Download - Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
1/80
T.C.
GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM ANABLM DALI
SOSYOLOJ BLM DALI
POPLER MLLYETLK
MASTER TEZ
Hazrlayan
Fatma MEK
Tez Danman
Do. Dr. Vedat BLGN
Ankara-2006
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
2/80
Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne
Fatma MEKe ait POPLER MLLYETLK adl alma jrimiz
tarafndan Kamu Ynetimi Anabilim Dal Sosyoloji Bilim Dalnda YKSEK
LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.
(imza)
Bakan ......................................................
Akademik Unvan, Ad Soyad
(imza)
ye.............................................................
Akademik Unvan, Ad Soyad (Danman)
(imza)
ye.............................................................
Akademik Unvan, Ad Soyad
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
3/80
NSZ
Bugn iinde yaadmz Dnyada globallemenin yaratt
dnmn ve deiimin etkisiyle, etnik, rksal, dinsel, cinsel, snfsal,
kltrel farkllklarn alt daha kaln izgilerle iziliyor. Hem toplumlar hem de
bireyler zgnlklerini ve zgrlklerini korumak iin ok daha fazla aba
harcamak zorunda kalyor.
Farkllklarn altnn bu denli kaln izgilerle izildii, biz ve teki
ayrmnn eskisinden ok daha derin ve iddetli bir biimde hissedildii
bugnlerde milliyetilik kendisini dier ideolojilerden ok daha fazla
hissettiriyor ve ne kyor. Milliyetilik en ok tartlan, en ok savunulan ve
en ok kar klan ideoloji olmay baaryor.
Bu tez almamzda Dnyada ve Trkiyede yeniden poplerleen
milliyetilii anlamaya ve anlatmaya altk.
Tez almam sresince bana izdii yol haritas ve sunduu rehberlik
dolaysyla deerli hocam ve tez danmanm Sn. Do. Dr. Vedat Bilgine,
benden eletirilerini esirgemeyen deerli hocalarma, uzun sren tez
almam boyunca bana destek olan aileme teekkrlerimi sunuyorum.
Fatma imek
Haziran-2006
Ankara
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
4/80
NDEKLER
NSZ.I
NDEKLER..................................................................................................II
KISALTMALAR CETVEL..............................................................................III
GR............................................................................................................1-5
BRNC BLM
MLL KMLK VE MLLET NEDR?............................................................6-10
KNC BLM
AVRUPADA MLLYETLK VE MLL DEVLET....................................11-16
NC BLM
TRKYEDE MLLYETLK..................................................................17-34
DRDNC BLM
GNMZDE DEEN MLLYETLK ALGILAMASI VE GLOBALLEME
KARISINDA POPLER MLLYETLK................................................35-43
BENC BLM
TRKYEDE POPLER MLLYETLK.................................................44-60
Popler Kltr Aralarnda Popler Milliyetilik........................................49-60
SONU..................................................................................................... 61-67
KAYNAKA.............................................................................................. 68-73
ZET........................................................................................................ 74-75
ABSTRACT...................................................................................................76
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
5/80
KISALTMALAR CETVEL
AB : Avrupa Birlii
a.g.e. : Ad Geen Eser
a.g.m. : Ad Geen Makale
a.g.t. : Ad Geen Tebli
bknz. : Baknzc. : Cilt
ev. : eviren
Der. : Derleyen
Ed. : Editr
Haz. : Hazrlayan
No. : Numero
Nu. : Numara, Number
s. : Say
S. : Sayfa
p. : Page
Vol. : Volume
vs. : Vesaire
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
6/80
GR
Milliyetilik ideolojisinin kkenlerini, bir duygu ve inan birikimi olarak
milletlerin oluum srecine ve hatta tarihin en derinliklerinde yaanm ilk biz
ve teki ayrmna kadar gtrmek mmkndr. Ancak bu tez almasnda
milliyetilik ulus devletleme srecinin ortaya kard hakim bir ideoloji
olarak ele alnacak ve bugnn dnyasnda, kreselleme karsnda bir
defa daha popler hale gelen milliyetilik olgusu tarihsel kkenlerinden yola
klarak aklanmaya allacaktr.
Bu tez almasnda ama kreselleme ve yerelleme kskac
arasnda kalan ulus devletler ierisinde yeniden poplerleen milliyetiliin
etkisi ve anlamnn incelenmesidir. Popler milliyetilii izah ederken
kullanacamz temel kavramlarmz, milliyetilik, kltr ve popler kltrdr.
Bu bakmdan tezimizin giri ksmnda temel kavramlarmz aklamakta
fayda gryoruz.
Milliyetilik kavram zerinde sosyal bilimler alannda pek ok alma
yaplmtr. Ancak buna ramen milliyetilik hem Trkiyede hem Bat
dnyasnda bilimsel adan zerinde fikir birliine varlmam bir kavramdr.
Milliyetilii inceleyen bilim adamlarnn sz birliine vardklar tek nokta
milliyetiliin doasnn karmakl ve milliyetilii tanmlamann
gldr, dersek abartm olmayz. Milliyetiliin izahnda karlalan
zorluklar u ekilde tasnif etmemiz mmkndr: Birincisi, milliyetiliin hersosyo ekonomik bnyede farkl hatta birbirine kart siyasal ilevlere sahip
biimde ortaya kmas. kincisi, milliyetiliin tanm, snflandrma ve
yaklamlarnn eksik yada yetersiz kalmas. Yani milliyetiliin belli bir ileve
gre (rnein ulusal birlik kurmak), bellibir esine gre (rnein ulusal dil),
kulland belli bir simgeye gre (rnein ulusal dil) tanmland zaman bu
tanmlamalarn iine aldndan daha fazla eyi darda brakabilmesi.
Milliyetiliin belli bir tarih ve corafyadaki nitelikleri gz nne alnarak
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
7/80
yaplan snflandrmalarn eksik kalmas milliyetiliin tanmlanmasn
gletirmektedir1.
Milliyetilik kavramnn izahndaki glklere ramen yine de bir
milliyetilik tanmlamas yapmaya alacak olursak eer, milliyetilik hem bir
duyguyu hem bir toplumsal hareketi hem de bir ideolojiyi anlatmak iin
kullanlan bir kelimedir. Duygu, emel, bilin bunlarn hepsi milliyetilii
oluturan veya ulus devlete deer bien grlere uyarlanan terimlerdir.
Milliyetilik kendi kaderini tayin hakk, egemen devletin stnl, ulusal
balln merkezililii eksenindeki baz varsaymlarn gerekliini
gerektirmektedir2. Tezimizin ikinci blmnde milliyetiliin farkl tanmlarna
yer vediimiz iin bu ksmda genel ve basit bir tanmlama ile yetiniyoruz.
Popler milliyetilii incelerken yaralandmz temel
kavramlarmzdan ikincisi ise kltrdr. Sosyal bilimciler kltr terimiyle insan
toplumunda toplumsal aralarla aktarlp iletilen hereyi anlatr. Kltr insan
toplumunun sembolik ve renilmi ynlerini anlatan genel bir terimdir. Kltr
bilgi, inan, sanat, ahlak, geleneksel olarak renilmi yapy ifade eder.
Kltr insan rasyonalitesinin bilinli bir yaratsdr3.
Temel kavramlarmzdan ncs ise popler kltrdr. Bazen kitle
kltr olarakta adlandrlan popler kltr yaygn ve herkes iin eriilebilir
bir nitelie sahiptir. Popler kltr, spor, televizyon, sinema, kaytl popler
mziin hakimiyeti altndadr. Gelenekiler popler kltrn kt kalitesindenyaknrlarken, liberaller ise popler kltr destekler ve yksek kltr
elitizminden tr eletirirler. Sosyologlarn popler kltr analizi ile
ilgilenmelerinin nedeni ise popler kltrn halk bilincini anlamaya yardmc
olmasdr4.
1 Baskn ORAN, Az Gelimi lke Mlliyetilii, (Ankara,1977), 2-7.2
Gordon MARSHALL, Sosyoloji Szl, ev. O. Aknay, (Ankara,1999), 504.3 Gordon MARSHALL, a.g.e. 442-443.4 Gordon MARSHALL, a.g.e. 591.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
8/80
Popler kltr kavramda en az milliyetilik veya kltr kadar sosyal
billimler literatrnn tartmal kavramlarndan birisidir. Popler kltre dair
benimsenen yaklamlaru ekilde tasnif edebiliriz: Birincisi, popler kltr
kitle kltr ile ayn anlamda kullanan ve popler kltr yksek ve alak
kltr tartmalar erevesinde ele alan yaklamlar. kincisi, popler kltr
oulcu demokrasinin bir gstergesi olarak ele alan ve popler kltr
eletirisiz bir biimde kabul eden yaklamlar. ncs, popler kltr
mlkiyet ilkileri ve kltr retimi iinde ele alan yaklamlar. zellikle bu
yaklamn Frankfurt Ekol ( Eletirel Teori) tarafndan benimsenen yaklam
tarz olduunu belirtmekte fayda vardr5.
Eletirel Teori, Marxist bir gelenek olarak, Marxizmin yeniden
deerlendirilmesi ve eletirel bir balamda yorumlanmas amacna dnktr.
Eletirel Teori, faizm, burjuva toplumu, politik ekonomi, kapitalizm, n yarg,
ideoloji, aznlklar, kolektif kimlikler, bireysel kimlikler, milliyetilik, modernite,
ulus devlet, etniklik, kitle kltr ... gibi geni bir yelpaze iinde alm ve
bu konularda zgn argmanlar ileri srm bir ekoldr. Ekoln son dnem
temsilcileri, zellikle de Jrgen Habermas, kitle kltr, etniklik, modernite,
egemenlik, iktidar, aznlklar, popler milliyetilik konularnda youn eletirel
almalarda bulunmulardr6.
Ancak Eletirel Teorinin popler kltr ve popler milliyetilik zerine
ortaya koyduu argmanlar Trk sosyoloji literatrnde henz kendisine yer
bulabilmi deildir. Milliyetilik Trk sosyoloji literatrnde olduka geni birbiimde incelenmi bir konudur ve son dnemlerde Trkiye ve Dnyada
yaanan gelimelerin nda milliyetiliin ykseliide dile getirilmektedir
ancak yine de henz popler milliyetilik olgusunun ayrntl bir analizinin
yapldn sylemek mmkn deildir.
5
Nazife GNGR, Popler Kltr ve ktidar-Popler Kltr zerine Kuramsal ncelemeler,(Ankara,1999), 44-48.6 Sezgin KIZILELK, Sosyal Bilimleri Yeniden Yaplandrmak, (Ankara, 2004),101-115.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
9/80
Tez almamzn amac daha nceki satrlarda belirtiimiz zere
kreselleme ve yerelleme kskacnda kalan ulus devletler ierisinde
yeniden poplerleen milliyetiliin incelenmesidir. Bunu yaparken
izlediimiz yntem daha ok tarama ve deerlendirme niteliindedir. Ancak
kesin bir biimde tarama deerlendirme yntemine sadk kaldmz
syleyemeyiz. nk milliyetilik hem Bat sosyal bilim literatrnde hem de
Trk sosyal bilim literatrnde kendisine olduka geni yer bulmu bir
konudur. Bu literatrn tamamnn bir tez almasna sdrlmasnn
mmkn olmadn gz nnde tutarak kendimizi milliyetilii modernitenin
ortaya kard ve milli devletlerle birlikte gelien olgu olarak ele alan
sosyal bilimcilerin almalar ile snrlandrdk. Trkiyede milliyetilii
anlatrken ise kendimizi milliyetilii modernleme ve kltr olgularyla birlikte
aklayan sosyal bilimcilerin almalaryla snrlandrdk.
Tez konumuz popler milliyetilik olmakla beraber, dnyamzn iinde
bulunduu kaotik sreci daha iyi anlayabilmek iin milliyetiliin tarihsel
kkenlerinin de incelenmesi gerektiine inanmaktayz. Bu yzden tezimizin
birinci blmnde; milli kimlik, millet ve etnisite kavramlarn aklamaya
altk. kinci blmde; milliyetilik ve milli devlet olgularnn Avrupadan
dnyann geri kalanna yayld gereinden hareketle ulus devletlerin
Avrupada ortaya kn ve btn dnyaya yayl servenini izah etmeye
altk.
Tezimizin nc blmnde; milliyetiliin farkl corafyalarda farkl
biimlerde ve hatta ayn corafyada farkl biimlerde ortaya kabildiini
dikkate alarak Trkiyede milliyetilii ele aldk. Bu blmde Trk
milliyetiliinin tarihesini , ideolojik arka plann ve farkl Trk
milliyetiliklerini ksacas; milliyetiliin dnden bugne Trkiyedeki seyr-
seferini anlatmaya altk.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
10/80
Tezimizin drdnc blmnde ise gnmzde deien milliyetilik
alglamas ve globalleme karsnda Dnyada ve Trkiyede milliyetiliin
yeniden poplerlemesinin nedenlerini ele aldk.
Bugn ulus devletler kendilerini hem ok-kltrllk ve
kresellemeye hem de yerel direnlere ve etno milliyetilie kar savunmak
zorunda kalmaktadrlar. Bu da milli kimliin her zamankinden daha
savunmac bir hal almasna ve milliyetiliin ulus devlet sathnda
poplerleerek kendini yeniden retmesine yol amaktadr. Milliyetilin
poplerleme srei btn dnyada benzer biimlerde gereklemektedir. Bu
yzden tezimizin beinci blmn Trkiyede milliyetiliin poplerlemesini
aklamaya ayrdk. Bu blmn popler kltr aralarnda popler
milliyetilik alt baln tayan ksmnda popler kltr aralar (gazeteler,
spor olaylar, kitaplar, internet, mzik, sinema, reklamlar...gibi) ile popler
milliyetiliin yeniden retimini anlatmaya altk. Bu ksmda gazete
incelemelerini yaparken muhteva analizi tekniinden faydalandk. Bilindii
zere muhteva analizi teknii bir metnin elerinin nceden belirlenmi
kategorilere gre nicel veya nitel bir biimde snflandrlmasna
dayanmaktadr. Analiz birimleri olarak kelimeler cmleler veya tm metin
seilebilir. Kelime analizi yaplrken kilit kelime seilir ve metnin ierisinde
taranr. Metin analizinde ise ierik esas alnr7. Bizde tezimizde en ok tiraj
olan be ulusal gazetede milliyetilik ile ilgili kan haber ve ke yazs
saylarn belirlerken kilit kelime olarak milliyetilii kullandk. Daha
sonrasnda verdiimiz ke yazs ve haber balklarn ise tm metnin ierikanalizini yaparak setik.
Sonu blmnde ise milliyetilie ve ulus devletlere yneltilen btn
eletirilere ramen, milliyetiliin ve ulus devletlerin amzn en nemli
siyasal kavramlar olarak varlklarn devam ettirdiklerini ve ettireceklerini
anlattk.
7 Maurice DUVERGER, Metodoloji Olarak Sosyal Bilmlere Giri, (Ankara, 1980), 144-155.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
11/80
BRNC BLM
MLL KMLK VE MLLET NEDR ?
Milliyetilik sadece bir ideoloji deil ayn zamanda tarihin en eski
ayrm olan biz ve onlar ayrmnn ulus devletler ve ideolojiler andaki
karl olmutur. Bir btne (bize / millete) ait olma bilinci milletleme
srecinin ve dolaysyla ulus devletleme srecinin temel dinamiidir. Bu
bakmdan milliyetiliin tanmlanabilmesi iin ncelikle milli kimlik ve millet
kavramlarnn aklanmas gerekmektedir.
Millet tanm tartmal bir konu olarak karmza kmaktadr. Ziya
Gkalp millet, dilce, dince, ahlaka ve gzellik anlay bakmndan mterek
olan, yani ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan bir topluluktur
der.8
Yusuf Akuraya gre ise millet, rk ve dilin esasen birliinden dolay
itimai vicdannda birlik hasl olmu bir cemiyeti beeriyedir.9
A. D. Smith ise milleti tarihi bir topra/lkeyi, ortak mitleri ve tarihi
bellei, kitlevi bir kamu kltrn, ortak bir ekonomiyi, ortak yasal hak ve
grevleri paylaan bir insan topluluunun ad olarak tanmlamtr.10
Benedict Andersona gre ise ulus hayal edilmi bir cemaattir. Hayal
edilmitir nk en kk ulusun yeleri bile dier yeleri tanmayacak,
onlarla tanmayacak , haklarnda hibir ey iitmeyecek ama milleti
oluturan fertlerin her birinin zihninde, toplamlarnn hayali yaamaya devam
edecektir. Andersona gre ulus snrl olarak hayal edilir nk, en mesihi
8
Ziya GKALP,Trkln Esaslar(Ankara,1972),22.9 Yusuf AKURA,Trk Yl,(stanbul,1928),291.10 A. D.SMITH,Mili Kimlik,(stanbul,1999),32.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
12/80
milliyetiler bile kendi uluslarn insanln tmyle rtecek biimde hayal
etmez, esnekte olsa sonlu snrlar vardr. Ulus egemen olarak hayal edilir
nk ulusun mihenk ta egemen devlettir. Ulus bir cemaat olarak hayal
edilir nk tekinin varlna kar kendi varln koruma istei derin bir
yoldalk ve kardelik ban dourur11.
Hilmi Ziya lken tarafndan hazrlanan Sosyoloji Szlnde millet
tanm yledir: Kendi birliinden haberi olan ve kendisine ait bir topra
egemenlikle kontrol altnda tutan siyasi toplum. Milletin eitli tanmlarnn
olmasn lken, milletin yapsnn ok karmak ve unsurlarnn yer yer
deien artlara gre farkllklar gstermesiyle aklar.lkene gre rk,
iktisat, corafyac, dilci millet tanmlar tek yl, eksik ve yanltr. Milleti
kltr ve gelenek birlii olarak tanmlamak daha dorudur12.
Millet kelimesi, Avrupa siyasi tarihindeki nemine Fransz htilali ile
kavumutur. Fransz htilali unu ifade etmektedir; Eer bir devletin
vatandalar kendi toplumunun siyasi dzenini artk tasvip etmiyor ise onu
daha tatmin edici dier bir dzenle deitirme hak ve gcne sahip olmaldr.
nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde dile getirildii zere; hakimiyet aslnda
millete aittir. Hibir fert yada teekkl sarih olarak bu kaynaa (millete)
dayanmayan bir yetkiyi kullanamaz. Btn hakimiyet aslnda millete aittir.
htilalcilerin hakimiyet aslnda millete ait derken millet tabirinden kast ettikleri
ok aktr ki aristokratlar ve hkmdarlardan ok daha fazlasdr. Millet
(natio) kelimesinin kkeni, bir aileden byk ve fakat kabile veya kavimden
kk bir topluluu ifade etmektedir. Ancak Fransz htilalinin ortaya
kard yeni slup ve yaylan yeni fikirler nda millet yeniden
tanmlanm ve milliyetilik ideolojisi gelimitir. Fransz htilalcilerine gre
millet kendi kaderini hr iradeleriyle belirleyen fertler topluluudur.13
11
Benedict ANDERSON, Hayali Cemaatler, (stanbul,2004), 20-22.12 Hilmi Ziya LKEN, Sosyoloji Szl, (stanbul,1969), 205.13 Elie KEDOURIE,Avrupada Milliyetilik,(stanbul,1971), 5-6.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
13/80
zerinde birleilen bir millet tanm olmamakla birlikte btn bu farkl
tanmlamalarn dayand, millete ait birtakm nesnel unsurlar sralayabiliriz.
Bu unsurlar14 ;
1-Dil
2-Ortak bir soy
3-Ortak bir toplumsal miras / tarihi bellek ve buna bal olarak
gelecekteki yazglarnn ortak olduu duygusu
4-Snrlar belli ortak bir toprak / lke
5-Ortak bir kltr
6-Ortak bir ekonomi
7-Btn fertler iin geerli yasal hak ve grevler.
Yukarda saydmz, millete ait bu ortak unsurlar ayn zamanda milli
kimliin temel zellikleridir. Grld gibi milli kimlik ok boyutludur. Milli
kimlik ve millet birbirleriyle ilikili kltrel, teritoryal, ekonomik, yasal, siyasi
pek ok unsurdan oluan karmak yaplardr. Kendi devletlerinde ifadesini
bulsun yada bulmasn mterek paylalan anlar, mitler ve geleneklerin bir
araya getirdii topluluk fertleri arasndaki dayanma balarn gsteren bu
kavramlar devletin yasal ve brokratik nitelikli balarndan tmyle farkldr.
Milli kimlik ve millet kavramlarn yaam ve siyasette bylesine esnek ve
daimi bir g haline getiren ve kendi zelliini yitirmeksizin dier gl
ideoloji ve hareketlerle etkili birleimlere girmesini salayanda bu ok
boyutluluudur.15
Milli kimliin kkeni de en az doas kadar karmaklk arz eder.
Milletler birdenbire ortaya kmamtr. eitli toplumlarn millet olma
sreleri tarih sahnesinde farkl zamanlara denk gelmitir ve bu sreler
birbirinden farkl seyir izlemitir. Ancak millet olma srecinin ortak zellii,
etnik bilincin, mevcut siyasi corafyada dikkate alnarak bir millet tahayyl
olarak yeniden retilmesidir. Bir baka ifadeyle syleyecek olursak
14 A. D. SMITH,Milli Kimlik,a.g.e.32.15 A. D. SMITH,a.g.e.,34-35.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
14/80
etnisiteden millete doru evrilen bir sre sz konusudur. Etnik kimlik modern
milli devletlerin oluumunda siyasi mcadelenin bir belirleyeni olarak
karmza kmaktadr. Bu durumda milli kimlik ve milliyetilik ideolojisinin
merkezinde yer alan kavramlardan biri olarak etnik kimlik kavramn
aklamalyz.
Etnik kelimesinin kkeni etnostur ve anlam halktr. Ancak politik
tartmalara konu olan kavramlar, szlk anlamlarndan te armlar ve
politik durularyla birlikte var olurlar. Etnisite de ayn kaderi izleyerek
gnmze ulam, halk kelimesinin masumane ifadesinin tesine gemi
ve ats altnda toplama iddiasnda olduu kesimim ortak ve zgn
karlarn dile getiren gelecek projesini de barnda tamaya balamtr.16
Etnik bir topluluun zelliklerini u ekilde sralayabiliriz 17 ;
1-Kolektif bir zel ad
2-Ortak bir soy miti
3-Paylalan tarihi anlar
4-Ortak kltr farkl klan bir yada daha fazla unsur
5-zel bir yurtla ba
6-Nfusun nemli kesimleri arasnda dayanma duygusu.
Etnik ekirdek bize milletlerin douu, biimlenii ve karakterleri
hakknda ok ey anlatr. Nitekim bir devletin etnik ekirdei ounlukla o
milletin karakter ve snrlarnekillendirir. Zira devletler milletleri oluturmakzere ou zaman tam da byle bir temel zerinde birleirler. Zamane
milletlerinin byk bir blm aslnda ok etnili olmakla yada daha dorusu
ou milli devlet ok etnili olmakla birlikte; balangta pek ou, teki etnileri
veya etnik paralar adn ve kltrel karakterini verdii bir devlete ilhak eden
yada cezp ederek kendine eken egemen bir etni etrafnda olumulardr.
Grld zere aslnda etniler ve milletler arasnda tarihi ve kavramsal
16 M. Naci BOSTANCI, Bir Kolektif Bilin Olarak Milliyetilik,(stanbul,1999),16-17.17 A. D. SMITH,Milli Kimlik,a.g.e., 42.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
15/80
bakmlardan belirgin bir akma sz konusudur. Ancak yinede etnik
topluluklar bir milletin sahip olduu pek ok nitelikten yoksundurlar. Etnilerin
kendi teritoryal memleketlerinde ikamet ediyor olmalar gerekmez. Ortak bir i
blm yada ekonomik birlikte gstermeleri gerekmez. Bu nitelikler milletlere
zgdr. Manzarann teki yanna bakldnda ise milletlerin etnik evveliyat
olmakszn oluma ihtimalini de tespit etmek durumundayz. Amerika,
Arjantin, Avustralya gibi baz devletlerde, millet, ard arda dalgalar halinde
gelen gmenlerin kltrlerini bir araya getirme ynnde bir abann
neticesidir. Fakat, tarihsel bakmdan ilk milletler modern ncesi etnik
ekirdekler temelinde olumutur ve kltrel adan etkili ve gl olan bu
milletler, daha sonralar dnyann pek ok yerinde, millet kurma / oluturma
srelerine rnek tekil etmilerdir. Ayrca millet olmakla vn duyulabilecek
nemde ve lde etnik evveliyatn olmad ve etnik balarn bulank veya
uydurma olduu yerlerde bile eldeki malzemeden tarihi ve kltr olan bir
toplulukla ilgili tutarl bir mitoloji ve sembolizm yaratma ihtiyac her yerde
milli beka ve birliin koulu olarak yce bir i haline gelmitir. Etnik bir kken
olmadan millet olma sreci yarm kalrd.18
Ksacas etnik kimlikten - milli kimlie , etnisiteden -millete doru
evrilen bir tarihsel ve toplumsal sre yaanmtr. Bu yaanan srecin
ortaya kard olgu milli devlettir. Milli devletin hakim ideolojisi ise
milliyetiliktir.
18 A. D. SMITH, Milli Kimlik, a.g.e.,70-75.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
16/80
KNC BLM
AVRUPADA MLLYETLK VE MLL DEVLET
Milliyetilik kavram onsekizinci yzyldan gnmze kadar geen
zaman zarfda yaadmz ulus devletler dnyasn temelinden etkileyen bir
kavram olmakla birlikte, ayn zamanda zerinde ortak bir tanma varlamam
en tartmal kavramlarn banda yer almaktadr.
Milliyetiliin doasnn karmakl milliyetiliin dnyann farkl
noktalarnda farkl biimlerde ortaya km olmasndan kaynaklanr. Bu da
milliyetilik almalar yapan sosyal bilimcilerin birbirinden farkl pek ok
milliyetilik tr tanmlamalarna yol amtr. Farkl almalarda milliyetilik
belli bir ilevine gre (rnein ulusal birlii kurmak), belli bir esine gre
(rnein ulusal dil), belli bir simgeye gre (rnein ulusal devlet) farkl
biimlerde tanmlanm, birinin milliyetilie dair ettii bir zellik dier
tanmlamada darda braklmtr19.
Duygu , emel, bilin; bunlarn hepsi millyetilii oluturan yada milli
devlete hereyin stnde deer bien milliyetilii tanmlamakta kullanlan
terimlerdir. Bununla birlikte milliyetilik kendi kaderini tayin hakkn, egemen
devletin dieri karsndaki stlnde ifade etmek iin kullanlan bir
terimdir. Hans Kohn, The idea of Nationalismde (1945) milliyetilii ilk nce
Fransa ve ngilterede ortaya kan Bat tipi milliyetilik ve daha sonra ortayakan Dou tipi milliyetilik olarak ikiye ayrmaktadr. 20.
Baz yazarlar ise milliyetiliin dalan cemaat yapsnn yerini tutan
bit din olduu zerinde durur; Hayes milliyetilii bir dine benzetir ve Bat
Avrupada ortaya kp mesafe kateden milliyetiliin modern dnyann dini
olduunu ifade eder. Hayese gre bu dinin her yerde hamisi veya bir ilah
19 Baskn ORAN, a.g.e. 1-2.20 Gordon MARSHALL, a.g.e.,504.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
17/80
vardr. Bu ilah Sam amca, Boa John, Hans veya van eklinde belirir. Her
din gibi milliyetilikte sadece iradeye deil, akla, hayale ve duygulara
sesslenir21.
Louis Synder, The Meaning Of Nationalism(1964) adl kitabnda
milliyetilii, entegre edici milliyetilik (1815-1871), datc milliyetilik( 1871-
1890), saldrgan milliyetilik (1900-1945), ada milliyetilik (1945-1954)
olarak snflandrmtr22.
E.J. Hobsbawm ise milliyetilik nce kltrel, edebi bir mahiyete
sahiptir. Sonra politik aktrler tarafndan politik bir programa dntrlr.
nc ve sonuncu olarak ise kitlesel destek elde ederek iktidar oyununun
deimez bir paras halini alr23.
Avrupada milliyetiliin yaylnn servenini btn bu farkl
milliyetilik tipleri ayrmlarna ve farkl milliyetilk tannlamalarna ramen
ortak noktalardan yola katrak izah etmemiz gerekirse eer ; Tarih on
sekizinci yzyln sonuna yaklatnda farkl mecralardan gelen birikimler
kkl bir nitelik deiikliine yol aarak modern a balattlar. Aydnlanma
dncesini yaylmasyla her alanda referanslar aklieti. Newton fizii tabiat
gizeminden syrd ve aklanabilirliini gsterdi. nsan zerkleti. Byk
dinlerin Tanry merkeze alarak aklad dnya insan zerinden yeniden
tanmland. Buhar makinesi ve ardndan i blm kefedildi. Hayat
biimleri geri dnlmez biimde kkl dnmlere urad.Krdan kente doru bir g balad ve geleneksel toplum yaps zld.
Dalan cemaat yaps, nfus hareketlerinin, ulam ve iletiimin yaygnlk
kazanmasyla yerini daha byk bir toplum birimine yani millete brakt.
Demokrasinin rasyonel ve meru tek ynetim biimi olduu kanaati genel
kabul halini ald. nan farkllklarndan kaynaklanan eitsizlikler yerini laik
21
Carlton J.H. HAYES, Milliyetilik Bir Din, ev. M. iftkaya, (stanbul,1995),227-229.22 Baskn ORAN, a.g.e. (Ankara,1977), 3.23 E.J. HOBSBAWM, Milletler ve Milliyetilik, (stanbul,1993), 26-27.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
18/80
dzenlemelere brakt ve dini kurumlar siyasetin dna atld. nsanlk
tarihinin en hzl dnmn yaad, yaanan btn bu dnmlerle
birlikte, modern a btnyle tanmlayan asl unsur milli devlettir.24
mparatorluklar a yerini milli devletler ana brakmtr. Milli devlet
imparatorluklarn anti-tezidir, ok yaygn bir inann aksine dini cemaatlerin
anti-tezi deildir. mparatorluklarn ve monarilerin meruiyetlerini
kaybetmeleri ile milli devlet modern an genel devlet biimi haline gelmitir.
O zaman u soruyu sormak gerekiyor: mparatorluklara meruiyet kaybettiren
nedir?
Fransz htilalinin yayd hakimiyet aslnda millete aittir prensibi esas
olarak, milletlerin kendi kaderini kendisinin tayin etme hakkn ifade eder.
Milliyetilik genel olarak, milli bir kendi kaderini tayin doktrinidir, hayatiyetini
bu kaynaktan alr. Bir milletin kendi kaderini tayin edebilmesinin arac ise milli
devlet olmutur. Tarihin hem ak hem de getirdikleri bakmndan, dnyann
yaps bir dnya devletine msaade etmemitir. Dnyann bir ok devletin
dnyas olmas gerekmitir. Din, dil ve rk ayrlklar tek bir dnya devletine
msaade etmez. Tpk fertler arasndaki miza farkllklar ve hususiyetler gibi
milli devletler arasndaki farkllklarda insanln kendini gerekletirmesinin,
gelierek, deimesinin itici gcdr.25
Milliyetilik doktrininin gelitirildii devrede Avrupa karklk iindeydi.
htilal Fransada, Krall ve geleneksellemi dzeni ykmaya muvaffakolmutu. htilalin yalnz rnek tekil etmesi ve tesiri deil ayn zamanda
aksiyon ve politikasnn dourduu huzursuzluklarda geni dalgalar halinde
Fransann dna yaylmtr. Hatrlanamayacak kadar eski basklara kar bu
iddetli isyan ve eski adetleri grltl ekilde itham, ister istemez, kuvvetli
bir sosyal basky da beraberinde getirmitir ki bu da milliyeti hareketlerin
24
Mmtazer TRKNE: Milli Devlet-Laiklilik-Demokrasi,Trkiye Gnl,29,(Temmuz-austos, 1994),39-40.25 Elie KEDOURIE, a.g.e.,20-50.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
19/80
canl ve iddetli karakterini izaha kafidir. Bu hareketler grnrde
yabanclara, bakalarna ynelikti fakat ayn zamanda nesiller arasnda
geen mcadelenin gsterisini tekil ediyordu. Milliyeti hareketler
ocuklarn bir hal seferidir 26. Aldklar isimler bile yalla kar gsteri
mahiyetindedir. Gen talya, Gen Msr, Gen Trkler gibi. Bu hareketlerin
felsefesinden ve sloganlarndan syrld vakit bir ihtiyaca, bir istee karlk
geldii grlr. Bu ihtiya en basit ifadesi ile hep birlikte salam ve birbirine
ballk gsteren bir cemiyete mensup olmaktr. Dnyann yaad deiim
bu mensubiyeti vatandalk ba olarak aa karmtr. Milli devlet, btn
vatandalarna milletin bir ferdi olarak eit muameleyi vaat etmitir. 27
On dokuzuncu ve yirminci yzyllardaki milli oluumlar, ngiltere,
Fransa, spanya ve bir lde de Hollanda ile sve rneklerinden derin
biimde etkilenmitir. Bu durum bat Avrupada milli oluumlar srasnda bu
lkelerin sahip olduklar ekonomik gce yorulur. On yedinci ve on sekizinci
yzyllarda u veren byk gler olan bu devletler baht yaver gitmeyenlerin
taklit edecekleri birer model olarak grldler ve baarlarnn anahtarlar milli
formatlarnn eseri olarak deerlendirildi. ngiltere, Fransa ve bir lde de
spanya rneklerinde bu arzi bir durum deildi. Bu milletlerin gsterdikleri
grece erken gelime, idari ekonomik ve kltrel alanlardaki ardarda gelen
devrimlerle akmt. Devlet, bugn bu kadar bariz olan milli balln
kulukas olmak bakmndan, zorunlu bir koul ve matristi. Vatandalk
haklarnn yaygnlamas, lkenin uzak ksmlarn balayan bir alt yapnn
inas ve devlet snrlar boyunca devasa llere varan youn bir ileimann tesisi, giderek daha ok blge ve snf milli siyasi alann iine ekti ve
bugnlere dek uzanan gl ballk duygular uyandran ngiltereye,
Fransaya ve spanyaya dair milli topluluk imgeleri yaratt.28
26
Elie KEDOURIE, a.g.e.,87.27 Elie KEDOURIE, a.g.e.,84-93.28 A.D. SMITH, Milli Kimlik, a.g.e., 99-102
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
20/80
Farkl etnik topluluklarn milletlere dnmnde izledikleri rota devlet
destekliydi ve bir devletin ekirdeini oluturan yatay bir etniden yola
kyordu. Bu devlet daha merkezi brokratik bir yapya kavutuka, askeri,
mali, hukuki ve idari sreler eliyle orta snflar ve uzak diyarlar kendine
dahil etmeye alyordu. Eer farkl olan nfuslar egemen etnik ekirdein
kltrel mirasna dayanan tek bir siyasi topluluk haline getirilebilirse baarl
olmu demekti.29
Ulus devletin ortaya kabilmesi iin iki eyin birlikte ina edilmesi
gerekmitir. Bunlar lke ve ulustur. Bu iki unsurda yukardaki satrlarda
bahsedildii zere, Bat Avrupada ve feodalitenin tasfiye sreci iinde
belirmeye balam ve katalizr olarak ta iktisat i grmtr. Btn bunlarn
ortaklaa hareketi ulus devleti ortaya karrken, bu oyunun oynand
sahneyi de merkantalizm oluturmutur. Halk ulus devletin ncesinde siyasal
biimlerin hi birinde ulus haline gelememi ve ulus bilinci ortaya kmamtr.
lkeyi ise iktisat ina etmitir. yerel pazarlarn birbirine eklenmelerinin
ulaaca son nokta lkesel pazar olmu ve bu lkesel pazar taban eanl
olarak Sanayi Devriminin itici gcyle ulusu ve devleti ina etmitir. Ksacas
ulus devlet bilekesi birbirinden koparlamaz bir rntyle ulus ve devletin
hem kendilerini hem birbirlerini inas ile olumutur.30
Ulus devletin geliimi esas itibariyle ykselen burjuvazi ile birlikte
olmutur. Bu gelime ile bir taraftan daha geni bir corafya ierisinde
ekonomik btnlk salanrken ve ticareti engelleyen snrlamalar kalkarkendier taraftan szleme ve mlkiyet haklar gibi baz haklarn gvence altna
alnmas salanmtr. Birinci hususla daha geni bir alanda btnleme ye
yol alrken, ikinci hususla devlet ve hkmet gcnn snrlanmas ve baz
temel haklarn ve zgrlklerin gvence altna alnmas salanmtr.
29 A. D SMITH, Milli Kimlik, a.g.e., 11230 M. A. KILIBAY: Milliyetiliin Kimyas, Trkiye Gnl, (mart-nisan,1998),56-60.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
21/80
Ulus devlet vatandalarna ekonomik refah, anayasal eitlik, kendi
kaderini tayin haklarn veren devlet ekli olarak ortaya kmtr. Daha nceki
satrlarda belirtildii zere ulus devletin ortaya k ile imparatorluklar
ann sona erii akm, imparatorluklar tarih sahnesinden ekilirken
yerlerini ulus devletlere brakmlardr. Bu deiimin ekillenmesi ise Sanayi
Devrimi, Fransz htilali, Napolyon Savalar, Avrupa sathnda yaylan
romantik milliyeti sylemler sayesinde gereklemitir.
Ulusuluk akmnn ve romantik milliyeti sylemlerin sarst
imparatorluklardan biride Osmanl mparatorluu olmu, nce Balkanlardan
kopular yaanm ardndan Birinci Dnya Savann krkledii Arap
milliyetilii ile Dou snrlarnda kopular yaanmtr. Osmanlclk,
slamclk, mmetilik, Turanclk gibi fikirlerin devletin ve milletin o gn
iinde bulunduu artlar asndan gerekletirilmesi imkansz topyalar
olduu grlnce geriye kalan tek rasyonel seenek olan Trklk fikri
hayat ve taraftar bulmutur.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
22/80
NC BLM
TRKYEDE MLLYETLK
Milliyetilik ideolojisi, yeni g odaklar olarak milli devletlerin
douuna yol aarken dier taraftan da dorudan ok milletli imparatorluklar
tehdit eden bir olgu olarak ortaya kmtr. te bu sebeple Avrupadaki
gelimelerin dnda dnemeyeceimiz ok milletli Osmanl mparatorluu
da milliyetilik akmlarndan etkilenmekte gecikmemitir. Osmanl
mparatorluunda milliyetilik nce yabanc propagandas olarak ve siyasi
amalarla Hristiyan unsurlar arasnda yaylmaya balam ve Osmanl
mparatorluunun btnln tehdit eder hale gelmitir. Osmanl devlet
adamlar, Fransz htilali sonucunda yaylan ideolojik vasfl milliyetilik
cereyann, balangta, Batnn bir i problemi olarak grm ve
nemsememilerdir. Ancak ok gemeden kan i isyanlarn sonucunda, on
dokuzuncu yzylda byk deiimlere yol aacak olan, milliyetiliin gcyle
kar karya kaldlar. Bu durum karsnda, gayri mslim unsurlar arasnda
yaylan millet fikri, imparatorluktaki btn unsurlar arasndaki balar
salamlatrarak devletin daln durdurmak isteyen Osmanl aydnlarnn
dikkatini ekti.31 Ancak onlar bunu yaparken milliyetiliin ideolojik mahiyetini
grmezden geldiler. nk Batda yaylan, laik milli egemenlik prensibi ve
buna bal olarak gelien kendi kaderini tayin prensibinin olduu gibi kabul
edilmesi apak Osmanl mparatorluunun paralanmas demek olacakt.Dier taraftan Batdaki milliyetilik anlaynn temeli, belli snrlar ierisinde,
ayn dili konuan, ayn kltr paylaan ve birlikte yaama duygusuna sahip
olan bir millet kavramna dayanyordu. Halbuki ok milletli Osmanl
Devletinde byle bir millet yaps mevcut deildi. Osmanl Devletinde, toplum
dzenini oluturan mekanizmaya millet sistemi denilmekteydi.32
31 David KUSHNER, Trk Milliyetilinin Douu, ev.S.Tret-R.Erdem,(Ankara,1978),9.32 Cevdet KK, Osmanlmparatorluunda Millet Sistemi ve Tanzimat Dnemi,(Ankara,1985),13.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
23/80
Ancak bu sistemde millet tabiri etnilerin deil dini gruplarn ve
cemaatlerin karl olarak kullanlyordu. Dolaysyla Osmanl Devletinin
benimsedii millet sistemi milliyetilik fikrinin yaylmasyla fonksiyonunu
yitirmeye balamtr. Nitekim imparatorluk tebasnn kendisini Ortodoks deil
de Yunan, Srp, Bulgar, vesaire olarak tanmlamaya balamas ve hatta
yzyln sonlarna doru bu kimlik bilincinin u veya bu yolla mslman
unsurlar arasnda da yaylmaya balamas Osmanl devletini kme
tehlikesiyle kar karya brakmtr.33
On dokuzuncu yzylda milliyetiliin yaylmas sadece Osmanly
deil dier imparatorluklar da tehdit eden bir gelimeydi. Bu sebeple
milliyetilik tehdidine kar imparatorluklar bir yandan askeri ve idari tedbirlere
bavururlarken, dier yandan bir imparatorluk ideolojisi gelitirmeye
almlardr.Bu balamda, Osmanlmparatorluu da Tanzimat Hareketi ile
btn unsurlarn eitliine ve dayanmac bir anlaya dayanan Osmanlclk
deolojisini gelitirmeye ve benimsetmeye allmtr. Bu hareket ile
Tanzimat liderleri ve aydnlar, Osmanl vatan ve Osmanl hanedanna
ballk temelli bir Osmanl milleti fikrini savunmulardr. Devleti kurtarmak
noktasnda siyasi bir tavr olarak da niteleyebileceimiz Osmanlclk fikri,
Gen Osmanllar tarafndan bir ideoloji olarak gelitirilmitir. Osmanlclk
fikrinin savunucularnn amac, eitli din ve milliyetlere mensup gruplar, eit
siyasi haklarla, ortak bir vatan mefhumu etrafnda, meruti bir idare iine
almakt34.
Ancak milliyetilik fikrinin hzla yayl Osmanllk duygusunu
datmaya balad. Osmanlclk fikrinin imparatorluun btnl salama
fonksiyonunu yerine getiremeyecei anlalnca Osmanlmparatorluunun
yklna kadar resmi yaklam Osmanlclk olarak kalmakla beraber hi
deilse mslman unsurlar bir arada tutabilmek amacyla slamclk
ideolojisine ynelmilerdir. zellikle II. Abdlhamit dneminde slamclk n
33 Yusuf SARINAY,Trk Milliyetiliinin Tarihi Geliimi ve Trk Ocaklar, (stanbul 1994),15-18.34 Enver Ziya KARAL,OsmanlTarihi -7. Cilt,(Ankara,1977),308-309
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
24/80
plana kmtr. Ancak , Osmanl mparatorluunun yaps gerei, kendi
dnemi ierisinde tutarl saylabilecek bu ideolojik araylar devleti
kurtarmaya kafi gelmemitir. nk gayr-i mslimlerden sonra,
imparatorluktaki Trklerin dndaki mslman unsurlarda ayrlma srecine
girmitir. Gayr-i mslimlerin bamszlk kazanarak devletten birer birer
ayrlmalar, imparatorluktaki Trk olmayan mslmanlarn milliyeti gayeleri
benimsemeleri ve bunun gibi nedenlerin etkisi ile imparatorluu srdrmeyi
ve kurtarmay dnen Trklerin arasnda da Trk milliyetilii domaya ve
gelimeye balamtr.35
Trk milliyetilii; slam mmetiliinden, ok milletli Osmanlcla,
oradan slamcla ve nihayet Trk milliyetilii ve vatanperverlii eklinde
kendisini gstermitir. Bu hareket Osmanl mparatorluunun eitli din ve
milliyetlerden meydana gelen kozmopolit yaps iinde bir tepki ve kendini
bulma akm olarak domu ve Trklk olarak adlandrlmtr. Dnce
tarihimizde modern manas ile millet fikrinin ortaya kmas bu fikre dayal
olarak gelien milliyetilik, Trklk hareketinin tekamlne bal olarak
meydana gelmitir36. Trk hareket Osmanlnn son dnemine, kurtulu
savamzda ve milli Trk devletinin kuruluunda hakim ideoloji olmu ve
milliyetilik Trkiye Cumhuriyetinin temel ilkelerinden biri haline almtr.
Trklk fikrinin en nemli ideolou, bir anlamda gnmz Trk
milliyetiliin fikir babas Ziya Gkalptir. Ayrca Trk devrimin dnsel
dayanaklarn aratranlar ve Kemalizme bir ideolog arayanlar en ok ZiyaGkalp zerinde durmulardr. Kimi inceleyiciler Gkalpi Trk devriminin
dn mimar olarak deerlendirirler, dahas Atatrkn Vcudumun babas
Ali Rza Efendi, heyecanlarmn babas Namk Kemal, fikirlerimin babas ise
Ziya Gkalp tir.dediini ne srmlerdir.37
35
Yusuf SARINAY, a.g.e., 18-2036 Yusuf SARINAY, a.g.e., 20-22.37erafettin TURAN, Atatrkn Dnce Yapsn Etkileyen Olaylar, Dnrler, Kitaplar, 18.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
25/80
Gkalpe gre milli hareketler, Doulu halklar arasnda her halkarda
safhadan geer. Bu hareketler kltrel bir uyanla balar, daha sonra bir
siyasi hareket ekline dnr ve son olarak ta bir ekonomik program
formle eder. Bu gre uygun olarak, Gkalp modern Trk milliyetiliini
Trklkte bulmaya abalar. Trkln ykselii ile ilgili Gkalp bir ok
sebep belirtir. zellikle Mslman Trk toplumunda ortaya km geleneksel
deerlerin yok olmasna vurgu yapar. Osmanl mparatorluunun siyasi ve
kltrel olarak gerilemesi Trk aydnn zihninde yeni bir ideoloji arzusu
uyandrd. Avrupadan yaylan milliyetilik fikri ona izlemesi gereken rotay
gsterir.38
Gkalp nceleri Turanclk fikrini benimser. Ona gre:
Vatan ne Trkiyedir Trklere ne Trkistan;
Vatan byk ve mebbet bir lkedir: Turan.
Daha sonraki yllarda bu dizeler Turanclk fikrini benimseyenlerin bir iar
olmutur.39
Ziya Gkalpe gre Turan Trkler demek olduu iin, sadece Trkleri
iine alan bir birliin addr. Trklerin uzak ideali Turan nam altnda
birleen Ouzlar, Tatarlar, Krgzlar, zbekleri, Azerileri, Yakutlar, dilde,
edebiyatta, kltrde birletirmektir. Turan ideali Trkln sratle
yaylmasn salamtr. Ona gre ideal gelecein yaratcsdr. Trkl
idealin bykl noktasnda dereceye ayrr;
1) Trkiyecilik
2) Ouzculuk yahut Trkmencilik
3) Turanclk
Bugnn gereklik sahasnda yalnz Trkiyecilik vardr.40 Trkiyecilik ideali
bir milli devlet olarak Trkiye Cumhuriyetinin kurulmas ile gereklemitir.
38
Uriel HEYD, Trk Milliyetilinin Kkenleri, ev. Adem Yaln,(stanbul,2001) 116.39 Uriel HEYD, a.g.e. ,141.40 Ziya GKALP,Trkln Esaslar , 24-29.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
26/80
Gkalpin Trkiyede kurulmasn istedii siyasi rejim bir milli demokrasidir. O
demokrasi ve milliyetilii birbirine yakndan balantl iki ideal olarak grr.
Ziya Gkalpe gre millet ne rki, ne kavmi, ne corafi, ne siyasi, ne de
iradi bir zmre deildir. Millet dince, dilce ve gzellik duygusu bakmndan
mterek olan yani ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan bir
topluluktur. Ortak ahlak, ortak dil, ortak estetik zerinde durmu ve
Trklk fikrini bunun zerine bina etmitir.41 Ziya Gkalpin milliyetilik
anlay olduka zorlu bir milli mcadele dneminde ekillenmitir. Onun
eserleri modern Trk milliyetiliinin en nemli sorunlarndan birini aka
yanstr. Osmanl gc ve prestijinin Bat karsnda srekli zayflamasyla
olduka derinden sarslan milli kendine sayg ve kendine gvenin nasl
yeniden kazanlaca sorunu. Gkalpin retisi Gen Trkler ideolojisi ile
Atatrkn rejimi arasnda bir ba oluturmutur. Gkalp cumhuriyetilik,
laiklik, devletilik, halklk, milliyetilik, ve devrimcilik ilkeleri zerine bina
edilmi Kemalizmin temellerini atmtr.42
Trk milliyetilii milli mcadele artlar altnda domu olmasna
ramen, asla saldrgan ve etnik ayrmc olmamtr. Trkiye Cumhuriyeti
anayasalarnda da yer alan Atatrk milliyetilii sosyal bir milliyetiliktir.
Trkiye Cumhuriyetini kuran Trk halkna Trk milleti denir. Trkiye
Cumhuriyeti devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr. Btn Trk
vatandalar eit hak ve devlere sahiptir. Atatrk millet iin u tanm
yapmaktadr: zengin bir anlar kaltna sahip bulunan, birlikte yaamakkonusunda ortak arzu ve uygun grmede samimi olan ve sahip olunan
mirasn korunmas ve devam hususunda iradeleri ortak olan insanlarn
birlemesinden meydana gelen toplulua ulus ad verilir43. Bu tanmla
41
Ziya GKALP,a.g.e., 22.42 Uriel HEYD, a.g.e.,200-203.43erafettin TURAN, a.g.e., 45.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
27/80
yetinmeyen Atatrk Trk ulusunun oluumunda etken olan doal ve tarihsel
olgularyle sralamaktadr44;
1) Siyasal varlkta birlik
2) Yurt birlii
3) Dil birlii
4) Irk ve kken birlii
5) Tarihsel yaknlk
6) Ahlaksal yaknlk.
Trk milliyetiliinin cumhuriyet tarihi boyunca zerinde en fazla
tartt konu milli kltrn korunmas olmutur. Trkiye Cumhuriyetinin
kuruluunda ve Trk modernlemesinin gereklemesi hususunda rnek
alnan Avrupa medeniyeti karsnda milli kltrn korunmas gereklilii
milliyeti ideolojiyi benimseyenler arasnda yaygn bir biimde savunulmutur.
Batclk ve milliyetilik arasnda gidip gelen bu tartma Trk siyasal hayatna
damgasn vurmutur. Bu bakmdan milli kltr kavramnn zerinde durmak
gerekmektedir.
Trkiye Cumhuriyeti Devletinde kltr politikasnn kuruluundan
bugne kadar iki ana kayna olmutur. Bunlardan birincisi milliyetilik ikincisi
ise batllamadr. Ziya Gkalpin Trklemek, slamlamak ve Muasrlamak
adlarn verdii Milliyetilik, slamclk ve Batclk cereyanlar iinden
slamcln siyasi realitesi Cumhuriyetle birlikte ortadan kalkm,
Cumhuriyetilere sadece ikisi Batclk ve Milliyetilik kalmtr.45
Milliyetilik yirminci yzyln en byk siyasi realitesidir. Ayrca
Trkiyenin hususi durumu onu milliyet prensibine daha sk sarlmaya itecek
ekilde gelimitir. mparatorluun sadece dtan deil, itende yabanc
milliyet hareketleri ile yklm olmas, Trk milletinin ister istemez kendi
kaderiyle ba baa kalmas modern bir millet olmak iin salam bir milli
44erafettin TURAN, a.g.e., 4945 Erol GNGR, Dnden Bgnden Tarih Kltr ve Milliyetilik, (Ankara,1982) 97-98.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
28/80
kltre dayanmak zorunluluu o devirde milliyetilii kamlayan balca
faktr olmutur. Fakat milliyetiliimizin en byk objektif temeli yeni Trk
devletini kurarken dorudan doruya millete dayanm olmamzdr. Bu
milliyetiliin hangi temellere oturtulaca ve hangi uygulamalarla
yrtlecei ise Cumhuriyet inklaplarnn kltr politikalaryla
belirlenmitir.46
Batllama ve bat medeniyeti dairesine girme problemi ise sadece
bizim deil bir ok memleketin problemi olmutur. Modern medeniyet ve
sanayi inklab nce bat memleketlerinde gelitii iin ona sonradan katlan
lkeler, ister istemez, bat memleketlerini rnek almakta ve bu yzden
kalknma, modernleme, batllama gibi kavramlar ok defa ayn manada
kullanlmaktadr. 47
Milliyeti sylemde kltr yada milli kltr kavramlar dillerden
drlmez, her milliyetilik u yada bu derecede yabanc olarak tanmlad
bir baka kltr ile bir gerilim veya mcadele iinde doar. Milli topluluu
dierleri karsnda ayrt edilebilir klan da kltrn biriciklii yada
benzemezliidir. Milliyetiler kltr nesnel anlam ile, yani doa karsndaki
bir vaziyet al, bir etkinlikler ve rnler dnyas olarak grmekle yetinmezler.
Kltr, nesnel anlam ile kabul edilmi olsa bile son tahlilde mutlaka
ruhsallatrlr ve sk bir ahlaki donanma kavuturulur. Bylelikle milliyetilik
milli olarak tanmlanan topluluun tartlmaz deerleri zerinde ykselir48.
Milli kltrler bir medeniyetin eitli manzaralarndan ibarettir. Milletler
arasnda al veri konusu olan ortak medeniyet unsurlar her milletin kendi
artlar iinde kendisine mahsus bir kimlie kavuur ve bylece her millet
medeniyeti kendi tarznda benimser. Bizim kltr dediimiz ey medeniyetin
46 Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ... a.g.e., 98-99.47 Erol GNGR, Trk Kltr ve Milliyetilik, (stanbul,1976),86-87.48
Sleyman Seyfi N, Mukayeseli Sosyal Teori ve Tarih BalamndaMilliyetilik,(Ankara,2000),16-19.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
29/80
cemiyetlere intikal edi tarz veya onlarca benimsenmieklidir. Ayn kltre
mensup fertlerde ve gruplarda o kltrn deerleri nasl birbirinin tpatp
benzeri olarak benimsenmiyorsa, ayn medeniyetim unsurlar da eitli
cemiyetlerde birbirinden farklekil ve muhtevalar kazanmaktadr. Bir milleti
bakan bir milletin tpks haline getirmek imkanszdr. Ancak saf kltrde
mmkn deildir. 49
Milli kltr ve yabanc kltr diye birbirinden tamamen ayr, bamsz
mevcudiyetlerden bahsetmek doru deildir. Hi bir kltr, zelliklede Trk
kltr, bakalar ile temastan ve onlarn etkisinde deimekten mstani
saylamaz. Ksaca tarihin her hangi bir annda milli kltr ve yabanc
kltrleri birbirleriyle ilk kez tanan ahslar gibi kar karya getiremeyiz.
Trk milli kltrnn yabanc kltrler karsndaki durumuna gelince, elbette
devaml mnasebette bulunduu kltrlere neler verdii ve onlardan neler
aldn dnmeliyiz. Batllama kavram hangi duygusal tavrla karlanrsa
karlansn Trkiye batllaan bir lkedir. Her eyden nce teknolojik
deimenin yaratt sosyal ve kltrel deimelerle kar karyayz. Trkiye
bu kltr karlamasnda esas olarak alc konumdadr.50
Trkiyede milliyetilik balangta bir siyasi istiklal hareketi olarak
ortaya km olmakla birlikte, bamszln kazanlmas ile birlikte bir milli
kltr hareketi haline gelmitir. Milliyetilikle milli kltr kavramlar ok yakn
kavramlar olduu iin milliyetilerin milli kltr anlaylarn belirtmekte fayda
vardr.
a) Milliyetiler, milli tarih iinde yeri olmayan kltr unsurlarnn ve
deerlerinin milli kltr iinde saylmasna taraftar grnmyorlar.
Bu gre istisna olarak sadece teknolojiyi kabul ediyorlar.
b) Milliyetiler teknolojik deimeyle birlikte mutlaka deer
deimelerinin de yaanacan kabul etmiyorlar.
49 Erol GNGR, Trk Kltr ...,a.g.e.,100-107.50 Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ...,a.g.e.,157-159.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
30/80
c) Milliyetiler Bat medeniyeti dndaki toplumlar kabaca bir terimle
bat d veya batl olmayan diye ayrp hepsini ayn kategoriye
sokan dncenin karsndadrlar.51
Milliyetiliin en belirgin taraf millete onu bakalarndan ayran bir milli
kimlik verme gayreti olmutur. Milliyetilerin Trkiyede bir milli kltr
yaratma ve gelitirme gayretleri Batya benzemekten ziyade yerli olan
unsurlar zerinde durmak ynnde olmutur. Fakat yerli unsurlarn ayn
zamanda tarihi unsurlar olmas ve Trkiyenin yakn zamanda bu tarih izgisi
zerinde devam etmeyi kendisi iin bir tehlike olarak grmesi onu milli kltr
alannda ikilemeye gtrmtr. Cumhuriyet kendisini imparatorluun yani
tarihinin bir anti-tezi olarak grd iin, geleneksel kltre bazen yabanc,
bazen dman bir tavr taknd. Cumhuriyetiler ayn zamanda hararetli birer
milliyeti olarak bir yandan da Trkiyede milli bir kltr kurma ve bu kltr
ada Bat kltr dzeyine tama amac gtmlerdir.52
Trk milliyetiliinin kavramsal olarak ortaya kndan bu tarafa nde
gelen teorisyenlerine baktmzda Ziya Gkalpten Mmtaz Turhan ve Erol
Gngre uzanan dnce izgisi, bir modernleme anlayn
yanstmaktadr. Buradaki modernleme anlaynn ulus devlet yapsn
savunduunu ve ayn zamanda kyl toplumsal yapnn, kalknm, kentli bir
sanayi toplum yapsna dntrlmesini amaladn gryoruz. Milliyetilik
anlayna gre, byle bir deiimi gerekletirirken, modernleirken, kendi
geleneinden, kltr ve inancndan beslenilmelidir. Ayrca modernlemetepeden inmeci olmamal serbest kltr deimeleri olarak anlalmal
halkn deer alanlarna olumlu bakan zgrlk bir modernleme yaklam
benimsenmeli.53
51 Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ..., a.g.e.,167-168.52
Erol GNGR, a.g.e.,169-170.53 Vedat BLGN. 18 Nisan Seimleri zerine: Gelenekten Moderniteye Geiin zdm,TrkiyeGnl, 55,(Mart-Nisan,1999),5.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
31/80
Trkiyede milliyetilik fikrinin geliimine nemli etkileri olan isimlerden
bir dieri ise Yusuf Akuradr. Akura grleri ile Trklk fikrine
damgasn vuran isimlerin banda gelir.
Akurann Trk tarifi yledir: Trkler dediimiz zaman Trk-Tatar
bazen Trk-Tatar-Mool diye adlandrlan birrktan gelme dilleri birbirlerine
pek yakn, tarihi hayatlar birbirine karm olan kavim ve kabilelerin
tamamn murad ediyoruz der. Ayrca Tatar, Kazan, Azeri, Krgz,
Yakut...gibi unsurlarnda Trkler tabirinin iinde olduunu belirtir.54
Akuraya gre her kavim hatta her kabile, dier kavim ve kabilelere
kar daima kendi hususiyetini duymu ve ounlukla kendi stnln
iddia etmitir. Bu duygu ve iddia milliyet fikrinin ilk balangcdr. Pek tabiki
Trklerde de mevcuttur. Fakat milliyet fikri bu duygu ve iddiann ok gelimi
bir aamasdr. Milliyet fikri, kabile ve kavmiyet fikrinin ok tesindedir.
Bugnk manasyla milliyet fikri ilk nce Batda meydana gelmitir. Milliyet
fikri bir millet meydana getirmi insan topluluklarnn bamsz bir devlet
halinde tekilatlanarak yaama hakkn ierir.55
Yusuf Akura da dneminin dier aydnlar gibi bu devlet nasl kurtulur
sorusuna yant aramtr. Bu konudaki grlerini Tarz- Siyaset adl
risalesinde dile getirmitir. Ona gre belli bal yol mmkn olabilir.
Birincisi Osmanlclk, ikincisi Panislamizm, ncs Pantrkizm.
Osmanl milleti yaratmak fikri ciddi olarak kinci Mahmut zamannda
domutur. Ali ve Fuat Paalar tarafndan benimsenmitir. Fransz htilaliyle
yaylan soy ve rktan daha ok vicdana dayal milliyet esasndan hareketle
Osmalnn bnyesindeki dili, dini, rk fakl unsurlara serbestlik ve eit
muamele ile tek bir millet haline sokmann mmkn olduuna inanyorlard.
54 Yusuf AKURA, Trkln Tarihi,(stanbul, 1998),17.55 Yusuf AKURA, a.g.e. 18.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
32/80
Ancak Fransz htilalinin yayd fikirler Osmanl topraklar iinde ncelikle
gayrimslimler daha sonralar da mslmanlar arasnda ayrlma taleplerine
yol at ve Osmanl milleti siyasetinin mmkn olmad grld.56
Osmanl milleti siyasetinin baarszl zerine Panislamizm politikas
meydana geldi. Bu fikir hilafet makamnn Osmanlda olmasndan haraketle
ncelikle imparatorluk snrlar ierisindeki mslmanlar birarada tutmay
daha sonrada tm dnyadaki mslmanlar biraraya getirmeyi hedeflemitir.
Abdlazizin son dnemlerinde Panislamizm tabiri diplomatik konumalara
kadar yansmtr. kinci Abdlhamitte bu fikri benimseyenlerdendir. Lakin bu
fikirle Osmanl Tanzimat devrinde terkettii dini devlet fikrini yeniden
benimsemi olurdu ve vicdan fikir din rk konusunda getirilen serbestliklerin
geri alnmas devletin farkl unsurlar arasnda huzursuzluklarn yeniden su
yzne kmasna ve ayaklanmalara yol aabilirdi. Ayrca bu fikri
benimsemek Avrupada Trk dmanln arttrrd. Btn bunlara ilaveten
Trkler dndaki mslman unsurlarn arasnda milliyeti fikirlerin yaylmas
Panislamizmin de imkanszln ortaya koydu.57
Panislamizm fikrinin imkanszlnn grlmesi zerine benimsenen
fikir Pantrkizm olmutur. Irk zerine kurulmu bir Trk birliini ngren
Trklk siyaseti umumidir. Snrlar nerede Trk varsa oraya kadar uzanr.58
Yusuf Akura Tarz- Siyaset risalesinin devamnda bu siyaset
eklinin zorluklarn artlarn ve eksilerini hangi bakmlardanuygulanmalarnn mmkn olup olmadn izaha almtr. Osmanl milleti
siyasetinin mmkn olmadn, Panislamizm ve Pantrkizmin ise eitli
zorluklarnn mevcut olduunu dile getirmitir. Makaleyi kendisine yneltii
56
Yusuf AKURA, Tarz- Siyaset, (Ankara,1976),19-20.57 Yusuf AKURA, a.g.e.,21-23.58 Yusuf AKURA, a.g.e.23-24.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
33/80
Mslmanlk, Trklk siyasetlerinden hangisi Osmanl Devleti iin daha
yararl ve kabil-i tatbiktir?sorusuyla bitiriyor. 59
Tarz- Siyaset yaynland dnemde yank bulmu dnemin fikir
adamlarndan Ali Kemal ve Ahmet Ferit bu hususta Yusuf Akuraya cevap
vermilerdir. Ali Kemal Trk slamdan, slam Trkten,Trk ve slam
Osmanllktan, Osmanll Trkten ve slamdan ayrmak, teklii e blmek
olamaz. Hayalimize gelse bile fikrimize yerleemez diyerek cevap
vermitir.60 Ahmet Ferit ise Akuray savunuyor ve Ali Kemalin cevabna
cevaben bilmem siyasi ilerde, frsatlar deerlendirmekten, daha doru,
daha faydal bir yol var mdrdiyor ve/fakat Akuradan farkl olarak izlenmesi
gereken siyasetin Osmanllk olduunu savunuyor.61
Pek tabidirki Yusuf Akura ve dnemin dier fikir adamlarnn iinde
yer ald bu ve benzeri tartmalar Birinci Dnya Sava ve hemen
sonrasnda yrtlen Kurtulu Sava ardndan Trkiye Cumhuriyeti
Devletinin bir milli devlet olarak hayat bulmasyla birlikte manasn yitirmitir.
Akura Cumhuriyet ile birlikte kesin bir biimde Trklk ideolojisini
benimsemi ve bu ynde almtr.
Trk Oca, Trk Yurdu, Trk Dernei adl kurulularla Trklk
fikrinin tekilatlanmas iin almtr. Akura Trklerin dilin Trklemesi,
hukukun Trk hukuku olmas, estetiin ve sanatn Trklemesi, ksacas Trk
kltrnn yabanc unsurlardan ve etkilerden kurtarlmas ve kendi asliyetini
bulmas iin almalar gerektiini savunmutur. Siyasi ve ekonomik
alanlarda da bamszln ancak milli politikalar izleyerek salanabileceini
iddia etmitir.62
59 Yusuf AKURA, Tarz..., a.g.e.,24-36.60
Yusuf AKURA. a.g.e.,37.61 Yusuf AKURA, a.g.e.,55.62 Yusuf AKURA, Trkln Tarihi, a.g.e.165-164.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
34/80
Yusuf Akurann Trk milliyetilii iin nemi dogmatizmi reddeden
gl bir eletirel kimlie sahip olmasndan kaynaklanr. Akura dnya
sahnesine yeni toplumsal, ekonomik ve siyasal glerin ktn kavram ve
Trk toplumunun er yada ge bu glerle kar karya geleceini
grmtr.63
Trk milliyetiliinin farkl tezahrlerinden bir dieri memleketciliktir.
Memleketcilik grn benimseyenler milliyetilik ufkunu Trkiye ile snrl
tutmulardr. Memleketciler Anadoluyu Trk kltrnn asl kayna olarak
grmtr. Bu fikrin nemli temsilcilerinden Ziyaeddin Fahri Fndkolu
Gkalpin fikirlerini yeniden yorumlayarak Cumhuriyet dneminin toplumsal
hareketlerini bu gzle incelemitir.64
Memleketcilik akmnn bir dier nemli temsilcisi Remzi Ouz Arktr.
Remzi Ouz Ark heyecanl ve takn mizac yznden ok defa yanl
anlalm, rk, Turanc diye tannmtr. Ancak ona gre insanlk idealine
ulamann yolu vatan sevgisinden gemektedir. En nemli eseri olan deal vedeoloji adl kitabnda btn ideolojilerin stnde millet ideolojisinin
bulunduunu ve bu ideolojinin insanlk ideali ile atmadn ifade etmitir.
Osmanlclk, Turanclk, slamclk ideolojilerini ana vatan ihmal ettikleri iin
eletirir. Trk milliyetiliinin douunu Kuva-i milliye ile balatanlara katlr.
Ona gre milliyetiliin ideali Trkiye olmaldr.65
Trkiyede milliyetiliin muhafazakar kanad
n
n en nemlitemsilcisilerinden biri ise Nurettin Topudur. Nurettin Topu memleketciler
yada Anadolucular olarak adlandrabileceimiz milliyeti akmn muhafazakar
kanadnda yer alan bir isimdir.
Nurettin Topu, Turanclar ruhu milliyetilikten uzaklaarak maddeci
milliyetilii benimsedikleri ynnde eletirir. Ziya Gkalpin mmetilikten
63
Franois GEORGEON, Trk Milliyetiliinin Kkenleri, ev. Alev Er, (Ankara,1986),112-114.64 Hilmi Ziya LKEN, Trkiyede ada Dnce Tarihi Cilt II, (stanbul,1966),796-804.65 Hilmi Ziya LKEN, a.g.e.,809-813.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
35/80
milliyetilie gei diye adlandrd Turanclk hareketi Nurettin Topuya
gre aslnda ruhu milliyetilikten uzaklaarak maddeci milliyetilie gei
ynnde atlan ilk admdr. Turanclarn soyu milletle kartrdklarn syler
ve Ziya Gkalp ve takipilerinin hayalci olduklarn dnr. Ona gre
Turanclar Anadoluda bugnk ruhumuzu kazanmadan nce Orta Asyadan
sahip olduumuz geleneklere ve soy esasna dayanan bir milliyetilik
iddiasn yaatyorlar ve bu nedenle Anadoluculuun gereki ve ruhu
milliyetiliine maddeci ve topist bir milliyetilikle kar koyuyorlar.66
Nurettin Topu slamclar ise bu memleket ocuununu yetitiren
emek ve topran hakkn inkar ettilerdiyerek eletirir. slamclarn, corafya
ve iktisadn millet varlnn iskeleti olduunu, islamn ise ona hayat veren ruh
olduunu gzden kardklarn iddia eder ve bu adan slamclar eletirir.67
Nurettin Topu kendisini Anadolucu olarak tanmlar. Anadolucularn
soydan ve vatandan kaan slamclardan ve yine vatandan uzaklaan
Turanclardan farkl olarak islamn Anadolu toprann ayrlmaz bir paras
olduunu bilerek ve dikkate alarak bir milliyetilik gelitirdiklerini savunur.
Anadolucular gerek milliyetiliimizi bin yllk tarihimizden kararak onun
kalbine islam koydular68 der.
Topuya gre Trk milliyetilinin dayanmas gereken esaslarunlar
olmaldr:
1-Milletin dini, islam dinidir.
2-Byk vatan, Anadolu topradr.
3-Soyumuz, Ouzlarn Anadolunun bin yllk tarihi iinde eriyip asln
kaybetmeyen Trk soyudur.
4-Dilimiz bu lkede yzyllar boyunca devam eden tarihi olgunlama
ile varlk kazanan kendine zg ve zengin Trk dilidir.
66
Nurettin TOPU, Milliyetiliimizin Esaslar., (stanbul,1978),33-43.67 Nurettin TOPU, a.g.e.34-42.68 Nurettin TOPU, a.g.e.,35.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
36/80
5-Devlet, merkeziyeti, otoriteli, mesuliyetli devlettir.
6-ktisadi sistemimiz halkn ihtiyalarn karlayan, her ferdi i ahlak
ile seferber eden ruhu sosyalist sistemdir. 69
Trk milliyetilii balangcndan gnmze dein ok renkli bir
yelpazeye sahip olmutur. Bu eitliliin nedenleri arasnda Trk
milliyetiliinin, imparatorluk gemii ve ardndan verilen milli mcadele ve
sonrasnda kurulan niter milli devlet olma sreci iinde gelimesi ve bu
srecin ayn anda toplumun modernlemesi ve demokratiklemesi gibi
sorunlar da ierisinde barndryor olmasndan sz edilebilir. Ancak Trk
milliyetiliinin eitli tezahrlerini oluturan bu farkl grlerin bulutuu
ortak noktalarda mevcuttur.
Milliyeti bir uslubu olmasyla tannan Kaplana greTrk milliyetilii
hibir zaman saldrgan bir rklk karakterine brnmemitir. Trk
milliyetilii ayrc deil birletirici olmutur. Trkiyenin btnln esas
almtr. Trk milliyetilii her zaman bar olmutur, baka devletlerin ve
milletlerin btnln ve varln tehdit eder tutum ve hedefleri hibir
zaman olmamtr. Trk milliyetilii her dnemde sosyal olaylara kar
duyarll yksek ve canl bir fikir hareketi olmutur.70
Trk milliyetiliinin bu dinamik karakteri onun, Cumhuriyetimizin
balangcndan gnmze kadar, Trk siyasal hayatnn deimez
aktrlerinden biri olarak varln srdrmesini salamtr. Darbelerlesarslan ve kesintiye urayan Trk parlamenter demokrasisinde milliyetilik
kendisine her zaman bir yer amay baarm ve Trk siyasetinin en nemli
taraflarndan biri olarak varln devam etmitir.
70li yllarda Trk siyaset arenasnda milliyetiliin temsilcisi Alparslan
Trke nderliindeki Milliyeti Hareket Partisi ve lkc hareket olmutur.
69 Nurettin TOPU, a.g.e.,63-64.70 Mehmet KAPLAN, Byk Trkiye Ryas ,(Ankara,1969),81-95.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
37/80
lkc hareketin lideri Alparslan Trkein ismine ilk olarak 1944 ylnda
Trklk davasnn sanklar arasnda rastlyoruz. Bir sre sonra serbest
braklm ve Harp Akademisini bitirmi, daha sonra Genel Kurmay ve
NATOda grev yapmtr. 1960 darbesinin dzenleyicilerinden ve Milli Birlik
Komitesinin radikal yelerindendir (bu yzden ihtilalin kudretli albay olarak
anllr). Ancak Kasm 1960ta Milli Birlik Komitesinden tasfiye edilen 14
radikal subay arasnda yer almtr ve Yeni Delhiye askeri atee olarak
gnderilmitir. lkeye dndkten sonra 1965te Cumhuriyeti Kyl Millet
Partisinin bakanlna gemi ksa bir sre sonra partinin ismini Milliyeti
Hareket Partisi olarak deitirmitir.71 Bu tarihten sonra MHP Trk
siyasetinde milliyeti sylemin merkezi olmutur. Milliyeti hareketin
sembolleri bozkurt, hilal ve lkc kavramlardr. Milliyeti hareket
balangta Nihal Atsz ve Necdet Sancar gibi isimlerinde etkisiyleTrk-
Turanc izgiden beslenmitir. Alparslan Trke tarafndan kaleme alnan
Dokuz Ikn kayna ise Kemalist ilkelerdir Dokuz Ik doktrininde yer alan
ilkeler unlardr: 1-milliyetilik, 2-lkclk, 3-ahlaklk, 4-toplumculuk,
5-ilimcilik, 6-hrriyetilik, 7-kylclk, 8-gelimecilik ve halklk,
9-endstricilik ve teknikiliktir72. 1970 1980 arasnda MHP dnemin siyasi
koullarnnda etkisiyle daha muhafazakar bir sylem benimsemi milliyeti
sylemine islami motifleride eklemitir. Bu durum Nihal Atsz ve takipilerinin
hareketten ayrlmalaryla sonulanmtr.1975 ylnda MHP Sleyman
Demirel bakanlndaki Milliyeti Cephe hkmetlerinde yer alm bu
hkmetlerde Alparslan Trkete devlet bakanl ve babakan yardmcl
yapmtr. Bu yllarda artan toplumsal iddet olaylarndan ve yaanan siyasalkutuplamalardan MHP ve lkc harekette etkilenmi. Partinin genlik
kollar olan lk Ocaklar mensuplar bu dnende yaanan renci
olaylarnda yer almtr. Yaanan bu siyasal kutuplama ve iddet olgusu
1980 askeri mdahalesiyle sonulanmtr. Darbeyle yasaklanan liderler
arasnda Trkete yer alr. lk Ocaklar mensuplar ve MHPnin st dzey
71
Erik Jan ZRCHER, Modernleen Trkiyenin Tarihi, ev. Y.S.GNEN (stanbul,2002),486-487.
72 Alparslan TRKE, Yeni Ufuklara Doru, (stanbul, 1995), 19.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
38/80
yneticileride tutuklanmtr. Eski siyasetilere haklarn geri veren 6 Eyll
1987 halk oylamasyla birlikte yasaklanan dier siyasetilerle birlikte
Alparslan Trkete siyasete geri dnmtr ve lmne kadar milliyeti
hareketin liderliini srdrmtr73. 1990l ylardan sonra zall yllarn
getirdii liberal ortamnda etkisiyle MHPnin muhafazakar sylemide
deimi, islami motiflerden byk lde vazgemi ve yeniden Turanc
sicilini canlandrc politikalara ynelmitir. Bu arada milliyeti evreler
arasnda dinsel ve dinsel olmayan milliyetilk tartmalar yeniden alevlenmi,
islamc milliyetilik akmn temsilcisi olan ve MHPden kopan lk Ocaklar
Genel Bakan Muhsin Yazcolu Byk Birlik Partisini kurmutur. MHPde
dinsel sylemin hayli kabul grd dnemlerde bile radikal bulunan Seyid
Ahmet Arvasinin din ve milliyetilik arasnda ba kurduu Trk-slam lks
Byk Birlik Partisi ve ona bal Nizam- Alem Ocaklarnn hakim ideolojisi
olarak belirlenmitir. te yandan MHP ve ona bal lk Ocaklarnda islami
sylem gerilemitir. Alparslan Trkein lm sonrasnda MHP liderliine
seilen Devlet Baheli partinin milliyeti sylemini devam etirmi ve/fakat
daha lml, daha uzlamac ve demokratik bir siyaset izlemitir ve toplumsal
dinamikleri daha fazla gz nnde tutan MHP ,dnemin koullarnnda
etkisiyle, 18 Nisan 1999 seimlerinde artc bir patlama gerekletirerek
ikinci parti konumunda iktidar orta olmutur74. DSP-MHP-ANAP koalisyonu
halkn beklentilerine cevap verememi olmas, bu koalisyon dneminde
yaanan ekonomik kriz, uzun yllardr koalisyon hkmetleri nedeniyle
yaanan siyasi istikrarszllar gibi pekok nedenin biraraya gelmesi
sonucunda 3 Kasm 2002de yaplan seimlerde halk tepkisini kzgnlk ve
tasfiye olarak ortaya koymu Trk siyasetinin merkezinde yer alan dier
partilerle birlikte MHPde barajn altna inmitir. Ancak oy oranndaki bu
d milliyetiliin poplerliini yitirmesinden deil ynetsel baarszlktan
kaynaklanmtr.
73 Alparslan TRKE, Bunalmdan k Yolu, (stanbul,1996),7-8.74 Sleyman Seyfi N, Mukayeseli Sosyal Teori..., a.g.e.,149.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
39/80
Bugn gelinen noktada ise hem Trkiye hem de dnyada yaanan
deiimler ve dnmler milliyetiliin baka bir biimde alglanmasyla
sonulanmtr. ki kutuplu dnyann zlmesi ve globalleme olgusunun
yaygnlamas sonucunda bugnn dnyasnda politik literatr, artk, mikro
milliyetiliklerden bahsetmektedir. Yine bu balamda Trk milliyetiliinin de
toplumsal duyarllklar deimitir. Bugn, artk, milli devletler kendilerini
hem mikro milliyetiliklere hem de kreselleen dnyaya kar savunmaya
gemilerdir. Bir baka deile ulusal kendini, hem makroya hem de mikroya,
yani, hem kresele hem de yerele kar savunmak zorundadr. Tezimizin
bundan sonraki blmnde kreselleen dnya karsnda deien
milliyetilik alglamas aklanmayaallacaktr.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
40/80
DRDNC BLM
GNMZDE DEEN MLLYETLK ALGILAMASI VE
GLOBALLEME KARISINDA POPLER MLLYETLK
Milliyetilik son demlerini mi yayor; 1990lardan bu yana kabar can
havliyle yapt son bir atak m? Tarihin sonunun75 geldiini dnenler
modernlemenin bir rn olan milliyetiliin ve milli devletlerin sona
ermesini bekliyorlar. Ne var ki milli devlet ve milliyetilik sadece modernliin
bir bileeni deil, modernlik sonrasna da devreden bir gereklik. Dolaysyla
Milliyetiliin bitiinden / yitiinden deil yeni bir eklemlenmesinden sz
etmek daha doru olur76 .
Gnmz dnyasna baktmzda aka gryoruzki; her milleti
muayyen bir lke iinde snrlandrdn iddia eden tabi hudutlar milletler
aras bar kendiliinden salayamyor. Milliyeti hrslarn en ok alevlendii
kark blgelerde grld zere bir ie yaramyor. Kendi kaderini tayin
prensibinin tatbiki neticesinde kurulan devletler en az yerlerini aldklar
imparatorluklar kadar kark blgeler ve anormalliklerle doludurlar.77 te
yandan 1990lardan bu yana, bilimsel ve politik platformlarn en gzde
tartma konusu olarak kreselleme kavramnn ne ktn gryoruz.
Dizginlenmemi bir kresellemenin milli deerler ve milli devletler zerinde
yaratt tahribat ve erozyon aikar bir biimde karmzda duruyor. Ulusdevletler kendini yerel olana ve kresel olana kar savunmak zorunda
kalyor. Milliyetilik kendisini mikroya ve makroya kar yeniden
konumlandrp, yeniden tanmlyor.
75
Francis Fukuyama The End Of History,The National Interest,16,1(1989)76 Tanl BORA,Milliyetiliin Kara Bahar, (stanbul,1995),13.77 Elie KEDOURIE, a.g.e.117-118.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
41/80
Bize durmakszn iinde yaadmz krenin daha kk ve daha
bileik bir hale geldii hatrlatlyor. Her yerde ekonomiler ve toplumlar
arasnda daha sk balar oluturuluyor ve eskiden bamsz olan devletler ve
milletler, karmak bir devletler aras rgtler ve dzenlemeler a ile
kuatlarak uluslararas dzene dahil ediliyor. Dnyann her kesinde etnik
gemiler yeniden gndeme getiriliyor. Eski kltrler paralanarak yeni bir
biime sokuluyor. Tm dnyada insanlk teknoloji arkna kaplm ve kitle
iletiimiyle kuatlm durumda. Dier taraftan ise etnik milliyetiliklerin, dinsel
fundamentalizmlerin ve grup antogonizmalarnn yeniden douuna tanklk
ediyoruz. zerlik ve ayrlma hedefli etnik protestolar, milli irredantizm
savalar her yerde patlak veriyor ve etnik kimlikler son derece hassas
siyasal meseleler olmaya devam ediyor.78
Bir dnya sreci olarak kresellemenin sonular kendisini kltrel,
ekonomik, siyasal alanlarda hissettiriyor. Kresel kitle kltr olgusuna daha
yakndan baktmzda gryoruzki bu olgunun ne kan zelliklerinden ilki
kresel kitle kltrnn Bat merkezli olmaya devam etmesidir. Yani, Bat
teknolojisi, sermayenin younlamas (tekellemesi), tekniklerin
younlamas, Bat toplumlarnda gelimi emein younlamas ve Bat
toplumlarnn ykleri ve grsellii: Bunlar kresel kitle kltrnn de
ynlendirici kayna olmaya devam ediyor. Bu anlamda kresel kitle kltr
Bat merkezlidir ve daima ngilizce konuur. Kresel kitle kltrnn ikinci en
nemli zellii ise kendine zg trdeletirme biimidir. Farkllklar
zmseyerek daha byk ve hereyi kapsayan ve aslnda Amerikan tarz biranlay olan bir erevenin iine yerletirmek istemektedir. Yani srekli daha
fazla younlaan kltr ve dier sermaye biimlerinde yer edinmitir. Ama
artk , ancak yerel sermayeler araclyla, dier siyasal ve ekonomik
sekinlerin yannda ve onlarla ibirlii iinde hkm srebileceini anlam
olan bir sermaye biimidir. Onlar silip atmaya kalkmaz; onlarn aracl ile
iler. Bir yandan kreselleme erevesini ayakta tutarken te yandan
78 A.D.SMITH,Kreselleme anda Milliyetilik, ev. Derya Kmrc, (stanbul,2002),xv-xx.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
42/80
sistemin polisliini yapar. Yani bugn artk, kresel ekonomik ve kltrel g
okuluslu ama merkezsiz olarak ayakta kalabileceini anlam durumdadr.79
Daha akas toplumsal ve ekonomik rgtlenmelerin merkezsizletirilmi
biimleri kresellemeye hizmet etmektedir. Bir baka ifade ile syleyecek
olursak ulus devletin snrlar kresel ekonomik ve kltrel rgtlenmeler
tarafndan alrken dier yandan etnik farkllklarn alt sklkla ve zenle
izilerek ulus devletin snrlar andrlmaktadr. Farkllklarn altnn bu denli
kaln kalemlerle iziliyor olmasnn sebebi, ulus devletleme srecini karm
olan bu etnik unsurlarn ulus devletlerin zerindeki etkisi ne derece az yada
ok- olursa olsun, kresel gler karsnda etkili olduklarn sylemenin pek
de mmkn olmad gereidir. Yerele dn genellikle, kendisinin kresele
bir tepki olarak doduunu iddia etse de farkllklarn kresel g iin bir
nemi yoktur.
Kresellemenin hakim syleminin, milliyetiliin anakronikletii
tespitini ierdiini, dnyann uluslar st veya milli devletler st
rgtlenmelere yneldii bu nedenle millet ve milli devlet baznda titizlenme
devrinin getii savna dayandn gryoruz. Yaanan milliyeti kabarma
tekdir ediliyor. Ancak milli devlet ideolojisi zlp klasik milliyetiliin
dlanmasyla toplumda oluacak kimlik ve aidiyet a nasl ve neyle
kapanacak?80 Globalleme ve refakatisi etniklik bu a kapamaya yeter
mi? Farkl milli devletler eilimine kar, tek dnya eilimi ile tek millet
eilimine kar her milli devlette farkl etnik gruplar eilimi...Bu zorlamann
ulus devleti ve onunla balantl olarak milli kimliin erozyonuna yol at birgerek. Ama bu gerek ulus devletin tarih sahnesinden ekildii anlamna
gelmiyor81. Ulus devletler hala dnya dzeninin en rasyonel aktrleri olarak
varlklarn devam ettiriyorlar. Sadece mili devlet ve klasik milliyetiliin biz ve
onlar ayrmnn farkllatn, ulus devletin kendini yerelin zmleyici ve
79 Stuart HALL: Yerel ve Kresel:Kreselleme ve Etniklik,Kreselleme ve Dnya
Sistemi,Der.Anthony D. King, ev. S.H. Tuncel,(stanbul,!998),48-55.80 Tanl BORA, a.g.e., 2381 Stuart HALL, a.g.m., 46-47
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
43/80
globalin anonimletirici ve kozmopolitletirici etkilerine kar savunur hale
geldiini gryoruz.
Yirmi birinci yzyln banda, yeni dnya dzeni/ kreselleme; insan
haklarna sayg, piyasa ekonomisine mutlak sadakat, kresel bar ve istikrar
anlamna gelmektedir. Bu deerleri kabul etmeyen lkelerin ve anlaylarn
kreselleme sreci dnda kalaca, daha dorusu dna itilecei
dncesi kresel resmi ideolojinin ana meyyidesi olarak savunulmaktadr.
Bu kavram ve deerlerin yerkrenin kuzeybatsnn gelenek ve karlarndan
mlhem olmas bir yana stnlnn ve evrenselliinin de mutlak bir veri
olarak kabul edilmesi istenmektedir. Kreselleme olgusu bu haliyle ister
istemez bir kresel totaliter ideolojiye dnme eilimini iinde
barndrmaktadr. Dnyann bugn iinde bulunduu hal ise bize yeni dnya
adna sylenen parlak szler ve yrtlen politikalarn adil ve yaanlabilir bir
dnya idealinden ok uzakta kaldn gstermektedir. zellikle son yllarda
yaanan kanl gelimeler iyi ambalajlanm btn sylemlerin aksine,
kresellemenin bat dnyas iin daha gl bir refah ve gvenlik sistemi
oluturma srecine hizmet ettii gereini gzler nne sermektedir. 82
Yirmi birinci yzyl banda uluslararas ilikiler sistematiinin daha
karmak bir nitelik kazanmas ile kreselleme arasnda organik bir ban
bulunduu dorudur. zellikle ABDnin genelde ise Batnn ekonomik ve
ideolojik alanlarda zafer ilan etmesi potansiyel rakiplerin grece zayfl
kresel hegomanyann biimini ve ynn belirlemitir. Milletleraras siviltoplum rgtleri ve sermaye devlet d aktrler olarak kreselleme
srecinin bir paras olmulardr. Ancak yaanan bu deiime ramen milli
devletler kreselleme karsnda kendilerini yeniden reterek hayatiyetlerini
srdrmeye devam etmiler / ediyorlar. Etki alan giderek byyen kresel
sorunlar ve amazlar devletler aras ibirliini daha da stratejik ve zorunlu
hale getirmi bulunmaktadr. Bu adan bakldnda grlyor ki milli
82 Esat Z: 21. yyda Milli Devlet, Kreselleme ve Trk Milliyetilii, Modern Trkiyede SiyasiDnce , cilt 4, ( stanbul, 2002), 753-754.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
44/80
devletlerin nemi daha ok artmaktadr. Eer her etnik toplulua bir devlet
rtkanl kresellemenin mimarlar durumundakilerin yeni aa ilikin
resmi sloganlar ise, bu kresel istikrara, demokrasiye ve insanla deil
kresel kaosa ve toplumsal kargaaya hizmet eder. Byle bir yaklam ile
kresel sorunlarla baa kmak mmkn deildir.83
Kresel sermaye ve finans sistemi nndeki milli ve insani
duyarllklarn olabildiince kaldrlmasn talep etmekle, kresel imtiyazlar
an srekli geniletmek istemektedir. Bu durumda temel kalknma sorununu
aamam lkeler, yabanc yatrm ve sermaye ihtiyac ile milli ve sosyal
duyarllklar arasnda skp kalmaktadr. Kresel sermayenin kazand
etkinlik bu sermaye snfnn son tahlilde belirli lkelere ait olduu gereini
deitirmedii gibi, milli devlet olgusunu da geersiz klmamaktadr. Bu
kresellemenin iinde barndrd paradokslardan biridir. Milli devletlerin
egemenlik haklarn zellikle son yllarda daha ok paylamak ve bir lde
blgesel organizasyonlara devretmek zorunda kaldklarn sylenebilir.
Demokrasi meselesini dorudan milli devlet leinde ele aldmzda
grlyor ki devletin ekonomik ve siyasi alana ait egemenlik haklarnn bir
ksmndan vazgemesi yada yaptrm yeteneini kaybetmesi, aslnda milletin
siyasi varl ve etkinliinin gerilemesi ile edeer bir nitelie sahiptir. Millet
d kurulularn ve sermayenin tazyiki altna giren devletin, kendi halkyla d
dinamikler arasna skmas sz konusu olmaktadr. Kreselleme srecinin
mevcut ileyi biimi gelimekte olan lkelerin demokratik rejimlerini
pekitirme ve kreselleme srecine dahil olmalarn zorlatrmaktadr.Adalet ve dayanma gibi deerlerden uzak bir kresel dzen ile batnn
demokrasi ihrac ve bireysel insan haklar talebi arasnda evrensel bir eliki
vardr. Daha fazla demokrasi vaadi, dnya barnn pamuk ipliine bal
olduunun yaanan gelimeler nda hemen hemen her gn yeniden
ispatlanmas karsnda bir vaat olarak kalmaktan teye gemediinden
kresellemenin bir dier paradoksu olarak karmzda durmaktadr.84
83 Esat Z, a.g.m., 255-256.84 Esat Z, a.g.m., 256-257.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
45/80
Globalleme esasen Bat-d toplumlar daha derinden ilgilendiren ve
etkileyen bir srece atfda bulunmaktadr. Bu sre ok boyutludur. Bu
boyutlardan birincisi; Neo-liberalizmin yn verdii ideolojik bir
kavramlatrmay ifade eder. Buna gre, globalleme dnyay tek bir pazar
erevesinde birletirmenin tesinde, dnyann kendisini, bizatihi, pazar, yani
btn an ve noktalarnda sadece piyasa kurallarnn geerli olduu bir varlk
alanna dntrmeye ynelik bir nitelik tar. Globallemi bir dnya, her
yerin pazar, hereyin pazar iin olduu , herkesin pazarda olduu bir dnya
olacaktr.85Globalleme srecinin boyutlarndan ikincisi; Globalleme ile bir
dnya toplumu anlay dorultusunda lkelerin birbirine ok boyutlu ilikiler
a iinde bal hale gelmesi hedeflenmektedir. Bu balamda dnya
toplumundan kastedilen, ulus devletlerin politik hayatlarnca belirlenemeyen
veya btnletirilemeyen sosyal ilikilerdir. Sz konusu ilikiler dnya
toplumunun birliksiz bir okluk olarak yeniden inasn salamann aralar
olarak dnlmektedir. Globalleme srecinin nc boyutu ise; Politika ve
sivil toplum alanlarndaki srelerin artk ulus devletler tarafndan deil ulus
ar aktrler tarafndan ynetilir hale gelmesini ieren boyuttur. 86
ok boyutlu bir sre olan globallemenin yaratt etkileri; bireysel
kimliklerin patlamas ve politiklemesi, bireylerin davran kalplarn global bir
perspektife ve global bir kltre gre ayarlamasna ynelik dayatmalarn
belirmesi, merkezi kurum ve yaplarn etkisinin ve neminin giderek azalmas,
yerel kurumlarn etkisinin ve neminin artmas olarak belirtebiliriz. Bu etkileri
aracl ile globalleme, kltrel dnyay simgeleyen ulus ve politik dnyay
simgeleyen devlet arasndaki gl ba giderek paralamaktadr.87
85 Kadir ANGIZBAY: Globalleme ve Kamusal Alan,Global ve Yerel Eksende Trkiye, Der. AliYaar SARIBAY, E. Fuat KEYMAN,( Ankara,2000),140-143.86Ali Yaar SARIBAY,Global Bir Bakla Politik Sosyoloji, (Ankara,2000),102.87
Ali Yaar SARIBAY, a.g.e.,102-103
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
46/80
Globalleme ve ulus devlet arasndaki kriz u be durumu iermektedir.
Birincisi; Globallemeye gre etnik politik iktidarn alan artk ulusal
hkmetler olarak kabul edilemez. Bu iktidarn ,ulusal, blgesel, ve
uluslararas dzeylerde fakl gler ve failler tarafndan paylalmas
gerekmektedir. kincisi; Politik kader birlii fikri, artk , sadece bir ulus devletin
snrlar iinde anlama sahip deildir. Gnmzde politik topluluklarn kader
birliinin erevesini, karmak ekonomik, rgtsel, kltrel sreler ve
yaplar belirlemektedir. ncs; Resmi devlet otoritesi ile blgesel ve
global dzeylerde politik ve ekonomik sistemlerin fiili pratikleri ve yaplar
arasnda giderek byyen kopukluklar meydana gelmitir. Bu kopukluun
iaret ettii en nemli nokta, global sistem ierisinde ulus devlet
ynetimlerinin kendi yurttalar iin en doru ve en uygun politikalar
uygulayabilecek olan tek merci olmaktan karlmasdr. Drdncs; Ulusal
egemenliin tamamen ortadan kalktn sylemek mmkn deildir. Ancak,
bununla birlikte, globalleme , ulusal egemenlii , nemli alanlarda ve
blgelerde apraz sadakat balar, haklarn ve grevlerin atan yorumlar,
birbirleriyle balantl yasal dzenlemeler ve otorite yaplaryla makro
dzeyde dnme zorlamaktadr. Beincisi; Snr problemleri de
globalleme balamnda dnlmesi gereken nemli bir husus olarak
kendini gstermektedir. Ulus devletin fizik gcne dayanan bir yaklamla
snr problemlerini zmeye almas global aktrler tarafndan uygun
grlmemektedir. .88
Gl devletlerin sadece kendi halklar iin deil bakalar iindekararlar ald ve ulus ar aktr ve glerin ulus devletin snrlarn deiik
yollarla at bir dnyada kimin kime kar ve hangi temelde sorumlu olaca
sorusunun henz makul bir cevab bulunabilmi deildir.
Globallemeden bahsederken sadece ulus devleti gerileten bir sreci
tanmlamyoruz. Ayn zamanda bir politik-ideolojik eilimden de sz ediyoruz.
88 Ali Yaar SARIBAY, ag.e., 103-104.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
47/80
zellikle bat d toplumlar iin rahatsz edici derecede Batllatrma dan
veya global dzende ABDnin tek hakim g olduu gz nne alndnda
Amerikanlatrma dan sz ediyoruz.89 Tabi bu arada globallemenin
barnda tad yerellemenin yol at tam aksi yndeki gelimeleri
grmezden gelemeyiz. Dnya kresellemenin getirdii trdelemenin yan
sra yerellemenin yol at , kltrel farkllama, kltrel derinleme veya
kltrel karmaa ile kar karyadr. 90
Globalleme modernitenin ulusal boyuta verdii ayrcalkl konumu
sarsmakta, global-yerel etkileim anda kimlik ve fark taleplerini kamusal
alana tamakta, devlet toplum ilikilerinin karmak ve ok boyutlu bir nitelik
kazanmasna ve bu balamda ulus devletin bir meruiyet krizi ile kar
karya kalmasna yol amaktadr. Globalleme ve ok-kltrllk
srelerinin siyasetin balamn ulus devletin dna/tesine tamasyla
yaratt bu krize kar liberal demokrasinin nerdii zmlerden biride
anayasal vatandalk kavram olmutur. Anayasal vatandalk kavram ile
hedeflenen sadece bireysel zgrlk ve haklarn korunmas ve devlet
iktidarnn demokrasi erevesinde bireyler lehine snrlandrlmas deil
ayn zamanda kltrel (etnik, dinsel, cinsel, vb...) farkllk taleplerinin kktenci
siyasal stratejilere dnmeden engellenmesini salayabilme umudu ve
ihtimalidir.91
Kresellemenin kltrleri tme gc ve hzlandrd yabanclama
olgusu ile yerelleme-kreselleme kskacnn yarataca riskler, yolaabilecei muhtemel tehlikeler kresellemenin bir amazdr. Kreselleme
srecinin yaratt toplumsal ve kltrel alt-st olu karsnda verilebilecek
en anlaml ve evrensel yant milli kltr ve milli kimlik kavramlardr. Milli
kimlik her eyden nce bir toplumu ve devleti evrensel lekte
89 Ali Yaar SARIBAY, a.g.e., 187-189.90 Immanuel WALLERSTEIN: Ulusal ve Evrensel: Dnya Kltr Diye Birey Olabilr mi?,Kreselleme ve Dnya Sistemi, Der.A.D. KING,ev. S.H.Tuncel, (stanbul,1998),128-129.91 A.DUYGU, E.F.KEYMAN: Globaleme Anayasallk ve Trkiyede Vatandalk Tartmas,Global ve Yerel Eksende Trkiye, Der. E.F.Keyman,A.Y.Sarbay,(Ankara,2000)171-177.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
48/80
tanmlayabilmenin ve temsil edilebilmesinin hali hazrdaki tek geerli n
artdr.
Grld zere kreselleme ve yerelleme olgular lkelerin
ekonomik, siyasal, toplumsal ve kltrel hayatn, daha akas, milletlerin
kaderini ilgilendirdii lde milliyetiliinde dorudan konusunu tekil
etmekte. Milli devletler, adil ve onurlu bir ibirlii zerine ina edilecek bir
kresel dzenin en anlaml yap talar olmaya devam etmekte. Milli devlet
modelinin stnl btn iddia ve eletirilerin aksine henz alm
deildir.92
92 Esat Z, a.g.e.,257-260.
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
49/80
BENC BLM
TRKYEDE POPLERLEEN MLLYETLK
Dnyann yaad btn bu deiimlerin ve gelimelerin pek doaldr
ki lkemizde de yansmalar olmakta, etkileri grlmektedir. Trk milliyetilii
de yirmi birinci yzyln artlar ve dinamikleri karsnda kendisini yeniden
tanmlamak ve retmek zorundadr. Trk milliyetiliinin, tezimizin nceki
blmlerinde deindiimiz, geleneksel gndemi deimitir. Eski gndeme
ilaveten, 1990lardan bu yana dnyada ve lkemizde yaanan gelimelerin
etkisiyle, Trk milliyetilerinin baka soru ve sorunlara da cevap retme
zorunluluu domutur.
1990lardan bu yana dnyada ve lkemizde yaanan gelimelerin
etkisiyle Trk milliyetiliinin duyarllk noktalar artk ne klasik anlamda bir
anti-komnizm ne de Kaf dann ardndaki soyut bir Turanclk ddr. Trk
milliyetilii Cumhuriyet tarihi boyunca karlamad derecede sahici
sorunlarla karlamaktadr. Avrupa Birliine giri konusunda yrtlen
politikalar, Kbrs meselesinin uluslararas platformlarda yaratt bunalml
durumlar, Krt milliyetilii ve terrizm.
Son ylarda hem dnyada hem de Trkiyede yaanan, vatandalk
kavram zerinde younlaan tartmalarn odanda globalleme sreleriiinde artan toplumsal hareketliliin vatanda ulus devlet ilikisi zerindeki
etkileri yatmaktadr. Etnik kimliklerin ykselii ve uluslararas g
hareketlerinin art gibi gelimelerle birlikte bir kimlik konusu olarak
vatandalk toplumsal ve siyasal gndemin konusu olmaktadr. Trkiyedeki
vatandalk tartmalar Avrupa Birliine uyum sreci iinde demokratikleme
konusu ekseninde anayasal vatandalk kavram zerinden yrtlmektedir.
Farkllk talep eden kesimlerin Krt milliyetileri, slamclar, Aleviler gibi-
-
8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism
50/80
siyasi ve kltrel kmelerin kimliklerinin kamusal alanda tannmasn
istemeleri anayasal vatandalk kavramn yeniden gndeme getirmitir.93
Hem Trkiyenin kendine zg koullar hem de dnyann deien
koullar erevesinde farkllk taleplerinin kamusal alana tanmas,
toplumsal kimliklerin ki bunlarn banda Krtler gelmekte- siyasal ve
toplumsal olarak tannma istekleri bir tartma alan olarak ortaya km ve
bu alan Cumhurbakan ve Babakan gibi devletin en yetkili azlar
tarafndan bile anayasal vatandalk kavram ile tanmlanmtr. Anayasal
vatandalk kavram dier btn alt kimliklerin (dinsel, cinsel, etnik, vs...)
tesinde ve stnde, kuatc, szlemeye dayal bir st kimlik olarak bu
tartmaya demokratik bir yant olarak dnlmtr.94 Bu noktada
Trkiyede yaanan bu gelimeler dorultusunda milli kimlik kavramna
yeniden bakmak gerekmektedir.
Milli kimlik sorununu ele alrken temel eksen olarak tarihselliin altn
izmeliyiz. Milli kimliklerin oluumunun temel parametrelerinden birisi tarihtir.
Toplumlarn tarihsel birikimlerinin oluturduu iki nemli zemin vardr. Bunlar
uygarlk ve kltrel yaplardr. Uygarlk ve kltrler birlikte dnrler, onlar
bir btnn farkl yzleri olarak ta grmek mmkndr. Uygarlk ve kltrn
tarihsel olarak eitli etnisite, topluluk, alt kltr gibi insan gruplarnn
zerinde ina ettii ortak paydalar onlarn milli kimliklerini oluturur.
Dolaysyla milli kimlik her hangi bir et