perancangan permainan edukatif mengenal nilai … · perancangan permainan edukatif mengenal ....

PERANCANGAN PERMAINAN EDUKATIF MENGENAL

NILAI POSITIF 10 JENIS SERANGGA PADA ANAK KELAS 4 SAMPAI 6 SD

Inventure

YONATHAN STEFANO HANTONO

10.13.0070

PROGRAM STUDI DESAIN KOMUNIKASI VISUAL

FAKULTAS ARSITEKTUR DAN DESAIN

UNIVERSITAS KATOLIK SOEGIJAPRANATA

SEMARANG 2015

ii

PERNYATAAN ORISINALITAS

Nama : Yonathan Stefano Hantono

NIM : 10.13.0070

Program Studi : Desain Komunikasi Visual

Fakultas : Arsitektur dan Desain

Universitas : Universitas Katolik Soegijapranata

Judul Proyek Akhir :

PERANCANGAN PERMAINAN EDUKATIF

MENGENAL NILAI POSITIF 10 JENIS SERANGGA

PADA ANAK KELAS 4 SAMPAI 6 SD

Menyatakan bahwa proyek akhir ini adalah hasil karya saya sendiri serta telah mengikuti peraturan akademik dalam melakukan kutipan. Apabila di kemudian

hari ditemukan adanya bukti plagiasi, manipulasi, dan / atau pemalsuan data maupun bentuk – bentuk kecurangan yang lain, Saya bersedia menerima sanksi dari

Program Studi Desain Komunikasi Visual, Universitas Katolik Soegijapranata Semarang. Demi kepentingan akademis, maka saya bersedia dan menyetujui bentuk

publikasi dari karya ilmiah ini.

Semarang, 13 Juli 2015

Yonathan Stefano Hantono

iii

HALAMAN PENGESAHAN

Judul :





NIM : 10.13.0070





Mengesahkan

Dekan Fakultas Arsitektur dan Desain Kaprogdi Desain Komunikasi Visual Koordinator Proyek Akhir DKV

Ir. Tri Hesti Mulyani, M.T Ir. Robert Rianto Widjaja, M.T Ir. Robert Rianto Widjaja, M.T

NIDN. 0611086201 NIDN. 0627066701 NIDN. 0627066701

iv

HALAMAN PENGESAHAN

Judul :





NIM : 10.13.0070





Menyetujui

Pembimbing I Pembimbing II

Ir. Ign. Dono Sayoso, MSR. Tito Perdananta, S.Sn.

NIDN. 0608075601 NPP. 058.5.2015.132

Penguji I Penguji II Penguji III

Ir. Robert Rianto Widjaja, MT. Ir. Riandy Tarigan, MT. Prof Dr.-Ing. Ir. L.M.F. Purwanto, M.T.

NIDN. 0627066701 NIDN. 0629056402 NIDN. 0602066801

v

PRAKATA

Puji Syukur kepada Tuhan Yang Maha Esa, dengan berkat dan rahmat-Nya sehingga penulis dapat menyusun proyek akhir ini dengan baik dan

tepat pada waktunya untuk memenuhi syarat dalam kelulusan perkuliahan bidang studi Desain Komunikasi Visual Fakultas Arsitektur dan Desain Universitas

Katolik Soegijapranata Semarang. Pada kesempatan ini, penulis ingin mengucapkan terima kasih yang sebesar – besarnya kepada berbagai pihak yang telah

membantu, membimbing, serta mendukung penulis dalam menyelesaikan laporan perancangan Proyek Akhir periode 06 ini. Terima kasih diucapkan kepada :

1. Ir. Ign. Dono Sayoso, MSR., selaku Dosen pembimbing yang telah bersedia membimbing serta memberi masukan bagi penulisdalam menyusun

dan menyelesaikan laporan perancangan Proyek Akhir ini.

2. Seluruh Dosen Fakultas Desain Komunikasi Visual Unika Soegijapranata yang telah mendukung, membimbing dan memberikan banyak ilmu serta

pengalaman yang sangat berguna bagi penulis dalam penyelesaian laporan perancangan Proyek Akhir.

3. Orang tua yang memberikan semangat, serta sabar dalam membimbing, dan mendukung secara materi maupun non – materi kepada penulis dalam

menyelesaikan laporan perancangan Proyek Akhir ini.

4. Teman – teman mahasiswa Desain Komunikasi Visual Unika Soegijapranata, Okie Wirawan, Wahyu Priyo, Aris Mulyono, Ryan Bagus, Kevin

Setiawan, Ezio Ano Dillan, Hieronymus Henry Sanjaya, teman-teman kelompok bimbingan Bapak Ign. Dono Sayoso yang telah memberi

dukungan serta masukan untuk menyelesaikan laporan perancangan Proyek Akhir periode 06 ini.

5. SD Pedurungan Tengah 02, dan SD Sang Timur yang telah membantu penulis dalam pengumpulan data riset.

6. Serta semua pihak yang telah memberikan semangat, dukungan, dan bantuan sehingga laporan perancangan Proyek Akhir ini dapat diselesaikan

dengan baik dan tepat waktu.

Permainan Edukatif merupakan salah satu media yang membantu dalam proses belajar mengajar. Selain itu melalui media permainan edukatif tidak hanya

memberikan pengetahuan kepada pemain namun juga kesenangan dan membantu meningkatkan kemampuan bersosialisasi. Dalam perancangan ini akan dilakukan

perancangan permainan edukatif melalui media board game. Di era perkembangan jaman yang modern ini board game masih memiliki eksistensi di dunia permainan

meski permainan digital menunjukkan perkembangan yang pesat. Namun media board game merupakan media paling efektif untuk mengajak pemain untuk

bermain, belajar, dan bersosialisasi. Sehingga pengetahuan-pengetahuan yang ada bisa disampaikan melalui board game, salah satunya adalah pengetahuan

mengenai serangga.

Dalam perancangan proyek akhir ini banyak ide dan masukan yang didapat dari berbagai macam pihak baik pembimbing dan anak-anak yang mulai

mempelajari serangga di sekolah. Semoga dengan adanya perancangan proyek akhir ini dapat menginspirasi semua pihak.

Penulis

vi

ABSTRAK

Dalam pelajaran Ilmu Pengetahuan Alam, murid-murid mendapat pelajaran mengenai makhluk

hidup. Di sekitar kita ada berbagai jenis makhluk hidup yang menjaga keseimbangan bumi yang kita

tinggali. Dari berbagai jenis makhluk hidup mulai dari tumbuhan, hewan, manusia, serta

mikroorganisme yang berukuran sangat kecil, manusia memiliki peran paling penting dalam menjaga

keseimbangan alam ini. Dengan memiliki akal budi dan kepandaian melebih makhluk hidup lain

membuat manusia mempunyai kemampuan untuk mengendalikan keseimbangan bumi ini. Namun jika

bicara tentang jumlah, jumlah manusia bukanlah yang terbanyak dibanding makhluk hidup lain.

Serangga merupakan salah satu jenis makhluk hidup yang jumlahnya lebih dari manusia. Karena

populasi serangga sulit untuk dihitung dan cakupan wilayah tempat tinggalnya yang luas. Di mata

manusia, serangga punya dampak positif dan negatif yang diberikan. Namun manusia lebih banyak

melihat pada dampak negatif yang diberikan. Dari data-data yang diperoleh menunjukkan bahwa

masyrakat tidak banyak mengenali dampak positif yang diberikan serangga. Dampak positif yang

diberikan serangga dapat dimanfaatkan manusia dalam berbagai bidang. Sehingga keberadaan serangga

tidak selalu dianggap merugikan bagi manusia. Karena serangga sama seperti makhluk ciptaan Tuhan

lainnya yang memiliki kelebihan dan kekurangan. Tidak ada salahnya pemahaman tentang serangga

diberikan sejak dini. Terutama pada usia sekolah dasar yang merupakan waktu yang ideal bagi anak

untuk mempelajari serangga dan lingkungan di sekitarnya.

Adapun media yang digunakan pada perancangan ini adalah menggunakan permainan edukatif

dalam bentuk board game yang bertujuan untuk mengenalkan dampak positif serangga pada masyarakat.

Penggunaan media board game karena dengan belajar sambil bermain membuat kegiatan belajar terasa

lebih menyenangkan dan pengetahuan yang diberikan tetap tersampaikan. Dengan board game yang

selalu dimainkan dalam kelompok membuat para pemain terutama anak-anak dapat lebih bersosialisasi

secara langsung melalui permainan. Perancangan permainan ini dibuat dengan tampilan semenarik

mungkin agar mudah diterima kalangan anak-anak.

Kata kunci : Serangga, lingkungan, board game, permainan edukatif,

In Natural Science subject, the students got a lesson on living beings. There are many kinds of

living beings around us who maintain the balance of the earth which we live. On various types of living

creatures from plants, animals, humans, and microorganisms that are so small, human have the most

important role in maintaining the balance of nature. By having common sense and skills more than any

other makes human beings have the ability to control the balance of the earth. But if we talk about the

number, human population is not the most than other living creatures. Insects are one of the living

species whoa have population more than human. Because the insect populations are difficult to calculate

and they have very spacious living area. In our pint of view, insects have both positive and negative

effects. But most people look at the negative impact given. The data shows that many people do not

recognize the positive impact of insects. With the positive impact of insects, human can utilize that in

various subject. Then the presence of insects are not always considered harmful to humans. Because

insects just like any other God's creation that has its advantages and disadvantages. There is nothing

wrong to understanding insects earlier. Especially at primary school age is the ideal time for children to

learn about insects and their surrounding.

The media used in designing this project is educational games in the form of board game aimed

to introducing a positive impact of insects to our society. The use of media board game is to learn while

playing to make learning process more fun and the science still can be delivered. With board game that

always played in a group, makes the players especially the children can socialize more directly through

the game. This game is designed with the most attractive as possible so this game could be easily

accepted among children.

Keywords: insects, environment, board games, educational games,

vii

DAFTAR ISI

Halaman

Halaman Judul ......................................................................................................................................i

Pernyataan Orisinalitas .........................................................................................................................ii

Halaman Pengesahan 1 .........................................................................................................................iii

Halaman Pengesahan 2 .........................................................................................................................iv

Kata Pengantar ......................................................................................................................................v

Abstrak ..................................................................................................................................................vi

Daftar Isi ...............................................................................................................................................vii

Daftar Gambar ......................................................................................................................................ix

BAB 1 PENDAHULUAN ...................................................................................................................1

1.1 Latar Belakang Masalah .................................................................................................................1

1.2 Identifikasi Masalah ........................................................................................................................1

1.3 Pembatasan Masalah .......................................................................................................................1

1.4 Perumusan Masalah ........................................................................................................................2

1.5 Tujuan Perancangan ........................................................................................................................2

1.6 Manfaat Perancangan ......................................................................................................................2

1.7 Metode Penelitian dan Perancangan ...............................................................................................2

1.8 Sistematika Penulisan .....................................................................................................................2

BAB 2 TINJAUAN UMUM ...............................................................................................................4

2.1 Kerangka Berpikir ...........................................................................................................................4

2.2 Landasan Teori ................................................................................................................................4

2.2.1 Perkembangan Anak ....................................................................................................................4

2.2.2 Permainan ....................................................................................................................................5

2.2.3 Bentuk-bentuk Permainan ............................................................................................................5

2.2.4 Permainan Edukasi .......................................................................................................................6

2.2.5 Board Game .................................................................................................................................7

2.2.5.1 Pengertian Board Game ............................................................................................................7

2.2.5.2 Jenis Board Game .....................................................................................................................7

2.2.5.3 Manfaat Board Game ................................................................................................................8

2.2.6 Unsur Penunjang Game ...............................................................................................................8

2.2.6.1Teori Ilustrasi .............................................................................................................................8

2.2.6.2 Teori Tipografi ..........................................................................................................................8

2.2.6.3 Teori Layout..............................................................................................................................9

2.2.7 Teori Warna ................................................................................................................................. 9

2.2.8 Serangga ...................................................................................................................................... 9

2.2.8.1 Peran Serangga ......................................................................................................................... 10

2.2.8.2 Tinjauan Data Serangga............................................................................................................ 10

2.2.9 Teori AISAS ................................................................................................................................ 13

2.3 Kajian Pustaka ................................................................................................................................ 13

2.3.1 Ensiklopedia Anak Hebat : Serangga .......................................................................................... 13

2.3.2 Buku “Psikologi Perkembangan “ ............................................................................................... 14

2.3.3 Buku “ Cara Efektif Memahami Perilaku Anak Usia Dini “ ....................................................... 14

2.4 Studi Komparasi ............................................................................................................................. 14

BAB III STRATEGI KOMUNIKASI .............................................................................................. 15

3.1 Data Hasil Penelitian ...................................................................................................................... 15

3.2 Khalayak Sasaran ........................................................................................................................... 19

3.2.1 Geografis ..................................................................................................................................... 19

3.2.2 Demografis .................................................................................................................................. 19

3.2.3 Psikografis ................................................................................................................................... 19

3.3 Strategi Kreatif ............................................................................................................................... 19

3.3.1 Creative Brief .............................................................................................................................. 19

3.3.2 Creative Brief Lowe Worldwide ................................................................................................. 19

3.3.3 Strategi Media.............................................................................................................................. 20

3.3.4 Judul Game .................................................................................................................................. 21

3.3.5 Perlengkapan ............................................................................................................................... 21

3.3.6 Skenario Game Play .................................................................................................................... 21

3.3.7 Fakta Kunci ................................................................................................................................. 21

3.3.8 Positioning Statement .................................................................................................................. 22

3.3.9 Big Idea ....................................................................................................................................... 22

3.3.10 Keyword .................................................................................................................................... 22

3.3.11 Tujuan Komunikasi ................................................................................................................... 22

3.3.12 Pendekatan Promosi .................................................................................................................. 22

BAB IV STRATEGI KREATIF ........................................................................................................ 23

4.1 Konsep Verbal ................................................................................................................................ 23

4.1.1 Konsep Judul Board Game ......................................................................................................... 23

4.1.2 Konsep Board Game “INVENTURE” ........................................................................................ 23

4.2 Konsep Visual ................................................................................................................................ 23

viii

4.2.1 Tipografi ......................................................................................................................................23

4.2.2 Pewarnaan ....................................................................................................................................24

4.2.3 Visualisasi Logo...........................................................................................................................24

4.2.4 Makna Bentuk ..............................................................................................................................24

4.2.5 Grid Logo .....................................................................................................................................25

4.2.6 Clear Area Logo ...........................................................................................................................25

4.2.7 Desain Karakter ...........................................................................................................................25

4.3 Visualisasi Desain ...........................................................................................................................26

4.3.1 Media Utama ................................................................................................................................26

4.3.2 Media Pendukung ........................................................................................................................27

4.3.2.1 Game Digital .............................................................................................................................27

4.3.2.2 Promotion Tool .........................................................................................................................28

4.3.2.3 Merchandise ..............................................................................................................................28

4.3.2.4 Point of Purchase ......................................................................................................................28

4.3.2.5 Stationary ..................................................................................................................................29

BAB V KESIMPULAN DAN SARAN ..............................................................................................30

5.1 Kesimpulan .....................................................................................................................................30

5.2 Saran ...............................................................................................................................................30

ix

DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1 Kerangka Berpikir ........................................................................................................ 4

Gambar 2.2 Lebah Madu ................................................................................................................. 10

Gambar 2.3 Kupu-kupu ................................................................................................................... 10

Gambar 2.4 Ngengat Sutra ............................................................................................................... 11

Gambar 2.5 Kumbang Koksi ........................................................................................................... 11

Gambar 2.6 Kumbang Tinja ............................................................................................................ 11

Gambar 2.7 Belalang ....................................................................................................................... 11

Gambar 2.8 Semut ........................................................................................................................... 12

Gambar 2.9 Capung ......................................................................................................................... 12

Gambar 2.10 Lalat ........................................................................................................................... 12

Gambar 2.11 Kecoa ......................................................................................................................... 13

Gambar 2.12 Board Game Animal Trivia Challenge ...................................................................... 14

Gambar 3.1 Pengisian Kuesioner di SD Pedurungan Tengah 02 .................................................... 18

Gambar 4.1 Font Cmix Loud ........................................................................................................... 23

Gambar 4.2 Font AR CENA ............................................................................................................ 23

Gambar 4.3 Warna yang digunakan ................................................................................................. 24

Gambar 4.4 Logo INVENTURE ..................................................................................................... 24

Gambar 4.5 Elemen Bentuk Logo ................................................................................................... 24

Gambar 4.6 Grid Logo ..................................................................................................................... 25

Gambar 4.7 Clear Area Logo ........................................................................................................... 25

Gambar 4.8 Karakter Board Game INVENTURE .......................................................................... 25

Gambar 4.9 Papan Permainan INVENTURE .................................................................................. 26

Gambar 4.10 Dadu dan Kartu INVENTURE .................................................................................. 26

Gambar 4.11 Packaging dan Buku Panduan INVENTURE ............................................................ 27

Gambar 4.12 Bidak Permainan INVENTURE ................................................................................ 27

Gambar 4.13 Tampilan Game Digital .............................................................................................. 27

Gambar 4.14 Item Promosi .............................................................................................................. 28

Gambar 4.15 Item Promosi Media Sosial ........................................................................................ 28

Gambar 4.16 Merchandise ............................................................................................................... 28

Gambar 4.17 Point of Purchase ....................................................................................................... 28

Gambar 4.18 Stationary ................................................................................................................... 29

perancangan permainan edukatif mengenal nilai … · perancangan permainan edukatif mengenal ....

Documents