huri - tdv İslam ansiklopedisi
TRANSCRIPT
8/19/2019 Huri - TDV İslam Ansiklopedisi
http://slidepdf.com/reader/full/huri-tdv-islam-ansiklopedisi 1/4
irde ı r k ç ı l ı k y a p ı l m a m ı ş , aksine ı r k
m ı y a p m a n ı n ve soyla övünmenin d o ğ r u
o l m a d ı ğ ı
ifade e d i l m i ş t i r . Hureyml'nin,
"Ben d ' u n soylu ailelerinden bir
k i ş i
yim; Acem ı r k ı beni erdemlerle
d o n a t t ı "
a n l a m ı n d a k i
beytini de h a y a t ı n ı n büyük
bir k ı s m ı n ı E m e v l ı r k ç ı l ı ğ ı n ı n b e ş i ğ i olan
ve
meva111erin
h o r l a n d ı ğ ı k ' t a
geçir
mesi sebebiyle
bir
tepki sonucunda söy
l e n m i ş bir fahriye olarak kabul etmek ge
rekir. Eski kaynaklardan sadece Mu<ce
mü l-büldan da
(III. 464) geçen bu
tür
ş i i r l e r i n d e n birini Yaküt, " A c e m l i
ğ i y l e
iftihar ediyor" ş e k l i n d e takdim ederken
ç a ğ d a ş yazarlardan b a ş t a Goldziher ile
Ahmed
Emin olmak üzere Taha ei-Haci
rl. Muhammed Neblh Hicab. Ahmed
yib, Ahmed Muhammed i - H f ı f i gibi a z ı
k i ş i l e r Hureyml'ye ı r k ç ı l ı k i s n a d ı n d a bu
l u n m u ş l a r d ı r
(Muslim
Studies,
s.
151-152;
l ) u f : ı a ' l
İ s l a m ,
1 64-65) . s l ı n d a bunu, Ya
küt'un
da b e l i r t t i ğ i gibi Arap a i r l e r i ara
s ı n d a Cahiliye'den kalma bir gelenek ola
rak soy ve kabileyle övünmeye dair bir
ir
fahriyesi ş e k l i n d e d e ğ e r l n d i r m da
ha uygun görünmektedir. K ki b a ş t a
Ş e v k i
Dayf ile Ali Cevad et -Tahir olmak
üzere birçok a ğ d a ş
e l e ş t i r m e n ,
içerik ve
l f ı p b a k ı m ı n d a n Hureyml'nin d i ğ e r
ş i i r
lerine b e n z e m e d i ğ i için bu p a r ç a n ı n Hu
reyml'ye nisbetini uygun b u l m a m a k t a d ı r
(MMLADm., sy. 41 [1
386/19661.
s.
452,
609). H a y a t ı n ı soylu Arap ailelerinden Hu
reymller'e methiye ve mersiye yazmakla
g e ç i r m i ş , onlardan büyük him
aye
ve des
tek g ö r m ü ş
bir ş a i r i n
b u n l a r ı
söylemesi
de pek makul görünmemektedir.
Hure
yml'nin
edebiyat ve biyogr
af
i ki
t a p l a r ı n d a
d a ğ ı n ı k olarak yer alan
çok
sa
y ı d a k i ş i i r i n i n
büyük
bir ı s m ı Ali
Cevact
· et-Tahir ile Muhammed Cebbar ei
-Mu
aybid
t a r a f ı n d a n
derlenerek Divanü l
l jureymi
a d ı y l a y a y ı m l a n m ı ş t ı r
(Beyrut
97 ı ) . V. A. Ebermann, Hureyml'nin i i r
lerinin bir k ı s m ı n ı "ai-Churejmi arabskij
poetiz Sogda"
a d ı y l a
Rusça'ya
tercüme
e t m i ş t i r ZKV,
V [ 19301, s. 429-450).
B İ B L İ Y O G R A F Y A :
Ebu Temmam.
e l - l f a m a s e t ü ' ş - ş u g r a : V a f : ı
ş i y y a t ( n ş r .
Abdülazlz el-Meymenl- Mahmud
M.
Ş a k i r ) ,
Kahire 1963, s. 273, 325; Cahiz.
l - B u t ı a
la'
Taha
el-Haciri). Kahire 1981 , s. 130, 167,
181, 205, n e ş r e d e n i n eki, s.
363-364; a.mlf
.
K i t f ı b ü ' l - l ; f a y e v a n , 224-225, 354; III, 94, 113,
148; V,
204,211,
603;
VI,
423; VII, 61, 1
51 -1
52,
193;
a.mlf
•
el-Beyan ve 't-tebyin,
ll
109,
111-112, 115, 117, 131, 209,
224,381,
406; Il,
73, 190, 352, 356-357 ; III, 162, 320,325, 352;
İ b n Kuteybe, e ş - Ş i ' r - ş u ' a r a ' , Beyrut 1964,
s.
23-24, 731-735; a.mlf., ' U y ü n ü l - a l ] b f ı r II,
128; III, 239; IV, 57, 239; Müberred, el-Kamil
M. Ahmed ed-Dali), Beyrut 1406/1986, III,
1361-1362; a.mlf. , Kitaba 1-Faztl
( n ş r .
Abdüla
zlz el-Meymenl). Kahire 1953, s. 95;
İ b n ü ' I - M u '
tez, Taba/ :atü ş - ş u ' a r a ' Abdüssettar Ah
med el-Ferrac). Kahire 1981 , s. 293-294;
b n ü ' I
Cerrah. el-Varal :a
( n ş r .
Abdülvehhab Azzam- Ab
düssettar Ahmed el-Ferrac) , Kahire, ts. (Darü'I
Maarif). s. 23-24 , 102-106;Taberi. Tarfi](Ebü'l
Fazl).
IV,
251; V,
76-89
; VIII, 431-454; X, 176-
180; Ebü't-Tayyib
e i - V e ş ş a ' .
e;r:-1-arf
ve'?-?Urafa'
( n ş r . Fehml Sa'd). Beyrut 1407/1986, s. 104;
Abdürabbih. e l - ' İ l : d ü '1-ferid, V, 327; e h ş i y a r i ,
el-Vüzera' ve l-küttab,
s.
194, 239-240, 267-
268; Süli, E d e b ü ' l - k ü t t f ı b ,
s.
49; a.mlf ., A l ] b f ı
ş - ş u ' a r a ' i ' l - m u f : ı d e ş i n ( n ş r . l . H. Dunne).Bey
rut 1401/1982, s. 127-128; Amidi. e l - M u v f ı z e
ne n ş r .
Ahmed Sakr). Kahire 1380/1961, I, 121;
Mes'üdi, Mürücü';geheb (Abdülhamld). III, 414;
Ebü'I-Ferec el-isfahani. el-Egan
i,
III, 192; VI, 93;
XI, 345-346; XIII, 169; XIV, 334, 347; XV, 131;
XVI, 433; XVIII, 381; XX, 38-39,48,81-82, 355;
Merzübani. M ü v e ş ş a f : ı ( n ş r . Ali M. el-Bicavi).
Kahire 1965, s. 470, 495; a.mlf., Mu'cemü - ş u
'ara'
n ş r .
F
Kre nko
w). Beyrut 1402/1982, s. 256;
ibnü'n-Nedim,
el-Fihrist
(Teceddüd). s. 188;
Ebü'I-Hasan ei-Cürcani. el-
Vesata
beyne'l-Mü
tenebbi
ve l ] u ş ü m i h ( n ş r . M. Ebü'l-Fazl
İ b r a
im Ali
M.
el-Bicavl),
Beyrut
1386/1966,
s.
50,204,311,
321, 3 2 ~
336,354,370-
371; Ebü Hilal el-Askeri,
Divanü
'l-me'ani
( n ş r .
Hüsameddin el-Kudsi). Kahire 1352/1933 ,
1
74, 279; II, 175, 197; Sealibi.
l j a ş ş ü ' 1 - I J a ş
(
Me'mün b. Muhyiddin el-Cennan). Beyrut 1414/
1994, s. 163-164; Husri. Zehrü'l-adab
( n ş r .
Ze
ki Mübarek). Beyrut 1972, IV,
1142-1145;
R e ş ~
ei-Kayrevani. el-'Umde Muhammed
Karkazan).
Beyrut 1408/1988, 1
212;
Ha tib,
Taril]u Bagdad,
VI,
326; İ b n Maküla, e l - İ k m a l
III, 243;
A b d ü l l ~ a h i r
ei-Cürcan
l,
Dela'ilü
l - i ' c f ı z
( n ş r . Mahmud M.
Ş a k i
Kahire 1404/1 984, s.
164-169,498, 511; Sem'ani. el-Ensab (Barudl).
II, 354-355; İ b n Asaki
r.
Tarif) u D t m a ş l : (Am
rev ), VIII, 198-203; Ebü'I-Beka ei-Ukbe
ri.
et
Tibyan f i e r f : ı i ' d - d i v a n ( n ş r . Mustafa es-Sek
ka d ğ r . ) . Beyrut 1397/1978,1, 155; II , 7, 166,
243, 287; lll, 10, 12, 187, 333; IV, 65; Ya'
küt , Mu'cemü'l-üdeba', XV, 140; a.mlf.. Mu'ce
mü l-büldan (Cündl). II, 500; III, 464; IV, 339-
340; ibnü'I-Esir. e l - L ü b f ı b , 438; a.mlf . el-Ka
mil, VI, 274 ; ibnü'I-Adim, Bugyetü 't-taleb ( n ş r .
D. W. Morray). Frankfurt 1990, III, 517-521;
Manzür. M u l ] t a ş a r u Taril]i D t m a ş / : IV,
290-
294; Xl, 284-285; XV I, 275-277; Safedi, el-Vafi,
VIII ,
409;
a.mlf
.,
Nektü
'
l-himyan
Ahmed
Zeki Bek). Kahire 1329/1911, s. 71;Abdürrahim
b. Ahmed ei-Abbasi. M e ' a h i d ü ' t - t e n ş i ş ( n ş r . M.
Muhyiddin Abdü lhamld), Beyrut 1367/1947,
1
251, 252-254; Ahmed Emin,
f ) u f : ı a 1 - İ s l a m ,
Bey
r
ut
135111933,
1
64-65; Brockelmann. GAL, Il,
46; Suppl., 111-112; Ahmed M. ei-Havfi,
Ede
bü 's-siyase l ' l - ' a ş r i ' l - E m e v i , Beyrut 1384/1965,
s.
490-491; Sezgin. GAS, ll, 550-551; Taha ei
H
aciri
. e l - C a f : ı f ı a y a t ü h ü ve
Ka
hire
1969, s. 135, 204, 431;
I.
Goldziher, Muslim Stu
dies, New York 1977, s. 151-152, 163-16
4;
Bed
ran,
Teh?ibü Taril]i D m a ş / : Il , 437-440; VII,
179- 196; Ömer Ferruh, Tarif) u 1-edeb, ll, 233;
Ekr
em
Pamukçu,
B a ğ d a t
t a İ l k
Türkler,
Ankara
1994,
s.
246-260; Ş e v k i Dayf, Tarif)u 1-edeb, III,
354-359; Ali Cevad et-Tahir. Ebu Ya üb e l - t ı u
reymi ,
MMLADm
., sy. 41 ( 1386/1966). s. 448-
469, 607-630; Ch. Pellat. "Abü Ya üb al-Khu
rayml , EP (Fr.). I, 164.
fAl
.
. 1 J M A İ L D U R M U Ş
L
H Ü R İ
( . J ~ I )
ennet k a d ı n l a r ı n ı ve o n l a r ı n
g ü z e l l i ğ i n i ifade eden bir tabir.
HOR i
_j
H f ı r kelimes i "beyaz olmak, b e y a z l a ş
mak"
a n l a m ı n d a k i
haver kökünden
s ı f a t
olan h a v r a n ı n ç a ğ u l u olup Türkçe'de
te
kili için k u l l
l a n h f ı r i
Arapça'da yoktur.
Araplar, çölde a y a n k a d ı n l a r ı n aksine
ş e h i r h a n ı m l a r ı n ı n t
en
b e y a z l ı ğ ı n ı ifade
etmek
için havariyyat kelimesini
k u l l a n ı r
lar. Haver kök
ünd
en tü reyen kelimeler
ç e ş i t l i ayet ve hadislerde
bir
güzellik un
suru olarak göze nisbet
d i l m i ş t i r
( a ş . bk.).
Arap dilcileri bu durumda kelimenin ne
anlama
g e l d i ğ i ,
yani haver ile ifade edilen
göz ş e k l i n i n hangi nitelikleri t a ş ı d ı ğ ı ko
nusunda
a r k l ı
g ö r ü ş l e r
ileri
ü r m ü ş l
dir. Asmal, gözdeki haverin ne anlama
g e l d i ğ i n i b i l m e d
ğ i n i söylerken genellikle
dilciler h f ı r i için "beyaz tenli, gözünün be
y a z ı saf, s i y a h ı koyu ve yuvarlak, göz ka
p a k l a r ı ince ve nazik" tasvi rini a p m ı ş l a r
d ı r . Bir telakkiye göre h f ı r i ceylan gözlü,
yani gözünün a m a m ı siyah olan demek
tir
ki böylesine insanlarda rastlanmaz (Li
sanü
l- Arab, J : . ı . v r " md.; Kamus Tercüme
si, J : . ı . v r md.). İ l g i l i ayet ve hadislerde
f ı r
kelim
esi
nin a n ı n d a zaman zaman in
f a t ı
da
z i k r e d i l d i ğ i n d e n
iri gözlü
( ş a h i n
göz
tü) o l m a y ı da bu tasvire ilave etmek gere
kir
( a ş . bk.).
K i t a b - ı Mukaddes'in sadece Ahd-i Atik
k ı s m ı n d a d o t a y l ı biçimde i ş a r e t edilen
ahiret h a y a t ı (bk. i ş a y a , 26/l 9; Hezekiel,
37/ l
-14)
apokrif kabul edilen Daniel'in ki
t a b ı n d a
( 2/1-3) daha
ç ı k
bir
e k i l d e
dile
get irilir. Ancak ahiret
h a y a t ı y l a
ilgili zen
gin tasvirler Rabbinik ve Talmudik lite
ratürde göze çarpar (Cohen, s. 383-389).
Cennet ve cehennemin mahiyetine dair
çok
g e n i ş
tasvirler içeren bu literatürde
aralardaki
h a y a t ı n
n i t e l i ğ i n e ve bu arada
İ s l a m ' ı n hGri
a n l a y ı ş ı n a
benzer bir telak
kiye rastlamak mümkün
e ğ i l d i r .
Z e r d ü ş
t l l i ğ i n k ı s m e n
a ç ı k l ı k
t a ş ı y a n h f ı r i a n l a y ı
ş ı n a gelince, bu dinde kendisinden söz
edilen hGri gerçek bir a r l ı k o l m a y ı p iyi
arnelleri a ğ ı r basan
n i n
bilincinin can
l a n d ı r d ı ğ ı bir hayal ürünudür. A y r ı c a
lam'daki h f ı r i telakkisinde göz e l l i ğ
esas
o l d u ğ u
halde
Z e r d ü ş t l l i k ' t e k i
h f ı r i
tasvirinde buna hiç temas edilmez. Zer
d ü ş t l l i t e r a t ü r d e h f ı r i y e
ait
d i ğ e r
tasvir
ler de oldukça f a r k l ı d ı r (bk. Yesna, 50/4;
Yast,
XXIV 9; Vistasp Yast,
XXI
VNIII
56;
Elr.,
V,
595).
Kur'an'da ve
b a z ı
hadis
metinlerinde
h f ı r i l e r i n tasviriyle ilgili ç ı k l a m a l a r bulun-
387
8/19/2019 Huri - TDV İslam Ansiklopedisi
http://slidepdf.com/reader/full/huri-tdv-islam-ansiklopedisi 2/4
O i
makla birlikte
u y u l a r ı n
ve duyu verileri
ne d a y a l ı akli istidlalin
l a n l a r ı n ı a ş a n
ahi
ret
h a y a t ı n a dair tasvirler konunun ma
hiyetini anlatmaktan ziyade genel bir fi
kir vermektedir. Nitekim
bir
ayette, mü
minler için h a z ı r l a n a n ahiret m u t l u l u ğ u
nun dünyada hiç kimse t a r a f ı n d a n biline
m e y e c e ğ i ifade e d i l m i ş es-Secde 32/19),
Hz.
Peygamber
de
bu
m u t l u l u ğ u n
dünya
da
görülüp ş i t i l m e y e n
ve
tasawur edile
meyen türden o l d u ğ u n u s ö y l e m i ş t i r (Bu
h3rl, T e v i : ı i d , 35, "Bed"ü'l-l}a J5", 8; Müs
lim, "Cennet",
2-5).
K u r ' a n - ı Kerim'de hür
kelimesi
dört
ayette geçmekte, b u n l a r ı n üçünde "iri ka
ra gözlüler" a n l a m ı n d a k i "In" kelimesiyle
birlikte zikredilmektedir (ed-Duhan 44/
55;
et-TOr 52/20;
e l - V a k ı a
56/22). D i ğ e r
ayette ise ç a d ı r l a r d a iskan e d i l m i ş ı n a
n a s ı n d a k i "maksürat" kelimesiyle bera
ber yer
a l m a k t a d ı r
(er-Rahman
55/72).
Üç
ayette, hür k u l l a n ı l m a d a n "güzel b a k ı ş
l a r ı n ı e ş l e r i n d e n
a y ı r m a y a n
k a d ı n l a r an
l a m ı n d a a s ı r a t ü ' t - t a r f terkibiyle (es
Saffat 37/48;
Sad
38/52; er-Rahman 55 /
56). bir ayette de "iyi huylu güzel k a d ı n
lar"
a n l a m ı n d a
"hayratün hisan" kelime
leriyle (er-Rahman
55/70)
hüriler a n l a t ı l
m ı ş t ı r . B a z ı
alimler,
k a s ı r a t ü ' t
t a r f ter
kibine "cazibeleriyle e ş l e r i n i n b a k ı ş l a r ı n ı
daima kendilerine çeken" ş e k l i n d e de ma
na
v e r m i ş l e r d i r
(ibn Kayyim el-Cevziyye,
s.
3 8).
B u n l a r ı n
d ı ş ı n d a hüriler. Nebe' sü
resinde 78 /33) g ö ğ ü s l e r i yeni
o l u ş m u ş
y a ş ı t k ı z l a r m a n a s ı n d a k i "kevaib- etrab"
tasviri ve V a k ı a süresindeki (56/37)
Ierine d ü ş k ü n iffetli
a ş t a ş
k ı z l a r anla
m ı n d a "uru
b-
etrab" nitelemesiyle de ifa
de
e d i l m i ş t i r . Üç
ayette geçen tertemiz
e ş l e r
m a n a s ı n d a k i
e z v a c mutahhara"
ile de (el-Bakara 2/25; Al-i im
ran
3/15; en
Ni
sa
4/57) hGriler k a s t e d i l m i ş t i r . Bura
daki temizl ik, dünya k a d ı n i a r ı n a mahsus
özel hallerden ve maddi kirlerden r ı n m ı ş
l ı k y a n ı n d a v e f a s ı z l ı k , dik a ş l ı l ı k . kaba söz
ve
d a v r a n ı ş l a r
gibi kötü huylardan
a r ı n
m ı ş l ı ğ ı da
içermektedir
.g.e. s. 312-3 3)
.
Kur'an'da hürilerin tasviriyle ilgili b a ş
ka
nitelemeler de v a r d ı r . Bir ayette hGri
ler. yüksek
d e ğ e r i n d e n ötürü
saklanan
ve
bir
anlamda k ı s k a n ı l a n inciye benzeti
lirken ( e i - V a k ı a 56/23) d i ğ e r bir
ayette
(es-Saffat 37/49) gün yüzü g ö r m e m i ş ve
el d e ğ m e m i ş taze yumurtaya,
bir
telak
kiye göre sedefinden
ç ı k a r ı l m a m ı ş
beyaz
inciye ( İ b n Keslr, ll, 452;
Ş e v k a n l , IV, 382-
383). Rahman süresinde de (55/58) ya
kut
ile mercana
b e n z e t i l m i ş t i r .
Bu son
benzetme, hGrilerin giyeceklerine veya
d u d a k l a r ı y l a
y a n a k l a r ı n a
ait bir
niteleme
de olabilir. Yine Kur'an:da hürilerin baki
re o l d u k l a r ı ( e l - V a k ı a 56/36) ve cennette-
88
ki
e ş l e r i n d e n
önce kendilerine ne
bir
insa
n ı n
ne
de
bir
cinnin
d a k u n d u ğ u
(er-Rah
man 55/56, 74) ifade edilir.
Hürilerin dünya a d ı n l a r ı n d a n
o l u ş
t u r u l a c a ğ ı yoksa a y r ı bir
tür
olarak ya
r a t ı l a c a ğ ı hususu alimler a r a s ı n d a t a r t ı
ş ı l m ı ş t ı r . "Biz o n l a r ı yepyeni bir a r a t ı l ı ş
l a y a r a t t ı k
ve e ş i e r i n e
d ü ş k ü n y a ş ı t
baki
reler ı l d ı k ( e i - Y a k ı a 56/35-37) mealinde
ki ayetlerin tefsirinde Yahya b. Ziyad ei
Ferra. k ı z ç o c u k l a r ı n ı n ve ihtiyar
a d ı n l a
r ı n yeni
bir
a r a t ı l ı ş l a otuz üç y a ş
ç a ğ ı n a
g e t i r i l e c e ğ i n i
kaydeder ( M e ' t ı n i ' l - K u r ' a n ,
lll.
125).
Taberi de hadisiere dayanarak
ayetlerde sözü edilen
"yeni
y a r a t ı l ı ş ı n
dünya
k a d ı n i a r ı n a
has o l d u ğ u n u ileri sü
rer ( C t ı m i ' u ' l - b e y t ı n , XXVII, 106-107) . Ha
s a n - ı Basri'ye ve onun fikir lerini benim
seyen alimiere göre de hüri ler dünya ka
d ı n l a r ı n dan o l u ş a c a k t ı r . Çünkü
mürnin
erkekler gibi mürnin k a d ı n l a r da cennet
teki nimetlerden yararlanma
h a k k ı n a
sa
hiptirler. D i ğ e r alimler ise yeniden a r a t ı
lacak dünya k a d ı n l a r ı y l a birlikte a y r ı bir
tür
olarak hürilerin de
b u l u n a c a ğ ı n ı
ileri
s ü r m ü ş t ü r (Halim ,
I,
476-477; ibn
Kay
yim el-Cevziyye, s. 320, 323-326; AlOsl,
XXVII,
142)
. Haliml.
e ğ e r
cennette y r ı bir
tür
olarak hüriler bulunacaksa
b u n l a r ı n
dünyadaki cariyeler gibi
d i ğ e r
h a n ı m l a r
dan daha ş a ğ ı bir statüde b u l u n a c a k l a r ı
belirtir e l - M i n h t ı c ll,
76-
77) . a n - ı
Kerim'de
cennet
h a y a t ı n ı n
ve oradaki
hürilerin tasvirine en
çokyer
veren Rah
man ve V a k ı a surelerinde, bilhassa ikin
cisinde yer alan ayetler (56/22-23,
35-
37). hürilerin dünya k a d ı n l a r ı n d a n o l u ş
t u r u l a c a ğ ı
kanaatini veren bir
üsiGp
t a ş ı
m a k t a d ı r . Çünkü bu ayetlerde cennet ka
d ı n l a r ı n "yeniden i n ş a
e d i l e c e ğ i
onla
r ı n "bakire
ve
y a ş t a ş k ı l ı n a c a ğ ı ifade edil
mektedir. Dünyada çocukken ölen k ı z l a r
la, evlenen
veya
evlenmeyen genç
v
mürnin k a d ı n l a r da cennete girecektir.
Söz
konusu ayetlerde
b i l d i r i l d i ğ i n e
göre
cennetteki bütün k a d ı n l a r bakire olacak
ve belli
bir a ş t a
(etrab;
bu
nitelik
üç
ayet
te tekrar edilmektedir,
Sad
38/52; el-Va
k ı a 56/3
7;
en-Nebe'
78 /33
) b u l u n a c a k t ı r .
İ l i l i hadiste bu otuz ile otuz üç a r a s ı
ş e k l i n d e
g ö s t e r i l d i ğ i n e göre küçükler bü
yütülecek, büyükler
de
bu y a ş a indirile
cektir.
Bu
özellik ve niteliklerin b a ş k a bir
v a r l ı k
türü
olarak a r a t ı l a c a k hOrilere nis
bet edilmesi uygun
görünmemektedir
.
Nitekim SÖZ konusu ayetlerin tefsirinde
yer alan hadis rivayetleri de bu hususu
desteklemektedir yk . bk.) . Bununla bir
likte
k ı y a m e t
gününde i n s a n l a r ı n
en
ön
de
bulunanlar, mürninler ve kafirler
linde üç
gruba
a y r ı l a c a ğ ı n ı ifade eden
ayetler
( e l - V a k ı a
56/7-40) birinci grubun
e ş l e r i olarak "hür-i
in
"den. ikincisi için ye
niden i n ş a edilecek a d ı n l a r d a n söz et
mektedir.
Ayetlerin bu kompozisyonu.
cennet a d ı n l a r ı n ı n iki
a y r ı
türden
l u ş a
c a ğ ı n ı
söyleyen alimler için d a l a y l ı
da
ol
sa
bir
delil s a y ı l a b i l i r . Cennet k a d ı n l a r ı n
dan bahseden d i ğ e r ayetlerde böyle bir
g r u p l a n d ı r m a b u l u n m a y ı p
nimetierin
müttakiler Sad 38/49;
ed-Duhan
44/5
et-TOr 52/1
7;
en-Nebe' 78/31
),
rabbinin
huzurunda hesap vermekten korkanlar
(er-Rahman 55
/46
) ve A l l a h ' ı n halis u l l a r ı
(es-Saffat 37/40) için h a z ı r l a n d ı ğ ı beyan
edilmektedir.
K u r ' a n - ı Kerim'de. cennet a y a t ı n ı n
dünyadaki insani duygular paralelinde ku
r u l a c a ğ ı n a ve aile m u t l u l u ğ u n u n orada
da s ü r e c e ğ i n e i ş a r e t
ederek mürnin olan
aile fertlerinin cennette birlikte buluna
c a k l a r ı n ı
haber veren ayetlerde (er-Ra'd
I
3/23;
Yasin
36/56;
Gafir 40/8; ez-Zuhruf
43/70) dünyadaki mürnin e ş i e r i n cennet
te de
beraber o l a c a k l a r ı özellikle vurgu
l a n ı r . Buna göre yeni
bir
fizyolojik ve psi
kolojik y a p ı y l a y a r a t ı l a c a k cennet k a d ı n
l a r ı n ı n veya hürilerin
tercihen
k i ş i l e r i n
kendi e ş l e r i n d e n
o l u ş a c a ğ ı n ı söylemek
mümkündür.
Daha
çok Tirmizi'nin es-Sünen'inde ol
mak
üzere
Kütüb-i
Sit e ile d i ğ e r hadis
m e c m u l r ı n d ahiret hallerinden ve
cennet nimetlerinden bahsedilirken
hüri
konusunda
da
ç o ğ u Resülullah'a varma
yan ç e ş i t l i rivayetlere yer verilir. Ebü Nu
aym e l - İ s f a h a n l ' n i n Ş ı f a t ü ' I - c e n n e ' s i ,
Beyhaki'nin el-Ba § v e ' n - n ü ş u r ' u , Kur
tubl'nin
t - T e ı : ; k i r e ' s i , İ b n
Kayyim'in lfa-
d i ' l - e r v a J : ı ' ı ve İ b n Keslr'in
en-Nihaye'si
gibi eserlerde hüriye dair rivayetler bir
araya g e t i r i l m i ş olup hüri konusu. ahiret
h a y a t ı n ı n
gerçeklerinden biri olarak gös
terilirken dünyadaki ferdi
ve içtimal
ha
yat çerçevesinde
k i ş i l e r i n
erdemli olmala
r ı n ı . dünyevi istek ve faaliyetlerinde
ru
s ı n ı r l a r ı
a ş m a m a l a r ı n ı
v
İ s l a m i
ölçü
lerde
medeni
(müttaki)
d a v r a n m a l a r ı n ı
s a ğ l a y ı c ı
pedagojik
bir
faktör olarak da
k u l l a n ı l m a k t a d ı r . Yeme içme. mesken
edinme v cinsi tatmin dünyada çok
önem verilen hususlar
a r a s ı n d a
yer
a l ı r .
Ancak bu i h t i y a ç l a r ı gönlünce giderebilen
insan s a y ı s ı pek z d ı r . Cinsi tatmin. söz
konusu ihtiyaçlar içinde en zor g e r ç e k l e ş
tirilebileni olup p a y l a ş ı l m a s ı da mümkün
d e ğ i l d i r . Bu sebeple i n s a n o ğ l u n u n ger
çek a r l ı ğ ı n ı n ölümle son b u l m a d ı ğ ı n ı , a s ı l
h a y a t ı n
ahirette ebediyete kadar devam
e d e c e ğ i n i haber veren İ s l a m dini (ei-An
kebOt 29/64),
genellikle fa ni alem
de
yete
rince u l a ş ı l a m a d ı ğ ı d ü ş ü n ü l e n ve daha
güzeli arzulanan h a z l a r ı n . bu arada cinsel
8/19/2019 Huri - TDV İslam Ansiklopedisi
http://slidepdf.com/reader/full/huri-tdv-islam-ansiklopedisi 3/4
zevklerin iyiler için ebedl hayatta ideal
bir
ş e k i l d e g e r ç e k l e ş e c e ğ i n i v u r g u l a m
Nasiarda yer alan cennet tasvirlerinin
ve bilhassa hurilerle ilgili a ç ı k l a m a l a r ı n
genellikle takva k a v r a m ı y l a özetlerren di
ni
ve ahlaki' a ş a y ı ş a özendirici pedagojik
bir amaç
t a ş ı d ı ğ ı
u n u t u l m a m a l ı d Me
sela cihada k a t ı l m a n ı n faziletini anlatan,
"Sizden birinizin a v a ş a t ı n ı harekete ge
çirmek için k u l l a n a c a ğ ı k a m ç ı n ı n cennet
te
i ş g a l e d e c e ğ i
yer dünyadan ve dünya
üstündeki her e y d e n d e ğ e r l i d i r (Buh§rl,
"Bed'ü l-bali5" . 8) hadisiyi e. "Cennet hal
k ı n d a n bir k a d ı n yeryüzünde görünecek
olsa her a r a f ı
a y d ı n l a t ı r
ve güzel kokuyla
doldurur. Cennet a d ı n ı n ı n b a ş örtüsü bile
dünyadan ve oradaki her e y d e n
daha de-
ğ e r l i d i r (Buharl, "Cihad
,
6) mealindeki ha
dislerin özendirme
a m a c ı
t a ş ı d ı ğ ı a ç ı k t ı r .
Cennet h Grilerinin safrandan
(z
a'
fera
n)
y a r a t ı l d ı ğ ı konusunda nakledilen rivayet
lerin hiçbiri güvenilir s a y ı l m a m ı ş ve bu
hususta R e s u l u l l a h bir e y a n ı n ı n bu
l u n m a d ı ğ ı
kanaatine
v a r ı l m ı ş t ı r
(i
bn
Kay
yim ei-Cevziyye, s. 33 5-336)_Ancak Buha
rl. Müslim ve d i ğ e r b a z ı muhaddislerin
rivayet e t t i ğ i bir hadiste hurilerin tenle
rinin son derece narin ve berrak l d u ğ u
bildirilmektedir
(Müsned,
ll, 23 0, 247,
3 6, 420, 422;
Buhar , "Bed'ü'l-bali5" . 8;
Müslim, "Cennet", 14 , 17)_
HQrilerin
s a y ı s ı
h a k k ı n d a K u r
a n - ı
Ke-
rTm'de herhangi bir bilgi mevcut
e ğ i l d i r .
HGrilerden bahseden ayetler. hem onlar
dan hem de onlara sahip olacak erkekler
den ç o ğ u l s i g a s ı y l a
söz
etmekle birlikte
bundan s a y ı s a l bir sonuç ç ı k a r m a imka
yoktur. B a ş t a Buhar ve Müslim'in sa
hihleri olmak üzere birçok hadis mecmu
a s ı n d a nakledilen rivayetlere göre
Hz.
Peygamber her erkek için iki huri ol
aca
ğ ı n ı
b i l d i r m i ş ve t l i münasebetlerle
bu rakam tekrar
d i l m i ş t i r
(m ese la bk.
Müsned
,
II,
232, 345 , 507 ;
ll l
,
27
;
Da
rimT
,
"
Rii5ai5
,
08;
Buhar , "Bed'ü ' l-bali5" , 8;
Müslim , 31 1, "Cennet", 14; ibn
Mace, "Cihad", 16,
Z
ühd " , 39) . Resul-i
Ekrem cenneti tasvir ederken "
ve
bir de
çok güzel bir zevce" (ibn Mik e, Zühd",
39)
diye tekil bir ifade k u l l a n ı r k e n s a y ı y a
d e ğ i l türe i ş a r e t e t m i ş o l m a l ı d ı r
En
alt
derecedeki cennet ehlinin dünya a d ı n l a
r ı n d a n b a ş k a
y e t m i ş
iki huriye sahip ola
c a ğ ı ş e k l i n d e Ahmed b. Hanbel ve
d i ğ e r
b a z ı muhaddisler
a r a f ı n d a n
nakledilen
hadislerin
(Müsned,
ll , 537; IV, I3 I ; Tirmi
zi,
Ş ı f a t ü
l - c e n n e , 23)
ravilerine yönelik
ç e ş i t l i e l e ş t i r i l e r d ı r . Ahmed b. Han
bel' in a n ı n d a Nesai. Ebu Hatim
ve
Dare
kutnl gibi muhaddislerin y ö n e l t t i ğ i e l e ş
tirileri toplayan İ b n Kayyim'e göre bu ko
nuda sahih olan hadisler her cennet ehli-
ne iki zevcenin v e r i l e c e ğ i n i bildirir; daha
fazla o l a c a ğ ı yolundaki rivayetlerden mu
teber olanlar varsa bunlardan ya hizmet
çi statüsünde olanlar a s t e d i l m i ş t i r veya
bu tür ifadeler erkekteki cinsiyet gücünü
t m a y ı
a m a ç l a m a k t a d ı r ( f j a d i
s. 222-22 3, 330-3 34). Bununla beraber İ b n
Kayyim , cennette her müminin ikiden
fazla huriye sahip l a c a ğ ı n d a n ş ü p h e edil
memesi g e r e k t i ğ i n i de söyler; zira Hz.
Peygamber, her mümine verilecek
e n i ş
mekanlar içinde birbirini görmeyen fert
lerin b u l u n a c a ğ ı n ı s ö y l e m i ş t i r (Buhar ,
"Te fs:r", 5
5/
2; Müslim , "Cennet" , 23 ).
Öy-
le n l a ş ı l ı y o r ki
İ b n
Kayyim, hadis metnin
de geçen "ehl " (aile fertler i) kelimesinin
m u h t e v a s ı n ı zevcelerden ibaret kabul et
m i ş t i r Halbuki a n - ı Kerim'de de be
l i r t i l d i ğ i üzere cennette hurilerden
b a ş -
ka
k i ş i n i n
dünyadaki mürnin aile fertler i
ve a y r ı c a hizmetçiler de g ı l m a n vildan)
b u l u n a c a k t ı r D o l a y ı s ı y l a bu hadis bir mü
mine birçok hurinin v e r i l e c e ğ i hususun
da kesin bir delil t e ş k i l etmez.
HGrilerin a y ı s ı n a dair hadis diye nakle
dilen. fakat alimler
a r a f ı n d a n
tenkide ta
bi tutulan rivayetlerden biri de İ b n Mace '
nin es-Sünen ' inde yer a l m a k t a d ı r ("Ci
had" , ı ) . Enes
b.
Malikyoluyla Hz .
Pey-
gambe
r'
e nisbet edilen bu rivayete göre
Kazvin ş e h r i n i n fethine
k a t ı l ı p
k ı r k gün
se
bat
gösteren
k i ş i y e
cennette verilecek
k ö ş k ü n 70 .000 k a p ı s ı olacak ve her a p ı
n ı n
y a n ı n d a
k ö ş k ü n
sahibini bekleyen bir
huri b u l u n a c a k t ı r
İ b n ü ' I - C e v z l
bu hadi
sin uydurma o l d u ğ u n u belirttikten son
ra İ b n Mace gibi bir muhaddisin böyle bir
hadisi e l e ş t i r i y e tabi tutmadan eserine
a l m a s ı n d a n
d u y d u ğ u
ş a ş k ı n l ı ğ ı
dile geti
rir (ibn
Ma
c
e,
a
y
; ı r ü d d i n ei-Eibanl. I,
3
71
).
Ebu Nuaym e i - İ s f a h a n l ' n i n cenne
te giren herkese 4000 bakire, 8000 dul
ve
a y r ı c a
100 h
Gri
v e r i l e c e ğ yolunda riva
yet
t t i ğ i hadis isnad a ç ı s ı n d a n
z a y ı f
bu
l u n m u ş ravileri içinde a l a n c ı k i ş i l e r i n bu
ifade i l m i ş t i r ( Ş ı f a t ü
ll
l, 219-220, 279-280; ibn
Kayy
im ei-Cev-
ziyye,
s.
3
60-36 I)
.
Taberi. İ m a n edip güzel d a v r a n ı ş l a r
da bulunanlar cennette Iezzet
ve
sevince
mazhar
k ı l ı n a c a k t ı
(er-Rum 30115) me
alindeki ayetin te fsirinde cennet ehlinin
ş a r k ı l a r dinleyip e ğ l e n e c e ğ i n i belirtirken
ami u l-beyan,
XX
I.
19- 20)
T i r m i z
fatü'l-cenne", 24)
ve
Beyhaki ( e l - B n
u r ,
s. 2 O . cennet h Grilerinin koro ha
linde müzik icra edeceklerine dair hadis
ler n a k l e t m i ş e r d i L HGrilerin bu s ı r a d a
d u y g u l a r ı n ı ş ö y l e dile getirecekleri de ifa
de edilmektedir : "
Biz
sonsuza kadar ya
ş a y a n ve pörsümeyen tazeler. küsmeyen
sevgililer iz. Biz çok mutluyuz,
i m i z
HORi
de çok mutludur . y r ı c a hurilerin, ş l e r
e t r a f ı n d a
A l l a h yücelten ve O'nu öven
terennümlerde
b u l u n a c a k l a r ı
da bildiril
mektedir (Müsned, I,
56;
Beyhaki,
s.
2 2;
ibn K
ayy
im ei-Cevz iyye, s. 358-360) .
Dünyevl zevk ve
h a z l a r ı
yeterince tada
mayan, u m d u k l a r ı ölçüde mutlu olama
yan veya ç e ş i t l i a c ı l a r a ve k a y ı p l a r a ma
ruz kalan i n s a n l a r ı n dil
o l d u ğ u n d a n
ş ü p h e etmedikleri yüce
T a n r ı
n ı n kendi
lerine dünyada elde edemedikleri
mutlu
l u k l a r ı y a ş a t a c a k ş e k i l d e Iutuflarda bulu
n a c a ğ ı ikinci bir a y a t ı n mevcudiyetine
i n a n m a l a r ı
onlarda iyimser bir ruh hali
nin hakim
o l m a s ı n a
y a r d ı m c ı o l d u ğ u gi
bi
böyle
bir
ahiret
i n a n c ı i n s a n l a r ı n
daha
s a ğ l ı k l ı bir dini hayat
y a ş a m a l a r m a
kat
k ı d a b u l u n a c a k t ı r Bu amaçla erken dö
nemlerden itibaren hurilerin y a p ı s ı . fiz
yolojik üstünlükleri , cinsi güçleri ve
l a r ı h a k k ı n d a bir k ı s m ı Hz . Peygamber'e
nisbet edilen ç e ş i t l i rivayetler hadis kitap
l a r ı n d a
ye
r almaya b a ş l a m ı ş t ı Bu tür ri
vayetlerde h
Gri
özlemiyle h a s t a l a n ı p ölen
lerin dahi b u l u n d u ğ u kaydedilmektedir.
K ı s m e n Tirmizi'nin
es-Sünen
inde ve da
ha çok da İ b n Ebü'd-Dünya. Taberani.
Ebu Nuaym, Hatlb
B a ğ d a d i
Münzirl
ve Kurtubl'nin eserlerinde görülen bu ri
vayetleri
İ b n Kayyim
d i ' l -
r v ô . J : ı ı n d a
bir araya
g e t i r m i ş
ve
k ı s m e n
l ş t i r i y
tabi
t u t m u ş t u r
Eserin
ilmi
n e ş r i n i
ger
ç e k l e ş t i r e n
Yusuf Ali Büdeyvl ise söz k
o-
nusu rivayetleri
e l e ş t i r m i ş
ve ç o ğ u n u n
güvenilmez o l d u ğ u n u
k a n ı t l a m ı ş t
(f ja
d i ' l - f : ı , s.
337- 346 ).
O s m a n l ı alimlerinden
Y a z ı c ı o ğ l u
Meh
med, Ahmed Bican ve
E ş r e f o ğ l u
Rumi,
h a l k ı
iyiliklere özendirmek
a m a c ı y l a
ka
leme a l d ı k l a eserlerde
(bk
. bibl.) hOrile
re
ait
s ı l s rivayetlere ve kendi muhay
yilelerinin ü rünü tasvirlere birbirine ben
zer ş e k i l d e yer e r m i ş l e r d i r .
Bu
tasvirlere
göre
hQr
i bedeninin alt
ı s m ı
miskten. or-
amberde n, üst
s m ı
kilfurdan yahut
m u t l a ş m ı ş nurdan a r a t ı l m ı Serçe
r göster
se
bütün
d ü n y a y ı
a y d ı n
l a t ı r d ı ve dünyaperestler
ona
t a p a r d ı .
Tü-
k ü r ü ğ ü n d e n bir damla denize d ü ş s e bü
tün denizler ş e k e r olurdu. B e ş vakit na
m a z ı cemaatle k ı l a n l a r a verilecek hQrile
rin
s a ğ
y a n a ğ ı n d a Ebu Bekir, sol y a n a ğ ı n -
da Ömer,
a l n ı n d a
Osman. yüzün
alt
m ı n d a Ali, d u d a k l a r ı n d a da besmele ya
z ı l m ı ş t ı r . Her hOrinin y e t m i ş elbisesi olup
b u n l a r ı n her biri her an
y e t m i ş
renk yan
s ı t ı r .
Cennetteki her mümine
ve
rilecek h
G-
ri s a y ı s ı genelde e t m i ş s a y ı s ı n a b a ğ l ı
ola-
rak k l ı rakamlarla gösterilmektedir.
Y a z ı c ı o ğ l u Mehmed'in bir
e l a k k ı s i n e
gö
re her
müm
ine iki h Gri ile birlikte kocala
cehenneme
m i ş
l a r d a n y t
89
8/19/2019 Huri - TDV İslam Ansiklopedisi
http://slidepdf.com/reader/full/huri-tdv-islam-ansiklopedisi 4/4
H Ü R İ
k a d ı n verilecektir. Bir b a ş k a telakkisine
göre ise her
r k e ğ e
4000 baki re, 8000 dul
ve a y r ı c a
n i t e l i ğ i
belirtilmeyenSOO
olmak
üzere 12.500
h C ı r i
verilecektir.
K u r ' a n - ı Kerim de ahiret m u t l u l u ğ u
hem maddi hem manevi-ruhi
çerçevede
tasvir e d i l m i ş t i r benzer a k l a ş ı m hadis
metinlerinde
de
görülür.
Bu
tasvirleri
inceleyip a n l a m a y ı
ve halka a k t a r m a y ı
amaçlayan b a z ı alimler, bunlardan kendi
yetenek
ve
temayülleri
d o ğ r u l t u s u n d a
birbirinden a r k l ı . zaman zaman da abar
t ı l ı sonuçlar
ç ı k a r m ı ş l a r d ı r .
Bir
e r k e ğ i n
343.000
h C ı r i s i o l a c a ğ ı n ı
ileri sürecek ka
dar
ü b a l a ğ a yapanlar A l l a h
her ş e y e
kadir o l d u ğ u n u söyler ve cennet ehlinin
arzu t t i ğ i her
e y i n
g e r ç e k l e ş e c e ğ i n i be
yan eden
ayetleri
(mesela bk. el-Enbiya
21/102; F u s s ı l e t 41/31;
Kaf
50/35)
delil
gösterir ler. Ancak naslarda yer almayan,
üstelik n l a r ı n l a f z ı y l a ve ruhuyla a ğ d a ş
mayan, e r ç e ğ e . a k l ı s e l i m ve zevkiselime
ters
d ü ş e n bu
tür
bilgileri ciddiye
almak
mümkün e ğ i l d i r . Ahiret a r t l a r ı n ı n dün
ya
ş a r t l a r ı n d a n
f a r k l ı o l d u ğ u bildirilmek
le beraber o hayatla ilgili olarak n l a t ı l a n
hususlar dünya realitesi içinde
y a ş a y a n
insanlara hitap e t t i ğ i n e göre
u n l a r ı n et
kili olabilmesi için i n s a n ı n
a k l ı
ve beklen
tileriyle
bir
ölçüde u y u ş m a s ı
g e r e k t i ğ i
a ç ı k t ı r . Nitekim K u r ' a n - ı Kerim'de cennet
h a y a t ı
tasvir edilirken bunun dünyadaki
mutluluk a s ı t a l a r ı y l a i l i ş k i l e n d i r i l e r e k an
l a t ı l d ı ğ ı görülmekte, ancak
ahiret
haya
t ı n ı n
çok daha saf, derin ve mutluluk ve
rici l a c a ğ ı ifade edi lmektedir (mesela b
k.
ei-Bakara 2/25; es-Saffat 37/45-47; Mu
hammed 4
7/1
5).
Hz. Peygamber ile h a n ı m l a r ı
a r a s ı n d a
ortaya
ç ı k a n
b a z ı a n l a ş m a z l ı k l a r d a n Kur
' a n - ı Kerim'de söz edilirken ğ e r peygam
ber a n ı m l a r ı n ı b o ş a y a c a k olursa l l a h
kendisine daha
h a y ı r l ı e ş l e r
ihsan edece
ğ i , bunlar a r a s ı n d a
dul ve bakirelerin de
b u l u n a b i l e c e ğ i
a n l a t ı l ı r
(et-Tahrlm 66/5)
.
B a z ı müfessirler burada sözü edilen dul
dan Firavun un k a r ı s ı Asiye'nin, bakire
den de
Hz
. Meryem in
k a s t e d i l m i ş
olabile
c e ğ i n i
v e R e s C ı l - i
Ekrem'in cennette bun
larla e v l e n e b i l e c e ğ i n i
bir ihtimal
olarak
ileri
s ü r m ü ş l e r d i r
(Ebü'I-Leys es-Semer
kandl,
III,
38 Kurtubl, el-Cami ,
XVIII,
27;
Süyutl. VIII,
225).
Y a z ı c ı o ğ l u
Mehmed
bu telakkiyi
bir
fantezi haline e t i r m i ş s e
de (Muhammediyye, s. 383)
bu
yorumu
ne
d a y a n d ı n l m a k istenen
ayetle ne
de
içinde
yer
a l d ı ğ ı d i ğ e r
ayetterin
muhte
v a s ı y l a (et-Tahrim 66/1-4) b a ğ d a ş t ı r m a k
mümkündür. Esasen böyle bir n l a y ı ş
müfessirlerin
ç o ğ u n l u ğ u t a r a f ı n d a n da ·
itibar
g ö r m e m i ş t i r .
Ahiret m u t l u l u ğ u n -
390
da maddi
tatminierin
p a y ı
bulunmakla
birlikte b u n l a r ı n
birinci derecede
bir yer
i ş g a l e t m e d i ğ i
hususu
İ s l a m i
a n l a y ı ş ı n
özünü o l u ş t u r m a k t a d ı r . D i ğ e r b a z ı ahi
ret tasvirleri gibi
h C ı r i
konusundaki ayet
ve
hadislerde de insan t o p l u l u k l a r ı n ı n
sosyal ve
kültürel
seviyelerinin, estetik
ve zevk
n l a y ı ş l a r ı n ı n ,
zihin ve hayal ka
biliyetlerinin belli ölçüde dikkate a l ı n d ı
ğ ı n ı söylemek
mümkündür
.
Bütün
ahi
ret
halleri gibi h ri konusu da gayb
a l a n ı
na dahil o l d u ğ u n a göre (ei-A raf 7/187-
188) K u r ' a n ' ı n bu hususta s ö y l e d i ğ i son
söz
g a y b ı Allah'
tan b a ş k a
kimsenin bite
r n e y e c e ğ i g e r ç e ğ i d i r (ei-En'am 6/50,
59;
en-Neml27/65).
B İ B L İ Y O G R A F Y A :
R a g ı b
e ı - i s f a h a n .
el-Müfredat, J : ı v r
md.;
Usanü 1- Arab, " J : ı v r "
md.;
Kamus Tercümesi,
J : ı v r
md.; M. F. A b d ü ı b a k i , el-Mu cem,
J : ı v r ,
" ] 5 ş r " ,
"zvc" md.leri;
Müsned,
I,
156;
ll,
230,
232,247,316, 345,385,420,422,507,
537;
lll,
27
, 438, 440;
IV,
131, 200; V 242; Darim ,
"Ri]5a]5",
108; Buhar . "Bed'ü'l-bal]5", 8, "Ci
had", 6, "Enbiya'". 1, " T e v J : ı i d " , 35, "Tefsir",
55/2; Müslim. "Cennet", 2-5,
14
,
15
, 17, 23,
İ m a n " , 311; ibn Mace. N i k a J : ı , 62, "Zühd",
18, 39, "Cihad", 16; Ebu Davud, "Edeb", 3;
Tirmizi,
"Ra<;ia<", 19, "Feia'ilü'I-cihad", 25, " ~ ı
yamet", 48 , Ş ı f a t ü ' l - c e n n e 5, 23-24; The
Sacred Books of the East: the Zend-Avesta
(tre.
L. H. Mills, ed. F. Max Müller). Oxford 1883,
XXII/1, s. 1-18; XXlll/2, tür.yer.; XXIV/8, s. 53-
65; XXXI/3, tür.yer.; Yahya b.
Ziyad
el-Ferra,
Me
ani I-Kur an
( n ş r .
Ahmed Yusuf
Necati- M.
Ali
en-Neccar).
Beyrut
1980,
lll,
125;
Taberi,
Ca-
mi u l-beyan (Bulak),
XXI,
19-20; XXVII, 106-
1 7; Ebü'l-Leys es-Semerkand , Tefsirü 's-Semer
~ a r ı d i ( n ş r .
Ali
M. Muavvez . d ğ r . ) .
Beyrut
1413/
1993, lll,
273, 381;
Hal m , el-Minha.c, 1 476-
477; ll , 176-177; Ebu Nuaym el-isfahan , Ş ı f a
t ü ' l - c e n n e ( n ş r . Ali R ı z a Abdullah).
D ı m a ş k
1407-
1408/1987-88, lll, 219-220, 279-280;
Beyhaki.
e l - B a ' ş v e ' n - n ü ş ü r (n M.Sald BesyQn ). Beyrut
1408/1988, s. 210-212; Kurtub . et-Te?;kirefi
a l ; ı v a l i ' l - m e v t a
ve
umüri l-al]ire,
Beyrut 1405/
1985,
s. 555-564; a.mlf . el-Cami , XVlll, 127;
ibn Kayyim ei-Cevziyye,
f j a d i ' l - e r v a t : ı ( n ş [
Yusuf
Ali
Büdeyv - Muhyiddin MüstQ), Beyrut 1411/
1991, s. 222-223, 312-365;
ibn Kes r, e r ı - N i h i ' i
ye(Zeyn ). ll,
451-467;
Y a z ı c ı o ğ l u
Mehmed,
Mu
hammediyye, istanbul 1298,
s.
378-383;
Ah
med
Bican.
E n v a r ü ' l - a ş ı k i n , istanbul1306,
s.
465-467; E ş r e f o ğ l u
Rum .
Müzekki n-nüfüs,
istanbul
1327,
s.
121-122;
Süyut , ed-Dürrü l
m e n ş ü r ; Beyrut 1403/1983,
Vlll, 225;
ibrahim
H a k k ı
Erzurum , M a ' r i f e t r ı a m e ,
istanbul 1310,
s. 10;
Ş e v k a n ı F e t l ; ı u ' l - ~ a d i r ,
IV,
382-383;
Alu
s ı .
R ü l ; ı u ' l - m e ' a r ı i , XXVII, 142; R. C. Zahner. The
T e a c h i r ı g s
of the Maggi a
C o m p e r ı d i u m of
Zo
r o a s t r i a r ı Beliefs, New York 1965
, s. 146-147;
A. Cohen, E v e r y m a r ı ' s
Talmud,
New York
1975,
s. 383-389;
Elban , Silsite
ü 1 - e l ; ı a . d i ş i z
-za ife
ve l-mevzü a, Beyrut
1398/1977,
I, nr. 371;
E.
Berthels,
"Die
Paradiesischen Jungfrauen
(Hü
ris)
Im Islam
", /slamica,1/2-3, London
1993, s.
263-287; A.
J. Wensinck,
"Hür", İ A , V/1, s. 591-
592; a.mlf.- [Ch
Pellat].
" l:lür", (ing.).
lll,
581-582; Ahm
ad
Tafazzol ,
"Cinwad
Puhl", E r.,
V
595 .
~ BEKiR
TOPALOGLU
r
L
HURKÜS
b
ZÜH YR
( ~ j ı : i . ~ ~ ; : >
(ö . 38/658
Hakem
V a k ' a s ı ' n d a
Hz. Ali ye muhalefet
eden
ilk Harici liderlerinden.
_j
Temim
kabilesinin
Beni Sa 'd koluna
mensup l d u ğ u n d a n
Sa'dl nisbesiyle a n ı ~
l ı r Ne zaman müslüman o l d u ğ u bilinme
mekle beraber Hudeybiye'de u l u n d u ğ u
na i l i ş k i n rivayet o ğ r u kabul edilirse ( bn
Hacer, I, 320) 6 (628) y ı l ı n d a n önce
İ s l a
miyet i
kabul e t t i ğ i söylenebilir.
i r a n
fethi e s n a s ı n d a müslümanlarla
b a r ı ş a n t i a ş m a s ı
yapan A h v a z ' ı savun
ı n a k l a görevli
iranh kumandan Hürmü
z a n ' ı n a n t l a ş m a
ş a r t l a r ı n ı
bozma tehdi
dinde
u l u n m a s ı n ı n a r d ı n d a n
Basra Vali
si
Utbe
b. G a z v a n ' ı n
durumu
Halife Hz.
Ömer'e bildirip
y a r d ı m
istemesi üzerine
Hurküs Ömer t a r a f ı n d a n kumandan
ta
yin edilerek Ahvaz'a gönderildi.
İ r a n
or
dusunu yenilgiye u ğ r a t ı p Ahvaz'la birlik
te
Tüster a k ı n l a r ı n a kadar uzanan bölge
yi ele geçiren Hurküs o p l a d ı ğ ı cizyeyi ha
lifeye gönderdi. Daha sonra Hürmüzan'a
k a r ş ı
sürdürülen mücadelede Basrah ve
K C ı f e l i
k u m a n d a n l a r ı n
emrinde e ş i t l i gö
revler ifa etti (Taberl,
IV,
76-79).
Hurküs,
Hz.
s m n
yönetiminden
kayetçi olup 35 (655-56) ı l ı n d a Medine'
ye giden 600 ü a ş k ı n B a s r a l ı ' y a öncülük
y a p t ı (a.g.e.,
IV,
349) . Hz. Ali'nin halife ol
m a s ı n d a n sonra
i ş e .
Talha ve Zübeyr' in
ö n c ü l ü ğ ü n d e
g e l i ş e n
olaylarda
onlara
k a r ş ı
B a s r a ' y ı
savunan askeri i r l i ğ i n ba
ş ı n d a bulundu. a s r a ' n ı n Talha ve Zübeyr
kuwetlerinin
eline geçip
Hz
. s m a n ' ı n
hid edilmesi l a y ı n a k a r ı ş a n l a r d a n
bir
m ı n ı n öldürülmesi üzerine Temim kabi
lesinin himayesine girdi. S ı f f i n S a v a ş ı ' n d a
kabilenin
reisi
Ahnef
b.
K a y s ' ı n
tesiriyle
Hz. Ali'nin
y a n ı n d a
yer a l d ı . S a v a ş sürer
ken hilafet meselesinin hakemiere hava
le edilerek çözülmesi için Hz. Ali'ye teklif
götürüp
bunda
s r a r
edenler r a s ı n d a bu
lunan Hurküs, meselenin hakemiere ha
vale edilmesine r ı z a g ö s t e r d i ğ i için Ali'yi
günah
ş l e m e k l e
s ç l a d ı . Hz. Ali ile a p t ı
ş i d d e t l i t a r t ı ş m a l a r d a
ona k a r ş ı
ç ı k ı ş ı
n ı n Allah
r ı z a s ı n d a n
b a ş k a
bir
gaye t a ş ı
m a d ı ğ ı n ı
belirterek hilafet
konusundaki
hükmün
hakemiere
e ğ i l
Allah'a
ait
oldu
ğ u n u
savundu
(ibn
Keslr, VII, 285). Buna
k a r ş ı l ı k
Hz. Ali, Muaviye ile a z ı l ı
bir
an t
l a ş m a y a p ı l d ı ğ ı n ı ve ilahi emre göre (en
Na
hi
6/9 s ö z l e ş m e l e r e u y u l m a s ı ge
r e k t i ğ i n i söyleyerek a s ı l g ü n a h ı n a n t l a ş -