daftar pustaka - abstrak.ta.uns.ac.id · daftar pustaka alwasilah, chaedar. 1985. ... agar besok...

46
140 DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. Sosiologi Bahasa. Bandung: Angkasa Chaer, Abdul dan Leonie Agustina. 1995. Sosiolinguistik Perkenalan Awal. Jakarta: PT. Rineka Cipta. Chaer, Abdul. 1994. Linguistik Umum. Jakarta: Rineka Cipta Hutomo, Suripan Sadi. 1987. Telaah Kesusastraan Modern. Jakarta: PT. Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. Kridalaksana, Harimurti. 2001. Kamus Linguistik (edisi ketiga). Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama. M.S, Mahsun. 2007. Metode Penelitian Bahasa. Jakarta: PT: Raja Grafindo Persada Nababan, P.W.J. 1993. Sosiolinguistik Suatu Pengantar. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama. Nugroho, Adi. 2011. “Alih Kode dan Campur Kode pada Komunikasi Guru- Siswa di SMA Negeri 1 Wonosari Klaten”. (Skripsi). Yogyakarta: Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakarta. Pradanta, Sukmawan Adi. 2012. “Pemakaian Alih Kode dan Campur Kode Bahasa Jawa di Pasar Elpabes Proliman Balapan Surakarta.”. (Skripsi). Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni rupa Universitas Sebelas Maret. Pranoto, Padhang. Jalan Sepi Pak Sur Menekuni Sastra Jawa. http://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni- sastra-jawa (diakses tanggal 06 Februari 2017) Rahardi, Kunjana. 2001. Sosiolinguistik, Kode dan Alih Kode. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. Saddhono, Kundharu. 2008. Teori dan Analisis Sosiolinguistik. Surakarta: Sebelas Maret University Press. Subroto, Edi. 1992. Pengantar Metode Penelitian Linguistik Struktural. Surakarta: Sebelas Maret University Press. Sudaryanto. 1993. Metode dan Aneka Teknik Analisis Bahasa: Pengantar Penelitian Wahana Kebudayaan Secara Lingustik. Yogyakarta: Duta Wacana University Press. Sumarso dan Paina Partana. 2004. Sosiolinguistik. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. Sutana, Dwi. 2000. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Majalah Djaka Lodhang (suatu Studi Kasus)”. Yogyakarta: Balai Bahasa Yogyakarta.

Upload: lamkiet

Post on 21-Mar-2019

300 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

140

DAFTAR PUSTAKA

Alwasilah, Chaedar. 1985. Sosiologi Bahasa. Bandung: Angkasa

Chaer, Abdul dan Leonie Agustina. 1995. Sosiolinguistik Perkenalan Awal.

Jakarta: PT. Rineka Cipta.

Chaer, Abdul. 1994. Linguistik Umum. Jakarta: Rineka Cipta

Hutomo, Suripan Sadi. 1987. Telaah Kesusastraan Modern. Jakarta: PT.

Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan

Kebudayaan.

Kridalaksana, Harimurti. 2001. Kamus Linguistik (edisi ketiga). Jakarta: PT.

Gramedia Pustaka Utama.

M.S, Mahsun. 2007. Metode Penelitian Bahasa. Jakarta: PT: Raja Grafindo

Persada

Nababan, P.W.J. 1993. Sosiolinguistik Suatu Pengantar. Jakarta: PT. Gramedia

Pustaka Utama.

Nugroho, Adi. 2011. “Alih Kode dan Campur Kode pada Komunikasi Guru-

Siswa di SMA Negeri 1 Wonosari Klaten”. (Skripsi). Yogyakarta:

Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakarta.

Pradanta, Sukmawan Adi. 2012. “Pemakaian Alih Kode dan Campur Kode

Bahasa Jawa di Pasar Elpabes Proliman Balapan Surakarta.”. (Skripsi).

Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni rupa Universitas Sebelas Maret.

Pranoto, Padhang. Jalan Sepi Pak Sur Menekuni Sastra Jawa.

http://jogja.tribunnews.com/2015/11/29/jalan-sepi-pak-sur-menekuni-

sastra-jawa (diakses tanggal 06 Februari 2017)

Rahardi, Kunjana. 2001. Sosiolinguistik, Kode dan Alih Kode. Yogyakarta:

Pustaka Pelajar.

Saddhono, Kundharu. 2008. Teori dan Analisis Sosiolinguistik. Surakarta: Sebelas

Maret University Press.

Subroto, Edi. 1992. Pengantar Metode Penelitian Linguistik Struktural. Surakarta:

Sebelas Maret University Press.

Sudaryanto. 1993. Metode dan Aneka Teknik Analisis Bahasa: Pengantar

Penelitian Wahana Kebudayaan Secara Lingustik. Yogyakarta: Duta

Wacana University Press.

Sumarso dan Paina Partana. 2004. Sosiolinguistik. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Sutana, Dwi. 2000. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Majalah Djaka Lodhang

(suatu Studi Kasus)”. Yogyakarta: Balai Bahasa Yogyakarta.

Page 2: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

141

Suwito. 1997. Sosiolinguistik. Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa.

Tim Penyusun Penulisan Skripsi/Tugas Akhir. 2013. Pedoman Penulisan

Skripsi/Tugas Akhir. Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas

Sebelas Maret.

Wardani, Sri Kusuma. 2012. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Iklan

Berbahasa Jawa pada Radio di Kabupaten Sukoharjo”. (Skripsi).

Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni Rupa Universitas Sebelas Maret.

WS, Suryadi. 2015. Cerbung: Mulih Ndesa. Surabaya: Redaksi Panjebar

Semangat.

Yuliati, Etik. 2010. “Alih Kode dan Campur Kode dalam Cerbung Dolanan Geni

karya Suwardi Endraswara”. (skripsi). Surakarta: Fakultas Sastra dan Seni

Rupa Universitas Sebelas Maret.

LAMPIRAN

1. Bentuk Alih Kode

a. Alih Kode Bahasa Jawa Ragam Krama ke Bahasa Jawa Ragam

Ngoko

(1) Lamunane buyar jalaran hape-ne muni. Bareng diangkat jebul saka Bu

Rusti.

„Lamunannya buyar karena handphone-nya berbunyi. Setelah diangkat

ternyata dari Bu Rusti.‟

Sekarwangi :“Inggih, Bu. Inggih... sedaya sampun rampung,

dhaharan badhe kula tata samenika... inggih...”

„Iya, Bu. Iya... semua sudah selesai, makanan akan segera

saya tata... iya...‟

Dheweke menyang ruwang makan.

„Dia pergi ke ruang makan.‟

Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi,” tembunge marang

kancane.”

„Wisudanya sudah selesai, mbak Sarmi, ujarnya kepada

temannya.‟

(MN/SWS/32/2015)

(2) Damarjati :“Supaya olehe jagongan kepenak, wiwit saiki kowe ora sah

basa krama. Ngoko wae.”

„Biar ngobrolnya nyaman, mulai sekarang kamu tidak usah

pakai bahasa Krama. Ngoko saja‟

Page 3: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

142

Sekarwangi :“Ah mboten, saure Sekarwangi. Kula menika rak

namung babu. Babu menika batur.” „Ah tidak, jawab Sekarwangi. „Saya ini kan hanya babu.

Babu itu pembantu‟

Damarjati :“O iya aku lali. Kowe ki batur lan aku bendara. Ngono

ya?”

„O iya aku lupa. Kamu ini kan pembantu dan saya majikan.

Gitu ya?‟

Sekarwangi : “Inggih.”

„Iya‟

Damarjati : “Batur ki kudu ngajeni bendarane, ya”

„Pembantu itu harus menghormati majikannya, ya?‟

Sekarwangi : “Inggih.”

„Iya‟

Damarjati : “Didhawuhi apa-apa kudu manut, ya.”

„Disuruh apa-apa harus nurut, ya?‟

Sekarwangi : “Inggih ngaten.”

„Iya begitu‟

Damarjati : “Bener? Saiki bendaramu iki dhawuh: Sekar, wiwit saiki

kowe ora susah basa karo aku. Kudu manut.”

„Betul? Sekarang majikanmu ini menyuruh: Sekar, mulai

sekarang kamu tidak usah pakai bahasa Krama sama aku.

Harus nurut.‟

Sekarwangi :“Wah, ketleyek aku.”

„Wah ketipu saya‟

Sekarwangi :“Ya wis aku manut Mas. Aku arep didhawuhi ngapa?”

„Ya sudah saya nurut Mas. Saya akan disuruh apa?‟

Damarjati :“Ora dakkon ngapa-ngapa, mung dak jak jagongan. Ning

daktakon dhisik, jane kowe ki mau arep nyang endi?”

„Tidak aku suruh ngapa-ngapain, cuma ingin aku ajak

ngobrol. Tetapi aku mau tanya dulu, sebenernya kamu tadi

mau kemana?‟

(MN/SWS/33/2015)

(3) Bu rusti :“Ingkang damel prihatosing manah kula menika

Damarjati, Pak. Kadospundi nasibipun mangke. Kanthi

kedadosan ingkang nempuh kulawarga menika, sedaya

margi ingkang sekawit menga kados-kados sampun sami

katutup.”

„Yang membuat khawatir hati saya itu Damarjati, Pak.

Bagaimana nasibnya nanti. Dengan kejadian yang dialami

keluarga saat ini, semua jalan yang dulu terbuka seperti

sedah tertutup semua.‟

Mbah kardi :“Olehku teka mrene iki kajaba kepengin mbombong atimu

lan bojomu, uga arep ngrembug Damar. Yen kowe setuju,

karepku Damar arep dakjak menyang Klaten wae. Mengko

golek gaweyan ana kana.”

144

Page 4: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

143

„Kedatangan saya ke sini ini selain ingin membesarkan

hatimu dan suamimu, juga ingin membahas Damar. Jika

kamu setuju, Damar akan saya ajak ke Klaten saja. Nanti

cari pekerjaan di sana.

Bu Rusti :“Kula setuju, Pak.”

„Saya setuju, Pak.‟

Bu Rusti :“Piye Damar. Gandheng kahanan kaya ngene, kowe rak

ya njur rumangsa lingsem yen ketemu kanca-kancamu.

Upama kowe ndherek simbah ing klaten wae piye?”

„Bagaimana Damar. Karena keadaan seperti ini, kamu pasti

juga merasa malu jika bertemu teman-temanmu.

Seandainya kamu ikut Kakek ke Klaten saja bagaimana.‟

Damarjati :“Iya Bu. Nanging mengko Ibu niliki Bapak sing

ndherekake sapa?”

„Ya Bu. Tetapi nanti Ibu menjenguk Bapak yang

mengantarkan siapa?‟

Bu rusti :“Wis aja mikir kuwi. Iku perkara gampang. Mengko aku

arep langganan ojeg, saben dina methuk aku mrene.

Andum gawe, nak. Saiki kowe meleng mikir awakmu, golek

dalaning rejeki apa wae sing kok antebi amrih ing tembe

uripmu bisa mulya. Aku yakin kowe bisa, Nak. Dene Ibu,

sajrone Bapakmu nglakoni ukuman, Ibu tetep ana kene.

Saben ndina niliki bapakmu supaya ayem atine. Dhuwit lan

barang sing isih disarbeki cukup dak enggo urip nganti

Bapakmu bebas telung taun maneh. Mobil pribadimu kuwi

gawanen. Yen sawanci-wanci butuh dhuwit rada akeh,

mobil iku bisa kok dol.”

„Sudah jangan memikirkan itu. itu masalah gampang. Nanti

aku akan berlangganan ojek, setiap hari menjemput aku ke

sini. Berbagi pekerjaan, Nak. Sekarang kamu mikir dirimu

sendiri, mencari jalan rezeki apa saja yang kamu inginkan

agar besok hidupmu bisa nyaman. Aku yakin kamu bisa,

Anakku. Sedangkan Ibu, selama Bapakmu menjalani

hukuman, Ibu akan tetap di sini. Setiap hari menjenguk

Bapakmu supaya tenang hatinya. Uang dan barang yang

masih dimiliki cukup untuk hidup sampai Bapakmu bebas

tiga tahun lagi. Mobil pribadimu itu bawalah. Jika sewaktu-

waktu butuh uang yang agak banyak, mobil itu bisa kamu

jual.‟

(MN/SWS/44/2015)

b. Alih Kode Bahasa Jawa ragam Ngoko ke Bahasa Jawa Ragam

Krama.

(4) Damarjati :“Oh, Dhik Sekar. Aku ki ya kudu ngulinakne mandhiri

Dhik. Nek sawanci-wanci ana paran, kudu bisa ngurus

awake dhewe.”

Page 5: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

144

„Oh, Dik Sekar. Saya ini ya harus terbiasa mandiri Dik.

Kalau sewaktu-waktu ada di perantauan, harus bisa

mengurus diri-sendiri.‟

Sekarwangi :“Leres. Ning iki ora ana paran. Iki ana ndalem, babu

loro siyap kabeh. Gunane apa mbayar babu.”

„Benar. Tapi ini tidak di perantauan. Ini ada di rumah, babu

dua siap semua. Apa gunanya membayar babu.‟

Damarjati :“Mbok ora boba-babu wae ta.”

„Jangan boba-babu terus.‟

Sekarwangi :“Wong nyatane pancen babu kok, arep disebut apa. Babu

ki ya babu.”

„Kenyataannya memang babu kan, mau disebut apa. Babu

itu ya babu.‟

Damarjati :“Ya wis, aku gawekna kopi, babuku.”

„Ya sudah, aku bikinkan kopi, babuku.‟

Sekarwangi :“Lha rak ngono.”

„Lha kan gitu.‟

Bu rusti :“Kok gembyeng iki ana apa ta iki?”

„Mengapa ramai sekali ini ada apa sih?‟

Sekarwangi :“Menika lho Bu. Den Damar uthek badhe damel kopi.

Kula aturi lenggah mawon, badhe kula damelaken.

„Ini lo Bu. Den Damar repot membuat kopi. Saya suruh

duduk saja, biar saya buatkan.‟

Bu rusti :“Oo, beneran aku gawekna teh pisan, kanggo nganget

gulu. Terna nyang kamar ya, Sekar.”

„Oo, kebetulan saya bikinkan teh juga, untuk

menghangatkan tenggorokan.‟

Sekarwangi :“Inggih Bu.”

„Ya Bu.‟

(MN/SWS/35/2015)

(5) Lagi ketungkul nonton televisi, krungu hape-ne nyuwara. Enggal dibukak,

jebul saka ibune ing Jakarta

„Sedang asyik menonton televisi, terdengar handphonenya berbunyi.

Langsung dibuka, ternyata dari ibunya di Jakarta.‟

Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh, aku kelingan...lha rencanane

Ibu piye...o, iya mengko dakpethuk nyang Jakarta Bu, aja

nyepur...aku wis tuku mobil anyar..Toyota Avanza kaya

mobilku mbiyen...iya..iya Bu...sungkemku Bu.” „Ada perintah apa Bu? Oh, saya ingat...rencananya Ibu

bagaimana...o, iya nanti saya jemput ke Jakarta Bu, jangan

naik kereta...saya sudah beli mobil baru...Toyota Avanza

seperti mobilku dulu...ya...ya Bu...salamku Bu.‟

Weruh-weruh Mbah Kardi wis ana kono.

„Tahu-tahu Mbah Kardi sudah ada di situ.‟

Mbah kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”

„Dari ibu kamu cucuku? Ada kabar apa?‟

Page 6: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

145

Damarjati :“Ibu ngemutaken bilih Bapak tanggal sedasa mangke

sampun bebas.” „Ibu memberitahukan kalau Bapak tanggal sepuluh besok

sudah bebas.‟

Mbah kardi :“Terus rencanane piye?”

„Lalu rencananya bagaimana?‟

Damarjati :“Badhe langsung wangsul mriki, Kek. Mila badhe kula

pethuk mbekta mobil Toyota.”

„Mau langsung pulang ke sini, Mbah. Maka dari itu akan

saya jemput menggunakan mobil Toyota.‟

(MN/SWS/49/2015)

c. Alih Kode Bahasa Jawa ke Bahasa Arab

(6) Marsanti :“Mas. Sing kondhang katelah Bu Mawar iku Sekarwangi.

Sing saben-saben kongkonan mrene njupuk grameh iku

Sekarwangi, Mas.”

„Mas. Yang terkenal dengan nama Bu Mawar itu

Sekarwangi. Yang sering menyuruh ke sini ambil gurameh

itu Sekarwangi, Mas‟

Damarjati :“Astagfirullah.”

„Astagfirullah.‟

(MN/SWS/51/2015)

2. Bentuk Campur Kode

1) Campur Kode Berwujud Kata

1.1 Campur Kode Kata Dasar

a. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Indonesia di

dalam Bahasa Jawa

(7) Bu Rusti :“Kowe ngapa, Damar, kok melu ibut neng dhapur? Oh,

iya ngerti. Kowe mesthi ketarik merga sing dimasak iwak

grameh. Kowe rak ahli perikanan.”

„Kamu kenapa, Damar, kok ikut ribut di dapur? Oh, iya

tahu. Kamu pasti tertarik karena yang dimasak ikan

gurameh. Kamu kan ahli perikanan.‟

Damarjati :“Iya, Bu. Nalika praktek ing dhaerah perikanan, aku

malah prektek ngolah grameh dhewe, wiwit nyekel ing

blumbang nganti akhire nyekel ing piring sawise mateng.”

„Iya, Bu. Ketika saya praktek di daerah perikanan, saya

malah praktek mengolah gurameh sendiri, mulai dari

Page 7: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

146

menangkap di kolam sampai akhirnya memakan dipiring

setelah matang.‟

(MN/SWS/27/2015)

(8) Damarjati :“Sekar, masakanmu enak lan iki kowe katon prigel

motongi iwak grameh. Apa kowe tau melu kerja ing

restoran?” „Sekar, masakanmu enak dan ini kamu kelihatan mahir

memotong ikan gurameh. Apa kamu pernah ikut bekerja di

restoran?‟

Sekarwangi :“Mboten Den, sekolah riyin ing SMK jurusan tata boga.”

„Bukan Den, sekolah saya dulu di SMK jurusan tata boga.‟

(MN/SWS/27/2015)

(9) Marsanti :“Dadi aku kok kon dadi wanita panglipur, apa malah

wantia simpenan, ngono?”

„Jadi kamu menyuruh saya untuk menjadi wanita

penghibur, atau mungkin wanita simpanan, begitu?‟

Marta :“Sareh, Santi, sareh. Aku iki kancamu, padha-padha wong

Cawas, ora ana niyat arep nglorobake kowe marang

jurang kanisthan. Percayaa, Santi, aku mung kepengin

mbantu supaya kowe sukses, bisa sugih dhuwit. Aja adoh-

adoh angenmu, aja neka-neka sing kok pikir. Mung sekedar

ngancani, Santi, aja kok gagas luwih adoh. Tak jelaske,

gelem ngrungokake ora.”

„Sabar, Santi, sabar. Saya ini temanmu sama-sama orang

Cawas, tidak ada niat akan menjerumuskan kamu ke jurang

kenistaan. Percayalah, Santi, aku hanya ingin membantu

supaya kamu sukses, bisa kaya raya. Jangan berpikir terlalu

jauh, jangan berpikir yang aneh-aneh. Hanya sekedar

menemani, Santi, jangan berpikir lebih jauh. Saya jelaskan,

mau mendengarkan tidak?‟

(MN/SWS/29/2015)

(10) Marsanti :“Iya.”

„Iya.‟

Marta :“Mligi sing dak kandhakake mau, aku ki pancen

diwelingi kon nggolekake wong wadon sing gelem

ngancani yen pinuju butuh dikancani. Dheweke iku

umur seketan taun, wis dhudha wiwit limang taun

kepungkur lan ora rabi nganti seprene merga

kepengen meleng ndadekake anak-anake. Saiki

anake sing tuwa, lanang wis dadi pegawe propinsi

ing Semarang. Sing nom wadon, uga wis lulus

STAN lan diangkat pegawe dhinas perpajakan ing

Cirebon. Ing kene iki masalahe, Santi. Dheweke iku

duwe penyakit tekanan darah tinggi. Wingi-wingi

nalika anake wadon isih kuliyah, nek mrana-mrana

Page 8: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

147

dikancani anake. Bareng anake wis diangkat ing

Cirebon, ora ana maneh sing ngancani. Mulane

dheweke butuh kanca, mung ngancani, Santi, mung

ngancani, ora arep diklethak.”

„Khusus yang saya katakan tadi, saya ini memang

diingatkan untuk mencarikan perempuan yang mau

menemani jika dibutuhkan untuk ditemani. Dia itu

berumur 50an tahun, sudah menjadi duda semenjak

lima tahun yang lalu dan tidak menikah lagi sampai

sekarang karena ingin menjaga anak-anaknya.

Sekarang anaknya yang besar, laki-laki sudah

menjadi pegawai provinsi di Semarang. yang kecil

perempuan, juga sudah lulus STAN dan diangkat

pegawai dinas perpajakan ing Cirebon. Di sini ini

permasalahannya, Santi. Dia itu mempunyai

penyakit tekanan darah tinggi. Kemarin-kemarin

ketika anak perempuannya masih kuliah, jika

kemana-kemana ditemani anaknya. Setelah anaknya

sudah diangkat di Cirebon, tidak ada lagi yang

menemani. Maka dari itu dia butuh teman, hanya

menemani, Santi, hanya menemani, tidak akan

digigit.‟

(MN/SWS/29/2015)

(11) Bu Rusti :“Sekar, mengko arahen dhewe. Buwah apa sing

pantes kanggo paketan. Nek wis entuk njur

ndhisikana nyang vila, paket-paket iku gawenen ing

kana. Aja lali magicjar-e dipanasi. Sarampunge

wisudha aku nusul.”

„Sekar, nanti aturlah sendiri. Buah apa yang pantas

untuk dikemas. Jika sudah dapat lalu ke vila lah

dulu saja, paket-paket itu bawalah ke sana. Jangan

lupa magic jar-nya kamu panasi. Selesai wisuda

saya menyusul.‟

Sekarwangi :“Inggih beres, Bu.”

„Iya beres, Bu.‟

(MN/SWS/32/2015)

(12) Sekarwangi :“Wah, jan ideal banget. Apa maneh, Mas?”

„Wah, ideal sekali. Apa lagi, Mas?‟

Damarjati :“Jenengmu, Dhik, Sekarwangi. Nitik jenengmu wae

aku wis nggrahita yen bapakmu dudu wong

sembarangan. Mula coba, critakna kabeh

lelakonmu,sadurunge kowe dadi babu ana

ngomahku.”

„Namamu, Dik, Sekarwangi. Melihat namamu saja

saya sudah mengira kala bapakmu bukan orang

yang sembarangan, maka dari itu, coba kamu

Page 9: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

148

ceritakan semua pengalamanmu sebelum kamu jadi

pembantu di rumahku.‟

(MN/SWS/33/2015)

(13) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen

kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida

takon.”

„Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan

jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi

bertanya.‟

Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen

sliramu kersangrungokake critane lelakonku.

Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan kopi

panas dhisik.”

„Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika

kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti

dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟

(MN/SWS/33/2015)

(14) Damarjati :“Kowe hebat, Dhik. Kowe ora mung pinter masak,

nanging pinter urip. Matur nuwun kowe gelem

andum rasa karo aku. Aja lali, wiwit saiki, nadyan

tata gelar ora owah, nanging kowe dudu babuku.

Kowe kadangku, Dhik.”

„Kamu hebat, Dik. Kamu tidak hanya pintar

memasak, tapi juga pintar mengatur hidup. Terima

kasih kamu mau berbagi rasa dengan aku. Jangan

lupa, mulai sekarang, walaupun gelar tidak berubah,

tapi kamu bukan pembantuku. Kamu saudaraku,

Dik.‟

Sekarwangi :“Matur nuwun, Mas.”

„Terima kasih, Mas.‟

(MN/SWS/33/2015)

(15) Damarjati :“Nek mung ngono we rak gampang ta Bu. Sekar

sesuk pocoten olehe mbabu ing kene, terus dakpeke.

Rak wis dudu babu meneh ta?”

„Kalau haya begitu saja kan mudah Bu. Besok Sekar

berhenti jadi pembantu di sini, lalu saya jadikan

istri. Kan sudah bukan pembantu lagi?‟

Bu Rusti :“Kowe pancen kaya diplomat, Damar. Ya wis nek

mung ngono perkarane. Nek mung kok rengkuh

kulawarga, utawa kanca, aku ora pa-pa. Nanging

aku tetep ngelingke, kowe dudu bisa ngreksa

jenengmu. Aja banget-banget rumaket nganti kaya

wong pacaran. Mundhak kepencut tenan. Sekar iku

ayu, Damar.”

Page 10: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

149

„Kamu memang seperti diplomat, Damar. Ya sudah

kalau memang hanya seperti itu permasalahannya.

Kalau hanya kamu anggap keluarga, atau teman,

aku tidak apa-apa. Tapi aku tetap mengingatkan,

kamu harus bisa menjaga namamu. Jangan begitu

dekat sampai seperti orang pacaran. Nanti malah

beneran tertarik. Sekar itu cantik Damar.‟

(MN/SWS/34/2015)

(16) Sofi :“Selamat ya Mas, kowe wes lulus sarjana.”

„Selamat ya Mas, kamu sudah lulus sarjana.‟

Damarjati :“Matur nuwun, Dhik. La kowe piye?”

„Terima kasih, Dik. Kamu bagaimana?‟

(MN/SWS/34/2015)

(17) Sofi :“Wis rampung kok mas, kari nggarap skripsi.

Dongakke cepet rampung, ya.”

„Sudah selesai kok mas, tinggal mengerjakan

skripsi. Doakan cepat selesai, ya.‟

Damarjati :“Mesthi, lan aku percaya mesthi cepet rampung.”

„Pasti, dan aku percaya pasti cepat selesai.‟

(MN/SWS/34/2015)

(18) Sekarwangi :“Wah, jan ora mutu tenan. Pacar ayu-ayu kok

diklelerake, ditinggalminum kopi. Njenenganki nek

karo jeng Sofi kae jan harmonis tenan lho, Mas.”

„Wah, tidak bermutu sama sekali. Pacar cantik kok

diabaikan, ditinggal minum kopi. Kamu itu kalau

sama jeng Sofi harmonis sekali lho, Mas.‟

Damarjati :“Kok bisa ngarani harmonis, dhasar \mmu ki

apa?”

„Kenapa bisa mengatakan harmonis, atas dasar

apa?‟

(MN/SWS/35/2015)

(19) Bu Rusti :“Muga petunganmu bener, Damar, Sofi cemburu,

terus mbatalake niyate marang kowe. Bareng ngerti

lageyane kaya mengkono, aku ora rila kowe dadi

karo dheweke.”

„Semoga perkiraanmu benar, Damar, Sofi cemburu,

lalu membatalkan niatnya kepada kamu. Setelah

tahu tingkah lakunya seperti itu, aku tidak rela kamu

jadi dengan dia.‟

(MN/SWS/36/2015)

(20) Sekarwangi :“Aku wis mudeng karepe Mas. Pokoke beres. Ning

nek aku kebablasen, maaf sadurunge lho, aja

didukani.”

Page 11: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

150

„Saya sudah tahu maksudnya Mas. Pokoknya beres.

Tapi kalau aku terlalu jauh, maaf sebelumnya lho,

jangan dimarahi.‟

Damarjati :“Kebablasen piye maksudmu?”

„Terlalu jauh bagaimana maksud kamu?‟

(MN/SWS/36/2015)

(21) Sofi :“Cah kae sapa?”

„Orang itu siapa?‟

Damarjati :“Sekarwangi.”

„Sekarwangi.‟

Sofi :“Maksudku, apamu?”

„Maksud saya, siapa kamu?”

Damarjati :“Kanca. Bocah tangga kampung.”

„Teman. Anak tetangga kampung.‟

Sofi :“Kanca? Kanca kok sajak mesra banget. Mlaku

wae gondhelan tangan terus.”

„Teman? Teman kok kelihatan mesra banget. Jalan

saja gandengan tangan terus.‟

(MN/SWS/36/2015)

(22) Sekarwangi :“Apa kowe dilereni juraganmu?”

„Apa kamu diberhentikan majikanmu?‟

Tuminah :“Ora. Nanging juraganku sing bangkrut.”

„Bukan. Tetapi majikanku yang bangkrut.‟

Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?”

„Bangkrut? Sebabnya apa?‟

(MN/SWS/37/2015)

(23) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?”

„Bangkrut? Sebabnya apa?‟

Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas

ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.

Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,

simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.

Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan

cilik, karo anak-anake.”

„Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap

petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.

Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan

uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang

istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan

anak-anaknya.‟

(MN/SWS/37/2015)

(24) Damarjati :“Dhik, sing ora ngerti ki kowe, dudu Sofi”

„Dek, yang tidak tahu itu kamu, bukan Sofi.‟

Page 12: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

151

Sekarwangi :“Aku? Aku sing ora ngerti? Maksudmu apa Mas.

Aku rak wis nindakake kabeh dhawuhmu. Diajak

ethok-ethok pacaran kanggo mancing emosine Sofi.

Kabeh wis mlaku beres, lan kebukten dheweke

mbatalake.”

„Aku? Aku yang tidak tahu? Maksudmu apa Mas.

Aku kan sudah melakukan semua perintahmu.

Diajak pura-pura pacaran untuk mancing emosinya

Sofi. Semua sudah berjalan beres, dan terbukti dia

membatalkan.‟

(MN/SWS/39/2015)

(25) Bu Rusti :“Ya wis. Ning apa kowe yakin bakal bisa entuk

gaweyan dadi guru?”

„Ya sudah. Tapi apa kamu yakin akan bisa

mendapat pekerjaan sebagai guru?

Damarjati :“Insya allah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki,

rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para

pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake

mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep

nglamar dadi asisten dhosen ing kana.

„Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu

dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para

pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan

mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan

melamar jadi asisten dosen di sana.‟

(MN/SWS/40/2015)

(26) Marsanti :“Mangga Sekar, omahku iki tak bukak kanggo

kowe nganti beres kabeh urusanmu. Yen aku oleh

ngerti, urusan apa wae ta?

„Silahkan Sekar, rumah saya terbuka untuk kamu

sampai urusanmu semua beres. Kalau saya boleh

tahu, urusan apa saja sih?‟

Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep

ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak

transfer nyang rekeninge Ibu ing Klaten.”

„Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau

mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer

ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟

(MN/SWS/40/2015)

(27) Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep

ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak

transfer nyang rekeninge Ibu ing Klaten.”

„Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau

mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer

ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟

Page 13: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

152

Marsanti :“O, iya, kanggo nyingkiri resiko ing dalan.”

„O, iya, untuk menghindari resiko di jalan.‟

(MN/SWS/40/2015)

(28) Tuminah :“Oh, iya. Maturnuwun Sekar. Olehmu nyang Jawa

kapan?

„Oh, iya. Terimakasih Sekar. Kapan kamu akan ke

Jawa?‟

Sekarwangi :“Mbok menawa sesuke sore aku mangkat numpak

sepur

malam.”

„Barangkali besok sore aku berangkat naik kereta

malam.‟

(MN/SWS/41/2015)

(29) Damarjati :“Kathah sanget. Masarakatipun kula cocog. Sistem

penerangan, angkutan, sesambungan liwat telpun,

sampun mboten kathah bentenipun kalihan kitha.

Lan ingkang paling penting: kula menika lulusan

perikanan. Dhaerah mriki menika cocog sanget

kangge usaha perikanan. Kula kepengin atur conto

dhateng para petani ngriki perkawis miyara

grameh. Sinten ngertos mbenjing saged ningkatake

tataran gesangipun petani lumantar usaha menika.”

„Banyak sekali. Masyarakatnya saya cocok. Sistem

penerangan, angkutan, sambungan melalui telepon,

sudah tidak banyak bedanya dengan di kota. Dan

yang paling penting: saya adalah lulusan perikanan.

Daerah ini cocok sekali untuk usaha perikanan.

Saya ingin memberi contoh kepada para petani di

sini tentang memelihara ikan gurameh. Siapa tahu

besok bisa meningkat kehidupan petani melalui

usaha tersebut.‟

Mbah Kardi :“Wah, aku bungah banget Le. Biyen tau ana sing

nyoba ngingu. Ning njur wegah merga jare suwe

ora gedhe-gedhe. Lan kena ama jamur, padha mati.

Nanging mesthine kowe ngerti cara-cara ngatasi.

„Wah, saya senang sekali Nak. Dulu pernah ada

yang mencoba memelihara. Tapi tiba-tiba tidak mau

katanya lama tidak kunjung besar. Dan terkena

hama jamur, pada mati. Tetapi pastinya kamu tahu

cara-cara mengatasinya.

(MN/SWS/45/2015)

(30) Damarjati :“Kepengin. Kula badhe nglamar guru ing es-em-ka

negri. Utawi nglamar dados dhosen, mboten ketang

honorer rumiyin.”

Page 14: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

153

„Ingin. Saya akan melamar guru di SMK negri. Atau

melamar jadi dosen, walaupun honorer dulu.‟

Mbah Kardi :“O, ya. Ya wis sakarepmu, endi sing kok anggep

becik tumrap awakmu. Aku mung tansah njurungi

lan nyuwun marang Allah muga kasembadan.”

„O, ya. Ya sudah terserah kamu, mana yang kamu

anggap baik bagi dirimu. Saya hanya bisa

mendukung dan meminta kepada Allah semoga

terkabulkan.

(MN/SWS/45/2015)

(31) Marta :“Ora mung santri cekek, ning aku ki pemangku

mesjid.”

„Bukan hanya santri biasa, tapi saya ini pemangku

masjid.‟

Marsanti :“Hebat kowe, Mas. Nanging kok bisa ngono, mau-

maune

piye, Mas?”

„Hebat kamu, Mas. Tapi kenapa bisa begitu,

sebelumya bagaimana, Mas?‟

(MN/SWS/47/2015)

(32) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La

rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk

nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil

anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...

iya bu... sungkemku Bu.”

„Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas

rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput

ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah

membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti

mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟

Mbah Kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”

„Dari ibumu Nak? Ada kabar apa?”

(MN/SWS/49/2015)

(33) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora

ngingublumbang dhewe. Ning sadurunge

dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan

nyang puskesmas dhisik.”

„Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak

punya kolam sendiri.Tetapi sebelum saya

tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa

kesehatan ke puskesmas dulu.‟

Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki

sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada

mungkug-mungkug arep mukok.”

Page 15: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

154

„Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak

kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-

mual mau muntah.‟

(MN/SWS/50/2015)

(34) Damarjati :“Ealah, dadi tangga desa. Lha terus iki ana kersa

apa, kok padha mrene?”

„Ealah, jadi tetanggan desa. Lalu ini ada perlu apa

kemari?‟

Marta :“Ngene Dhik. Dhik Santi iki rak lagi nyidham,

kepengin mangan iwak grameh goreng, nanging

kudu nganggo prosedhur tertamtu.”

„Begini Dik. Dik Santi ini kan sedang mengidam,

ingin makan ikan gurameh goreng, tetapi harus

pakai prosedur tertentu.‟

(MN/SWS/50/2015)

(35) Marsanti :“Dadi papat kui rong kilo.”

„Jadi empat itu dua kilo.‟

Damarjati :“Kosik, Dhik Santi. Dhuwitmu kuwi lebokno dhisik,

mengko ndak kena angin kecemplung blumbang. Iki

perlu penjelasan cetha lan ilmiyah.”

„Sebentar, Dik Santi. Uangmu itu masukkanlah

dulu, nanti malah terkenan angin lalu tercebur ke

kolam. Ini perlu penjelasan yang jelas dan ilmiah.‟

(MN/SWS/50/2015)

(36) Marsanti :”Kok bisa ngono ta, Mas? Kok aneh? Gajege

nalika arep mulih nyang desa mbiyen Sekar

ninggali alamat genah, lan mesthine Mas Damar ya

isih duwe nomer hape-ne Sekar.”

„Kok bisa begitu sih, Mas? Kok aneh? Sepertinya

ketika akan pulang ke desa dulu Sekar

meninggalkan alamat yang jelas, dan seharusnya

Mas Damar juga masih punya nomer hapenya

Sekar.‟

Damarjati :“Alamat sing ditinggalake biyen pancen genah

tulisane, nanging bareng dakgoleki mrana tetela

ora ana. Kae alamat palsu. Cilakane maneh nomer

hape-ne ya wis ora bisa daksambung, sajake wis

ganti nomer liya. Gandheng jarene ing desa arep

bukak rumah makan, aku njur ampyak awur-awur,

pirang-pirang rumah makan dakleboni,

daktakokake sapa sing duwe. Tetep ora ketemu.

Akhire aku mupus, bisa uga sekarwangi pancen

dudu jodhoku.”

„Alamat yang ditinggalkan dulu memang jelas

tulisannya, tetapi setelah saya cari ke sana ternyata

Page 16: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

155

tidak ada. Itu alamat palsu. Celakanya lagi nomer

hapenya juga sudah tidak bisa saya hubungi,

sepertinya sudah ganti nomer lain. Katanya setelah

di desa akan membuka rumah makan, lalu aku tidak

tanggung-tanggung, beberapa rumah makan aku

masuki, aku tanyakan siapa yang punya. Tetap tidak

ketemu. Akhirnya aku menyerah, bisa juga

Sekarwangi memang bukan jodohku.‟

(MN/SWS/51/2015)

(37) Marsanti :“Ora waton grameh goreng kok, Sekar. Ana

sarate, kudu Mas Marta sing nyekel gramehe

langsung saka blumbange asli.”

„Bukan sembarang gurameh goreng kok Sekar. Ada

syaratnya, harus Mas Marta yang menangkap

guramehnya langsung dari kolamnya yang asli.‟

Sekarwangi :“Oo, ngono kui rak ya gampang. Nyang perikanan

kana nemoni pak Minakerti, nembung arep tuku

grameh ning nyekel dhewe, rak beres.”

„Oo, seperti itu kan mudah. Ke perikanan sana

menemui Pak Minakerti, meminta izin akan

membeli gurameh tetapi menangkap sendiri, kan

beres.‟

(MN/SWS/51/2015)

(38) Marsanti :“Ya wis, aku wis lega saiki. Ma-af ya, aku pancen

nesu iki mau, merga aku mesakake banget marang

Mas Damar.”

„Ya sudah, aku sudah lega sekarang. Maaf ya, aku

memang marah tadi, karena aku sangat kasihan

kepada Mas Damar.‟

Sekarwangi :”Iya aku ngerti, Ibu Marsanti.”

„Iya, saya mengerti, Ibu Marsanti.‟

(MN/SWS/51/2015)

(39) Sekarwangi :“Ah, mundhak ngrepoti kowe, aku daknumpak taksi

wae.”

„Ah, nanti malah merepotkan kamu, aku naik taksi

saja.‟

Marsanti :”Sekar! Kowe mitraku runtung-runtung mangkat

ninggalake desa menyang Jakarta. Saiki kowe nemu

ribed, dadi aku wajib mbantu. Cekake kowe

menyang endi wae, nganti pungkasan kowe nyang

stasiun arep nyepur, ora kena numpak taksi.

Dakterke terus.

„Sekar! Kamu itu teman saya bersama-sama

berangkat meninggalkan desa ke Jakarta. Sekarang

kamu ada masalah, saya wajib membantu.

Page 17: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

156

Seingkatnya kamu mau kemana saja, sampai

terakhir kamu ke stasiun naik kereta, tidak boleh

naik taksi. Saya antarkan terus.‟

(MN/SWS/41/2015)

(40) Sofi :“Kula Sofi, Bu...nyuwun tulung, Mas Damar

ngrencangi kula dhateng mall saged mboten?

Mangke bibar Maghrib... matur nuwun, Bu.”

„Saya Sofi, Bu...minta tolong, Mas Damar

menemani saya ke mall bisa tidak? Nanti habis

maghrib...terima kasih, Bu.‟

(MN/SWS/35/2015)

b. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Jawa Ragam

Krama ke dalam Bahasa Jawa Ragam Ngoko.

(41) Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi. Ayo tata

dhahar. Dhawuhe ibu iki mengko dha shalat dhuhur

dhisik, terus dhahar, njur ngaso sedhela. Jare

mengko bar ashar budhal bali nyang Jakarta.”

„Wisudhanya sudah selesai, mbak Sarmi. Mari

menata makanan. Perintah Ibu ini nanti pada sholat

dhuhur dahulu, lalu makan, kemudian istirahat

sebentar. Katanya nanti sehabis ashar barangkat

kembali ke Jakarta.‟

Yu Sarmi :“O, iya.”

„Oh, ya.‟

(MN/SWS/32/2015)

(42) Damarjati :“Marsanti. Dudu babune, Dhik. Kae wanita

simpenane.”

„Marsanti. Bukan pembantunya, Dik. Itu wanita

simpanannya.‟

Sekarwangi :“Ha? Njenengan ngerti tenan, Mas?”

„Ha? Anda benar-benar tahu, Mas?‟

(MN/SWS/33/2015)

(43) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen

kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida

takon.”

„Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan

jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi

bertanya.‟

Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen

sliramu kersa ngrungokake critane lelakonku.

Page 18: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

157

Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan kopi

panas dhisik.”

„Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika

kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti

dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟

(MN/SWS/33/2015)

(44) Sekarwangi :“Mas Damar, bapakku biyen uga lulusan sarjana,

dadi guru ing SMA. Mula aku ya nduwe cita-cita

kepengin kuliyah nganti lulus sarjana. Nanging aku

lagi ana kelas telu SMP lan adhiku klas telu SD,

bapak seda. Bisa kok penggalih, kaya ngapa

sedhihe atiku sakulawarga nalika semana. Mesthi

wae uripku sakulawarga dadi malih grembyang,

sarwa kekurangan. Isih begja dene ibu entuk

pensiun jandha lan bapak uga ninggal sawah

sepathok, kena kanggo sumbering pangan

sakulawraga.”

„Mas, Damar, bapak saya dulu juga lulusan sarjana,

menjadi guru di SMA. Maka dari itu saya juga

punya cita-cita ingin kuliah sampai lulus sarjana.

Tetapi saya masih kelas tiga SMP dan adik saya

kelas tiga SD, bapak meninggal dunia. Bisa kamu

bayangkan, bagaimana sedihnya hati saya

sekeluarga ketika itu. Pasti saja hidup saya

sekeluarga jadi berubah drastis, serba kekurangan.

Masih untung ibu mendapatkan pensiun janda dan

bapak juga meninggalkan sawah sepetak, cukup

untuk sumber makanan sekeluarga.‟

(MN/SWS/33/2015)

(45) Sekarwangi :“Mas kok ndadak ribet gawe unjukan. Lenggah

wae dakgawekake.”

„Mas kok harus ribet bikin minum. Duduk saja saya

buatkan.‟

Damarjati :“Oh, Dhik Sekar. Aku iki yo kudu ngulinakake

mandhiri, Dhik. Nek sawanci-wanci ana paran,

kudu bisa ngurus awake dhewe.”

„Oh, Dik Sekar. Saya ini juga harus membiasakan

hidup mandiri, Dik. Kalau sewaktu-waktu ada di

perantauan, harus bisa mengurus diri sendiri.‟

(MN/SWS/35/2015)

(46) Sekarwangi :“Umpamane ora sengaja aku kebacut ngrangkul

njenengan. Aja duka lho ya.”

„Seumpama tidak sengaja aku terlanjur merangkul

kamu. Jangan marah ya.‟

Damarjati :“Wong mung dirangkul wong ayu we kok nesu.”

Page 19: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

158

„Cuman dirangkul orang cantik saja kenapa marah.‟

(MN/SWS/36/2015)

(47) Damarjati :“Oh, iki ta. Rak malah. Rak malah ana sing

mbantu ngedumake bantuane mengko.”

„Oh, ini ya. Kan malah ada yang membantu

membagikan bantuannya nanti.‟

Sofi :“Kosik pinarak kene dhisik.”

„Sebentar, mampir ke sini sebentar.‟

(MN/SWS/36/2015)

(48) Damarjati :“Nek kersane Ibu ngono, aku ndherek. Nanging

lilanana milih calonku dhewe, Bu, sabab sing arep

nglakoni ki aku.”

„Kalau Ibu maunya begitu, aku ikut. Tetapi

izinkalah memilih calonku sendiri, Bu, karena yang

akan menjalani itu aku.‟

Bu Rusti :“Iya. Apa wis nduwe calon piye? Sapa?”

„Iya. Apa sudah mempunyai calon? Siapa?‟

(MN/SWS/38/2015)

(49) Bu Rusti :“Keluwihane nggon apa?”

„Kelebihannya dibagian mana?‟

Damarjati :“Siji, rupane ayu. Ibu pirsa dhewe.”

„Satu, wajahnya cantik. Ibu tahu sendiri.‟

(MN/SWS/38/2015)

(50) Marta :“Sing kudu kok lakoni mung siji: muliha menyang

omahku, urip bebarengan karo aku minangka

garwa sing sah.”

„Yang harus kamu lakukan hanya satu: pulanglah ke

rumahku, hidup bersama dengan aku sebagai istri

yang sah.‟

Marsanti :“Ora, Mas. Liyane kuwi.”

„Tidak, Mas. Selain itu.‟

(MN/SWS/48/2015)

(51) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La

rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk

nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil

anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...

iya bu... sungkemku Bu.”

„Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas

rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput

ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah

membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti

mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟

(MN/SWS/49/2015)

Page 20: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

159

(52) Marsanti :“Ora. Aku tetep durung percaya yen Sekar duwe

niyat karo wong liya. Malah aku duwe keyakinan

yen dheweke isih ngarep-arep ketemu sliramu. Mula

lilanana aku melu nyampuri perkara iki. Aku janji

sesuk esuk sowan mrene wis gawa katrangan sing

genah.”

„Tidak. Aku tetap belum percaya kalau Sekar punya

niat dengan orang lain. Malah aku punya keyakinan

kalau dia masih mengharapkan bertemu denganmu.

Maka relakanlah aku ikut mencampuri masalah ini.

Aku janji besok pagi datang ke sini sudah membawa

keterangan yang jelas.‟

Damarjati :“Aku ora mung nglilani, nanging aku matur nuwun

banget kowe sakloron ngatonake kawigaten marang

pribadiku. Apa wae asile sesuk, aku matur nuwun

banget.”

„Saya tidak hanya mengikhlaskan, tapi saya

berterimakasi sekali kepada kalian berdua telah

peduli kepada masalah saya. Apa saja hasilnya

besok, saya berterima kasih sekali.‟

(MN/SWS/51/2015)

c. Campur Kode Penyisipan Kata Dasar Bahasa Asing ke

dalam Bahasa Jawa

(53) Bu Rusti :“Sekar, mengko arahen dhewe. Buwah apa sing

pantes kanggo paketan. Nek wis entuk njur

ndhisikana nyang vila, paket-paket iku gawenen ing

kana. Aja lali magic jar-e dipanasi. Sarampunge

wisudha aku nusul.”

„Sekar, nanti aturlah sendiri. Buah apa yang pantas

untuk dikemas. Jika sudah dapat lalu ke vila lah

dulu saja, paket-paket itu bawalah ke sana. Jangan

lupa magic jar-nya kamu panaskan. Selesai wisuda

saya menyusul.‟

Sekarwangi :”Inggih, beres Bu.”

„Iya, beres Bu.‟

(MN/SWS/32/2015)

(54) Sofi :“Kula Sofi, Bu...nyuwun tulung, Mas Damar

ngrencangi kula dhateng mall saged mboten?

Mangke bibar Maghrib... matur nuwun, Bu.”

„Saya Sofi, Bu...minta tolong, Mas Damar

menemani saya ke mall bisa tidak? Nanti habis

maghrib...terima kasih, Bu.‟

Page 21: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

160

(MN/SWS/35/2015)

(55) Sekarwangi :“Acting ya Mas? Kaya pemain sinetron?”

„Acting ya Mas? Seperti pemain sinetron?‟

Damarjati : “Iya”

„Iya.‟

Sekarwangi :“Aku mudeng karepe. Supaya Mbak Sofi cemburu,

njur saya subur tresnane marang...”

„Saya tahu maksudnya. Agar Mbak Sofi cemburu,

lalu semakin jatuh cinta sama...‟

(MN/SWS/36/2015)

(56) Damarjati :“Wolu, agamane kuat. Kerep sholat wengi lan

dzikir. Atine cedhak karo Gusti Allah.”

„Kedelapan, agamanya kuat. Sering sholat malam

dan dzikir. Hatinya dekat dengan Tuhan.‟

Bu Rusti :“Iya aku kerep weruh dhewe. Apa maneh?”

„Iya saya sering melihat sendiri. Apa lagi?‟

(MN/SWS/39/2015)

(57) Marsanti :”Mas Marta. Maturnuwun sliramu kersa ziyarah

ing kubure ibuku.”

„Mas Marta. Terimakasih kamu bersedia siarah ke

makam ibu saya.‟

Marta :“Dhik Santi? Apa sing wis kelakon ing awakmu

wiwit sedane ibumu kae?”

„Dik Santi? Apa yang sudah terjadi pada dirimu

setelah ibumu meninggal?‟

(MN/SWS/48/2015)

(58) Marsanti :“Hallo, iya piye...wis entuk..budhale jam

pira...gawanen mrene bisa ora..aku ana restoran

karo sekarwangi..iya, restoran adate kae.. ya.”

„Hallo, iya bagaimana...sudah dapat...berangkatnya

jam berapa...dibawa kesini bisa tidak...aku ada di

restoran bersama sekarwangi..iya, restoran yang

biasanya itu...ya.‟

(MN/SWS/41/2015)

(59) Sekarwangi :“Takon apa karo kowe?”

„Tanya apa sama kamu?‟

Sri Asih :“Taken asmane sing kagungan rumah makan niki.

Nggih kula wangsuli mawon: Bu Mawar. Malah

kula nggih criyos yen Bu Mawar sampun gadhah

pacangan. Wong sajake sing takon niku kados

gadhah sir ngaten lho Bu. Mangka ibu rak sampun

gadhah pacangan. Lha nek ngesir kula ngaten

nggih oke mawon.”

Page 22: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

161

„Bertanya namanya yang punya rumah makan ini.

Ya saya jawab saja: Bu Mawar. Malah saya juga

cerita kalau Bu Mawar sudah punya pasangan.

Sepertinya yang bertanya itu mempunyai maksud

begitu lo Bu. Padahal ibu kan sudah mempunyai

pasangan. Kalau naksir saya gitu ya oke saja.‟

(MN/SWS/51/2015)

1.2 Campur Kode Kata Jadian

(60) Sekarwangi :“Aku lagi ndhereake juraganku, Pak Pratama.”

„Aku sedang mengantar majikanku, Pak Pratama.‟

Marsanti :“Oh, kuwi kancane juraganku, Pak Jolang. Aku ya

lagi ndhereake juraganku. Lagi teka iki mau ta,

Sekar? Dhek wingi sore aku liwat kene kok isih

tutupan.”

„Oh, itu temannya majikanku, Pak Jolang. Aku juga

sedang mengantarkan majikanku. Baru sampai di

sini tadi ya, Sekar? Kemarin sore aku lewat sini kok

masih tutup.‟

(MN/SWS/32/2015)

(61) Sekarwangi :“Wisudhane wis rampung, Yu Sarmi. Ayo tata

dhahar. Dhawuhe ibu iki mengko dha shalat

dhuhur dhisik, terus dhahar, njur ngaso sedhela.

Jare mengko bar ashar budhal bali nyang Jakarta.”

„Wisudhanya sudah selesai, mbak Sarmi. Ayo

menata makanan. Perintah Ibu ini nanti pada sholat

dhuhur dahulu, lalu makan, kemudian istirahat

sebentar. Katanya nanti sehabis ashar barangkat

kembali ke Jakarta.‟

Yu Sarmi :“O, iya.”

„O, iya.‟

(MN/SWS/32/2015)

(62) Sekarwangi :“Ya wis, aku manut Mas. Aku arep didhawuhi

Ngapa?”

„Ya sudah, saya menurut Mas. Saya mau disuruh

apa?‟

Damarjati :“Ora dakkon ngapa-ngapa, mung dakjak jagongan.

Ning daktakon dhisik, jane kowe ki mau arep nyang

endi?”

„Tidak saya suruh ngapa-ngapain, hanya mau saya

ajak ngobrol. Tapi saya mau tanya dulu, sebenarnya

kamu itu mau kemana?‟

(MN/SWS/33/2015)

Page 23: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

162

(63) Damarjati :“Rupamu ayu, ayu banget, pakulitanmu kuning

resik, soroting netramu bening tajem, pemikiran lan

patrapmu katon yen bocah pendhidhikan, basamu

alus, tata kramamu ganep, tandukmu marang sapa

wae mantep lan percaya dhiri, ora katon

minggrang-minggring, klebu yen pinuju guneman

karo pak Pratama lan bu Rusti juraganmu.”

„Wajahmu cantik, cantik sekali, kulitmu kuning

langsat, tatapan matamu bening tajam, pola pikir

dan tingkah lakumu seperti orang berpendidikan,

bahasamu lembut, mengerti tata krama, perilakumu

terhadap siapa saja mantap dan percaya diri, tidak

canggung, termasuk ketita berbisacara dengan pak

Pratama dan bu Rusti.‟

Sekarwangi :“Wah, jan ideal banget. Apa maneh, Mas?”

„Wah, ideal sekali. Apa lagi, Mas?‟

(MN/SWS/33/2015)

(64) Damarjati :“Oh, maaf yen aku gawe sedhihe atimu. Lan yen

kowe rumangsa kabotan, ya wis aku ora sida

takon.”

„Oh, maaf jika aku membuat sedihnya hatimu. Dan

jika kamu merasa keberatan, ya sudah aku tidak jadi

bertanya.‟

Sekarwangi :“Ora Mas. Aku malah bakal rumangsa lega yen

sliramu kersangrungokake critane lelakonku.

Nanging mengko dhisik, dak gawekake unjukan

kopi panas dhisik.”

„Tidak Mas. Saya malah akan merasa lega jika

kamu mau mendengarkan cerita hidupku. Tapi nanti

dulu, saya buatkan minuman kopi panas dulu.‟

(MN/SWS/33/2015)

(65) Damarjati :“Turah telung yuta, mangga dakbalekake ibu. Lan

daktandhesake, iki kang pungkasan, Bu. Sesuk

maneh aku wis ora saguh ndherekake ndara putri

Sofiatun.”

„Sisa tiga juta, silakan saya kembalikan pada Ibu.

Dan saya tegaskan, ini yang terakhir, Bu. Besok lagi

saya sudah tidak sanggup mengantarkan tuan putri

Sofiatun.‟

Bu Rusti :“Kapok, Le?”

„Kapok Nak?‟

(MN/SWS/36/2015)

(66) Sekarwangi :“Aku wis mudeng karepe Mas. Pokoke beres. Ning

nek aku kebablasen, maaf sadurunge lho, aja

didukani.”

Page 24: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

163

„Saya sudah tahu maksudnya Mas. Pokoknya beres.

Tapi kalau saya terlalu jauh, maaf sebelumnya lho,

jangan dimarahi.‟

Damarjati :”Kebablasen piye maksudmu?”

„Terlalu jauh bagaimana maksud kamu?‟

(MN/SWS/36/2015)

(67) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?”

„Bangkrut? Sebabnya apa?‟

Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas

ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.

Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,

simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.

Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan

cilik, karo anak-anake.”

„Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap

petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.

Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan

uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang

istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan

anak-anaknya.‟

(MN/SWS/37/2015)

(68) Damarjati :“Bu. Pasuryane Ibu ora perlu didhelikake, ben

tetep ana kene kaya adate. Sabab iki wes trep lan

ayu. Perkara mbatalake kuwi gampang, Bu.”

„Bu, wajah Ibu tidak perlu disembunyikan, biar

tetap ada disitu seperti biasanya. Karena itu sudah

pantas dan cantik. Masalah membatalkan itu

gampang, Bu‟

Bu Rusti :”Uh, risi. Wong dhapure elek ngono kok

ngambung. Gampang piye? Atiku ora tekan yen

kudu mbatalake.”

„Uh, geli. Orang mukanya jelek gitu kok mencium.

Mudah bagaimana? Saya tidak sampai hati jika

harus membatalkan.‟

(MN/SWS/36/2015)

(69) Damarjati :“Nek kersane Ibu ngono, aku ndherek. Nanging

lilanana milih calonku dhewe, Bu, sabab sing arep

nglakoni ki aku.”

„Kalau Ibu maunya begitu, aku ikut. Tetapi

izinkalah memilih calonku sendiri, Bu, karena yang

akan menjalani itu aku.‟

Bu Rusti :“Iya. Apa wis nduwe calon piye? Sapa?”

„Iya. Apa sudah mempunyai calon? Siapa?‟

(MN/SWS/38/2015)

Page 25: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

164

(70) Bu Rusti :“Ngene wae, Damar. Bapakmu aturana mrene.

Mbok menawa bapak duwe wawasan sing luwih

kepenak dilakoni.”

„Begini saja, Damar. Panggil bapakmu ke sini.

Siapa tahu bapak mempunyai pendapat yang lebih

baik untuk dilakukan.‟

Damarjati :”Oh, inggih, Bu.”

„Oh, iya Bu.‟

(MN/SWS/39/2015)

(71) Damarjati :”Dhik, sing ora ngerti ki kowe, dudu Sofi.”

„Dik, yang tidak tahu itu kamu, bukan Sofi.‟

Sekarwangi :“Aku? Aku sing ora ngerti? Maksudmu apa Mas.

Aku rak wis nindakake kabeh dhawuhmu. Diajak

ethok-ethok pacaran kanggo mancing emosine Sofi.

Kabeh wis mlaku beres, lan kebukten dheweke

mbatalake.”

„Aku? Aku yang tidak tahu? Maksudmu apa Mas.

Aku kan sudah melakukan semua perintahmu.

Diajak pura-pura pacaran untuk mancing emosinya

Sofi. Semua sudah berjalan beres, dan terbukti dia

membatalkan.‟

(MN/SWS/39/2015)

(72) Sekarwangi :“Alah mung urusan sepele kok Santi. Mung arep

ngurusi simpenan dhuwit ing bank, arep dak

transfernyang rekeninge Ibu ing Klaten.”

„Alah cuma masalah sepele kok Santi. Cuma mau

mengurus simpanan uang di bank, mau aku trasfer

ke rekeningnya Ibu di Klaten.‟

Marsanti :“O, iya, kanggo nyingkiri resiko ing dalan.”

„O, iya, untuk menghindari resiko di jalan.‟

(MN/SWS/40/2015)

(73) Sekarwangi :“Tuminah, aku sida wis arep bali nyang ndesa.

Sesuk apa kapan kowe nemonana juraganku, layang

iki aturna. Alamate ana nggon amplop surat iku.”

„Tuminah, aku sudah jadi akan kembali ke desa.

Besok atau kapan temuilah majikanku, berikan surat

ini. Alamatnya ada diamplop itu.‟

Tuminah :”Oh, iya. Maturnuwun, Sekar. Olehmu nyang Jawa

kapan?”

„Oh, iya. Terimakasih, Sekar. Kamu kapan pulang

ke Jawa?‟

(MN/SWS/41/2015)

(74) Kardi Waskito :“Kowe ora perlu nggrantes lan ora perlu nggetuni

Page 26: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

165

lelakonmu, awit ora ana gunane. Anggepen iku

pepeling saka Gusti Allah, supaya kowe bali

marang dalan sing lurus. Malah kapara syukurana,

awit iki ateges kowe isih diparingi kalodhangan

kanggo mertobat, sateruse nggayuh kamulyan kang

sejati, dudu kamulyan semu sing wis kok rasakake

sasuwene iki. Mesthine kowe isih kelingan piwulang

lan piweling sing tau dak wenehake biyen.”

„Kamu tidak perlu merasa sedih dan tidak perlu

kecewa atas......, karena tidak ada gunanya. Anggap

saja ini adalah peringatan dari Allah, agar kamu

kembali kejalan yang lurus. Malah syukurilah,

karena ini artinya kamu masih diberi kesempatan

untuk bertobat, lalu meraih kemuliaan yang sejati,

bukan kemuliaan yang semu yang pernah kamu

rasakan selama ini. Seharusnya kamu masih ingat

pelajaran yang pernah aku berikan dulu.‟

Bu Rusti :”Inggih, Pak. Nyuwun pangestu mugi saged

nglampahi kanthi sabar.”

„Iya, Pak. Minta doa restu semoga bisa melewati

dengan sabar.‟

(MN/SWS/43/2015)

(75) Marta :“Ngojek wae Dhik Santi, dakdherekake.

„Naik ojek saja dik Santi, saya antar.‟

Marsanti :”Kowe kok ngerti aku?”

„Kamu kenal dengan saya?‟

(MN/SWS/47/2015)

(76) Marta :“Menenga wae, aja ngelek-elek awakmu dhewe.

Kae sega tumpange wis digawa mrene, ayo gek

didhahar.”

„Diamlah saja, jangan menjelek-jelekkan dirimu

sendiri. Itu nasi tumpangnya sudah dibawa ke sini,

ayo dimakan.‟

Marsanti :”Mung sega kaya ngene, kok enak banget ta.”

„Hanya nasi seperti ini saja, kenapa enak sekali.‟

(MN/SWS/47/2015)

(77) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La

rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk

nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil

anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...

iya bu... sungkemku Bu.”

„Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas

rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput

ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah

Page 27: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

166

membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti

mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟

Mbah Kardi :“Saka ibumu Le? Ana kabar apa?”

„Dari ibu kamu Nak? Ada kabar apa?‟

(MN/SWS/49/2015)

(78) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora

ngingublumbang dhewe. Ning sadurunge

dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan

nyang puskesmas dhisik.”

„Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak

punya kolam sendiri. Tetapi sebelum saya

tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa

kesehatan ke puskesmas dulu.

Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki

sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada

mungkug-mungkug arep mukok.”

„Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak

kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-

mual mau muntah.‟

(MN/SWS/50/2015)

(79) Marta :“Iya, Dhik Damar. Saiki Dhik Santi iki dadi

batihku. Lan bener ngendikamu mau, aku biyen wis

tau kepethuk sliramu. Biyen aku ngojeg ing

Jatinegara. Saiki macul ing sawah.”

„Iya, Dik Damar. Sekarang Dik Santi ini jadi istriku.

Dan benar apa yang kamu katakan tadi, aku dulu

sudah pernah bertemu dengan mu. Dulu aku

menjadi tukang ojeg di Jatinegara. Sekarang

mencangkul di sawah.‟

Damarjati :“Ealah, dadi tangga desa. Lha terus, iki ana

kersaapa, kok padha mrene?”

„Ealah, jadi tetangga desa. Lalu, ini ada mau apa,

kok pada ke sini?‟

(MN/SWS/50/2015)

(80) Marsanti :“Dadi papat kui rong kilo.”

„Jadi empat itu dua kilo.‟

Damarjati :“Kosik, Dhik Santi. Dhuwitmu kuwi lebokno dhisik,

mengko ndak kena angin kecemplung blumbang. Iki

perlu penjelasan cetha lan ilmiyah.”

„Sebentar, Dik Santi. Uangmu itu masukkanlah

dulu, nanti malah terkena angin lalu tercebur ke

kolam. Ini perlu penjelasan yang jelas dan ilmiah.‟

(MN/SWS/50/2015)

(81) Damarjati :”Yen bener Bu Mawar iku Sekarwangi. Iku

Page 28: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

167

tegese pancen wis pinesthi Sekar dudu jodohku. Ya

wis aku nrima”

„Kalau benar Bu mawar itu adalah Sekarwangi. Itu

artinya memang sudah ditakdirkan bukan jodohku.

Ya sudah saya terima.‟

Marsanti :“Kosik. Kok ngono Mas? Nalare piye?

„Sebentar. Kok seperti itu Mas? Logikanya

bagaimana?‟

(MN/SWS/51/2015)

(82) Marsanti :“Kosik. Kok ngono Mas? Nalare piye?

„Sebentar. Kok seperti itu Mas? Logikanya

bagaimana?‟

Damarjati :“Nalika aku mlebu rumah makan kono, Sri Asih

Pembantune sing kulina dikongkon njupuk grameh

mrene, iku uga kandha yen Bu Mawar iku wis duwe

pacangan, wis arep dadi nganten.”

„Ketika aku masuk rumah makan itu, Sri Asih

pembantunya yang biasanya disuruh mengambil

gurameh ke sini, itu juga berkata kalau Bu mawar

itu sudah punya pasangan, sudah akan menikah.‟

(MN/SWS/51/2015)

(83) Marsanti :“Ora. Aku tetep durung percaya yen Sekar duwe

niyat karo wong liya. Malah aku duwe keyakinan

yen dheweke isih ngarep-arep ketemu sliramu. Mula

lilanana aku melu nyampuri perkara iki. Aku janji

sesuk esuk sowan mrene wis gawa katrangan sing

genah.”

„Tidak. Aku tetap belum percaya kalau Sekar punya

niat dengan orang lain. Malah aku punya keyakinan

kalau dia masih mengharapkan bertemu denganmu.

Maka relakanlah aku ikut mencampuri masalah ini.

Aku janji besok pagi datang ke sini sudah membawa

keterangan yang jelas.‟

Damarjati :“Aku ora mung nglilani, nanging aku matur nuwun

banget kowe sakloron ngatonake kawigaten marang

pribadiku. Apa wae asile sesuk, aku matur nuwun

banget.”

„Saya tidak hanya mengikhlaskan, tapi saya

berterimakasi sekali kepada kalian berdua telah

pesuli kepada masalah saya. Apa saja hasilnya

besok, saya berterima kasih sekali.‟

(MN/SWS/51/2015)

(84) Marsanti :“Ora waton grameh goreng kok, Sekar. Ana

sarate, kudu Mas Marta sing nyekel gramehe

langsung saka blumbange asli.”

Page 29: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

168

„Bukan sembarang gurameh goreng kok Sekar. Ada

syaratnya, harus Mas Marta yang menangkap

guramehnya langsung dari kolamnya yang asli.‟

Sekarwangi :“Oo, ngono kui rak ya gampang. Nyang

perikanan kana nemoni pak Minakerti, nembung

arep tuku grameh ning nyekel dhewe, rak beres.”

„Oo, seperti itu kan mudah. Ke perikanan sana

menemui Pak Minakerti, meminta izin akan

membeli gurameh tetapi menangkap sendiri, kan

beres.‟

(MN/SWS/51/2015)

2) Campur Kode Berwujud Frasa

2.1 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Indonesia di dalam

Bahasa Jawa

(85) Bu Rusti :“Kowe ngapa, Damar, kok melu ibut neng dhapur?

Oh, iya ngerti. Kowe mesthi ketarik merga sing

dimasak iwak grameh. Kowe rak ahli perikanan.”

„Kamu kenapa, Damar, kok ikut ribut di dapur? Oh,

iya tahu. Kamu pasti tertarik karena yang dimasak

ikan gurameh. Kamu kan ahli perikanan.‟

Damarjati :“Iya, Bu. Nalika praktek ing dhaerah perikanan,

aku malah praktek ngolah grameh dhewe, wiwit

nyekel ing blumbang nganti akhire nyekel ing piring

sawise mateng.”

„Iya, Bu. Ketika saya praktek di daerah perikanan,

saya malah praktek mengolah gurameh sendiri,

mulai dari menangkap di kolam sampai akhirnya

memakan dipiring setelah matang.‟

(MN/SWS/27/2015)

(86) Marta :“Mengko dhisik, aja salah paham ya. Kowe lagi

wae teka ing Jakarta, durung ngerti cara-cara uripe

wong kene, mligine wong sugih-sugih sing wis sugih

bandha.”

„Sebentar, jangan salah paham ya. Kamu baru saja

datang ke Jakarta, belum tahu cara-cara hidup orang

sini, khususnya orang-orang kaya yang sudah kaya

raya.‟

Marsanti :”Maksudmu apa, terangna sing cetha.”

„Maksud kamu apa, jelaskan.‟

(MN/SWS/29/2015)

Page 30: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

169

(87) Marta :“Akeh wong sugih mblegedhu ing Jakarta iki,

katone waras-wiris nanging sejatine duwe penyakit,

kaya dene penyakit gula darah, tekanan darah

tinggi, lemah jantung, jantung koroner, vertigo,

radang lambung lan sabangsane, sing sok ora

kenyana-nyana kumat saenggon-enggon....”

„Banyak orang kaya raya di Jakarta ini, kelihatanya

sehat tapi sebenarnya mempunyai penyakit, seperti

penyakit gula darah, tekanan darah tinggi, lemah

jantung, jantung koroner, vertigo, radang lambung

dan lain sebagainya, yang terkadang tidak disangka-

sangka bisa kambuh dimana-mana....‟

(MN/SWS/29/2015)

(88) Marta :“Mligi sing dak kandhakake mau, aku ki pancen

diwelingi kon nggolekake wong wadon sing gelem

ngancani yen pinuju butuh dikancani. Dheweke iku

umur seketan taun, wis dhudha wiwit limang taun

kepungkur lan ora rabi nganti seprene merga

kepengen meleng ndadekake anak-anake. Saiki

anake sing tuwa, lanang wis dadi pegawe propinsi

ing Semarang. Sing nom wadon, uga wis lulus

STAN lan diangkat pegawedhinasperpajakan ing

Cirebon. Ing kene iki masalahe, Santi. Dheweke iku

duwe penyakit tekanan darah tinggi. Wingi-wingi

nalika anake wadon isih kuliyah, nek mrana-mrana

dikancani anake. Bareng anake wis diangkat ing

Cirebon, ora ana maneh sing ngancani. Mulane

dheweke butuh kanca, mung ngancani, Santi, mung

ngancani, ora arep diklethak.”

„Khusus yang saya katakan tadi, saya ini memang

diingatkan untuk mencarikan perempuan yang mau

menemani jika dibutuhkan untuk ditemani. Dia itu

berumur 50an tahun, sudah menjadi duda semenjak

lima tahun yang lalu dan tidak menikah lagi sampai

sekarang karena ingin menjaga anak-anaknya.

Sekarang anaknya yang besar, laki-laki sudah

menjadi pegawai provinsi di Semarang. yang kecil

perempuan, juga sudah lulus STAN dan diangkat

pegawai dinas perpajakan ing Cirebon. Di sini ini

permasalahannya, Santi. Dia itu mempunyai

penyakit tekanan darah tinggi. Kemarin-kemarin

ketika anak perempuannya masih kuliah, jika

kemana-kemana ditemani anaknya. Setelah anaknya

sudah diangkat di Cirebon, tidak ada lagi yang

menemani. Maka dari itu dia butuh teman, hanya

menemani, Santi, hanya menemani, tidak akan

digigit.‟

Page 31: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

170

(MN/SWS/29/2015)

(89) Pak Jolang :“Santi omah iki mentas wae daktuku kanggo

awakmu. Wiwit sesuk kowe manggona ing kene. Iku

wis dakcepaki motor Yamaha Mio, yen sawanci-

wanci kowe butuh nyang endi-endi lan yen sawanci-

wanci dak tilpun, kowe bisa enggal teka.”

„Santi rumah ini baru saja saya beli untuk kamu.

Mulai besok kamu tinggallah di sini. Itu sudah saya

siapkan motor Yamaha Mio, jika sewaktu-waktu

kamu ada perlu kemana-mana dan jika sewaktu-

waktu saya telfon, kamu bisa langsung datang.‟

Marsanti :”Inggih pak.”

„Iya pak.‟

(MN/SWS/30/2015)

(90) Marsanti :”Wis kebacut nyemplung kali, pisan sing kebroh.”

„Sudah terlanjur tercebur ke sungai, sekalian yang

basah kuyup.‟

Marta :“Maksudmu apa Santi?”

„Maksudmu apa Santi?‟

Marsanti :“Njembarake lapangan kerja.”

„Melebarkan lapangan kerja.‟

(MN/SWS/31/2015)

(91) Marta :”Piye karepmu?”

„Bagaimana maksudmu?‟

Marsanti :“Pengin dadi tukang pijet panggilan. Golekna

langganan, nek ana sing butuh, aku pethuken

mrene. Ning telpuna dhisik, dadi yen Pak Jolang

pas ana kene kowe ngerti.”

„Ingin jadi tukang pijet panggilan. Carikan

pelanggan, kalau ada yang membutuhkan, jemput

saya di sini. Tetapi telfon dahulu, jadi kalau Pak

Jolang ada di sini kamu tahu.‟

(MN/SWS/31/2015)

(92) Sekarwangi :”Ha? Njenengan ngerti tenan, Mas?”

„Ha? Kamu betul-betul tahu, Mas?‟

Damarjati :“Ngerti Dhik. Pak Jolang ki akrab banget karo

bapak, padha dene pegawe kantor perpajakan.

Mung pangkate luwih dhuwur. Cethane Pak Jolang

ki ndhuwurane bapak. Ngertiku merga bapak crita

karo ibu.”

„Tahu Dhik. Pak Jolang itu akrab sekali dengan

bapak, sama-sama pegawai kantor perpajakan.

Hanya saja pangkatnya lebih tinggi. Lebih jelasnnya

Page 32: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

171

Pak Jolang itu atasannya bapak. Saya tahu karena

bapak bercerita kepada ibu.‟

(MN/SWS/33/2015)

(93) Damarjati :“Lupute: dheweke ora ditundhung merga tumindak

ala, nanging pancen diniyati lunga saka ngomah.

Dheweke mbabu ora kanggo nyambung urip jalaran

kepepet, nanging kanggo nggayuh panguripan sing

luwih becik. Dene benere: dheweke pancen bener

asal saka kulawarga sing duwe martabat, ora kalah

karo awake dhewe iki. Bapakne biyen malah

lulusan sarjana, luwih dhuwur tinimbang bapakku

sing mung ahli madya. Bapakne biyen ngasta guru

SMA. Upama bapakne isih sugeng, dheweke mesthi

ya bisa lulus sarjana kaya aku.”

„Salahnya: dia tidak disuruh pergi karena berlaku

tidak baik, tapi memang sudah berniat pergi dari

rumah. Dia menjadi pembantu bukan untuk

menyambung hidup karena kekurangan, tapi untuk

meraih kehidupan yang lebih baik. Lalu benarnya:

dia memang benar berasal dari keluarga yang

mempunyai martabat, tidak beebeda dengan kita.

Bapaknya dulu malah lulusan sarjana, lebih tinggi

daripada bapakku yang hanya ahli madya.

Bapaknya dulu berkerja sebagai guru SMA.

Seandainya bapaknya masih sehat, dia pasti juga

bisa lulus sarjana seperti aku.‟

(MN/SWS/34/2015)

(94) Bu Rusti :“Dheweke pancen ayu lan wasis, Damar. Nanging

kabeh uwong wis ngerti yen dheweke iku babu. Piye

bakal aloke wong-wong mengko. Damarjati sarjana

perikanan, nikah etuk babu. Apa iku penak

dirungu? Beda masalahe yen dheweke ora mbabu.

Upamane dheweke bakul ing kios pasar apa

manager toko, njur dadi bojomu. Damarjati

sarjana perikanan, nikah entuk manager toko. Rak

penak dirungu, ora entuk babu.”

„Dia memang cantik dan pintar, Damar. Tetapi

semua orang sudah tahu kalau dia itu pembantu.

Bagaimana kata orang-orang nanti. Damarjati

sarjana perikanan, menikah dengan babu. Apa itu

enak didengar? Berbeda masalahnya jika dia tidak

jadi pembantu. Seandainya dia penjual di kios pasar

atau manager toko, lalu menjadi istrimu. Damarjati

sarjana perikanan, menikah dengan manager toko.

Kan enak didengar, bukan dengan pembantu.‟

Page 33: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

172

Damarjati :“Nek mung ngono we rak gampang ta Bu. Sekar

sesuk pocoten olehe mbabu ing kene, terus dakpeke.

Rak wis dudu babu meneh ta?”

„Kalau haya begitu saja kan mudah Bu. Besok Sekar

berhenti jadi pembantu di sini, lalu saya jadikan

istri. Kan sudah bukan pembantu lagi?‟

(MN/SWS/34/2015)

(95) Damarjati :”Kowe kerep mrene ta, Dhik?”

„Kamu sering ke sini ya, Dik?‟

Sofi :“Iya, Mas. Meh saben malem Minggu aku mrene.”

„Iya, Mas. Hampir setiap malam Minggu aku ke

sini.‟

(MN/SWS/35/2015)

(96) Damarjati :”Saben malem Minggu? Njur apa wae sing

dituku?”

„Saben malem Minggu? Lalu apa saja yang kamu

beli?‟

Sofi :“Ya apa sing daksenengi. Sok klambi, sok sepatu.

Pokoke saben ana modhel anyar aku tuku. Koleksi

sepatuku lagi rongatus pasang. Aku pengin duwe

koleksi sepatu sewu pasang.”

„Ya apa yang aku sukai. Kadang baju, kadang

sepatu. Pokoknya setia ada model baru aku beli.

Koleksi sepatuku baru dua ratus pasang. Aku ingin

punya koleksi sepatu seribu pasang.‟

(MN/SWS/35/2015)

(97) Sofi :”Apa kudu teka, Mas?”

„Apa harus datang, Mas?‟

Damarjati :“Aku kudu teka, dhik. Sabab aku iki konsultan

perikanan ing koperasi kono.”

„Aku harus datang, Dik. Karena aku ini konsultan

perikanan di koperasi itu.‟

(MN/SWS/35/2015)

(98) Sekarwangi :”Acara napa?”

„Acara apa?‟

Damarjati :“Lha iki, acara minum kopi.”

„Lha ini, acara minum kopi.‟

(MN/SWS/35/2015)

(99) Damarjati :“Lha iki, acara minum kopi.”

„Lha ini, acara minum kopi.‟

Sekarwangi :“Wah, jan ora mutu tenan. Pacar ayu-ayu kok

diklelerake, ditinggal minum kopi. Njenengan ki

Page 34: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

173

nek karo jeng Sofi kae jan harmonis tenan lho,

Mas.”

„Wah, tidak bermutu sama sekali. Pacar cantik kok

diabaikan, ditinggal minum kopi. Kamu itu kalau

sama jeng Sofi harmonis sekali lho, Mas.‟

(MN/SWS/35/2015)

(100) Sekarwangi :”Sing kakung gantheng, sing putri ayu. Dedeg

setimbang. Nyandhang nganggo padha dene

rapih.”

„Yang lelaki tampan, yang perempuan cantik.

Perawakan seimbang. Pakaiannya sama-sama rapi.‟

Damarjati :“Aku yakin, kowe mesthi ngerti yen faktor

harmonis ki ra mung kuwi.”

„Aku yakin, kamu pasti tahu jika faktor harmonis

tidak hanya itu.‟

(MN/SWS/35/2015)

(101) Damarjati :”Dhik Sofi dakjak nyang Bogor, gelem?”

„Dik Sofi apakah mau saya ajak ke Bogor?‟

Sofi :“Gelem Mas, kapan? Nyang ngendi? Nyang villa?

Apa Taman Safari?”

„Mau Mas, kapan? Kemana? Ke villa? Apa Taman

Safari?‟

(MN/SWS/36/2015)

(102) Damarjati :”Nyang cedhak Clawi. Nyang lokasi bencana

tanah longsor wingi iku lho, Dhik.”

„Ke dekat Clawi. Ke lokasi bencana tanah longsor

kemarin itu lo Dik.‟

Sofi :“Ha? Ngapa nyang tanah longsor barang? Arep

golek mala?”

„Ha? Ngapain ke tanah longsor? Mau cari bahaya?‟

(MN/SWS/36/2015)

(103) Damarjati :”Ora ketang sithik arep nyuimbang bantuwan

kanggo para kurban.”

„Walaupun sedikit mau menyumbang untuk para

kurban.‟

Sofi :“Oh, my God. Kok kaya pegawai dinas sosial

wae.”

„Oh, my God. Kok seperti pegawai dinas sosial

saja.‟

(MN/SWS/36/2015)

(104) Sofi :“Petugas Sosial, LSM, TimSAR lan adate wis ana

panitya sing khusus ngurusi iku.”

Page 35: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

174

„Petugas Sosial, LSM, Tim SAR dan biasanya

sudah ada panitia yang khusus menangani itu.‟

Damarjati :”Apa salah yen warga masyarakat kaya awake

dhewe iki melu cawe-cawe aweh bantuan.”

„Apa salah jika warga masyarakat seperti kita ini

ikut memberi bantuan.‟

(MN/SWS/36/2015)

(105) Damarjati :“Paket sembako wae, Bu. Kurban sing ngungsi

ana seketan kulawaraga.”

„Paket sembako saja, Bu. Korban yang mengungsi

ada 50an keluarga.‟

Bu Rusti :”Sesuk nggawa satus paket. Karo bantuwan

dhuwit. Nek ngono Sekar undangen mrene.

Dheweke luwih pinter ngrancang isine paket kuwi.”

„Besok membawa seratus paket. Sama bantuan

berupa uang. Kalau begitu panggillah Sekar kemari.

Dia lebih pintar merancang isi paket tersebut.‟

(MN/SWS/36/2015)

(106) Sekarwangi :“Actingya Mas? Kaya pemain sinetron?”

„Acting ya Mas? Seperti pemain sinetron?‟

Damarjati :”Iya.”

„Iya.‟

(MN/SWS/36/2015)

(107) Sekarwangi :“Bangkrut? Lha sababe?”

„Bangkrut? Sebabnya apa?‟

Tuminah :“Juraganku ki jebule koruptor. Ditangkep petugas

ka-pe-ka, terus kabeh bandhane dirampas negara.

Omah pirang-pirang enggon, mobil mewah,

simpenan dhuwit ing bank, kabeh entek dirampas.

Saiki sing wadon manggon ing omah kontrakan

cilik, karo anak-anake.”

„Majikanku itu ternyata koruptor. Ditangkap

petugas KPK, lalu semua hartanya dirampas negara.

Rumah dibeberapa tempat, mobil mewah, simpanan

uang di bank, semua habis dirampas. Sekarang

istrinya menempati rumah kontrakan kecil dengan

anak-anaknya.‟

(MN/SWS/37/2015)

(108) Damarjati :“Siji, rupane ayu. Ibu pirsa dhewe.”

„Satu, wajahnya cantik. Ibu tahu sendiri.‟

Bu Rusti :”Iya. Nek nggon rupa aku ora maido. Upama para

bintang sinetron sak Jakarta iki diklumpukake

kabeh, ayake mung siji loro sing ayune timbang

karo Sekarwangi. Terus apa meneh?”

Page 36: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

175

Iya. Kalau masalah wajah aku tidak protes.

Seandainya para bintang sinetron se-Jakarta ini

dikumpulkan semua, mungkin hanya satu dua yang

kecantikannya seimbang dengan Sekarwangi. Lalu

apa lagi?

(MN/SWS/38/2015)

(109) Damarjati :“Papat, pinter ngurus rumah tangga. Meh telung

taun ana kene, urusan pangan sawutuhe kok

pasrahake dheweke, lan Ibu ora tau kuciwa.”

„Keempat, pandai mengatur rumah tangga. Hampir

tiga tahun ada di sini, mengurus makanan seutuhnya

Ibu pasrahkan padanya, dan Ibu tidak pernah

kecewa.‟

Bu Rusti :”Bener, Damar.”

„Benar, Damar.‟

(MN/SWS/38/2015)

(110) Bu Rusti :“Lha iku bener. Terus kekurangane? Kekurangane

mung siji thil: dheweke iku babu. Jujur wae,

Damar, sing kok kandhakake iku mau kabeh bener

lan ibu ngakoni tenan. Nanging dheweke iku babu,

kabeh warga pada ngerti iku. Rasaku kaya

ngganjel banget yen krungu wong ngomong :

Damarjati Sarjana Perikanan, anake Pak Pratama,

entuk babu. Apa kowe duwe cara kanggo ngatasi

bab iku?”

„Iya itu benar. Lalu kekuranganya? Kekuranganya

hanya satu: dia itu pembantu. Jujur saja, Damar,

yang kamu katakn tadi itu semua benar dan ibu

benar-benar mengakui. Tapi dia itu pembantu,

semua warga mengetahui itu. perasaanku seperti

mengganjal sekali jika mendengar orang berbicara:

Damarjati Sarjana Perikanan, putra Pak Pratama,

sama pembantu. Apakah kamu mempunyai cara

untuk mengatasi hal itu?‟

Damarjati :”Wis dakpikirake, Bu, sabab aku ya wis ngerti

perasaane Ibu.”

„Sudah saya pikirkan, Bu, sebab saya juga sudah

tahu perasaan Ibu.‟

(MN/SWS/39/2015)

(111) Bu Rusti :“Ya wis. Ning apa kowe yakin bakal bisa entuk

gaweyan dadi guru?”

„Ya sudah. Tapi apa kamu yakin akan bisa

mendapat pekerjaan sebagai guru?

Damarjati :“Insya allah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki,

rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para

Page 37: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

176

pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake

mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep

nglamar dadi asisten dhosen ing kana.

„Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu

dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para

pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan

mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan

melamar jadi asisten dosen di sana.‟

(MN/SWS/40/2015)

(112) Kepala Sekolah :“Para sedulu kabeh, mligine para kanca-

kanca guru padha isih eling, almarhum Pak

Wasita biyen guru sing pinter, sregep, lan

gedhe labuh labete marang sekolahan lan

masyarakat. Aku bungah banget dene puta

putrine sing dhek semana isih cilik, saiki wis

tuwuh dadi wanita diwasa sing ayu lan duwe

jiwa mandhiri, katitik bisa adeg rumah

makan sing gedhe lan apike kaya ngene.

Mula ayo padha bebarengan ndonga, muga

almarhum tansah ayem tentrem ing alam

barzah lan rumah makan iki bisa mekar

ngrembaka, dadi kondhang sawewengkon

kene lan sakiwa tengene.”

„Para saudara sekalian, khususnya para

teman-teman guru semua masih ingat,

almarhum Pak Wasita dulu guru yang pintar,

rajin, dan berpengaruh besar terhadap

sekolahan dan masyarakat. Saya senang

sekali kini putra putrinya yang dulu masih

kecil, sekarang sudah tumbuh jadi wanita

dewasa yang cantik dan mempunyai jiwa

mandiri, telihat bisa mendirikan rumah

makan yang besar dan bagus seperti ini.

Maka dari itu mari bersama-sama berdoa,

semoga almarhum tenang di alam barzah

dan rumah makan ini bisa berkembang jadi

terkenal di daerah ini.

(MN/SWS/43/2015)

(113) Damarjati :”Iya Bu. Nanging yen mengko Ibu niliki Bapak

sing dherekake sapa?”

„Iya Bu. Tapi nanti kalau Ibu ingin menjenguk

Bapak siapa yang mengantarkan?‟

Bu Rusti :“Wis aja mikir kuwi. Iku perkara gampang.

Mengko aku arep langganan ojeg, saben dina

methuk aku mrene. Andum gawe, Nak. Saiki kowe

meleng mikir awakmu, golek dalaning rejeki apa

Page 38: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

177

wae sing kok antebi amrih ing tembe uripmu bisa

mulya. Aku yakin kowe bisa, Nak. Dene Ibu, sajrone

Bapakmu nglakoni ukuman, Ibu tetep ana kene.

Saben dina niliki Bapakmu supaya ayem atine.

Dhuwit lan barang sing isih didarbeki cukup

dakenggo urip nganti Bapakmu bebas telung taun

maneh. Mobil pribadimu kuwi gawanen. Yen

sawanci-wanci butuh dhuwit rada akeh, mobil iku

bisa kok dol.”

„Sudah jangan memikirkan itu. itu masalah

gampang. Nanti aku akan berlangganan ojek, setiap

hari menjemput aku ke sini. Berbagi pekerjaan,

Nak. Sekarang kamu mikir dirimu sendiri, mencari

jalan rezeki apa saja yang kamu inginkan agar besok

hidupmu bisa nyaman. Aku yakin kamu bisa, Nak.

Sedangkan Ibu, selama Bapakmu menjalani

hukuman, Ibu akan tetap di sini. Setiap hari

menjenguk Bapakmu supaya tenang hatinya. Uang

dan barang yang masih dimiliki cukup untuk hidup

sampai Bapakmu bebas tiga tahun lagi. Mobil

pribadimu itu bawalah. Jika sewaktu-waktu butuh

uang yang agak banyak, mobil itu bisa kamu jual.‟

(MN/SWS/44/2015)

(114) Damarjati :“Kathah sanget. Masarakatipun kula cocog. Sistem

penerangan, angkutan, sesambungan liwat telpun,

sampun mboten kathah bentenipun kalihan kitha.

Lan ingkang paling penting: kula menika lulusan

perikanan. Dhaerah mriki menika cocog sanget

kangge usaha perikanan. Kula kepengin atur conto

dhateng para petani ngriki perkawis miyara

grameh. Sinten ngertos mbenjing saged ningkatake

tataran gesangipun petani lumantar usaha menika.”

„Banyak sekali. Masyarakatnya saya cocok. Sistem

penerangan, angkutan, sambungan melalui telepon,

sudah tidak banyak bedanya dengan di kota. Dan

yang paling penting: saya adalah lulusan perikanan.

Daerah ini cocok sekali untuk usaha perikanan.

Saya ingin memberi contoh kepada para petani di

sini tentang memelihara ikan gurameh. Siapa tahu

besok bisa meningkat kehidupan petani melalui

usaha tersebut.‟

(MN/SWS/45/2015)

(115) Marsanti :”Kok ora munggah kaji pisan, Mas?”

„Kenapa tidak sekalian naik haji saja, Mas?‟

Marta :“Suk wae nek wis duwe bojo, arep dakjak bareng

pisan nyang tanah suci.”

Page 39: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

178

„Besok saja kalau sudah mempunyai istri, akan saya

ajak bersama sekalian ke tanah suci.‟

(MN/SWS/47/2015)

(116) Damarjati :“Ana dhawuh apa Bu? Oh aku kelingan... La

rencanane Ibu piye... o, iya mengko dak pethuk

nyang Jakarta Bu, aja nyepur... aku wis tuku mobil

anyar... Toyota Avanza kaya mobilku biyen... iya...

iya bu... sungkemku Bu.”

„Ada perintah apa Bu? Oh saya ingat...lantas

rencana Ibu bagaimana...oh, iya nanti saya jemput

ke Jakarta Bu, jangan naik kereta...saya sudah

membeli mobil baru...Toyota Avanza seperti

mobilku dulu...iya...iya Bu...salamku Bu.‟

(MN/SWS/49/2015)

(117) Marta :“Aku lagi mikir carane, Dhik. Wong aku ora

ngingu blumbang dhewe. Ning sadurunge

dakcekelake grameh, ayo dakjak priksa kesehatan

nyang puskesmas dhisik.”

„Saya sedang berpikir caranya, Dik. Kan saya tidak

punya kolam sendiri. Tetapi sebelum saya

tangkapkan gurameh, ayo saya ajak periksa

kesehatan ke puskesmas dulu.

Marsanti :“Kok ndadak priksa kesehatan barang. Aku ki

sehat ora apa-apa, mung sok-sok krasa rada

mungkug-mungkug arep mukok.”

„Kenapa harus periksa segala. Aku iki sehat tidak

kenapa-kenapa, hanya kadang-kadang agak mual-

mual mau muntah.‟

(MN/SWS/50/2015)

(118) Marsanti :”Neng ndi le nyekel grameh?”

„Menangkap guramehnya dimana?‟

Marta :“Neng gone perikanan Minakerti ing Sabranglor.

Mengko aku dak kandha karo sing duwe yen aku

pengin nyekel dhewe.”

„Di tempat Perikanan Minakerti di Sabranglor.

Nanti saya yang bilang sama yang punya kalau saya

ingin menangkap sendiri.‟

(MN/SWS/50/2015)

(119) Damarjati :“Alamat sing ditinggalake biyen pancen genah

tulisane, nanging bareng dakgoleki mrana tetela

ora ana. Kae alamat palsu. Cilakane maneh nomer

hape-ne ya wis ora bisa daksambung, sajake wis

ganti nomer liya. Gandheng jarene ing desa arep

bukak rumah makan, aku njur ampyak awur-awur,

Page 40: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

179

pirang-pirang rumah makan dakleboni,

daktakokake sapa sing duwe. Tetep ora ketemu.

Akhire aku mupus, bisa uga sekarwangi pancen

dudu jodhoku.”

„Alamat yang ditinggalkan dulu memang jelas

tulisannya, tetapi setelah saya cari ke sana ternyata

tidak ada. Itu alamat palsu. Celakanya lagi nomer

hapenya juga sudah tidak bisa saya hubungi,

sepertinya sudah ganti nomer lain. Katanya setelah

di desa akan membuka rumah makan, lalu aku tidak

tanggung-tanggung, beberapa rumah makan aku

masuki, aku tanyakan siapa yang punya. Tetap tidak

ketemu. Akhirnya aku menyerah, bisa juga

Sekarwangi memang bukan jodohku.‟

(MN/SWS/51/2015)

(120) Marsanti :“Sekar, aku ora niyat nyampuri urusan pribadimu.

Upamane kowe pancen wis duwe pacangan liya, iku

urusanmu lan hakmu, aku ora wenang elik-elik.

Nanging aku biyen dadi seksi janjimu marang Mas

Damar, sing kok ucapke ana ngarepku, ana

ngomahku. Mula aku nggugat kowe: kudu nemoni

Mas Damar, njaluk ngapura luputmu patang

prekara mau. Supaya Mas Damar lega atine lan

rumangsa wis genah nasibe, ora terus-terusan

sedhih lan bingung nggoleki kowe.”

„Sekar, aku tidak berniat mencampuri urusan

pribadimu. Seandainya kamu memang sudah punya

pasangan lain, itu urusan dan hakmu, aku tidak

berhak menghalangi. Tetapi aku dulu jadi saksi

janjimu kepada Mas Damar, yang kamu ucapkan di

depanku, di rumahku. Maka dari itu aku menggugat

kamu: harus menemui Mas Damar, mmeminta maaf

tentang empat kesalahanmu tadi. Agar Mas Damar

lega hatinya dan merasa sudah jelas nasibnya, tidak

terus-menerus bersedih dan bingung mencari kamu.‟

(MN/SWS/51/2015)

(121) Damarjati :“Nyang cedhak Clawi. Nyang lokasi bencana

tanah longsor wingi iku lho, Dhik.”

„Ke dekat Clawi. Ke lokasi bencana tanah longsor

kemarin itu lho, Dhik.‟

Sofi :“Ha? Ngapa nyang tanah longsor barang? Arep

golek mala?”

„Ha? Ngapain ke tanah longsor? Mau cari bahaya?‟

(MN/SWS/36/2015)

(122) Sekarwangi :“Iya. Adhuh-dhuuh, gugatanmu keras banget. Iya,

Page 41: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

180

sesuk esuk aku dak nemoni Mas Damar. Upama isih

padhang, saiki uga aku pengin nemoni. Nanging iki

wis wengi, sesuk esuk wae aku dak mruput esuk-

esuk. Nanging aku aja kok srengeni terus. Eling,

wong ayu, kowe ki lagi nggembol anakmu. Nek nesu

terus, suk anakmu mundhak dadi cah gampang

nesu.”

„Iya. Aduh duuh, gugatanmu keras sekali. Iya,

besok pagi aku akan menemui Mas Damar.

Seandainya ini masih siang, sekarang juga aku ingin

menemui. Tetapi ini sudah malam, besok pagi saja

aku berangkat pagi-pagi. Tetapi aku jangan kamu

marahi terus. Ingat, cantik, kamu ini sedang hamil

anakmu. Kalau marah terus, besok anakmu akan

menjadi anak yang gampang marah‟

(MN/SWS/51/2015)

2.1 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Jawa Krama di dalam

bahasa Jawa Ngoko

(123) Damarjati :”Lha, nggon faktor batin iku aku durung ngerti,

nanging sajake akeh ora runtute.”

„Ya, difaktor batin itu saya belum tahu, tapi

sepertinya banyak tidak cocoknya.‟

Sekarwangi :“Woo... embuh ah, aku kok melu-melu guneman

bab kuwi ki rak ora kena. Nyuwun ngapunten,

Mas. Mung babu wae kok... mmpp.”

„Woo...tidak tahu ah, saya kok ikut-ikut berbicara

tentang itu kan tidak boleh. Minta maaf, Mas. Saya

kan cuma babu...mmpp.‟

(MN/SWS/35/2015)

(124) Sofi :”Wis ana sing ngancani Mas, aku ora wae.”

„Sudah ada yang menemani Mas, saya tidak jadi

saja‟

Damarjati :“Ya wis. Nyuwun pamit.”

„Yasudah. Mohon pamit‟

(MN/SWS/36/2015)

(125) Marsanti :“Matur nuwun, Mas. Aku nyuwun ngapura, wingi

kae aku kasar marang Mas Marta.”

„Terima kasih, Mas. Aku minta maaf, kemarin aku

kasar sama Mas Marta.‟

Marta :”Ora apa-apa Dhik, wis aja dipikir.”

„Tidak apa-apa Dik, sudah tidak usah dipikirkan.‟

(MN/SWS/48/2015)

Page 42: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

181

(126) Damarjati :”Ora, wektu iku dheweke lagi nyang Jakarta.”

„Tidak, saat itu dia sedang ke Jakarta.‟

Marsanti :“Oh, ya ana kene iki sing njalari selip. Gusti,

nyuwun ngapura. Lelakon kok kaya ngene.”

„Oh, ya di sini ini yang menyebabkan kelewatan.

Gusti, mohon ampunan. Kehidupan kok seperti ini.‟

(MN/SWS/51/2015)

2.2 Campur Kode Penyisipan Frasa bahasa Asing di dalam bahasa

Jawa

(127) Bu Rusti :”Ora gampang golek rewang kaya Sekar iku.”

„Tidak mudah mencari pembantu seperti Sekar itu.‟

Damarjati :“Insya Allah Ibu ora bakal gela. Dheweke wis

janji, sadurunge pamit mulih ndesa, dheweke arep

nggolekake ganti sing uga jujur lan pinter masak

kaya dheweke.”

„Insya Allah Ibu tidak akan kecewa. Dia sudah

berjanji, sebelum pamit pulang ke desa, dia akan

mencarikan pengganti yang jujur dan pintar

memasak seperti dirinya.‟

(MN/SWS/34/2015)

(128) Damarjati :”Ora ketang sithik aku arep nyumbang bantuwan

kanggo para kurban.”

„Walaupun hanya sedikit saya ingin menyumbang

bantuan untuk para korban.‟

Sofi :“Oh, my God. Kok kaya pegawai dinas sosialwae.

„Oh, my God. Kok seperti pegawai dinas sosial

saja.‟

(MN/SWS/36/2015)

(129) Damarjati :“Insyaallah bisa Bu, waton mbudidaya. Sesuk iki,

rong ndina aku ana Bogor nekani temu karya para

pamiyara iwak dharat. Sesuk arep dakperlokake

mampir nyang kampus IPB nemoni dekan. Arep

nglamar dadi asisten dhosen ing kana.

„Insya Allah bisa Bu, asalkan berusaha. Besok itu

dua hari saya ke Bogor menghadiri temu karya para

pemelihara ikan darat. Besok saya sempatkan

mampir ke kampus IPB menemui dekan. Saya akan

melamar jadi asisten dosen di sana.‟

(MN/SWS/40/2015)

(130) Bu Rusti :“Subhanallah. Bocah iki pancen ayu tenan. Ayu

gawan wiwit lair.”

Page 43: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

182

„Subhanallah. Anak ini memang cantik sekali.

Cantik bawaan sejak lahir.‟

(MN/SWS/36/2015)

(131) Sekarwangi :“Iya Mas. Mangkatku saka desa biyen ya bareng

Marsanti kuwi. Ning njur ora tau kepethuk. Malah

bocah-bocah liyane sok kepethuk, ana pasar apa

ana mesjid. Mau esuk Marsanti rak liwat kene,

kober jagongan sedhela ana ngarep lawang pager

kono. Ning aku lali ora njaluk nomer hape-ne.

Dakkira nek ya mbabu kaya aku, jebul...

astagfirullahaladhiim. Marsanti kowe kok

nyimpang dalan. Layak ora tau ketemu aku”

„Iya Mas. Berangkatku dari desa dulu bersama

Marsanti itu. Lalu tidak pernah bertemu. Malah

dengan anak-anak yang lain kadang sering ketemu,

di pasar atau di masjid. Tadi pagi Marsanti lewat

sini,sempat ngobrol sebentar di depan pinti pagar

situ. Tapi aku lupa tidak meminta nomer hapenya.

Saya kira kalau jadi pembantu seperti saya,

ternyata... astagfirullahaladhiim. Marsanti, kenapa

kamu menyimpang dari jalan. Pantas saja tidak

pernah bertemu dengan saya.‟

(MN/SWS/33/2015)

(132) Tuminah :“Lan saiki wis cukup ya?”

„Dan sekarang sudah cukup ya?‟

Sekarwangi :“Alhamdulillah uwis.”

„Alhamdulillah sudah.‟

(MN/SWS/38/2015)

2) Campur Kode Berwujud Perulangan Kata

(133) Damarjati :”Loro, pinter masak.”

„Kedua, pintar memasak.‟

Bu Rusti :”Lha, nek kuwi bener banget. Bintang-bintang

sinetron kae kiraku malah ora jegos masak, bisane

mung njajan neng restoran.”

„Iya, kalau itu benar sekali. Bintang-bintang

sinetron itu menurut saya malah tidak mahir

memasak, bisanya cuma beli makanan di restoran.‟

(MN/SWS/38/2015)

(134) Sekarwangi :“Bu Rusti. Kalih jam kepengker kula sampun dipun

lereni. Dados kula sampun sanes babu malih. Mila

kula ndongakaken Ibu. Insya Allah donga kula

Page 44: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

183

mandi, awit kula kulina sujud dhedhepe ing

Ngarsanipun, lan kula ucapaken kanthi tulusing

manah mboten namung basa-basi. Mugi Bu Rusti

tansah pinaringan bagas waras.”

„Bu Rusti. Dua jam yang lalu saya sudah

diistirahatkan. Jadi saya sudah bukan pembantu lagi.

Maka dari itu saya doakan Ibu. Insya Allah doa saya

manjur, karena saya terbiasa sujud di hadapan-Nya.,

dan saya mengucapkannya dengan hati yang tulus

tidak hanya basa-basi. Semoga Bu Rusti diberikan

kesehatan.‟

(MN/SWS/40/2015)

(135) Tetangga :“Iya bener kandhamu. Mula koruptor-koruptor

kae kudune diukum sing sak abot-abote.”

„Iya benar yang kamu katakana. Maka dari itu

koruptor-koruptor itu seharusnya dihukum seberat-

beratnya.‟

(MN/SWS/49/2015)

Page 45: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

184

BIOGRAFI PENGARANG

Suryadi WS, dengan nama lengkap Suryadi Warno Sukarjo lahir pada

tanggal 25 November 1938 merupakan sosok pengarang sastra Jawa yang

konsisten berkarya hingga diusianya ke 79 tahun, kini ia tinggal di Dusun Mireng,

Kecamatan Trucuk-Klaten. Suryadi WS tak banyak orang yang mengenal sosok

pengarang ini. Namun di tengah lesunya susastra Jawa, pria 79 tahun ini tetap

konsisten menyajikan romantisme dan budaya berbalut religiusitas Islam dalam

bentuk cerkak, cerbung atau novel berbahasa Jawa. Karyanya seperti Sintru oh

Sintru, Serigala, Penganten dan Pusaka terlahir dari sebuah kamar sederhana yang

berada di rumahnya Dusun Mireng, Kecamatan Trucuk-Klaten.

Suryadi WS dulu adalah seorang guru dengan status pegawai negeri

namun mengajar di SMEA Muhammadiyah Klaten. Kini setelah pensiun sejak

tahun 2000, beliau masih aktif menulis. Bahkan cerita bersambung hasil karyanya

yang berjudul Mulih Ndesa masih terpacak di sebuah majalah berbahasa Jawa.

Meskipun memperoleh uang pensiunan dari statusnya sebagai guru, namun ia

mengaku masih sempat macul (bertani) di dua lahan sawah miliknya. Beliau juga

mengatakan, menulis adalah sebagai sarana melatih otak agar tidak pikun.

Pak Sur, begitu beliau biasa dipanggil, mengaku bahwa kegiatannya dalam

menulis sastra Jawa dimulai pada saat usianya 19 tahun. Ketika duduk di bangku

SMA 1 Solo, ia mengirimkan dua buah cerpen ke majalah Kekasihku. Begitu

dimuat, ia menyadari ada bakat menulis yang diturunkan oleh sang ayah Warno

Sukarjo yang kala itu sangat menggemari dunia sastra Jawa Klasik.

Page 46: DAFTAR PUSTAKA - abstrak.ta.uns.ac.id · DAFTAR PUSTAKA Alwasilah, Chaedar. 1985. ... agar besok hidupmu bisa nyaman. ... duwe penyakit tekanan darah tinggi

185

Hal itu disadari beliau juga karena semenjak SMA hingga kuliah, ia

mengaku tidak pernah mengenyam pembelajaran sastra. Pada saat itu ia

mengambil jurusan ilmu pasti alam di sekolah menengah, dan melanjutkan ke

sekolah tinggi kesehatan jurusan sanitasi. Semenjak itu, ia mulai berani mencoba

mengikuti berbagai sayembara penulisan sastra Indonesia ataupun Jawa. Beberapa

kali ia sempat menjuarai dua kategori lomba menulis itu. Namun kehendak hati

menuntun Pak Sur menyelami Sastra Jawa lebih dalam.

Ketika disinggung masalah ide, beliau mengatakan semuanya didapatnya

dari hasil perenungan ketika dirinya melihat realitas di sekitarnya. Ketika selesai

dengan tulisan tangannya, ia lantas membawa kertas-kertas itu menuju sebuah

tempat pengetikan di desa Karanganom, Kecamatan Karanganom. Di desa

tersebut Pak Sur sudah memiliki tukang ketik komputer langganan yang dipercaya

menyalin karynya. Baru kemudian, naskah-naskah tersebut dikirim ke redaktur

majalah berbahasa Jawa.

Pak Sur tidak menampik akan realitas lesunya sastra atau budaya Jawa.

Namun demikian, ayah empat anak itu yakin suatu saat bangsa Indonesia akan

kembali pada nilai tradisi ketimuran.