evaluasi jaringan drainase perkotaan · pdf fileperpustakaan.uns.ac.id evaluasi tesis...

23
perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id commit to user EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN BERBASIS SISTEM INFORMASI GEOGRAFIS (SIG) DI KOTA SUMENEP TESIS Disusun Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat Magister Teknik Sipil Oleh FERRY AGRIANTO S941502009 MAGISTER TEKNIK SIPIL MINAT UTAMA PEMELIHARAAN DAN REHABILITASI INFRASTRUKTUR PROGRAM PASCASARJANA UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2016

Upload: dangdan

Post on 06-Feb-2018

251 views

Category:

Documents


5 download

TRANSCRIPT

Page 1: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN BERBASIS SISTEM

INFORMASI GEOGRAFIS (SIG) DI KOTA SUMENEP

TESIS

Disusun Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan Mencapai Derajat

Magister Teknik Sipil

Oleh

FERRY AGRIANTO

S941502009

MAGISTER TEKNIK SIPIL

MINAT UTAMA

PEMELIHARAAN DAN REHABILITASI INFRASTRUKTUR

PROGRAM PASCASARJANA

UNIVERSITAS SEBELAS MARET

SURAKARTA

2016

Page 2: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

Page 3: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

Page 4: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

Page 5: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

iv

PERNYATAAN

Yang bertandatangan di bawah ini :

Nama : FERRY AGRIANTO

NIM : S941502009

Menyatakan dengan sesungguhnya bahwa tesis yang berjudul:

EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN BERBASIS SISTEM

INFORMASI GEOGRAFIS (SIG) DI KOTA SUMENEP

adalah betul-betul karya sendiri. Hal-hal yang bukan karya saya, tertulis dalam tesis tersebut

diberi tanda citasi dan ditunjukkan dalam Daftar Pustaka.

Apabila dikemudian hari terbukti pernyataan saya tidak benar, maka saya bersedia

menerima sanksi akademik berupa pencabutan tesis dan gelar yang saya peroleh dari gelar

tersebut.

Surakarta,

Yang membuat pernyataan

Ferry Agrianto

Page 6: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

vi

DAFTAR ISI

Halaman Judul .......................................................................................................... i

Halaman Pengesahan ................................................................................................ ii

Halaman Pernyataan ................................................................................................. iv

Kata Pengantar .......................................................................................................... v

Daftar Isi ................................................................................................................... vi

Daftar Tabel .............................................................................................................. viii

Daftar Gambar .......................................................................................................... ix

Daftar Lampiran ....................................................................................................... x

Abstrak ...................................................................................................................... xxi

BAB I PENDAHULUAN ................................................................................... 1 1.1 Latar Belakang ............................................................................. 1

1.2 Rumusan Masalah ........................................................................ 2

1.3 Tujuan ........................................................................................... 2

1.4 Batasan Masalah ........................................................................... 3

1.5 Manfaat Penelitian ........................................................................ 3

BAB II TINJAUAN PUSTAKA DAN LANDASAN TEORI .......................... 4

2.1 Tinjauan Pustaka .......................................................................... 4

2.1.1 Penilaian Kondisi Jaringan Drainase ............................................ 4

2.1.2 Sistem Informasi Geografis (SIG) ................................................ 7

2.1.3 Novelty Penelitian ......................................................................... 9

2.2 Landasan Teori ............................................................................. 17

2.2.1 Drainase Perkotaan ....................................................................... 17

2.2.1.1 Definisi Drainase .......................................................................... 17

2.2.1.2 Jenis Drainase ............................................................................... 17

2.2.1.3 Prasarana dan Sarana Drainase Perkotaan ................................... 18

2.2.2 Penilaian Jaringan Drainase Perkotaan ........................................ 24

2.2.2.1 Penilaian Aspek Sedimentasi ....................................................... 24

2.2.2.2 Penilaian Aspek Kelengkapan Prasarana dan Sarana Drainase .... 27

2.2.2.3 Penilaian Total Jaringan Drainase ................................................ 28

2.2.3 Sistem Informasi Geografis .......................................................... 29

2.2.3.1 Subsistem Dalam SIG .................................................................. 29

2.2.3.2 Pengertian Peta Digital ................................................................. 32

2.2.3.3 Aplikasi SIG Dalam Bidang Drainase ......................................... 33

2.2.3.4 Operasi Arc.Toolbox ..................................................................... 33

BAB III METODE PENELITIAN ...................................................................... 36

3.1 Data Primer .................................................................................. 36

3.2 Data Sekunder .............................................................................. 36

3.3 Tempat Penelitian ......................................................................... 37

3.4 Waktu Penelitian .......................................................................... 39

3.5 Teknik Pengumpulan Data ........................................................... 39

3.6 Teknik Analisis Data .................................................................... 41

3.7 Tahapan Penelitian ....................................................................... 42

BAB IV HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN .................................... 47

Page 7: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

vii

4.1 Jaringan Jalan Perkotaan Kota Sumenep ..................................... 47

4.2 Tingkat Prosentase Sedimen Jaringan Drainase di Kota

Sumenep ....................................................................................... 50

4.3 Tingkat Kondisi dan Rekomendasi Tindakan Jaringan Drainase 75

4.4 Pemetaan Jaringan Drainase Kota Sumenep ................................ 114

4.4.1 Mengumpulkan Data Awal .......................................................... 114

4.4.2 Input Data dalam ArcGIS 9.3. ...................................................... 114

4.4.3 Pembuatan Shapefile Baru (New Shapefile) ................................ 115

4.4.4 Digitasi Jaringan Drainase ........................................................... 116

4.4.5 Pengolahan Attributes Table Jaringan Drainase ........................... 117

4.5 Integrasi Hasil Evaluasi Jaringan Drainase dan Peta Jaringan

Drainase ........................................................................................ 120

4.6 Penyeleksian Attributes Table Menurut Tingkat Kondisi ............. 122

BAB V KESIMPULAN DAN SARAN .............................................................. 123

5.1 Kesimpulan ................................................................................... 123

5.2 Saran ............................................................................................. 124

Daftar Pustaka ....................................................................................................... 125

Lampiran

Page 8: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

viii

DAFTAR TABEL

Tabel 2.1 Bobot Komponen Drainase .................................................................... 4

Tabel 2.2 Penilaian Fisik Komponen Sistem Jaringan Drainase ........................... 5

Tabel 2.3 Novelty Penelitian ................................................................................. 10

Tabel 2.4 Hubungan Antara Nilai Indeks Kondisi Penampang Basah, Kondisi

Penampang Basah dan Fungsi Penampang Basah ................................. 24

Tabel 2.5 Penilaian Kondisi Berdasar Tingkat Sedimentasi Jaringan Drainase .... 26

Tabel 2.6 Penilaian Aspek Kelengkapan Prasarana dan Sarana Jaringan

Drainase ................................................................................................. 27

Tabel 2.7 Keterkaitan antara Indeks Kondisi Saluran dan Bangunan, Fungsi

Saluran dan Bangunan, dan Rekomendasi Tindakan ............................ 29

Tabel 3.1 Waktu Penelitian .................................................................................... 39

Tabel 3.2 Teknik Pengumpulan Data Primer ......................................................... 39

Tabel 3.3 Teknik Pengumpulan Data Sekunder .................................................... 40

Tabel 4.1 Jalan Perkotaan di Kota Sumenep ......................................................... 47

Tabel 4.2 Tingkat Prosentase Sedimen pada Jaringan Drainase ........................... 51 Tabel 4.3 Tingkat Kondisi dan Rekomendasi Tindakan Jaringan Drainase .......... 79

Page 9: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

ix

DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1 Saluran Trapesium ............................................................................ 19

Gambar 2.2 Saluran Segiempat ............................................................................ 19

Gambar 2.3 Saluran Terbuka ................................................................................ 20

Gambar 2.4 Saluran Terbuka Yang Ditutup Plat Beton ....................................... 21

Gambar 2.5 Saluran Tertutup ................................................................................ 21

Gambar 2.6 Bangunan Gorong-Gorong ................................................................ 22

Gambar 2.7 Bangunan Siphon Drainase ............................................................... 22

Gambar 2.8 Bentuk Penampang Saluran .............................................................. 26

Gambar 2.9 Tiga Sub-sistem Penyusun SIG ........................................................ 30

Gambar 2.10 Konsep Data Geospatial .................................................................... 31

Gambar 2.11 Ilustrasi Analisis Merge .................................................................... 34

Gambar 2.12 Ilustrasi Analisis Dissolve ................................................................. 34

Gambar 2.13 Ilustrasi Analisis Intersect ................................................................. 34

Gambar 2.14 Ilustrasi Analisis Erase ..................................................................... 35

Gambar 2.15 Ilustrasi Analisis Buffer ..................................................................... 35

Gambar 3.1 Peta Administrasi Wilayah Kota Sumenep ....................................... 38

Gambar 3.2 Diagram Alir Penelitian .................................................................... 43

Gambar 3.3 Diagram Alir Penilaian Kondisi Jaringan Drainase .......................... 44

Gambar 3.4 Diagram Alir Penyajian Peta Jaringan Drainase ............................... 45

Gambar 3.5 Diagram Alir Integrasi Hasil Evaluasi Jaringan Drainase dan

Peta Jaringan Drainase ...................................................................... 46

Gambar 4.1 Indeks Kondisi Kelengkapan Prasarana dan Sarana (Ik=1) .............. 76

Gambar 4.2 Indeks Kondisi Kelengkapan Prasarana dan Sarana (Ik=2) .............. 76

Gambar 4.3 Indeks Kondisi Kelengkapan Prasarana dan Sarana (Ik=3) .............. 77

Gambar 4.4 Indeks Kondisi Kelengkapan Prasarana dan Sarana (Ik=4) .............. 77

Gambar 4.5 Indeks Kondisi Kelengkapan Prasarana dan Sarana (Ik=5) .............. 78

Gambar 4.6 Proses Add Data dalam ArcGIS ....................................................... 114

Gambar 4.7 Proses Pemilihan Shapefile sebagai Input Data ................................ 115

Gambar 4.8 Pembuatan Shapefile Baru ................................................................ 116

Gambar 4.9 Proses Digitasi Jaringan Drainase ..................................................... 117

Gambar 4.10 Proses Pengolahan Attributes Table .................................................. 118

Gambar 4.11 Hasil Copy-Paste Isi Kolom “Ruas” Jaringan Drainase pada Layer 118

Gambar 4.12 Join Tabel dari Excel ke Layer ......................................................... 119

Gambar 4.13 Hasil Join Tabel Pada Layer Jaringan Drainase ............................... 119

Gambar 4.14 Hasil Integrasi Layer Jaringan Drainase dengan Tabel Tingkat

Kondisi dan Rekomendasi Tindakan Pemeliharaan .......................... 121

Gambar 4.15 Layout dan Simbolisasi Peta ............................................................. 121

Gambar 4.11 Menyeleksi Attribute Menurut Tingkat Kondisi ............................... 122

Page 10: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

x

DAFTAR LAMPIRAN

Lampiran A Peta-Peta Jaringan Drainase Kota Sumenep ................................ L-A

Peta Jaringan Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 .................... L-A1

Detail A Peta Jaringan Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 ..... L-A1.1

Detail B Peta Jaringan Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 ...... L-A1.2

Detail C Peta Jaringan Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 ...... L-A1.3

Detail D Peta Jaringan Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 ..... L-A1.4

Peta Jenis Bangunan Jaringan Drainase Kota Sumenep Tahun

2016 .............................................................................................. L-A2

Detail A Peta Jenis Bangunan Jaringan Drainase Kota Sumenep

Tahun 2016 .................................................................................. L-A2.1

Detail B Peta Jenis Bangunan Jaringan Drainase Kota Sumenep

Tahun 2016 .................................................................................. L-A2.2

Detail C Peta Jenis Bangunan Jaringan Drainase Kota Sumenep

Tahun 2016 .................................................................................. L-A2.3

Detail D Peta Jenis Bangunan Jaringan Drainase Kota Sumenep

Tahun 2016 .................................................................................. L-A2.4

Peta Tingkat Kondisi Jaringan Drainase Kota Sumenep Tahun

2016 .............................................................................................. L-A3

Detail A Peta Tingkat Kondisi Jaringan Drainase Kota Sumenep

Tahun 2016 .................................................................................. L-A3.1

Detail B Peta Tingkat Kondisi Jaringan Drainase Kota Sumenep

Tahun 2016 .................................................................................. L-A3.2

Detail C Peta Tingkat Kondisi Jaringan Drainase Kota Sumenep

Tahun 2016 .................................................................................. L-A3.3

Detail D Peta Tingkat Kondisi Jaringan Drainase Kota Sumenep

Tahun 2016 .................................................................................. L-A3.4

Peta Rekomendasi Tindakan Pemeliharaan Jaringan Drainase

Kota Sumenep Tahun 2016 .......................................................... L-A4

Detail A Peta Rekomendasi Tindakan Pemeliharaan Jaringan

Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 ........................................... L-A4.1

Detail B Peta Rekomendasi Tindakan Pemeliharaan Jaringan

Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 ........................................... L-A4.2

Detail C Peta Rekomendasi Tindakan Pemeliharaan Jaringan

Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 ........................................... L-A4.3

Detail D Peta Rekomendasi Tindakan Pemeliharaan Jaringan

Drainase Kota Sumenep Tahun 2016 ........................................... L-A4.4

Page 11: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xi

Lampiran B Foto-Foto Kondisi Jaringan Drainase Kota Sumenep .................. L-B

Wahidin-1 .................................................................................... L-B1

Wahidin-2 .................................................................................... L-B2

Wahidin-3 .................................................................................... L-B3

Wahidin-4 .................................................................................... L-B4

Wahidin-5 .................................................................................... L-B5

Tesna-1 ......................................................................................... L-B6

Tesna-2 ......................................................................................... L-B7

Basuki-1 ....................................................................................... L-B8

Basuki-2 ....................................................................................... L-B9

Basuki-3 ....................................................................................... L-B10

Basuki-4 ....................................................................................... L-B11

Suprapto-1 .................................................................................... L-B12

Setia-1 .......................................................................................... L-B13

Setia-2 .......................................................................................... L-B14

Setia-3 .......................................................................................... L-B15

Setia-4 .......................................................................................... L-B16

Seludang-1 ................................................................................... L-B17

Seludang-2 ................................................................................... L-B18

Seludang-3 ................................................................................... L-B19

Seludang-4 ................................................................................... L-B20

Kamboja-1 .................................................................................... L-B21

Kamboja-2 .................................................................................... L-B22

Kamboja-3 .................................................................................... L-B23

Kamboja-4 .................................................................................... L-B24

Asoka-1 ........................................................................................ L-B25

Asoka-2 ........................................................................................ L-B26

Asoka-3 ........................................................................................ L-B27

Asoka-4 ........................................................................................ L-B28

Tamrin-1 ...................................................................................... L-B29

Tamrin-2 ...................................................................................... L-B30

Tamrin-3 ...................................................................................... L-B31

Melati-1 ........................................................................................ L-B32

Melati-2 ........................................................................................ L-B33

Yani-1 .......................................................................................... L-B34

Yani-2 .......................................................................................... L-B35

Yani-3 .......................................................................................... L-B36

Yani-4 .......................................................................................... L-B37

Yani-5 .......................................................................................... L-B38

Yani-6 .......................................................................................... L-B39

Agustus-1 ..................................................................................... L-B40

Agustus-2 ..................................................................................... L-B41

Urip-1 ........................................................................................... L-B42

Urip-2 ........................................................................................... L-B43

Page 12: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xii

Urip-3 ........................................................................................... L-B44

Urip-4 ........................................................................................... L-B45

Urip-5 ........................................................................................... L-B46

Urip-6 ........................................................................................... L-B47

Brigjen-1 ...................................................................................... L-B48

Cipto-1 ......................................................................................... L-B49

Cipto-2 ......................................................................................... L-B50

Cipto-3 ......................................................................................... L-B51

Cipto-4 ......................................................................................... L-B52

Cipto-5 ......................................................................................... L-B53

Cipto-6 ......................................................................................... L-B54

Cipto-7 ......................................................................................... L-B55

Cipto-8 ......................................................................................... L-B56

Cipto-9 ......................................................................................... L-B57

Cipto-10 ....................................................................................... L-B58

Cipto-11 ....................................................................................... L-B59

Cipto-12 ....................................................................................... L-B60

Cipto-13 ....................................................................................... L-B61

Cipto-14 ....................................................................................... L-B62

Cipto-15 ....................................................................................... L-B63

Cipto-16 ....................................................................................... L-B64

Cipto-17 ....................................................................................... L-B65

Cipto-18 ....................................................................................... L-B66

Cipto-19 ....................................................................................... L-B67

Cipto-20 ....................................................................................... L-B68

Cipto-21 ....................................................................................... L-B69

Cipto-22 ....................................................................................... L-B70

Cokro-1 ........................................................................................ L-B71

Cokro-2 ........................................................................................ L-B72

Cokro-3 ........................................................................................ L-B73

Cokro-4 ........................................................................................ L-B74

Cokro-5 ........................................................................................ L-B75

Cokro-6 ........................................................................................ L-B76

Cokro-7 ........................................................................................ L-B77

Cokro-8 ........................................................................................ L-B78

Cokro-9 ........................................................................................ L-B89

Cokro-10 ...................................................................................... L-B80

Cokro-11 ..................................................................................... L-B81

Cokro-12 ...................................................................................... L-B82

Ramli-1 ........................................................................................ L-B83

Ramli-2 ........................................................................................ L-B84

Pujangga-1 ................................................................................... L-B85

Pujangga-2 ................................................................................... L-B86

Pendekar-1 ................................................................................... L-B87

Pendekar-2 ................................................................................... L-B88

Page 13: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xiii

Meranggi-1 ................................................................................... L-B99

Meranggi-2 ................................................................................... L-B90

Irama-1 ......................................................................................... L-B91

Irama-2 ......................................................................................... L-B92

Kartini-1 ....................................................................................... L-B93

Kartini-2 ....................................................................................... L-B94

Kartini-3 ....................................................................................... L-B95

Kartini-4 ....................................................................................... L-B96

Kartini-5 ....................................................................................... L-B97

Kartini-6 ....................................................................................... L-B98

Kartini-7 ....................................................................................... L-B99

Kartini-8 ....................................................................................... L-B100

Salim-1 ......................................................................................... L-B101

Salim-2 ......................................................................................... L-B102

Salim-3 ......................................................................................... L-B103

Salim-4 ......................................................................................... L-B104

Salim-5 ......................................................................................... L-B105

Salim-6 ......................................................................................... L-B106

Salim-7 ......................................................................................... L-B107

Salim-8 ......................................................................................... L-B108

Salim-9 ......................................................................................... L-B109

Salim-10 ....................................................................................... L-B110

Salim-11 ....................................................................................... L-B111

Mustika-1 ..................................................................................... L-B112

Mustika-2 ..................................................................................... L-B113

Mustika-3 ..................................................................................... L-B114

Mustika-4 ..................................................................................... L-B115

Taman-1 ....................................................................................... L-B116

Taman-2 ....................................................................................... L-B117

Mutiara-1 ...................................................................................... L-B118

Sajad-1 ......................................................................................... L-B119

Sajad-2 ......................................................................................... L-B120

Sajad-3 ......................................................................................... L-B121

Berlian-1 ...................................................................................... L-B122

Kemala-1 ...................................................................................... L-B123

Intan-1 .......................................................................................... L-B124

Widuri-1 ....................................................................................... L-B125

Widuri-2 ....................................................................................... L-B126

Widuri-3 ....................................................................................... L-B127

Widuri-4 ....................................................................................... L-B128

Widuri-5 ....................................................................................... L-B129

Widuri-6 ....................................................................................... L-B130

Wahid-1 ........................................................................................ L-B131

Wahid-2 ........................................................................................ L-B132

Wahid-3 ........................................................................................ L-B133

Page 14: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xiv

Wahid-4 ........................................................................................ L-B134

Wahid-5 ........................................................................................ L-B135

Wahid-6 ........................................................................................ L-B136

Wahid-7 ........................................................................................ L-B137

Wahid-8 ........................................................................................ L-B138

Wahid-9 ........................................................................................ L-B139

Wahid-10 ...................................................................................... L-B140

Wahid-11 ...................................................................................... L-B141

Wahid-12 ...................................................................................... L-B142

Wahid-13 ...................................................................................... L-B143

Wahid-14 ...................................................................................... L-B144

Wahid-15 ...................................................................................... L-B145

Wahid-16 ...................................................................................... L-B146

Wahid-17 ...................................................................................... L-B147

Wahid-18 ...................................................................................... L-B148

Wahid-19 ...................................................................................... L-B149

Wahid-20 ...................................................................................... L-B150

Wahid-21 ...................................................................................... L-B151

Wahid-22 ...................................................................................... L-B152

Wahid-23 ...................................................................................... L-B153

Wahid-24 ...................................................................................... L-B154

Wahid-25 ...................................................................................... L-B255

Wahid-26 ...................................................................................... L-B156

Wahid-27 ...................................................................................... L-B157

Wahid-28 ...................................................................................... L-B158

Trunojoyo-1 ................................................................................. L-B159

Trunojoyo-2 ................................................................................. L-B160

Trunojoyo-3 ................................................................................. L-B161

Trunojoyo-4 ................................................................................. L-B162

Trunojoyo-5 ................................................................................. L-B163

Trunojoyo-6 ................................................................................. L-B164

Trunojoyo-7 ................................................................................. L-B165

Trunojoyo-8 ................................................................................. L-B166

Trunojoyo-9 ................................................................................. L-B167

Trunojoyo-10 ............................................................................... L-B168

Trunojoyo-11 ............................................................................... L-B169

Trunojoyo-12 ............................................................................... L-B170

Trunojoyo-13 ............................................................................... L-B171

Trunojoyo-14 ............................................................................... L-B172

Trunojoyo-15 ............................................................................... L-B173

Trunojoyo-16 ............................................................................... L-B174

Trunojoyo-17 ............................................................................... L-B175

Trunojoyo-18 ............................................................................... L-B176

Trunojoyo-19 ............................................................................... L-B177

Trunojoyo-20 ............................................................................... L-B178

Page 15: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xv

Trunojoyo-21 ............................................................................... L-B179

Trunojoyo-22 ............................................................................... L-B180

Trunojoyo-23 ............................................................................... L-B181

Trunojoyo-24 ............................................................................... L-B182

Guntur-1 ....................................................................................... L-B183

Guntur-2 ....................................................................................... L-B184

Guntur-3 ....................................................................................... L-B185

Guntur-4 ....................................................................................... L-B186

Guntur-5 ....................................................................................... L-B187

Guntur-6 ....................................................................................... L-B188

Guntur-7 ....................................................................................... L-B189

Guntur-8 ....................................................................................... L-B190

Guntur-9 ....................................................................................... L-B191

Guntur-10 ..................................................................................... L-B192

Payubarat-1 .................................................................................. L-B193

Payubarat-2 .................................................................................. L-B194

Payubarat-3 .................................................................................. L-B195

Payubarat-4 .................................................................................. L-B196

Payubarat-5 .................................................................................. L-B197

Payutengah-1 ................................................................................ L-B198

Payutengah-2 ................................................................................ L-B199

Payutengah-3 ................................................................................ L-B200

Payutengah-4 ................................................................................ L-B201

Payutengah-5 ................................................................................ L-B202

Payutengah-6 ................................................................................ L-B203

Payutengah-7 ................................................................................ L-B204

Payutimur-1 .................................................................................. L-B205

Payutimur-2 .................................................................................. L-B206

Payutimur-3 .................................................................................. L-B207

Payutimur-4 .................................................................................. L-B208

Mansyur-1 .................................................................................... L-B209

Mansyur-2 .................................................................................... L-B210

Mansyur-3 .................................................................................... L-B211

Mansyur-4 .................................................................................... L-B212

Mansyur-5 .................................................................................... L-B213

Mansyur-6 .................................................................................... L-B214

Mansyur-7 .................................................................................... L-B215

Mansyur-8 .................................................................................... L-B216

Mansyur-9 .................................................................................... L-B217

Mansyur-10 .................................................................................. L-B218

Mansyur-11 .................................................................................. L-B219

Lontar-1 ........................................................................................ L-B220

Lontar-2 ........................................................................................ L-B221

Lontar-3 ........................................................................................ L-B222

Lontar-4 ........................................................................................ L-B223

Page 16: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xvi

Lontar-5 ........................................................................................ L-B224

Lontar-6 ........................................................................................ L-B225

Lontar-7 ........................................................................................ L-B226

Lontar-8 ........................................................................................ L-B227

Angkasa-1 .................................................................................... L-B228

Angkasa-2 .................................................................................... L-B229

Angkasa-3 .................................................................................... L-B230

Angkasa-4 .................................................................................... L-B231

Angkasa-5 .................................................................................... L-B232

Angkasa-6 .................................................................................... L-B233

Angkasa-7 .................................................................................... L-B234

Angkasa-8 .................................................................................... L-B235

Angkasa-9 .................................................................................... L-B236

Angkasa-10 .................................................................................. L-B237

Angkasa-11 .................................................................................. L-B238

Angkasa-12 .................................................................................. L-B239

Diponegoro-1 ............................................................................... L-B240

Diponegoro-2 ............................................................................... L-B241

Diponegoro-3 ............................................................................... L-B242

Diponegoro-4 ............................................................................... L-B243

Diponegoro-5 ............................................................................... L-B244

Diponegoro-6 ............................................................................... L-B245

Diponegoro-7 ............................................................................... L-B246

Diponegoro-8 ............................................................................... L-B247

Diponegoro-9 ............................................................................... L-B248

Kusuma-1 ..................................................................................... L-B249

Kusuma-2 ..................................................................................... L-B250

Kusuma-3 ..................................................................................... L-B251

Kusuma-4 ..................................................................................... L-B252

Kusuma-5 ..................................................................................... L-B253

Kusuma-6 ..................................................................................... L-B254

Kusuma-7 ..................................................................................... L-B255

Kusuma-8 ..................................................................................... L-B256

Zainal-1 ........................................................................................ L-B257

Zainal-2 ........................................................................................ L-B258

Zainal-3 ........................................................................................ L-B259

Zainal-4 ........................................................................................ L-B260

Zainal-5 ........................................................................................ L-B261

Zainal-6 ........................................................................................ L-B262

Zainal-7 ........................................................................................ L-B263

Pahlawan-1 ................................................................................... L-B264

Pahlawan-2 ................................................................................... L-B265

Pahlawan-3 ................................................................................... L-B266

Pahlawan-4 ................................................................................... L-B267

Pahlawan-5 ................................................................................... L-B268

Page 17: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xvii

Pahlawan-6 ................................................................................... L-B269

Pahlawan-7 ................................................................................... L-B270

Pahlawan-8 ................................................................................... L-B271

Pahlawan-9 ................................................................................... L-B272

Pahlawan-10 ................................................................................. L-B273

Pahlawan-11 ................................................................................. L-B274

Teuku-1 ........................................................................................ L-B275

Barito-1 ........................................................................................ L-B276

Barito-2 ........................................................................................ L-B277

Barito-3 ........................................................................................ L-B278

Barito-4 ........................................................................................ L-B279

Barito-5 ........................................................................................ L-B280

Barito-6 ........................................................................................ L-B281

Barito-7 ........................................................................................ L-B282

Kerapu-1 ...................................................................................... L-B283

Kerapu-2 ...................................................................................... L-B284

Kerapu-3 ...................................................................................... L-B285

Kerapu-4 ...................................................................................... L-B286

Kerapu-5 ...................................................................................... L-B287

Kerapu-6 ...................................................................................... L-B288

Kerapu-7 ...................................................................................... L-B289

Kerapu-8 ...................................................................................... L-B290

Sumekar-1 .................................................................................... L-B291

Sumekar-2 .................................................................................... L-B292

Sumekar-3 .................................................................................... L-B293

Sumekar-4 .................................................................................... L-B294

Sumekar-5 .................................................................................... L-B295

Sumekar-6 .................................................................................... L-B296

Sumekar-7 .................................................................................... L-B297

Sumekar-8 .................................................................................... L-B298

Sumekar-9 .................................................................................... L-B299

Sumekar-10 .................................................................................. L-B300

Sumekar-11 .................................................................................. L-B301

Sumekar-12 .................................................................................. L-B302

Sumekar-13 .................................................................................. L-B303

Sumekar-14 .................................................................................. L-B304

Sumekar-15 .................................................................................. L-B305

Sumekar-16 .................................................................................. L-B306

Sumekar-17 .................................................................................. L-B307

Sumekar-18 .................................................................................. L-B308

Sumekar-19 .................................................................................. L-B309

Sumekar-20 .................................................................................. L-B310

Sumekar-21 .................................................................................. L-B311

Sumekar-22 .................................................................................. L-B312

Sumekar-23 .................................................................................. L-B313

Page 18: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xviii

Sumekar-24 .................................................................................. L-B314

Sumekar-25 .................................................................................. L-B315

BTN-1 .......................................................................................... L-B316

BTN-2 .......................................................................................... L-B317

BTN-3 .......................................................................................... L-B318

BTN-4 .......................................................................................... L-B319

BTN-5 .......................................................................................... L-B320

Pepaya-1 ....................................................................................... L-B321

Pepaya-2 ....................................................................................... L-B322

Pepaya-3 ....................................................................................... L-B323

Pepaya-4 ....................................................................................... L-B324

Pepaya-5 ....................................................................................... L-B325

Belimbing-1 ................................................................................. L-B326

Belimbing-2 ................................................................................. L-B327

Belimbing-3 ................................................................................. L-B328

Nangka-1 ...................................................................................... L-B329

Nangka-2 ...................................................................................... L-B330

Nangka-3 ...................................................................................... L-B331

Nangka-4 ...................................................................................... L-B332

Delima-1 ...................................................................................... L-B333

Imam-1 ......................................................................................... L-B334

Imam-2 ......................................................................................... L-B335

Imam-3 ......................................................................................... L-B336

Imam-4 ......................................................................................... L-B337

Imam-5 ......................................................................................... L-B338

Imam-6 ......................................................................................... L-B339

Imam-7 ......................................................................................... L-B340

Imam-8 ......................................................................................... L-B341

Imam-9 ......................................................................................... L-B342

Imam-10 ....................................................................................... L-B343

Imam-11 ....................................................................................... L-B344

Imam-12 ....................................................................................... L-B345

Imam-13 ....................................................................................... L-B346

Imam-14 ....................................................................................... L-B347

Imam-15 ....................................................................................... L-B348

Bangkal-1 ..................................................................................... L-B349

Bangkal-2 ..................................................................................... L-B350

Bangkal-3 ..................................................................................... L-B351

Bangkal-4 ..................................................................................... L-B352

Bangkal-5 ..................................................................................... L-B353

Bangkal-6 ..................................................................................... L-B354

Gapura-1 ...................................................................................... L-B355

Gapura-2 ...................................................................................... L-B356

Gapura-3 ...................................................................................... L-B357

Gapura-4 ...................................................................................... L-B358

Page 19: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xix

Gapura-5 ...................................................................................... L-B359

Gapura-6 ...................................................................................... L-B360

Gapura-7 ...................................................................................... L-B361

Gapura-8 ...................................................................................... L-B362

Gapura-9 ...................................................................................... L-B363

Gapura-10 .................................................................................... L-B364

Gapura-11 .................................................................................... L-B365

Gapura-12 .................................................................................... L-B366

Gapura-13 .................................................................................... L-B367

Gapura-14 .................................................................................... L-B368

Gapura-15 .................................................................................... L-B369

Gapura-16 .................................................................................... L-B370

Gapura-17 .................................................................................... L-B371

Gapura-18 .................................................................................... L-B372

Gapura-19 .................................................................................... L-B373

Gapura-20 .................................................................................... L-B374

Gapura-21 .................................................................................... L-B375

Gapura-22 .................................................................................... L-B376

Mapan-1 ....................................................................................... L-B377

Mapan-2 ....................................................................................... L-B378

Mapan-3 ....................................................................................... L-B379

Mapan-4 ....................................................................................... L-B380

Sudirman-1 ................................................................................... L-B381

Sudirman-2 ................................................................................... L-B382

Sudirman-3 ................................................................................... L-B383

Sudirman-4 ................................................................................... L-B384

Yos-1 ............................................................................................ L-B385

Yos-2 ............................................................................................ L-B386

Yos-3 ............................................................................................ L-B387

Yos-4 ............................................................................................ L-B388

Yos-5 ............................................................................................ L-B389

Yos-6 ............................................................................................ L-B390

Yos-7 ............................................................................................ L-B391

Yos-8 ............................................................................................ L-B392

Yos-9 ............................................................................................ L-B393

Yos-10 .......................................................................................... L-B394

Yos-11 .......................................................................................... L-B395

Yos-12 .......................................................................................... L-B396

Yos-13 .......................................................................................... L-B397

Yos-14 .......................................................................................... L-B398

Yos-15 .......................................................................................... L-B399

Air-1 ............................................................................................. L-B400

Air-2 ............................................................................................. L-B401

Air-3 ............................................................................................. L-B402

Air-4 ............................................................................................. L-B403

Page 20: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xx

Air-5 ............................................................................................. L-B404

Air-6 ............................................................................................. L-B405

Air-7 ............................................................................................. L-B406

Air-8 ............................................................................................. L-B407

Manding-1 .................................................................................... L-B408

Manding-2 .................................................................................... L-B409

Cemara-1 ...................................................................................... L-B410

Cemara-2 ...................................................................................... L-B411

Cemara-3 ...................................................................................... L-B412

Cemara-4 ...................................................................................... L-B413

Cemara-5 ...................................................................................... L-B414

Cemara-6 ...................................................................................... L-B415

Cemara-7 ...................................................................................... L-B416

Siwalan-1 ..................................................................................... L-B417

Peti-1 ............................................................................................ L-B418

Peti-2 ............................................................................................ L-B419

Peti-3 ............................................................................................ L-B420

Mahoni-1 ....................................................................................... L-B421

Mahoni-2 ....................................................................................... L-B422

Mahoni-3 ...................................................................................... L-B423

Kurma-1 ....................................................................................... L-B424

Kurma-2 ....................................................................................... L-B425

Kurma-3 ....................................................................................... L-B426

Kurma-4 ....................................................................................... L-B427

Kurma-5 ....................................................................................... L-B428

Page 21: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

v

KATA PENGANTAR

Alhamdulillah, puji syukur penulis panjatkan kehadirat Allah SWT karena berkat

rahmat dan hidayah-Nya, penulis dapat menyelesaikan tesis dengan judul “Evaluasi

Jaringan Drainase Perkotaan Berbasis Sistem Informasi Geografis (SIG) di Kota

Sumenep”. Tesis ini disusun sebagai salah satu persyaratan akademik untuk menyelesaikan

program pascasarjana pada bidang keahlian Pemeliharaan dan Rehabilitasi Infrastruktur

Fakultas Teknik Universitas Sebelas Maret Surakarta.

Penulisan tesis ini mengangkat topik terkait evaluasi jaringan drainase yang mana

dilakukan suatu penilaian kondisi terhadap fisik jaringan drainase yang terbentang di

perkotaan Kota Sumenep menggunakan aplikasi program Sistem Informasi Geografis (SIG)

yang sistematis dan berkelanjutan. Penulis berharap hasil evaluasi jaringan drainase yang

berbasis SIG dapat menjadi bahan pertimbangan yang utama dalam pengambilan

keputusan dalam pelaksanaan pemeliharan infrastruktur drainase bagi pemegang kebijakan

di daerah.

Penulis menyadari bahwa dalam penyusunan tesis ini masih jauh dari kesempurnaan,

oleh karena itu penulis sangat mengharapkan saran dan kritik yang sifatnya membangun

demi kebaikan tesis ini.

Surakarta, 2016

Ferry Agrianto

Page 22: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xxi

Ferry Agrianto. 2016. Evaluasi Jaringan Drainase Perkotaan Berbasis Sistem Informasi

Geografis (SIG) Di Kota Sumenep. TESIS. Pembimbing I: Dr. Ir. Rr. Rintis Hadiani, MT,

II: Yusep Muslih Purwana, ST, MT, Ph.D. Minat Utama Magister Pemeliharaan dan

Rehabilitasi Infrastruktur, Magister Teknik Sipil, Program Pascasarjana, Universitas

Sebelas Maret Surakarta.

ABSTRAK

Kota Sumenep sering dilanda bencana banjir khususnya pasca terjadinya hujan.

Sistem drainase secara umum dapat didefinisikan sebagai serangkaian bangunan air yang

berfungsi untuk mengurangi dan/atau membuang kelebihan air (banjir) dari suatu

kawasan atau lahan, sehingga lahan dapat difungsikan secara optimal, jadi sistem drainase

adalah rekayasa infrastruktur di suatu kawasan untuk menanggulangi adanya genangan

banjir. Kondisi jaringan drainase sangat berpengaruh terhadap kinerja layannya, khususnya

aspek-aspek yang mempengaruhi terhadap kapasitas saluran drainase. Aspek yang sangat

mempengaruhi kapasitas saluran drainase berupa tingkat sedimentasi dan bangunan

pelengkap pada saluran drainase, misalnya keberadaan tali air (street inlet) dan saringan

sampah (trash rack).

Metode yang digunakan adalah pendekatan tingkat kapasitas saluran drainase yaitu

penilaian tingkat kondisi tiap ruas jaringan drainase dengan menghitung perbandingan luas

penampang saluran yang terisi sedimen terhadap luas penampang basah total serta

keberadaan bangunan pelengkap. Setelah diperoleh nilai indeks kondisi tiap ruas, maka

analisis berikutnya adalah analisis spasial menggunakan aplikasi ArcGIS untuk

memperoleh peta informasi jaringan drainase tersebut.

Hasil analisis menunjukkan bahwa tingkat kondisi jaringan drainase di Kota

Sumenep pada Tahun 2016 yaitu dari total 428 ruas jaringan terdapat 43 ruas tergolong ke

dalam tingkat kondisi “Baik”, 198 ruas tergolong ke dalam tingkat kondisi “Cukup”, 115

ruas tergolong ke dalam kondisi “Rusak Ringan”, 50 ruas tergolong ke dalam kondisi

“Rusak Berat” dan 22 ruas tergolong ke dalam kondisi “Disfungsi”. Selain itu, dari analisis

spasial diperoleh peta jaringan drainase Kota Sumenep Tahun 2016, peta jenis bangunan

jaringan drainase Kota Sumenep Tahun 2016, peta tingkat kondisi jaringan drainase Kota

Sumenep Tahun 2016 dan peta rekomendasi tindakan pemeliharaan jaringan drainase Kota

Sumenep Tahun 2016.

Kata kunci: Jaringan Drainase, Indeks Kondisi, Sistem Informasi Geografis.

Page 23: EVALUASI JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN  · PDF fileperpustakaan.uns.ac.id   EVALUASI TESIS MAGISTER TEKNIK SIPIL PROGRAM PASCASARJANA commit to user JARINGAN DRAINASE PERKOTAAN

perpustakaan.uns.ac.id digilib.uns.ac.id

commit to user

xxii

Ferry Agrianto. 2016. Evaluation of Urban Drainage Network Based Geographycal

Information System (GIS) In Sumenep City. THESIS. Supervisor I: Dr. Ir. Rr. Rintis

Hadiani, MT, II: Yusep Muslih Purwana, ST, MT, Ph.D. Prominent Interest of

Maintenance and Rehabilitation in Infrastructure Master Degree, Civil Engineering Master

Degree, Post-graduate Program, , Sebelas Maret University Surakarta.

ABSTRACT

Sumenep City frequently hit by floods, especially after rain. The drainage system

generally can be defined as a series of waterworks that serve to reduce and/or remove

excess water (flooding) of a region or land, so the land can function optimally, so the

drainage system is an engineering infrastructure of the region to cope with the inundation,

Drainage network conditions greatly affect the performance of her maid, especially those

aspects that affect the capacity of the drainage channel. Aspects that affect the capacity of

the drainage channel in the form of sedimentation rate and complementary buildings on

drainage channels, for example, the presence of street inlet and trash rack.

The method used is a drainage channel capacity level approach that level

assessment of each segment drainage network conditions by calculating the ratio of the

channel cross-sectional area that is filled with sediment to the total cross-sectional area

wet and the existence of complementary buildings. Having obtained the condition index

value of each segment, the subsequent analysis is spatial analysis using ArcGIS

applications to obtain a map of the drainage network information.

The analysis showed that the level condition of drainage network in the city of

Sumenep in 2016 that of the total 428 drainage network there are 43 sections belonging to

the state level "Good", 198 drainage network belong to the state level "Enough", 115

drainage network belong to the state "Light Damaged", 50 sections belonging to the state

"Heavy Damage" and 22 drainage network belong to the state of "Dysfunction". In

addition, spatial analysis derived Sumenep drainage network map 2016, a map of the

Sumenep type of building drainage network 2016, a map of the Sumenep level of drainage

network conditions 2016 and map of Sumenep recommendations drainage network

maintenance actions 2016.

Keywords: Drainage Networks, Conditions Index, Geographic Information System.