a#kan *leh reaksi inlamasi pa(a ase akut luka #akar

?uka #akar pa(a pasien ini (ig*l*ngkan (erajat II se#a# kerusakan meliputi

epi(ermis (an se#agian (ermis )ang terlihat (ari reaksi inlamasi akut (an pr*ses eksu(asi$

(itemukan #ula$ (asar luka #erarna merah atau puat (an n)eri aki#at iritasi ujung sara

sens*rik. ?uka #akar pa(a pasien ti(ak (ig*l*ngkan (alam (erajat I se#a# pa(a luka #akar

(erajat I kelainann)a han)a #erupa eritema$ kulit kering$ n)eri tanpa (isertai eksu(asi.

?uka #akar juga ti(ak (ig*l*ngkan (alam (erajat III se#a# pa(a luka #akar (erajat III

(ijumpai kulit ter#akar #erarna a#u-a#u (an puat$ letakn)a le#ih ren(ah +ekung,

(i#an(ingkan kulit sekitar (an ti(ak (ijumpai rasa n)erihilang sensasi aki#at kerusakan

t*tal ujung sera#ut sara sens*ris

Resusitasi airan (alam rangka mengatasi resik* terja(in)a s)*k harus (ilakukan

sejak (ari aal masuk rumah sakit (engan pem#erian airan #erupa Ringer ?aktat

mengikuti Rumus a3ter )aitu :

ari I: 4 ml 3 kg 3 B luas luka #akar

Q 4 3 && 3 18

Q %C;0 ml24 jam

er(asarkan F*rmula Parklan( maka pem#eriann)a :

ari I +24jam pertama,:

8 9am !erama: ),+ 4 6; 11 4 /gBB 4 < &BA 7= > 8 9am ?11>9am

28



? 6),+ 4 ; 4 ++ 4 *87 >8 ? (;@ 11>9am

* 9am /edua: ),+ 6; 11 4 /g BB 4 < &BA7= > * 9am ? 11>9am

? 6),+ 4 ; 4 ++ 4 *87 > * ? *(C 11>9am

Resusitasi airan )ang telah (i#erikan pa(a pasien )aitu %C;0 m? kristal*i( (engan

pem#erian 8 jam pertama 24D jam (an 1; jam ke(ua (i#erikan 12% jam.

!etelah itu (ilakukan peraatan luka #akar. ?uka #akar (i#ersihkan (engan air

hangat )ang mengalir. al ini merupakan ara ter#aik untuk menurunkan suhu (i (aerah

e(era$ sehingga (apat menghentikan pr*ses k*m#usi* pa(a jaringan. Untuk menutup

luka$ (igunakan kasa lem#a# steril menggunakan airan Na5l untuk menegah penguapan.

alutan (inilai (alam aktu 24-48 jam. ulla )ang luas (engan akumulasi transu(at$ akan

men)e#a#kan penarikan airan ke (alam #ula sehingga men)e#a#kan gangguan

keseim#angan airan.

/i#erikan anti#i*tik karena luka #akar )ang ti(ak steril (iaki#atkan *leh

k*ntaminasi pa(a kulit mati$ )ang merupakan me(ium )ang #aik untuk pertum#uhan

kuman$ akan mempermu(ah ineksi. 'uman pen)e#a# ineksi pa(a luka #akar$ selain

#erasal (ari (ari kulit pen(erita sen(iri$ juga (ari k*ntaminasi kuman saluran napas atas

(an k*ntaminasi kuman (i lingkungan rumah sakit. !elain pem#erian anti#i*tik$ pasien

juga (i#erikan analgetik g*l*ngan N!AI/ untuk mengurangi n)eri )ang (irasakan *leh

pasien

Pr*gn*sis a( >itam pa(a pasien ini a(alah #*nam karena pen)akit ini su(ah (i(iagn*sis

(an saat ini ti(ak menganam n)aa. Pr*gn*sis a( unti*nam pa(a pasien ini a(alah

#*nam karena sesuai (engan luas (an ke(alaman luka$ pen)em#uhan (apat terja(i seara

sp*ntan (an telah (ilakukan terapi peng*#atan )ang a(ekuat terha(ap luka #akar.

Pr*gn*sis a( sanati*nam pa(a pasien ini a(alah #*nam karena akt*r pen)e#a# (apat

(ihin(ari (an ti(ak a(a angka rekurensi.

DA%&AR PU&AKA

29



1. Ahma(s)ah I$ Praset)*n* TE. ?uka. /alam: !jamsuhi(ajat R$ (e @*ng

W$ e(it*r. uku ajar ilmu #e(ah. (isi 2. @akarta: Pener#it uku 'e(*kteran 95

200&. h. D%-&.

2. "*ena(jat . ?uka #akar. (isi 2. @akarta: alai Pener#it F'UI 200%.

%. eim#ah /"$ *lmes @. urns. In: runiar(i F5$ An(ersen /'$

illiar TR$ /unn /?$ unter @9$ P*ll*k R$ e(it*rs. !hartKs prinipal surger). 8 th

e(. U!A: The "9ra-ill 5*mpanies 200D.

4. Nara(a) @FS$ Als*n R. Thermal #urns. /alam: !lapper /$ Tala>era F$

irsh*n @"$ alamka @$ A(ler @$ e(it*rs. /iun(uh (ari:

http:.eme(iinehealth.*m.

&. !plit = Full Thikness !kin 9rating. /iun(uh (ari

http:.#urnsur>i>*rstt.*rg#urnsgrats.html.

http://www.emedicinehealth.com/


http://www.burnsurvivorsttw.org/burns/grafts.html

http://www.burnsurvivorsttw.org/burns/grafts.html


presentasi kasus luka bakar wak

Documents