perancangan signage museum keprajuritan indonesia
TRANSCRIPT
PERANCANGAN SIGNAGE MUSEUM
KEPRAJURITAN INDONESIA
Laporan Tugas Akhir
Ditulis sebagai syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Desain (S.Ds.)
Nama : Kenan Stevanus Hasiholan
NIM : 00000008769
Program Studi : Desain Komunikasi Visual
Fakultas : Seni dan Desain
UNIVERSITAS MULTIMEDIA NUSANTARA
TANGERANG
2020
ii
LEMBAR PERNYATAAN TIDAK MELAKUKAN PLAGIAT
Saya yang bertanda tangan di bawah ini:
Nama : Kenan Stevanus Hasiholan
NIM : 00000008769
Program Studi : Desain Komunikasi Visual
Fakultas : Seni dan Desain
Universitas Multimedia Nusantara
Judul Tugas Akhir :
PERANCANGAN SIGNAGE MUSEUM KEPRAJURITAN INDONESIA
dengan ini menyatakan bahwa, laporan dan karya tugas akhir ini adalah asli dan
belum pernah diajukan untuk mendapatkan gelar sarjana, baik di Universitas
Multimedia Nusantara maupun di perguruan tinggi lainnya.
Karya tulis ini bukan saduran/terjemahan, murni gagasan, rumusan dan
pelaksanan penelitian/implementasi saya sendiri, tanpa bantuan pihak lain, kecuali
arahan pembimbing akademik dan narasumber.
Demikian surat Pernyataan Originalitas ini saya buat dengan sebenarnya,
apabila di kemudian hari terdapat penyimpangan serta ketidakbenaran dalam
pernyataan ini, maka saya bersedia menerima sanksi akademik berupa pencabutan
gelar (S.Ds.) yang telah diperoleh, serta sanksi lainnya sesuai dengan norma yang
berlaku di Universitas Multimedia Nusantara.
Tangerang, 15 Juni 2020
Kenan Stevanus Hasiholan
iv
KATA PENGANTAR
Puji dan Syukur penulis panjaykan kepada Tuhan Yang Maha Esa, karena dengan
berkat dan kebaikannya penulis dapat menyelesaikan Tugas Akhir yang berjudul
Perancangan Signage Museum Keprajuritan Indonesia. Museum merupakan salah
satu aset sejarah yang wajib untuk diperthankan dan dilestarikan pada generasi
Muda.
Museum Keprajuritan Indonesia merupakan Museum tertua yang ada di
Indonesia. Museum ini mengoleksi berbagai macam aset senjata tradisional, patung
pahlawan, dan juga replika reka ulang perang pada zaman kerjaan di Indonesia.
Penulis memiliki tujuan untuk melestariakan kualitas dari museum ini agar dapat
terus dapat dikenal, terlebih dimata generasi muda Indonesia untuk melakukan
studi.
Tidak lupa, karena tugas akhir ini dapat berjalan dengan lancar penulis juga
mengucapkan terimakasih yang sebesar-besarnya kepada rekan-rekan yang
mendukung penulis dalam pengerjaannya. Penulis mengucapkan terimakasih
kepada :
1. Mochammad Rizaldi, S.T., M.Ds., selaku Ketua Program Studi Desain
Komunikasi Visual Universitas Multimedia Nusantara.
2. Lalitya Talitha Pinasthika, M.Ds. selaku dosen pembimbing dalam
Tugas Akhir yang telah membimbing dalam memberikan materi, kritik
dan masukkan kepada penulis dari awal sampai akhir.
v
3. Adhreza Brahma, M. Ds. Selaku dosen pembimbing spesialis yang telah
memberikan sudut pandang yang beragam pada saat penulis
menjalankan tugas akhir.
4. Darfi Rizkavirwan, S.Sn., M.Ds. selaku dosen yang telah memberi
pembekalan dan materi pada mata kuliah seminar yang berjalan seiring
dengan tugas akhir.
5. Bapak Imam Wardoyo dan Bapak Tugimin selaku narasumber yang
telah memberikan waktu, tempat, dan kesempatan kepada penulis dalam
memberikan informasi mengenai Museum Keprajuritan Indonesia.
6. Ayah, Ibu, adik dan keluarga yang telah memberi dukungan dalam
pengerjaan tugas akhir.
7. Banyu, Hilman, Adib, Leondy, Eido, Yogi, Dondo, Ricky, Biancha, dan
Jessica, selaku teman yang telah bersama-sama mengerjakan Tugas
Akhir dan saling membantu dalam menyusun Tugas Akhir ini.
8. Niko, Andreas, Iqbal, Lanang, Eki, Juan, Farhan, dan Kevin selaku
teman penulis yang telah memberikan dukungan kepada penulis dalam
menyusun Tugas Akhir ini.
Tangerang, 17 Juni 2020
Kenan Stevanus Hasiholan
vi
ABSTRAKSI
Definisi dari museum adalah tempat untuk menyimpan aset atau koleksi berupa
benda peninggalan pada suatu peristiwa sejarah penting. Museum memiliki
beragam manfaat, antara lain untuk melakukan studi pustaka, studi wisata, atau juga
pariwisata. Maka dari itu kualitas dari Museum harus dijaga dan dilestarikan. Salah
satu museum tertua yang ada di Indonesia adalah Museum Keprajuritan Indonesia.
Museum ini berlokasi di Taman Mini Indonedia Indah diresmikan oleh Presiden
Soeharto pada tahun 1986. Yang membuat membuat museum ini cukup unik adalah
bentuk konstruksi bangunannya yang terlihat sepertri bastion perang dan desainnya
yang berbentuk segilima. Museum ini meyimpan koleksi senjata perang tradisional
Indonesia, berberapa patung pahlawan dan replika strategi perang. Dibalik
menariknya museum ini, sayangnya juga memiliki berberapa kendala yaitu
pengunjung bingung akan navigasi dan informasi pada koleksi tidak tersampaikan
dengan baik. Oleh karena itu dalam tugas akhir ini penulis melakukan
perancangan signage untuk melestraikan kembali Museum Keprajuritan
Indonesia.
Kata kunci: Museum, signage, koleksi
vii
ABSTRACT
The definition of a museum is a place to store assets or collections of objects from
an important historical event. The museum has variety of benefits, including for
conducting library studies, study tours, or tourism. Therefore the quality of the
Museum must be maintained and preserved. One of the oldest museums in
Indonesia is the Museum Keprajuritan Indonesia.
The museum is located in Taman Mini Indonedia Indah, which was inaugurated by
President Soeharto in 1986. What makes this museum quite unique is the
construction of the building that looks like a warhouse and its design is in the form
of a pentagon. The museum houses a collection of traditional Indonesian war
weapons, several statues of heroes and replicas of war strategy. But this museum
also has a disadvantage that visitors are confused about navigation and
information in the collection is not well read. Therefore, in this thesis the authors
do the design of signage to reconstitute the Museum Keprajuritan Indonesia.
Keywords: (Museum, signage, collection)
viii
DAFTAR ISI
1.
LEMBAR PERNYATAAN TIDAK MELAKUKAN PLAGIAT ..................... ii
HALAMAN PENGESAHAN TUGAS AKHIR ................................................ iii
KATA PENGANTAR .......................................................................................... iv
ABSTRAKSI ......................................................................................................... vi
ABSTRACT ......................................................................................................... vii
DAFTAR ISI ....................................................................................................... viii
DAFTAR GAMBAR ........................................................................................... xii
DAFTAR TABEL .............................................................................................. xix
DAFTAR LAMPIRAN ....................................................................................... xx
BAB I ...................................................................................................................... 1
1.1. Latar Belakang.......................................................................................... 1
1.2. Rumusan Masalah .................................................................................... 2
1.3. Batasan Masalah ....................................................................................... 2
1.4. Tujuan Tugas Akhir .................................................................................. 2
1.5. Manfaat Tugas Akhir ................................................................................ 2
BAB II .................................................................................................................... 2
2.1. Museum .................................................................................................... 2
2.1.1. Jenis Museum .................................................................................... 5
ix
....................................................................................................................... 6
2.1.2. Standarisasi Museum ........................................................................ 6
Enviromental Graphic Design .................................................................. 6
2.2.1. Signage dan Wayfinding .................................................................... 8
Hirarki Informasi .................................................................................... 17
Antropometri dan Jarak Pandang Mata .................................................. 18
2.4.1. Antropometri ................................................................................... 18
2.4.2. Jarak Pandang Mata ........................................................................ 18
Material................................................................................................... 20
Tipografi ................................................................................................. 22
2.6.1. Typeface .......................................................................................... 24
2.6.2. Pemilihan huruf ............................................................................... 24
Grid ......................................................................................................... 28
Warna ..................................................................................................... 30
2.8.1. Dimensi Warna................................................................................ 31
Prinsip dan Elemen Desain ..................................................................... 33
2.9.1. Prinsip Desain ................................................................................. 33
2.9.2. Elemen Desain ................................................................................ 35
Brand Proposition .............................................................................. 37
BAB III ................................................................................................................. 39
x
Metodologi Pengumpulan Data .............................................................. 39
3.1.1. Profil Museum ................................................................................. 39
3.1.2. Analisis S.W.O.T Museum Keprajuritan Indonesia ........................ 45
3.1.3. Wawancara ...................................................................................... 46
3.1.4. Observasi ......................................................................................... 50
3.1.5. Studi Alur ........................................................................................ 62
3.1.6. Studi eksisting ................................................................................. 70
3.1.7. Focus Group Discussion (FGD) ...................................................... 86
Metodologi Perancangan ........................................................................ 88
BAB IV ................................................................................................................. 91
Strategi Perancangan .............................................................................. 91
4.1.1. Research and Analysis .................................................................... 91
4.1.2. Schematic Design ............................................................................ 91
4.1.3. Design development ........................................................................ 96
4.1.4. Material ......................................................................................... 125
4.1.5. Documentation .............................................................................. 126
4.1.6. Placement ...................................................................................... 132
4.1.7. Zoning ........................................................................................... 141
4.1.8. Graphic Standard Manual ............................................................. 142
Analisis Perancangan............................................................................ 148
xi
4.2.1. Bentuk Signage ............................................................................. 148
4.2.2. Pictogram ...................................................................................... 153
4.2.3. Arrow ............................................................................................ 155
4.2.4. Visibilty and Readibility ................................................................ 156
4.2.5. Warna ............................................................................................ 157
4.2.6. Hirarki Visual ................................................................................ 159
4.2.7. White space ................................................................................... 160
4.2.8. Graphic Standard Manual ............................................................ 162
Budgeting .............................................................................................. 164
4.3.1. Budgeting satuan signage .............................................................. 164
4.3.2. Budgeting keselurah signage ........................................................ 167
BAB V ................................................................................................................. 169
Kesimpulan ........................................................................................... 169
Saran ..................................................................................................... 170
DAFTAR PUSTAKA ........................................................................................ xxii
xii
DAFTAR GAMBAR
Gambar 2.1. Museum .............................................................................................. 2
Gambar 2.2. Tiga Aspek EGD ................................................................................ 7
Gambar 2.3. Identification sign ............................................................................... 9
Gambar 2.4. Directional sign ................................................................................ 10
Gambar 2.5. Regulatory Sign ................................................................................ 11
Gambar 2.6. Orientation sign................................................................................ 11
Gambar 2.7.Visualisasi Freestanding atau Ground-Mounted .............................. 12
Gambar 2.8. Visualisasi Suspended atau Ceiling Hung ........................................ 13
Gambar 2.9. Visualisasi Projecting Sign .............................................................. 14
Gambar 2.10. Visualisasi Flush atau Flat Wall .................................................... 15
Gambar 2.11. Icon Toilet ...................................................................................... 15
Gambar 2.12. Contoh Indeks ................................................................................ 16
Gambar 2.13. Contoh simbol negara..................................................................... 16
Gambar 2.14. Visualisasi tanda panah tau arrow ................................................. 17
Gambar 2.15. Jarak Pandang mata ........................................................................ 19
Gambar 2.16. Jarak pandang vertikal .................................................................... 20
Gambar 2.17. Pembagian karakter typeface .......................................................... 24
Gambar 2.18. Huruf Klasik ................................................................................... 25
Gambar 2.19. Huruf Transisi ................................................................................ 25
Gambar 2.20. Huruf Modern Roman .................................................................... 26
Gambar 2.21. Huruf Sans serif .............................................................................. 26
Gambar 2.22. Huruf Berkait Balok ....................................................................... 27
xiii
Gambar 2.23. Huruf Script .................................................................................... 27
Gambar 2.24. Huruf Dekoratif .............................................................................. 28
Gambar 2.25. Manuscript Grid ............................................................................. 29
Gambar 2.26. Column Grid ................................................................................... 29
Gambar 2.27. Modular Grid ................................................................................. 30
Gambar 2.28. Hierarcial Grid .............................................................................. 30
Gambar 2.29.Hue .................................................................................................. 32
Gambar 2.30. value ............................................................................................... 32
Gambar 2.31. Intensity .......................................................................................... 33
Gambar 3.1. Museum Keprajuritan Indonesia ...................................................... 39
Gambar 3.2. Denah Lantai dasar Museum Keprajuritan Indonesia ...................... 42
Gambar 3.3. Denah lantai dua Museum Keprajuritan Indonesia .......................... 43
Gambar 3.4. Wawancara dengan Bapak Imam Wardoyo ..................................... 46
Gambar 3.5. Wawancara dengan Bapak Tugimin ................................................ 48
Gambar 3.6. Pintu masuk gerbang museum.......................................................... 52
Gambar 3.7. Display replika kapal pinisi .............................................................. 52
Gambar 3.8. Jalan menuju gedung museum ......................................................... 53
Gambar 3.9. Diorama dibawah gedung museum .................................................. 54
Gambar 3.10. Panggung terbuka ........................................................................... 54
Gambar 3.11. Patung perunggu ............................................................................. 55
Gambar 3.12 Kolkesi pada laintai dua .................................................................. 55
Gambar 3.13. Diorama pada lantai dua ................................................................. 56
Gambar 3.14. Pintu evakuasi belakang ................................................................. 56
xiv
Gambar 3.15. Alur Pengunjung ............................................................................ 63
Gambar 3.16. Alur Pengunjung lantai dua ............................................................ 65
Gambar 3.17. Skenario jalur darurat ..................................................................... 66
Gambar 3.18. Jalur pencarian toilet ...................................................................... 68
Gambar 3.19. Museum Seni Rupa dan Keramik................................................... 70
Gambar 3.20. Museum Bank Indonesia ................................................................ 75
Gambar 3.21. Museum Mandiri ............................................................................ 82
Gambar 3.22. Focus Group Discussion ................................................................ 86
Gambar 4.1. Mind mapping .................................................................................. 92
Gambar 4.2. Brainstorming .................................................................................. 93
Gambar 4.3. Moodboard ....................................................................................... 96
Gambar 4.4. Eksplorasi bentuk signage dari bentuk dan koleksi museum ........... 98
Gambar 4.5. Sketsa bentuk dasar signage ............................................................. 99
Gambar 4.6. Eksplorasi digital bentuk signage .................................................. 100
Gambar 4.7. Bentuk signage dan eksplorasinya (alternatif 1) ............................ 101
Gambar 4.8. Bentuk signage dan eksplorasinya (alternatif 2) ............................ 102
Gambar 4.9. Bentuk signage yang dipilih ........................................................... 103
Gambar 4.10. 5 warna primer ............................................................................. 104
Gambar 4.11. Pengaplikasian warna pada bentuk signage ................................. 104
Gambar 4.12. Pengaplikasian warna signage untuk interior museum ................ 105
Gambar 4.13. Pengaplikasian warna signage untuk eksterior museum .............. 105
Gambar 4.14. Penilihan typeface untuk headline................................................ 106
Gambar 4.15. Pemilihan typeface untuk sub headline ........................................ 107
xv
Gambar 4.4.16 Penggunaan warna untuk typeface ............................................. 108
Gambar 4.17. Tes Pengaplikasian typeface pada signage background gelap ..... 108
Gambar 4.18. Tes pengaplikasian typeface pada sign background terang ........ 109
Gambar 4.19. Pengaplikasian typeface TT Norms Bold ...................................... 110
Gambar 4.20. Hasil akhir permilihan untuk headline dan subheadline .............. 111
Gambar 4.21 Pengapliksaian Bashasa Inggris dan Bashasa Indonesia pada signage
............................................................................................................................. 112
Gambar 4.22. Eksplorasi awal Pictogram........................................................... 113
Gambar 4.23. Eksplorasi lanjutan pembuatan pictogram ................................... 114
Gambar 4.24. Pictogram yang dipilih ................................................................. 114
Gambar 4.25. Eksplorasi pictogram alternatif 1 ................................................. 115
Gambar 4.26. Eksplorasi pictogram alternatif 2......................................... ........ 116
Gambar 4.27. Penggunaan Grid 7 x 7 kotak pada perancangan pictogram.........116
Gambar 4.28.Pictogram yang dipilih .................................................................. 117
Gambar 4.29. Pengaplikasian pictogram ............................................................ 117
Gambar 4.30. Arrow ............................................................................................ 118
Gambar 4.31. Denah isometric museum ............................................................. 119
Gambar 4.32. Denah flat museum ....................................................................... 120
Gambar 4.33. Pengaplikasian grid pada suspended monolith signage ............... 121
Gambar 4.34. Pengaplikasian grid pada flush mounted signage ........................ 121
Gambar 4.35. Pengaplikasian grid pada freestanding monolith signage ........... 122
Gambar 4.36. Pengapliksaian gird pada freestanding monotlith sign ................ 123
Gambar 4.37. Supergrafis ................................................................................... 124
xvi
Gambar 4.38. Pengaplikasian supergrafis pada signage di interior museum ..... 125
Gambar 4.39. Pengaplikasian supergrafis pada signage di eksterior museum ... 125
Gambar 4.40. Ukuran freestanding orientation sign .......................................... 126
Gambar 4.41. ukuran freestanding identification sign ........................................ 127
Gambar 4.42. ukuran suspended identification sign ........................................... 128
Gambar 4.43. Flush identification sign ............................................................... 128
Gambar 4.44. ukuran flush regulatoryn sign ...................................................... 129
Gambar 4.45. ukuran freestanding identification ............................................... 129
Gambar 4.46. Projecting monolith identification sign ........................................ 130
Gambar 4.47. ukuran fresstamding directional .................................................. 131
Gambar 4.48. ukuran perbandingan signage dengan tinggi badan ..................... 131
Gambar 4.49. ukuran perbandingan signage dengan tinggi badan ..................... 132
Gambar 4.50. Placement Identification sign pada lantai dasar ........................... 133
Gambar 4.51. Placement identification sign pada lantai dua ............................. 134
Gambar 4.52. Placement directional sign pada lantai dasar ............................... 135
Gambar 4.53. Placement directional sign pada lantai dua .................................. 136
Gambar 4.54. Placement Orientation sign pada lantai dasar .............................. 137
Gambar 4.55. Placement orientation sign pada lantai dua ................................. 138
Gambar 4.56. Placement regulatory sign pada lantai dasar ................................ 139
Gambar 4.57. Placement regulatory sign pada lantai dua .................................. 140
Gambar 4.58. Zoning orientation sign ................................................................ 141
Gambar 4.59. zoning directional dan identification sign .................................... 142
Gambar 4.60. Zoning identification sign ............................................................ 142
xvii
Gambar 4.61. Layouting yang digunakan pada perancagan Graphic Standard
Manual ................................................................................................................ 143
Gambar 4.62. Penerapan Warna dan typeface .................................................... 143
Gambar 4.63. Profil Museum .............................................................................. 144
Gambar 4.64. Latar belakang .............................................................................. 144
Gambar 4.65. Denah museum ............................................................................. 145
Gambar 4.66. Signage list ................................................................................... 145
Gambar 4.67. Penggunaan elemen grafis ............................................................ 146
Gambar 4.68. Placement and code pada signage ................................................ 146
Gambar 4.69. Ukuran dan tampak 3D signage ................................................... 147
Gambar 4.70. Mock up signage........................................................................... 147
Gambar 4.71. freestanding orientation ............................................................... 149
Gambar 4.72. Suspended directional sign........................................................... 150
Gambar 4.73. Freestanding identificationsign ................................................... 151
Gambar 4.74. flush regulatory sign .................................................................... 152
Gambar 4.75. Analisis pictogram ....................................................................... 154
Gambar 4.76. Hasil akhir pictogram ................................................................... 155
Gambar 4.77.Arrow ............................................................................................. 155
Gambar 4.78. Jarak 10 meter .............................................................................. 156
Gambar 4.79. Jarak 8 meter ................................................................................ 157
Gambar 4.80. Pemilihan warna untuk signage museum ..................................... 157
Gambar 4.81. Hirarki Visual pada signage ......................................................... 160
Gambar 4.82. Analisis whitespace pada GSM .................................................... 160
xviii
Gambar 4.83. Analisis pada GSM halaman pebuka bab ..................................... 161
Gambar 4.84. Analisis white space pada signage ............................................... 162
Gambar 4.85. Penggunaan warna orange dan madison blue pada pembuka Bab
GSM .................................................................................................................... 163
Gambar 4.86. Pengaplikasian dua Bahasa pada GSM ........................................ 163
xix
DAFTAR TABEL
Tabel 2.1. Tabel definisi warna ............................................................................. 31
Tabel 3.1. signage Museum Keprajuritan Indonesia ............................................ 57
Tabel 3.2. Signage Museum Seni Rupa dan Keramik .......................................... 71
Tabel 3.3. Signage Museum Bank Indonesia ........................................................ 76
Tabel 3.4. Signage Museum Bank Mandiri .......................................................... 83
Tabel 4.1. Budgeting satuan signage................................................................... 164
Tabel 4.2. Tabel budgeting keseluruhan signage ................................................ 167
xx
DAFTAR LAMPIRAN
LAMPIRAN A LEMBAR BIMBINGAN TUGAS AKHIR ......................... xxiv
LAMPIRAN B SCREENSHOT BIMBINGAN ONLINE ............................. xxv
LAMPIRAN C BIMBINGAN SPESIALIS ................................................... xxvi
LAMPIRAN D : SURAT IZIN WAWANCARA .......................................... xxvi
LAMPIRAN E : TRANSKRIP WAWANCARA PENGELOLA MUSEUM
.......................................................................................................................... xxviii
LAMPIRAN F: TRANSKRIP WAWANCARA PEMANDU MUSEUM . xxxii
LAMPIRAN G: DENAH ASLI MUSEUM DARI NARASUMBER ....... xxxvii