Hernawan, M.Pd./2226

Setelah mengikuti perkuliahan ini mahasiswa diharapkan memiliki pengetahuan yang memadai mengenai fonologi (ilmu bunyi) bahasa Sunda, fonologi (ilmu bunyi) bahasa Sunda, kedudukan, cabang-cabang, dan perkembangannya serta implementasi dalam pengajaran bahasa Sunda.

Saréngséna ngalaman prosés diajar ngajar, Sadérékdipiharep mibanda kamampuh pikeun:

1. ngajéntrékeun sistem basa; 2. ngajéntrékeun kalungguhan sora dina sistem basa;3. ngajéntrékeun patalina sistem basa jeung médium

basa;basa;4. ngajéntrékeun patalina sistem basa jeung makéna

basa;5. ngajéntrékeun wangenan élmuning sora (fonologi);6. ngajéntr’ekeun ambahan élmuning sora (fonologi);

jeung7. ngajéntrékeun kagunaan élmuning sora (fonologi).

� Basa téh hiji sistem lambang sora nu arbitrér nu dipaké ku masarakat manusa pikeun tujuan komunikasi.

� Minangka fénoména nu ngadumaniskeun dunya ma’na jeung dunya sora, basa téh mibanda tilu subsistem, nya éta elmuning sora (fonologi), subsistem, nya éta elmuning sora (fonologi), tatabasa (gramatika), jeung kandaga kecap (léksikon).

� Éta tilu subsistem basa téh patepung dina dunya sora jeung dunya harti. Hartina, subsitem basa tiluanana tumali jeung aspék-aspék tata harti (sémantik).

MAKNABUNYI

SISTEM BASA

MAKNABUNYI

� Elmuning sora atawa tata sora (fonologi) nyokok kanaulikan cara ngawangun sora basa (fonétik) jeung cara nata sora basa (fonémik).

� Ieu subsistem raket patalina jeung tata aksara (grafémik, grafologi), anu ngulik aksara katut éjahan.

� Tatabasa (gramatika) kaasup widang elmuning basa anu � Tatabasa (gramatika) kaasup widang elmuning basa anu ngulik adegan kecap jeung kalimah.

� Bagian tatabasa anu ngulik adegan kecap diwangunna tina morfem disebut tata kecap (morfologi). Ari bagian tatabasa anu ngulik adegan kalimah kayaning susunan kecap, frase, jeung klausa disebutna tata kalimah (sintaksis).

� Tata basa kaasup salasahiji hasil tina kodifikasi basa, anu eusina mangrupa raraga kaédah basa nu bakal didagingan ku pakecapan, kandaga kecap, atawa léksikon, anu diulik ku léksikologi. Pakecapan anu geus anu diulik ku léksikologi. Pakecapan anu geus disusun kalawan alfabétis atawa nurutkeun runtuyan abjad Latén disebutna kamus, anu diulik ku tata kamus (léksikografi).

FONOLOGI DINA SISTEM BASA

PRAGMATIKSTRUKTUR PEMAKAIAN

BAHASA

LEKSIKONFONOLOGI

SEMANTIKFONETIK

FONEMIK

MORFOLOGI

SINTAKSIS

GRAMATIKA

WACANA

LISAN

TULIS

� Adegan basa dipatalikeun kana makéna basa, boh lisan (nyarita jeung ngaregepkeun) boh tulisan (nulis jeung maca), ku kaédah husus nu disebut pragmatik.

� Kaédah pragmatik dipaké geusan nangtukeun luyu henteuna adegan basa jeung makéna basa dina hiji henteuna adegan basa jeung makéna basa dina hiji kontéks situasi; nangtukeun bener jeung merenah henteuna komunikasi basa.

� Pragmatik ngalibetkeun unsur basa pangjembarna nu disebut wacana. Ku kituna, sistem basa ogé ngawengku pragmatik atawa tata wacana.

PATALINA PATALINA SISTEM SISTEM JEUNG MEDIUM JEUNG MEDIUM BASABASA

FONOLOGI

PR

AG

MA

TIK

LISAN

GRAMATIKALEKSIKON

PR

AG

MA

TIK

TULIS

GRAFOLOGI/TATA AKSARA

BAHASA

KALUNGGUHAN FONOLOGIKALUNGGUHAN FONOLOGI

FRASA

KLAUSA

KALIMAH

WACANA

SINTAKSIS

PRAGMATIKPARAGRAF

FONEM

MORFÉM

FRASA

KECAPMORFOLOGI

FONOLOGIFON

TITINADA

Wangenan jeung Ambahan Élmuning Sora

� Elmuning sora ngandung harti élmu ngeunaan sora, utamana sora basa. Dina basa Indonésia disebutna fonologi, anu asalna tina basa Inggris phonology. Ari satemenna mah, istilah fonologi téh asalna tina basa satemenna mah, istilah fonologi téh asalna tina basa Yunani phone = ‘sora’ jeung logos = ‘élmu’. Pihartieunana, fonologi téh nya éta ‘élmuning sora’ atawa élmu ngeunaan sora.

� Jadi Fonologi téh nya éta élmu ngeunaan sora basa, prosésna, wujudiahna, selang surupna, gunana, jeung parobahanana

AMBAHAN GARAPAN ELMUNING SORA� Sora basa anu diulik ku élmuning basa téh aya nu

sipatna nyata omongan aya ogé anu sipatna konséptual dina pikiran.

� Ceuk Ferdinand de Saussure (1916), sora basa anu � Ceuk Ferdinand de Saussure (1916), sora basa anu nyata dina omongan disebutna parole (étik), ari sora basa anu aya dina pikiran kénéh disebutna langue(émik).

AMBAHAN TATA SORA

SORA UCAP/PAROLE

SORA BASA

SORA PIKIR/LANGUE

� Sora basa anu nyata aya dina baham (parole) disebutna sora omongan (fon), ari sora basa anu aya dina pikiran (langue) disebutna sora foném. Sora omongan diulikna ku bagian fonologi anu disebut tata omongan diulikna ku bagian fonologi anu disebut tata sora (fonetik), ari fonem diulikna ku bagian fonologi nu disebut tata foném (fonémik).

FONETIK (TATA SORA)

� Istilah fonétik asalna tina basa Inggris phonetics hartina élmu anu nalungtik sora-sora tanpa nitenan fungsina pikeun ngabédakeun harti (Verhaar,1982:12; Marsono,1986:1).

� Fonétik maluruh sora basa tina jihat ucapan atawa omongan (parole) (Sudaryanto, 1974:1). Fonétik maluruh sora basa tina jihat ucapan atawa omongan (parole) (Sudaryanto, 1974:1).

� Cindekna, fonétik nya éta bagian tina fonologi anu maluruh jeung medar sora basa tina jihat ucapan, kumaha cara ngawangunna nepi ka jadi geteran hawa sarta bisa ditarima ku panguping.

WARNA FONETIK

ARTIKULATORIS

FONETIKAKUSTIS

AUDITORIS

GAMBAR PAPASINGAN FONETIK

FONETIK ARTIKULATORIS

• Fonétik artikulatoris (organis, fisiologis) nya éta fonétik anu maluruh jeung medar cara mékanisme alat-alat ucap anu aya dina awak manusa ngahasikeun sora basa (Gleason, ngahasikeun sora basa (Gleason, 1955:239).

• Fonétik artikulatoris medar cara sora basa diwangun jeung diucapkeun, tur dipasing-pasing nurutkeun artikulasina.

• Ieu fonétik téh gegedéna asup widang garapan linguistik.

Fonétik Akustis

• Fonétik akustis nya éta fonétik anu maluruh jeung medar sora basa dumasar kana aspék-aspék fisikna salaku geteran hawa (Malmberg, 1963:5).

• Sora basa dipaluruh frékuénsi geteranana, • Sora basa dipaluruh frékuénsi geteranana, amplitudo, inténsitas, katut timbrena. Ieu fonétik mangrupa élmu antardisiplin antara linguistik jeung fisika.

• Fonétik akustis gedé gunana pikeun kaperluan praktis kayaning nyieun telepon, rékaman piringan hitam, cassette recorder.

Fonétik Auditoris

• Fonétik auditoris nya éta fonétik anu maluruh jeung medar cara mékanisme panguping narima sora-sora basa salaku geteran hawa sora basa salaku geteran hawa (Bronstein & Jacoby, 1967:70-72).

• Ieu fonétik téh gegedéna asup kana widang neurologi (kedokteran), atawa mangrupa élmu antardisiplin antara linguistik jeung kedokteran.

Tata Foném (Fonémik)

� Istilah fonémik téh ku paralinguis Eropah mah disebut fonologi. Ieu istilah téh nuduhkeun seler linguistik anu maluruh sora-sora dina hiji basa anu tangtu nu pungsina pikeun ngabédakeun harti léksikal dina éta pungsina pikeun ngabédakeun harti léksikal dina éta basa téa.

� Istilah fonémik (phonemics) dipaké di Amerika, ari istilah fonologi (phonology) dipake di Inggris. Dina ieu pedaran, istilah fonologi téh ngurung fonétik jeung fonémik. Jadi, fonémik mangrupa bagian tina fonologi.

Fonemik

� Dumasar kana pamanggih Pike (1971), fonémik téh nya éta “Provide a technique for processing through phonetic data in order to discover the partinent units of sound and to symbolize them in an alphabet easy for sound and to symbolize them in an alphabet easy for the native to learn.:

� Fonémik bisa dihartikeun

(1) sistem foném hiji basa,

(2) prosedur pikeun nangtukeun foném hiji basa,

(3) panalungtikan perkara sistem foném hiji basa (Kridalaksana, 1987:56).

Fonemik� Fonémik mangrupa widang husus tina linguistik anu

maluruh sora-sora basa nurutkeun fungsina pikeun ngabédakeun harti léksikal dina hiji basa (Verhaar, 1982:36).1982:36).

� Ari sora-sora basa pangleutikna anu mampuh nuduhkeun kontras harti atawa mibanda fungsi pikeun ngabédakeun harti disebutna foném.

� Jadi, fonemik teh nya éta élmu anu maluruh foném.

Fonemik� Fonémik mangrupa élmu anu maluruh sora omongan

dina fungsina pikeun ngabédakeun harti (Keraf, 1980:29) atawa maluruh sora basa anu fungsional (Sitindoan, 1984:33). (Sitindoan, 1984:33).

� Fonémik mibanda fungsi pikeun ngadéskripsikeun sistem jeung sora-sora basa (Ladefoged, 1975:23), nya éta (1) nangtukeun struktur fonémis hiji basa, jeung (2) ihtiar pikeun nyusun ortografi nu praktis hiji basa nepi ka ngawujud hiji éjahan (Parera, 1983:28).

Fonemik� Cindekna, fonémik nya éta bagean tina fonologi anu

maluruh jeung medar sora-sora basa nu fungsional atawa foném, selang surupna, sistem katut pola-polana, parobahan, jeung kamekaranana. polana, parobahan, jeung kamekaranana.

Kagunaan Élmuning Sora

� Élmu naon waé anu gumelar di alam dunya tinangtu aya gunana. Kitu deui, élmuning sora minangka bagian tina élmuning basa, tangtu waé aya gunana. Kakara dina awal abad ka-20 paralinguis sadar yen sora Kakara dina awal abad ka-20 paralinguis sadar yen sora basa teh gedé gunana dina kahirupan, lain ngan sakadar dicatet wungkul sacara fonetis.

� Pikiran-pikiran ngeunaan fungsi katut pola sora basa téh ditaratas ku Kursrweski, tapi anu terus mekarkeun éta idé téh anu lian nya eta Boundouin de Courttanay, Daniel Jones, Edward Sapir, jeung Andre Martinet.

� Wujud atawa réalisasi tina pamekaran éta idé téh, dina taun 1928 kongres Linguistik di Den Haag Walanda aya masalah anu kudu dijawab ku para ahli basa, nya éta: éta:

1) Kumaha patalina antara fonémik jeung fonétik?

2) Naon ari foném téh?

3) Kumaha patalina antara foném-foném jeung variasi-

variasina?

� Salah saurang linguis Praha, Trubetzkoj (1890-1938), dina taun 1922 mekarkeun idé foném dina bukuna Grundzuge der Phonologie. Dina éta buku dipedar kumaha selang surupna foném, parobahan, katut kumaha selang surupna foném, parobahan, katut kamekaranana.

ALESAN PANGNA URANG KUDU DIAJAR ÉLMUNING SORA

� Urang bakal mibanda kaweruh jeung kaparigelan dina nganalisis sora basa -boh basa nu geus kacangking, boh basa asing- lantaran nyaho kana adegan jeung pakakas ucap.

� Urang bakal bisa medar parobahan jeung ragam basa, saperti parobahan sora dina pijinisasi jeung kréolisasi hiji basa.parobahan sora dina pijinisasi jeung kréolisasi hiji basa.

� Urang bakal wanoh kana kumaha carana budak nyangking kamampuh ucapan hiji basa (language aqcuisition).

� Urang bakal katulungan dina prosés pangajaran basa nu keuna tur merenah ku cara ngajarkeun ucapan.

� Urang bakal parigel ngajarkeun basa anu aya patalina jeung ngaregepkeun, ngucapkeun, katut nuliskeun sora.

� Urang bakal weruh kumaha carana ngucapkeun sora anu merenah tur lentong anu keuna.

Wangenan Sora� Istilah “sora basa” anu dina basa Indonésia disebut

bunyi bahasa, dina basa Inggris disebut phone, asalna tina basa Yunani phone = ‘sora’. Eta sababna, élmu ngeunaan sora basa disebutna élmuning basa atawa ngeunaan sora basa disebutna élmuning basa atawa fonologi.

� Ari sora basa (phones) téh nyatana sora anu kaluar tina bayah (paru-paru) manusa, ngaliwatan tikoro, sarta diolah ku baham minangka pakakas omongan. Palebah dieu, sora-sora anu kaluar tina bayah téh diulik wujudna, prosésna, selang-surupna, katut parobahanana.

Sora basa

� Sora basa anu diulik ku élmuning sora téh aya nu sipatna nyata omongan aya ogé anu sipatna konséptual dina pikiran.

� Ceuk Ferdinand de Saussure (1916), sora basa anu � Ceuk Ferdinand de Saussure (1916), sora basa anu nyata dina omongan disebutna parole (étik), ari sora basa anu aya dina pikiran kénéh disebutna langue(émik). Sora basa anu nyata aya dina baham (parole) disebutna sora omongan (fon), ari sora basa anu aya dina pikiran (langue) disebutna sora foném.

ALAT UCAP1. Bayah (lungs)2. Genggerong (trachea)3. Puhu genggerong (larynx)4. Pita sora (vocal cords) 5. Krikoid (Cricoid)6. Tiroid (Tyroid) atawa gondok laki7. Ariténoid (Arythenoid)8. Rohangan elak-elakan (pharynx)9. Epiglotis (epiglottis)10. Akar létah (root of tangue)11. Tonggong létah (dorsum)12. Tengah létah (medium)13. Daun létah (lamina)14. Tungtung létah (apex)15. Elak-elakan (uvula)16. Lalangit hipu (velum)17. Lalangit teuas (palatum)18. Gugusi (alveolum)19. Huntu luhur (dentum)20. Huntu handap (dentum)21. Biwir luhur (labium)22. Biwir handap (labium)23. Sungut/cangkem/baham (mouth)24. Rohangan sungut (mouth cavity)25. Rohangan irung (nasal cavity)

PRODUKSI SORA BASA

PROSESORO-NASAL

PROSESARTIKULASI

PROSESNGALIRNA HAWA

PROSESFONASI

PROSES PRODUKSI SORA BASAPROSES PRODUKSI SORA BASA

(1) prosés kaluarna sora tina bayah, (1) prosés kaluarna sora tina bayah, (2) prosés fonasi, nya éta liwatna (2) prosés fonasi, nya éta liwatna

sora dina sora dina genggeronggenggerong, , sora dina sora dina genggeronggenggerong, , (3) prosés artikulasi nya éta prosés (3) prosés artikulasi nya éta prosés

ngawangun sora ku artikulator ngawangun sora ku artikulator (4) prosés oro(4) prosés oro--nasal, prosésnasal, prosés kaluarna kaluarna

sora ngaliwatan sungut atawa irung. sora ngaliwatan sungut atawa irung.

CARA NGAGUNAKEUN JEUNG CARA NGAGUNAKEUN JEUNG NGUCAPKEUN VOKALNGUCAPKEUN VOKAL

��Vokal atawa Vokal atawa swaraswara nya éta sora basa nya éta sora basa nu diwangun ku hawa nu kaluar tina nu diwangun ku hawa nu kaluar tina nu diwangun ku hawa nu kaluar tina nu diwangun ku hawa nu kaluar tina bayah sarta waktu ngaliwatan tikoro bayah sarta waktu ngaliwatan tikoro teu meunang hahalang. teu meunang hahalang.

FAKTOR NU MANGARUHAN AJEN SORA VOKAL

• Dina ngawangun vokal aya tilu perkara anu mangaruhan ajén perkara anu mangaruhan ajén atawa kualitasna, nya éta buleud-gépéngna wangun biwir, maju-mundurna, jeung luhurhandapna letah

LAMBANG VOKALLAMBANG VOKAL

LAMBANGLAMBANG VOKALVOKALGRAFEMISGRAFEMIS <a><a> <i><i> <u><u> <<éé>> <o><o> <e><e> <eu><eu>

FONEMISFONEMIS /a//a/ /i//i/ /u//u/ //εε// /o//o/ /e//e/ /eu//eu/

FONETISFONETIS [a][a] [i][i] [u][u] [[εε]] [o][o] [∂][∂] [ı][ı]

POSISI VOKALPOSISI VOKAL

BAGEAN LETAHBAGEAN LETAH

POSISI BIWIRPOSISI BIWIR

MAJU MUNDURNA LETAHMAJU MUNDURNA LETAH

HAREUPHAREUP TENGAHTENGAH TUKANGTUKANG

LUHUR HANDAPNA LUHUR HANDAPNA LETAHLETAH

BB TBTB BB TBTB BB TBTBLETAHLETAH

LUHURLUHUR ii ıı uuTENGAHTENGAH εε ∂∂ ooHANDAPHANDAP aa

/i//i/ /u//u//ő//ő/luhurluhur

hareuphareup tengahtengah tukangtukang

/a//a/

//εε// /o//o//∂//∂/tengahtengah

handaphandap

Vokal /a/ Vokal /a/

��KaKaasup kana asup kana vokal vokal handaphandap--puseurpuseur--buleud. buleud.

��Diwangunna ku cara Diwangunna ku cara ��Diwangunna ku cara Diwangunna ku cara tengah létah diangkat bari tengah létah diangkat bari dipundurkeun sarta biwir dipundurkeun sarta biwir dibuleudkeun.dibuleudkeun.

[ă][ă] aksén sirkompléks aksén sirkompléks lamun aya sanggeus lamun aya sanggeus konsonan atawa di antara konsonan atawa di antara konsonan atawa di antara konsonan atawa di antara dua konsonan. Contona:dua konsonan. Contona:

��[kotak’][kotak’] <kotak><kotak>��[taktak][taktak]<taktak><taktak>

[?a][?a] sora glotal lamun aya di sora glotal lamun aya di awal kecap atawa dina awal awal kecap atawa dina awal sambungan engang anu sambungan engang anu sambungan engang anu sambungan engang anu sarua vokalna. Contona:sarua vokalna. Contona:

�� [?asal][?asal] <asal><asal>�� [sa?at][sa?at] <saat><saat>

[a?][a?] sora glotal ahir lamun sora glotal ahir lamun aya dina tungtung kecap. aya dina tungtung kecap. Contona:Contona:Contona:Contona:

�� [bapa?][bapa?] <bapa><bapa>�� [mana?][mana?] <mana><mana>

SORA /SORA /ii//

[iy][iy] sora palatal /y/ mun dituturkeun ku sora palatal /y/ mun dituturkeun ku vokal /u/, /eu/, /o/, /e/, jeung /a/. vokal /u/, /eu/, /o/, /e/, jeung /a/. Contona:Contona:

�� [diyuk][diyuk] <diuk><diuk>[diyuk][diyuk] <diuk><diuk>�� [liyör][liyör] <lieur><lieur>�� [ciyos][ciyos] <cios><cios>�� [riy[riy∂∂s]s] <ries><ries>�� [miyaŋ][miyaŋ] <miang><miang>

[i][i]sora nasal (ngirung) lamun sora nasal (ngirung) lamun dituturkeun ku konsonan /m/, dituturkeun ku konsonan /m/, /n/, /ny/, /ng/. Contona:/n/, /ny/, /ng/. Contona:

�� [miyos][miyos] <mios><mios>�� [[ni?isni?is]] <n<niisiis>>�� [[ni?isni?is]] <n<niisiis>>�� [?iňana?][?iňana?] <inyana><inyana>�� [?[?inggisinggis] <] <inggisinggis>>

[i :][i :] sorana manjangan sorana manjangan ((makronmakron) lamun aya dina ) lamun aya dina engang muka nu lain di ahir engang muka nu lain di ahir kecap, ilaharna dina engang kecap, ilaharna dina engang kecap, ilaharna dina engang kecap, ilaharna dina engang kadua ti tukang. Contona:kadua ti tukang. Contona:

��[hari:ta?][hari:ta?] <harita><harita>

[?i ][?i ] glotal awal lamun aya glotal awal lamun aya di awal kecap atawa dina di awal kecap atawa dina awal sambungan engang nu awal sambungan engang nu awal sambungan engang nu awal sambungan engang nu sarua vokalna. Contona:sarua vokalna. Contona:

�� [?id[?id∂∂r]r] <ider><ider>�� [ki?ih][ki?ih] <kiih><kiih>

[i? ][i? ] glotal ahir lamun aya glotal ahir lamun aya dina engang panungtung dina engang panungtung nu muka. Contona:nu muka. Contona:nu muka. Contona:nu muka. Contona:

�� [tadi?][tadi?] <tadi><tadi>�� [bati?][bati?] <bati><bati>

Vokal /u/Vokal /u/

��kaasup kaasup vokal luhurvokal luhur--tukangtukang--buleud. buleud. Ari diwangunna ku Ari diwangunna ku cara tungtung létah cara tungtung létah cara tungtung létah cara tungtung létah dikaluhurkeun nepi ka antel dikaluhurkeun nepi ka antel kana lalangit bari ditarik ka kana lalangit bari ditarik ka béh tukang tur biwir béh tukang tur biwir dibuleudkeun. dibuleudkeun.

VARIASI SORA UVARIASI SORA U

[U][U] sora gembleng sora gembleng lamun aya di antara dua lamun aya di antara dua konsonan. Contona:konsonan. Contona:konsonan. Contona:konsonan. Contona:

��[rabUt][rabUt] <rabut><rabut>��[walUh[walUh <waluh><waluh>

[ŭ][ŭ] aksén sirkompléks aksén sirkompléks lamun aya dina engang lamun aya dina engang muka nu dituturkeun ku muka nu dituturkeun ku muka nu dituturkeun ku muka nu dituturkeun ku konsonan. Contona:konsonan. Contona:

�� [buk[bukǔǔ?]?] <buku><buku>�� [wuluk[wulukǔǔ?]?] <wuluku><wuluku>

[u][u] sora nasal lamun aya sora nasal lamun aya sanggeus konsonan nasal. sanggeus konsonan nasal. Contona:Contona:

[muntaŋ][muntaŋ] <muntang><muntang>�� [muntaŋ][muntaŋ] <muntang><muntang>�� [kuňit][kuňit] <kunyit> <kunyit>

[?u][?u] sora glotal awal lamun sora glotal awal lamun aya dina awal kecap atawa aya dina awal kecap atawa dina sambungan engang anu dina sambungan engang anu dina sambungan engang anu dina sambungan engang anu vokalna. Contona:vokalna. Contona:

�� [?ulah][?ulah] <ulah><ulah>�� [su?uk][su?uk] <suuk><suuk>

[u?][u?] sora glotal ahir sora glotal ahir lamun aya di tungtung lamun aya di tungtung kecap. Contona:kecap. Contona:kecap. Contona:kecap. Contona:

�� [suku?][suku?] <suku><suku>�� [huntu?][huntu?] <huntu><huntu>

[uw][uw] sora labial lamun sora labial lamun dituturkeun ku vokal dituturkeun ku vokal Contona:Contona:Contona:Contona:

�� [kuwir][kuwir] <kuwir><kuwir>�� [kuw[kuwεεh]h] <kuwéh><kuwéh>�� [kuwah][kuwah] <kuwah><kuwah>

Vokal /eu/ Vokal /eu/ atawaatawa [[őő]]

��kaasup kana kaasup kana vokal luhurvokal luhur--puseurpuseur--teu buleud. teu buleud. Diwangunna ku tungtung Diwangunna ku tungtung Diwangunna ku tungtung Diwangunna ku tungtung létah dikaluhurkeun nepi ka létah dikaluhurkeun nepi ka antel kana lalangit bari ditarik antel kana lalangit bari ditarik ka béh tukang sarta biwir ka béh tukang sarta biwir diratakeun. diratakeun.

[ı][ı] sora gembleng sora gembleng lamun aya di antara dua lamun aya di antara dua konsonan. Contona:konsonan. Contona:konsonan. Contona:konsonan. Contona:

��[bırım][bırım] <beureum><beureum>��[parım][parım] <pareum><pareum>

[?ı][?ı] sora glotal atawa sora glotal atawa hamzah awal lamun aya di hamzah awal lamun aya di awal kecap atawa dina awal kecap atawa dina awal kecap atawa dina awal kecap atawa dina sambungan engang anu sambungan engang anu sarua vokalna. Contona:sarua vokalna. Contona:

��[?ıpan][?ıpan] <eupan><eupan>��[hı?ıh][hı?ıh] <heueuh><heueuh>

[ı?][ı?] sora glotal ahir sora glotal ahir lamun aya di tungtung lamun aya di tungtung kecap. Contona:kecap. Contona:kecap. Contona:kecap. Contona:

�� [sampı?][sampı?] <sampeu><sampeu>�� [sıwı?][sıwı?] <seuweu><seuweu>

[‘ı][‘ı] sora ngirung lamun aya sora ngirung lamun aya tukangeun konsonan nasal. Contona:tukangeun konsonan nasal. Contona:

�� [mınaŋ][mınaŋ] <meunang><meunang>[sıŋıt][sıŋıt] <seungeut><seungeut>�� [sıŋıt][sıŋıt] <seungeut><seungeut>

�� [?ıňıh][?ıňıh] <eunyeuh><eunyeuh>�� [ninıŋ][ninıŋ] <nineung><nineung>�� [ŋırıyıh][ŋırıyıh] <ngeureuyeuh><ngeureuyeuh>

Vokal /o/ Vokal /o/

��kaasup kana kaasup kana vokal tengahvokal tengah--tukangtukang--buleud. buleud. Ari Ari diwangunna ku cara tungtung diwangunna ku cara tungtung diwangunna ku cara tungtung diwangunna ku cara tungtung létah dikaluhurkeun bari létah dikaluhurkeun bari ditarik ka tukang sarta biwir ditarik ka tukang sarta biwir dibuleudkeun.dibuleudkeun.

[O][O] sora gembleng lamun sora gembleng lamun aya dina engang anu aya dina engang anu muka. Contona:muka. Contona:muka. Contona:muka. Contona:

�� [bObOkO?][bObOkO?] <boboko><boboko>�� [bOlOhO?][bOlOhO?] <boloho><boloho>

[yo][yo] sora palatal mun sora palatal mun dipiheulaan ku vokal /i/ dipiheulaan ku vokal /i/ jeung /é/. Contona:jeung /é/. Contona:jeung /é/. Contona:jeung /é/. Contona:

�� [ciyos][ciyos] <cios><cios>�� [kar[karεεyo?]yo?] <kar<kareeo>o>

[ow][ow]sora labial lamun sora labial lamun dituturkeun ku vokal /é/ dituturkeun ku vokal /é/ jeung /a/. Contona:jeung /a/. Contona:jeung /a/. Contona:jeung /a/. Contona:

�� [cow[cowεεt]t] <<ccoét>oét>�� [bowa?][bowa?] <boa><boa>

[o][o] sora nasal lamun sora nasal lamun dipiheulaan ku konsonan nasal dipiheulaan ku konsonan nasal /m/, /n/, /ny/, jeung /ng/./m/, /n/, /ny/, jeung /ng/.

[moňoŋ][moňoŋ] <monyong><monyong>�� [moňoŋ][moňoŋ] <monyong><monyong>�� [k[k∂∂moŋ]moŋ] <kemong><kemong>�� [ŋomoŋ][ŋomoŋ] <ngomong><ngomong>

[?o][?o] sora glotal awal lamun aya sora glotal awal lamun aya dina kecap atawa awal dina kecap atawa awal sambungan engang anu sarua sambungan engang anu sarua vokalna. Contona:vokalna. Contona:vokalna. Contona:vokalna. Contona:

��[?opak’][?opak’] <opak><opak>��[?orok’][?orok’] <orok><orok>��[po?os][po?os] <poos><poos>

[o?][o?] sora glotal ahir lamun sora glotal ahir lamun aya ditungtung kecap. aya ditungtung kecap. Contona:Contona:Contona:Contona:

�� [gado?][gado?] <gado><gado>�� [sato?][sato?] <sato><sato>

Vokal /e/ Vokal /e/ atawa [atawa [∂∂]]

��KKaasup kana vokal aasup kana vokal tengahtengah--puseurpuseur--teu buleud. teu buleud. Ari Ari diwangunna ku cara tungtung diwangunna ku cara tungtung diwangunna ku cara tungtung diwangunna ku cara tungtung létah dikaluhurkeun bari rada létah dikaluhurkeun bari rada dipundurkeun saeutik sarta dipundurkeun saeutik sarta biwir diratakeun.biwir diratakeun.

[[∂∂]] sora gembleng lamun sora gembleng lamun aya di antara dua aya di antara dua konsonan. Contona:konsonan. Contona:konsonan. Contona:konsonan. Contona:

�� [g[g∂∂ll∂∂bb∂∂r]r] <geleber><geleber>�� [b[b∂∂ll∂∂gbgb∂∂g]g] <belegbeg><belegbeg>

�� [?[?∂∂]] sora glotal lamun aya di awal sora glotal lamun aya di awal kecap. Contona:kecap. Contona:

[?[?∂∂ma?]ma?] <ema><ema>[?[?∂∂mban]mban] <emban><emban>

�� [[∂∂?]?] sora vokal luhursora vokal luhur--puseur teu puseur teu buleud tur glotal ahir lamun aya di buleud tur glotal ahir lamun aya di buleud tur glotal ahir lamun aya di buleud tur glotal ahir lamun aya di tungtung kecap. Contona:tungtung kecap. Contona:

[?akt[?akt∂∂?]?] <akte><akte>[m[mεεtodtod∂∂?]?] <metode><metode>[halt[halt∂∂?]?] <halte><halte>

Vokal /é/ Vokal /é/ atawa [atawa [εε] ]

KKaasup kana aasup kana vokal tengahvokal tengah--hareuphareup--teu buleud. teu buleud. Diwanguna ku cara Diwanguna ku cara Diwanguna ku cara Diwanguna ku cara dikahurkeunana tungtung dikahurkeunana tungtung létah bari dideukeutkeun létah bari dideukeutkeun kana tungtung gugusi sarta kana tungtung gugusi sarta biwir diratakeun.biwir diratakeun.

[[εε]] gembleng lamun aya di gembleng lamun aya di antara dua konsonan. antara dua konsonan. Contona:Contona:Contona:Contona:

�� [p[pεεnta?]nta?] <pénta><pénta>�� [d[dεεŋdŋdεεk]k] <déngdék><déngdék>�� [g[g∂∂gg∂∂ddεεn]n] <gegedén><gegedén>

��[?[?εε]] glotal awal lamun aya dina glotal awal lamun aya dina awal kecap. Contona:awal kecap. Contona:

[?[?εεllεεh]h] <éléh><éléh>[[εεŋaŋ]ŋaŋ] <éngang><éngang>

[[εε?]?] glotal ahir lamun aya dina glotal ahir lamun aya dina ��[[εε?]?] glotal ahir lamun aya dina glotal ahir lamun aya dina tungtung kecap. Contona:tungtung kecap. Contona:

[cap[capεε?]?] <capé><capé>[t[tεεmpmpεε?]?] <témpé><témpé>

[[εεy]y] sora palatal lamun sora palatal lamun dituturkeun ku vokal /a/ dituturkeun ku vokal /a/ jeung /o/. Contona:jeung /o/. Contona:jeung /o/. Contona:jeung /o/. Contona:

�� [b[bεεyar]yar] <béar><béar>�� [b[bεεyas]yas] <béas><béas>

KONSONAN� Konsonan atawa wianjana nya éta sora basa nu

diwangun ku hawa nu kaluar tina bayah sarta waktu ngaliwatan tikoro meunang hahalang.

� Konsonan dina basa Sunda aya 18 nya éta: /b/, /c/, /d/, /g/, /h/, /j/, /k/, /l/, /m/, /n/, /ny/, /ng/, /p/, /r/, /s/, /t/, /w/, jeung /y/. /t/, /w/, jeung /y/.

� Konsonan /w/ jeung /y/ sok disebut ogé semi-vokal atawa madya-vokal.

� Balukar ayana pangaruh basa asing, dina basa Sunda ogé sok kapanggih konsonan /f/, /q/, /v/, /x/, jeung /z/.

CARA NGAWANGUN KONSONAN� Aya tilu cara ngawangun konsonan minangka ajén atawa

kualitasna, nya éta (1) kaayaan pita sora, (2) tempat artikulasi, jeung (3) cara artikulasi. (3) cara artikulasi.

� Dumasar kana kaayaan atawa ngageter henteuna pita sora, aya konsonan soraan jeung teu soraan.

� Dumasar kana tempat artikulasina, aya konsonan bilabial, labiodéntal, konsonan dental, alvéolar, palatal, vélar, glotal, jeung konsonan laringal.

� Dumasar kana cara artikulasina, aya konsonan mandeg, gésér, sisi, geter, nasal, jeung sémivokal.

POSISI KONSONAN

KahananKahananPita Pita sorasora

CaraCaraArtikulasiArtikulasi

TEMPAT ARTIKULASITEMPAT ARTIKULASI

Mandeg Mandeg TSTS pp tt cc kk (q)(q) ??bi

labi

al

labi

o de

ntal

alve

olar

dent

al

pala

tal

vela

r

uvul

ar

glot

al

larin

gal

Mandeg Mandeg (stop)(stop)

TSTS pp tt cc kk (q)(q) ??

SS bb dd jj gg

Geser Geser (Frikatif)(Frikatif)

TSTS (f)(f) ss (x)(x) hh

SS (v)(v) (z)(z)

Sisi (lateral)Sisi (lateral) SS ll

Geter (trill)Geter (trill) SS rr

Irung Irung (nasal)(nasal)

SS mm nn ňň ŋŋ

Semivokal Semivokal SS ww yy

Ngawangun Konsonan Dumasar Kaayaan Pita Sora

� Dumasar kana kaayaan pita sora atawa ngageter henteuna pita sora, konsonan dina basa Sunda bisa dibagi dua rupa.

1. Konsonan soraan nya éta konsona anu diwangun 1. Konsonan soraan nya éta konsona anu diwangun lamun pita sora ngageter, kayaning: [b,d,j,g,(z),(v),(z), l,r,m,n,ñ,ŋ,w,y].

2. Konsonan teu soraan nya éta konsonan anu diwangun lamun pita sora henteu milu ngageter, kayaning: [p,t,c,k,?,( f),s,(x),h].

Konsonan Bilabial dan Labiodental

� Konsonan bilabial nya éta konsonan anu diwangun ku cara nepungkeun dua biwir nepi ka duanana sakaligus jadi artikulator jeung artikulasi. Anu kaasup konsonan bilabial nya éta: [p,b,m].konsonan bilabial nya éta: [p,b,m].

� Konsonan labiodéntal nya éta konsonan anu diwangun ku cara nepungkeun biwir handap salaku artikulator jeung huntu luhur salaku artikulasi, hasilna konsonan: [(f),(v), w].

Konsonan Dental dan Deltal Alveolar

� Konsonan déntal nya éta konsonan anu diwangun ku cara ngésérkeun tungtung létah salaku artikulator kana huntu (déntum) salaku artkulasi, hasilna konsonan [t, d, n]. konsonan [t, d, n].

� Konsonan déntal alvéolar nya éta konsonan anu diwangun ku cara ngésérkeun tungtung létah salaku artikulator kana tungtung huntu (alvéolum) salaku artkulasi, hasilna konsonan [s,(z), l, r].

� Konsonan palatal nya éta konsonan anu diwangun ku cara ngangkat tengah-tengah létah salaku artikultor nepi ka tepung kana lalangit teuas (palatum) salaku artikulasi, hasilna konsonan: (palatum) salaku artikulasi, hasilna konsonan: [c,j,ñ,y].

� Konsonan vélar nya éta konsonan anu diwangun ku cara nepungkeun tungtung létah (apéx) salaku artikulator kana lalangit hipu (vélum) salaku artikulasi, hasilna: [k,g,(x),ŋ].

� Konsonan glotal nya éta konsonan anu diwangun ku cara ngarapetkeun pisan pita sora nepi ka hawa nu kaluar tina bayah kapendet. Balukarna lolongkrang pita sora (glotis) katutup, hasilna sora hamzah [?] pita sora (glotis) katutup, hasilna sora hamzah [?] atawa [q].

� Konsonan laringal nya éta konsonan anu diwangun ku cara mukakeun pita sora salega-legana, nepi ka hawa nu kaluar téh meunang gésrékan, hasilna konsonan [h].

Ngawangun Konsonan Dumasar Cara Artikulasi

Dumasar kana cara artiulasina, konsonan dina basa Sunda bisa dipasing pasing jadi genep rupa.

� Konsonan mandeg (stop) nya éta konsonan anu diwangun ku hawa nu kaluar tina bayah waktu liwat diwangun ku hawa nu kaluar tina bayah waktu liwat kana tikoro meunang hahalang sagemblengna nepi ka sorana mandeg, hasilna konsonan [p,c,k,t,?, b,d,j,g].

� Konsonan gésér (frikatif) nya éta konsonan anu diwangun ku hawa nu kaluar tina bayah sarta waktu liwatna kana tikoro meunang gésrékan nepi ka sorana semu ngahéos, hasilna konsonan [s,h,(f), (x),(v),(z)].

� Konsonan sisi (lateral [likuida) nya éta konsonan anu diwangun ku cara ngangkat létah nepi ka lalangit sarta hawa téh ka luarna ngaliwatan sisi létah (lotus), hasilna konsonan [l]. hasilna konsonan [l].

� Konsonan geter (trill) nya éta konsonan anu diwangun ku cara nepungkeun létah kana tungtung huntu terus mundur nepi ka sora nu kaluarna ngageter, hasilna konsonan [r].

� Konsonan nasal nya éta konsonan anu diwangun ku hawa nu ngaliwatan irung (nasal) hasilna konsonan [m], [n], n] jeung [n].

� Sémivokal nya éta foném anu diucapkeun ku cara ngantélkeun dua biwir sarta tungtung létah kana lalangit teuas tapi henteu nepi ka ngahalangan sora anu kaluar tina bayah, hasilna sora [w] jeung [y].

KONSONAN MANDEG-BILABIAL

�Konsonan mandeg-bilabial /p/, /b/ diucapkeun ku cara biwir handap dirapetkeun kana biwir luhur nepi ka hawa nu kaluar téh kapendet nepi ka hawa nu kaluar téh kapendet saheulaanan. Ieu dua konsonan sorana bisa kedal (lepas) [p-], [b-] lamun diturukeun ku vokal; bisa teu kedal [-p], [-b] lamun aya di tungtung kecap.

CONTO KONSONAN CONTO KONSONAN MANDEGMANDEG--BILABIALBILABIAL

� [p-] [pipi?] <pipi>[hapa?] <hapa>

� [-p>] [hilap>] <hilap>� [-p>] [hilap>] <hilap>[hatııp] <hateup>

� [b-] [bibi?] <bibi>[loba?] <loba>

� [-b] [sabab>] <sabab>[?olab>] <olab>

KONSONAN MANDEGKONSONAN MANDEG--DÉNTALDÉNTAL

��Konsonan mandegKonsonan mandeg--déntal /t/ déntal /t/ jeungjeung /d/ /d/ diucapkeun ku cara diucapkeun ku cara tungtung létah diantelkeun kana tungtung létah diantelkeun kana gugusi keur nyandet hawa tina gugusi keur nyandet hawa tina gugusi keur nyandet hawa tina gugusi keur nyandet hawa tina bayah saméméh diengabkeun. bayah saméméh diengabkeun.

�� Ieu dua konsonan téh sorana kedal Ieu dua konsonan téh sorana kedal [t[t--], [d], [d--] lamun dituturkeun ku ] lamun dituturkeun ku vokal; bisa teu kedal [vokal; bisa teu kedal [--t], [t], [--d] lamun d] lamun aya ditungtung kecap.aya ditungtung kecap.

KONSONAN MANDEG-DÉNTAL� [t-] [tilu?] <tilu>

[kitu?] <kitu>� [-t>] [korεt>] <korét>

[kupat>] <kupat>[kupat>] <kupat>� [d-] [ditu?] <ditu>

[tadi?] <tadi>� [-d>] [?udud>] <udud>

[korεd>] <koréd>

� Konsonan mandegKonsonan mandegKonsonan mandegKonsonan mandeg----palatal /c/ jeung /j/ palatal /c/ jeung /j/ palatal /c/ jeung /j/ palatal /c/ jeung /j/ diucapkeun ku cara daun létah diantelkeun diucapkeun ku cara daun létah diantelkeun diucapkeun ku cara daun létah diantelkeun diucapkeun ku cara daun létah diantelkeun kana lalangit nepi ka hawa tina bayah kana lalangit nepi ka hawa tina bayah kana lalangit nepi ka hawa tina bayah kana lalangit nepi ka hawa tina bayah kacandet saméméh diengabkeun. kacandet saméméh diengabkeun. kacandet saméméh diengabkeun. kacandet saméméh diengabkeun.

� IIIIeu dua konsonan téh mibanda aksén eu dua konsonan téh mibanda aksén eu dua konsonan téh mibanda aksén eu dua konsonan téh mibanda aksén � IIIIeu dua konsonan téh mibanda aksén eu dua konsonan téh mibanda aksén eu dua konsonan téh mibanda aksén eu dua konsonan téh mibanda aksén sirkompléks [csirkompléks [csirkompléks [csirkompléks [c----], [j], [j], [j], [j----], lamun dituturkeun ku ], lamun dituturkeun ku ], lamun dituturkeun ku ], lamun dituturkeun ku vokalvokalvokalvokal

KONSONAN MANDEG-PALATAL� [c] [cobi?] <cobi>

[rucat] <rucat>

� [j-] [jarami?] <jarami>

[baju?] <baju>[baju?] <baju>

� Konsonan mandegKonsonan mandegKonsonan mandegKonsonan mandeg----vvvvélar /k/ lar /k/ lar /k/ lar /k/ jeung /g/ /g/ /g/ /g/ diucapkeun ku jalan ngantelkeun bagal létah kana lalangit hipu nepi ka hawa tina bayah kacandet saméméh diengabkeun. ieu dua konsonan téh sorana bisa kedal [k-], [g-] konsonan téh sorana bisa kedal [k-], [g-] lamun dituturkeun ku vokal; bisa teu kedal [-k], [-g] lamun aya di tungtung kecap.

KONSONAN MANDEG-VÉLAR� [k-] [kuku?] <kuku>

[suka?] <suka>� [-k] [surak] <surak>

[ruksak] <ruksak>[ruksak] <ruksak>� [g-] [sugu?] <sugu>

{guru?] <guru>� [-g] [badag] <badag>

[ragrag] <ragrag>

KONSONAN MANDEG-GLOTAL-TEU SORAAN

� Konsonan mandeg-glotal-teu soraan /?/ diucapkeun ku jalan ngarapetkeun dua pita sora nepi ka hawa tina bayah kacandet saméméh diengabkeun.

� Ieu konsonan téh muncul saméméh jeung � Ieu konsonan téh muncul saméméh jeung sabada vokal atawa di antara runtuyan dua vokal anu sarua.

� Sorana bisa kedal [?-] lamun dituturkeun ku vokal atawa aya di antara dua vokal nu sarua [-?-]; bisa teu kedal [-?] mun aya di tukangeun vokal atawa engang anu muka.

KONSONAN MANDEG-GLOTAL-TEU SORAAN

� [?-] [?imah] <imah>[?ıwıh] <euweuh>[?∂ndog>] <endog>

� [-?-] [si?ih] <siih>[su?uk] <suuk>[lε?εh] <lééh>[lε?εh] <lééh>[to?oη] <toong>

� [-?] [bati?] <bati>[batu?] <batu>[sampö?] <sampeu>[saε?] <saé>[bako?] <bako>

KONSONAN NASAL-GLOTAL-TEU SORAAN

� Konsonan nasal-glotal-teu soraan /’/ atawa konsonan ain diwangun ku jalan ngarapetkeun dua pita sora keur nyandet hawa tina bayah saméméh diengabkeun nga-liwatan irung jeung baham. nga-liwatan irung jeung baham.

� Ieu konsonan salawasna binarung jeung sora vokal.

� Sorana bisa kedal [‘V] lamun dituturkeun ku vokal atawa aya di antara dua vokal [V’V]; bisa teu kedal lamun aya di tungtung kecap.

KONSONAN NASAL-GLOTAL-TEU SORAAN

� [‘] [?’oa’?] <oa> ‘sora orok’’[mari’os] <marios>‘arindit’[sa?at] <sa’at ‘waktu’[da?i? <da’i> ‘tukang da’wah’[da?i? <da’i> ‘tukang da’wah’

Bandingkeun jeung konsonan mandeg-glotal-teu soraan [?]:

� [?] [?oa?] <’oa> ‘sabangsa monyét’[mariyos] <marios>‘mariksa’[sa?at] <saat> ‘taya caian’[cayi?] <cai>

KONSONAN GÉSÉR-LABIODÉNTAL

� Konsonan gésér-labiodéntal /f/jeung /v/ diucapkeun ku jalan biwir handap diantelkeun kana huntu luhur nepi ka jalan hawa ngaheureutan sarta nepi ka jalan hawa ngaheureutan sarta kaluar ngaliwatan lolongkrang biwir jeung huntu.

� Konsonan teu soraan /f/ diucapkeun /éf/, ari konsonan soraan /v/ diucapkeun /fé/. Dina ucapan teu baku konsonan /f/ jeung /v/ sok diucapkeun [p].

KONSONAN GÉSÉR-LABIODÉNTAL

�<vokal> [vokal][pokal]

�<fakultas> [fakultas][pakultas][pakultas]

KONSONAN GÉSÉR-ALVÉOLAR

� Konsonan gésér-alvéolar /s/ diucapkeun ku jalan ngantelkeun tungtung létah kana gugusi sangkan hawana kaluar tina sisi létah nepi ka sorana ngahéos. Konsonan teu soraan /s/ diucapkeun /és/ . Konsonan teu soraan /s/ diucapkeun /és/ .

� Ieu konsonan téh sorana gembleng boh aya saméméh vokal boh aya sanggeus vokal. [s] [saha?] <saha>

[töyas] <teuas>

KONSONAN GÉSÉR-PALATAL

• Konsonan gésér-palatal /z/ nu diucapkeun /jét/ diwangun ku jalan ngantelkeun létah kana lalangit, ari tungtungna kana gugusi. Dina ucapan teu baku, konsonan /z/ aya ucapan teu baku, konsonan /z/ aya kalana diucapkeun /j/ jeung /s/ saperti dina kecap:[j] [?inja?] <inza>[s] [?insa?] <inza>[z] [jakat] <zakat>

KONSONAN GÉSÉR-VÉLAR

• Konsonan gésér-vélar /x/ nu diucapkeun /éks/ diwangun ku jalan ngantelkeun puhu létah jalan ngantelkeun puhu létah kana lalangit hipu sangkan rohanganana ngaheureutan nepi ka sora nu kaluar ngahéos. Contona:

[x] [sεrok>] <xérox>

KONSONAN GÉSÉR-LARINGAL

• Konsonan gésér-laringal /h/ diwangun ku jalan tengah létah diantelkeun kana lalangit ari tungtungna kana gugusi nepi ka posisi pita sora ngaheureutan. posisi pita sora ngaheureutan. Sorana gembleng boh aya saméméh vokal boh aya sabada vokal. Contona:

• [h] [hayam] <hayam>[walUh] <waluh>[jawUh] <jauh>

KONSONAN NASAL

• Konsonan nasal /m/, /n/, /ň/, jeung /ŋ/diwangun ku jalan ngaluarkeun hawa tina irung sarta pita sora milu ngageter nepi ka ngahasilkeun ngageter nepi ka ngahasilkeun konsonan soraan. Konsonan nasal-bilabial /m/ diwangun ku jalan ngarapetkeun biwir handap kana biwir luhur nepi ka hawana kaluar tina irung.

KONSONAN NASAL

• [m] Sorana gembleng [m] boh aya saméméh boh sabada vokal. Contona:Contona:

[manuk] <manuk>

[tempo?] <tempo>

[pelem] <pelem>

KONSONAN NASAL-ALVÉOLAR /n/

• Diwangun ku jalan ngantelkeun tungtung létah kana huntu nepi ka hawana kaluar tina irung. Konsonan /n/ mibanda variasi ucapan kieu./n/ mibanda variasi ucapan kieu.

• [n] sora gembleng lamun aya saméméh atawa sabada vokal.

[narah] <narah>[tanda?] <tanda>[lahUn] <lahun>

[ň] sora palatal

• [ň] sora palatal lamun aya saméméh konsonan /c/ jeung /j/.

Contona:Contona:

[kaňciŋ] <kancing>

[paňjaŋ] <panjang>

Konsonan nasal-palatal /ny/ atawa [ň]

• Konsonan nasal-palatal /ny/ atawa [ň] nu diucapkeun [eny] diwangun ku cara ngantelkeun tengah-tengah létah kana lalangit teuas nepi ka létah kana lalangit teuas nepi ka hawana kaluar tina irung. Konsonan /ny/ sorana gembleng lamun aya saméméh vokal.

[ň] [ňabak>] <nyabak>

[ňo?o?] <nyoo>

Konsonan nasal-vélar /ng/ atawa [ŋ]• Konsonan nasal-vélar /ng/ atawa [ŋ]

nu diucapkeun /eng/ diwangun ku cara ngantelkeun puhu létah kana lalangit hipu nepi ka hawana kaluar tina irung. Konsonan /ng/ sorana tina irung. Konsonan /ng/ sorana gembleng lamun aya saméméh atawa sanggeus vokal. Contona:[ŋ] [ŋala?] <ngala>

[saŋsaŋ] <sangsang>[muntaŋ] <muntang>

Konsonan geter-alvéolar /r/

• diwangun ku jalan ngantelkeun tungtung létah kana gugusi nepi ka hawana ngageter. Sorana gembleng boh aya saméméh vokal boh sabada boh aya saméméh vokal boh sabada vokal. Contona:

[r] [riwıh] <riweuh>

[watir] <watir>

[margi?] <margi>

Konsonan lateral-alvéolar /l/

• Diwangun ku jalan ngantelkeun tungtung daun létah kana gugusi nepi ka hawana kaluar tina sisi létah. Sorana gembleng boh aya létah. Sorana gembleng boh aya saméméh vokal boh sabada vokal. Contona:[l] [lamun] <lamun>

[salsε?] <salsé>[kadal] <kadal>

Semivokal /w/ Semivokal /w/ jeung jeung /y//y/

�� DDiucapkeun kalawan pita sora milu iucapkeun kalawan pita sora milu ngageter. Dina ngawangun sora semi ngageter. Dina ngawangun sora semi vokal téh teu meunang hahalang kawas vokal téh teu meunang hahalang kawas ngawangun konsonan. Ku kituna, dina ngawangun konsonan. Ku kituna, dina engang kadua, semivokal tara jadi puseur engang kadua, semivokal tara jadi puseur engang kadua, semivokal tara jadi puseur engang kadua, semivokal tara jadi puseur engang, tapi jadi sora panglancar. engang, tapi jadi sora panglancar. Lantaran bisa ngaruntuy jeung vokal dina Lantaran bisa ngaruntuy jeung vokal dina ngawangun engang, semi vokal ngawangun engang, semi vokal digolongkeun kana digolongkeun kana konsonan.konsonan.

Semivokal labiodéntal /w/Semivokal labiodéntal /w/

�� DDiwangun ku jalan ngadeukeutkeun biwir iwangun ku jalan ngadeukeutkeun biwir handap kana biwir luhur jeung huntu luhur nepi handap kana biwir luhur jeung huntu luhur nepi ka hawa moncor kana selaka hawa moncor kana sela--sela huntu jeung sela huntu jeung biwir. Ieu semivokal téh sorana bisa kedal [wbiwir. Ieu semivokal téh sorana bisa kedal [w--] ] lamu dituturkeun ku vokal, bisa teu kedal [lamu dituturkeun ku vokal, bisa teu kedal [--w] w] lamu dituturkeun ku vokal, bisa teu kedal [lamu dituturkeun ku vokal, bisa teu kedal [--w] w] lamun aya di tungtung kecap. Contona:lamun aya di tungtung kecap. Contona:[w[w--]] [wayaŋ][wayaŋ] <wayang><wayang>

[wawUh][wawUh] <wawuh><wawuh>[c[c∂∂waw]waw] <cewaw><cewaw>[gatöw][gatöw] <gateuw><gateuw>

SemivokalSemivokal--palatal /y/palatal /y/�� DDiwangun ku jalan ngadeukeutkeun tungtung iwangun ku jalan ngadeukeutkeun tungtung

létah kana lalangit teuas, tapi henteu nepi ka létah kana lalangit teuas, tapi henteu nepi ka nyandet hawa nu kaluar tina bayah. Ieu semi nyandet hawa nu kaluar tina bayah. Ieu semi vokal téh sorana bisa kedal [y] lamun aya vokal téh sorana bisa kedal [y] lamun aya saméméh vokal, bisa teu kedal [saméméh vokal, bisa teu kedal [--y] lamun aya y] lamun aya di tungtung kecap. Contona:di tungtung kecap. Contona:di tungtung kecap. Contona:di tungtung kecap. Contona:[y[y--]] [yUswa?][yUswa?] <yuswa><yuswa>

[wayaŋ][wayaŋ] <wayang><wayang>[kuya?][kuya?] <kuya><kuya>

[[--y]y] [tuluy][tuluy] <tuluy><tuluy>[ŋacay][ŋacay] <ngacay><ngacay>[lölöy][lölöy] <leuleuy><leuleuy>

Segmental & SuprasegmentalSegmental & Suprasegmental

�� Dina prakna ngawangun jeung Dina prakna ngawangun jeung ngucapkeun sora, prosésna lumangsung ngucapkeun sora, prosésna lumangsung dina hiji dina hiji kontinuumkontinuum. .

�� AArus sora nu kontinuum téh biasa rus sora nu kontinuum téh biasa �� AArus sora nu kontinuum téh biasa rus sora nu kontinuum téh biasa dipasingdipasing--pasing nurutkeun ruas atawa pasing nurutkeun ruas atawa ségmén nu tangtuségmén nu tangtu, disebut sora , disebut sora segmental.segmental.

�� SSora nu teu bisa dipasingora nu teu bisa dipasing--pasing jadi pasing jadi ségménségmén--ségmén nu tangtu anu sok ségmén nu tangtu anu sok disebut sora supraségméntaldisebut sora supraségméntal

Wangenan Sora Ségméntal

� Disawang tina wujudna, aya dua rupa sora basa, nya éta

1) sora ségméntal (sora wilah) jeung

2) sora supraségmental (sora tanwilah). 2) sora supraségmental (sora tanwilah).

� Sora ségméntal atawa sora wilah, nya éta sora basa anu ngawujud sarta bisa diwilah-wilah. Sora anu wujudna bisa dibéda-bédakeun tur ngabungkeuleuk.

WANDA SORA SEGMENTAL(1) vokal, konsonan, jeung sémivokal (Jones, 1958:12),

(2) nasal jeung oral (Hyman, 1974: Bab 2),

(3) panjang jeung pondok (Jones, 1958:136),

(4) béntés jeung halon (Malmberg, 1963:51-52), (4) béntés jeung halon (Malmberg, 1963:51-52),

(5) rangkepan jeung salancar (Jones, 1958:22),

(6) Égrésif jeung ingrésif (Ladefoged, 1973:23), jeung

(7) géminat jeung homorgan (Robins, 1980, Bab 8).

SORA VOKAL (VOKOID)� sora vokal (vokoid) nya éta sora basa anu dihasilkeun

ku hawa nu kaluar tina bayah sarta waktu liwat kana tikoro teu meunang panghalang. Panghalang pikeun sora vokal ngan dina pita sora wungkul, sarta henteu sora vokal ngan dina pita sora wungkul, sarta henteu biasa disebut prosés artikulasi.

KONSONAN & SEMIVOKAL� konsonan (kontoid) nya éta sora basa anu diwangun

ku hawa anu kaluar tina bayah sarta waktu liwat kana genggerong meunang panghalang.

� sémivokal (sémivokoid) nya éta sora basa anu � sémivokal (sémivokoid) nya éta sora basa anu praktisna kaasup kana konsonan, tapi kulantaran waktu di artikulasikeun cara ngawangun konsonan, aya digolongkeun husus. Sora sémivokal téh nya éta [w] nu kaasup kana labiodéntal, jeung [y] nu kaasup kana médiopalatal.

SORA NASAL & ORAL� Papasingan sora nasal jeung oral téh dumasar kana

kaluarna sora kalawan dibarengan ku hawa nu ngaliwatan rohangan irung. Ku kituna, anu disebut sora nasal nya éta sora basa anu kaluarna atawa sora nasal nya éta sora basa anu kaluarna atawa dibarengan ngaliwatan rohangan irung, carana ku nurunkeun lalangit hipu katut elak-elakan. Ari sora oral nya éta sora basa anu kaluarna ngaliwatan rohangna sungut, carana ku naékkeun lalangit hipu katut elak-elakan nepi ka nutupan rohangan irung.

SORA ORAL� Sora baham (oral) nya éta sora basa anu kaluar

ngaliwatan baham. Anu kagolong kana sora baham nya éta sora vokal /a/, /i/, /u/, /é/, /o/, /e/, jeung /eu/, sarta sora konsonan /k/, /g/, /c/, /j/, /t/, /d/, /p/, /b/, sarta sora konsonan /k/, /g/, /c/, /j/, /t/, /d/, /p/, /b/, /y/, /r/, /l/, /w/, /s/, jeung /h/. Jab ti éta, balukar ayana pangaruh basa kosta, dina basa Sunda ogé kalan-kalan sok kapanggih sora konsonan /f/, /v/, /q/, /x/, jeung /z/.

SORA NASAL� Sora irung (nasal) nya éta sora basa anu kaluar

sabagian kana baham jeung sabagian gedé kana irung. Ngan aya opat sora irung, nya éta /m/, /n/, /ny/, jeung /ng/./ng/.

SORA BENTES JEUNG ALON� Sora béntés (fortes) nya éta sora basa anu diwangun ku cara

ngalegaan rohangan résonansi saluran omongan. Anu kaasup kana sora béntés, nya éta sora vokal /a, i, ɛ, ӧ, o, u/, sora konsonan mandeg teu soraan /p, t, k/, jeung sora gésér sora konsonan mandeg teu soraan /p, t, k/, jeung sora gésér teu soraan /f, s/.

� Ari sora alon (lenes) nya éta sora basa anu diwangun ku cara ngaheureutan rohangan résonansi saluran omongan. Anu kaasup kana sora alon nya éta sora vokal /ə/, sora konsonan /b, d, g, v, z/.

SORA PANJANG JEUNG PONDOK

� Sora panjang nya éta sora anu waktu diartikulasikeunana lila (Jones, 1958:136). Tanda sora panjang biasana ngagunakeun tanda gurat pondok di luhureun hiji sora; atawa ngagunakeun tanda titik dua luhureun hiji sora; atawa ngagunakeun tanda titik dua di katuhueunana. Contona, sora vokal [a] panjang ditulis saperti [ā] atawa [a: ].

� Ari sora pondok nya éta sora anu waktu diartikulasikeunana sakeudeung. Sora anu ilahar diucapkeun sapopoé umumna sora pondok. Sora pondok ditulis biasa saperti [a].

SORA RANGKEPAN JEUNG SALANCAR� Sora rangkepan nya éta sora basa anu diwangun ku

dua sora atawa leuwih nu diucapkeun sawaktu. Rangkepan dua vokal, atawa vokal jeung sémi vokal disarebut sora diftong. Ciri diftong téh nya éta posisi disarebut sora diftong. Ciri diftong téh nya éta posisi létah waktu ngucapkeun sora vokal nu hiji jeung nu séjénna séwang-séwangan (Jones, 1958:22). Ari rangkepan dua konsonan atawa leuwih nu diucapkeun sawaktu disebut kluster. Ciri kluster nya éta posisi katut cara artikulasina séwang-séwangan, contona: blug, bray, jeung jleng.

� Sora vokal rangkep disebut diftong, ari sora vokal salancar disebut monoftong. Vokal /a, i, u, é, o, e, eu/ kaasup vokal salancar. Kitu deui, konsonan saperti /k, g, ng, t, d, n, p, b, m, c, j, ny, y, r, l, w, s, h/ kaasup g, ng, t, d, n, p, b, m, c, j, ny, y, r, l, w, s, h/ kaasup konsonan salancar.

SORA EGRESIF JEUNG INGRESIF

Tujulna hawa dina ngawangun sora basa téh bisa dibédakeun jadi dua rupa, nya éta égrésif jeung ingrésif (Ladefoged, 1973:23). Kalolobanana basa dihasilkeun ku cara ngaluarkeun hawa tina bayah. dihasilkeun ku cara ngaluarkeun hawa tina bayah. Sora nu diwangun ku hawa nu kaluar tina paru-paru disebutna égrésif, ari sora ingrésif nya éta sora nu diwangun ku hawa diseuseup kana jero paru-paru.

Égrésif pulmonik� Égrésif pulmonik nya éta ngawangun sora basa ku

cara ngaluarkeun hawa kalawan ngareunteutkeun otot bayah, otot beuteung, jeung rohangan dada. Sora-sora basa nu aya di nagara urang kabéhanana kaasup kana basa nu aya di nagara urang kabéhanana kaasup kana golongan ieu.

Égrésif glotalik� Égrésif glotalik nya éta ngawangun sora basa ku cara

ngaluarkeun hawa kalawan ngarapetkeun pita sora nepi ka glotis nutup pisan. Demi sora nu dihasilkeunana disebut éjéktif, anu ditandaan ku dihasilkeunana disebut éjéktif, anu ditandaan ku tanda apostrof, contona [p’, t’, k’, s’, �’]. Anu mibanda sora saperti kieu téh contona basa-basa Kaukasus, Indian, jeung Afrika (Ladefoged, 1973:25).

Ingrésif glotalik� Ingrésif glotalik nya éta ngawangun sora basa ku cara

nyeuseup hawa kalawan ngarapetkeun pita sora nepi ka glotis nutup pisan. Demi sora nu dihasilkeunana disebut implosif, anu ditandaan ku tanda melengkung disebut implosif, anu ditandaan ku tanda melengkung ka katuhu, contona [b, d, g]. Anu mibanda sora saperti kieu téh contona basa Sindhi, Swahili, Marwari, Ngadha, jeung Sawu (Ladefoged, 1973:26).

Ingrésif vélarik� Ingrésif vélarik nya éta ngawangun sora basa ku cara

nyeuseup hawa kalawan naékkeun puhu létah kana lalangit hipu; bareng jeung éta dua biwir rapet; pon kitu deui tungtung létah dirapetkeun kana kitu deui tungtung létah dirapetkeun kana huntu/gugusi. Anu mibanda sora saperti kieu téh contona basa Khoisa, Xhosa, jeung Zulu (Ladefoged, 1973:28-30).

GEMINAT JEUNG HOMORGAN� Géminat nya éta runtuyan artikulasi anu sarua

(idéntik) nepi ka nimbulkeun ucapan panjang dina éta sora téa, contona: Allah jeung assalamualaikum.

� Homorgan nya éta sora-sora basa anu diwangun ku � Homorgan nya éta sora-sora basa anu diwangun ku alat jeung daérah artikulasi anu sarua nepi teu idéntik. Upamana waé konsonan alvéolar: [t], [d], jeung [n]; konsonan bilabial [p], [b], jeung [m [; konsonan palatal [c], [j], [n].

Sora Supraségméntal� Ari foném nu hese diwilahna disebut sora supraségméntal

atawa sora tan wilah. Sora supraségméntal, nu sok disebutogé ciri prosodi, mangrupa panambah kana fonémségméntal. Jadi sora supraségméntal gunana pikeunségméntal. Jadi sora supraségméntal gunana pikeunmarengan foném-foném ségméntal.

� Foném-foném supraségémntal bisa dipasing-pasing nurutkeun ciri-cirna waktu ngucapkeun foném ségméntal. Ciri-ciri foném supraségméntal disebut ciri supraségméntal atawa ciri prosodi (prosodic féatures). Ciri prosodi bisa mangrupa: tekenan, dangka, nada, jeung randegan.

� Sora basa téh aya nu bisa dipasing-pasing aya nu henteu. Sora basa nu bisa dipasing-pasing saperti vokal jeung konsonan disebut sora ségméntal, ari nu teu bisa dipasing-pasing saperti tekenan, dangka, randegan, jeung wirahma disebut sora-supraségméntal.jeung wirahma disebut sora-supraségméntal.

� Foném-foném supraségémntal bisa dipasing-pasing nurutkeun ciri-cirna waktu ngucapkeun foném ségméntal. Ciri-ciri foném supraségméntal disebut ciri supraségméntal atawa ciri prosodi (prosodic féatures). Ciri prosodi bisa mangrupa: tekenan, dangka, nada, jeung randegan.

TEKENAN

�Tekanan (aksén; stress) nya éta tarik alonna sora waktu nyarita. Pola nekenkeun kecap-kecap dina kalimah disebut ritme. Ku kituna, kalimah disebut ritme. Ku kituna, tekanan téh mangrupa cara ngedalkeun kecap dina kalimah sarta salah sahiji engangna dikedalkeun leuwih tarik atawa leuwih alon.

TEKENAN

�Tekanan téh tumerapna kana kecap. Henteu unggal kecap dina kalimah dibéré tekenan, ilaharna anu dibéré tekenan (aksén) téh anu dibéré tekenan (aksén) téh kecap-kecap nu dipentingkeun. Tekanan (bedas alonna sora) sok babarengan jeung dangka (panjang pndokna sora) katut wirahma (naék turunna sora).

Dangka� Dangka atawa panjang (kuantitas; aksén témporal)

nu nuduhkeun panjang pondokna sora diucapkeun atawa nuduhkeun lilana sora diucapkeunana. Jadi, lamun aya sora ségméntal diucapkeunana. Jadi, lamun aya sora ségméntal anu diucapkeunana panjang, hartina éta sora binarung jeung sora supraségméntal dangka anu panjang.

Dangka• Dangka téh nya éta cara

ngedalkeun omongan nu salasahiji engangna dikedalkeun leuwih panjang. Gambarna kieu:

Ih, teu boo oo ooga anu kitu mah.Ih, teu boo oo ooga anu kitu mah.

• Kecap boga bisa dicirian ku titik dua (:) kawas kieu:

(04) [bo:ga?] <boga>

NADA/WIRAHMA� Wirahma atawa nada (pitch; aksén tonis)

nya éta luhur handapna sora omongan. � Wirahma minangka naék turunna sora sok

digambarkeun ku notasi angka 1 (nada handap), 2 (nada sedeng), 3 (nada luhur) handap), 2 (nada sedeng), 3 (nada luhur) atawa skala blok not musik. Geura tengetan contona:

[Duwa?] <Dua.># [2] 3 1 #[Di mana?]# [2] 3 3 #

Randegan

• Randegan (jeda, kesenyapan, persendian) mangrupa ciri eureunna sora dina basa.

• Sora-sora basa ségméntal saperti engang, kecap, frasa, klausa, jeung

• Sora-sora basa ségméntal saperti engang, kecap, frasa, klausa, jeung wacana; tinangtu waé dibarengan ku sora supraségméntal randegan. Sora supraségméntal anu mibanda ciri prosodi eureun luyu jeung engapan anu disebut randegan, jéda, kesenyapan, atawa persendian.

� Randegan nu dipaké ngamimitian jeung mungkas kalimah nya éta sendi képang rangkep (#), anu dipaké di antara babagian kalimah nya éta sendi rangkep (//), anu dipaké diantara dua gundukan kecap atawa frasa nya éta rangkep (//), anu dipaké diantara dua gundukan kecap atawa frasa nya éta sendi tunggal(/), ari anu dipaké di antara engang nyaéta sendi tambah (+) atawa sendi bantun (-).

Papasingan randegan

• Nurutkeun tempatna randegan bisa dibagi opat:

1) Sendi Tambah (++++)Sendi tambah nya éta randegan anu Sendi tambah nya éta randegan anu aya antara dua engang atawa leuwih dina kecap. Ukuran panjangna kurang tina safoném, contona:

gélo � gé + lopiring � pi + ringraat � ra + at

2) Sendi Tunggal (/)

Sendi tunggal nya éta randegan anu aya antara dua kecap atawa leuwih dina frasa, ukuran atawa leuwih dina frasa, ukuran panjangna safoném, contona:

ka Bandung � ka / Bandung

dina méja � dina / méja

di imah � di / imah

3) Sendi Rangkepan (//)

Sendi rangkepan nya éta randegananu aya antara dua fungsi unsurklausa atawa kalimah. Ukuranpanjangna leuwih tina safoném,panjangna leuwih tina safoném,contona:

Éta mah // anu kuring. Bapa mah // nuju angkat. Anjeunna téh // teu damang.

4)Sendi Képang Rangkepan (#)

� Sendi képang rangkepan nya éta anu aya saméméh jeung ahir kalimah gunana pikeun tanda yén éta kalimah téh geus pungkas. ieu randegan téh biasana babarengan jeung nada turun (#), nada datar (#), jeung nada naék (#), contona: contona:

Kuring rék indit ka Bandung.# [2] 3 // [2] 3 1 #Korsi manéhna?#[2] 3 // [2] 3 2 #Indit!#[2] 3 #

INTONASI• Binarungna tekenan, dangka, randegan, jeung

wirahma téh ngawangun lentong atawa intonasi. Ari lentong téh tumerapna dina kalimah. Eta sababna, kalimah sok dibéré wangenan runtuyan sora basa nu dipungkas ku randegan panjang sarta binarung jeung wirahma ahir turun atawa naék. Pola lentong wirahma ahir turun atawa naék. Pola lentong kalimah téh gambarna kieu.

Kuring rék indit ka Bandung# [2] 3 // [2] 3 1 #Korsi manéhna?#[2] 3 // [2] 3 2 #Indit!#[2] 3 #

Pangaruh Sora Basa � Dina prakna ngucapkeun sora-sora basa, sora anu hiji

teu bisa leupas tina pangaruh sora séjénna dina kontéks nu tangtu. Ari sababna, kagiatan alat ucap nu hiji raket patalina jeung kagiatan alat ucap séjénna. hiji raket patalina jeung kagiatan alat ucap séjénna. Cindekna, alat ucap dina ngawangun sora basa téh silihpangaruhan, boh dina ngawangun sora anu miheulaan atawa sora anu aya sapandeurieunana.

Prosés asimilasi nya éta silihpangaruhan sora-sora basa tanpa ngarobah idéntitas foném. Nilik kana posisina, asimilasi bisa dibagi dua:

1. Asimilasi progrésif nya éta asimilasi anu nyaruakeun sora anu

béda sarta aya di hareupeun sora anu nyarukeunana. contona:

- kandaga ===> kanaga- kandaga ===> kanaga

- sambara ===> samara

- lambusir ===> lamusir

2. Asimilasi régrésif nya éta asimilasi anu nyaruakeun sora anu

béda sarta aya saméméh sora anu nyaruakeunana, contona:

- alsalam ===> assalam

- inmoral ===> immoral

� Prosés disimilasi nya éta silihpangaruhan sora-sora basa anu sarua jadi béda tanpa ngabédakeun tanpa ngarobah idéntitas foném. disimilasi ngarobah sora anu béda jadi sora anu sarua, contona:

� - sajjana ===> sarjana

Prosés Disimilasi

� - sajjana ===> sarjana

� - neurneur ===> neuhneur

� - maraymay===> marahmay

Prosés Artikulasi Panyarta� Prosés artikulasi panyarta nya éta prosés

silihpangaruhan sora basa ku sora basa séjénna dina lingkungan anu sarua, sora basa naon ku sora basa mana anu mangruhanana. Sora [o] dina kecap mana anu mangruhanana. Sora [o] dina kecap [boboko?] bakal béda jeung sora [o] dina kecap [no?ong]. ari bédana téh balukar sora anu aya saméméhna atawa satukangeunana.

� Nurutkeun wwewengkon artikulasina, prosés artikulasi panyarta ngawengku labialisasi, palatalisasi, jeung glotalisasi

1. Labialisasi�Labialisasi nya éta ngawangun buleudan

biwir dina artikulasi primér nepi kadéngé sora [w] dina sora utama. Labialisasi bisa sora [w] dina sora utama. Labialisasi bisa tumérap kana sakabéh sora,iwal sora labial. contona sora [t] dina kecap tujuan sok kadéngé muncul jadi [t] atawa [t labialisasi].

Palatalisasi�Palatalisasi nya éta prosés ngangkat daun

létah kana deukeut lalangit teuas dina artikulasi primér. Palatalisasi bisa tumérap artikulasi primér. Palatalisasi bisa tumérap kana sakabéh sora, iwal sora palatal, contona: sora [p] dina kecap piara sok kadéngé muncul jadi [p] atawa [p palatalisasi].

Glotalisasi� Glotalisasi nya éta prosés panghalang

dina glotis waktu artikulasi primér diucapkeun. Vokal dina awal jeung diucapkeun. Vokal dina awal jeung ahir kecap basa sunda kakeunaan ku glotalisasi. contona sora [a] dina kecap arék bakal diucapkeun kieu [?arek].

Varian Bébas (Alternan) Vokal� Varian bébas (alternan) vokal nya éta variasi

ngucapkeun sora vokal ku cara ngaganti vokal nu hiji ku vokal séjénna tanpa ngarobah harti, contona:

� /surung/����/sorong/� /surung/����/sorong/

� /pungkur/����/pengker/

� [sebut]���� [sébat]

� [ituŋ]���� [εtaŋ]

� [hööh]���� [hε?εh]

� . Varian Bébas (Altérnan) Konsonan

� Varian bébas (altérnan) konsonan nya éta variasi ngucapkeun sora konsonan ku cara ngaganti konsonan nu hiji ka konsonan séjénna tanpa ngarobah konsonan nu hiji ka konsonan séjénna tanpa ngarobah harti, contona:

Runtuyan Sora, Engang, jeung Kecap

�Runtuyan sora, engang, jeung kecap téh raket patalina. Sora basa aya nu bisa madeg mandiri jadi engang aya nu kudu ngaruntuy heula jeung sora basa lianna. Kitu deui engang, aya basa lianna. Kitu deui engang, aya nu langsung jadi kecap aya nu kudu ngaruntuy jeung engang séjénna. Cindekna, kecap diwangun ku runtuyan engang, ari engang diwangun ku runtuyan sora.

Adegan Engang

� Engang dina basa Sunda umumna diwangun ku vokal (V) atawa réndonan vokal jeung konsonan (K). Upama dirumuskeun, adegan atawa kaédah engang dina basa Sunda téh kieu.V : i-eu, u-lah, é-ra, o-yék, eu-pan, a-busVK : ab-di, um-pak, ém-pang, ong-kohVK : ab-di, um-pak, ém-pang, ong-kohKV : da-mar, ka-rung, sun-da, é-ra, na-onKVK : an-jeun, jang-kung, cang-kang, bu-dak

KKV : ge-bru, ti-bra, nyong-clo, num-pra

KKVK: nga-jleng, ra-cleng, tu-bruk, ke-prak

ADEGAN ENGANG

� Balukar ayana pangaruh basa kosta, dina basa Sunda ogé sok kapanggih adegan engang kieu.

� VKK : ons, éks-traVKK : ons, éks-tra� KVKK : teks, kon-teks

� KKKV : stra-té-gi, stra-ta � KKVKK : kom-pléks

� KKKVK : struk-tur, in-struk-tur� KVKKK : korps

KAEDAH POLA ENGANG BS

1) Kecap asal réréana diwangun ku duaengang nepi ka tilu engang. Najan kitu, aya anu diwangun ku saengang, dua engang, nepi ka aya nu nepi ka lima engang. Contona:dua engang, nepi ka aya nu nepi ka lima engang. Contona:(a) Kecap asal saengang : jeung

(b) Kecap asal dua engang: ba-pa

(c) Kecap asal tilu engang : ka-la-pa

(d) Kecap asal opat engang: an-da-le-mi

(e) Kecap asal lima engang: mu-ru-ku-su-nu

2) Vokal bisa madeg mandiri jadi engang. Upamana wae, a-ki, é-léh, o-sok, u-cing,i-tu, eu-ceu, e-ma.

3) Konsonan teu bisa madeg mandiri jadi engang.engang.

4) Konsonan réndon (kluster) ilaharna aya dina awal engang saperti: nyong-clo. Najan kitu, aya kluster nu cicingna di ahir engang, ilaharna kluster nu asalna tina basa asing saperti kom-pleks.

5) Konsonan kadua dina kluster ilaharna konsonan /l/ jeung /r/. Sanajan kitu, aya konsonan nu kaduana /y/ saperti dina kecapkaduana /y/ saperti dina kecaphyang.

RUNTUYAN SORA� Boh vokal boh konsonan dina basa Sunda bisa

ngantét jeung vokal atawa konsonan séjénna. Eta kantétan vokal téh bisa ngawangun diftong lamun ngantét jeung vokal séjenna anu béda, tapi lamun ngantét jeung vokal nu sarua bakal muncul sora glotal /?/. Kawangunna diftong téh balukar munculna semivokal /w/ jeung /y/ minangka sora panglancar. Jadi anu dimaksud minangka sora panglancar. Jadi anu dimaksud diftong téh nya éta réndonan vokal jeung semi vokal dina engang, lain réndonan dua vokal atawa leuwih. Upamana baé, dina kecap:

[kuwεh] <kuéh>[liyör] <lieur>

� muncul diftong minangka réndonan semi vokal /w/ jeung vokal /é/ dina kecap sarta réndonan semi vokal /y/ jeung vokal /eu/ dina kecap lieur.

TRANSKRIPSI JEUNG TRANSLITERASI

1) TRANSKRIPSI

Transkripsi nya éta nuliskeun ucapan atawa ngarobah téks geusan méré saran: ucapan sora, foném, méré saran: ucapan sora, foném, morfém, atawa tulisan luyu jeung éjahan anu dipaké dina basa sasaran (Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, 1975:25 ).

WARNA TRANSKRIPSI

• Transkripsi téh rupa-rupa, kayaning saperti ieu di handap:

1. Transkripsi fonétis (phonetic transcription)

1. Transkripsi fonétis (phonetic transcription)

2. Transkripsi fonémis (phonemic transcription, phonemic notation)

3. Transkripsi ortografis

TRANSKRIPSI FONÉTIS

• Transkripsi fonétis (phonetic transcription) nya éta nuliskeun nu sipatna ngagambarkeun nu sipatna ngagambarkeun sakumna sora basa kalawan gemet, biasana dicirian ku [ . . .]Contona:

[ŋaliyaŋ], [kañciŋ]

TRANSKRIPSI FONÉMIS

� Transkripsi fonémis (phonemic transcription, phonemic notation) nya éta transkripsi anu ngagunakeun hiji lambang pikeun ngagambarkeun [nuliskeun hiji foném kalawan teu [nuliskeun hiji foném kalawan teu merhatikeun perbédaan fonétisna, biasana dicirian ku /…/.

� Contona, cara nuliskeun ngaliang anu kieu /ŋaliaŋ/ nu ngan ngagambarkeun foném-foném nu aya.

� Transkripsi ortografis nya éta transkripspi anu luyu jeung kaédah-kaédah éjahan nu dipaké dina hiji jeung kaédah-kaédah éjahan nu dipaké dina hiji basa, contona: ngaliang

TRANSLITERASI� Transliterasi nya éta ngaganti aksara tina abjad nu hiji

kana abjad séjénna, tanpa nitenan ucapan sora kecapna.

� Upamana transliterasi tina aksara Sunda buhun kana � Upamana transliterasi tina aksara Sunda buhun kana aksara Latén, tina akasara arab kana aksara Latén.

FONEMIK� Istilah fonemik teh ku paralinguis Eropah mah

disebut fonologi.

� Istilah fonemik (phonemics) dipake di Amerika, ari istilah fonologi (phonology) dipake di Inggris. istilah fonologi (phonology) dipake di Inggris.

� Istilah fonologi teh ngurung fonetik jeung fonemik. Jadi, fonemik mangrupa bagian tina fonologi.

WATESAN FONEMIK� Fonemik bisa dihartikeun

(1) sistem fonem hiji basa, (2) prosedur pikeun nangtukeun fonem hiji

basa, basa, (3) panalungtikan perkara sistem fonem hiji

basa (Kridalaksana, 1987:56).� Fonemik mangrupa widang husus tina linguistik anu

maluruh sora-sora basa nurutkeun fungsina pikeun ngabedakeun ma’na leksikal dina hiji basa (Verhaar, 1982:36).

� Fonemik mangrupa elmu anu maluruh sora omongan dina fungsina pikeun ngabedakeun harti (Keraf, 1980:29) atawa maluruh sora basa anu fungsional (Sitindoan, 1984:33).

� Fonemik mibanda fungsi pikeun ngadeskripsikeun sistem jeung sora-sora basa (Ladefoged, 1975:23) atawa sistem jeung sora-sora basa (Ladefoged, 1975:23) atawa (1) nangtukeun struktur fonemis hiji basa jeung

(2) ihtiar pikeun nyusun ortografi nu praktis hiji basa nepi ka ngawujud hiji ejahan (Parera, 1983:28).

� Cindekna, fonemik nya eta bagean tina fonologi anu maluruh jeung medar sora-sora basa nu fungsional atawa fonem, selang surupna, sistem katut pola-polana, parobahan, jeung katut pola-polana, parobahan, jeung kamekaranana.

� Singgetna, fonemik (tata fonem) teh bagean fonologi anu maluruh fonem, selang surupna, parobahan, katut kamekaranana.

TOKOH

� Panaratas � Kurszeski

� Dimekarkeun ku � Baundouin de Courtanay,

Daniel Jones, Edward Sapir, Andre Martinet, jeung Troubetskoy.

KAMEKARANANAKAMEKARANANA

� 1928 � Kongres Linguistik di de Haque Walanda, nu dimasalahkeun:

a) kumaha patalina fonétik jeung fonémik

b) naon ari foném

c) kumaha patalina antara foném-foném jeung variasi-variasina.

� Fonem mangrupa sora basa pangleutikna;

� Fonem mangrupa sora basa pangleutikna anu fungsional nya pangleutikna anu fungsional nya eta mibanda fungsi pikeun ngabedakeun harti.

� Fonem nya eta “minimum unit of distinctive sound feature” (Bloomfield, 1933:79).

� Fonem mangrupa “one of the significant unit of sounds or a contrastive sound unit” (Pike, 1962:63). 1962:63).

� Fonem mangrupa unsure sora pangleutikna. Ieu teh luyu jeung pamadegan Ladefoged (1975:23) yen fonem teh nya eta: “the smallest segments of sound that (an be distinguished by their) contrast within words”.

� Tina katerangan di luhur bisa disebutkeun yen fonem teh nya eta “sora basa pangleutikna anu mibanda fungsi pikeun ngabedakeun harti antara kecap nu hiji jeung kecap nu lianna” (ilikan dina Verhaar, 1982:36; Keraf, 1980:29; (ilikan dina Verhaar, 1982:36; Keraf, 1980:29; Sitindoan, 1984:33).

� Cindekna, fonem nya eta sora basa pangleutikna anu fungsional atawa mibanda fungsi pikeun ngabedakeun harti.

� Kacindekan diluhur nuduhkeun yen fonemik teh mibanda sifat kieu:teh mibanda sifat kieu:

a) Fonem mangrupa sora basa pangleutiknanu kontrastif;

b) Fonem mangrupa sora basa pangleutikna anu fungsional nya eta mibanda fungsi pikeun ngabedakeun harti.

Kaedah Fonemik� Dumasar kana pamanggih Pike (1971), fonemik

mibanda kaedah, hukum, dalil, atawa premis anu unina kieu:

1) Sounds tend to be modified by their environments.

2) Sound systems have a tendency toward phonetic 2) Sound systems have a tendency toward phonetic symmetry.

3) Sounds tend to fluctuate.4) Characteristic sequences of sounds exert

structural pressure on the phonemic interpretation of suspicous segments or suspicious sequences of segments.

Prosedur Awal(Preliminary Procedures)� Aya sawatara prosedur awal pikeun nangtukeun

fonem-fonem dina hiji basa, nya eta:1. recording the data,2. assuming the accuracy and completeness of the 2. assuming the accuracy and completeness of the

data,3. making a phonetic chart,4. listing suspicious pairs of sounds,jeung5. listing nonsuspicious sounds.

Prosedur Analisis(Analytical Prosedures)1) IA: The phonemic separation of similar

segments upon finding them in contrast in analogous environnments.

2) IB: The phonemic separation of similar segments upon finding them in contrast in identical

2) IB: The phonemic separation of similar segments upon finding them in contrast in identical environments.

3) IC: The phonemic uniting of similar segments upon finding them in mutually exclusive environments.

KAEDAH & PROSEDUR NANGTUKEUN FONEM

� Eta kaedah jeung prosedur, saheulaanan bisa dicindekkeun saperti kieu.

1. Sora-sora anu nurutkeun fonetik meh sarua kudu digolongkeun kana kelas-kelas sora atawa fonem-fonem anu beda, lamun ngandung lalawanan dina lingkungan anu beda, lamun ngandung lalawanan dina lingkungan anu sarua atawa meh sarua.conto: besi – wesi, caringin – waringin, watang - batang

2. Sora-sora basa anu nurutkeun fonetik meh sarua sarta aya dina distribusi anu komplementer kudu diasupkeun kana golongan sora atawa fonem anu sarua.conto: alofon [a] � [?abah], [sunda?], [nyããh], [dupâk]

TUJUAN FONEMISASI

� Inventarisasi sora-sora basa anu kapanggih sacara fonetis teh henteu salawasna mibanda fungsi pikeun ngabedakeun harti. Eta sababna, usaha fonemisasi dina hiji basa mibanda tujuan pikeun

1) nangtukeun struktur fonemis (adegan engang) hiji 1) nangtukeun struktur fonemis (adegan engang) hiji basa,

2) nyungsi sora-sora basa nu fungsional nya eta sora basa anu mibanda fungsi pikeun ngabedakeun harti, jeung

3) ihtiar nyusun ortografi nu praktis atawa nyusun ejahan hiji basa.

PASANGAN MINIMAL

� Pikeun nangtukeun sora-sora basa nu fungsional, biasana dipilampah ku cara make kontras pasangan minimal (minimal pair, minimal differences).

� Pasangan minimal teh nya eta wangun-wangun basa � Pasangan minimal teh nya eta wangun-wangun basa pangleutikna tur mibanda ma’na (biasana mangrupa morfem salancar) nu meh sarua, bedana teh ngan ku hiji sora.

� /bata/------ /a/

� /bati/------ /i/

� /batu/------ /u/

Prinsip Komutasi� Prinsip komutasi nya eta prinsip substitusi

kontrastif tina sababaraha fonem. Pasangan fonem anu dikontraskeun teh biasana disusun kalawan ngaruntuy nurutkeun wewengkon artikulasina. Ieu teh nuduhkeun yen sora-sora artikulasina. Ieu teh nuduhkeun yen sora-sora teh kudu disungsi lalawananana katut alofonna.

� Eta prinsip komutasi teh disusun dumasar kana daerah artikulasina. Tangtu wae bisa disusun dumasar kana hal lian, upama kahalangan henteuna hawa waktu ka luar, milu henteuna pita sora ngageter.

PRINSIP KOMUTASI

� Komutasi I, sora bilabial: barang parang/b/ /p/

� Komutasi II, sora apikodental:datang sarang tarang larangdatang sarang tarang larang/d/ /s/ /t/ /l/

� Komutasi III, sora palatal: jarang carang/j/ /c/

� Komutasi IV, sora velar: garang karang /g/ /k/

� Distribusi fonem nya eta sakumna posisi anu dicicingan ku fonem dina engang atawa kecap. Distribusi mangrupa sumebarna fonem diawal kecap, tengah kecap, atawa fonem diawal kecap, tengah kecap, atawa ditungtung kecap.

DISTRIBUSI FONEM

DISTRIBUSI VOKAL

DISTRIBUSI FONEM

DISTRIBUSI KONSONAN

Sakabéh vokal dina basa Sunda bisa sumebar di awal, tengah, jeung di tungtung kecap, kajaba vokal /e/ teu bisa nyicingan posisi di tungtung kecap. Najan kitu, ku pangaruh basa kosta vokal /e/ ogé aya nu cicing di tungtung kecap, tapi /e/ ogé aya nu cicing di tungtung kecap, tapi ucapanana sok robah jadi /eu/. Contona:

� [?aktǩ?] <akte>� [haltǩ?] <halte>� [mεtodǩ?] <métode>

DISTRIBUSI VOKAL DINA KECAP

VOKAL POSISI DINA KECAP

HAREUP TENGAH TUKANG/i/ /imah/ /pinter/ /lami/

/eu/ /eurih/ /aceuk/ /sampeu//eu/ /eurih/ /aceuk/ /sampeu/

/u/ /ubar/ /bukti/ sapu/

/é/ /éra/ /capék/ /saé/

/e/ /ema/ /asem/ ---

/o/ /oray/ /gaplok/ /alo/

/a/ /abus/ /panto/ /suka/

� Vokal-vokal basa Sunda bisa nyicingan posisi jadi puseur (nukleus) engang anu strukturna KVK, contona:

� /a/ bak-ti � /bakti/

� /i/ pin-ter � /pinter/

/u/ buk-ti � /bukti/� /u/ buk-ti � /bukti/

� /E/ pek � /pEk/

� /o/ o-sok � /osok/

� /0/ beung-har � /beuŋhar/

� /e/ ker-ta � /kerta/

DISTRIBUSI KONSONAN

� Distribusi konsonan nya eta sakumna posisi anu bisa dicicingan ku fonem konsonan dina engang atawa kecap. Konsonan dina basa Sunda teh nya eta: /b, c, d, g, h, j, k, l, m, n, ny, ng, p, r, s, t, w, y/. Balukar pangaruh basa Kosta, dina basa Sunda oge sok pangaruh basa Kosta, dina basa Sunda oge sok kapanggih kecap-kecap anu make fonem konsonan /q, v, x, z/ saperti dina kecap:

� Qur’an � /Qur’an/

� vokal � /vokal/

� xerox � /seroks/

� zakat � /zakat/

Gundukan Vokal

• Anu dimaksud gundukan vokal nya eta runtuyan datar dina dua vokal atawa leuwih bari teu vokal atawa leuwih bari teu kaselapan ku kon-sonan.

DISTRIBUSI VOKAL DINA DISTRIBUSI VOKAL DINA KECAPKECAP

i é

ié

IMPLEMENTASI IMPLEMENTASI PANGAJARAN FONOLOGIPANGAJARAN FONOLOGI

BABANDINGAN FONOLOGI BS & BI• Tujuan ngabandingkeun sistem sora

antara dua basa atawa leuwih, nya eta sangkan bisa manggihan sasaruaan atawa bedana di antara eta dua sistem sora basa tea. eta dua sistem sora basa tea.

• Basa Sunda jeung basa Indonesia teh sarungkun keneh, ku kituna basa Sunda jeung basa Indonesia mibanda sasaruaan jeung aya bedana. Pola-pola anu mirip biasana leuwih babari dipaluruhna batan pola-pola nu beda.

PERAN BASA SUNDA SALAKU PERAN BASA SUNDA SALAKU BASA INDUNG BASA INDUNG

Robert Lado (1957) Robert Lado (1957) netelakeun netelakeun basa basa indungindung teh pohara mangaruhanana proses teh pohara mangaruhanana proses diajar ngajar basa kadua. Ku kituna, diajar ngajar basa kadua. Ku kituna, muridmurid--murid baris mibanda kacondongan murid baris mibanda kacondongan muridmurid--murid baris mibanda kacondongan murid baris mibanda kacondongan pikeun nransper adegan, harti, tur pikeun nransper adegan, harti, tur distribusi fonologi basa indung kana basa distribusi fonologi basa indung kana basa kadua anu diulikna, boh lumangsung kadua anu diulikna, boh lumangsung kalawan aktif boh lumangsung kalawan kalawan aktif boh lumangsung kalawan pasif.pasif.

� Balukar tepungna jeung dalitna hubungan antara BS jeung BI, nya muncul interferensi waktu panyatur BS ngagunakeun BI.

� Interferensi teh nya eta makena panyatur anu bilingual tur sifatna pribadi dina make basa bilingual tur sifatna pribadi dina make basa indungna.

� Dina eta omongan teh baris muncul masalah masalah mengparna ngagunakeun aturan BI balukar ayana pangaruh aturan BS. Eta kajadian teh lumangsung lantaran sistem sora BI diinterpretasikan dumasar kana sistem sora BS.

MASALAH FONEM BS & BI

• Sakabeh fonem anu aya dina BI, dina BS oge aya balukarna murid-murid BS diduga henteu menunang bangbaluh dina ngucapkeun jeung ngaregepkeun BI. ngaregepkeun BI.

• Ciri-ciri fonetis tina varian-varian BS mirip jeung varian-varian BI, balukarna murid-murid moal loba meunang bangbaluh dina ngucapkeun fonem-fonem BI iwal dina perkara distribusi fonem.

BABANDINGAN FONOLOGIBABANDINGAN FONOLOGI

�� Fonem BI /d/ diahir kecap nu Fonem BI /d/ diahir kecap nu diucapkeun /t/, ku panyatur basa Sunda diucapkeun /t/, ku panyatur basa Sunda mah diucapkeun tetep /d/.mah diucapkeun tetep /d/.

�� Fonem BI /b/ diakhir keucap nu Fonem BI /b/ diakhir keucap nu �� Fonem BI /b/ diakhir keucap nu Fonem BI /b/ diakhir keucap nu diucapkeun /p/, ku panyatur basa Sunda diucapkeun /p/, ku panyatur basa Sunda mah tetep /b/mah tetep /b/

�� Fonem BI /g/ diakhir keucap nu Fonem BI /g/ diakhir keucap nu diucapkeun/k/, ku panyatur basa Sunda diucapkeun/k/, ku panyatur basa Sunda mah tetep /g/mah tetep /g/

�� Fonem BI /k/ diFonem BI /k/ di ahir kecap nu ahir kecap nu diucapkeun/?/, ku panyatur basa Sunda diucapkeun/?/, ku panyatur basa Sunda mah tetep /k/mah tetep /k/Ku kituna, para panyatur basa Sunda baris Ku kituna, para panyatur basa Sunda baris Ku kituna, para panyatur basa Sunda baris Ku kituna, para panyatur basa Sunda baris ngucapkeun kecapngucapkeun kecap--kecap teh kieu :kecap teh kieu :tekad tekad →→ /tekad/ /tekad/ →→ /tekat//tekat/lalap lalap →→ /lalab/ /lalab/ →→ /lalap//lalap/bedubedukk →→ /bedug/ /bedug/ →→ /bedug//bedug/anak anak →→ /anak/ /anak/ →→ /anak//anak/

�� Ucapan sora /e/ tetep diucapkeun /e/, tapi ku Ucapan sora /e/ tetep diucapkeun /e/, tapi ku panyatur basa Sunda mah condong diucapkeun panyatur basa Sunda mah condong diucapkeun /Ő/, contona:/Ő/, contona:Mode Mode →→ /modŐ/ /modŐ/ →→ //modemode//Metode Metode →→ /motodŐ/ /motodŐ/ →→ /metode//metode/

�� Sakur engang akhir anu muka atawa mangrupa Sakur engang akhir anu muka atawa mangrupa �� Sakur engang akhir anu muka atawa mangrupa Sakur engang akhir anu muka atawa mangrupa vokal, ku panyatur basa Sunda mah condong vokal, ku panyatur basa Sunda mah condong diucapkeun glotis /?/. Contona:diucapkeun glotis /?/. Contona:/kota/ /kota/ →→ /kota?/ /kota?/ →→ /kota//kota//saat//saat/→→ /sa?at/ /sa?at/ →→ /saat//saat/

�� Sakumana fonem BI aya dina BS, malah Sakumana fonem BI aya dina BS, malah varianvarian--varian fonem BS leuwih loba batan varian fonem BS leuwih loba batan varianvarian--varian fonem BI. Ku kituna, varian fonem BI. Ku kituna, mungkin wae panyatur BS anu keur mungkin wae panyatur BS anu keur ngucapkeun BI milampah ngucapkeun BI milampah substitusi over substitusi over ngucapkeun BI milampah ngucapkeun BI milampah substitusi over substitusi over diferensidiferensi. Contona, fonem. Contona, fonem--fonem BI fonem BI kayaning :kayaning :/f, v/ condong diucapkeun /p//f, v/ condong diucapkeun /p//sy, z/ /sy, z/ →→ /s//s/

�� Transfer ucapan BS kana BI teh henteu Transfer ucapan BS kana BI teh henteu ngan tumarep kana fonem segmental ngan tumarep kana fonem segmental wae, tapi baris tumerap kana fonem wae, tapi baris tumerap kana fonem suprasegmental deuih kayaning: tekenan, suprasegmental deuih kayaning: tekenan, suprasegmental deuih kayaning: tekenan, suprasegmental deuih kayaning: tekenan, wirahma, jeung randegan.wirahma, jeung randegan.

Problematika Pangajaran Fonologi Basa Sunda

�Tujuan pangajaran fonologi nya eta sangkan parasiswa miboga gambaran sistem sora basa nepi ka bisa ngunikeunana kalawan bener tur ngunikeunana kalawan bener tur merenah, atuh ahirna mah bisa ngalambangkeun atawa nuliskeun eta sora tea luyu jeung sistem ejahan basa Sunda.

� Balukar ayana pangaruh basa deungeun atawa kosta, basa Sunda mikawanoh fonem /f/, /p/, /x/, /o/, jeung /z/, contona dina kecap fakultas, fonem, folklor, varietas, virus, vidio, valid.

� Teu saeutik sok diucapkeun kieu: pakultas, � Teu saeutik sok diucapkeun kieu: pakultas, ponem, polklor, pilm, pilsapat, tipi, unipersitas, paksinasi, parietas, pirus, pidio, palid.

� Ucapan sora /z/ sok robah jadi /j/ saperti anu kapanggih dina kecap izin jadi ijin, zaman jadi jaman, inza sok diucapkeun inja, atawa insa.